«Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық»

жобасы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті –

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен

«Рухани жаңғыру» мемлекеттік

бағдарламасы аясында

іске асырылды

INTELLECTUAL

PROPERTY LAW

ІІІ

Fifth Edition

L. BENTLY, B. SHERMAN, D. GANGJEE,

AND

P. JOHNSON

Нұр-Сұлтан

2020

ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ

МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ

ІІІ

Бесінші басылым

Л. БЕНТЛИ, Б. ШЕРМАН, Д. ГАНЖИ

ЖӘНЕ

Ф. ДЖОНСОН

Бентли Л., Шерман Б., Ганжи Д., Джонсон Ф.

Интеллектуалдық меншік құқығы. ІІІ том.

– Алматы: Ұлттық аударма бюросы. – 2020. – 604 бет.

ISBN 978-601-7621-06-3

Интеллектуалдық меншік құқығы – құқықтың осы саласын мейлінше толық қамтитын елеулі

еңбек. Кітапта авторлық құқық, патент, тауар белгісі, дизайн және өнеркәсіп үлгісі, жосықсыз бә-

секе мен құпия мәлімет тақырыптары жан-жақты зерделенеді. Оқулықта ағылшын-саксон құқығы

(ортақ құқық) мен Еуропа одағына мүше көптеген елдерге тән роман-герман құқықтық жүйесіндегі

интеллектуалдық меншік құқығын реттеудің басты принциптері талқыланады, құқық қорғау ұйым-

дарының қызметі жан-жақты сараланады. Сондай-ақ авторлар Еуропа сотында, Еуропалық одаққа

мүше елдердің ұлттық сотында, прецеденттік құқыққа негізделген АҚШ, Ұлыбритания соттарында

қаралған істерді салыстыра сараптап, сот шешімдеріне құқықтық тұрғыдан баға береді.

Бұл кітап болашақ құқықтанушыларға ғана емес, жалпы интеллектуалдық меншік құқығы сала-

сына қызығушылық танытатын оқырманға арналған.

ӘОЖ 342

КБЖ 67.400.7

«Жаңа гуманитарлық білім.

Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық»

жобасының редакциялық алқасы:

ӘОЖ 342

КБЖ 67.400.7

И 73

Бас редактор Сеңгірбай М.Ж.,

саясаттану бойынша философия

докторы (PhD)

Аудармашылар Тәңірбергенова Л.Т.

Төлімбет Б.

Кенжебаев О.

Ғылыми редакторлар Ергөбек Ш.Қ.,

заң ғылымдарының кандидаты,

қауымдастырылған профессор

Құсайынқызы А.M., LLM

Әдеби редакторлар

Нұрмолдақызы Г.,

Мұхамадиев Д.Б.,

филология

ғылымдарының кандидаты

Дәулетбаева Б.,

Отар А.

Жауапты шығарушы Табын Г.Н.

Пікір жазған Омарова А.Б.,

заң ғылымдарының кандидаты

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ заң факультеті

азаматтық құқық және азаматтық іс жүргізу, еңбек

құқығы кафедрасында ғылыми талқылаудан өтті.

ISBN 978-601-7621-06-3

Intellectual Property Law, Fifth Edition was originally published in English in 2018. This translation is

published by arrangement with Oxford University Press. THE PUBLIC FOUNDATION «Ұлттық аударма

бюросы» («ULTTYK AUDARMA BUROSY») is responsible for this translation from the original work

and Oxford University Press shall have no liability for any errors, omissions or inaccuracies or ambiguities

in such translation or for any losses caused by reliance thereon.

И 73

Редакция алқасы:

Төраға Көшербаев Қ.Е.

Төрағаның орынбасары Аймағамбетов А.Қ.

Жауапты хатшы Кенжеханұлы Р.

Редакция алқасының

мүшелері: Жаманбалаева Ш.Е.

Күреңкеева Г.Т.

Қарин Е.Т.

Құлсариева А.Т.

Құрманбайұлы Ш.

Масалимова Ә.Р.

Мұтанов Ғ.М.

Нұрмұратов С.Е.

Нұрышева Г.Ж.

Раев Д.С.

Саңғылбаев О.С.

Сеңгірбай М.Ж.

Сыдықов Е.Б.

Кітапты баспаға әзірлеген:

«Ұлттық аударма бюросы»

қоғамдық қоры

...Біздің мақсатымыз айқын, бағытымыз белгілі, ол – әлемдегі ең

дамыған 30 елдің қатарына қосылу.

Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан

бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси және экономикалық жаңғыру-

ларды толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне айналады.

Біз алдағы бірнеше жылда гуманитарлық білімнің барлық бағыт тары

бо йынша әлемдегі ең жақсы 100 оқулықты әртүрлі тілден қазақ тіліне

аударып, жастарға дүниежүзіндегі таңдаулы үлгілердің негізінде білім

алуға мүмкіндік жасаймыз.

Жаңа мамандар ашықтық, прагматизм мен бәсекелестікке қабілет

сияқ ты сананы жаңғыртудың негізгі қағидаларын қоғамда орнық тыра-

тын басты күшке айналады. Осылайша болашақтың негізі білім ордала-

рының аудиторияларында қаланады...

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті –

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың

«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты еңбегінен

МАЗМҰНЫ

АЛҒЫС СӨЗ 11

ОСЫ БАСЫЛЫМНЫҢ ЖАҢАЛЫҒЫ 12

IV БӨЛІМ. ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ 13

31-ТАРАУ. ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

1. ТАРИХЫ 14

2. ТАУАР БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚҰНЫ 19

3. ТАУАР БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ НЕГІЗДЕМЕЛЕРІ 20

4. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚТЫҚ ӨЛШЕМДЕР 26

5. ҚИЫНДЫҚТАР 31

32-ТАРАУ. ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

1. КІРІСПЕ 33

2. ГУДВИЛЛ ТАЛАБЫ 36

3. ГУДВИЛЛ АЯСЫ 53

4. ГУДВИЛДІҢ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ 54

33-ТАРАУ. БҰРМАЛАУ

1. КІРІСПЕ 57

2. ЖАУАПКЕР РЕПРЕЗЕНТАЦИЯСЫНЫҢ БОЛМЫСЫ 57

3. ҰСЫНЫЛҒАН ІС-ӘРЕКЕТТІҢ ҚАЙ ТҮРІ СОТҚА ШАҒЫМ ТҮСІРУГЕ ПӘРМЕНДІ? 60

4. БҰРМАЛАУ – АЛДАУ МА? 70

5. АЛДАУ ӘДІСТЕРІН НЕМЕСЕ АЛАЯҚТЫҚ ҚҰРАЛДАРЫН ҰСЫНУ 82

34-ТАРАУ. ЗИЯН

1. ЗИЯН ТҮРЛЕРІ 85

2. ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕНІҢ КЕҢЕЙТІЛГЕН ТҮРІ 90

3. ӘДІЛЕТСІЗ БӘСЕКЕ 97

35-ТАРАУ. ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

1. КІРІСПЕ 102

2. ҰЛЫБРИТАНИЯДАҒЫ ТІРКЕУ 104

3. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ТАУАР БЕЛГІЛЕРІН ТІРКЕУ 121

4. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТІРКЕУ 127

5. БАҒЫТ ТАҢДАУ 131

6. БРЕКСИТ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ 133

36-ТАРАУ. ПӘНІ

1. КІРІСПЕ 135

2. БЕЛГІ ДЕГЕНІМІЗ НЕ? 135

3. ПІШІНДЕР МЕН БАСҚА СИПАТТАМАЛАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ШЕКТЕУЛЕР 138

4. ГРАФИКАЛЫҚ РЕПРЕЗЕНТАЦИЯ МҮМКІНДІГІ 152

5. АЖЫРАТУ ҚАБІЛЕТІ 152

6. БӨЛШЕК САУДАҒА АРНАЛҒАН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ БЕЛГІЛЕРІН ҚОРҒАУ 154

7. ҰЖЫМДЫҚ ЖӘНЕ СЕРТИФИКАТТАУ БЕЛГІЛЕРІ 155

37-ТАРАУ. БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

1. КІРІСПЕ 158

2. ПӘНІ 159

3. АЖЫРАТЫЛМАЙТЫН БЕЛГІЛЕР 160

4. ЖАРАМСЫЗДЫҚТЫҢ БАСҚА ДА АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ 201

38-ТАРАУ. БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

1. КІРІСПЕ 214

2. БҰРЫН ТІРКЕЛГЕН ТАУАР БЕЛГІЛЕРІНЕ ҚАТЫСТЫ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕР 214

3. БҰРЫНҒЫ ҚҰҚЫҚТАРҒА ҚАТЫСТЫ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕР 270

39-ТАРАУ. БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

1. КІРІСПЕ 275

2. БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНБАУ 276

3. ЖАЛПЫ АТАУҒА АЙНАЛҒАН ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ 296

4. ЖАҢЫЛЫСТЫРАТЫН ПАЙДАЛАНУ 300

5. ҚАЙТАРЫП АЛУ САЛДАРЫ 303

40-ТАРАУ. ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

1. КІРІСПЕ 305

2. ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР 306

3. ТАЛАПКЕРДІҢ ТАУАР БЕЛГІСІ ДЕГЕН НЕ? 309

4. ЖАУАПКЕРДІҢ ТАУАР БЕЛГІСІ ҚАНДАЙ? 310

5. ЖАУАПКЕРДІҢ ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 312

6. ПАЙДАЛАНУ ТҮРЛЕРІ 313

7. САУДА БАРЫСЫНДА 319

8. АУМАҚ 320

9. ТАУАРЛАР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРГЕ ҚАТЫСТЫ 320

10. БЕЛГІ РЕТІНДЕ ПАЙДАЛАНУ: ФУНКЦИЯЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ҚАЙШЫЛЫҚТАР 322

10.1. ШЫҒУ ТЕГІНЕ ЗИЯН КЕЛТІРУ 323

11. АКЦЕССОРЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК 332

41-ТАРАУ. ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

1. КІРІСПЕ 336

МАЗМҰНЫ

2. ТІРКЕЛГЕН БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНУ 336

3. АТАУ МЕН МЕКЕНЖАЙДЫ ПАЙДАЛАНУ 338

4. ДЕСКРИПТИВ ПАЙДАЛАНУ 344

5. ӨНІМНІҢ НЕМЕСЕ ҚЫЗМЕТТІҢ МАҚСАТЫНА САЙ ПАЙДАЛАНУ 348

6. САЛЫСТЫРМАЛЫ ЖАРНАМА 350

7. ЖЕРГІЛІКТІ ПАЙДАЛАНУ 355

8. САРҚЫЛУ 356

9. ӨЗ ОЙЫН ЕРКІН БІЛДІРУ 376

42-ТАРАУ. ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

1. КІРІСПЕ 379

2. МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ 380

3. ҚОЛДАНУ ТҮРЛЕРІ 381

4. ҚОЛДАНУДАҒЫ ШЕКТЕУЛЕР 389

43-ТАРАУ. ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

1. КІРІСПЕ 399

2. ТАУАР ШЫҒАРЫЛҒАН ЖЕРДІҢ АТАУЛАРЫ МЕН ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЛАРЫ 411

3. ДӘСТҮРЛІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІҢ КЕПІЛДІГІ 429

4. ҚОСЫМША САПА ШАРТТАРЫ 431

V БӨЛІМ. ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ 433

1. КІРІСПЕ 433

2. ҚҰПИЯНЫ БҰЗУДЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ 438

44-ТАРАУ. МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

1. КІРІСПЕ 440

2. ТРИВИАЛДЫ МӘЛІМЕТ 442

3. АМОРАЛЬДЫ МӘЛІМЕТ 442

4. АЙҚЫН ЕМЕС МӘЛІМЕТ 443

5. ҚОҒАМ ИГІЛІГІНДЕГІ МӘЛІМЕТ 445

6. ЖАҢАШЫЛ ЖӘНЕ ТҮПНҰСҚА МӘЛІМЕТ 455

45-ТАРАУ. ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ МІНДЕТТЕМЕСІ

1. КІРІСПЕ 457

2. ТІКЕЛЕЙ ҚАТЫНАС 457

3. ҮШІНШІ ТАРАП ҚАБЫЛДАУШЫЛАР 460

4. БӨГДЕ АДАМДАР 461

5. ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР 466

46-ТАРАУ. ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

1. КІРІСПЕ 471

2. ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ 471

3. АКЦЕССОРЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК 478

5. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ДИРЕКТИВАСЫ 486

47-ТАРАУ. ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

1. КІРІСПЕ 490

2. «ЖЕКЕ БАС ҚҰПИЯСЫ САҚТАЛУҒА ТИІС ДЕҢГЕЙ» 491

3. «ТҮПКІЛІКТІ ТАРАЗЫЛАУ ТЕСТІ» 498

4. ҚОРЫТЫНДЫ 504

VI БӨЛІМ. СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ 505

48-ТАРАУ. СОТ ПРОЦЕСІ

1. КІРІСПЕ 509

2. ІСТІ КІМ ҚОЗҒАЙ АЛАДЫ? 509

3. КІМ СОТҚА ТАРТЫЛУЫ МҮМКІН? 512

4. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ АЛУ ЖӘНЕ САҚТАУ 525

5. ПРЕЗУМПЦИЯ 530

6. НЕГІЗСІЗ ІС ҚОЗҒАУ ҚАУПІ 530

7. СОТТАР ЖӘНЕ АРАЛЫҚ СОТТАР 534

8. ПАРАЛЛЕЛЬ ІС ЖҮРГІЗУ 538

9. САРАПШЫЛАР МЕН ҒЫЛЫМИ КЕҢЕСШІЛЕР 542

10. ЮРИСДИКЦИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ КОЛЛИЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ 542

11. ДАУДЫ ШЕШУДІҢ БАЛАМА ЖОЛДАРЫ 552

49-ТАРАУ. АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

1. УАҚЫТША СОТ ТЫЙЫМДАРЫ 554

2. ИМПОРТТЫ ТОҚТАТУ 563

3. ҚОРЫТЫНДЫ СОТ ТЫЙЫМЫ 567

4. ЖЕТКІЗУ 572

5. ЗИЯН 574

6. ТАБЫСТЫ ЕСЕПТЕУ 582

7. ЖАРИЯ БҰЙРЫҚТАР 584

8. КОНСТРУКТИВТІК СЕНІМГЕРЛІК 585

9. УАҚЫТША ШЕКТЕУЛЕР 586

10. ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ 586

ҚЫСҚАРҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ 596

СУРЕТТЕР ТІЗІМІ 599

ПАЙДАЛЫ УЕБ-САЙТТАР ТІЗІМІ 600

КІТАПТЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БАСЫЛЫМЫН ӘЗІРЛЕГЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТОП

602

МАЗМҰНЫ

АЛҒЫС СӨЗ

Кітаптың бесінші басылымын жазу барысында біраз адамға қарыздар бол-

дым. Атап айтқанда, Анна Кретович пен Хамиш Макдональдқа зерттеуге қос-

қан құнды үлесі үшін алғыс айтамын. Сондай-ақ Кристина Анджелопулос, Кэрол

Бэллард, Грэм Динвуди және Джонатан Гриффитске қолдан келген көмегін ая-

май, еңбекке атсалысқаны үшін борыштармын. Оксфорд университеті баспаха-

насының қызметкерлеріне, әсіресе Том Янг мырзаға жәрдемі мен төзімділігі, ал

Фиона Татхэмге атқарған тамаша редакциялық қызметі үшін ризашылығымды

білдіремін. Оқулықта әртүрлі суреттерді пайдалануға рұқсат алуға көмектескен

Марк Хашеми, Гаэнор Мур, Питер О’Бирн және Джон Сварбрикке рақмет айта-

мын. Әрдайым шыдамдылық танытып, үнемі қолдау көрсеткені үшін Эллисон

Фиш, Джоанна Гибсон, Клэр Миллиган мен Никита Судке алғысым шексіз.

ОСЫ БАСЫЛЫМНЫҢ ЖАҢАЛЫҒЫ

 Интеллектуалдық меншік құқығына Брекситтің салдары туралы соңғы

талдаулар пайдаланылды.

 Ұлыбританияның ТВ форматтарға қатысты жаңа прецеденттік құқығы,

қазіргі оқиғаларды хабарлау кезіндегі адал пайдалану Actavis v. Eli Lilly,

Starbucks, and Trunki істері бойынша Жоғарғы сот шешімдері берілді.

 Еуропа сотының (CJEU) соңғы прецеденттік құқығы, соның ішінде жалпы

жұрт назарына жеткізу (GS Media, Filmspeler, and Pirate Bay), әсіресе оның

аралық формалары назарға алынды.

 Марракеш шартын ықшамдау және жүзеге асыру туралы ЕО жаңа заңна-

масы қамтылды.

 Еуропалық тауар белгісінің режимі, біріккен ЕО тауар белгісінің регла-

менті, Коммерциялық құпия директивасы және 2017 жылғы интеллек-

туалдық меншік (негізсіз қатерлер) туралы заң секілді бірқатар соңғы

заңнамалық өзгерістер қосылды.

 Бірыңғай патент пен Бірыңғай патент сотына байланысты соңғы өзгеріс-

термен толықтырылды.

 ЕО авторлық құқық жиынтығындағы соңғы ұсынылған өзгерістерге, атап

айтқанда, жаңа қорғау шараларына, мерзімді баспасөз құқығына және

онлайн платформалардың жауапкершілігіне жалпылама шолу жасалды.

 Жеке мәліметті теріс пайдалану туралы жаңа тарау қосылды.

IV БӨЛІМ

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Кітаптың бұл бөлімі интеллектуалдық меншіктің бір-бірімен өзара байланы-

сы бар үш объектісін зерттейді. Атап айтқанда, ортақ құқықтағы жосықсыз бә-

секе деликті, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы директивада тіркелген тауар бел-

гілерін қорғайтын статуттық режим және ЕО аумағындағы географиялық шығу

тегін тіркеуге негізделген режимге тоқталады. Алғашқы екі режимде сауда сала-

сында нақты белгілер мен символдар, әсіресе сөздер немесе суреттер

тауарлар

мен қызметке қатысты іс жүзінде қолданылғанда реттеледі. Бұған компьютер

мен телефондағы алма, мейрамхана желісіндегі М әрпі пішініндегі «алтын доға»,

сондай-ақ спорттық киімдегі (Nike) құсқанат символын мысал ретінде алуға бо-

лады. Осы екі құқықтық режим арқылы аталған белгілер меншік объектісіне

айналады. Осылайша, басқа трейдерлердің тауары мен қызметінің белгілеріне

ұқсас немесе бірдей белгісін меншік иелерінің пайдалануына тыйым салады.

Құқықтық қорғаудың екі формасын бір мезгілде пайдалануға болады. Жосықсыз

бәсеке құқығы аясында белгілер сауда нарығында репутация қалыптастыру үшін

пайдаланылуға тиіс. Статуттық режимде белгі не Ұлыбританияның тауар белгісін

тіркеу тізілімінде, не ЕО тауар белгісі ведомствосында, яғни Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосында (ЕUIPO) тіркелуі керек. Талапқа сай,

белгілерді үшінші тараптың рұқсатынсыз қолданып, тұтынушыларды шатастыру-

ға заңмен тыйым салынады. Тұтынушыны шатастыру (немесе жаңылыстыру ық-

тималдығы) нұқсан келтірудің парадигмалық категориясына жатады. Құқықтық

қорғауды осылай жүргізу кейбір брендтердің құндылығын айтарлықтай артты-

рады. Interbrand брендтерді бағалау агенттігі 2017 жылы әлемдегі 100 брендтің

әрқайсысының құны 4 млрд доллардан асатынын есептеп шығарды. Ең құнды-

лары саналатын Apple, Google және Microsoft компаниялары, тиісінше, 184, 141

және 80 млрд долларға бағаланды.

Брендтің шынайы немесе әлеуетті құндылығы осы бөлімде баяндалған бел-

гілердің үшінші категориясы географиялық шығу тегін қорғаудың экономикалық

маңызын түсіндіреді. Оларға Champagne, Parmigiano Reggiano және Darjeeling

сияқты аймақтық өнімдерді жатқызуға болады, яғни бұлар – ұжымдық негізде

дамып, нақты географиялық аймақта орналасқан бірнеше өндіруші біріге пай-

даланатын, әрі өнім атрибуттары шыққан жерімен байланысты тауар белгілері.

Белгілер таңбаның түпкі негізіне сәйкес қарастырылады. «Сөз» белгісі (оның анықтамасына

қарамастан) – бір сөздің ғана тіркелуі. «Бейнелі» белгі әдетте сурет сияқты визуалды кескіннен

құралады. Бейнелі және дыбысты элементтерден тұратын белгіні «құрама» белгілер деп атайды.

Байқағанымыздай, «үшөлшемді белгілер», «түсті белгілер» және (дыбыс пен иіс сияқты) «сенсорлы

белгілер» тіркеуде жаңа мүмкіндіктер пайда болды.

Қараңыз: http://www.interbrand.com. Тауар белгісі құқығы ұсынған заңды құқықтар мен бұлың-

ғыр коммерциялық «бренд» ұғымының арасында маңызды айырмашылықтар бар. Қараңыз: J.Davis,

‘Between a Sign and a Brand’, in Bently, Davis, and Ginsburg.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР

БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

1. Тарихы

2. Тауар белгілерінің құны

3. Тауар белгілерін құқықтық қорғаудың негіздемесі

4. Халықаралық және аймақтық өлшемдер

5. Қиындықтар

Бұл тараудың алдына қойған үш мақсаты бар. Біріншіден, осы саладағы құ-

қықтық дамудың қысқаша тарихы баяндалады. Екіншіден, белгілер мен символ-

дарды заңды қорғаудың қандай жолы бар екені қарастырылады. Үшіншіден, бұл

тарау Біріккен Корольдіктегі заңның осы саласын шектейтін және одан хабардар

ететін халықаралық және аймақтық жүйеге кіріспе ұсынады.

1. ТАРИХЫ

Тауар белгілерінің тарихы туралы көптеген материалда, негізінен, бір-бірімен

тығыз байланысты екі тақырып жиі қозғалады. Біріншісі – белгілердің тауарлар-

ға қолданылуына тән әлеуметтік тәжірибелер мен қалыптасқан түсініктер тари-

хы; екіншісі – тауар белгісі құқығының позитивистік тарихы. Құқық белгілердің

болмысы, қызметі не ондағы өзгерістерге сай даусыз дамып отыратынын көрсе-

ту үшін бұл екі тақырып бірге жиі айтылады. Тауар белгісі құқығындағы бірқатар

ілгерілеу белгілер атқаратын функциялардағы өзгерістерге жауап ретінде жүзе-

ге асқанын мойындасақ та, белгілер функциясындағы өзгерістер заң шығарушы

немесе сот органдарының тауар белгісі құқығына өзгеріс енгізуді (әдетте бұл

құқықтық қорғау ауқымын мүмкіндігінше кеңейту арқылы) талап етеді деген пі-

кірден аулақ болу үшін бұл екі тарихты бөлек қарастыруды жөн көрдік.

1.1. БЕЛГІЛЕР ТАРИХЫ

Ертеректе кәсіпкерлер тауардың өзінікі екенін көрсету мақсатында белгі-

лер қолданған. Олар «проприетарлық» немесе «меншіктік» белгілер деп атал-

ды. Мысалы, фермерлер әдетте малын тану үшін ірі қараға таңба, қойлардың

құлағына ен салады. Кеме апаты болған жағдайда аман қалған тауарды анық-

тап, қайтарып алу үшін көпестер де өз тауарларын бортқа тиеместен бұрын

солай белгілеген. Орта ғасырлардан бері белгілер гильдия жүйесінде басқа да

F. Schechter, The Historical Foundations of the Law Relating to Trade Marks (1925); T. Drescher, ‘The

Transformation and Evolution of Trademarks: From Signals to Symbols to Myth’ (1992) 82 TM Rep 301,

309–21; Scandecor Development AB v. Scandecor Marketing AB [2002] FSR (7) 122, 128–38 (Lord Nicholls).

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

мақсаттарға пайдаланылды. Гильдиялар белгілі бір тауарды кім шығарып, белгілі

бір қызметті кім көрсететінін қадағалайтын сауда ұйымдары еді. Сондай-ақ олар

тауар сапасының деңгейін түсірмеуді қамтамасыз етуге мүдделі болды. Талапқа

сай келмейтін тауарларды анықтау үшін гильдиялар ұйымға мүшелерден тауар-

ға анықтаушы таңба немесе белгі салуды міндеттеді.

XVIII ғасырда гильдиялардың құлдырауына байланысты трейдерлердің тауар-

ларына нақты белгі салудың қажеті туындаған жоқ. Дегенмен аймақтық (жергі-

ліктіге қарағанда) сауда-саттықтың дамуымен және Өнеркәсіптік революциямен

қатар келген өнеркәсіптік өндірістің кеңеюімен көптеген трейдерлер өндірген

тауарларға белгі сала бастады.

Сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдары мен

оқырмандардың көбеюі нәтижесінде трейдерлер тауарларын белгілер арқылы

жарнамалауды жөн көрді.

Өз кезегінде, сатып алушылар тауардағы белгілер-

ді өнімге сәйкестігін анықтайтын шынайылық белгісі деп қарастыра бастады. Ең

бастысы, ол тұтынушылардың сатып алу жөніндегі шешіміне әсер ете бастағанын

байқаймыз. Уақыт өте келе, тұтынушылар кейбір белгілердің нақты өндірушіні біл-

діретінін, демек, тауарлар белгілі бір стандарттарға сай келетінін түсіне бастағанда,

белгі сипаты жай ғана жауапкершілік көзі емес, сапа көрсеткіші ретінде өзгерді.

Белгілердің тағы бір маңызды рөлі – өзгеріс XX ғасырдың басында пайда

болды. Осы кезеңде тауар белгілері шығу тегінің көрсеткіші болудан (осы ар-

қылы тұтынушылар сапа тұрақтылығын болжай алатын) жеке құқығы бар құнды

активтерге айналды.

Демек, кейбір белгі ерекшелігі мен тартымдылығы арқа-

сында әлеуетті тұтынушыларға эмоциялық тұрғыдан әсер етті. Дәлірек айтқан-

да, белгі тұтынушыларды шығу тегі немесе сапасына қатысты идеялар мен бол-

жамдар нәтижесінде емес, «жарнамалық» сапасы нәтижесінде өзіне тартты.

Шын мәнінде, (жарнамасы күшті) тауар белгісі арқылы өнімнің сапасына мән

бермейміз, әдетте ол басқа қасиеттеріне байланысты қызықтырады. Тауар бел-

гісі көбіне өнім көзі немесе демеушілікті анықтау мақсатында емес, маркетинг

құралы ретінде қолданылды. Тауар белгісі функцияларындағы бұл өзгеріс «таң-

балардан» «символдарға» қарай ауысуы ретінде сипатталды.

Таңбалар секілді

тауар белгілері автоматты жауапты іске қосып, өнім өндірушіні анықтау үшін

қызмет ете бастады. Керісінше, тауар белгілері «символдар» ретінде мағынасы

кеңейіп, ассоциациялануы арта түсті. Мұнда олар өнімді идентификациялауға

немесе өнімге өзіндік ерекше сипат беруге қолданылады. Сөйтіп, «белгі... түптеп

келгенде, шынайы, әлде қиялдағы өнім атрибуттарын ойға оралтатын поэтика-

лық амалға, атауға айналды».

P. Mollerup, Marks of Excellence: The History and Taxonomy of Trademarks (1997), 15–42; S. Diamond,

‘The Historical Development of Trademarks’ (1975) 65 TM Rep 265, 272

B. Pattishall, ‘Trade Marks and the Monopoly Phobia’ (1952) 42 TM Rep 588, 590–1.

S. Diamond, ‘The Historical Development of Trademarks’ (1975) 65 TM Rep 265, 281; R. Church,

‘Advertising Consumer Goods in Nineteenth-Century Britain: Reinterpretations’ (2000) 53 Economic

History Review 621.

Eastman Photographic Material Co. v. John Grith Cycle Corp. (1898) 15 RPC 105.

R. Brown, ‘Advertising and the Public Interest: The Legal Protection of Trade Symbols’ (1948) 57 Yale

LJ 1165, 1189.

T. Drescher, ‘The Transformation and Evolution of Trademarks: From Signals to Symbols to Myth’

(1992) 82 TM Rep 301.

Сонда, 338. Қараңыз: K. Moore and S. Reid, ‘The Birth of Brand: 4000 Years of Branding’ (2008) 50(4)

Business History 419.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Кейінгі кезде тауар белгілерінің жаңа рөлі пайда болды.

Бір құқықтанушы-

ның сөзімен айтқанда, белгілер «мифтік статусқа» ие болды.

Осындай мифтік

формадағы тауар белгілері тұтынушыларды да анықтауға көмек береді. Мысалы,

ferrari немесе volvo арқылы жүргізушіні танысақ, budweiser немесе budvar сыра

ішетіндерден хабар береді. Тұтынушы өнімді тауар белгісіне байланысты сатып

алғанда, өзіндік идентификация қалыптастыратын «тәжірибе конвертін» де қоса

алады. Қазіргі таңда «брендтерге» ерекше көңіл бөлінгенінен тауар белгісінің

«миф» ретіндегі концепциясы байқалады. Брендке маркетинг пен құқық сарап-

тамасында

берілетін анықтама әртүрлі болғанымен, олар әдетте нақты өнімге

қатысты жеке болмыс, стиль не аураны қамтитын сөз бен эмблеманың шеңбе-

рінен шығып кетеді. Брендтердің онтологиялық статусына сенгенімізді қалай-

тындарға Coca Cola – жай ғана өнім, сапа репутациясы емес; керісінше, өнімнің

сипаттамасы, маркетингі, жарнамасы мен қаптамасы (өндірісімен қоса) арқылы

қалыптасқан өмір сүру салты мен имиджі.

1.2. БЕЛГІЛЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАЛУ ТАРИХЫ

Тауар белгілерін құқықтық қорғау тарихы интеллектуалдық меншіктің бас-

қа салаларынан гөрі әлдеқайда кенже, әсіресе оның бастапқы даму кезеңдері

айқын емес. Соттар трейдерлердің сұрауымен «белгіні» қорғауды XVI ғасыр-

да бастаған секілді.

Белгілер өнімнің шығу тегін көрсететінін ескере келе, дәл

сондай белгіні қолдануға басқа трейдерге рұқсат берілсе, соттар қоғамға қарсы

жасалған алаяқтық деп есептеді. Бастапқы кезде белгіні ортақ құқық соттары

қорғады.

Мұндағы мақсат – бір белгіні трейдер әлдеқашан қолданып қойса,

оны басқа трейдердің әдейі қолдануын алдаудың бір түрі ретінде қарау бола-

тын. Біраз қиындықтан соң, XIX ғасыр басында, Канцлер соттары нақты белгі-

лер мен символдарды қолдану арқылы абыройы мен гудвилін қалыптастыр-

ған трейдерлерді «жосықсыз бәсекелестіктен» қорғау үшін әрекет етті.

