Марат Қабанбаев

Жиһанкез Тити

I

Түн. Көшеде ғана түн. Ал пәтер іші күндізгідей жарық. Төбеден

салбыраған люстраның жарығы, әрине, күн жарығына сәл-пәл жетпейді. Бес

жасар Таймасқа жарықтың қайта әлсіз болғаны жақсы. Жарық әлсіз болса

жақсы ойланасың. Бөлме ішіндегі заттар көзге анық шалына бермейді, ой

бөлінбейді. Сонымен Таймас — Тити ойланып отыр.

көрсетіп беретін сирақты қобдидың аты — телевизор. Кәне, телевизор деші?»

— деген. Таймас папасы мен мамасына бір, экранды қобдиға екі қараған.

Сосын сұқ саусағын жып еткізіп аузына апара беріп, қайтадан арқасына

жасыра қойды да (ауызға саусақты тек жаман балалар салады): «Девиз!» —

деді. Папа, мамасы бір-біріне бақырайып қарады. Таймас содан-ақ бірдеңені

бүлдіргенін сезе қойды. Және, бүлдіргенде де, әлгі экранды қобдидың

төңірегінде қателік жасағанын анық білді де, сасқанынан «девизді» түзеттім

деген оймен: «Севиз!» — деп салды.

Әке-шешесі едәуір күйгелектенді. Мамасы бетін шымшыды. Тіпті

ұйықтайтын бөлмедегі треляж айнаға барып, шашын тарап-тарап жіберді.

Папасы да, мамасы да қоса қабат күліп жіберген. Екеуі бірдеңені біліп

күліп тұрған шығар деген оймен Таймас та жымиды; әке-шешенің қылығын

қайталасаң, көп қателеспейсің. Енді папасы Таймастың ойынын келтіретін ең

сүйкімді көз қарасымен ұлына қарап:

— Кәне, менің атым Таймас деп тағы бір қайталашы! — деді.

Таймас бұл жолы ернін бүрістіріп, қайыстырып қиналмады. Бір нәрсені

анық біледі — «Тити» деген сөз папасы мен мамасына ұнап қалды. Ұнағанда

қандай! Ұнамаса, екеуі қосылып күле ме? «Қайтала» деп айта ма? Сондықтан

бұл жолы мүдірмеді, жауапты сақ еткізді.

апайларына да тым-тым сүйкімді естілді ме, әрі бірден қатып алып, тез

жаттай қойды. «Тити!». Қып-қысқа әрі айтар ауызға біртүрлі құйқылжып-

құйқылжып кетеді. Өзі тауып алған ат болғасын ба, Тити Таймастың өзіне де

бек ұнап қалып еді.

...Сонымен, Тити люстрадан себелеген әлсіздеу жарық астында

ойланып отыр. Үйдегілердің әрқайсысы өз ісімен әуре. Алтыншы класта

оқитын ағасы Алмас көрші бөлмеде алгебрамен жанын қинап отыр. Қиналып

отырғандағы сондай: «Икс тең болады түбір астында және игрэк» деген

даусы да шығып кетеді. Тити ойын сәл бөліп, есік қиығынан көрші бөлмеге

көз жіберіп еді, ағасының маңдайы тыржиып, алайыңқырап кеткен көзін

Оның үстіне, әлсін-әлі қосулы тұрған телевизорға қарап қояды. Мұндайда

папасы мазасын алған адамды кіржіңдеп ұнатпай қалады. Ұрыспайды,

жекімейді. Тек көзілдірік әйнегінің астынан ойын бөлген адамға соншалықты

қинала қарайды. Тити үшін бұлай жекігеннен де ауыр тиеді. Өйткені папасы

Тити сондай-сондай жақсы көреді. Ал жақсы көретін жандарды шама

келгенше ренжітпеген жөн, орынсыз мазаламаған дұрыс.

Тити іштей күрсініп салды да, алдында бауырсақтай шашылып жатқан

ойыншықтарды жиып тастап, орнынан тұрды, ас үйге беттеді. Мамасы кешкі

астан қалған ыдыс-аяқтарды жуып, столды сүртіп, мұрнына су жетпей жүр

екен. Көзіне түскен шашын алақанымен бір сыпырып тастап:

— А? Ойнап біттің бе? — деді де, қайтадан шанышқы, қасықтарымен

алысып кетті.

Тити шешесінің етегінен тартты:

қарап еді. Қарамай-ақ қойғаны жақсы еді. Тым ашулы екен:

— Жиһанкез, жиһанкез? Онысы несі тағы? Ерігіп тұрған ешкім жоқ...

