250

9-тарау.

Айырбас

бағамы

және

төлем

балансы

Шетел

валютасы

нарығы

Walmar

t

Жапониядан

Blu-ray

плеерлерін

импорт-

тағанда

жапон

иенімен

төлейді.

Japan

Airlines

Boeing

ұшағын

АҚШ

долларымен

төлеп

сатып

алады.

Еуропада

жұмыс

істеп,

еңбек

демалысына

шықсаңыз,

ақысы

еуромен

төленеді.

Адамдар

бас-

қа

елден

зат

сатып

аларда

транзакция

жасау

үшін

сол

елдің

валютасын

пайдаланады.

Халықаралық

деңгейде

саудаланатын

зат

үшін

еш

айырмашы-

лығы

жоқ.

Ол

Blu-ray

плеері,

ұшақ,

халықаралық

мереке,

сақтандыру

немесе

банк

қызметтері,

жыл-

жымайтын

мүлік,

мемлекеттің,

корпорацияның

акциялары

мен

облигациялары

немесе

тұтастай

бизнес

болуы

мүмкін.

Шетел

ақшасына

мысал

ретінде

АҚШ

ақша-

сын

айта

аламыз.

Ол

Орталық

банк

пен

монета

сарайы

шығарған

банкноттар

мен

монеталардан,

сондай-ақ

банктердегі

және

өзге

де

депозит

инсти-

туттарындағы

депозиттерден

құралады.

8-тарауда

АҚШ

ақшасын

сипаттағанда

валюта

(банкноттар

мен

тиындарды)

мен

депозиттің

айырмашылығын

көрсеттік.

Бірақ

шетел

ақшасы

туралы

айтқанда,

оны

шетел

валютасы

деп

атаймыз.

Шетел

валю-

тасы 

–

өзге

елдердің

банкнот,

монета

немесе

банк

депозиті

түріндегі

ақшасы.

Біз

шетел

валютасын

сатып

аламыз,

ал

шетел-

діктер

шетел

валютасы

нарығында

АҚШ

долларын

сатып

алады.

Валюта

саудасы

Бір

ел

валютасы

шетел

валютасы

нарығында

екінші

ел

валютасына

айырбасталады.

Шетел

ва-

Біріншіден,

лютасы

нарығы

қала

орталығындағы

жайма

базар

немесе

жеміс-жидек

пен

көкөніс

базары

сияқты

емес.

Шетел

валютасы

нарығы

мыңдаған

адам-

нан 

–

импорттаушылар

мен

экспорттаушылар-

дан,

банктерден,

халықаралық

инвесторлар

мен

алыпсатарлардан,

халықаралық

саяхатшылар

мен

айырбас

брокері

деп

аталатын

маманданған

трей-

дерлерден

тұрады.

Шетел

валютасы

нарығы

дүйсенбі

күні

таңер-

тең

Сиднейде,

Австралияда

және

Гонконг

те

ашы-

лып

жатса,

бұл

кез

Нью-Йоркте

әлі

жексенбі

кеші.

Күннің

жылжуына

қарай

нарықтар

Сингапурда,

құнсызданады?

Токиода,

Бахрейнде,

Франкфуртта,

Лондонда,

Нью-Йоркте,

Чикаго

мен

Сан-Францискода

ашы-

лады.

Батыс

жағалауы

нарықтары

жабылғанда,

Сиднейде

бизнестің

келесі

күні

ашылып

жата-

ды.

Шетел

валютасы

нарығында

күн

батпайды.

Әлемдегі

дилерлер

интернет

арқылы

үнемі

байла-

ныста

болады.

2016

жылы

әр

күні

шетел

валютасы

нарығында

5,1

трлн

$

(барлық

валютадан)

сатыл-

ды.

Бұл

секунд

сайын

6

млн

долларға

жуық

ақша

сатылғанымен

бірдей.

Айырбас

бағамы

Айырбас

бағамы 

–

шетел

валютасы

нарығын-

да

бір

валюта

басқа

валютаға

айырбасталатын

баға.

Мысалы,

2017

жылғы

23

тамызда

1

долларға

109

жапон

иенін

немесе

85

еуроцент

сатып

алуға

мүмкіндік

болды.

Осылайша

айырбас

бағамы

бір

долларға

шаққанда

109¥

немесе

тиісінше

1$

үшін

85

еуроцент

болды.

Айырбас

бағамы

тербеледі.

Кейде

көтеріліп,

кейде

төмендейді.

Айырбас

бағамының

көтерілуі

доллардың

өсуі,

ал

айырбас

бағамының

төмендеуі

доллардың

құнсыздануы

деп

аталады.

Мысалы,

айырбас

бағамы

бір

долларға

шаққанда

109

иен-

нен

110

иенге

дейін

көтерілгенде,

доллар

иенге

қатысты

өседі;

айырбас

бағамы

бір

долларға

шақ-

қанда

110

иеннен

109

иенге

төмендегенде,

доллар

иенге

қатысты

құнсызданады.

251-беттегі

«Қолданбалы

экономика»

айдарын-

да

2000–2017

жылдардағы

үш

валютаға

қатысты

АҚШ

доллары

бағамының

тербелісі

көрсетілген.

АҚШ

долларының

айырбас

бағамы

туралы

сұрақтар

Шетел

валютасы

нарығындағы

АҚШ

доллары

көр-

сеткіштері

осы

тарауда

қарастырылатын

бірқатар

мәселені

көтереді.

айырбас

бағамы

қалай

анық-

талады?

Неге

АҚШ

доллары

кейде

өсіп,

кейде

Екіншіден,

ФРЖ

мен

өзге

де

орталық

банктер

шетел

валютасы

нарығында

қалай

жұмыс

істейді?

Атап

айтқанда,

АҚШ

доллары

мен

Қытай

юанінің

арасындағы

айырбас

бағамы

қалай

бекітілді

және

неге

ол

көп

жыл

бойы

тұрақты

болып

қалды?

Үшіншіден,

айырбас

бағамы

тербелісі

халық-

аралық

сауда

мен

халықаралық

төлемге

қалай

ықпал

етеді?

Атап

айтқанда,

айырбас

бағамын

өз-

гертіп,

халықаралық

дефицитті

жою

немесе

кем

дегенде

азайту

мүмкін

бе?

Юань

бағамының

өсуі

АҚШ

пен

Қытай

арасындағы

сауда

және

төлем

ба-

лансын

өзгерте

ме?

Шетел

валютасы

нарығындағы

сауда

айыр-

бас

бағамын

қалай

анықтайтынын

қарастырудан

бастайық.