МӘДЕНИЕТТІҢ Ж АДЫ

Залым

билеушінщ көп рет өлтірілуі

(«Өл!

Сен жүз рет өл!» дейді Радищевтщ

«Еркіндік» одасында)

бізді Плутархтың Цезарьдың өлімін сипаттауына алып ба-

рады:

«Барлық

кастандык

жасаушылар

өлтіруге

катысып,

кұрбандык

канынан

дәм тататын болып келісщді. Сондықтан да Брут Цезарьдщ шабынан соққы берді.

<...> Айтылғандарға қарағанда, Цезарь жиырма үш жаракат алыпты».708 Әрине бүл

мәтін XVI11

ғасырдағы кез келген қаламгерге белгілі еді. Шекспирдщ «Юлий Це-

зарі»

(Карамзиннің орысша аудармасы

1787 ж.

шықты) мен Вольтердщ «Цезарь

өлімі»

оның өзекшпгін сактап

отырды.

Залымды өлтірудщ бостандық үшін құр-

бандық, сонымен бірге евхаристік әрекет ретінде түсіндірілуі XVI11

ғасыр мен XIX

ғасырдың басындағы адамдардың саяси ойының маңызды тұстарын айкындайтын
символдық кодқа айналады.

Бір жағынан,

Конвентте Людовик XVT-ны өлім жа-

засына тарту туралы вотумға атаулы түрде және жеке-жеке дауыс беру рәсімі осы

көзкараспен байланысты. Конвент депутаттары Франция мен тарихтың алдында

патшаның өліміне,

жеке қатыстылық рәсімін жасаған. Екінші жағынан,

Пушкин

поэзиясындағы озбыр әміршілерді өлтірудщ кишиневтік кезеңі мен канды евха-
ристияға катыстылығынын сәйкестендірілуі дәл осы ұғым тұрғысынан түсщдірі-
леді (ЕІлутархтың сөзімен айтсақ: «қурбаидық қанынан дәм татады»):

Міне, басқа эвхаристия...

...біз бақытқа кенелеміз.

Қанды тостақпен масаямыз —

Сосын мен: Христос тірілді, —

деймін. (II, 1,

179).

Осылайша

XVIII

ғасырдағы

саяси

ұғымдардан

эмпирикалық

әрекеттерді

мәдени

мәтінге

айналдыратын

«римдік»

символиканың

шұғыласы

түседі,

ал

одан —

қүрбан шалудың ежелгі символикасы көрінеді. XVIII ғасыр ойланып та

көрмеген осындай сана тереңшдегі нәрселердіжадында сактайтын архаикалық

образға христиандық символиканың енгізілуі құрбандық

койы

ретшде

озбыр

билеуші емес, онымен күреске шығып, басын бәске тігуге батьшы жеткен адам

деп түсінілген романтикалық революция дәуірінде аса өзекті болды (декабрист
Д.

Одоевскийдің

алаңға

шығар

сәтте:

«Өлім

қүшамыз,

бауырлар!

О,

кандай

данкты өлім!» деген үндеуі баршаға мәлім).

М әдениеттің бұрынғы күйі әрдайым оның болашағына өзінің сыныктарын

лактырады:

мәтіндер, фрагменттер, жекелеген есімдер мен ескерткіштер. Осы

элементтердің

әркайсысынын

өзіндік

«жад»

көлемі

бар,

ол

енгізілетін

әрбір

контекст оның терендігшщ белгілі бір дәрежесін көкейкесті етеді.

Әрине, бұл

«мәдениет жадының» жалғыз кыры емес.

М әселенің

басқа

бір

кыры

өткенді

калпына

келтіруге

ж әне

ұжымның

өз

болмысының баяндылығын сезінуін сактап қалуға бағытталған мәдениет код-

тарын карастыру болса керек.

Бірақ бұл —

арнайы зерттеу пәні.

1986