Т1л

м а в е н д е р 1

тыгырыкка т1ред1. Латын т1л1 агарту мен б1л1м беру т1л1 болып есептелет1н (б^л т1лд1ц
сал^1 стырмалы турде

куатты империяныц т1л1 болганын есептемегенде),

ол агылшын

т1л1 устануга ти1ст1 дэлд1к пен логиканыц улг1с1 рет1нде усынылды. Бул кез элеуметг1к
икемд1л1к дэу1р1 болатын, к1мде-к1м ез1н-ез1 жет1лд1рг1с1 жэне б1л1м алгысы, мэдениетг1
адам рет1нде танылгысы келсе, агылшын т1л1н1ц узд1к нускасын мецгеру1 ти1с болатын.
Бул

урд1стер

стилистика

бойынша нускаул^1 ктар

мен

оку

куралдарыныц

суранысын

тудырды,

артынша нарыктык усыныс пайда болды.

Агылшын т1л1н1ц грамматикасын

латын улг1с1не салу к1таптардыц жас окушылардыц латын т1л1н мецгеру1не кемектесу1-
не пайдалы болды.

Бэсекен1ц катал болуына карай,

оку куралдары да б1р1нен соц б1р1

сэнд1

бола туст1,

онда

б1рде-б1р

мэдениетг1

адам елемей коймайтындай

ойластырыл-

ган ережелер саны кун сайын есе туст1. ^аз1рг1 кездег1 прескриптивг1 грамматикадагы
сумдыктардыц

кепш1л1г1

(инфинитивтерд1

белмеу,

сейлемдерд1

ес1мд1ктермен

аякта-

мау) X V III гасырдагы грамматикадан бастау алады.

Эрине,

каз1рг1

агылшын

т1л1нде

сейлейт1ндерд1

инфинитивтерд1

бурмаламауга

мэжбурлейд1,

ейткен1

латында

булай

жасалмаган.

^аз1рг1

Англияныц

тургындарын

тоги

(ежелг1 Рим

адамдары киген ки1м)

ки1п,

лавр жапырагын тагынып журуге

мэж-

бурлеу каншалыкты орынды? Т1пт1 Юлий Цезарь осылай жасагысы келсе де, инфини-
тивтерд1 бел1п колдана алмаган болар ед1. Латындагы инфинитив - бут1н, б1ртутас сез,
мысалы, fa c ere

немесе

dicere,

синтаксист1к атом.

Агылшын т1л1 - баскаша.

Бул - б1р-

неше

курдел1 сездерден гер1 кеп жай сездерден сейлем курайтын «окшауланган» т1л.

Инфинитив ек1 сезден - to косымша шылауынан жэне go ет1ст1г1нен куралады.

Сездер

аныктамасы бойынша эртурл1 комбинацияга икемдел1п орналаса алады, олардыц ара-
сында устеуд1ц болмауына ешкандай себеп жок:

Space,

the f in a l frontier...

These

are

the

voyages

o f the

starship

Enterprise.

Its fiv e -y e a r mission:

to

explore

strange

new

worlds,

to

seek out new

life

and new

civilizations,

to boldly go where no man has gone before.

(Fарыш - соцгы шегара ... - «Энтерпрайз» гарыш кемес1 ушып келед1. Оныц

бесж^1 лдык миссиясы - таныс емес жаца элемд1 зерттеу, жаца ем1рд1 жэне жаца

еркениетг1 1здеп табу, адам аягы баспаган жерлерге сен1ммен кол жетк1зу).

Мумк1н,

to g o

boldly деп айту

керек шыгар?

Ж1г1ттер,

кеш1р1цдер,

ол жерде

са-

налы

т1рш1л1к

иелер1

жок.

Ес1мд1ктермен

аякталатын

зацсыз

сейлемдерге

келсек

(септеу

маркерлер1 жуйес1н1ц аркасында латында оларды колдану

мумк1н болмады,

сондыктан септ1г1 аз агылшын т1л1нде колдануга келмейд1),

ол туралы Уинстон Чер­

чилль былай дед1: I t is a rule up with which we should not p u t (Бул б1з зардап шекпеуге
ти1с ережелер).2

Б1рак

прескриптив

ережелер

курастырылган

болса,

олардан

кутылу

киын.

Б1л1м

беру

мекемелер1н1ц жэне

кызмет1

мэт1н куруга байланысты мекемелерд1ц

1ш1нде

бул

ережелер ж^хныс мушелер1н эдет-гурып бойынша

жаракаттау салтын жалгастыратын

жэне

жаца

«егер

мен

будан

етсем,

мен1ц

сенен

еш жер1м

кем

емес,

онда

неге

саган

жец1л болуы ти1с?» деген принцип бойынша ортага алгаш келген адамдарды кемс1те-
т1н динамиканыц аркасында

ем1ршец болады.

Бул ережен1 мысалмен тер1ске

шыгар-

гысы

келген

к1м-к1мде

ез1н1ц

ережеге

карсы

келместен

бурын,

окырмандардыц

оны

надан деп ойлап калмауын ойластыруы керек (Нак осы жагдай мен1 б1рнеше бел1нген

2

Черчилль сейлеми1ц соцындагы ес1мд1кт1 ал^ш тастап айналып етт1, сондыктан ол табиги бол^ш шык-

пады - Аудармашыдан.
310