Бұған

айыпсызды бұрмалаудан қорғау амалы жатады. Жосықсыз бәсеке іс-әрекеті

әлі күнге дейін бар және мүліктік-құқықтық беделді ескереді.

Жосықсыз бә-

секе барысында трейдердің бұрмалағанын және сол арқылы тұтынушылардың

R. Dreyfuss, ‘Expressive Genericity: Trademarks as Language in the Pepsi Generation’ (1990) 65 Notre

Dame L Rev 397, 397–8.

Drescher, op. cit.

J. Davis, ‘The Value of Trade Marks: Economic Assets and Cultural Icons’, in Y. Gendreau (ed.), Propriété

intellectuelle: Entre l’art et l’argent [Intellectual Property: Bridging Aesthetics and Economics] (2006) 97–125.

J. Litman, ‘Breakfast with Batman: The Public Interest in the Advertising Age’ (1999) 108 Yale LJ 1717;

D. Gangjee, ‘Property in Brands: The Commodication of Conversation’, in H.R. Howe and J. Griths (eds),

Concepts of Property in Intellectual Property Law (2013) 29.

Star Chamber-дің бастапқы рөлін білу үшін қараңыз: F. Schechter, The Historical Foundations of

the Law Relating to Trade Marks (1925), 126–7.

Ортақ құқыққа қатысты XVIII ғасыр істері үшін қараңыз: L. Bently, ‘The First Trade Mark Case at

Common Law? The Story of Singleton v. Bolton (1783)’ (2013) 47 U Cal Davis L Rev 969.

L. Bently, ‘Day v Day, Day and Martin (1816)’, in J. Bellido (ed.), Landmark Cases in Intellectual Property

Law (2017), 87 (Тауар белгілерін заңсыз пайдалануда сот тыйымының алғашқы жағдайын зерттеу).

Талап ретіндегі «гудвилл» тарихына қатысты қараңыз: I. Tregoning, ‘What’s in a Name? Goodwill

in Early Passing O Cases’ (2008) 34 Monash U L Rev 75. АҚШ тарихы талдаулары үшін қараңыз: R. Bone,

‘Hunting Goodwill: A History of the Concept of Goodwill in Trademark Law’ (2006) 86 Boston U L Rev 549;

M. McKenna, ‘The Normative Foundation of Trademark Law’ (2007) 82 Notre Dame L Rev 1839.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

алданғанын дәлелдеу әрқашан міндетті. Мұндай әрекет оның қайдан шыққанын

шатастырмауды әрдайым ескеріп отырды. Аясының кеңейгеніне қарамастан, іс-

әрекет бұрмаланған түсінікке байланысты қалыптасады. Ол материалдық емес

құндылықты заңсыз иемденудің жалпылама әрекетіне немесе басқа еуропалық

құқық жүйелері таныған жосықсыз бәсекеге айналған жоқ.

Белгілерді тіркеу жүйесі алғаш рет 1875 жылы енгізілді.

Бұған шетелдік өнім

көздеріне қоса, жергілікті қысым да түрткі болды. Өнеркәсіптік меншік құқығы-

ның халықаралық деңгейде танылуына қызығушылық артқан сайын шетелдік

трейдерлер өз белгілері бұрмаланғанда, Британия құқық жүйесінің осындай жағ-

дайға ұшыраған британиялық трейдерлерді шетелдік заңдар қорғайтыны секілді

мүмкіндік беретініне көңілі толмады.

Тіркеу жүйесі алғаш рет қабылданғанда,

оның рөлі шектеулі еді. Жүйе шектеулі белгілерді ғана тіркеуге рұқсат берді және

оларды тізімге енгізбес бұрын, тізілім белгілерін мұқият тексеруден өткізетін.

Тауар белгісін тіркеу бірнеше артықшылық алып келді. Ең маңыздысы, гуд-

вилл көрсетудегі, жосықсыз бәсекеден туындайтын мәселені азайтты.

Оған

қоса, белгіні пайдаланбай-ақ, қорғалуына мүмкіндік берді. Жосықсыз бәсекемен

салыстырғандағы тіркелген тауар белгілерінің өзге артықшылығы кейінірек да-

мыды. Нақты айтқанда, 1938 жылы қабылданған Тауар белгісі заңы белгілердің

бизнестің гудвилінен бөлек берілуіне рұқсат етті.

Бұған қарамастан, жосықсыз

бәсеке де маңызын жоғалтпады. Себебі тіркеу критерийлері шектеулі, тіркеу

процесі орынсыз немесе ауыртпалығы басым, ал ұсынылған құқықтар шеңбері

тым ауқымды еді.

Бұл әрекет заманауи дауда өзектілігін жойған жоқ. Өйткені

тіркелген тауар белгісіне негізделген шағымдар сәтсіз болса, оның жеңіске жетуі

ықтимал еді.

Қорғаудың шынайы ауқымын анықтау, бәлкім, осы саладағы ең қолайсыз мә-

селенің бірі шығар. 1875 жылғы Тауар белгісі заңы жосықсыз бәсекенің байланы-

сын айқындай отырып, тауар белгісі түпнұсқаны анықтайды деген пайымды қа-

растырды.

Алайда, алдында қарастырғанымыздай, XX ғасырдың басында тауар

белгілеріне басқа да функциялар қосыла бастады. Атап айтқанда, тұтынушының

өнімнің шығу тегі мен сапасы жайындағы түсінігіне қарамастан, өнімді «үнсіз сату-

шы» ретінде сата бастады. Тауар белгілері функциясындағы өзгерістерді мойындау,

L. Bently, ‘The Making of Modern Trade Marks Law: The Construction of the Legal Concept of Trade

Mark (1860–1880)’, in Bently, Davis, and Ginsburg

Ricketson (2015), 12–13; P. Duguid, ‘French Connections: The International Propagation of Trade

Marks in the Nineteenth Century’ (2009) 10(1) Enterprise and Society 3.

Көп кешікпей, тіркелген тауар белгілері жүйесі жосықсыз бәсекенің Ортақ құқық доктринасына

заңды қосымша ретінде қабылданды: Great Tower v. Langford (1888) 5 RPC 66; Faulder v. Rushton (1903)

20 RPC 477. Қорғаныс жинақтаушы болып қала береді: TMA 1994, s. 2.

Spalding v. Gamage (1915) 32 RPC 273, 284–5 (Lord Parker).

TMA 1938, s. 22

M. Shúilleabháin, ‘Common Law Protection of Trade Marks: The Continuing Relevance of Passing

O’ (2003) 34(7) IIC 722.

The Sofa Workshop Ltd v. Sofaworks Ltd [2015] EWHC 1773 (IPEC) (Диван шеберханасының

тіркелген белгілері дескриптив болғандықтан, жарамсыз не іс қозғауға жеткіліксіз саналды, бірақ

жосықсыз бәсеке деп танылды); The Ukulele Orchestra of Great Britain v. Clausen and anor (t/a the United

Kingdom Ukulele Orchestra) [2015] EWHC 1772 (IPEC) (Ұлыбританияның укулеле оркестрінің тіркелген

белгісі дескриптив болғандықтан, жарамсыз не іс қозғауға жеткіліксіз саналды, бірақ жосықсыз

бәсеке деп танылды).

TMA 1875, s. 10.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

кейінірек белгілердің ұғымындағы жаңа әдістерге лайықтау үшін тауар белгілері

иелерін қорғауды күшейту қажет деген түсінік пайда болды. Мұны белсенді жақ-

таушылардың бірі – тауар белгілері тарихын зерттеуші Франк Шехтер.

Шехтердің айтуынша, заманауи тауар белгісі құқығының бірегей рационалды

негізі болуы керек.

Нақты айтқанда, Шехтер «тауар белгісінің бірегейлігін сақ-

тап қалу ғана оны қорғауға бірден-бір рационалды негіз болады» деген ұсыныс

айтты.

Шехтерге (және оның ізбасарларына) сүйенсек, тауар белгілері меншік

иелігі сияқты қорғалуға тиіс. Әсіресе тауар белгілері ұқсас өнімдермен қатар,

ұқсамайтын өнімдерде пайдаланған кезде белгі иесі қорғауға алынады. Шехтер

тауар белгісі құқығы тұтынушыларды жаңылдырса, онда оның сәтсіз жүзеге ас-

қанын алға тартты. Бұған мыналар себеп:

Мұндай жағдайлардың ең зиян тұсы – бірегейліктің біртіндеп жойылуы не кө-

мескіленуі, сондай-ақ тауар белгісі мен атауды бәсекелес емес тауарларда қолда-

нуды жұртшылық назарында ұстай білуі. Белгі қаншалықты бірегей және айрық-

ша болса, соншалықты жұртшылық санасына терең сіңіп кетеді, әрі тауар белгісін

қолданылған нақты өнімнен диссоциациялануынан немесе бұзылуынан қорғау

қажеттігі арта түседі.

Шехтер мақаласы аз уақыт ішінде «клиенттерін қорғау шеңберін кеңейте түс-

кісі келетін, тауар белгісі бойынша адвокатура мүшелерінің талисманына» ай-

налды.

Шын мәнінде, оның әсері адвокатурамен шектелген жоқ. Қазір көптеген

құқықтанушылар кейінгі кезеңді «Шехтер идеяларының іске асқан сәті» деп ба-

ғалайды. Әсіресе оның құқық функциясын тереңдету үшін келтірген аргумент-

тері мойындалып (аса бұрмаланған түрде болса да), ұлттық құқыққа енгізілді.

Мәселен, тауар белгісі иесіне берілетін құқықтың кеңеюі мыналарды қамтиды:

өзара ешқандай байланысы жоқ екенін тұтынушылар түсінсе де, белгілердің ұқ-

сас емес тауарларға қатысты нақты қолданылуы; Еуропалық сот тауар белгіле-

рі меншік иесін түпнұсқалық индикаторына келтіретін зардаптан қорғап қана

қоймай, сонымен бірге басқа (сапа, жарнама, инвестиция және коммуникация

функциялары деп танылған) «функцияларына» қатысты қорғаумен қамтамасыз

ету;

белгілерді актив ретінде тану;

белгілерге қатысты әртүрлі шектеулерден

біртіндеп бас тарту.

F. Schechter, ‘The Rational Basis of Trade Mark Protection’ (1927) 40 Harv L Rev 813, 831. Қараңыз:

S. Stadler, ‘The Wages of Ubiquity in Trademark Law’ (2003) 88 Iowa L Rev 731; B. Beebe, ‘The Suppressed

Misappropriation Origins of Trademark Anti-dilution Law’, in Dreyfuss and Ginsburg (2014), ch. 3.

F. Schechter, ‘The Rational Basis of Trade Mark Protection’ (1927) 40 Harv L Rev 813, 831.

Сонда, 825.

J. Swann and T. Davis, ‘Dilution: An Idea Whose Time Has Gone–Brand Equity as Protectable Property,

the New/Old Paradigm’ (1994) 84 TM Rep 267, 285.

Әсіресе 40-тараудың 10-бөлімін қараңыз. Алайда функцияларға сілтеме жасау арқылы негіздеу

әсері бірдей тауарларға бірдей белгілер қолданумен шектелмейді, ол басқа да контекстерде көзге

түседі. Қараңыз: 38-тарау, 2.2.3-бөлім. 1031 (сәйкес негіздерді талқылау) және 2.5-бөлім («дәлелсіз

себептер» дегенді талқылау), 49-тарау, 3.3-бөлім (жалпыеуропалық сот тыйымын ұсыну).

Mirage Studios v. Counter-Feat Clothing [1991] FSR 145. C. Corrado and J. Hao, Brands as Productive

Assets: Concepts, Measurement and Global Trends (WIPO Economic Research Paper No. 13, 2014).

Тұтынушы рөліне мейлінше аз назар аударыла бастады: J. Davis, ‘To Protect or Serve? European

Trade Mark Law and the Decline of the Public Interest’ [2003] EIPR 180.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

2. ТАУАР БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚҰНЫ

Тауар белгілерін қорғау барысында тағылатын ең үлкен айып – тауар белгі-

лерінің монополиясы, ал ол тиімсіз.

Көп жағдайда тауар белгілерін монополия

ретінде сипаттаудың пайдасы жоқ. Бір құқықтанушы атап өткендей, «монопо-

лия – жұрттың өздеріне ұнамайтын кез келген меншікті жамандағысы келгенде

қолданатын жағымсыз сөз».

Әйтсе де тауар белгілері нағыз монополия ретінде

қарастырылмайды. Себебі патент, дизайн құқығы және авторлық құқыққа қа-

рағанда, тауар белгілері нақты тауарлар мен қызметтің сатылымын эксклюзивті

бақылауда ұстай алмайды. Алайда белгінің тауарлар мен қызметтерге байла-

нысты пайдаланылуын бақылауда ұстауға мүмкіндік береді. Егер белгі тауар мен

қызмет негізінде бірлесіп, дербес құқы бар жеке өнім ретінде қарастырылмаса,

онда тауар белгілері монополия

құра алмайды.

Бір құқықтанушы атап өт-

кендей, тауар белгісіне «айтарлықтай қарапайым, базалық өнімде монополия

емес және еш өнім нарығына жеке бренд ретінде мұндай біржақты анықтама

берілмеген».

Тауар белгісін монополия дейтіндер, сәл мін тақса да, тауар белгісі құқығы дә-

лелдеуді талап ететін белгілі бір шығындарға салық салмайды. Шындығында, кей

белгілерге ерекше құқық берілуі бірқатар әлеуметтік шығын әкеледі.

Солардың

ең бастысы – басқа тұлғалардың (трейдерлердің) бірдей не ұқсас белгіні пайда-

лануына шектеу қою. Тауар белгісін қалыптастыруды қамту – трейдерге өнімнің

басқа түрі не қаптамасын әрлеу арқылы құқықбұзушылыққа жол бермейтін құ-

қықтың зерттеу объектісінің аясын кеңейтті. Тауар белгісінің құқығы қамтамасыз

ететін құқықтар аясының кеңеюі салдарынан бірдей не ұқсас салада сауда-сат-

тық жасамаса да, трейдерлер шығыны арта түсті. Демек, қолайлы белгі жасауға

кететін шығын артты, тізімге енгізетіндерді іздеу, (қажет болғанда) ұқсас белгі

иелерімен келіссөздер жүргізуге мүмкіндік туды. Бұл әсіресе жаңадан келген-

дерге қатысты.

Тауар белгілері келтірген «залалды» бағалау әдісі, негізінен, белгілер мен

тілдің қалай қабылданып, қарастырылуына байланысты. Егер қолайлы белгілер

саны шексіз және барлық белгілердің мағынасы айтарлықтай тұрақты деген

көзқарасты қабылдасақ, онда қолданыстағы не басқа трейдерге тиесілі белгіні

алу құны қымбат болмауға тиіс. Дегенмен кей белгілер басқалардан жақсырақ,

қолдағы бар белгілер пулы шектеулі деп қарастырсақ, онда нақты тауар белгісі-

не иелік ететін трейдерге қарағанда, басқа трейдердің шығыны әлдеқайда көп

N. Economides, ‘The Economics of Trademarks’ (1988) 78 TM Rep 523, 532.

E. Rogers, ‘The Social Value of Trade Marks and Brands’ (1947) 37 TM Rep 249, 249.

Бұл пікір кездейсоқ сөз бен құрылғы белгілеріне тура келсе де, үшөлшемді белгілерде анық

емес. Осы мәселелерді ескеріп, пішін тұтынушыға тауар белгісіне қатыссыз құндылық ретінде

есептелсе, заң оны тіркемейді. 36-тарау, 3-бөлімді қараңыз.

Қараңыз: P. Behrendt, ‘Trademarks and Monopolies: Historical and Conceptual Foundations’ (1961)

51 TM Rep 853.

J. Swann and T. Davis, ‘Dilution: An Idea Whose Time Has Gone–Brand Equity as Protectable Property,

the New/Old Paradigm’ (1994) 84 TM Rep 267, 272

W. Landes and R. Posner, ‘The Economics of Trademark Law’ (1988) 78 TM Rep 267, 268–9 (Белгілерді

қайтару шығынына, олардың күшіне енуіне және басқаларға ұқсас белгілерді пайдаланудан шектеуге

қатысты шығындарға сілтеме жасай отырып).

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

болуы мүмкін.

Ең жақсы белгілер қолданыста болғандықтан, трейдер өз белгі-

леріне ұқсас ассоциация қалыптастыру және құру үшін мол қаражат құюы қажет.

Іскерлік тәжірибеге сүйенсек, көптеген трейдерлер сауда символдарын таңдау

маңызды және кейбір белгілер басқалардан жақсырақ деп санайды. Standard Oil

сияқты компаниялардың неліктен exxon сияқты белгілерге қыруар қаржы мен

уақыт жұмсайтыны осыдан-ақ түсінікті. Сондай-ақ көптеген тауар белгілерінің

бір ойды «меңзейтін» немесе «тұспалдайтын» қасиеттері үшін таңдалатынын аң-

ғартады.

Оған қоса, меншікті тіркеудің басқа формалары секілді «ақпараттық

тиімділік» терминіне негізделген, тауар белгісін тіркейтін арнайы институттың

зарары көп әрі шығыны мол.

Бұдан бөлек, тіркеушілердің мәселелері (шығы-

ны) жетіп-артылады, ең көзге көрінетіні – тәртіптің жоқтығы мен тіркелген белгі-

лерді иелерінің іс жүзінде сирек қолдануы немесе мүлдем пайдаланбауы.

Тауар белгісі иесін ұқсас емес өнімдерге қатысты бірдей белгілердің пайда-

ланылуын немесе саудаға қатысы жоқ белгілердің пайдаланылуын қадағалау

мүмкіндігі секілді тауар белгісін қорғау әрекеті шығынды ұлғайтады. Мұндай кей

ережелер сөз бостандығын шектеуі мүмкін.

Заң сөз бен символдарға белгі-

лі бір деңгейде күш берген соң, жеке тұлғаның бақылауына және басқаруына

мүмкіндік береді. Бұған осы құқықтың «олимпиада» сөзінің, шампан не «барби»

атауының ұқсастығын бақылауы – айқын мысал. Сондықтан интеллектуалдық

меншік құқығы:

...бірегейлікті қалыптастырып, жалпыға танылуды көздейтіндерге оңтайлы

жағдай жасап, кедергілерін шектеп, қоғамдық ортада талқыланған дискурсқа, не-

нің доминантты екенін, солардың қалай жеткізілетінін анықтауда маңызды рөл

атқарады.

3. ТАУАР БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ НЕГІЗДЕМЕЛЕРІ

Бұл тарауда «Тауар белгілерін қорғау неге қажет?» деген сұраққа жауап іздей-

міз. Авторлық құқық пен патентке қатысты пікірлерге қарағанда, бұл тақырып-

қа салыстырмалы түрде аз көңіл бөлінді. Оның себептерінің бірі – тауар белгісі

туралы құқықтың кері әсері айтарлықтай аз. Тағы бір себеп – соңғы 50 жылда

брендтердің гүлденуі (тұтынушылар таңдауының ұлғаюы тұрғысынан) капита-

лизмнің өрлеуімен теңестірілді.

Әйтсе де тауар белгілері құнына көзсіз сенуді

АҚШ-та жақында жүргізілген эмпирикалық зерттеу шын мәнінде оның рас болуы мүмкін

екенін көрсетті: B. Beebe and J. C. Fromer, ‘Are We Running Out of Trademarks? An Empirical Study of

Trademark Depletion and Congestion’ (2018) 131 Harv L Rev 945.

J. Cross, ‘Language and the Law: The Special Role of Trade Marks, Trade Names and other Trade

Emblems’ (1997) 76 Neb L Rev 95.

R. Burrell, ‘Trade Mark Bureaucracies’, in Dinwoodie and Janis (2008), 95.

G. von Graevenitz et al., Cluttering and Non-Use of Trade Marks in Europe (UK IPO Report 2015/48);

US PTO, Post Registration Proof of Use Pilot Final Report (25 August 2015).

W. Sakulin, Trade Mark Protection and Freedom of Expression (2010); 41-тарау, 9-бөлімді толығырақ

қараңыз.

R. Coombe, ‘Tactics of Appropriation and the Politics of Recognition in Late Modern Democracies’

(1993) 21 Political Theory 411, 414–5.

E. Rogers, ‘The Social Value of Trade Marks and Brands’ (1947) 37 TM Rep 249, 253.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

ұстап қалу қиын, сондықтан тауар белгілерінің қорғау негіздемелерін ашық әрі

жіті зерттейтін уақыт жетті.

Тауар белгісін қорғау жолында дәлелдемеге әртүрлі түсініктемелер қолда-

нылды. Белгілер мен символдар (белгі қолданылған өнімдердің меншік иесін не

түпнұсқасын анықтау мақсатында) түпнұсқаның көрсеткіші не (белгі қолданыл-

ған өнімдердің нақты сапасы болатынын көрсету үшін) сапа кепілі ретінде еске-

рілетіндіктен, оларды қорғауды негізге алудың өз қиындығы бар.

Әйтсе де қазір

«бренд» белгілер қорғанысын күшейтуді реттеу көптеген мәселе туындатты.

3.1. КРЕАТИВТІЛІК ЖӘНЕ ИННОВАЦИЯ

Авторлық құқық, дизайн құқығы және патенттерді негіздеу үшін қолданыл-

ған, еңбек пен жеке тұлғаның қорғауына (сыйақы не ынталандыру, қандай да

бір құқықтарын тану) бағытталған аргументтерді тауар белгілеріне пайдалану

қиындық туғызады. Себебі кей тауар белгілері жасалып шыққанымен, оның

жаңашылдығы қорғауға негіз болмайды.

Осындай айырмашылық кейбір құ-

қықтанушылардың «креатив» идеясын тауар белгілеріне енгізуіне тоқтау сала

алған жоқ. Мұндай ой автор шығарма жазғаны сияқты, трейдер де гудвилл қа-

лыптастырады деген пайымға негізделе жасалды. Демек, тауар белгісі жасалды

деп емес, жаңадан ойлап табылды немесе белгі бұрыннан болса, оны өніммен

байланыстыратын жаңа ассоциация арқылы «жаңа мағына» алды деп қарасты-

ру қажет.

Оған қоса, тауар белгілері бренд өлшемдерінің дамуы, әдетте автор-

лық құқық туралы заң түсініктемелерімен байланысатын креативтілікпен қатар

салыстырылуы қажет.

Дегенмен тауар белгілері мен гудвилді креатив деп тану амалы – әлсіз әрекет.

Себебі тауар белгісі мен гудвилдің қайнар көзі арасындағы байланысты трейдер

тауып, жарнамаласа да, оның сәтті шығуына тұтынушылар мен жұртшылықтың

ықпалы зор.

Бәлкім, ең шынайы аргумент тауар белгілерін инвестицияға жасалған сый-

ақы ретінде қарастырған жөн шығар. АҚШ Жоғарғы соты судьясы Брейер тауар

белгісі құқығы «өндіруші (еліктеуші бәсекелесі емес) қалаған өнім репутация-

сына байланысты қаржылай сыйақы алатынына сендіруге» көмек беретінін

айтқанда, осы дәлелді келтірді.

Сөйтіп, тауар белгілері құқығы мыналарды

ынталандырады:

...сапалы өнімдер шығару, сонымен қатар тұтынушының сатылымдағы зат са-

пасын шапшаң байқамайтынын пайдаланып, сапасыз өнім сатқысы келетіндер-

дің әрекетіне тосқауыл қояды. Бұл – басты мақсаттарға қызмет етуге мүмкіндік

Қараңыз: e.g., N. Klein, No Logo: Taking Aim at the Brand Bullies (2000); R. Coombe, The Cultural Life

of Intellectual Properties (1998).

E. Hamak, ‘The Quality Assurance Function of Trademarks’ (1975) 65 TM Rep 318, 319.

D. Gangjee, ‘Innovation and Creativity: New Justications for Trade Mark Protection’, in G. Dinwoodie

and M. D. Janis (eds), Trademark Law and Change (2018) (forthcoming).

S. Maniatis, ‘Trade Mark Rights–A Justication Based on Property’ [2002] IPQ 123; J. C. Fromer, ‘The

Role of Creativity in Trade Mark Law’ (2011) 86 Notre Dame L Rev 1885

I. D. Manta, ‘Branded’ (2016) 69 Southern Methodist University L Rev 713; J. M. Kiser, ‘Brands as

S. Wilf, ‘Who Authors Trademarks?’ (1999) 17 Cardozo AELJ 1; Gangjee, ‘Property in Brands’ op. cit.

Qualitex v. Jacobson Products, 115 S. Ct. 1300, 1303 (1995).

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

беретін өнім көзін анықтаушы сапа.

Осы секілді Еуропалық комиссия «белгі

инновацияның қозғаушы күші саналатынын» айтады.

Жаңадан пайда болған

инновациялық негіздеме тауар белгілерін тіркеу немесе негізгі коммерциялық

сектордағы инновацияны айқындайды, сондай-ақ негізгі өнімдегі немесе мар-

кетингтегі жетілдіру мен инновацияны көрсетеді.

Алайда мұндай пікірлер тек-

серілмеген деректерге негізделген. Мысалы, тауар белгісі иесінің кепілі өнімнің

қаншалықты «сапалы» екенін көрсететіні түсініксіз, сонымен қатар бизнес өкілде-

рі табысты арттыру мақсатында анда-санда өнім сапасын қаншалықты өзгертетіні

де белгісіз.

3.2. АҚПАРАТ ЖӘНЕ «ІЗДЕУ ШЫҒЫНЫ»

Тауар белгілері қорғайтын кең ауқымдағы,

бәлкім, ең сенімді аргументке

олардың қоғам мүддесі үшін қызмет етуі, тұтынушыларға ұсынылатын ақпарат

көлемін ұлғайтып, нарық тиімділігін арттыруы жатады. Бұл аргументтер тауар

белгілері тұтынушылардың саналы түрде сатып алу туралы шешім қабылдауына

әсер ететін қажетті ақпаратты жеткізетін қысқа жол екенін көрсетеді. Өнім көзін

анықтаушы белгінің көшірмесін жасауға тыйым сала отырып, тауар белгісі құқы-

ғы мыналарды азайтады:

...тұтынушының сатып алу шығынын және сатып алу жөніндегі шешімін...

Өйткені потенциалды тұтынушыны осы белгі салынған заттың дәл сондай белгісі

бар, тұтынушыларға бұрыннан ұнаған (немесе ұнамаған) басқа тауарларды шы-

ғарған өндірушіге оңай сендіреді.

Тауар белгілері туралы ақпарат тұтынушы тексеру арқылы ғана бағалай ала-

тын («тәжірибелік тауар» деп аталатын) тауарлар үшін өте тиімді. Сапасы мен/

немесе түрлері көзге анық көрінбесе, тауар белгілері тұтынушыларға тауарды

өздері қалаған сипаттама арқылы таңдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар

тауар белгілері фирмаларды тұрақты сапа мен әр алуан стандарттарды сақтауға,

сапалы әрі түрлі тауар шығаруға ықпал етеді. Сондықтан мынадай пікір айтылды:

«Тауар белгілерінің болуы мен олардың қорғалуының басты себебі – тұты-

нушының шешімін жеңілдетіп, нығайта түседі… олар тұтынушы сатып алмастан

Ibid., 103–4; SA-CNL SUCAL v. HAG, Case C-10/89 [1990] ECR I–3752 (‘Hag II’), [AG18] (AG Jacobs).

European Commission, Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council to

Approximate the Laws of Member States relating to Trade Marks (Recast) (2013) COM(2013) 162 nal,

Explanatory Memorandum, 1, [1.1].

WIPO, Brands–Reputation and Image in the Global Marketplace (2013) 109–137 (Брендтер

фирмаларға инновацияға жұмсалған инвестицияны өндіруге көмек береді).

J. Aldred, ‘The Economic Rationale for Trade Marks: An Economist’s Critique’, in Bently, Davis, and

Ginsburg, ch. 12

B. Beebe, ‘Semiotic Analysis of Trademark Law’ (2004) 51 UCLA L Rev 621, 623–4 («Іздеу шығынының»

чикаголық талдауы – АҚШ-та кеңінен қолданылатын тауар белгілеріне қатысты теория). Сонымен

қатар қараңыз: S. Dogan and M. Lemley, ‘A Search-costs Theory of Limiting Doctrines in Trademark Law’,

in Dinwoodie and Janis (2008), ch. 3. Атап айтсақ, олардың дәлеліне сай, АҚШ заңында көрсетілген

шектеулер жүрмейтін, еуропалық тауар белгісі құқығының көптеген аспектілері іздеу шығыны

теориясына сәйкес келмейді. Әрі қарай қараңыз: 41-тарау, 6-бөлім (салыстырмалы жарнама);

42-тарау, 3.2-бөлім (гросс тағайындау) және 40-тарау, 10-бөлім (тауар белгісі функциялары).

Qualitex v. Jacobson Products, 115 S. Ct. 1300, 1303 (1995) (Breyer J).

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

бұрын сапасын анықтай алмаса да, фирмалардың сапалы тауар өндіруіне ықпал

жасайды.

Тауар белгісін қорғау тұтынушылардың «іздеу шығынын төмендетуі керек, әрі

төмендетуге міндетті» деген пікірі сынға ұшырады. Біріншіден, профессор Доган

мен Лемли іздеу шығыны теориясын қолдағанымен, «оны төмендету емес, кері-

сінше, басты мақсат – бәсекеге лайық нарық екенін» атап өтті.

Осылайша, тауар

белгісі құқықтары, мәселен, бәсекені болдырмайтын өнім формаларына беріл-

меуге тиіс (тіпті кейбіреулердің іздеу шығыны көбейсе де). Екіншіден, экономист

Джонатан Олдред іздеу шығыны теориясына негізделген көптеген болжамды

сынға алды.

Мысалы, ол «тауар белгілері тұтынушыларға ақпарат жеткізеді»

деген пікірді зерттеді. Оның топшылауынша, тауар белгісін көргенде, тұтынушы-

ларға сенімді жалғыз шын ақпарат – тауар белгісі иесіне өнім құнының белгілі

бір үлесінің төленуі.

Сонымен қатар Олдред «тауар белгісі иелері өнім сапасын

өзгертпейді» деген пікірге сыни көзқараспен қарайды. Оның айтуынша, табысты

ұлғайту әдісі қолданылса да, тауар белгісі иелерінің тауар сапасына мән бермей-

тін сәттері де кезігуі мүмкін. Мысалы, тауар белгісі иесі белгілі бір тауар нары-

ғының болашағы жоқ екенін біледі, сондықтан белгі «репутациясын» сақтаудың

қажеті жоқ деген көзқарасты таңдайды. Мұндай жағдайларда тауар белгілері

тұтынушының іздеу шығынын арттырудан да нашар әрекет етеді.