Ыдыс-аяқ жуып жатқанымды көріп тұр емеспісің? Бар да, жатып ұйықта.

Төсегің салулы. Ертең қыңқылдап оянбай қоясың да, балалар бақшасынан

кешігіп қаламыз. Апайларың ұрсады.

Ұрты қомпиып, ерні бұртия қалған Тити ұйықтайтын бөлмеге беттеді.

Мамасына деген өкпесі қара қазандай. Жиһанкез болудың жолдарын айта

салса қайтеді бәлсінбей? «Таңертең оянбайсың, балалар бақшасынан кешігіп

қаламыз», — дейді. Мәселенің өзі балалар бақшасынан шығып кеткенін

мамасы қайдан білсін.

қабатта тұратын Михаил, Саша ағайларға ұқсайды екен де, ал Шоқан

Ішінде Тити бар, әсіресе ұлдар жағы бұл әңгімені ауыздарының суы

құрып тыңдады. Сыртқа шығысымен әркім әрқалай шуласты-ай кеп. Ақыры

сөз аяғын «Бәріміз де жиһанкез боламыз» дегенге тіреді. Сол сәтте жиһанкез

болу оп-оңай секілді еді. Үйге келгесін ойланып көріп еді, оның өзі қиын

мәселе екен. Бәсе, қалай, қандай жолмен жиһанкез болады? Теңіздер мен

мұхиттарда жүзетін кемені қалай жасайсың? Тити тіпті бұл төңіректе суға

жүзетін кішкене бассейннен басқа теңіз, мұхит бар дегенді естімеген. Ат,

қодас, түйе, ну ормандар қайда?

Осыны ойлағанда Титидің басы ауырды. Ақыры өстіп жатып қалғып

кеткенін байқамай қалды.

ІІ

Жауырынын күдірейтіп алған Алмас қарды қарш-құрш басып, Титидің

қолынан жетектеп келе жатыр. Пальтосының жағасын көтеріп алған. Өзі ой

Тити де ойланып келе жатыр. Кешегі жиһанкездік жайлы әңгіме есінен

екі елі шығар емес. Дұрысында бүгін таңертең ұмытып үлгеріп еді. Балалар

бақшасындағы достары да кеше қалай жиһанкез боламыз деп таласып-

тармасқандары жайлы тіс жармады. Біреуі әткеншек теуіп, екіншісі темірден

соғылған, сырты боялған ракетаға кіріп кетіп, қым-қуыт. Алдынғы күні

Алмас сатып әперген жұлдызша значокты әркімге жылтыңдатып көрсетіп,

бөсуден Титидің де күн бойы қолы тимеді.

Енді, міне, өзін балалар бақшасынан алуға келген Алмасты көргесін

ғана жиһанкездік ойына сарт етіп түсе кетті. Себебі, Тити қалай жиһанкез

боламын деп мәңгіріп отырғанда, Алмас көрші бөлмеде «икс тең болады

— Алмас!

— Алмас деймін... — деді қыңқылын қоймай.

Сонда ғана көзілдірігі дымқылданған Алмас Титиге жалт қарады.

— А, о, не?

— Қалай жиһанкез боламын?

Алмас тұра қалып ойланды. Төңірегіне — көшеге, көшедегі өтіп

жатқан адамдарға, сан қилы маркалы автомашиналарға көзілдірігін түзеп-

түзеп қойып тесіліп қарады.

қажеті жоқ. Бәрібір шаршап қалып, жетпей желкелерін үзіледі, — Бұл Алмас

алда-жалда алгебра жайлы ойға батып кетпесе, әжептәуір мысқылшыл еді. —

Тити де біраз ойланып қалды.

Екеуі іркесіп-тіркесіп пәтерге кірсе, әке-шешелері әлі жұмыстан қайта

қоймапты. Папалары кеше: «Кәсіподақ жиналысы бар, кештеу келермін», —

деп отырған. Ал мамасы үйге ылғи да қас қарая артынып-тартынып бір-ақ

оралады — жұмыстан шыға жолай дүкендерге жағалай кіріп, азық-түлік

сатып алады.

Таймас — Титиді шешіндірді де, қонақ бөлмеге ойыншықтарды

салдыр-гүлдір төге салды.

— Ал құмарын қанғанша ойнай бер. Тек салдырлатпа. Мен сабақ

шуылдап тұр: «Қалай жиһанкез боламын дейсің бе? Кешке қарай, күн батпай

жылы киініп алып, мына көшені бір айналып шықсаң болды...». Дұрыс қой.

Ағасы айтса, қателеспейді. Ылғи ойланып жүреді. Математика үйірмесіне

қатысады. Жақсы оқиды. Сап-сары мыстан жасалған көзілдірігі бар.

