3 - Т А Р А У
Окушы
окушы
дурыс жауап тандауы санын тендеудщ ею жагына да кос).
Нэтиже
(2х = 14) тендеудi шешуге кажет'1 'i (х = 7) келесi жауап (тендеудщ ею жагын 2-ге бел) Yшiн Ш Ж
жэне Д
жалпы
тендеудi то б е к деп керуге болады. Тiзбектер
байла-
ныс козгалысты бiлдiредi. Кептеген тiзбектердi сэтп iске асыру дагдыны аныктайды.
Дагдыны кажеттi денгейде игергеннен к е т н тiзбектер ездiгiнен iске асырылады. Вело сипед тебу бiрнеше жеке эрекетп камтиды, калай болганда да, велосипед тебе алатын адам бул эрекеттердi еш киындыксыз орындайды. Эрекеттщ осылай автоматты турде
орындалуын танымдык дагдылардан да байкауга болады (мысалы, оку, математикалык есептердi шыгару). Мшез-кулыкты модификациялау
Мтез-цулъщты модификациялау (немесе мтез-цулъщ терапиясы) дегенiмiз - адаптивт мшез-кульщ Yшiн мiнез-кулык кагидаларын жYЙелi турде колдану (Ullmann & Krasner,
1965). Мшез-кулыкты модификациялау тэсiлi мектеп, кенес беру орталыктары, турме,
психиатриялык аурухана сиякты тYрлi орындарда ересектер
мен балаларга катар кол-
данылып келдг
Бул коркактыктын, тiлдiк ауыткудын, агрессивт мшез-кулыктыц, жа-
гымсыз элеуметпк байланыстардын, баланы дурыс тэрбиелемеудiн жэне езiндiк бага-
лаудын темендiгiнiн алдын алуда нэтижелi эдiс болып саналады (Ayllon & Azrin,
1968;
Becker, 1971; Keller & Ribes-Inesta, 1974; Ulrich, Stachnik, & Mabry, 1966). Ловаас (1977)
мiнез-кулыкты
беруде
тиiмдi пайдалана бiлдi. Оны сабак кезiнде колдану мысалы 3.7-косымшада керсетiлген.
3.7-КрСЫМ Ш А
Мтез-к^лыцты модификациялау
А грессивт мiнез-кулык тэн балалар-
дын мiнез-кулкын модификациялау
онай емес, ейткенi ондай окушылар
позитивт беклуге кол жетшзу Yшiн
бiрнеше дурыс жауап беруге дайын
болады. Тибу ханым Yшiн Эрик ете
кеп киындык тугызады. Балалар б£р
жакка бару Yшiн сап тузеген кезде,
Эрик оларды итергiштей бастайды.
Балалар кол устасып жYретiн кез
де, Тибу ханым оган: «Егер сапта
жYргенде ешшмге тиiспесен немесе
оларды итермесен, кайткан кезде
сапты бастайсын, ал балаларды ите-
рудi токтатпасан, саптан шыгарып
ж1берем1н», - деп ескертедi. Эрик езш
т е р л и л устаганга д е т н бул тэсiлдi
кайталай берген жен. Эрик тапсыр-
маны орындай алган жагдайда, оны балалармен бiрге сапка тургызады. Тибу ханымнын сыныбындагы
тагы бiр калыптан тыс окушы - Сара- нын заттары у н ем шашылып жатады. Сондыктан да дэптерлерi лас, жыртыл- ган жэне окуга келмейлн жагдайда. Тибу ханым Сарага кемектесу Yшiн арнайы стикерлердi (тYрлi артыкшы- лыктармен алмастыруга болады) кол- данады. Таза дэптер алып келсе - б£р стикер, ал жыртык болмаса - тагы бiр стикер, шимайламай дурыс жазса Yшiншi стикер берiлетiнi Сарага ес- кертiледi. Сара тузеле бастаган кезде, Тибу ханым кендл белiнуi кажет келеа сатыга кешедi (мысалы, катеаз жумыс, тапсырманы уакытында орындау).
124