Тауар белгілерін бағалауда оларға қатысты түсінікті жарнама жөніндегі түсі-

ніктен ажырату мүмкін емес. Оның себебі «сауда символдарының жарнама түрі

болып саналуында жатыр: олардың ерекшелігі – ықшамдық пен үзіліссіз қол-

даныс, символдық функциялары үшін бұлардың маңызы жоғары».

Егер тауар

белгілері жарнама құралы ретінде қарастырылса, онда «Жарнаманы қаншалық-

ты бағалаймыз?» деген сұрақ туындайды.

Өте ықпалды мақалада, америкалық

академик Ральф Браун тауар белгісін қорғау заңдылығын жарнамамен байла-

ныстырды.

Оның айтуынша:

«Жарнама символдарды қашықтан басқаруға тәуелді, олардың ең маңыздысы –

көпшілікке арналған тауарларға басылған немесе бұқаралық ақпарат құралдары

арқылы кең аудиторияға бағытталған символдар. Бұл символдардың мәні «тауар

белгілері», «сауда атаулары», «бренд атаулары» немесе «бренд символдары»

дейтін құралдар арқылы ашылады».

Айта кетерлігі, Браун «ақпараттық» және «иланымды» жарнаманың ара-

жігін ажыратып берді: «Экономист-пуристің көзқарасына сай, ақпарат

N. Economides, ‘The Economics of Trademarks’ (1988) 78 TM Rep 523, 525–6. Ландес пен Познер

мұны «экономикаландыру функциясы» деп атайды: W. Landes and R. Posner, ‘The Economics of

Trademark Law’ (1988) 78 TM Rep 267, 270. Тағы қараңыз: A. Griths, ‘The Law and Economics of Trade

Marks’, in Bently, Davis, and Ginsburg, ch. 11.

S. Dogan and M. Lemley, ‘A Search-costs Theory of Limiting Doctrines in Trademark Law’, in

Dinwoodie and Janis (2008), ch. 3, 69, 90–2.

J. Aldred, ‘The Economic Rationale for Trade Marks: An Economist’s Critique’, in Bently, David, and

Ginsburg, ch. 12. Қараңыз: A. Bartow, ‘Likelihood of Confusion’ (2004) 41 SDLR 721, 729–38.

Қараңыз: G. Lastowka, ‘The Trademark Function of Authorship’ (2005) 85 BULR 1171, 1191.

R. Brown, ‘Advertising and the Public Interest: The Legal Protection of Trade Symbols’ (1948) 57 Yale

LJ 1165, 1185.

A. Greenbaum, ‘Trademarks Attacked’ (1968) 58 TM Rep 443.

Brown, op. cit.

Сонда, 1166.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

тарату – жарнаманың ең пайдалы функциясы».

Әйтсе де жарнаманың ба-

сым бөлігі «сенімді жарнама» болғандықтан, әлеуметтік тұрғыдан ақталмады.

Мұның себебі шығынды өсіріп, трейдерлерді бәсекеге түсірмеуге байланысты:

«Сұраныс, баға және қорытындыға манипуляция жасалатын бөлек нарық құру

үшін өнімдерін дифференциялау арқылы әсер етті...» Жарнаманың негізгі ба-

ғыты – бақылаудың осы соңғы формасын жеңілдету.

Браун «бренд атауларын

сатып алғанда, тұтынушылар материалдық емес активтерді, ассоциацияларды

т.б. қоса алады» деген идеяға күмәнмен қарады. Сенімді жарнамаға кері пікірін

келтіре отырып, Браун тауар белгілеріне қатысты істерде соттардың мақсаты –

«анықтауы тиіс шағымдарға, дәлелдерге және доктриналарға қатысты пікірталас

арасынан сенімді жарнаманы ескермей, ақпараттық жарнама тізбегін анықтап

алу» деп есептейді.

Браунның айтуынша, тауар белгілері өнім көзі мен сапа көрсеткіші ретінде

пайдаланылуымен қоса, оларды қорғау жарнаманың ақпаратты аспектілерін

қолдау арқылы түзетілді. Браун үшін белгілердің «жарнамасы» немесе олардың

сендіруші функциясы «әлеуметтік тұрғыдан күмәнді». Соттардың осыдан туын-

дайтын мүддені тануының немесе қорғауының себебі болмашы сияқты.

Оның

пайымдауынша, түсінбестіктің ықтималдығы – «соттың универсалды крите-

рийі».

Ақпараттыққа қарағанда, сенімді жарнама бәсекелі экономикадағы ын-

таның бұзылуына алып келуі мүмкін.

Демек, қорғаудың тиісінше ауқымдала тү-

суін негіздеу үшін аталған шығындарға аса маңызды мақсаттардың бірін қиюға

тура келетінін көрсету керек.

Әйтсе де «іздеу шығыны» теориясы арқылы жаңылыстырмайтын әртекті

тауарларды пайдалануға қарсы тауар белгісін қорғауды негіздеу амалдары жа-

салды. АҚШ-тағы бір істе судья Познер тұтынушылардың «іздеу шығыны» белгі-

нің мағынасы мен оған қатысты ассоциацияларды еске түсіруге кететін уақытты

қамтыды дегенді алға тартып, «елестету шығыны» идеясын дамытты.

Познер

үшін бұл шығындар белгі «бірегейлігінің» қорғалуын негіздеуі мүмкін. Ребекка

Тушнет сияқты, басқа мамандар «елестету шығыны» бос әңгіме екенін көрсету

үшін эмпирикалық жұмыс жүргізді.

Ең дұрыс пікір мынау: «Іздеу шығыны» тео-

риясы тауар белгісі иелерін қорғаудың айтарлықтай тар саласын қамтыған.

3.3. ЭТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕЛЕР

Этикалық аргументтер де тауар белгілері режимін негіздеу үшін қолданыл-

ды.

Тауар белгілерін қорғаудың басты этикалық аргументі әділеттілік пен әділ-

дік идеясына негізделген. Атап айтқанда, тұлғалардың еңбексіз нан табуына

Сонда, 1168.

Сонда, 1171.

Сонда, 1184.

Сонда, 1190.

Сонда, 1195.

N. Economides, ‘The Economics of Trademarks’ (1988) 78 TM Rep 523, 533.

Ty Inc. v. Perryman, 306 F.3d. 509, 511 (7th Cir. 2002) (Posner J).

R. Tushnet, ‘Gone in 60 Miliseconds’ (2008) 86 Texas L Rev 507.

J. N. She, ‘Marks, Morals and Markets’ (2013) 65 Stanford L Rev 761.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

рұқсат берілмеуге тиіс.

Дәлірек айтсақ, басқа трейдердің белгісі арқылы тұл-

ға оған дейінгі трейдер жасаған гудвилді пайдаланып кетеді. Метафора арқылы

айтсақ, тауар белгілерін қорғаудың негіздемесі трейдерлерді «жосықсыз бәсе-

ке» мен «негізсіз баюдан» қорғаудың кең салаларымен байланысты.

Жаңылыстыратын белгіні қолдану, яғни тауар белгісі құқығының «классика-

лық» бұзылуы, «адам өзі екпегенді оруға тиіс емес» деген принципке сай кел-

мейді. Бұл принцип кеңірек қорғау үшін қолданылды. Мысалы, «салыстырма-

лы жарнамаға» айтылатын қайшы пікірдің бірі – тұтынушыларға қолайсыздық

танытпаса да, бұрынғы трейдердің қалыптасқан репутациясын пайдалануы.

Осыған ұқсас (rolls royce кафесі сияқты) әртекті тауарларда қолданылатын бел-

гілерге қатысты айтылатын қарсы пікір де белгінің бұған дейінгі репутациясын

пайдалануында жатыр. Осылайша, «егу-ору» аргументтері тауар белгілерін кең

ауқымда қорғауды қамтуы мүмкін.

Қорғаудың кеңірек формаларын негіздеу үшін «адам өзі екпегенді ормауы

керек» деген принципті пайдалануға талпыныс жасаған кезде мәселе туындай-

ды. Бірінші мәселе – көп жағдайда тауар белгісі иесінің не «еккенін» анықтау

оңай емес: белгілер мен символдардың қарапайым таңдауын жасау арызға (әсі-

ресе белгінің тіркелгенінен хабарсыз трейдерге шағым түскенде) негіз болмауы

мүмкін. Сонымен қатар қоғам санасында дамыған байланыстыруды (ассоциа-

ция) тауар белгісі иелері дамытқан құнды бір зат ретінде қарастыруға қанша-

лықты міндетті екеніміз де анық емес.

Екіншіден, басқа тұлға тауар белгісі иесі «өңдеген» жерден пайда көріп отыр

ма, әлде «өңделмеген» қоғамдық игіліктердің жемісін көріп отыр ма – сол жағы

түсініксіз. Бұрмаланудың шатастыруға қатысты істердегі байланысы дәлелденгені-

мен, тұтынушы «жаңылыспаған» кезде қорғау мәселесін негіздеу қиынға соғады.

Үшіншіден, жалпы алғанда, құқық «өзі екпеген өнімді орудың» әрбір жағ-

дайын жазалай бермейді (мысалы, патенттелмеген бизнес-идеяның көшірме-

сін жасау).

Шынымен де, көшірме жасау бәсекенің «күретамыры» саналады.

«Не ексең, соны орасың» принципінің құқықтық әрекеті негізін жақтаушыларға,

оның заңдық әрекетіне қатысты басқа факторларға жауапкершілік жүктеледі.

Сондай-ақ «еркін жүргізу» аргументі экономикалық та, этикалық та тұрғыдан қабылдануы да

ықтимал, кері қайтарылуы да мүмкін: қараңыз: D. Gangjee and R. Burrell, ‘Because You’re Worth It:

L’Oréal and the Prohibition on Free Riding’ (2010) 73 MLR 282.

A. Kamperman Sanders, Unfair Competition Law: The Protection of Intellectual and Industrial

Creativity (1997).

A. Chronopoulos, ‘Goodwill Appropriation as a Distinct Theory of Trade Mark Liability: A Study on

the Misappropriation Rationale in Trade Mark and Unfair Competition Law’ (2014) 22 Texas Intellectual

Property Law Journal 253; M. E. Kenneally, ‘Misappropriation and the Morality of Free-Riding’ (2014) 18

Stanford Technology Law Review 289.

M. Spence, ‘Passing O and the Misappropriation of Valuable Intangibles’ (1996) 112 LQR 472,

479–80; M. Chon, ‘Trademark Goodwill as a Public Good: Brands and Innovations in Corporate Social

Responsibility’ (2017) 21 LCLR 277.

Судья Джейкоб бұл мәселені Еуропа сотының L’Oreal SA v. Bellure NV [2007] EWCA Civ 968 ісінде

анық атап өтті.

D. Gangjee and R. Burrell, ‘Because You’re Worth It: L’Oréal and the Prohibition on Free Riding’

(2010) 73 MLR 282, 289–90.

Локкеан аргументтерінің тауар белгісі қорғанысын негіздеу деңгейін талқылау үшін қараңыз:

D. Scott, A. Oliver, and M. Ley Pineda, ‘Trade Marks as Property: A Philosophical Perspective’, in Bently,

Davis, and Ginsburg, ch. 13.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Тауар белгісі қорғалуын негіздеу үшін басқа да этикалық аргументтер қолда-

нылды.

Мысалы, кейде тауар белгілерінің заңсыз қолданылуы (тиімді нарықты

ұстап тұруға қарағанда) «жақсылықтың» өзегі, «шындықты айту» секілді мораль-

дық нормаларға сүйене отырып негізделді.

Мұндай жағдайда «өтіріктің зиянын

тартқан тұлға алдаған тұлғаға қатысты шағым түсіруге заңмен рұқсат етуге тиіс»

делінген. Өнімді шығарушы жөнінде ақпаратты бұрмалау – өтірік пен алдауға па-

рапар, яғни «қате».

Осындай аргументтер тауар белгілері құқығы мен жосықсыз

бәсекенің кейбір формаларына негіздеме болса да, белгіні білместікпен алған

тұлғадан, қоғам белгі иесімен іскерлік байланысы бар деп есептемейтін пайда-

лануларға қарсы тауар белгісі иесін қорғауға қолданылмайды. Сөйтіп, олар тауар

белгілері құқығын тар шеңберде ғана қолдай алады.

Майкл Спенс этикаға негізделген аргументтерді қорғауға кеңес берді.

Автономия ұғымына сүйенген сөз бостандығын қорғау негіздемелері үшінші та-

раптардың тауар белгілерін нақты жағдайда қолдануына рұқсат берілмейтінін

түсіндіруге пайдаланылуы мүмкін. Спенс тауар белгісін заңсыз пайдалану мен

«мәжбүрлі» сөз арасында аналог жүргізеді: егер тұлға басқа біреудің тауар белгі-

сін өнімдерде (не кез келген тәсілмен) пайдаланса, оның астарында тауар белгісі

иесінің экспрессивті автономиясы жатқаны түсінікті. Себебі үшінші тараптың сөзі

тауар белгісі иесінің айтқаны деп қабылданады (мысалы, «бұл тауарларды мен

жасадым»).

Спенс аргументінің тиімді тұсы – тауар белгісі иесі мен қолданушы

сөз құқығына шағым айта алады, олардың мүддесінің кереғарлығы «шамалас»

болып шығады. Дегенмен тепе-теңдіктің мұндай түрі соттардың жеке өмірді

қорғауға мәжбүрлі түрде енгізгеніне қарамастан, соттар мен трейдерлер тауар

белгісінің мұндай радикалды принциптерін қабылдай қоятынын елестету қиын.

4. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚТЫҚ ӨЛШЕМДЕР

Тауар белгілері қашан да белгілі бір географиялық жағдайларға байланысты

болады. Расында, тауар белгілерінің құқықтық танылуына жергілікті экономи-

каның құлдырауы түрткі. Яғни тұтынушылар тауар көзінен алшақтай бастады.

Сондықтан саудадағы географиялық аспектілердің өзгеруі тауар белгілері құқы-

ғының өзгеруіне себеп болуы таңғаларлық жайт емес.

Бұлар негізгі екі формада

қалыптасты. Біріншісі, халықаралық сауданың өсімі халықаралық тіркеу жүйесінің

құрылуына алып келді. Нәтижесінде трейдерлер бүкіл нарықта шапшаң әрі арзан

W. Howarth, ‘Are Trademarks Necessary?’ (1970) 60 TM Rep 228 (business morality).

Салыстырыңыз: J. Cross, ‘Language and the Law: The Special Role of Trade Marks, Trade Names and

other Trade Emblems’ (1997) 76 Neb L Rev 95, 111.

B. Pattishall, ‘Trade Marks and the Monopoly Phobia’ (1952) 42 TM Rep 588, 600.

M. Spence, ‘Passing O and the Misappropriation of Valuable Intangibles’ (1996) 112 LQR 472, 480.

M. Spence, ‘The Mark as Expression/The Mark as Property’ (2005) 58 CLP 491; M. Spence, ‘An

Alternative Approach to Dilution Protection: A Response to Scott, Oliver and Ley Pineda’, in Bently, Davis,

and Ginsburg, ch. 14.

Спенс мұны «субсидия талап етілетін тұлға онымен байланысуды қаламағандықтан,

хабарламаны субсидиялауына мәжбүрлеуден еркіндік» деп түсіндірді: Spence, ‘An Alternative

Approach’, op. cit., 308–312.

B. Paster, ‘Trademarks: Their Early History’ (1969) 59 TM Rep 551, 551–2.

I. Calboli and E. Lee (eds), Trademark Protection and Territoriality Challenges in a Global Economy

(2014).

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

қорғалу құқығына мүмкіндік алды. Екіншісі, халықаралық саудадағы өзгерістер

қорғаудың халықаралық минималды стандарттарды орнатуына түрткі болды.

4.1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТІРКЕУ

Жергілікті нарықтан тыс әрекет ететін трейдерлер өз белгілерін трансұлттық

негізде қорғауды қалайды. Осыған байланысты әртүрлі қосымша механизмдер

жасалды. Бұл механизмдердің алғашқыларының бірі – 1883 жылғы Париж кон-

венциясы. Онда конвенция мүшелерінен ұлттық режим принциптерін қолдану,

яғни келісімшарт жасасқан елдердің азаматтарына өз азаматтары сияқты қарау

талап етілді.

Бұл тауар белгілерінің шет елде қорғалуын қамтамасыз етуге мүм-

кіндік берді. Бұған бір елдегі тіркеу иесіне қысқамерзімді басымдық беретін,

Париж конвенциясы мүшелерінің мемлекеттік мекемелеріне кез келген тауар

белгілерін өздері шыққан елде тіркеуге міндеттейтін ережелер септесті.

Париж конвенциясы трансұлттық трейдерлерге белгілі бір деңгейде көмек

берсе де,

белгілерге халықаралық өтінім беру механизмін құрастыра алмады.

Әйтсе де 1891 жылғы Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімі мен

1989 жылғы Мадрид хаттамасы осындай механизмдерді қарастырады. Осы ке-

лісімшарттар аясында, «өз елінде тіркеу» немесе «өз елінде өтінім» берілген-

нен кейін, жеке не заңды тұлға Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымы

бюросына (WIPO) халықаралық тіркеуге өтінім бере алады. Бюро өтінімді тиісті

мемлекеттік тауар белгілері мекемелеріне жібереді. Егер келісімшарт жасасқан

тарап мекемесі белгілі бір мерзім ішінде өтінімнен бас тартпаса, тіркелген бо-

лып есептеледі. Халықаралық тіркеуге алу процестерін жеңілдету тауар белгілері

иелеріне артықшылық береді. Ұлыбритания Мадрид келісіміне қосылудан ұзақ

уақыт бас тартса да (негізінен, Ұлыбританияда талап бойынша барлық өтінімдер

тексеруден өткізілуі керек, сондықтан келісім алғаш рет тіркелгендер үшін қо-

лайсыз еді), қазір Ұлыбритания хаттама мүшелігіне енді.

Мадрид келісімі мен Хаттама мемлекеттік тіркеудің пайдалы, қарапайым ме-

ханизмдерін ұсынғанымен, олар әрқайсысын басқарып, лицензиялап және же-

ке-жеке қолдануын міндеттейтін ұлттық белгілер портфелі бар тұлғаларға әсер

етті. Керісінше, 1996 жылғы 1 сәуірден күшіне енген Еуропалық одақтың тауар

белгісі (EUTM) (бұрынғы Қоғамдастық тауар белгісі режимі (CTM)) тауар белгісі

иесіне ЕО-ның барлық аумағында әрекет ететін бірыңғай құқық береді. Мұндай

біртекті құқықтар Испанияның Аликанте қаласында орналасқан Еуропалық одақ

Интеллектуалдық меншік ведомствосының (EUIPO) (бұрынғы Ішкі нарықты үй-

лестіру ведомствосы (тауар белгілері мен дизайндар (OHIM)) Еуропалық одақ-

тың тауар белгісі (ЕUTM) режиміне бір ғана өтінім беруді қажет етті. ЕО тіркеу

жүйесі де Мадрид хаттамасымен байланыстырылды: халықаралық өтінімдер

Еуропалық одақ тауар белгісі режимдеріне сүйене алады, ал Мадрид хаттамасы

аясында өтінім берушілер Еуропалық одаққа сәйкестендірілді.

Париж, Art. 2. 1994 жылғы 28 қазанда қол қойылған тауар белгісі туралы заң келісімі, негізінен,

сот қудалау процедураларына қатысты шектеулі келісім саналады.

Paris, Art. 4.

Paris, Art. 6quinquies (the telle-quelle obligation).

Ricketson (2015), ch. 12.

35-тараудың 4-бөлімін қараңыз.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

4.2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАР

Тіркелмеген белгілерді қорғауға қатысты халықаралық немесе жергілікті дең-

гейде жүзеге асқан жұмыс көп емес. Мүше-мемлекеттерді «әділетсіз бәсекеге

қарсы тиімді қорғайтын» маңызды ереже – Париж конвенциясының 10bis бабы.

Оған кез келген «өнеркәсіптік немесе коммерциялық мәселелерде шынайы тә-

жірибеге қарсы бәсекелестік» ретінде анықтама берілген.

Ұлыбритания заңы

бұл ережені тікелей қолданбайды. Бәлкім, қолданыстағы ережелер жосықсыз

бәсеке мен қасақана жалғандыққа (тіркелген белгілерді де) қарсы пайдалануға

жеткілікті деп есептелді.

Бір жағынан, тіркелмеген тауар белгілерін қорғайтын құқығының халықара-

лық стандарттары аздығы былай түсіндіріледі. Егер бизнес трансұлттық деңгей-

де жұмыс істесе, онда өз мүддесін тіркеу арқылы қорғауына мүмкіндігі бола-

ды. Нәтижесінде тіркелмеген белгілерді қорғау шағын бизнесті ғана алаңдатуы

мүмкін; демек, бұл дипломатиялық деңгейде ешқандай іс-әрекет талап етпейді.

Сондай-ақ тіркелмеген белгілерді қорғаудың формалары мен шарттары әртүрлі.

Олар әдетте жергілікті құқықтық принциптерді көрсетеді (Біріккен Корольдікте

қорғаудың негізгі формасы – жосықсыз бәсеке туралы сот шешімі).

Көптеген бизнес ауқымының географиялық тұрғыда кеңеюі «оппортунизм»

формасының өсуіне әкелді. Бұған қарсы халықаралық іс-әрекеттер жасалды.

Нақты айтқанда, «иесі» нарыққа әлі енбеген елдерде басқа біреулердің белгіні

иемденіп кетуін тоқтату мәселесі Париж конвенциясында қайта қаралды. Париж

конвенциясының 6bis бабы әлі тіркеуге алынбаған танымал белгілерді тіркеуді,

қорғауды міндеттейді.

«Жалпыға танымал белгілер» концепциясына (айрықша

белгілер, репутациялы белгілер және танымал белгілерден бөлек) анықтама бе-

рілген жоқ және оған қарсылар табылды.

1994 жылғы Интеллектуалдық мен-

шік құқығының сауда жөніндегі келісімінің (TRIPS) 16(2) бабы мыналарды мін-

деттейді. Келісім мүшелері белгінің танымалдығын анықтау барысында, оның

тиісті секторда қоғамның, тауар белгісін жарнамалау арқылы берілген ақпарат-

тан мүшелердің қаншалықты хабардар екенін ескеруге тиіс.

Ұлыбританиядағы

танымал тауар белгілер заңы 32-тарауда айтылады.

Интеллектуалдық меншік құқығының сауда жөніндегі келісім (TRIPS) аспектілері

тіркелген белгілерді қорғауға қатысты негізгі ережелердің егжей-тегжейлі халық-

аралық ұсынысын көрсетеді. 15-бапта қорғалатын өнертабыс объектісіне, соны-

мен қоса, қызмет белгілеріне жан-жақты анықтама берілген. Аталған бапта тауар

белгілері қолданылатын тауарлар мен қызметтердің болмысына қарай дискрими-

нацияға тыйым салады. 16-бап нақты құқықтардың танылуын талап етеді. Әсіресе

бірдей не ұқсас тауарлар мен қызметтерге бірдей немесе ұқсас белгілерді қол-

дану (әлсіретуге қатысы болмаса да) жаңылыстыруға алып келетін жағдайларда

TRIPS 39-бабы мүше-мемлекеттерден Paris, Art. 10(2) аясында жарияланбаған ақпаратты

қорғауды талап етеді.

Халықаралық және салыстырмалы зерттеулер үшін қараңыз: F. W. Mostert (ed.), Famous and

Well-Known Marks: An International Analysis (2nd edn, 2004).

WIPO, Joint Recommendation Concerning Provisions on the Protection of Well-Known Marks (1999);

A. Kur, ‘Joint Recommendation on Well-known Marks’ [2000] IIC 824. Жалпыға танылған белгілердің

ғаламдық жалпы стандарттарын қабылдауға қатысты қараңыз: E. Lee, ‘The Global Trade Mark’ (2014)

35 U Penn J Int L 917.

TMA 1994, s. 56.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

қолданылады. Тиісінше, 17 және 18-баптар тауар белгісі ұсынған құқықтар ере-

жеден тыс шектелгенде

және әрқайсысы, кемі, жеті жыл сайын жаңартылатын

белгілер негізінде жасалатын потенциалды мерзімсіз тіркеуді қамтиды. 19-бап

тіркеулер пайдаланылмаса, күшін жоятын жағдайларды шектейді. 20-бап белгі-

лер пайдалануға, шарттар қоюға,

100

ал 21-бап белгілерді міндетті лицензиялауға

тыйым салады. Ұлыбритания құқығындағы, негізінен, болашақта даму ықтимал-

дығына әсер ететін шектеуге, әсіресе темекі өнімдерінің қарапайым қаптамасына

қатысты қабылданған ережелерде бұл стандарттардың маңызы зор.

4.3. АЙМАҚТЫҚ ҮЙЛЕСТІРУ

Қазіргі Ұлыбритания заңын аймақтық үйлестіру бастамаларын қолданбай тү-

сіну мүмкін емес. Бұлардың ішінде ең маңыздысы – 1988 жылы қабылданған

Еуропалық тауар белгісі директивасы. Содан кейін оған екі рет кодификациялан-

ған, бірінші рет 2008 жылғы нұсқасында,

101

соңғысы таяуда 2015 жылы өзгеріс ен-

гізілді (түзету 2019 жылғы қаңтарда күшіне енеді).

102

1-тарауда түсіндіргеніміздей,

(түрлі жағдайда тауар белгісі иелеріне әртүрлі құқық беретін) жекелеген мүше-

елдердің тауар белгісі құқығындағы айырмашылық тауарлардың еркін қозғалы-

сы мен қызмет көрсетуіне кедергі келтіріп, Еуропалық одақтағы бәсекені бұзады

деп есептеледі.

103

Ал Тауар белгісі директивасы «ішкі нарықтың іс-әрекетіне ті-

келей әсер ететін заң сол мемлекеттің ережелерін» жақындату үшін жасалды.

104

Директиваның түпнұсқасы тіркелген тауар белгілерін иелене беруді, оларды

алу шарттарын, тауар белгісі ұсынатын құқықтарды үйлестірді.

105

Дегенмен кей

салаларда үйлестіру қажет емес деген шешім қабылданды. Сондықтан мүше-

мемлекеттерге директивада қарастырылған кейбір ережелерді енгізу-енгізбеу

құқығы берілді. Мысалы, тауар белгісін тіркеуден бас тарту не күшін жою үшін

міндетті емес негіздер бар.

106

Сондай-ақ директива тауар белгілерін тіркеу, күшін

17-бап жиынтығы 4-тарауда қарастырылған «ЕО географиялық атаулар (GI) ережесі TRIPS-ті

бұза ма, жоқ па?» деген сұрақ бойынша ДСҰ дауларды реттеу органымен қарастырылды. Себебі

қорғалған географиялық атаулар (GI) пайдаланушыларына бұрынғы тауар белгілері иелері алдында

артықшылық береді: US v. EC, WTO DS 174/R (15 March 2005), [7.638]–[7.688].

100

TRIPS, Art. 20. Бұл – темекі өнімдеріне белгіні қолдануды реттеуге қатысты құқықтың заңдылығы

туралы таусылмайтын дауға қатысты заң. Бес ел Австралияны TRIPS заңдарын бұзды деп сотқа берді:

WTO DS 434, Ukraine v. Australia; WTO DS 435, Honduras v. Australia; WTO DS 441, Dominican Republic v.

Australia; WTO DS 454, Cuba v. Australia; and WTO DS 467, Indonesia v. Australia. Қараңыз: T. Voon and

A. Mitchell, ‘Face o: Assessing WTO Challenges to Australia’s Scheme for Plain Tobacco Packaging’ (2011)

22(3) Pub L Rev 218. Панель мәліметі әлі қолжетімді: https://www.wto.org/ english/tratop_e/dispu_e/

cases_e/ds467_e.htm.

101

Directive 2008/95/EC of the European Parliament and of the Council of 22 October 2008 to

approximate the laws of the Member States relating to trade marks [2008] OJ L 299/25 (8 November 2008).

102

Directive (EU) 2015/2436 of the European Parliament and of the Council of 16 December 2015 to

Approximate the Laws of the Member States Relating to Trade Marks [2015] OJ L 336/1.

103

TMD 1989, Recital 3.

104

TMD 1989, Recital 4. Қараңыз: David West, trading as Eastenders v. Fuller Smith [2003] FSR (44)

816, [69] (Arden LJ) (Белгінің айрықшалығын бағалаудағы ЕО әдісі мен Ұлыбританияда бұрынғы

қолданылған әдіс арасындағы айырмашылықты ескере отырып, тауар белгісінің тіркеуге мүмкіндігі).

105

A. Kur, ‘Harmonisation of the Trademark Laws in Europe–An Overview’ [1997] IIC 1. Мұндай міндетті

емес ережелер толықтай қолданылуға тиіс немесе мүлде қолданылмауы керек: Adidas-Salomon AG

and Adidas Benelux BV v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2004] 1 CMLR (4) 448 (ECJ), [20].

106

TMD 1989, Recital 8; тағы қараңыз: TMD 2015, Recital 14.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

жою және жарамсыздығын тану сияқты процедураларға қатысты мәселелерді

мүше-мемлекеттердің еншісіне қалдырған.

107

Тауар белгісі директивасына қоса, Еуропа заңнамасы да Еуропалық одақ тауар

белгісі енгізген регламентті қабылдады (2016 жылға дейін Қоғамдастықтың тауар

белгісі деп аталды).

108

1994 жылы қабылданған бұл заңнама тауар белгілерін ЕО

шеңберінде құқық беретін Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомство-

сының (бұрынғы атауы ОНІМ) құрылуына түрткі болды. Өтінім берушінің тауар

белгісі, сол белгілер ұсынған құқықтарға сай келу жөніндегі шарттар директива-

ның жалпы ережесіне сай келеді. Алайда директивадағы кей мәселелер мүше-

мемлекеттердің қарауына берілгендіктен, ЕО режимі бұл мәселелерге қатысты

нақты көзқарасты ұстануы міндеттелді. 2018 жылғы мамырға дейін Еуропалық

одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосының 1,7 миллионнан астам өтінім қа-

былдап, 1,5 миллионға жуық белгіні тіркеді.

109

ЕО жүйесі жан-жақты зерттелген

соң,

110

таяуда директива мен Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті қайта қа-

ралды.

111

Мұндағы ең маңызды өзгерістерге алдағы тарауларда тоқталамыз.

Тіркелген тауар белгісі құқығы түгелге жуық «еуропаландырылғанына» қа-

рамастан, жосықсыз бәсеке құқығына (ең кемінде, оның тұтынушыларға емес,

бизнеске қатысты бөліміне) қатысты іс-әрекет салыстырмалы түрде аз болға-

нын атап өткен жөн. Басты ерекшелік – жаңылыстыратын және салыстырмалы

жарнама директивасы. Ол салыстырмалы жарнамаға рұқсат беру ретін бір ізге

түсірді.

