Б А ЛАМ АЛЫ

Н ҰС ҚА : ЖАЗУСЫЗ МӘДЕНИЕТ НЕМЕСЕ

МӘДЕНИЕТКЕ ДЕЙІНГІ

МӘДЕНИЕТ

мәдениетті мұра еткен жаңа халықтың жасаған

корытындысы.

Грек әдебиеті-

н щ нағыз бастамасы —

«Гомерден кейшгі» дәуірден көрініс табатын қара дүрсін

поэзия мен проза». Әрі қарай: «Меніңше, тағы бір жүмбақ әдебиет ескерткппі —

үндшік «Рамаянаға» да осы тұрғыдан

карауға болатын сияқты. Үндістанда біз

бшетін мәдениеттен де неғүрлым көне мәдениеттің болғаны жайлы әзірге еш-

қандай мәліметж оқ. Хараппада, Мохенджодародажаңалықтар ашьшмайынша,
керемет

көркем

өнермен

ұштасқан,

кереметтей

дамыған

мифшығарушылық

фантазияны болжаудан басқа амалымыз болған жоқ. Бірақ, бәлкім, істщ м ән-

жайын тіптен оңай түсіндіруге болатын шығар?

Таза тарихи тұрғыда.

Бәлкім,

мұнда да сол

«Илиада»

сияқты тылсым тарих жатыр ма?

Қандай жағдай бол-

масын «Рамаяна» —

қарапайым емес. Бастамасы емес. Бұл —

қайтымсыз қиыр-

ға кеткен, бірақ оны қиратқандар арқьшы қайта жаңғырған ұлы мәдени әлем.

Қыскасы, гректің «Илиадасына» ұқсас жағдай.518

Кд зіргі археология деректерінің аясында абсолюты бастама жайлы сөз қоз-

ғау қисынсыз. Ал бізде казір дамыған өркениет болса, онда бұған дейін де да-
мыған өркениет болды деп сеніммен айтуға болады деп бір кездері айтьшған

ой енді оғаш болып көрінбейді. Мұнда автокатализ реакциясы м ен салыстыру

ойға

келеді,

ол

бойынш а

реакцияны ң

басында

оның

ақыргы

нәтижесіндегі

заттың қандай да бір мөлш ерінің қатысуы заттың түзілу процесінің өзін тез-
детіп жібереді.

М әдениетпен көршілес

болу мәдениет тудырудың қарқынды

процесін тудырады.

Алайда мәдениеттің пайда болуы туралы ойымызды ысыра тұрып, біз оның

бір жағынан мифологиямен

байланысын

есепке

алып,

екінші жағынан,

оны

ғылыми

тұрғыдан

зерттеу

үшін

деректеріміз

ж оқ

немесе

жеткіліксіз

деп

тұ-

жырымдамас

бұрын,

қазіргі бізге

белгілі мәдениет

формаларының бірден-бір

мүмкін

болған

мәдениет

емес

екеніне

өзімізді

үйретуіміз

қажет...

Сондай-ақ

жазу-сызудан тыс дамыған, сол себепті де біз ушін жоғалып кеткен қуатты өрке-
ниеттер болған деп топшьшай аламыз ба?

Баламалы

нұсқа: жазусыз м әден и ет нем есе

м әдениетке дейінгі м әден и ет

Мәдениеттер

мен

өркениеттердің

тарихы

мен

типологиясы

туралы

ойға

шомған жан үшін «Бұлай болған жоқ, демек, бұлай болуы мүмкін емес», неме­
се шамалы түрлендірсек,

«Бұл маған мәлім емес, демек,

бұл мүмкін емес» деп

есептеу —

кең таралған

қате түсініктің бірі.

Іс жүзінде

бұл адамзаттың жалпы

жазылмаған ж әне жазылған тарихымен салыстырғанда анықталатын хроноло-
гиялық қабат,

оларды сақталып қалған жазба деректерден оқып

білеміз,

оны

тарихи процесс нормасы деп есептейміз де, ал сол кезеңнің мәдениетін адамзат
мәдениетінің стандарты

ретінде

қабылдаймыз.

3 5 9