Қысқасы, өте жақсы ата... Ендеше, атасының айтқанын орындау керек.

Құлағын бүйірдегі бөлмеге салып, тың тыңдап отырды да, сүт пісірімнен

ІІІ

Ұзын бел сұр үйлер қоршаған ат шаптырым аулада сөмке, портфель

көтерген бір-екі аға, апайдан басқа ешкім көзге түсе қоймады. Тити қатарлы

балалардан ешкім жоқ. Бәрі үйді-үйіне тарап кеткен. Қыс еді. Аула қызыл

асықтан келетін қар, ауада бет ұшын шымшылайтын аяз бар. Қас қарайып

қалған. Мұндай кезде папа-мамаларын тыңдайтын тәртіпті балалар үйлерінде

поезд ойнап отырады. Әйтпесе, түрлі түсті қарындашпен сурет салып,

қызыққа батады.

Титиді бұл жағдай еш абыржытқан жоқ. Ауладағы балалармен ойнай

қояйын деген ойы да жоқ еді. Ол саяхат жасауға, Алмас көрсеткен көрші

көшені бір айналын, таң-тамаша жаңалықтарды ашу үшін белін буып

шыққан. Басқа балалар құсап үйде отыруға түк құлқы жоқ; ешкім бұған бала

екен деп көңіл бөлмейді. Алмас есеп шығарады, папасы телевизор көреді,

газет оқиды, мамасы ас пісіріп, ыдыс-аяқ жуады. Мейлі, өздері білсін.

Титидің де, ендеше, айналысатын ісі бар — көрші кварталды бір айналып

Тити өзі беттеп бара жатқан кварталдағы бір діңкиген сары үйді нұсқай

салды. Және ең жақын тұрған үйдің өзі сол еді.

— Пәтеріңнің нөмірі қандай, білемісің?

Тити нөмірді білетін. Алмас: «Көшеде үйден ұзап шығып, адасып

кетуін мүмкін. Сондайда біреу сұрай қалса айтасың», — деп екі-үш ай бұрын

аты-жөнін, үйдің телефонын, пәтер нөмірін әбден жаттатқан. Сол себепті бір-

ақ деммен:

— Тити... Таймас Құндақбаев, телефон 42-62-93, Жамбыл көшесі, 165-

үй, 31-пәтер, — деп салды.

— Жарайсың, жарайсың! Пәтеріне телефон шалайын ба?

басын қыбырлатуға әрең үлгерді.

Сөйтіп, саяхат сәтті басталды. Өз ауласынан қарға адым ұзап шықпай

Әлгі ең жақын тұрған діңкиген сары үйге жете беріп еді, бұрышта екі

қолын артына ұстап тұрған бір маңғаз қара баланы көзі шалып қалды. Өзі

Титиге менсінбегендей кекірейе көз салып тұр. Мұндай балаларға Тити

— Менің күшігім қайда? — деді.

Тити аңтарылып қалды. «Менің күшігім қайдасы несі? Тити атын

сұраған жоқ па еді? Қайдағы бір күшікте Титидің қандай шаруасы бар?

— Сенін атың жоқ па? — деп, қайталап қадалып сұрады.

бере жерге отыра қалды да, өкшесімен жер тепкілеп қоя берді:

Тити әбден састы. Күшігін де, атасын да қосақабат жоғалтып алған

— Кет! Тиіспе! Атама айтам! Күшігім қайда-а? Гранатым қайда?

емес. Қарны да аша бастаған ба, сазып тұр. Мана балалар бақшасында ұшы

тесіліп қалған қолғабының басы тызылдай бастады — саусақтары суыққа

шыдамай барады. Шаршаған болу керек, аяғы талды.

Әлгі көп сұр үйдің біреуінің подъезінің алдындағы орындыққа отыра

беріп еді... тура қылтасының астынан ащы дауыс шаңқ етті. Зәре иманы

қалмай, жүрегі тас төбесіне шығып, орнынан қалай атып тұрғанын білмей

қалды. Жандәрмен дегенде подъезге ұмтылды. Тап құлатынын түбінде бір

Біреулер дабырлап баспалдақпен төмен түсті.

— Хайдар қайда жүр, ендеше? Гранатты Хайдар ертіп шығып кетіп еді

ғой?

— Мынадай бала біздің подъезде тұрмаушы еді, қайдан келген? —

деген сөздер жарыса жамырай шығып жатты.

Ерні томпақтау келген жылы жүзді ағай аңтарылып тұрған Титидін

иығына қолын салып:

— Кім боласың, қарағым? — деді. Сол мұң екен, Титидің көңілі қайта