112

Еуропалық одақ жосықсыз бәсеке тәжірибелерінің жалпылама дирек-

тивасын қабылдаса да, бизнестен-тұтынушыға тәжірибесін шектеді.

113

Уақыт өте

келе бизнеске әсер ететіндіктен, бұл жосықсыз бәсеке құқығының толық үйлес-

тірілуіне негіз болуы мүмкін.

Шарап, спирттік сусындар, ауылшаруашылық өнімдері, сонымен бірге азық-

түлік үшін «тауар шығарылған жердің қорғалған атауларына (PDOs)» және «қор-

ғалған географиялық атауларға (PGLs)» қатысты Одақтың бірнеше бастамалары

барын айта кетпекпіз. Бұл жайында 43-тарауда талқыланады.

107

TMD 1989, Recitals 4–6.

108

Council Regulation (EC) No 40/94 of 20 December 1993 on the Community trade mark [1994] OJ

L 011/1 (14 January 1994), as amended. Бұл 2009 жылы және жақында, 2017 жылы қайта қаралып,

кодталды. 35-тарау, 3-бөлімді қараңыз.

109

SSC009–Statistics of European Union Trade Marks (November 2017); онлайн қолжетімді: https://

euipo.europa.eu/ohimportal/en/the-oce.

110

Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the European Trade Mark System (2011).

111

35-тарау, 1.1-бөлімді қараңыз.

112

Directive 2006/114/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006

concerning misleading and comparative advertising [2006] OJ L 376/21 (27 желтоқсан 2006).

113

Directive 2005/29/EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005 concern ing

unfair business-to-consumer commercial practices in the internal market and amending Council Directive

84/450/EEC, Directives 97/7/EC, 98/27/EC and 2002/65/EC of the European Parliament and of the Council

and Regulation (EC) No. 2006/2004 of the European Parliament and of the Council [2005] OJ L 149/22

(11 маусым, 2005). 2008 жылы Ұлыбританияда Тұтынушыларды әділетсіз сауда-саттықтан қорғау

ережелеріне сәйкес іске асырылды (SI 2008/1277). Толығырақ қараңыз: H. Collins (ed.), The Forthcoming

EC Directive on Unfair Commercial Practices (2004); G. Howells, H. W. Micklitz, and T. Wilhelmsson (eds),

European Fair Trading Law: The Unfair Commercial Practices Directive (2nd edn, 2016); J. Glöckner, ‘The

Scope of Application of the UCP Directive’ (2010) 41 IIC 570. Мұның «бизнестен-бизнеске» режимінде

даму потенциалына қатысты қараңыз: C. Wadlow, ‘The Emergent European Law of Unfair Competition

and its Consumer Law Origins’ [2012] IPQ 1; P. Johnson and J. Gibson, ‘The “New” Tort of Passing O’

(2015) 131 LQR 476.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ КІРІСПЕ

5. ҚИЫНДЫҚТАР

Электрондық сауда мен тауардың интернет арқылы сату мүмкіндігі тауар

белгілеріне қатысты жаңа мәселе туғызды. Алғашында тауар белгілері мен до-

мен атауларына байланысты мәселелер шыққан. Бұл тақырып мемлекеттік және

халықаралық деңгейде қызу талқыланды. Біріккен Корольдік құқығы мұндай қы-

сымға, жаңа заңнама шығармай-ақ, қолданыстағы құқықтық режимдер арқылы

жауап берді. Домен атауы тауар белгісі иесі сауда жасайтын салада пайдала-

нылса, жосықсыз бәсеке мен тіркелген тауар белгілері құқығын қолдану соттар-

ға қиын емес еді.

114

Оған қоса, бұл заңдар қалыптасқан бизнеске оппортунистік

«киберсквоттингке» тоқтау салуға мүмкіндік беру үшін жиі қолданылатын.

115

Бұған халықаралық деңгейде берілген жауап қызық: Домен атаулары мен IP

адрестерді белгілеу корпорациясы (ICANN) Бірдей домен атауларына қатысты

дауды шешу саясатын (UDRP) қалыптастырды.

116

Бұған домен атауларын заңсыз

тіркеуге қатысты дауларды заңды шешу кіреді. UDRP – өзі реттейтін жоғары дең-

гейлі (com сияқты) домен тізілімдер мен IP адрестерді басқару корпорациясы

арасындағы келісімдер біріктірілген міндетті басқарушы рәсім.

117

Тиісінше, тізі-

лімде аккредитацияланған тіркеушілер де, домен атауына өтінім берушілер де

осы процедураға келісімшарт бойынша бағынатынына кепілдік беріп, заңсыз

тіркеу мәселесін шешетін негізгі құралға айналды. Қазір Дүниежүзілік интеллек-

туалдық меншік ұйымы ведомствосы және Ұлттық арбитраждық форум сияқты

бес ұйым аталған арбитраждық қызмет көрсетеді.

2018 жылдың мамырына дейін Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйы-

мы ведомствосы эксперттері 40 505 іс қарады.

118

Бірдей домен атауларына қа-

тысты дауды шешу ережесі құқық қорғау бойынша тиімді әрі сол үшін тартымды

саналады. Эксперттер заңсыз тіркеудің күшін жояды немесе домен атауын ша-

ғымданушыға бере алады. Заңсыз тіркеу: (і) домен атауы тіркелген-тіркелмеге-

ніне қарамастан, шағымданушының тауар белгісімен бірдей немесе өте ұқсас;

(іі) тіркеушінің тауар белгісіне құқығы немесе заңды иелігі жоқ жағдайда және

(ііі) тіркеу теріс пиғылмен пайдаланылуы.

119

Комиссия есебінің басым бөлігі осы

үш талапты қамтиды.

120

Жақында енгізілген, бірдей домен атауларына қатыс-

ты дауды шешу ережесідің ең арзан әрі тез нұсқаларының бірі – Бірыңғай же-

делдетілген тоқтату жүйесі (URS). Ол «құқық анық бұзылғанда, тауар белгілері

114

Әрине, шетелдік трейдер өз уеб-сайтында басқа нарыққа бағытталған ұқсас атауды

пайдаланып, жұмысын шетелден жүргізіп отырған жағдайда туындайтын юрисдикцияға қатысты

мәселелер бар.

115

33-тарау, 2.2-бөлімді қараңыз.

116

1999 жылы бірінші рет қабылданды, қазіргі нұсқасы онлайн қолжетімді: https://www.icann.org/

resources/ pages/help/dndr/udrp-en. Бұл қабылдауға қатысты қараңыз: L. Helfer and G. Dinwoodie,

‘Designing Non-national Systems: The Case of the Uniform Dispute Resolution Policy’ [2001] 43 WMLR

141; see also T. Bettinger and A. Waddell (eds), Domain Name Law and Practice: An International Handbook

(2nd edn, 2015).

117

Nominet «.uk», «.co.uk» and «.plc.uk» сияқты домендерге бірдей саясат қолданады: қараңыз:

http://www.nic.uk. Nominet «.ac.uk» және «.gov.uk» сияқты кейбір екінші деңгейлі домендерді

қадағалай алмайды.

118

Қараңыз: http://www.wipo.int/amc/en/domains/statistics/cases.jsp.

119

WIPO, UDRP Policy, para. 4a.

120

Қараңыз: WIPO, Overview of WIPO Panel Views on Selected UDRP Questions (2nd edn, 2011)

онлайн нұсқасы: http://www.wipo.int/amc/en/domains/search/overview2.0/.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

иелеріне жедел көмек беру үшін» жасалған.

121

Сенімді дәлел келтіру талап ететін

құқықбұзушылықта домен атауы уақытша немесе біржола тоқтатылуы мүмкін.

Бақылауды тауар белгісі иесіне берудің орнына, бұл жүйе басқалардың домен

атауын пайдалануын тоқтатуға, әсіресе белгінің жаңылыстыратын нұсқалары

шыққан жағдайға арналған.

Домен атауына қатысты мәселені постфактум шешу қымбат және уақыт

алатындықтан, оның алдын алу шешімдерінің маңызы артты.

122

Мәселен, «Тауар

белгісі палатасын» (тексерілген құқық иелеріне домендерге ерте өтінім беру

мүмкіндігі), сондай-ақ сол арқылы аутентификациясына негізделіп, бренд иеле-

рінің тауар белгілерін үшінші тараптардың домені ретінде тіркелуіне бес жыл-

ға дейін тыйым салуға мүмкіндік беретін Доменмен қорғалған белгілер тізімі

(DPML) жасалды.

Технологиялық қиындықтармен қатар, брендтердің кеңінен танылуы экс-

панциялық үрдіске жақындардың «шоғын үрлей түсті». Жиырма жыл бойы

Ұлыбританияны дүр сілкіндірген науқаншылар «бренд иелерін» көшірме жа-

саушыларға кеңейтілген бақылау жүргізуді (әсіресе «ұқсас» және «аналогтарға»

қатысты) ұсынды.

123

Бренд иелері ұқсас көшірмелер мол инвестиция арқылы

қалыптасқан гудвилін пайдаланып кететінін, қаламаған затын сатып алдыру ар-

қылы тұтынушыларды жаңылыстыратынын айтады. Жеке брендтері бар супер-

маркеттерді қосқанда, ұқсас өнім шығаратындар қаптамадағы ұқсастық арзан

бағадағы өнім сапасының түпнұсқамен бірдей екенін білдіреді, бұл тұтынушы-

ларға қолайлы дегенді алға тартады. Кейінгі үкімет лоббистерге қарсылық та-

нытты, бірақ 2014 жылғы Интеллектуалдық меншік заңын комитет деңгейінде

талқылау барысында Дэвид Уиллетс «бренд иелерін ұқсас көшірмеден қорғауда

бизнеске жеке құқық берудің қажеттілігін анықтау үшін заңның қайта қаралаты-

нын» мәлімдеді.

124

Ақыры «оған қатысты ешқандай іс-әрекет жасалмайды» деп

шешім қабылданды.

121

Онлайн нұсқасын көріңіз https://newgtlds.icann.org/en/applicants/urs.

122

See WIPO, Update on Trade mark-Related Aspects of the Domain Name System (25 February 2016)

(SCT/35/5).

123

Gowers Review, [5.82]–[5.88 Қараңыз: European Parliament Resolution on a More Ecient and Fairer

Retail Market (2010) 2010/2109 (INI), [31], «паразиттік көшірменің» мәселесі жылдам шешілуге тиіс,

«қабылданбайтын тәжірибе» ретінде сипатталуы»; P. Johnson, J. Gibson, and J. Freeman, The Impact

of Lookalikes: Similar Packaging in Fast Moving Consumer Goods (2013) (Шолуды ұсынады және бизнес

мекемелеріне, Әділетсіз коммерциялық тәжірибелер директивасы аясындағы міндеттемелердің іске

асуын қамтамасыз ету үшін құқықтардың кеңейтілу мүмкіндіктерін көрсетеді).

124

BIS, Consumer Protection: Review of the Enforcement Provisions of the Consumer Protection from

Unfair Trading Regulations 2008 in Respect of Copycat Packaging–Call for Evidence (April 2014).

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

1. Кіріспе

2. Гудвилл талабы

3. Гудвилл аясы

4. Гудвилдің меншік құқығы

1. КІРІСПЕ

Сауда символдарын қорғайтын заманауи құқық режимдерінің ең көнесі –

жосықсыз бәсеке әрекеті.

Расында, бұл қадам А трейдері өз тауарын бәсекелес

В трейдерінің жосықсыз бәсеке арқылы пайдаланып кетуіне жол бермеуге ба-

ғытталған. Құқық магистрі лорд Лэнгэйл Perry v. Truefitt ісіндегі

жосықсыз бәсе-

кенің негізін былай қорытындылады:

«Адам өз тауарын басқа біреудің тауары деген желеумен сата алмайды; мұн-

дай алдауға немесе осыған жетелейтін әдістерді қолдануға рұқсат берілмеуге

тиіс. Сондықтан ол сатып отырған тауары басқа адам өндіргеніне тұтынушылар-

ды сендіретіндей атаулар, белгілер, әріптер мен басқа да нұсқаушы белгілерді

қолдана алмайды».

Жосықсыз бәсекенің көне тарихы айқын емес,

алайда Элизабет патшайым

дәуіріндегі JG v. Samford ісінде осыған ұқсас әрекет кездескені айтылады.

Ортақ

құқықтағы мұндай әрекеттің түп-тамыры алдау мен бұрмалау деликтілерінде жа-

тыр,

ол XIX ғасырдың басында Канцлер соты қараған бірқатар істе кездесетін

жұмсартылған ортақ құқықтың қатаң шараларына байланысты.

Оның заманауи

Пре-модерн режимдері гильдия ережесін, геральдиканы және катлер белгілерін қамтыды.

Қараңыз: Sherman and Bently, 166–8.

(1842) 6 Beav 66, 49 ER 749.

Сонда, 752.

W. Morison, ‘Unfair Competition and Passing O’ (1956) 2 Sydney L Rev 50, 53; Henderson v. Radio

Corporation Pty (1960) [1969] RPC 218, 236.

(1584) reported in J. Baker, Baker and Milsom: Sources of English Law (2nd edn, 2010), 673; rst cited

as a precedent in Southern v. How (1617) Cro Jac 468, 79 ER 400. Пікірталасты мына жерден қараңыз:

F. Schechter, The Historical Foundations of the Law Relating to Trade Marks (1925), 10.

XVIII ғасыр соңындағы ортақ құқық талқылауын мына жерден қараңыз: L. Bently, ‘Singleton

v. Вolton: The First Common Law Trade Mark Case?’ (2014) 47 U Cal Davis L Rev 969. Ортақ құқық ісінде

талапкердің жеңіп шыққаны туралы алғашқы есеп мұнда: Sykes v. Sykes (1824) 3 B & C 543, 107 ER 83

Әділеттілік құқығы бойынша соттар теріс ниет талабынан бас тартқаны туралы мұнда: Millington

v. Fox (1838) 3 My & Cr 338, 40 ER 956. Қараңыз: L. Bently, ‘Day v Day, Day and Martin (1816)’, in J. Bellido

(ed), Landmark Cases in Intellectual Property Law (2017) 87 (Тауар белгілерін заңсыз пайдалануға сот

тарапынан тыйым салудың алғашқы жағдайларын зерттеу). Шын мәнінде, «ортақ құқық іс-әрекеті»

деген не екені түсініксіз. Тіркеу пайда болған кезде ол күшін жойды, себебі бұл тіркелмеген тауар

белгілеріне негізделген кез келген іс-әрекетке тыйым салды. Жосықсыз бәсекеде, керісінше, әрекет

етуін тоқтатқан жоқ, себебі іс-әрекеттің негізі тауар белгісінің өзі емес, трейдердің гудвилі болды.

Гудвилл талап етпей, бұзақылыққа негізделген ортақ құқық іс-әрекеті сақталып қалады деген аргу-

мент үшін қараңыз: Gummow J in 10th Cantanae Pty v. Shoshama Pty (1989) 10 IPR 289; ConAgra Inc.

v. McCain Foods (Australia) Pty (1992) 23 IPR 193.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

немесе классикалық концепциясы XIX ғасырдың екінші жартысында пайда бол-

ды (әдетте құқықбұзушылық деп саналады). Іс-әрекеттің классикалық түрі ре-

тіндегі негізі – «ақпаратты бұрмалаудың» кездесуі. Әдетте жаңылыстыруға тұлға

сататын тауар немесе қызметті талапкердің тауары не қызметі деп теріс түсінік

қалыптастыратын бір нәрсені айту не жасау жатады. Бұған соттың тыйым салуын

дұрыстау үшін сот әрекетінің меншік құқығына негізделуі қажет екені айтылады.

Алғашында меншік құқығы қолданылған символ не атауға қатысты деп келген

бұл әдісті қолдануға XX ғасыр басында тыйым салынды, себебі бейтарап арала-

судың негізі гудвилдің меншігінде еді.

Гудвилл концепциясы (бұған алда кеңірек

тоқталамыз) бүгінде жосықсыз бәсеке әрекетінің сәтті алғышарты саналады.

Егер жалғыз әрекет

деп айтуға келсе, заманауи жосықсыз бәсеке класси-

калық жағдайдың шеңберінен шығып кетті.

Расында, коммерциялық ортаның

өзгерістеріне бейімделу нәтижесінде деликт қызметті қамтитын тауар сатудан,

сапасына қатысты арызды ескеретін тауардың шығу тегіне байланысты шағым-

нан, басқа трейдерге лицензиялаған тауарлар төңірегіндегі шағымды қамти-

тын тағы бір трейдердің тауарларына қатысты талап-арыздарынан асып түсті.

Осылайша, деликт сауда қатынасын құқықтық реттеуде әлі де маңызды рөл атқа-

рады.

Іс-әрекеттің ортақ құқықтағы сипаты статуттық режимдер қамтылмаған

сәттерді тартымды ететіндей икемделді. Бұл іскерлік тәжірибелер өзгеріп, заң

шығарушы орган баяу жауап беретін кезде айрықша маңызды.

Осындай өзгерістер арқылы жосықсыз бәсеке құқығын анық әрі нақты дә-

йектеу бірте-бірте қиындап барады. Шынында, аталған құқықтың «қысқа да нұс-

қа, қанағаттанарлық анықтама беруді қиындататын бірқатар қалтарыс тұсы бар»

деп есептеледі.

Құқықты анық әрі нақты тұжырымдаудың қиындығы кейінгі

L. Bently, ‘From Communication to Thing: Historical Aspects of the Conceptualisation of Trade Marks

as Property’, in Dinwoodie and Janis (2008).

Spalding v. Gamage (1915) 32 RPC 273, 284.

Филлипс пен Колеман: «Жосықсыз бәсеке – нақты сипаты бар іс-әрекет жиынтығы», – деді:

J. Phillips and A. Coleman, ‘Passing O and the Common Field of Activity’ (1985) 101 LQR 242, 244–5. Бұл

аргументтің салмағына қарамастан, соттар жосықсыз бәсекені, анда-санда «классикалық» жосықсыз

бәсекені «кеңейтілген» жосықсыз бәсекеден ажыратып, унитарлы іс-әрекет ретінде қарастыруды

жалғастыра берді. Қараңыз: Chocosuisse Union des Fabricants Suisses de Chocolat v. Cadbury [1998] RPC

117, 127 («Кеңейтілген» және «классикалық» жосықсыз бәсеке аражігін ажыратып, «семантика мәсе-

лесі» сияқты, бірдей азаматтық құқықбұзушылық па, жоқ па деген сұрақты сипаттады). Сонымен қа-

тар ескеріңіз: British Diabetic Association v. Diabetic Society [1996] FSR 1, 11 (Robert Walker J) (Фактілер-

дің бір жиынтығы принциптері басқа фактілерге қатысты қолданылуы мүмкіндігіне қарсы ескерту).

Arsenal FC plc v. Reed (No. 2) [2003] RPC 39, [70] (Aldous LJ).

Дегенмен жосықсыз бәсеке заңы әділетсіз бәсекеге қатысты азаматтық заңбұзушылыққа дейін

кеңейтілген жоқ. 34-тарау, 3-бөлімді қараңыз.

Cadbury Schweppes Pty v. Pub Squash Co. [1981] RPC 429, 490 (Lord Scarman) (Деликт «бұдан

былай XIX ғасырдағы анықтамасына байланысты емес»); cf. Hogan v. Koala Dundee (1988) 12 IPR 508

(FCA), 517 (Pincus J) (Жосықсыз бәсекенің дәстүрлі ұғымынан тыс ағылшын құқығының сәл ілгерілеуі).

Сондай-ақ қараңыз: M. Shúilleabháin, ‘Common Law Protection of Trade Marks: The Continuing Relevance

of Passing O’ (2003) 34(7) IIC 722

Трейдер тіркелген тауар белгісі жүйесінде өз рөлін сақтай отырып, тауар белгісін тіркей ал-

маған жағдайда, жосықсыз бәсеке жеңілдік негізі ретінде әрекет етеді. 38-тараудың 3.1-бөлімінен

көретініміздей, белгіні пайдалану жосықсыз бәсеке саналса, тұлға белгіні тауар белгісі ретінде тіркей

алмайды.

ConAgra v. McCain Foods (Australia) Pty (1992) 23 IPR 193 (FCA), 247.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

беделді мәлімдемелерде түрлі термин қолданылғанына қарамастан жеңілде-

ген жоқ. Мәлімдемелердегі алшақтық Лордтар палатасының Warnink v. Townend

(«Advocaat» шешімі)

және Reckitt & Colman v. Borden (Jif лимонына қатысты

шешім)

істеріне қатысты шешімдерінде кездеседі.

Демек, іс-әрекеттің белгіле-

ріне қарай жалпылама тұжырымдама жасауға мүмкіндік бар. Жосықсыз бәсеке

дауында жеңіп шығу үшін талапкер мыналарды дәлелдеуге тиіс:

(і) талапкердің гудвилі бар екенін (осы тарауда талқыланды);

(іі) жауапкер көпшілікті жаңылыстыруы ықтимал (33-тарау) «бұрмалау» әре-

кетіне барғанда;

(ііі) бұрмалау талапкердің гудвиліне нұқсан келтіргенін (34-тарау).

Гудвилді жан-жақты талқыламас бұрын мыналарды ескеру қажет. Біріншіден,

жоғарыда аталған үш элемент те талапкер арызданған жағдайда болғаны көр-

сетілуге тиіс (кері жағдайда, мәселен, дауды шешу уақыты көрсетілмеуі мүмкін).

Екіншіден, аталған үш элемент те бір-бірімен байланысуға тиіс. Нәтижесінде

гудвилл, алдау және/немесе зардапты дәлелдеу үшін осы фактілер маңызды.

Осылайша, соттар бұрмалау кездеспеуіне байланысты шағымды қайтаруы мүм-

кін, бұл гудвилл жоқтығын көрсетуі ықтимал.

Өзара байланыс та маңызды.

Себебі бұрмалау секілді бір саланың дамуы зиян тәрізді келесі салаға әсер ете-

ді. Мәселен, бұл тауар белгісін әлсіретуді зиянның түрі ретінде қарастырғанда

байқалады. Айыпталушының мәліметті бұрмалауы жаңылыстыруға не алдауға

себеп болғанына күмән тудырды.

Erven Warnink BV v. Townend (J.) & Sons [1979] AC 731. Істе сотқа беру талаптарының екі бө-

лек анықтамасы бар. Лорд Диплок жосықсыз бәсеке ісін қозғаудың шын себептерін анықтау үшін

міндетті бес «дескриптив» ұсынды: (ііі) трейдердің болашақ тұтынушыларына немесе осы трейдер

көрсететін қызметтер мен жеткізілетін тауарларының түпкі тұтынушыларына (іі) сауда-саттық бары-

сында трейдер жасаған және (іv) басқа трейдердің бизнесіне немесе гудвиліне нұқсан келтірді деп

есептелген (бұл қисынды болжам нәтижесі мағынасында), сондай-ақ (v) сот ісін қозғаған (quia timet

іс-әрекетінде) трейдердің бизнесі мен гудвиліне шын нұқсан келтіреді деп есептелген (і) бұрмалау:

сонда, 742. Лорд Фрейзер де бес талап қойды: (і) талапкер бизнесі Англияда нақты сауда атауын

қолданатын тауарлар тобын сатуды қамтиды немесе құрайды; (іі) тауарлар тобы Англия қоғамы са-

насында не оның кей бөлігінде анық айқындалған және сауда атауы сол топты басқа ұқсас тауар-

лардан ажыратып береді; (ііі) тауарлар репутациясы болуы себепті атауға тіркелген гудвилл бар;

(iv) талапкер сол тауарларды сататындар топтың мүшесі ретінде Англияда айтарлықтай құндылығы

бар гудвилдің иесі саналады және (v) жауапкер талапкердің гудвилі тіркелген сауда атауына жалған

анықтама беріп, сатылымға шығарғандықтан, талапкердің гудвиліне айтарлықтай нұқсан келтіріп,

шығынға батырды не шығынға батыруы мүмкін еді: сонда, 755-6.

[1990] 1 WLR 491.

Соңғы істе лорд Оливер іс-әрекет элементтерін үшке дейін азайтты – репутация, алаяқтық

және нұқсан келтіру: сонда, 499. Бұл тұжырымды лорд Ньюбергер мына істе қолданды: Starbucks

(HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group PLC [2015] UKSC 31, [15].

J. C. Penney v. Penneys [1975] FSR 367; Barnsley Brewery Co. v. RBNB [1997] FSR 462, 470; Chocosuisse

Union des Fabricants Suisse de Chocolat v. Cadbury [1999] RPC 826, 836, 846; Interlotto (UK) Ltd v. Camelot

Group plc (2003) EWHC 1256 (Ch) (Laddie J); (2003) EWCA Civ 1132, [7].

See, e.g., Chivers & Sons v. Chivers & Co. (1900) 17 RPC 420.

Harrods v. Harrodian School [1996] RPC 697.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

2. ГУДВИЛЛ ТАЛАБЫ

Жосықсыз бәсекені дәлелдеу үшін ең әуелі гудвилл қажет.

Өнімі шатасты-

рудан зардап шеккен трейдер тұтынушылардың тауар не қызметтің шығу тегін

шатастыруы себебінен басқа трейдерге қарсы жосықсыз бәсеке жасады деп ша-

ғымдану жеткіліксіз.

Мұндай шағым жасалмас бұрын, трейдер қарастырылған

өнім немесе қызметке қатысты гудвилі бар екенін көрсетуге тиіс.

Гудвилл – материалдық емес меншік түрі. Оны сипаттау оңай, бірақ анықтама

беру қиын. Бұл – магнит секілді тұтынушыларды белгілі бизнеске қайта оралып,

не таныс брендті сатып алуға итермелейтін ерекше әрекет. IRC v. Muller & Co.’s

Margarine ісінде лорд Макнахтен былай деді:

«[Гудвилл] – жақсы атақ, репутация мен бизнеске байланысты артықшылық

пен пайда көзі. Бұл – әдеттегі қозғаушы күш. Бұл – жаңа бизнестің бастамасын

бұрыннан бар ескі бизнестен ажыратып беруші. Іскерлік гудвилл белгілі бір өнім

көзінен немесе орталықтан шығуға тиіс. Егер тұтынушы тарапынан өнімнің шығу

тегіне жеткілікті назар аударта алмаса, оның кең таралғанына, танымалдығына

қарамастан, гудвилдің мәні қалмайды. Гудвилл бірнеше элементтен тұрады. Ол

түрлі саудада құрамы бойынша ұқсас саудада түрлі бизнес арқылы ерекшеленеді.

Бір элемент осында басым түссе, екіншісі басқа жерде артуы мүмкін.

Лорд Макнахтеннің атап өткеніндей, тұтынушы әрекетіне «себеп-салдарлық»

ықпал ету гудвилдің өміршеңдігі үшін қажет. Гудвилл – «әдетке айналдыратын»

қозғаушы күш. Оның «тұтынушыларды түпкі өнім көзіне қайта алып келетіндей

тартымды күші болуға тиіс».

Оның тағы бір салдары – бизнесін бастап үлгерген

трейдерде міндетті түрде гудвилл болады деген сөз емес. Тұтынушылар бизнес-

ті, яғни тауарлар мен қызметтерді ыңғайлы болғандықтан сатып алуы немесе

пайдалануы мүмкін. Тұтынушылар тауарды бұған дейінгі репутациясына қарап

сатып алғанда, қызметтерді қолданғанда ғана гудвилл жинайды.

2.1. ГУДВИЛЛ МАНИФЕСІ

Жосықсыз бәсеке құқығы нақты қарастырылғанда ғана гудвилмен байла-

нысты болады. Жосықсыз бәсеке әдетте тауарлар мен қызметтердің нақты өнім

көзінен шыққанын көрсететін белгілер мен таңбашаны білдіреді. Бұл белгілер

әртүрлі формада көрініс табуы мүмкін. Әдетте гудвилл трейдер қолданатын атау,

символ немесе логотипке қатысты туындайды. Сондықтан бизнесімен тығыз

байланысты. Мысалы, marks & spencer атауымен немесе nike-тың құсқанат бел-

гісіне қатысы гудвилл бар екені анық. Мұндай жағдайларда заң, тиісінше, тікелей

Star Industrial Co. v. Yap Kwee Kor [1976] FSR 217, 223; Warnink v. Townend [1979] AC 731, 742,

755–6.

HFC Bank v. Midland Bank [2000] FSR 176, 182–3; Starbucks (HK) Ltd and ors v. British Sky Broadcasting

Group Plc and ors [2012] EWHC 3074 (Ch), [153]–[158].

IRC v. Muller & Co.’s Margarine [1901] AC 217, 224 (Lord Macnaghten). Салық ісі болғанымен,

жосықсыз бәсекеде жиі қамтылды және Апелляция соты «ешкімнің: соттың да, заңгердің де деңгейі

әлі өскен жоқ» деп анықтама берді: Scandecor Development AB v. Scandecor Marketing AB [1999] FSR

26, 41.

IRC v. Muller & Co.’s Margarine [1901] AC 217, 224 (Lord Macnaghten).

HFC Bank v. Midland Bank [2000] FSR 176, 183.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

әрекет етеді. Әйтсе де соттар гудвилдің басқа да бірнеше жағдайларда кезде-

сетінін анықтады. Оған қаптама, безендіру, өнімнің коммерциялық көрінісі не

жарнама стиліне байланысты гудвилл жатады. Бұл тарауда кейбір қарапайым

жағдайларды сирек талқылаймыз.

2.1.1. Дескриптив сөздердегі гудвилл

Гудвилл әдетте трейдер тауары мен қызметін бәсекелесінен nike, gucci не

rolls-royce сияқты сөздер арқылы ажыратса да, кейде тауардың тікелей дес-

криптив екенін білдіретін бастапқы сөздермен байланысуы мүмкін.

Мысалы,

жеміс-жидек пастилалары пастила формасында ұсынылатын, жеміс-жидек дәмі

бар не жеміс-жидектен жасалған өнімнің анықтамасы ретінде қабылдануы ық-

тимал. Дегенмен Ұлыбританияда көптеген бала (ересектер де) оны кондитер-

лік өнім шығаратын брендпен, атап айтқанда, қазір Nestlé иемденетін Rowntree

компаниясымен байланыстырады. Осылайша, мұндай сөздер Rowntree-дің тәтті

өндіруін сипаттайтын гудвиліне айналды.

Дескриптив терминді талапкермен байланыстыру ықтималына қарамастан,

соттар дескриптив сөздердің тұлғаның монополиясына айналуына құлықты

емес.

Мұның себебі басқа трейдерлерге саудадағы ортақ қор бөлігі болып

саналатын сөздерді пайдалануға рұқсат беруінде жатыр. Сондай-ақ трейдерге

дескриптив сөздер арқылы олардың әдеттегі дескриптивін емес, өнім көзіне сіл-

тейтінін көрсетуі қиындайды. Қысқаша айтқанда, трейдер сататын тауарлар мен

қызметтердің дескриптив сөздері көбейген сайын, оларға тиесілі гудвилді бекіту

қиынға түседі.

