5 - Т А Р А У

Сондай-ак зерттеушшер акпаратты ендеу - акпаратты кабылдау, кайталау, ойлау,

м эсел ен шешу, есте сактау, умыту, визуалды акпаратты ендеу сиякты барлык таным-
дык эрекетке катысады деп есептейд1 (Matlin, 2009; Mayer, 2012; Terry, 2009). Жалпы
алганда,

адамнын

б ш м

алуымен

айналысатын

акпараттык

ендеудщ

н е п з п

зерттеу

нысаны - жад (Surprenant & Neath,

2009).

Б1з бул тарауда окытумен байланысты ак­

параттык ендеу туралы айтатын боламыз. Теменде вербалды окыту, гештальт теория,
ешжакты жад Yлгiсi, ендеу д ен гей сиякты, каз1рп заманты акпаратты ендеу теория-
сына ыкпал еткен кейб1р тарихи факторлар жайлы эцпм е етем1з.

Вербалды окыту

Т1т1ркенд1рг1ш-жауап байланыстары.

Вербалды окытуды зерттеуге Эббингауздын

енбектер1 тYрткi болды (1-тарау).

Ол ез енбектершде окытуды вербалды ттркенд1р-

пш гердщ

(сездер,

магынасыз

буындар)

арасындагы

байланыстардын

б1ртгндеп ны-

гаюы

деп

тусшд1редг

Баска

сездермен

б1рге

кайталау

нэтижесшде

dij

сезш щ

wek

ттркенд1рпш 1мен

байланысы

ныгая тускен.

Магынасыз

буындар

ттзбегш кайталау

кез1нде баска да жауаптар wek ттркенд1рпш 1мен байланыс орната алганымен, кайта-

кайта жаттыгу барысында бул байланыс эл ар е д г

Эббингауз

адамдардын

сездерд1

жаттау

жылдамдыгына Yш

фактор:

сездердщ

магыналыгы, олардын арасындагы уцсастъщ децгеш, зерттеулер арасындагы уацыт

алшацтыгы эсер етед1 деп ойлайды (Terry, 2009).

Магынасыз буындарга караганда,

сездер

(магыналы

белшектер) тез

жатталады.

Ал уксастыкка келер

болсак,

сездер

уксас

болган сайын, оларды жаттау киынга тYседi.

Себеб1 сездердщ магынасы мен

олардын

айтылуындагы

уксастык

адамды

шатастырады.

Gigantic,

huge,

mammoth

жэне enormous сиякты синонимдерд1 жаттауга тапсырма бершген адам оларды айт-

канда кейб1рш есш е тYсiре алмаганымен, ыз1мде жок баска магыналас сездерд1 ай-

ты п беретш сэттер болады (large,

behemoth). Ал магынасыз буындарга келер болсак,

б1р эрш тщ тYрлi жерде колданылуы адамды шатастырады (xqv,

khq,

vxh,

qvk). ТYрлi

зерттеулер арасындагы уакыт аз да (аз уакы т ш ш д е кеп дYниенi жаттау - массивтг

ж аттыгу

(massed practice),

кеп

те

(узак

уакыт

аралыгында

аз

дYниенi

жаттау

-

дистрибутивтг

жаттау

(distributed practice)

болуы

мYмкiн.

Интерференция

кез-

десу1 мYмкiн жагдайда (6-тарау) б т м алу процесшде дистрибутива! жаттау жогары

нэтиже керсетед1 (Underwood,

1961).

Оцытуга

крт ыст ы

т апсырмалар.

Вербалды

окыту

т э с ш н

зерттеушшер

окыту-

га катысты Yш турл1

тапсырмага жYгiнедi:

сериялык

(serial),

жуптык-ассоциативтгк

(paired-associate) жэне ершн еске тYсiру (free recall). Сериялыц оцыту кезшде адамдар
вербалды ттркенд1рпштерд1

олардын к е р ш с табу ретше

карай еске тYсiредi.

Окы-

тудын мундай т э с ш н мектепте такпак жаттауда немесе проблеманы шешуге катысты
кезендерд1 Yйретуде пайдалануга болады.

Сериялык окытуга катысты зерттеулер нэ-

тижешнде

б1р1здт1к жагдай

догасына

(serial position

curve)

(5.1-сызба)

кол жетшз-

д щ Бул дога бойынша зерттеуге катысушы тгз1мнщ басы мен аягындагы сездерд1 тез
жаттап

алса,

ортасындагы

сездерд1

кеб1рек

кайталау

кажет

болган.

Сериялык

жаг­

дай сездердщ орын алу ерекшелштерше

де

байланысты.

Себеб1

сездерд1

гана емес,

олардын тгз1мдеп ретш де жаттау керек.

Т1з1м ортасындагы сездерге караганда, тгз1м

соцындагы сездерд1 жаттау онай.

190