Дескриптив сөздерде гудвилл бар екенін көрсету үшін трейдер олардың

«шын мәнінде, ерекше» екенін не «қосалқы мағынаға» ие болғанын дәлелдеуге

тиіс.

Бұған мысал – Reddaway v. Banham ісі.

Онда Лордтар палатасы талап-

кер белдіктерін (шын мәнінде, толықтай түйе жүнінен жасалған) сипаттау үшін

қолданған «түйе жүні» термині белдікті машинасына пайдалануға сатып алған-

дар арасында қосалқы мағына иеленді деп есептеді. Қосалқы мағына иеленген

(жалпы) дескриптив сөздерге мына мысалдар сай келеді: қуырылғаннан гөрі

Ойдан шығарылған сөздер мен дескриптив сөздер категорияларында астарлы немесе квази-

дескриптив терминдер бар. Соттар бұл терминдерді саудада пайдаланғаннан кейін қорғауға ынталы

болды. Қараңыз: Phones4U Ltd v. Phone4u.co.uk Internet Ltd [2006] EWCA Civ 244, [24]–[25], [30]–[34]

(Бірінші инстанция соты phones4u-де гудвилл болған жоқ деп қателесті, себебі ол дескриптив еді.

Алайда оның айналымы 42 млн фунт стерлингті құрады және нарықтың 19 пайызын иемденді);

Knight v. Beyond Properties Pty Ltd [2007] FSR 34 («Мифті жоққа шығарушылар» балалар кітабы гудвилі

мыңдаған сатылым нәтижесінде).

Spalding v. Gamage (1915) 32 RPC 273, 284; Cellular Clothing Co. v. Maxton & Murray [1899] AC 326,

339.

Қараңыз: Wadlow (2016), [8–076]. Сондай-ақ қараңыз: The Sofa Workshop Ltd v. Sofaworks Ltd

[2015] EWHC 1773 (IPEC) («The Sofa Workshop» «Sofaworks»-ке қарсы жосықсыз бәсеке ісінде жеңіске

жету үшін жеткілікті қосалқы мағынаға ие болды); The Ukulele Orchestra of Great Britain v. Clausen

[2015] EWHC 1772 (IPEC) (‘The Ukulele Orchestra of Great Britain’ ‘The United Kingdom Ukulele Orchestra-

ға қарсы жосықсыз бәсеке ісінде жеңіске жету үшін жеткілікті қосалқы мағынаға ие болды). Тіркел-

ген тауар белгілері контексінде қосалқы мағынасы жөнінде 37-тарау, 3.5-бөлімді қараңыз.

[1896] AC 199 (HL) («Жауапкер қарапайым шындықты айтқаны үшін жауапкершілікке тартыл-

мауға тиіс» деген Апелляция соты шешімінің күшін жою).

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

микротолқынды пеште пісірілген қытырлақ картоп;

сұлы ботқасы;

ашытқы

сүт;

жүкті аналар мен балаларға арналған киім күтімі.

Дескриптив сөздердің гудвилін көрсету үшін трейдер олардың қосалқы ма-

ғынасы бар екенін дәлелдеуге тиіс. Бұл сипаттаманың қызметтер мен тауарлар-

ға байланысын ғана емес, олардың нақты өнім көзіне қатысын көрсетуге тиіс.

Дескриптив терминдер өнім көзінен айтарлықтай ерекшеленуге тиіс.

Сөйтіп,

егер екі баспа «мәдени жаңалық» тақырыбында журнал шығаруда бәсекелессе,

нарыққа шыққаннан кейін оның атауы мен өнім көзіне қатысты қоғам пікірі қа-

лыптасып үлгермейінше, олар өзара жосықсыз бәсеке үшін бірін-бірі сотқа бе-

руі екіталай.

Судья Фаруелдің айтуынша, атау мыналарға қатысты болуы қажет:

... Атау бүкіл саудаға және талқыланған мәселенің мәні талапкер қойған мағы-

наға сай келеді деп есептейтін барлық адамға арналуға тиіс. Яғни түп мағынасы

саудада осы мәселемен айналысатын және қатысы болуы ықтимал адамдардың

сөздігінен алып тасталуға тиіс.

Қосалқы мағынаны дәлелдеу үшін талапкер жарнамаға жұмсалған қаражат

сомасы мен пайдалану ұзақтығы туралы дәйектерді келтіруге тиіс.

Трейдер

атауды өнім көзін білдіретін атаумен қоса, жеке пайдаланған жағдайда оның

айырмашылығын, қорғалғанын анықтау әлдеқайда жеңіл.

Сондай-ақ белгі

ерекше дескриптив болмаса, оның айрықшалығын анықтау оңай. Мысалға, фер-

маны дезинфекциялауға арналған сұйықтық оқиғасын еске түсірсек.

Трейдер

қосалқы мағынаға өз іс-әрекетінен гөрі, жұртшылық қалыптастырған дес-

криптивтік фразалар арқылы қол жеткізеді.

Мұндай жағдайда ең маңызды дә-

лел – сауда мен қоғамның дәйегі.

Қысқа қайырғанда, «қоғамды бөлу» заңдылыққа айналып кетпес үшін ас-

социация жалпы қоғам санасында болуға тиіс.

Дегенмен Starbucks (HK)

Ltd v. British Sky Broadcasting Plc ісінде

судья Арнольд қытайлық тұрғындар

McCain International v. County Fair Foods [1981] RPC 69.

Parsons v. Gillespie [1898] AC 239 (PC).

Horlick’s Malted Milk Co. v. Summerskill (1916) 33 RPC 108.

Mothercare v. Penguin Books [1988] RPC 113, 115.

Қосалқы мағына атаудың өнімді сипаттайтын кезінде ғана емес, оның сапасына сілтеме

жасағанда да маңызды саналады. Мысалы, «хит фабрикасы» талапкердің дыбыс жазу студиясы

сапасын сипаттады және қосалқы мағына болмағандықтан, жосықсыз бәсеке ісін қозғауға негіз

қалыптастыра алмады: Peter Waterman v. CBS [1993] EMLR 27.

Сонда.

Marcus Publishing v. Leisure News [1990] RPC 576, 584.

Chivers v. Chivers (1900) 17 RPC 420, 430 (Farwell J) (Жеке атаулар контексінде); Wadlow (2016), [8–

73]–[8–88] (Салыстырмалы прецеденттік құқықты генетикалық және дескриптив атаулар бойынша

қайта қарау).

Мұндай фактілер тануға мүмкіндік бермейді. Саудадан ажыратылған жарнама жарамсыз:

Chivers v. Chivers (1900) 17 RPC 420, 431 (Farwell J) (Жарнамалық істі корольдіктегі ең керемет

пейзажды ұсқынсыз, нашар етіп сипаттау ); Burberrys v. Cording (1909) 26 RPC 693 (slip-on).

McCain v. County Fair [1981] RPC 69 (Mccain-де пеш чиптері пайдаланылды). Жалпы ақпарат

үшін мына жерден қараңыз: 37-тарау, 3.5.5,  бөлім.

Antec International v. South Western Chicks (Warren) [1997] FSR 278, [1998] FSR 738, 743–4.

Edge & Sons v. Gallon & Son [1900] RPC 557; Peter Waterman v. CBS [1993] EMLR 27.

Peter Waterman v. CBS [1993] EMLR 27 (Талапкердің дыбыс жазу студиясы танымал музыкалық

ақпарат құралдарында нарықта құр жүрмейтін «хит фабрикасы» ретінде белгілі болғанымен, өзге

салалар бұл сөз тіркесін басқаларға сілтеме ретінде қарастырды).

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Plc [2012] EWHC 3074 (Ch), [130], [134].

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сияқты, халықтың нақты бір сегментінде гудвилл болуы мүмкін деп пайымдады.

Апелляция соты мұндай көзқарасқа қарсылық танытқан жоқ.

Осындай принциптер географиялық сөздер мен жеке атауларға қатысты қол-

данылады. Әдетте географиялық терминнің не жеке атаудың қабылдануы дәл

сондай атауды басқа трейдердің қолдануына кедергі жасамайды.

Кей жағдай-

да қосалқы мағына осындай белгілерге бекітілуі мүмкін. Мысалы, Montgomery

v. Thompson ісінде

талапкердің Стоун қаласында (Стаффордшир) 100 жылдан

бері сыра қайнатып келген зауыты бар еді. Уақыт өте келе, талапкер сырасы stone

ale деген атаумен кең танылды. Стоун кентінде сыра зауытын ашқан жауапкер-

ге өнімін сипаттауға stone атауын пайдалануына тыйым салынды.

Сол сияқты,

Апелляция соты «Швейцария шоколады» терминін естігенде, қоғамның басым

бөлігі: «Швейцарияда жасалған шоколад және оның сапасы жоғары деген түсі-

нік қалыптастырды», – деген шешім шығарды.

Ерекшелікті білдірген сөздер кейінірек өндірушіні көрсету мүмкіндігін жоғал-

тады. Сөйтіп, жосықсыз бәсеке әрекеті тоқтатылады. Мұның классикалық мыса-

лы – қатты мұнайдан жасалған, еденге төселетін линолиум атауы. Еденге төсегіш

патенттелген еді. Сол уақытта талапкер оның жалғыз өндірушісі болатын. Патент

мерзімі біткен соң басқа өндірушілер еден жапқыш жасап, оны «линолиум»

атауымен сата бастады. Судья Фрай атаудың жалпыға ортақ болғанын негізге

алып, бәсекелестерге терминді пайдалануға тыйым салудан бас тартты. Қоғам

бұл терминді өндірушінің өнім көзімен байланыстырмай-ақ, жалпы тауарға қа-

тысты пайдалана бастады.

2.1.2. Өнім қаптамасы, безендірілуі мен сыртқы көрінісіне қатысты гудвилл

Тұлға өнімдерінің «сыртқы көрінісі» не нақты қаптамасын пайдалану арқы-

лы гудвилге қол жеткізуі мүмкін.

Мысалы, Reckitt & Colman ісінде

талапкер

1950 жылдан бастап формасы, түсі, өлшемі лимонға ұқсайтын пластик кон-

тейнерде лимон шырынын сатып келген. Лордтар палатасының шешіміне сай,

жауапкер шағымданушы өніміне ұқсас пластик лимондарын қолдана берсе,

онда ол жосықсыз бәсекеге жол берді деп саналды. Себебі деректер талапкер

көпшілікті пластиктен жасалған лимон пішінді контейнерлерде сатылатын ли-

мон шырынын өзі ғана шығаратынына сендіргенін көрсетті. Тіпті талапкер шы-

рыны Jif, ал жауапкердің шырыны Realemon деп аталғаны маңызсыз еді, өйткені

сатып алушылар лэйблға аса мән бермейді.

Тауардың сыртқы көрінісін және қаптамасын жосықсыз бәсекеден қорғауда

тұтынушылардың өнімдерді қаптамасындағы сөздерге емес, сыртқы көрінісіне

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group Plc [2013] EWCA Civ 1465, [59], [63].

46. Chivers v. Chivers (1900) 17 RPC 420.

[1891] AC 217.

Сондай-ақ қараңыз: My Kinda Town v. Soll [1983] RPC 407 (Чикаго пиццасы); CPC (United Kingdom)

v. Keenan [1986] FSR 527 (Оксфорд мармелады, Оксбридж мармелады).

Chocosuisse v. Cadbury [1999] RPC 826, 832.

Linoleum Manufacturing Co. v. Nairn (1878) 7 Ch D 834, 836.

J. Evans, ‘Passing O and the Problem of Product Simulation’ (1968) 31 MLR 642; Wadlow (2011),

[8.132]–[8.165], 725–49; Edge v. Nicholls [1911] AC 693 (Сабын сиса қалтада таяқшамен қоса сатылды).

Дизайнды қорғау өнім пішініне арналғанын есте ұстау қажет, алайда мұндай қорғаудың шектеулері

бар (мысалы, техникалық пішіндер қорғаудан алынып тасталған). Осы кітаптың ІІІ бөлімін қараңыз.

[1990] RPC 341, 406.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қарап таңдағанда, аса маңызды рөл атқарады. Тауарға басылған сөзге мән бер-

мегенде не болмаса түсінбеуі мүмкін шетелдік нарықта,

не білімсіз адамдарға

сатылғанда,

жоғарыда айтылғандардың маңызы артады. Сыртқы көрініс кәсі-

би бақылау аясында сатылатын тауарларға қарағанда,

қарапайым тұрмыстық

тауарларды сатып алу жағдайларында

айқындаушы элементке айналуы әбден

мүмкін.

Өнімнің пішіні мен/немесе қаптамасын қосқанда, сыртқы кейпінде гудвилі

бар екенін дәлелдеу үшін талапкер әуелі тауарларының не қызметтерінің сырт-

қы көрінісін қоғамның айқындаушы белгі ретінде танитынын дәлелдеуге тиіс.

Іс жүзінде талапкер мұндай ассоциация тудыру үшін бірқатар қиындыққа кезі-

гуі мүмкін. Мәселен, шағым өнімнің қаптамасына емес, пішініне қатысты болса,

сыртқы көрінісі қалыптасқан бренд атауымен бірге пайдаланылғанда, тұтыну-

шылар оның коммерциялық көзін білдіретінін ескермеуі мүмкін.

Керісінше,

тұтынушылар өнім пішіні мен элементтерінің функционалдық, эстетикалық тү-

ріне мән бермеуі мүмкін. Мұндай ерекшеліктер арқылы бәсекелесу тұрғысынан

заңды көшірме жасалуы мүмкін. Сондықтан өнім пішініне, қаптамасына қашан

көшірме жасалғанын ажырату өте маңызды.

«Функционалдық ерекшеліктердің» жосықсыз бәсеке әрекетінде қоғамдық

ережеден тыс жағдай кездеспесе, сыртқы көрініс элементтерінің талаптары «тұ-

рақсыз» болса,

онда бұйымның функционалдық не тұрақсыз емес элементтері

өнім көзін білдіретінін көрсету трейдерге қиынға соғады. Hodgkinson & Corby

v. Wards Mobility Services ісінде,

судья Джейкоб айтқандай, өнімнің сауда көзін

көрсететін белгісі болмаса, талапкер өнімнің шығу тегі бұрмаланғанын дәлел-

деуі қиын. Себебі адамдар тауардың түпнұсқасына қызыққаннан емес, заттың

өзіне не іске жарамдылығына бола сатып алады. Тиісінше, судья Джейкоб «терісі

күлдіреген науқастарға жәрдем беретін көпшікті өндіретін жауапкер талапкерге

қатысты жосықсыз бәсеке жасаған жоқ» деп пайымдады. Тіпті талапкер көпшік-

тердің естеқаларлықтай ерекше екеніне, екі тарап өнімдерінің сыртқы көрінісі

ұқсастығына қарамастан, осындай шешім шығарды.

Modus Vivendi v. Keen (World Marketing) [1996] EIPR D-82 (Қытайда жауапкер сыртқы көрінісі

бірдей бутан газын сатуы); Johnston v. Orr Ewing (1882) 7 App Cas 219, 225.

Edge v. Nicholls [1911] AC 693.

United Biscuits (UK) v. Asda Stores [1997] RPC 513.

Hodgkinson & Corby v. Wards Mobility Services [1995] FSR 169.

Бірақ өнім қаптамасы мен сыртқы көрінісінің ұқсас көшірмесін жасау бұрмалау саналса да,

барлық жағдайда сол тәсіл қолданылмайды. Reckitt & Colman [1990] RPC 341, 406.

The London Taxi Corporation Ltd v. Frazer-Nash Research Ltd [2016] EWHC 52 (Ch), [287], [295]

(Arnold J) (Өнім пішінінің не элементтің гудвилін қалыптастыру үшін белгіден бастапқы индикатор-

дың «қышқылдық тестілеу» ретіндегі тәуелділігін анықтау); George East Housewares Ltd v. Fackelmann

GmbH [2016] EWHC 2476 (IPEC), [34]–[40] (Өлшем ыдысының сыртқы көрінісіне қатысты әртүрлі аспек-

тілердің гудвилін бағалау контексінде биліктегілердің шолуы); Gama Healthcare Ltd v. Pal International

Ltd [2016] EWHC 75 (IPEC) (get-up not clearly dened).

Hodgkinson & Corby v. Wards Mobility Services [1995] FSR 169, 177. Алайда Reckitt & Colman [1990]

RPC 341ісінде Лордтар палатасы «сыртқы көріністің мұндай ұқсастығы өнімді таныстырудың жалғыз

жолы болғанда бұрмалау саналмайды» деп белгіледі. Лорд Оливер пластик пішіннің талапкерге

ассоциациясы болуының себебі «сатылған өнімнің түпкі мәнінде оның нақты формада сатылуға тиіс

екенін білдірмейді» дегенді қосты. Сонда, 416.

[1995] FSR 169.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

2.1.3. Жарнама стилі

Трейдер нақты жарнама тәсіліне не слогандарына байланысты гудвилл бар

екенін дәлелдеуге тырысуы мүмкін. Осылайша, жауапкер пайдаланатын тәсіл-

дер мен слогандар талапкерге ұқсағанда, жосықсыз бәсекеге сай жауапқа тар-

тылады. Cadbury Schweppes v. Pub Squash ісінде

талапкер «соло» деп аталатын

лимон дәмі бар алкогольсіз сусын өндірді. Австралиялық маркетинг кампания-

сының бір бөлігі ретінде телевизиядағы жарнамада «ержүрек, қайсар ерлер-

дің» соло ішіп тұрғаны көрсетілді. Жауапкер де лимон дәмі бар сусынын осыған

ұқсас кампания жүргізу арқылы жарнамалады. Құпия кеңес жосықсыз бәсеке

шағымын қабылдамағанына қарамастан, лорд Скарман, негізінде, талапкердің

нақты жарнама стиліне байланысты гудвилл иемденуіне ешқандай себеп жоқ

екенін айтты. Бұған мынадай жағдай ықпал етті:

Деликтінің XIX ғасыр басындағы ережедегі секілді атауға немесе өнім мен

бизнестің тауар белгісіне байланысуы міндетті емес. Талапкер өнімімен ассоциа-

ция тудыру мақсатында радио, телевизия не газеттегі жарнама кампаниялары

қолданатын слогандар мен суреттер сияқты сипаттамалық материал ауқымы да

айтарлықтай кең. Мұндай дескриптив материал өнім гудвилінің бөлігі саналады.

Құпия кеңес жосықсыз бәсеке талапкердің жарнама кампаниясын қорғау

мүмкіндігін мойындағанына қарамастан, нақты жарнама стилінің белгілі өнім

көзін білдіретінін дәлелдеу талапкерге қиын тиетіндей көрінетінін айтады.

2.1.4. Бейнені, ұқсастықты, дауысты пайдалану

Ақырында танымал тұлғалардың суретін,

ұқсастығын не даусын пайдалану

гудвилл туғызбайтынын айта кеткен жөн.

Осы орайда ең маңыздысы – факт

келтіру. Әсіресе танымал тұлға мен қарастырылған тауарлар мен қызметтер ара-

сындағы байланысқа көпшілік қалай қарайды, соған қатысты ықпалы болмақ.

Көптеген құрлықтық юрисдикция

мен АҚШ-тың кей штаттарындағы

ереже-

мен салыстырсақ, Британия заңы жариялылық пен жеке басқа қатысты ортақ

құқықтарды мойындамайды.

[1981] RPC 429.

Сонда, 490.

Сонда.

Жарнамаларға қатысты әрі қарай талқылау үшін зерттеген мына істі қараңыз: Wadlow(2016),

[8–235]–[8–238].

Henderson v. Radio Corporation (1960) [1969] RPC 218; Fenty v. Arcadia Group Brands Ltd (t/a

Topshop) [2013] EWHC 2310 (Ch).

Sim v. H. J. Heinz Co. [1959] 1 WLR 313.

H. Beverley-Smith, A. Ohly, and A. Lucas-Schloetter, Privacy, Property and Personality: Civil Law

Perspectives on Commercial Appropriation (2005).

M. Bartholomew, ‘A Right is Born: Celebrity, Property, and Postmodern Lawmaking’ (2011) 44

Connecticut L Rev 301; J. T. McCarthy, The Rights of Publicity & Privacy (2nd edn, 2017).

Fenty v. Arcadia Group Brands Ltd [2015] ісінде бекітілгендей, EWCA Civ 3, [29] (Kitchin LJ) (Ағылшын

құқығында танымал тұлғалардың аты мен имиджін бақылауда ұстауға мүмкіндік беретін «кейіпкер

құқығы» не «имидж құқығы» жоқ ). Мұндай бақылауды қолдайтын аргументтер үшін қараңыз: D. Tan,

The Commercial Appropriation of Fame (2017).

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

2.2. «САУДАДА ӘРЕКЕТ ЕТЕТІН ТРЕЙДЕР»

Бұған дейін атап өткеніміздей, гудвилін көрсету үшін талапкер трейдерлікпен

айналысып, сауда саласында әрекет етуге тиіс. Осылардың бәріне жеке-жеке

тоқталамыз.

2.2.1. Талапкер «трейдер» болуы шарт

Жосықсыз бәсекеге қатысты іс қозғауға қажетті гудвилі бар екенін көрсету

үшін талапкер іскерлік немесе коммерциялық іс-әрекеттің қайнаған ортасында

жүргенін дәлелдеуге тиіс. Мәселен, бір адам есімін басқаша өзгертсе, мысығы-

ның, кемесінің, не үйінің атын көршісіне ұқсатып қойса да (бұл әрекеттің қанша-

лықты ыңғайсыз әрі жаңылыстыратынына қарамастан), іс қозғалмайды.

Көп жағдайда талапкер саудада әрекет етуге тиіс деген талапты орындау

қиындық туғызады. Себебі соттар кімнің қандай бизнеске қатысы барын анық-

тауда кеңдік танытты.

Мысалы, соттар авторларды,

орындаушыларды,

қа-

йырымдылық ұйымдары

мен корпоративтік емес қауымдастықтарды

бизнес

категориясына жатқызып, гудвилл қалыптастыратынын алға тартты.

Соттар талапкердің жосықсыз бәсекеге қатысты арызын бизнес-статусы жетіс-

пегенде қабылдамауы сирек. Жосықсыз бәсеке шағымы қабылданбаған жағдай-

лардың бірі – Kean v. McGivan ісі.

Онда талапкер социал-демократиялық партия

атауына бірегей құқық талап еткен-ді. Апелляция соты талапкер коммерциялық

емес қызметпен айналысатындықтан, арызды іске алудан бас тартты. Талапкер –

елдің солтүстігіндегі шағын саяси партия. Оның коммерциялық әрекеті жиналыс

өткізетін орын жалдаумен ғана шектелетін. Егер талапкер қомақты қаражатпен

жұмыс істейтін негізгі саяси партиялардың бірі болғанда, өзгеше шешім қабыл-

дануы ықтимал еді. Апелляция соты Kean v. McGivan ісі бойынша қабылданған

шешімді Burge v. Haycock ісінде

де атап өтті. Кейнігі істе Countryside Alliance деп

аталатын (түлкі аулауды қолдау кампаниясымен кең танылған) лоббистік ұйым

бұрынғы британиялық ұлттық партияның оң қанатына мүше болған жауапкерге

кеңес сайлауына Countryside Alliance атауымен қатысуына сот арқылы тыйым са-

лынуына қол жеткізді. Kean ісін «нақты фактілер бойынша қабылданған шешім»

дегенді негізге алып,

Апелляция соты гудвилл қорғау құқығы заңды тұлғаның

(қайырымдылық қоры не саяси партия) нақты заңды статусына байланысты емес

екенін айтты. Керісінше, бастысы, олар гудвилл қалыптастырды.

«Сауда» сөзі кеңінен түсіндірілді»: Kean v. McGivan [1982] FSR 119, 120 (Ackner LJ).

Alan Clark v. Associated Newspapers [1998] RPC 261, 269.

Henderson v. Radio Corporation (1960) [1969] RPC 218; cf. Kaye v. Robertson [1991] FSR 62 (Кайне

осы оқиғада трейдер емес, әрекет етуші тұлға).

British Legion v. British Legion Club (Street) (1931) 63 RPC 555, 562.

British Diabetic Association [1996] FSR 1,5.

[1982] FSR 119. Жауапкерлер Gang of Four деп танылған лейбористік танымал партияның

құрамында еді. Уақыт өте келе, жауапкерлердің социал-демократтары либерал-демократтарды құру

үшін либералдар партиясымен бірікті.

[2001] EWCA Civ 900.

Сонда, [69] (Hale LJ).

Сонда, The Court cited Holy Apostolic & Catholic Church of the East (Assyrian) Australia New South

Wales Parish Association v. Attorney General (New South Wales) [1989] 18 NSWLR 291, 294 (Жаңа Оңтүстік

Уэльстің апелляция соты) (Діни ұйымдардың атауындағы гудвилді коммерциялық ұйымдарға ұсы-

нылғандай қорғалмайды деуге еш себеп жоқ).

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Кәсіби мамандарға қатысты мәселе: «Қорғалатын гудвилмен салыстырғанда,

мамандардың кәсіби репутациясы қаншалықты? Заң фирмасы не жеке серіктес

кәсіби қызметтерін атқаруда гудвилін өздері иемдене ме, серіктестің бірі жұмыс-

тан кеткенде, серіктестік аясында атауды қолдануына тыйым салынуы мүмкін

бе?» деген сұрақтарды сот билігі Bhayani ісінде

қарады. Әдетте әріптестікке не-

гізделген гудвилл, жоғарыда айтып өткендей, серіктестікке иек артады. Әйтсе де

кей жағдайда жұмысшы не серіктес гудвилді дербес қалыптастырады. Қызметтік

міндеттеме немесе серіктестік аясынан тыс жұмыс арқылы қалыптастырғанда,

жұмысшы газетке мақала жазса, көпшілік оның өнімінің сапасына автор жауап-

ты деп қарауы да – осыған мысал.

Жосықсыз бәсекеге қатысты шағым сауда қауымдастығы тарапынан жасал-

ғанда, талапкер трейдер болуы керек деген талап қиындық туғызады. Сауда

қауымдастығы белгілі бір өнім өндірмесе не сатпаса, онда өнімін сауда қауым-

дастығы мүшелерінің өнімі ретінде көрсету арқылы жосықсыз бәсеке жасаған

жауапкерге шағым түсіре алмайды.

Дегенмен сауда қауымдастығы көрме

ұйымдастырса, мүшелері арқылы гудвилл иемденуі мүмкін. Бұл жосықсыз бәсе-

кеге қатысты іс қозғауға негіз болады. Мұндай жағдайда шағымды құқылы өкіл

ретінде әрекет ететін қауымдастық мүшесі жасауға тиіс.

2.2.2. Талапкер сауда жасауға тиіс

Талапкердің саудамен айналысатыны дәлелденгеннен соң, жосықсыз бәсеке

үшін іс қозғауға жеткілікті гудвилін бекіту мәселесі туындайды. Дегенмен трей-

дерлер үш жағдайда гудвилл бекітуге қатысты қиындыққа тап келеді: (і) сауданы

бастамай тұрып; (іі) сауда аяқталғаннан кейін; (ііі) трейдер шет елде болғанда.

Енді осылардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық.

(і) Саудаға дейінгі гудвилл

Гудвилл «өзіне тиесілі бизнестен бөлек, тәуелсіз өмір сүре алмайтынын» ес-

кере келе,

тұлға бизнесті бастағанда қиындық кездесетінін айта кету керек.

Мұндай жағдайда мынадай сұрақ туындайды: Тұлға гудвилл иеленуге қай кезде

арыздана алады? Жарнама мен маркетингке қаражат пен уақыт жұмсап, бизне-

сін бастағалы отырған трейдердің алғашқы қадамын бәсекелестер пайдаланып

кетуіне жол бермейтін қандай әдіс бар?

Дәстүрлі түрде жосықсыз бәсекеге қатысты шағым түсіру үшін әуелі сауда жа-

салуға тиіс.

Бұған Maxwell v. Hogg ісі

мысал. 1866 жылғы қазанда Максвелл

Вelgravia деп аталатын журнал шығаруды ұсынды. Алғашқы қадам ретінде,

1866 жылғы тамыз бен қыркүйекте, Максвелл Вelgravia жайындағы жарнаманы

Bhayani v. Taylor Bracewell [2016] EWHC 3360 (IPEC).

Сауда концорциумы өз атынан сотқа бере алады, бірақ сотта өкілеттілік рөлін атқара алмайды:

Consorzio del Prosciutto di Parma v. Marks & Spencer [1991] RPC 351. Қараңыз: Chocosuisse v. Cadbury

[1999] RPC 826, 843–4. Алайда Апелляция соты сауда қауымдастықтары мұндай жағдайда өз мүшелері

атынан сотқа беруге мүмкіндіктерінің болуы ыңғайлы екенін мойындады.

Artistic Upholstery v. Art Forma (Furniture) [1999] 4 All ER 277, 286–7.

Star Industrial v. Yap Kwee Kor [1976] FSR 217, 223; IRC v. Muller [1901] AC 217, 223.

Гудвилл қалыптастыруға қажетті іс-әрекеттер түрі мен уақыт мерзімі әр істе әртүрлі

қарастырылады: Stannard v. Reay [1967] RPC 589 (Уайт аралында гудвилл қалыптастыру үшін үш

аптадай Mr Chippy атауымен сауда жасау жеткілікті еді).

(1867) LR 2 Ch App 307.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Хоггтың журналына жариялады. 1866 жылғы 25 қыркүйекте Хогг та Вelgravia деп

аталатын журнал шығарды. Бұл істің әділетсіздігі анық көрінсе де, сот тура сон-

дай атауды Хоггтың пайдалануына Максвеллдің тыйым сала алмайтынын жеткіз-

ді. Себебі атауды пайдалануды жариялау ешқандай қорғауға алынбайды.

Керісінше, бастапқы жарнамасы ауқымды кейбір талапкерлерге өнімдері жа-

рыққа шықпай тұрып уақытша жеңілдік алу мүмкіндігі берілетін. Allen v. Brown

Watson ісінде

Фрэнк Харристің My Life and Loves кітабы баспадан шықпай тұрып

кеңінен жарнамаланады, баспагеріне кітаптың қысқартылған нұсқасын Фрэнк

Харристің My Life and Loves кітабы атауымен шығаруды ұсынған жауапкерге қар-

сы сот уақытша тыйым салды.

BBC v. Talbot Motor Co Ltd

ісі

де осыған ұқсас.

BBC Сarfax деп аталатын жол қозғалысынан ақпарат беретін жаңа қызмет жа-

йында жариялады. Оның талабына сай, автокөліктерге арнайы радиоқабылда-

ғыш орнатылып, қолданылып жүргені соған икемделуі қажет еді. BBC жауапкер-

дің Carfax деген атаумен қосалқы бөлшек сатуына жол бермейтін уақытша сот

тыйымын иеленді. Сэр Роберт Мегарри: «Бұл жүйе әлі де іске қосылмаса да, BBC-

дің өнімге құқығы бар, қорғауға ие болатын гудвилл қалыптастыруына ештеңе

кедергі бола алмайды», – деді.

Билік өкілдері жекелеген жағдайдағы бастапқы

жарнамаға сүйенген жетістіктерін алға тартқанымен, олар соттардың саудаға де-

йінгі гудвилді мойындайтыны туралы соңғы шешім шығарған жоқ. Бір жағынан,

қозғалған істердің уақытша екені

келтірілген дәйектердің күмәнділігі,

шынайы

гудвилл көрсетуге жарамсыз саналуы бұған себеп болды.

Басқа жағдайда бұдан да қатаң әдіс қолданылады. Соған сәйкес, бастапқы

жарнама мен алдын ала жариялау гудвилл қалыптастыруға септігін тигізсе де,

ең әуелі, трейдердің сол гудвилін көрсететін тұтынушылары болуға тиіс. Бұған

My Kinda Bones v. Dr Pepper’s Stove Co. ісі

мысал. Онда гудвилге қатысты шағым

алғашқы жарнамаға ғана негізделген. Сот талапкерлердің арызын олардың ісін-

де «бұлтартпайтын» дәлел жоқ екенін негізге алып, кері қайтарғанымен, судья

Слэйд талапкерлердің жеңіске жетуі айтарлықтай күмәнді болғанын атап өтті.

Бұған себеп «тұтынушылардың басым бөлігі не ықтимал тұтынушылардың өзде-

рі үшін тауарлар мен қызметтердің басым жақтарын бағалау мүмкіндігі қажет»

деген талап еді.

Судья Слэйд «тауарлар мен қызметтер нарыққа шықпайынша,

тұтынушылардың оны бағалауға жеткілікті мүмкіндігі жоқ» дегенді қоса айтты.

Өнімін енді шығаруға дайындалып отырған трейдерді қорғау орынсыз

көрінгенімен, кең таралған бастапқы жарнамасы бар трейдердің жосықсыз

[1965] RPC 191.

Алайда талапкер кітабы сот ісі тыңдалуы кезінде баспадан шықты.

[1981] FSR 228.

Сонда, 233.

Бірақ BBC v. Talbot ісінде соттар қарастырылған сұрақтың маңызын ғана емес, тараптардың

жетістікке жету мүмкіндігін де қарастырды.

Мысалы, BBC v. Talbot may have misunderstood Allen v. Brown Watson [1965] RPC 191. Қараңыз:

Wadlow (2016), [3–070]–[3–071].

Уодлоудың пайымдауынша, шын мәнінде, «Allen v. Brown Watson ісінде де BBC v. Talbot ісінде

де гудвилл ескерілген жоқ», себебі Allen де, BBC де бұрыннан құрылған бизнес мекемелері: Wadlow

(2016), [3–071].

[1984] FSR 289 (Қуырылған қабырға сататын мейрамханаларға қатысты, екеуі де rib shack деп

аталады).

Сонда, 303. BBC v. Talbot ісіне қатысты дауласу мүмкін емес.

Сонда, 299. Сондай-ақ қараңыз: Marcus Publishing v. Leisure News [1990] RPC 576.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бәсекеге сүйенуі аздаған қарсылық тудыруы мүмкін. Себебі мұндай жағдайда

талапкердің атауды бизнес контексте қолдануға ниетін бәсекелестер білу ық-

тималы бар. Тұтынушылар да өнімді нақты ассоциациямен байланыстыруды

күтетіндей.

Бұл саладағы құқық әзірге түсініксіз, алайда ерте қалыптасқан гудвилсіз де,

тауарлар мен қызметтер алғашқы жарнамадан соң нарыққа шығарылса да, гуд-

вилл аз уақыт ішінде қалыптасуы мүмкін екенін атап өткен жөн.

Оған қоса,

әр бизнес тұтынушылармен түрлі қарым-қатынас орнатуы мүмкін екенін есте

ұстау керек. Мысалы, радиобағдарлама шығаруға қоғамның белсенді атсалысуы

аса қажет емес. Расында, Апелляция сотының пайымынша, іске қосылмастан-

ақ, бизнес-жарнама мен жариялылық арқылы гудвилл қалыптастыруы мүмкін.

Starbucks v. BSB ісінде

талапкер жауапкердің NOW TV жазуын интернет тран-

сляциясында пайдалануын тоқтатуды көздеді. Арызды кері қайтарған Апелляция

соты былай деді:

«NOW TV-ді жосықсыз бәсеке жасауды жоспарлады деп шағымдану жеткілік-

сіз. Заң арқылы қорғалатын гудвилл қалыптастыру үшін тұтынушылар базасына

иелік етіп, оны жарнамалап, жариялап, жетілдіру қажет. Бұл елдегі әдет-ғұрып

негізінде қорғалатын эксклюзив құқықты иемденуге дайындық гудвилл қалып-

тастыруға септігін тигізбеді».

Қызмет іске қосылмастан-ақ, гудвилдің қалыптасатыны жөнінде пайым жа-

салса да, оның шынайы мәнін дәлелдеу қажет болған жоқ.

Біріккен Корольдіктің сотымен салыстырғанда өзге юрисдикциялар трей-

дердің бастапқы жарнамасына негізделген құқығын тануда икемділік көрсетсе

де,

Starbucks ісінде Жоғарғы сот заңды осылай қарастырудан бас тартты. Лорд

Ньюбергер «мәселені соған қатысты іс туындағанда шешкен дұрыс екенін»

мәлімдеді.

(іі) Саудадан кейінгі гудвилл

Гудвилл жұмыс істеп тұрған бизнеске тікелей байланысты екенін ескерсек,

бизнес сауданы тоқтатқанда, гудвилл де жоғала бастайды.

100

Commissioners of

Inland Revenue v. Muller & Co.’s Margarine ісінде

101

лорд Макнахтен: «Гудвилл өз-

дігінен өміршең емес, ол бизнеске байланысты. Бизнесті бұзсаңыз, гудвилл жо-

йылады. Дегенмен бизнес мекемелерінің шығынға батуы, уақытша жабылуы,

басқа қолға өтуі сияқты коммерция шындығын ескеріп, соттар гудвилл – биз-

нес тоқтағанда бірден жойылмайтын актив», – деп мәлімдеді. Нәтижесінде «сау-

да тоқтағанда, кейін қайтадан жинақталып, іске қосылуы ықтимал элементтер

қалады».

102

Гудвилдің өміршеңдігі екі мәселеге байланысты. Біріншіден, тауар

My Kinda Bones v. Dr Pepper’s Stove Co. [1984] FSR 289.

[2013] EWCA Civ 1465.

Сонда, [105].

Pontiac Marina Private v. Cdl. Hotels International [1998] FSR 839, 861 (Court of Appeal for Singapore);

Turner v. General Motors (1929) 42 CLR 352 (Australia); Windmere Corp. v. Charlescraft Corp. (1989) 23 CPR

(3d) 60 (Canada)

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group PLC [2015] UKSC 31, [66].

100

Wadlow (2011), [3–220]–[3–230], 243–8.

101

[1901] AC 217, 224.

102

Сонда.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

белгісі мен нақты трейдерге қатысты қоғам ассоциациясы сақтала ма, жоқ па?

Екіншіден, бизнесті қайта жандандыруға ниет бар ма, жоқ па?

Бес жылдан соң, тауар белгісін қайтарып алу ережесіне қатысты тіркелген

тауар белгілері құқығымен салыстырғанда,

103

репутацияның (бизнес көмегінсіз)

әрі қарай сақталып қалуы жай ғана фактілерге байланысты. Сәйкес факторлар

дара репутацияның дәрежесін, тұрақты жарнама не басқа іс-әрекеттерді, тауар-

лар мен тауар белгісінің табиғатын қамтиды.

104

Егер гудвилл дәрежесі төменде-

се, ол аз уақыт арасында жойылады;

105

егер тауар белгісі мемлекеттік деңгейде

танылса, онда беделі жылдар бойы сақталуы мүмкін.

106

Оған қоса, кей тауарлар

есте қалуы мүмкін. Мысалы, фильмдер не телевизиялық бағдарламалар қайта

көрсетіледі, әндер қайта беріледі,

107

не винтаж автокөліктер жөнделіп, қайта

пайдаланылады.

Бизнесті қайта жаңғыртуға трейдердің ниеті болуға тиіс. Трейдер гудвилін

үшінші тарапқа берсе, бұл бизнесін қайта жаңғыртуға ниеті жоқ екенін көрсете-

ді.

108

Бизнесті қайта жаңғырту ниеті трейдердің іс-әрекетінен, сауда сырт күштер-

дің әсерінен тоқтатылғаны дәлелденген жағдайда анық байқалады.

109

Мысалы,

Ad-Lib Club v. Granville ісінде

110

талапкер түнгі клубын (The Ad-Lib Club) тыныш-

тықты бұзғаны үшін жабуға тура келді. Төрт жылдан соң тура сол атаумен дис-

ко-барды қайта ашқысы келген жауапкерге қарсы судья Пенникуик алдын ала

сот тарапынан тыйым салды. Себебі халық атауды әлі сол түнгі клубпен байла-

ныстыратын. Сондай-ақ талапкер клуб жабылғаннан кейін жаңа орын іздестіріп

жүргендіктен, бизнестен бас тартты деп пайымдауға еш себеп болған жоқ. Әлем

чемпионаты Вилли ісінде

111

сот орынбасары, корольдік адвокат Роджер Уайнд

шешімінде, ағылшын футбол қауымдастығы 40 жыл бойы «Әлем чемпионаты.

Вилли» атауын қолданбай, тауар белгісін тіркеу мерзімін өткізіп алғанына қара-

мастан, ұйымның аталған тауар белгісін қайта қолдануға ниеті жоқ екенін көр-

сетпейді. Себебі әлем чемпионатымен байланысты белгі пайда болған сәттен

бастап, Англияның әлем чемпионатын қайтадан өткізу мүмкіндігі тумайынша,

ұйым белгінің қайта қажеттігі туындауын қарастырмады.

(ііі) Шетелдік трейдерлер

103

Тіркелген тауар белгілері контексінде белгі «ешқандай себепсіз бес жыл көлемінде

пайдаланылмаса, ол қайтарып алуға негіз болады», 39-тарау, 2-бөлімді қараңыз.

104

Knight v. Beyond Properties [2007] FSR 34, [68]; Jules Rimet Cup Ltd v. Football Association Ltd [2007]

EWHC 2376 (Ch), [2008] FSR 10.

105

Knight v. Beyond Properties [2007] FSR 34 (1996 жылы мифті жоққа шығарушылар кітабы

авторының гудвилі бар еді. Ал 2003 жылы бұл еш жаңалығы жоқ, бос сөзге айналды).

106

Jules Rimet Cup Ltd v. Football Association Ltd [2007] EWHC 2376 (Ch), [2008] FSR 10 (Футбол

қауымдастығы 40 жыл бойы пайдаланбаған 1966 жылғы Әлем чемпионатының маскоты гудвилін

сақтап қалды).

107

Knight v. Beyond Properties [2007] FSR 34 ісімен салыстырыңыз (Балалар кітаптары «сөрелерде

қалып кетеді» деген аргументті қабылдамай, кері қайтарғанда); Sutherland v. V2 Music Ltd [2002] EMLR

568 (Liberty деп аталатын, 1990 жылдар ортасында танымал болған фанк-топ гудвилін жеткілікті

дәрежеде сақтады, сондықтан осы атаумен 2001 жылы құрылған поп-топ жосықсыз бәсекеге барды).

108

Star Industrial v. Yap Kwee Kor [1976] FSR 256 (PC).

109

A. Levey v. Henderson Kenton (Holdings) [1974] RPC 617 («Өрт шығуына байланысты талапкер

дүкенінің екі жылға жабылуы оның гудвилін ұстап тұру үшін қайта ашылады» деген хабарлама

айтылды).

110

[1971] FSR 1, [1972] RPC 673.

111

Jules Rimet Cup Ltd v. Football Association Ltd [2007] EWHC 2376 (Ch), [2008] FSR 10.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Гудвилге қатысты туындайтын тағы бір келесі мәселе шетелдік трейдерлер-

мен байланысты. Шетелде орналасқан бизнес халықаралық репутацияға ие

болса, шетелдік трейдер өз бизнесін Ұлыбританияда бастауы мүмкін. Мұндай

жағдайда әдетте Ұлыбританияда орналасқан бизнестің гудвилі болады. Әйтсе де

көп жағдайда мұның кемшін тұстары шығуы ықтимал. Мысалы, шетелдік биз-

нес Ұлыбританияда агент ғана ұстауы немесе осы елдегі тұтынушылардан түс-

кен тапсырыстарға қарай әрекет етуі ғажап емес. Трейдерді Англия, сондай-ақ

Уэльспен репутациясы ғана байланыстыруы ықтимал, алайда онда айтарлықтай

бизнес орны мен тұтынушылары болмауы да мүмкін. Мұндай жағдайда мына-

дай сауал туындайды: шетелдік трейдер Ұлыбританияда өз мүддесін қорғау үшін

жосықсыз бәсекеге сүйене ме? Түпкілікті мәні жоқ іс құқығы үш жағдайдың ара-

жігін ажыратып береді. Енді солардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық.

(а) Бизнес белсенділігінің дәлелі талапкер Ұлыбританиямен сауда байланы-

сын көрсете алса, онда гудвилл қалыптастыруда жетістікке жетеді. Шетелдік

трейдердің Ұлыбританияда жеткілікті сауда өкілдігі мен соған сай гудвилін қан-

шалықты қалыптастырғанын ескергенде, соттар айтарлықтай кеңдік танытты.

Ұлыбританияда тіркелген бизнестің болуы шарт емес екені түсінікті. Соттардың

жылы қабақ танытуын Sheraton ісінен байқауға болады.

112

Бұл істе жоғары кате-

гориялы қонақүй жүйесімен айналысатын, алайда Англияда еш ғимараты жоқ

талапкер компанияға жауапкердің Sheraton Motels атауын пайдалануына сот

арқылы уақытша тыйым салуға мүмкіндік берілді. Сот шешіміне сай, талапкер-

дің Ұлыбританияда еш қонақүйі болмаса да, оның шет мемлекеттегі бөлмелері

Sheraton-ның Лондондағы кеңсесі және басқа туристік агенттіктер арқылы жиі

брондалғандықтан, оларға жеңілдік құқығын беру жеткілікті деп саналды.

(b) Кәсіпкерлік әрекеті жоқ, бірақ тұтынушсы бар екінші жағдайда шетел-

дік трейдер Ұлыбританияда тұтынушылары болғандықтан, гудвилл талап етуге

тырысуы мүмкін.

113

Бұған қатысты құқық әлі де анық емес. Біріншіден, шетел-

дік трейдердің осы елде гудвилл қалыптастыруына тұтынушыларының болуын

және сонда бизнесін жүргізіп отырғанын, яғни екеуін де дәлелдеуге тиіс. Бұған

қатысты бірқатар іс бар. Мұны Crazy Horse шешімінен байқаймыз.

114

Осы істе

Париждегі Crazy Horse барының иесі шағымданды. Жауапкер тура осы атаумен

Лондоннан бар ашты. Судья Пенникуик жауапкердің Лондондағы барға Сrazy

Horse атауын пайдалануына сот арқылы алдын ала тыйым салудан бас тарт-

ты. Талапкер Англияда өз салонының үнпарақтарын таратқанымен, Париждегі

барға Англия тұрғындарының баруы дәлелденбеді (тіпті Ұлыбританиядан орын

брондаған адам да табылмады). Судья былай деп түсіндірді:

«Трейдердің бұл елде пайдаланушысы болмаса, онда сол елден гудвилл талап

ете алмайды. Пайдаланушылары түрлі формада болуы мүмкін және кей жағдайда

сәл әрекет жасаса жеткілікті. Шетелдік трейдердің сырттағы мекемесінің жарна-

масын ғана жіберіп тұруын оған осы елдегі бизнес өкілі ретінде қарауды әділетсіз

деп есептеймін».

115

112

Sheraton Corporation v. Sheraton Motels [1964] RPC 202.

113

Бұл жосықсыз бәсекеге негіз болуға жеткіліксіз, бірақ қазіргі таңда негіздеменің өзі мықты

дәлелге қарама-қайшылық тудыруы мүмкін.

114

Bernadin v. Pavilion [1967] RPC 581.

115

Сонда, 584.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Құқықтанушылар Crazy Horse шешімін сынады әрі соттар оны «қатардағы сол-

қылдақ» іс деп айқындады.

116

Сондай-ақ егер шетелдік бизнес Ұлыбританияда

(шетелден көшіп келген тұтынушылардан басқа) тұтынушылары бар екенін дәлел-

дей алса,

117

сот сол дәлелді осы елде гудвилл қалыптастыруға жеткілікті деп санауы

мүмкін. Демек, компания Ұлыбританияда (қандай да бір формалды түрде) бизнес

жүргізетінін дәлелдеуі қажет емес. Мысалы, Athlete’s Foot Marketing Association Inc.

v. Cobra Sports ісінде

118

Аthlete foot атауымен аяқкиім сататын америкалық ритей-

лер британиялық бизнестің осындай атауды Ұлыбританияда қолдануына кедергі

жасауға тырысты. Америкалық фирманың Ұлыбританияда репутациясы болға-

нымен, онда әлі де бизнес жүргізе бастаған жоқ еді. Сондай-ақ талапкер Англия

мен Уэльсте кемінде бір адам оның аяқкиімін сатып алғанын дәлелдей алған жоқ.

Талапкердің гудвилін анықтау барысында судья Уолтон: «Тұтынушысы бар талап-

кердің бұл елде бизнес жасамауы маңызды емес», – деді. Оның себебі:

«Трейдер сауда қатынасын жасайтын серіктестері және тұтынушылары жоқ

аумақта жосықсыз бәсеке жайында арыздана алмайды. Әдетте ол нақты сол елде

(осы істе Англия мен Уэльс екені белгілі) еш сауда жасамайтынын ескерген жөн.

Алайда сол елде тұтынушысы жоқ екені, яғни оның тауарын сатып алып, (жағдай-

ға байланысты) қызметін пайдаланатын адам жоқтығы ішкі мәселеге айналады.

119

Талапкердің Ұлыбританияда тұтынушысы болмағанын ескеріп, сот «оның

жосықсыз бәсекеге арызын жалғастыруға қажетті гудвилі жоқ» деген шешім

шығарды.

Crazy Horse шешімінде қолданылған әдісті қатты сынға алған пікір Peter

Waterman v. CBS ісінде

120

айтылды. Онда CBS Лондондағы студияларды жөндеу-

ден өткізіп, оларды «хит фабрикасы» деп атауды ұсынды. «Хит фабрикасы» дей-

тін дыбыс студиясы бар талапкер CBS-тің осы атауды пайдаланбауы үшін сотқа

шағымданып, іс қозғады. Талапкердің «хит фабрикасы» дейтін дыбыс студиясы

Нью-Йоркте орналасқанын негізге алып, CBS гудвилінің Ұлыбританияда еке-

нін, басқа елде мекемесі бар талапкер оған бәсеке танытпайтынын алға тарт-

ты. Судья вице-канцлер Браун-Уилкинсон талапкер «хит фабрикасының» ерек-

шелігін дәлелдеген жоқ, яғни «жауапкердің ұстанымын қарастыру қажет емес»

116

«Қатты» және «солқылдақ» терминдерінің сипаттамасы мұнда пайдаланылды: Athlete’s Foot

[1980] RPC 343, 349. Қараңыз: Baskin-Robbins Ice Cream v. Gutman [1976] FSR 545, 548; Maxim’s v. Dye

[1978] 2 All ER 55, 59.

117

Сатылым саны жылына 65 миллион шөлмекке жетсе де, Budweiser сырасын PX дүкендері-

нен алатын АҚШ Қарулы күштері базаларындағы тұтынушылар Anheuser-Busch v. Budejovicky Budvar

Narodni Podnik [1984] FSR ісі 413 қаралған кезде шеттетіледі. Бірақ Jian Tools for Sales v. Roderick

Manhattan Group [1995] FSR ісінде 924 судья Нокс шетелдік жарнаманың әсерімен америкалық биз-

нес мекемесінен тапсырыспен тауар сатып алатын, Ұлыбританияда тұратын тұтынушыларды сәйкес

тұтынушылар ретінде қарастырды: бұл тұтынушылар ашық нарықта еді. Сот істеріндегі тауар белгісін

тіркеу әдістері 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның (ТМА) 5(4) бөлімі аясында екенін ескеріңіз.

In re Speciality Retail Group’s Application (Suit Express), O/124/00 (5 сәуір, 2000), [42] («Ұлыбритания тұр-

ғындары шетелге бизнес не демалыс сапарына шыққанда, шетелдік сауда мекемесінің қызметін пай-

даланып, Ұлыбританияға қайтып келгенде, бөлшек сауда жасасқан шетелдік бизнес «Ұлыбританияда

жұмыс істеді» деуге қаншалықты сай келетіні күмәнді сұрақ).

118

[1980] RPC 343.

119

Сонда, 350. Қараңыз: SA des Anciens Etablissements Panhard et Levassor v. Panhard Levassor Motor

Co. (1901) 18 RPC 405.

120

[1993] EMLR 27.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

деген үкім шығарды. Әйтсе де судья Браун-Уилкинсон биліктегілерге ағылшын

соттарының Ұлыбританияда шетелдік трейдерлерді қаншалықты қорғайтынын

сараптауды ұсынды.

Судья Браун-Уилкинсон гудвилл мәні тұтынушылар мен потенциалды тұты-

нушыларды оның иесімен бизнес жасауға жұмылдыру мүмкін екенін атап өтті.

Осылайша, трейдер тұтынушыларының ісіне араласу оның гудвиліне кедергі

келтіру саналды. Браун-Уилкинсонның айтуынша, Crazy Horse ісі шешім қабыл-

данғанға дейін билікте мұндай пікірге қарсы көзқарас болған жоқ. Вице-кан-

цлер прецеденттік құқықта атауды пайдалану мен осы елде тұтынушылары-

ның болуын ғана талап етті. Crazy Horse ісі шешімінде трейдер Англия мен

Ұлыбританияда (кішігірім) бизнес жүргізуі талап етілсе де, вице-канцлер Браун-

Уилкинсон шешімнің қате екенін айтты.

121

Судьяның көзқарасына сай, трейдер-

дің сонда бизнесі бар деп есепке алу үшін, тауарды елде тұтынуы жеткілікті. Осы

тұста «Англия мен Уэльсте бизнес мекемесі немесе көрсетілетін қызметтері бар

ма?» деген сауал туындады. Осыған сүйеніп судья Браун-Уилкинсон «жауапкер-

дің Нью-Йорктегі дыбыс студиясы тұтынушыларының саны Англияда айтар-

лықтай бар екенін, сондықтан Ұлыбританияда атауын басқалардан қорғауға

құқылы» деген үкім шығарды.

Апелляция соты Англияда бизнестің «тұтынушылары» болса, оның елде гуд-

вилі бар деген пікірді қолдаса да, оларды қалай және қай кезде анықталатыны

нақты емес екенін мойындады. Hotel Cipriani

122

ісінде талапкердің Венецияда

Hotel Cipriani деп аталатын қонақүйі бар болатын. Cipriani – қонақүйдің иесі,

италиялық отбасының тегі. Cipriani отбасының басқа бір мүшесі Лондонның

Гросвенор алаңында Cipriani деген атаумен бар ашты. Арыздың астында қал-

ған жауапкер талапкердің Ұлыбританияда гудвилі бар екеніне қарсы шықты.

Сондай-ақ жауапкер Венецияда да барға иелік еткендіктен, олар Англияда гуд-

вилге ие дегенді алға тартты. Бастапқыда судья Арнольд талапкердің қонақүйіне

Англиядан да брон жасалғаны анықталған соң, бұл аргументтерді қабылдаған

жоқ. Сондай-ақ судья Арнольд Венециядағы бардың жұмысы жауапкерлер-

ге гудвилл бермегенін анықтады. Апелляция соты судья Арнольдтың шешімін

бекіткенімен, судья Ллойд уеб-сайттар арқылы әлемнің кез келген бұрышынан

бөлме брондау мүмкіндігін беретін электрондық сауданың дамуын ескеріп, қыз-

мет көрсету саласындағы гудвилге қатысты тікелей брондау талаптарын қайта

қарастыру қажеттігін атап көрсетті.

123

Starbucks (HK) v. British Sky Broadcasting ісінде

124

Апелляция соты мен судья

Арнольдтың шешіміне келіскен Жоғарғы сот «талапкер жосықсыз бәсекеге

арыздану үшін осы юрисдикцияда өзекті гудвилл бар екенін, туындаған мәселеге

қатысты тауарлар мен қызметтерді пайдаланатын тұтынушыларды қамтамасыз

121

Судья вице-канцлер Браун-Уилкинсон үшін шетелдік трейдер Ұлыбританияда сауда жасау

мақсатында атауын заңсыз пайдаланса, ол заңбұзушылық болып саналады, бұл кезде гудвилдің қай

елде қалыптасқаны маңызды емес. Браун-Уилкинсон шағымға Англияда қалыптасқан гудвилл қажет

деген міндетті өкілеттілік негізге алынғанын мойындады.

122

Hotel Cipriani SRL v. Cipriani (Grosvenor Street) [2008] EWHC 3032 (Ch), [2009] FSR (9) 209 (Arnold

J); [2010] ECWA Civ 110, [2010] RPC (16) 485.

123

Сонда, [124].

124

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group PLC [2015] UKSC 31.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

етуге тиіс» деп шешті.

125

Сондықтан Жоғарғы сот Now TV-дің Гонконгта жасаған

интернет трансляциясында талапкердің гудвилі жоқ екенімен келісті. Аталған

қызметті Ұлыбританияда тұратын қытайлар қолданғанына қарамастан, шешім

өзгеріссіз қалды. Сот «гудвилл қалыптастыру үшін талапкердің өзге елде тұтыну-

шы юрисдикциясы емес, қолданыстағы юрисдикция аясындағы тұтынушылары

бар болуға тиіс» деп түсіндірді. Осылайша, «талапкер шет елде бизнес жүргізсе,

жергілікті юрисдикцияға қатысы жоқ, шет елде де қызметін пайдаланатын тұты-

нушылары бар екенін көрсетуі жеткіліксіз».

126

Тиісінше, талапкер Англияда гудви-

лін көрсету үшін қызметін Англия тұрғындары қолданатынына сүйене алмады.

127

(с) Анық репутация шетелдік трейдердің Ұлыбританиядағы гудвиліне қатыс-

ты туындайтын үшінші жағдайда талапкердің қарапайым репутациясы бар, бі-

рақ Ұлыбританияда айтарлықтай тұтынушылары жоқ. Мұндай жағдай «артық»

жарнама немесе тауар, фильмдер, телевизия және интернет арқылы танылғанда

кездеседі.

128

Осыны ескеріп, шетелдік трейдердің гудвилл қалыптастыруы үшін

Ұлыбританияда тұтынушылары (талапты қатайтсақ, тұтынушылармен қоса, биз-

несі де) болуға тиіс. Сондай-ақ шетелдік трейдердің Ұлыбританиядағы аздаған

репутациясына қарамастан, жосықсыз бәсекеге қатысты іс қозғауға жеткілікті

гудвилді дәлелдей алмайтынын болжаған дұрыс.

Бұған қатысты прецеденттік құқық әлі де анық емес. Соттар, әсіресе Бірінші

инстанция соттары Ұлыбританияда репутациясы ғана бар шетелдік трейдерлер

осы мемлекетте гудвилін көрсетуі мүмкін екенін сирек айтады. Мәселен, Maxim’s

v. Dye ісінде

129

Парижде талапкердің Maxim’s атауымен әйгілі мейрамханасы

бар еді. Жауапкер 1970 жылы Норвичте Maxim’s деген атпен мейрамхана ашты.

Англияда бизнесі жоқтығын, оның репутациясын қаншалықты қорғайтынын қа-

растырған судья Грэхэм «талапкерлердің жосықсыз бәсекеге қатысты іс қозғауға

жеткілікті гудвилі бар» деген шешімге келді. Судья Грэхэм жаһанданудың «әлем-

дік дамуды баяулатқанын» тілге тиек етіп, дұрыс құқықтық позиция «кез келген

істе талапкерлердің (өз бизнесіндегі) гудвилі мен оның дәрежесін дәлелдейтін,

иек артатын негізгі факт саналады» деген пікірін қосты.

130

Судья Грэхэмнің ай-

туынша, талапкердің Ұлыбританиядағы шетелдік бизнеске негізделген гудвилі

оның осы елде келешекте ашуы мүмкін бизнесінің гудвилі ретінде қарастыры-

луы мүмкін.

131

Әйтсе де, ағылшын соттары басым бөлігінің пікіріне сүйенсек, трейдердің

Ұлыбританиядағы репутациясына ғана қарамастан, оның жосықсыз бәсекені

дәлелдеуге жеткілікті гудвилі жоқ.

132

Мұндай жағдай Budweiser ісінде көрсетіл-

ген.

133

Бұл шешімде «Вudweiser сырасын шығаратын америкалық Anheuser-Busch

125

Сонда, [47].

126

Сонда, [52].

127

Сонда, [103].

128

Readmans Ltd’s Application (Luxor), O/39/02 (30 қаңтар, 2002) өтінімінде (Ұлыбританиядан қол-

жетімді интернет сайттың болуы оның гудвилі ретінде саналмайды).

129

[1978] 2 All ER 55.

130

Сонда, Baskin-Robbins Ice Cream v. Gutman [1976] FSR 545, 548 ісінен дәйексөз келтіру.

131

Maxim’s v. Dye [1978] 2 All ER 55, 60.

132

Athlete’s Foot [1980] RPC 343; Jian Tools v. Roderick Manhattan Group [1995] FSR 924.

133

Anheuser-Busch v. Budvar [1984] FSR 413.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

компаниясы чех сырасын өндіретін Budejovicky Budvar-ға қарсы жосықсыз бәсе-

ке жасады» деп сотқа берді. 1973 жылы чехиялық сыра қайнатушылар Англияда

Budweiser budvar деген атаумен бутик сыраларын сата бастады.

134

Талапкердің

өнімі АҚШ әуе күштері базасында ғана сатылғанына қарамастан, Вudweiser сыра-

сы Ұлыбританияда көпшілікке кеңінен танылды. Апелляция соты Ұлыбританияда

гудвилі жоқтығын негізге алып, талапкер арызын қабылдамады. Сыраның Әуе

күштері базаларында ғана сатылып, жалпы тұтынушыға қолжетімсіз болғандық-

тан, сот «ондағы сауданы ескермеуге болады» деген шешім шығарды.

135

Арызды

кері қайтарған сот шешімі «әлсіз репутация жосықсыз бәсекеге жеткіліксіз» де-

ген пікірге сай келеді.

«Гудвилдің географиялық бөлінуі жаһандық сауданың коммерциялық

ахуалына сәйкес келмейді» дейтін пікірді ұстанатындар шетелдік трейдер

Ұлыбританияда гудвилін анықтау үшін тұтынушылары бар екенін дәлелдеуі шарт

деген талапты сынады.

136

Бұл сынға негіз болған факт – көптеген тиісті юрисдик-

циялар гудвилдің халықаралық сипатын тануы. Австралия толық құрамды феде-

ралдық соты ConAgra v. McCain Foods ісінде (Австралия)

137

осы тұрғыда бәрінен

ілгері кеткен сыңайлы. Бұл туралы судья Локхарт былай деді:

«Тауардың иесі өніміне қатысты белгілі бір елде қаншалықты жеткілікті репу-

тация қалыптастырды, негізгі мәселе соған байланысты. Сондай-ақ репутация-

сынан айырылған жағдайда қандай зардап шегетінін айтып, өнімге қызықтырып,

оған қатысты тұтынушыларға жеткілікті мәлімет бере алды ма? Шын мәнінде,

мұндай деректер маңызды.

138

Peter Waterman v. CBS ісінде судья Браун-Уилкинсон

жосықсыз бәсекенің заманауи бизнес ортаға былай икемделуі қажеттігін айтты:

«XX ғасырдың екінші жартысындағы өзгерістер Англиядағы XIX ғасырдағы

өзгерістерден әлдеқайда тереңірек. Онда әлемдік тауар белгілері дүниежүзілік

гудвилл бекітіліп, жеке нарықтардың өзара бәсекесінің қалыптасуына әсер етті.

Радио мен телевизия ілеспе жарнама арқылы мемлекеттік шекара аясынан тыс-

қары кетті. Спутниктік электрондық коммуникация бүкіл нарықта жылдам бай-

ланыс орнатуға мүмкіндік берді. Жолға кететін уақыт қысқарып, Нью-Йоркке

ұшу Абердинге пойызбен барумен парапар болды. Бұл нақты атаулардың, әсі-

ресе қызмет көрсету саласында халықаралық репутацияның дамуына жетеледі.

Мәселен, Sheraton қонақүйі, көлікті бюджеттік бағада жалға беру т.б. Меніңше,

техникалық жетістіктің өзгерісі нәтижесінде туындаған ұлттық және юрисдикция-

лық шекараға бағынбайтын сауда үлгілеріне қатысты мәселелерді шешпесе, құ-

қық өз күшін әлсіретіп алуы мүмкін.

139

134

Budweis – чех сырасы жасалған Германияның ескі қаласының атауы.

135

Anheuser-Busch v. Budvar [1984] FSR 413 ісінде 462, судья Оливер мына сұрақтарды анықтады:

«Ашық нарықта қалың көпшілікке өз тауарлары мен қызметтерін сататын, осы елде бизнесін

қалыптастырған талапкердің жосықсыз бәсекеге шағымы нәтиже беруінің маңызды құрамдас бөлігі

үшін бұл қаншалықты өзекті?».

136

A. Coleman, ‘Protection of Foreign Business Names and Marks under the Tort of.Passing o’ [1986]

LS 70, 76; F. Mostert, ‘Is Goodwill Territorial or International?’ [1989] EIPR 440.

137

(1992) 23 IPR 193, 234.

138

Сонда.

139

Waterman v. CBS [1993] EMLR 27.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Осы пікірлерге және прецеденттік құқықты либералды интерпретациялау-

ға қарамастан, вице-канцлер «гудвилл қалыптастыру үшін шетелдік трейдердің

Ұлыбританияда тұтынушылары болуы шарт» деген талаптан бас тартуға дайын

емес еді. Репутацияға ғана негіздеп, сот ісін қозғауға рұқсат етуге ынта таныт-

пау, мұндай алғышарттан бас тартқанда, халықаралық репутациясы бар талап-

керлер ішкі нарықта ықпалын кеңейтуіне кепілдіксіз-ақ, әлемдік деңгейдегі мо-

нополияны иемденуі мүмкін деген қорқыныш тудыруы ықтимал.

140

Сондай-ақ

шетелдік трейдерлер құқығының жылдам танылуы «жергілікті трейдерлердің

Ұлыбританияда заңды пайдаланылатын тауар белгілерін тауып, бекіту жолда-

рын қиындатуы ықтимал» деген пікір айтылды.

141

Шынында, Starbucks ісінде

Лорд Ньюбергер: «Осы юрисдикция аясынан тыс жерде тауарлары мен қызме-

тіне репутация жинаған талапкер осы юрисдикцияда белгі репутациясын жи-

нап, атауды тиімді монополияға айналдыруға жеткілікті әрекет жасаған жоқ», –

деп мәлімдеді.

142

Бұл шешім алдағы уақытта репутацияға «қосалқы репутация»

қосу амалдарын тоқтататын секілді.

(d) Танымал тауар белгілері репутация ғана жосықсыз бәсеке ісін қозғау-

ға жеткіліксіз екеніне қарамастан, 1994 жылғы Тауар белгісі актісі туралы заңы

жергілікті гудвилі жоқ шетелдік трейдерлерге потенциалды өтемақы ұсынды.

143

Париж конвенциясының 6bis бабына

144

қатысты 56-бөлімде былай делінген:

«Танымал тауар белгісі ретінде Париж конвенциясымен қорғалған тауар бел-

гісінің иесі өзі немесе негізгі бөлігі белгісіне ұқсас, сол тауар және қызметтермен

бірдей, қолданылуы тұтынушыны шатастыратын тауар белгілерін Ұлыбританияда

пайдалануына сот арқылы тыйым салуға құқығы бар.

Маңыздысы, бұл ереже тұлғаның Ұлыбританияда бизнесі не гудвилі бар-жо-

ғына қарамастан, барлық «танымал» тауар белгісі иелеріне қатысты қолданы-

латынын атап өткен жөн.

145

(Іс жүзінде тауар белгісі иесі Ұлыбритания азаматы

болса, ереженің артықшылығын көрмейді).

146

56-бөлімдегі басты шектеу гудвилл

емес. Керісінше, тауар белгісінің танымалдығы маңызды. Тауар белгісінің таны-

малдығын анықтауда бірнеше мәселе ескерілетін тәрізді. Оған мыналар кіреді:

140

Австралияда бұл қарсылық талапкерге зардап тигені, қолға алуды жоспарлаған сауданың

басқа бағытқа ауысқаны не репутациясына нұқсан келгеніне назар аудару арқылы айтылды: ConAgra

v. McCain (1992) 23 IPR 193, 235.

141

Tara Jarmon’s Application (Tara Jarmon) өтінімінде, O/311/99 (7 September 1999), [36].

142

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group PLC [2015] UKSC 31, [62].

143

Бұл әдіс жосықсыз бәсекемен салыстырғанда, үш жағдайда тиімсіз: (і) 1994 жылғы «Тауар бел-

гісі туралы» заңының (TMA) 56-бөлімі белгі «танымал» болғанда ғана іске жарамды; (іі) 56-бөлім

реституция не компенсацияға қатысты емес, сот арқылы тыйым салғанда ғана нәтиже береді; және

(ііі) 56-бөлім әртекті тауарларды емес, жосықсыз бәсекені қамтиды. Бірақ тауар белгілерінің тіркеуге

жарамдылығы бойынша шектеулердің көбі (мысалы, 3(2) бөлім) және тіркелген тауар белгілерінің

құқықбұзушылықтан заңды қорғауы 56-бөлімнің әрекет етуіне қатысты қолданылмайтын сияқты.

144

Trademark Law Treaty, Art. 16, and TRIPS, Art. 16(2), қызмет көрсететін белгілерге қатысты 6bis

бабы Париж өтінімін талап етеді.

145

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group PLC [2015] UKSC 31, [64] («Гудвилл ережелерінен

қатал нәтижелерінің айтарлықтай ұқсастығын азайтатын» 56-бөлімнің болуын назарға ала отырып).

146

Қараңыз: TMA 1994, s. 55(1)(b); Jules Rimet Cup Ltd v. Football Association Ltd [2007] EWHC 2376,

[73] (Wyand QC). Танымал белгі иесі де Конвенцияға кіретін елде өз белгісін тіркеуге міндетті емес: In

re Sharif’s Application (Advanced Health Products), O/112/00 (23 наурыз, 2000), [52].

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Ұлыбританияда саудадағы танылу мен қоғамның танылуы;

147

белгінің әуелден

тиесілі ерекшелігі; (Ұлыбританияда не кез келген көршілес аумақтарда) пайда-

лану мерзімі мен дәрежесі; (әсіресе бір медиахабар тарататын аумақтарда) жар-

намалау немесе ілгерілету; шетелде британиялықтар жасаған сауда (демалыс ке-

зіндегі секілді); гудвилдің құндылығы.

148

Мұндай дәлелдер Біріккен Корольдіктегі

тиісті тұтынушылар арасында ерекше танылу қажеттігін көрсетеді. General Motors

v. Yplon SA ісінде

149

Бас адвокат Париж конвенциясының танымал тауар белгіле-

рін қорғауын «айрықша» деп сипаттады. Сондықтан ол «танымалдық туралы та-

лап айырықша қорғауды пайдаланудың тиімділігін көруде белгіге салыстырмалы

жоғары стандарт қоятыны таңғалдырмайды» деген қорытындыға келді.

Таңғаларлығы, шетелдік трейдерлер 56-бөлімге сирек сүйенеді. Hotel Cipriani

ісінде талапкер жеңіске жетті. Онда судья Арнольд талапкердің қонақүйі Ұлы-

британияда танымал тауар белгісі екенін анықтады.

150

3. ГУДВИЛЛ АЯСЫ

Талапкердің гудвилі бар деген шешім қабылданғаннан соң, ендігі мәселе

оның ауқымына қатысты. Бұл – өте маңызды мәселе. Себебі жауапкердің реп-

резентациясы қаншалықты жосықсыз бәсеке саналуына әсер етуі мүмкін.

151

Интеллектуалдық меншіктің басқа да формаларына ұқсас сұраныс жасалғанда,

меншіктің аумақ ауқымына қатысты маңызды ерекшелігі бар. Мысалы, патент

құқығы бұзылғанын анықтауда қорғаудың географиялық ауқымына қатысты мә-

селе маңызды емес. Себебі патент Ұлыбританияның бүкіл аумағында қолданыла

береді. Әйтсе де гудвилл географиялық немесе аумақтық ауқымы әуелі анықта-

луға тиіс кезде жосықсыз бәсеке ісін қозғауға кедергі келтірмейді. Жалпыұлттық

фирмалар мен франшизалардың анық басымдығына қарамастан, салыстырма-

лы түрде шектеулі, шағын аумақта сауда жасайтын көптеген бизнес бар. Осындай

жағдайда гудвилдің физикалық шектеулерін анықтау әдісі жосықсыз бәсеке ісін-

де жеңіске жетуде немесе жеңілуде ерекше мәнге ие болуы ықтимал.

152

147

TRIPS 16(2) бабы тауар белгісін қоғамның нақты тобына танылуын талап етеді, сонымен қатар

тауар белгісі жарнамасы арқылы алынған ақпарат та есепке алынады. WIPO, Joint Recommendation

Concerning Provisions on the Protection of Well Known Marks (2000) мынаған қатысты: (і) қоғамның

нақты тобы арасында тауар белгісінің танылуы мен оны білу дәрежесі; (іі) мерзім, ұзақтық және

тауар белгісі пайдаланылған кез келген географиялық аймақ; (ііі) мерзім, ұзақтық және кез келген

ілгерілету, жарнама жасалған, ашық географиялық аймақ; (iv) кез келген тіркеулердің мерзімі мен

географиялық аймағы; (v) тауар белгісінің жалпыға белгілі статусын билік өкілдерінің мойындауы;

(vi) тауар белгісіне қатысты құндылықтар. Бұл факторларды судья Арнольд толықтырып, мұнда қол-

данды: Hotel Cipriani v. Cipriani [2008] EWHC 3032, [2009] FSR (9) 209, [237]–[239].

148

Мұндай бағалаудың WIPO-дағы мысалы үшін қараңыз: Maurice Emram v. Guccio Gucci SpA, Case

R 620/2006–2 (3 қыркүйек, 2007) (OHIM, Second BoA).

149

Case C-375/97 1999] ECR I–5421, [33] (AG Jacobs). Тауар белгісі қала мен оның төңірегінде ғана

емес, мемлекеттің басым бөлігінде танылғанда ғана мүше-мемлекеттерде танымал деп есептеледі:

Alfredo Nieto Nuño v. Leonci Monlleó Franquet, Case C-328/06 (22 November 2007) (ECJ, Second Chamber).

150

Hotel Cipriani v. Cipriani [2008] EWHC 3032, [239].

151

Associated Newspapers Ltd v. Express Newspapers [2003] FSR 51, [23] (Mail репутациясы сатылған

газеттерге қатысты шектелді ме, әлде тегін газеттер арқасында артты ма деген сұрақтарды еске-

ре отырып); Boxing Brands v. Sports Direct International [2013] EWHC 2220 (Ch) (Бедфордтағы бокс

клубының атауы ретінде Queensberry-ді пайдалану гудвилл қалыптасуына түрткі болды, алайда бұл

Queensberry атауымен киім сататын тұлғаға қарсы жосықсыз бәсеке ісін қозғауға жеткіліксіз).

152

Evans v. Eradicure [1972] RPC 808; Levey v. Henderson-Kenton [1974] RPC 617; Associated Newspapers

[2003] FSR 51, [29] (Бирмингем трейдерінің репутациясы Лондон трейдерінен ерекшеленуі мүмкін).

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

4. ГУДВИЛДІҢ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ

Негізінде, қай бизнес гудвилдің қалыптасуына күш салады, сол оның иесі

атанады. Гудвилді әдетте бір трейдер немесе бір бизнес қана иемденгенімен,

соттар бірнеше трейдерлер тобының атауда, ортақ тауар элементтерінде гуд-

вилді бөлісе алатынын мойындады. Өнім даралығына трейдерлер тобы ортақ-

тасса (әдетте белгілі бір аймақта), онда гудвилді атауы, суреті, логотипі сияқты

айқындаушы элементтері арқылы бөлісе алады. Соттар шампан,

153

херес,

154

скотч

вискиі,

155

advocaat,

156

Швейцария шоколады,

157

vodka

158

және грек йогуртына

159

қатысты ортақ гудвилл бар екенін мойындады.

Дегенмен түрлі тұлғалар, компаниялар, бизнестер өнім өндіру және таратуда

ұжымдасып әрекет етуде қиындық туындайды. Мұндай жағдайда соттар гудвил-

дің жеке не ортақ иелікте екенін анықтауға мәжбүр. Содан кейін ғана оның кімге

тиесілі екенін шешеді.

Гудвилге меншік иелігі қалай берілетінін анықтау халықаралық сауданың да-

муы, нарықтың жаһандануы, трансұлттық корпорациялардың артуы нәтижесінде

бұрынғыдан бетер қиындай түсті.

160

Мұндай жағдайда фирма бизнесін бір елден

екінші елге еншілес компания, дистрибьютор, агент не лицензия беру арқылы

шығаруы қалыпқа айналған. Тараптардың қарым-қатынасын реттейтін, егжей-

тегжейлі жазылған келісімшарт болмағанда, шетелдік жеткізуші мен жергілік-

ті дистрибьютор әрекетінен қалыптасқан гудвилге қатысты мәселе туындайды.

Әсіресе тараптардың келісімшарттары аяқталғанда жағдай қиындайды. Бұған

Scandecor Development v. Scandecor Marketing ісін мысалға алуға болады.

161

Бұл

істе 1960 жылдары іргесі қаланған, арт-постерлер бизнесімен айналысатын швед

компаниясы қайта құрылып, оның Scandecor Marketing (жауапкер) деген еншілес

компаниясы Ұлыбританияда талапкер өнімдерінің маркетингіне жауап беру мін-

детін мойнына алды. Талапкер сатылатын постерлер жеткізіп тұрды. Жауапкер

күнтізбе, ашықхат секілді талапкер жеткізбейтін тауарлар сатты. Ал оған талап-

кер бақылау жасай алған жоқ. Жауапкер маркетингі әлемнің ең үлкен постер

компаниясымен байланысты деген фактіге негізделді. 1980 жылдары талапкер

бизнесінің иесі ауысты. Жаңа иелері жауапкермен келісімшартты бұзды. Кейінгі

келіссөздер нәтиже бермегендіктен, талапкер жауапкердің Scandecor белгісін

пайдалануды тоқтатуын талап етті.

Бастапқыда судья Ллойд талапкер мен жауапкердің гудвилі ортақ деп сана-

ған, яғни дистрибьютор мен баспагердің гудвилі іс жүзінде әртүрлі, бірақ бір-

бірімен байланысты деп пайымдады. Апелляция соты бұл көзқарасты қабылда-

май, «гудвилл жауапкерге тиесілі» деген үкім шығарды. Апелляция соты гудвилл

шетелдік ортақ ресурстан келгенімен, оның басқа аумақтарда өзге компаниялар

153

Bollinger v. Costa Brava Wine Co. [1960] Ch 262; Taittinger v. Allbev [1994] 4 All ER 75 (Шампан

шығаратын компаниялар аюбадамнан жасалған шампан қолданысын шектеуге мүмкіндігі бар).

154

Vine Products v. Mackenzie [1969] RPC 1.

155

John Walker & Sons v. Henry Ost [1970] 2 All ER 106.

156

Erven Warnink BV v. Townend (J.) & Sons [1979] AC 731.

157

Chocosuisse v. Cadbury [1998] RPC 117.

158

Diageo North America Inc. and anor v. Intercontinental Brands (ICB) [2010] EWCA Civ 920.

159

Fage UK Ltd v. Chobani UK [2013] EWHC 630 (Ch).

160

Scandecor Development v. Scandecor Marketing [1999] FSR 26 (CA), 38–9.

161

[1998] FSR 500, [1999] FSR 26 (CA); Лордтар палатасы қарастырмаған.

ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

арқылы кеңейтіліп, дамытылғанда, гудвилді қалыптастыратын бизнестердің

меншік иелігі мен бақылауына қатысты уақытпен келетін өзгерістер нәтижесін

жіті сараптау қажет екенін айтты.

162

Бұл істі қарау барысында, Апелляция соты

тұтынушылармен байланыс, негізінен, жауапкер арқылы жүзеге асқанын атап

өтті. Сондай-ақ сот «толықтай иеліктегі еншілес компанияның сауда әрекеті нә-

тижесінде қалыптасқан гудвилл – бас компанияға тиесілі деген құқық ережесі

немесе презумпция» дегенді теріске шығарды.

163

Керісінше, «жергілікті аумақта

сауда жасайтын тұлға ретінде ритейлер кімді танитыны маңызды».

164

Осы орай-

да судья Ллойдқа қарағанда, Апелляция соты жауапкер әрекетінің кейде халық-

аралық ауқымға шыққанына айтарлықтай назар аудармады. Тұтынушылар өнім

жеткізушісін, яғни жауапкерді баспагерден гөрі маңыздырақ деп қабылдайтыны

дәлелденді.

Бұдан бөлек, гудвилді топтар иеленгенде, меншік құқығын анықтауда мәселе

туындады. Әсіресе мүшелері топтан шыққанда, жаңа топ құрғанда немесе түп-

нұсқалық атауды қайта қолданып, оны өзгерткенде, таратылған топтар (басқа

топ мүшелерімен бірігіп) бөлек топ құрғанда айтарлықтай қиын. Мұндай жағ-

дайда топ атауының (не қандай да бір ұжымның) гудвилі кімге тиесілі екені топ

мүшелерінің бір-бірімен қарым-қатынасына байланысты. Saxon хэви-метал то-

бының бұрынғы мүшелері арасындағы топ атауының гудвиліне қатысты дауды

қарастырған Byford v. Oliver ісінде

165

судья Ладди бұл даудағы мәселелердің ал-

дын алуға мүмкіндік болғанын айтты. Оның пайымынша, топ мүшелері «топтан

бір не бірнеше мүше шыққанда да серіктестікті әрі қарай жалғастыру туралы

келісімшарт» жасауы керек еді.

166

Сонымен қатар, судья Ладдидің пікірінше, ке-

лісімшарттың «серіктестік атауы мен гудвилл пайдалануда топта қалатындардың

құқығын анықтап, топтан шығып кеткендердің құқын шектеуі» дұрыс.

167

Мұндай

келісімшартсыз меншік иелігі топ мүшелерінің бір-бірімен қарым-қатынасына

байланысты өрбиді. Сонымен, топ мүшелері серіктессе, алайда топ атауына қа-

тысты құқықтар туралы келісімшарт жасаспаса, онда атау (серіктестік активі ре-

тінде) серіктестіктің басқа да активтеріне байланысты қарастырылады. Мұндай

жағдайда мүшелер атауға негізделген гудвилл мен атаудың өзін иемдене алмай-

ды; алайда олар (атаудың гудвилі қамтылған) серіктестік активтерінің жүзеге ас-

қан құнында құқығы болуы мүмкін. Дегенмен топ мүшелері тәуелсіз трейдер

ретінде концерт берсе, онда топтың әр мүшесі «атау мен репутациядағы тұрақ-

ты мүддені иеленіп, оны бір-біріне қарсы емес, үшінші тараптарға қарсы пайда-

ланатын еді».

168

Топ мүшелерінің өзара қарым-қатынасын реттейтін келісімшарт

жасалмаса әрі топ корпоративтік емес, қауымдастық ретінде жеке тұлғалардан

162

The Court of Appeal in Scandecor Development v. Scandecor Marketing [1999] FSR 26, 42, заң

жүзінде де, іс жүзінде де шетелде орналасқан бизнестің осы елде лицензиат, агент немесе еншілес

компаниялар арқылы өз өнімдерін өткізу үшін гудвилл алумен келісті. Мұның болу-болмауы нақты

жағдайдағы фактілерге байланысты. Салыстырыңыз: Habib Bank v. Habib Bank AG Zurich [1981] 2 All

ER 650 (Халықаралық бас компания халықаралық гудвилін сақтап қалуы мүмкін); Gromax Plasticulture

v. Don & Low Nonwovens [1999] RPC 367.

163

Scandecor Development v. Scandecor Marketing [1999] FSR 26, 43.

164

Сонда, 45.1

165

[2003] EWHC 295, [2003] FSR 39 (Ch).

166

Сонда, [26].

167

Сонда, [26].

168

Сонда, [19]. Қараңыз: Gill v. Frankie Goes to Hollywood Ltd [2008] ETMR 4.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

құралса, топтың репутациясы мен гудвиліне «қалған соңғы тұлға» иелік етеді.

169

Мұндай жағдайда негізгі мәселе – топ мүшелерінің қайсысы өз құқығынан бас

тарту-тартпауы.

4.1. ГУДВИЛЛ МЕНШІК РЕТІНДЕ

Гудвилл – құқықтық мирасқорлық, өлім не құқық күші арқылы өзгеге бері-

летін меншік формасы.

170

Гудвилдің мұрагерлік ретінде өзгеге берілуіне қатысты

бекітілген ресми заң жоқ. Дегенмен гудвилл «гросс» бойынша, яғни өзі тиесілі

бизнестен бөлек, басқа біреуге берілмейді деп бекітілді.

171

169

Eric Burdon v. John Steel (9 қыркүйек, 2013) SRIS O-369–13, [8]–[9] (in relation to the band name

the animals); Powell v. Turner [2013] EWHC 3242 (IPEC) (wishbone ash).

170

Artistic Upholstery v. Art Forma (Furniture) [1999] 4 All ER 277, 286 (Гудвилді басқа біреуге беру,

мемлекеттендіру, банкрот контексінде меншік саналады және оны мүшелері арқылы корпоративтік

емес қауымдастық иемдене алады). Адвокат не басшы секілді қарым-қатынас жеке сипатта

болғанда, гудвилл ажырамас бөлік деп саналады: қараңыз: Newman v. Adlem [2006] FSR 16, [26] (Jacob

LJ) (Жерлеу бюросы директорының гудвиліне қатысты ережені лайықсыз деп тапқанда).

171

Barnsley Brewery Co. v. RBNB [1997] FSR 462, 469.

БҰРМАЛАУ

1. Кіріспе

2. Жауапкер репрезентациясының болмысы

3. Ұсынылған іс-әрекеттің қай түрі сотқа шағым түсіруге пәрменді?

4. Бұрмалау – алдау ма?

5. Алдау әдістерін немесе алаяқтық құралдарын ұсыну

1. КІРІСПЕ

Біз осы тарауда қарастыратын жосықсыз бәсеке әрекетінің екінші элементі –

бұрмалау туралы талап.

Тарихқа сүйенсек, жосықсыз бәсекені әділетсіз бәсеке

құқығынан ерекшелейтін факторлардың бірі – бұрмалау. Бұл жосықсыз бәсекенің

алаяқтық бойынша ортақ құқықтан бастау алуы, негізінде, түсіндіріледі.

Әдетте

бұрмалау жауапкердің ісі мен сөзі (тікелей немесе жанама түрде) оның тауарлары

мен қызметтерінің талапкерден алынғанын (не солармен экономикалық тұрғыда

байланысы барын) көрсетеді. Алғашында жауапкер тауар мен қызметтерін талап-

керден алғанына күмән туғанда ғана жосықсыз бәсеке үшін жауапқа тартылатын.

Бұл тауардың шығу тегіне қатысты түсінбестік бар екенін білдірді. Дегенмен, уа-

қыт өте келе, сот ісіне тауарлар мен қызметтер сапасына қатысты, талапкер мен

жауапкер арасында тиісті байланыс барын дәлелдейтін репрезентация енді.

Бұл тарау төрт бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде жауапкердің бұрмалауы

негізін қалыптастыратын іс-әрекеттер формасын қарастырамыз. Екінші бөлім-

де сотқа шағымдануға жеткілікті ұсыныс түрлеріне тоқталамыз. Үшінші бөлімде

бұрмалаудың орын алғанын анықтау үшін жаңылыстыруы қажет деген талапты

қарастырамыз. Соңғы бөлімде жосықсыз бәсеке әрекетінің бұрмалаған тұлғаға

ғана қарсы емес, оған әсер ететін құралдарды ұсынатын тұлғаларға да қатысты

қозғалатынын атап өтпекшіміз.

2. ЖАУАПКЕР РЕПРЕЗЕНТАЦИЯСЫНЫҢ БОЛМЫСЫ

Жосықсыз бәсеке бұрмалаумен етене жақын, сондықтан онымен тығыз бай-

ланысты өзге тұжырымдардан ажыратуға көмек береді.

Соттар тұтынушы са-

насындағы сәл жаңылыстыру жеткіліксіз деп келді. («А және В трейдерлерінің

Spalding v. Gamage (1915) 32 RPC 273, 284 ісінде лорд Паркер айыпталушының «жосықсыз

бәсеке іс-әрекеті негізінде» жалған өкілдік жасағанына сілтеме жасады.

Қараңыз: J. Phillips and A. Coleman, ‘Passing o and the Common Field of Activity’ (1985) 101 LQR

242, 243, алдау орын алған жосықсыз бәсекелестікті салыстыру үшін.

Пайдалы өкілеттік пен принциптердің шолуын қараңыз: Moroccanoil Israel Ltd v. Aldi Stores Ltd

[2014] EWHC 1686 (IPEC), [8]–[12]; The National Guild of Removers and Storers Ltd v. Bee Moved Ltd [2016]

EWHC 3192 (IPEC), [10]–[11]; Comic Enterprises Ltd v. Twentieth Century Fox Film Corporation [2016] EWCA

Civ 41, [2016] FSR 30 at [157]–[159].

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

арасында байланыс бар-жоғын білмеймін»). Енді бір пікірде алдау стандартын

анық көрсетуге қосымша әрекеттер талап етіледі. Дегенмен алдау деликтіне апа-

ратын алдау – субъективті түрде алаяқтық пиғыл талап етіледі деп құнтсыз қол-

данылуы мүмкін. Кейінірек жосықсыз бәсекелестіктің объективті сараланғанын

байқаймыз. Бұрмалау мен сәл жаңылысуды бір-бірінен ажырататын қосымша

элемент, керісінше, материалдық талап ретінде сипатталған. Жауапкердің қол-

дануы әсер ететін әлеуеті болып, тұтынушылар талапкер өнімінің орнына қа-

телесіп жауапкер тауарын сатып алуға ықпал етуі керек. Осылайша, бұрмалау

материалдық немесе материалдыққа «шынында ұқсас» болуға тиіс.

Кері жағдайда, сотқа шағымдану үшін репрезентацияға қатысты ресми шек-

теулер жоқ. Шынында, Spalding v. Gamage ісінде,

лорд Паркер айтқандай, «трей-

дердің репрезентацияға жүгіну ықтималдығын топқа бөліп жүйелеу мүмкін

емес». Репрезентация сәйкес жолмен қоғамды жаңылыстырғанда, оның тәсіл-

дері маңызды емес. Осы орайда бұрмалауға апаратын ықтимал әрекеттер түріне

қатысты бірнеше маңызды пункттерді қарастырғанымыз абзал.

2.1. ЖАУАПКЕРДІҢ ПИҒЫЛЫ

Бұрмалауды анықтау барысында жауапкердің пиғылынан гөрі, іс-әреке-

ті салдарына және оның жұртшылыққа әсеріне байланысты маңызды мәселе

туындайды. Сөйтіп, жосықсыз бәсекеде жетістікке жету үшін бұрмалауды саналы

түрде, әдейі не алаяқтық пиғылмен жасау міндетті емес.

Сондай-ақ бұрмалау

қасақана не абайсызда жасалып-жасалмағаны маңызсыз. Сол сияқты, жауапкер

әрекеті немесе репрезентациясы қоғам пікірін шатастыратын жағдайға жеткізсе,

бұл пікірдің шындыққа сай келуінің маңызы жоқ.

Бұрмалау әдейі істелмесе не құқықтық негіз арқылы түсіндірілсе де жауапқа

тартылады.

Мысалы, тұлға өз атауы аясында сауда жасаса да, талапкер тауарла-

рына қатысты жосықсыз бәсекеге жол беруі әбден мүмкін.

Parker Knoll v.Knoll

International ісінде

жауапкер Hans Knoll Кnoll Іnternational жиһаз жасайтын кә-

сіпорынның негізін қалады. Тағы бір жиһаз фирмасы Рarker knoll бұрыннан на-

рықта қызмет етіп келе жатқан жауапкердің ағасына тиесілі еді. Жеке тұлғалар

өз атын

қолдануы «табиғи және ажырамас құқық» екеніне қарамастан, Лордтар

палатасы «тұлғаның өз атын басқа біреудің тауары ретінде пайдалануға құқығы

жоқ» деген шешім шығарды. Тиісінше, лордтар бұған сот арқылы тыйым салды.

Тұлғаның өз атын пайдалануы қорғалмағанын ескергенде, біреудің атын өзгер-

тіп не лақап ат қолданғанда қорғалмайтыны таңғаларлық жағдай емес.

(1915) 32 RPC 273, 284.

HFC Bank plc v. Midland Bank plc [2000] FSR 176, 181. Бірақ пайдаланудың қасақана екенін көрсете

алған талапкерде бірқатар артықшылық бар: Irvine v. Talksport [2002] FSR 943; Wadlow (2016), [5–57]

(Жұртшылықты алдау ниетінің өзі алдаудың болғанына анық дәлел саналады).

Montgomery v. Thompson [1891] AC 217, 220.

G. Kodilinye, ‘Passing o and the Use of Personal Names’ (1975) 26 NILQ 177; Wadlow (2016), [9–55]–

[9–75].

[1962] RPC 265; NAD Electronics Inc v. NAD Computer Systems [1997] FSR 380, 392; Reed Executive v.

Reed Business Information [2004] RPC 767, [109]–[112].

Marengo v. Daily Sketch (1948) 65 RPC 242.

G. Kodilinye, ‘Passing o and the Use of Personal Names’ (1975) 26 NILQ 177, лорд Деннингтің

көпшілікке бағытталған қарсылық сөзін қолдай отырып, бұл істің «қандай да бір жүйелі принциптерді

көрсетуден алшақ екенін, сондықтан заңды бұрынғыдан бетер шатастыруы мүмкін» деді.

Biba Group v. Biba Boutique [1980] RPC 413, 420.

БҰРМАЛАУ

2.2. БҰРМАЛАУ ФОРМАСЫ

Соттар жауапкердің бұрмалауын анықтау кезінде икемділік танытады.

Бұрмалаудың икемділігінен сөздер мен әрекетті қолдану арқылы туындаған

бұрмалау істері пайда болуы мүмкін. Осылардың бәріне жеке-жеке тоқталамыз.

(і) Сөздер. Бұрмалаудың кең тараған түрі – сөздердің ауызша немесе жазбаша

пайдаланылуын қамтиды. Кей жағдайда жауапкер талапкерге тікелей не жанама

мәлімдеме жасағанда кездеседі. Жауапкер талапкер қолданатын тауар атауына

ұқсас немесе бірдей есімді жиі пайдаланады. Осылайша, Taittinger v. All Bev ісін-

де

Апелляция соты сусынын elderflower champagne деп атаған жауапкер өзін

шампан өндірушілер тобының мүшесі ретінде көрсетіп, ақпаратты бұрмалады.

Сөздердің бұрмалау негізіне айналуының салдары – жосықсыз бәсеке тұлғаның

кітабына, фильміне, дыбыстық жазбасына не тобына басқа біреу пайдаланатын

атау, не есім беруіне тыйым салуы мүмкін.

(іі) Іс-әрекет. Кей жағдайда тиісті бұрмалау жауапкердің іс-әрекеттерінен

байқалады. Мұның нақты мысалы жауапкердің тауарларын талапкер өніміне

ұқсатып жасауы шығар. Сондай-ақ тұтынушы трейдерден басқа тауар сұраған-

да, оның орнына трейдер тұтынушыға өз тауарын ұсынғанда, әрекетті бұрмалау

туындауы мүмкін: мұндай жағдайда бұл шағымдануға арқау болады.

Шынында,

кей жағдайда трейдер тауарлар мен қызметтердің түпнұсқасына қатысты тұты-

нушылар жете түсінетінін білгенде,

«таңдаған маркетинг әдістері басқа біреудің

тауарлары мен қызметтеріне байланысты бұрмалауға жол бермейтіндей ұқып-

ты пайдаланылуға тиіс».

Жауапкер өнімдерін талапкер тауарының қасына ор-

наластыру да бұрмалауға әкеліп соғады. Мысалы, Associated Press v. Insert Media

ісінде

сот «талапкер газеті дүңгіршектерге жеткізілгеннен кейін, жауапкер ішіне

жарнама қағазын салып, талапкердің өнімі ретінде жосықсыз бәсекеге жол бер-

ді» деген шешім шығарды. Дегенмен екі өнім де бір уақытта жеткізілсе, басқаша

шешім шығарылуы мүмкін еді. Тауарлардың супермаркет сөрелерінде бір-бірі-

мен қатар орналасуы бұрмалау ретінде есептелуі екіталай.

Жауапкердің бұрмалауына сай сотқа арыз түсіруге болатын тағы бір жағдай

интернеттегі домен атауларын иемденіп алуға байланысты. Бұған мысал – British

Telecommunications v. One in a Million ісі.

Бұл – Ұлыбританиядағы «киберсквот-

тинг» тәжірибесіне қатысты алғашқы істердің бірі. Осы істе жауапкер virgin.com

және tandy.com сияқты интернеттегі қымбат домен атауларын тіркеп, қызметін

[1993] FSR 641.

Wadlow (2016), [8–117]–[8–135]; R. Stone, ‘Titles, Character Names and Catch Phrases in the Film

and Television Industry: Protection under the Law of Passing o’ (1996) 7 Ent L Rev 263.

Bovril v. Bodega Co. Ltd (1916) 33 RPC 153 (supplying oxo when customer requested bovril);

Bristol Conservatories v. Conservatories Custom Built [1989] RPC 455; LEEC v. Morquip [1996] EIPR D–176

(Бұрмалауды қалыптастыруда іс-қимыл, ишарат тілі маңызының мүмкіндігі жөніндегі пайымдар); BSB

Group plc v. Sky Home Services Ltd [2007] FSR 14.

Мысалы, бұған дейін трейдердің тауарларға монополиясын иеленсе, кіші трейдер алғашқы

бәсекелестердің бірі болады.

BSB v. Sky Home Services [2007] FSR 14, [82] (Тұтынушылардың көбі бұған Sky компаниясы рұқсат

берді деп ойлайтынын білсе де, жауапкер Sky жабдықтарына кепілдік келісімшартын ұсынды).

[1991] FSR 380.

[1998] 4 All ER 476. Сыни пікірді қараңыз: M. Elmslie, ‘The One in a Million Case’ [1998] Ent L Rev

283, 284 (Бұл істе пайдаланушылар «тіркеуді қалай қабылдайтынына дәлел жоқ» деген қорытындыға

күмәнмен қарады). Сонымен қатар қараңыз: French Connection v. Sutton [2000] ETMR 341.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қамтамасыз ететін дилер еді. Домен атаулары олардың гудвилін иеленетін

ұйымдардың келісімінсіз тіркелген екен. Жауапкердің мақсаты тіркеген атаулар-

ды гудвилл иелеріне сату (тиімді бағаға келістіру үшін домендерді блоктап отыр-

ды),

не домен атауларын басқа адамдарға (мысалы, коллекционерлерге) сату

болатын. Апелляция соты «marksandspencer.co.uk секілді домендерді тіркеу –

сотқа арыз түсіруге жеткілікті әрекеттік бұрмалау» деп шешім шығарды. Бұл –

нақты бір трейдерден басқа ешкімді білмейтін ерекше жағдайға қатысты іс.

Лорд-судья Алдоус оны былай деп түсіндірді:

«Marksandspencer сияқты, айрықша доменді тіркеу – осындай қызметке жү-

гінетін адамдардың тіркелген атаумен байланысы бар немесе тіркелген атауға

қатысты түсінік қалыптастыруы мүмкін. Демек, гудвилл иесінің атауы деп ойлауы

ықтимал».

Сынға ұшыраған бұл шешім интернеттің құқықтық реттелуінде маңызды рөл

атқарады.

Соттар іздеу жүйелерінде қорғалған терминдерді пайдалану секілді

жосықсыз бәсеке принциптерін э-коммерция саласында қолданып, дамытуды

жалғастыра берді.

3. ҰСЫНЫЛҒАН ІС-ӘРЕКЕТТІҢ ҚАЙ ТҮРІ СОТҚА ШАҒЫМ

ТҮСІРУГЕ ПӘРМЕНДІ?

Алдыңғы бөлімде бұрмалау саналатын іс-әрекеттердің көптеген түрлерін

қарастырдық. Бұл бөлімде сол әрекеттерден туындайтын себеп-салдарларға

тоқталамыз. Сонымен, тауар мен қызметтер сатылымын жарнамалау үшін трей-

дер бірқатар мәселеге ықпал ететін іс-әрекет не мәлімдемелер жасауы мүмкін

екенін атап өткен жөн. Мәселен, А трейдерінің өнімдері В трейдері тауарынан

арзан әрі қоршаған орта үшін пайдалы екеніне сендіретіндей іс-әрекет жасауы

ықтимал. Сондай-ақ А трейдерінің тауарларын В трейдердің тауарларымен бір-

ге пайдалануға сай деп ұсынуы мүмкін. Сол сияқты, А трейдердің тауарларын

В трейдерінің өнімінен жақсы не соған ұқсас екенін атап өтуі ықтимал. Мұндай

жағдайда А трейдерінің әрекеті В трейдеріне нұқсан келтіруі мүмкін. Алайда

В трейдер жосықсыз бәсекеге арызданғанда, жетістікке жететінін білдірмейді.

Себебі жосықсыз бәсеке нақты ұсыныс түрлерінен ғана қорғайды. Бұл тарауда

арыздануға негіз болатын ұсыныс әрекет түрлерін қарастырамыз.

Мысалы, жауапкер burgerking.co.uk домен атауын Burger King-ке 25 000 фунт стерлингке сатып

алуды ұсынды.

One in a Million [1998] 4 All ER 476, 497.

Phones4U Ltd v. Phone4u.co.uk Internet Ltd [2006] EWCA Civ 244, [2007] RPC 5; Tesco Stores Ltd

v. Elogicom Ltd [2006] EWHC 403 (Ch), [2007] FSR (4) 83. ICANN талқылауын 31-тараудың 5-бөлімінен

қараңыз.

Victoria Plum Ltd v. Victorian Plumbing Ltd [2016] EWHC 2911 (Ch) (Интернет іздеу жарнамасындағы

кілтсөздерге қатысты жосықсыз бәсеке жөнінде); Jadebay v. Clarke-Coles Ltd [2017] EWHC 1400 (IPEC)

(Amazon өнімдері тізімінің бір бөлігі саналатын талапкердің тауар белгісіне ұқсас белгіні пайдалану –

сот ісін қозғауға тұрарлық бұрмалау).

БҰРМАЛАУ

3.1. ӨНІМ КӨЗІНЕ ҚАТЫСТЫ БҰРМАЛАУ

Бұрмалаудың дәстүрлі формасы жауапкердің әрекеті оның тауарлары мен

қызметтері талапкерге тиесілі деген болжамға негізделгенде туындайды. Демек,

жауапкер қайтсе де «өнім көзі» талапкер тауарлары екенін көрсетеді.

Мұндай

бұрмалау дау туғызуы мүмкін. Себебі бұл жұртшылықты жаңылыстырып, талап-

кер репутациясын пайдалануға алып келеді.

Мәселен, өнім көзін бұрмалау жауапкер өзін өндіруші, сатушы не тауардың

бөлшек сатушысы ретінде көрсеткенде пайда болады. Сондай-ақ жауапкер

қоғамда қалыптасқан талапкер бизнесінің атауы мен сөзін пайдаланғанда да

туындайды. Осы екі жағдайда да жауапкердің іс-әрекеті «оның өнімдері талап-

керге тиесілі» деген пікір туындатады. Сондай-ақ репрезентация «талапкер мен

жауапкер тауарлары мен қызметтері өзара байланысты» деген түсінік қалыптас-

тыруы ықтимал. Мысалы, Kimberley Clark v. Fort Sterling ісінде

Nouvelle әжетха-

на қағазының жарнама кампаниясы аясында, жауапкер Nouvelle-дің сапасына

көңілі толмаған тұтынушыларға оның орнына Аndrex әжетхана қағазын ұсын-

ды. Бұған Аndrex гудвилінің иесі шағымданып, қарсылық танытты. Сот мұндай

ұсынысты бұрмалау деп есептеді. Себебі бұл сатып алушылар Nouvelle-ді Аndrex

фирмасы өнімі немесе жарнаманың артында Аndrex тұр деп ойлауына түрткі

болуы мүмкін еді.

3.2. ТАУАР САПАСЫН БҰРМАЛАП КӨРСЕТУ

Сондай-ақ соттар жауапкер талапкердің өнімдері сапасына қатысты репре-

зентация жасағанда бұрмалау туындайтынын айтады. Мұндай кезде қарсылық

жауапкердің талапкер репутациясын пайдаланып қалудан гөрі (бұл да болуы

мүмкін), оның әрекеті талапкер гудвиліне кері әсер етуімен байланысты өрбиді.

Бұған мысал – Spalding v. Gamage ісі.

Бұл істе футбол добын өндіріп сатумен

айналысатын талапкер қоймадағы ескі, қолданылмаған өнімдерін сатып алып,

жаңа және жетілдірілген доп ретінде сатқан жауапкерді «жосықсыз бәсеке қа-

дамына барды» деп сотқа берді. Лорд Паркер мұны «бұрмалау» деген шешім

шығарды. Бұған мыналар себеп:

«Өзінің тауарын біреудікі деп көрсетуге ешкімнің құқығы жоқ» тұжырымына

сүйеніп, қолында белгілі бір категориядағы немесе сападағы тауарлары бар еке-

ніне қарамастан, оны ешкімнің басқа сапа немесе басқа категорияға жататындай

етіп көрсетуге құқығы жоқ деген тұжырымдаманы қосу қажет деп есептеймін».

Талапкер тауарларының сапасы репрезентациясын қамтитын жосықсыз бә-

секе трейдерге тауарын параллельді импорттауын қадағалауға дейін кеңеюі

мүмкін. Әсіресе трейдер сапасы бөлек тауарларды нақты белгімен шетелдік на-

рыққа шығарып, сапасы басқа тауарларды сол белгімен Ұлыбритания нарығына

Шын мәнінде, тұтынушылардың өнім көзінен хабардар болуы маңызды емес: Birmingham

Vinegar Brewery v. Powell [1897] AC 710, 715; Edge v. Nicholls [1911] AC 693; United Biscuits (UK) v. Asda

Stores [1997] RPC 513. Бұл «анонимді көз» деген доктринаны білдіреді.

[1997] FSR 877.

(1915) 32 RPC 273.

Сонда, 284.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

шығаратын кезде маңызға ие. Мұндай жағдайда трейдер шет мемлекетте саты-

латын тауарларын Ұлыбританияға импортталуына жол бермеу үшін жосықсыз

бәсекені пайдалануға мүмкіндігі бар. Colgate Palmolive v. Markwell Finance ісін-

де

талапкерлер әртүрлі елде тіс пастасын сататын халықаралық компаниялар

тобы мүшелері еді. Әр елде сатылған тіс пастасының қалбыры ұқсас болғаны-

мен (тауар белгісі мен сыртқы көрінісі), өнімнің сапасы әр елде әрқалай екен.

Мысалы, Бразилияда сатылған Сolgate тіс пастасының сапасы Ұлыбританияда

сатылған нұсқасынан төмен. Себебі Бразилияда тіс пастасына елде өндірілетін

бор сияқты арзан шикізат пайдаланылса, Ұлыбританияда сапалырақ қоспалар

қолданылған. Colgate US компаниясының толықтай еншілес Colgate UK ком-

паниясы Markwell компаниясының Бразилияда сатылатын, сапасыз Colgate тіс

пастасын Ұлыбританияға импорттауға жол бермеуге талпынды. Markwell Colgate

тауар белгілері мен оның сыртқы көрінісі әлемде түрлі сападағы тіс пасталарын

білдіретіндіктен, Colgate UK Ұлыбританияда сатылатын сапалы тіс пастасының

репутациясына сүйене алмайтынын айтып, қарсы шықты. Сондай-ақ Markwell

Colgate US түрлі сападағы тіс пасталарының шартарапқа тарамауын алдын ала

ойластыруы тиіс болғанын алға тартты. Қысқаша айтқанда, Markwell тиісті бұр-

малауға жол берген Markwell емес, Colgate-тің өзі дегенді дәлелдегісі келді.

Spalding v. Gamage ісіне сүйеніп, Апелляция соты «түрлі деңгейдегі тауарлар-

ға бірдей тауар белгісін таңбалайтын трейдерлер сапалы тауар жалған репре-

зентациямен нашар тауарларды алып-сататын тұлғаларға қарсы жосықсыз бә-

секе үшін және репутациясына нұқсан келтіргендіктен, сотқа шағымдана алады»

деген шешім шығарды.

Жауапкердің Ұлыбритания тұтынушыларына бразилия-

лық тіс пастасының сипаты мен сапасын бұрмалағанын ескерсек, тауарларды

әуелден Colgate US-тің еншілес компаниясы өндіріп, сатқаны маңызсыз еді.

Соттардың тауар сапасын бұрмалағанына келіскен мына бір жағдай – жо-

сықсыз бәсекенің «кеңейтілген формасы». Мұндай әрекетті алғаш рет Bollinger

v. Costa Brava Wine Co ісінде судья Данквертс растады.

Жоғарыда айтып өтке-

німіздей, нақты тауар категориясының ерекшелігін білдіретін атау гудвилін (не

басқа көрсеткіштерін) трейдерлер тобы не класы бөлісуі мүмкін екенін осы іс те

растайды. Әсіресе «шампенуа» процесін пайдаланып, Францияның Шампан ай-

мағында өсетін жүзімнен газдалған шарап шығаратын өндірушілерде «шампан»

атауының гудвилі бар деп танылды. Сондай-ақ трейдерлер класының жекелеген

мүшелері сапасы басқа өнімдерге қатысты айрықша атауды пайдаланатын кез

келген тұлғаны сотқа беруі мақұлданды. Осыны негізге алып, Францияның шам-

пан өндірушілері бекітілген талаптарға сүйенбейтін трейдерлерді, мысалы, «ис-

пан шампаны» мен «аюбадам шампанын» шығаратындардың «шампан» атауын

пайдалануына жол берген жоқ.

Лордтар палатасы Warnink v. Townend ісінде

[1989] RPC 497.

Сонда, 514 (Slade LJ), 529 (Lloyd LJ); салыстырыңыз. Champagne Heidsieck v. Buxton [1930] 1

Ch 330, іс жүзінде Colgate-тің алып-сатуы сапа туралы ақпаратты бұрмалауға түрткі болуымен

ерекшеленді: сонда, 513.

[1960] RPC 16. Қараңыз: 32-тарау, 4-бөлім. Тарихи мәліметтер үшін, қараңыз: D. Gangjee, ‘Spanish

Champagne: An Unfair Competition Approach to GI Protection’, in Dreyfuss and Ginsburg (2014), 105.

Taittinger v. Allbev [1993] FSR 641 (аюбадам шампаны). Бірақ алмұрт сидрі емес: H.P. Bulmer and

Showerings v. J. Bollinger SA [1978] RPC 79.

БҰРМАЛАУ

осындай шешім шығарды.

Әйтсе де олар жұмыртқадан жасалатын аdvocaat ал-

когольді сусынын өндірушілерге жеңілдік жасады. Бұл әрекетті Рarma ham (сәтсіз

болса да), «Швейцария шоколады», vodka және «грек йогурты» өндірушілері де

пайдаланды.

Бірқатар бірегей сипаттамасы бар бұл іс-әрекеттің ерекшеліктері

кейінірек қарастырылады.

3.3. ТАЛАПКЕР ТАУАР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ ҚАДАҒАЛАЙДЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ

БҰРМАЛАНУЫНА ЖАУАПТЫ

Сондай-ақ соттар «жауапкердің тауарлары мен қызметтеріне талапкердің

жауапкершілігі бар немесе оларға қандай да бір бақылау жүргізеді» деген пікір

бұрмалауға алып келетінін растады. British Legion v. British Legion Club (Street)

ісінде

судья Фаруэлл «Бірінші дүниежүзілік соғыс ардагерлеріне көмек көрсе-

туге арналған British Legion ұйымы British Legion Club (Street) атауын жергілікті

әлеуметтік клубтың пайдалануына жол бермеу әрекетінде жосықсыз бәсекеге

сүйене алады» деген шешім шығарды. Себебі әлеуметтік клубқа қатысты қоғам

мүшелерінде мынадай ой туындауы мүмкін:

...әлеуметтік клуб «талапкер қауымдастығы филиалы қандай да бір жолмен

талапкер ұйымының бақылауында немесе оған байланысы бар, оған қоса, ұйым

клубтың жауапкершілігін мойнына алды» деп ойлап қалуы мүмкін.

Сондай-ақ жауапкер талапкермен қандай да бір байланысы бар екенін мең-

зесе, оны жосықсыз бәсеке ретінде қарастыру шарт емес. Себебі тауар мен қыз-

метке талапкердің жауапкершілігі не бақылауы бар екенін бұрмалағанда ғана

жауапкерді жосықсыз бәсекеге сай жауапқа тартуға мүмкіндік бар. Бұрмалауды

дәлелдеуге қажетті байланыс табиғаты Harrods v. Harrodian School ісінде

қа-

ралды. Онда Лондонның Harrods деген атақты сауда-саттық орталығы бұрынғы

Harrods клубының орнына салынған The Harrodian Club дайындық мектебінің

Harrodian School деп аталуына қарсылық танытты (олар Harrodian сөзі Harrods-

тың анықтамалық формасы екенін алға тартты).

Harrods-қа сот арқылы ты-

йым салуға рұқсат берілген жоқ. Апелляция сотында судья Миллетт былай деп

түсіндірді:

«Қоғам жауапкердің тауарлары мен қызметтері сапасына талапкер жауапты

деп ойлағанда ғана тиісті байланыс болады. Меніңше, талапкер мен жауапкер-

дің арасында қандай да бір байланыс бар екенін айту жеткіліксіз. Жауапкердің

Erven Warnink BV v. Townend (J) & Sons (Hull) [1979] AC 731, 742.

Consorzio del Prosciutto di Parma v. Marks & Spencer [1991] RPC 351 and Consorzio del Prosciutto di

Parma v. Asda Stores [1988] FSR 697 (Parma ham); Chocosuisse Union des Fabricants Suisses de Chocolat

v. Cadbury [1999] RPC 826; Diageo North America Inc v. Intercontinental Brands (ICB) Ltd [2010] EWHC 17

(Ch) (vodka); Fage UK Ltd v. Chobani UK Ltd [2013] EWHC 630 (Ch) (Greek yoghurt).

Тарауды қараңыз.

34-тарау, 2-бөлімді қараңыз. (1931) 63 RPC 555.

Сонда, 564.

[1996] RPC 697; H. Carty, ‘Passing o at the Crossroads’ [1996] EIPR 629, судья Миллеттің

шектеулі әдісі қолданыстағы заңға Сэр Майкл Керрдің қарсылықты пайымдауына қарағанда, сәйкес

келмейтінін ескерді.

Осылайша, Апелляция соты Bulmer v. Bollinger [1978] RPC 79, 117 ісін сынады, мұнда судья Гофф:

«Байланыс тұтынушының талапкер репутациясына сенетінін көрсетуге тиіс», – деді.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

тауары мен қызметтерінің сапасына талапкер жауапты деп түсінуге қоғамды же-

телейтін байланысты ғана есепке аламыз. Талапкер жауапкерге демеушілік не

қаржылай көмек көрсеткені әдетте жұртшылыққа ондай сенім ұялатпайды.

Harrods ісінің шешімі жосықсыз бәсеке ауқымының маңызды шектемелерін

айқындады, әсіресе демеушілікке қатысты.

Мысалы, трейдер «Диана» мемо-

риалды қорының логотипін пайдаланса, ол жосықсыз бәсекеге жатпайды. Себебі

жұртшылық мұны «Диана» мемориалды қорының трейдер бизнесін қадағалай-

ды деп емес, трейдер қорға жәрдем берді деп түсінуі мүмкін.

Алайда трейдер

сауда қауымдастық мүшесі екенін, ұйым талаптарына сай келетінін меңзегенде,

бұл бұрмалауға қатысты сот ісін қозғауға негіз болады.

3.3.1. Тұлғалық мерчендайзинг

Қызметтер мен тауарларға талапкер жауапты не оны қадағалайды деп

жауапкердің репрезентация жасауы секілді оқиғаларды енгізу арқылы жосық-

сыз бәсекенің кеңеюі оның заманауи коммерциялық ортаға сай болуына кө-

мек береді. Сондай-ақ танымал тұлғалар имиджі мен тұлғалық ерекшеліктерін

басқаның пайдалануын қадағалауға жосықсыз бәсекені қолдану мүмкіндігі бар.

Тұлғалық мерчендайзинг, яғни селебритилер есімі мен имиджін пайдаланып,

оны өнімдер және қызметтер арқылы байланыстыруы не қолдауы – заманауи

маркетингке тән элементтердің бірі. Сонымен қатар қазіргі таңда Ұлыбритания

құқығы жеке тұлға құқығын танудан бас тартты.

Әділетсіз бәсеке әрекетінің икемделгіштігіне қарамастан, басқаның тұлға-

лық аспектілерін иемденетін трейдерлерден қорғауға келгенде әлсіздік таны-

тып отыр.

Lyngstrad v. Annabas Products ісінде

Аbba поп-тобы жауапкердің топ

атауы мен имиджі бар жеке заттарды сатқаны үшін сотқа шағымданды. Жеңілдік

беруден бас тартқан судья Оливер «поп-жұлдыздардың жеке заттарын сату-

ға рұқсат беруі ешкімнің ойына келмейді» деп есептейтінін айтты. Сондай-ақ

жауапкердің «жастар кумирлерінің суреттеріне сұранысты қанағаттандырудан

басқа ештеңемен айналыспағанын» да атап өтті.

Австралия соттары жеке тұлға мен қасиеттер мерчендайзингінде жосық-

сыз бәсекені қолданудың жеңіл әдістерін бекітті. Мысалы, Henderson v. Radio

[1996] RPC 697, 712–13.

Irvine v. Talksport [2002] FSR 943.

B. Isaac, ‘Merchandising or Fundraising? Trade Marks and the Diana, Princess of Wales Memorial

Fund’ (1998) EIPR 44 (Диананың логотипін пайдалану қайнар көзінің көрсеткіші болмайды, бірақ

пайдаланушы қорға қаржылай көмек бергенін көрсетеді).

The National Guild of Removers and Storers Ltd v. Bee Moved Ltd [2016] EWHC 3192 (IPEC) (Бірінші

жауапкер бақылау тізімі мен жарнамасы арқылы NGRS мүшесі екенін тұспалдады, шын мәнінде,

аталған мекеме мүшелігінен шығып кеткен еді).

H. Beverley-Smith, The Commercial Appropriation of Personality (2002); G. B. Dinwoodie and M.

Richardson, ‘Publicity Right, Personality Right, or Just Confusion?’, in M. Richardson and S. Ricketson

(eds), Research Handbook on Intellectual Property in Media and Entertainment (2017), 16-тарау. Сенімділік

құқығы арқылы моральдық және жеке басқа қатысты мүдделерді қорғау туралы 1.3-бөлімді қараңыз.

Басқа да кедергілер жайында, нақты айтқанда, шығын келтіруді дәлелдеуге қатысты қиындықтар

жөнінде 34-тарау, 1.3-бөлімді қараңыз.

[1977] FSR 62.

Сонда.

БҰРМАЛАУ

Corporation ісінде

жауапкер дыбыс жазылған таспаларының бетіне талапкер-

балериналардың суретін қолданды. Жаңа Оңтүстік Уэльс штатының Жоғарғы

соты мұндай жағдайда «жауапкерлер талапкермен арасындағы «байланысын»

бұрмалады» деген шешім шығарды. Себебі «үнтаспаның негізгі тыңдарман тобы

қорап сыртындағы респонденттер суреті олардың рұқсат беруі мен ұсынысын

бекітті» деп ойлауы мүмкін.

Австралия федералдық соты бұдан да либералды әдісті Hogan v. Koala Dundee

ісінде

қолданды. Онда судья Пинкус жосықсыз бәсекені дәлелдеу үшін бұр-

малауды көрсетудің қажеті жоқ екенін айтты. Осындай жағдайда шағымданған

Crocodile Dundee фильмінің «жұлдызы» әрі жазушы қысқажеңді жейде, қалпақ

сияқты «австралиялық сипаттағы» киім-кешек сатқан екі туристік дүкенді сотқа

берді. Талапкердің арызына жауапкердің Dundee атауын қолдануы, сондай-ақ

Crocodile Dundee фильмінің бас кейіпкеріне ұқсатып, коала аюының суретін пай-

даланып, қысқажеңді жейде кигізіп, қалпағына тіс тізіп, пышақ ұстатып бейне-

леуі негіз болды. Сот бұл тұста бұрмалаудың қажет болғанын теріске шығарып,

талапкерге жеңілдік берді. Сот шешімі «талапкерге тиесілі имиджді, тауарды әді-

летсіз байланыстырып, репутациясын заңсыз иемденгеніне» негізделді.

Алайда Crocodile Dundee-ге қатысты екінші Hogan v. Pacific Dunlop ісінде

Федералдық сот оны жосықсыз бәсекеге жеңіске жету үшін дәстүрлі позиция ұс-

танып, талапкерден бұрмалауды дәлелдеуін талап етті. Мұнда талапкер Crocodile

Dundee фильмінің нақты эпизодына (пышақ эпизоды) сілтеме жасап, аяқкиім

жарнамалады. Австралия федералдық соты мәлімдегендей, бұл тұста «мәселе

туындаған суретті не белгіні пайдаланып, жауапкер тауарлары мен қызметтері-

не талапкердің коммерциялық байланысы бар деген репрезентация жасау ар-

қылы бұрмалады. Шын мәнінде, мұндай байланыс жоқ».

Ағылшын істерінде жосықсыз бәсекеге бұрмалау қажет деген көзқарас бар.

Сондай-ақ соттар жеке тұлғаның тауарлар мен қызметтерді жасап шығарғанына

көпшілік сенбегенімен, оларға жеке тұлға қолдау білдірді деп ойлауы міндет-

ті дегенді айтты. Нәтижесінде өнімдерді нақты жеке тұлға ұсынған «ресми» не

«бекітілген» сөздермен белгілеу бұрмалау ретінде қарастырылса да, танымал

тұлғалардың имиджін жарнамаға рұқсатсыз пайдалану бұрмалау саналуы да,

саналмауы да мүмкін.

Осы іспеттес, Elvis Presley-ге қатысты істе

судья Ладди

«Еlvis, Еlvis Рresley не иіссу мен әтірдегі Еlvisly деген жазу мен қолтаңба тұтыну-

шылардың оларды Элвистің меншігіне қатысы бар екенін меңзейді деп ойла-

майтынын» мәлімдеді. Себебі адамдар осындай заттарды сатып алғанда, өнімді

кім жасап сатқанына немесе лицензия кімде екеніне аса көңіл аудара бермей-

ді. Осылайша, Spice Girls тобы бейнеленген стикерлерді сатып алатын адамдар

оларды топтың өзі шығарды немесе стикерлердің сапасын топ мақұлдады деп

ойлауы екіталай екені айтылды. Себебі тауар жеткізетін трейдерлер бар болғаны

[1969] RPC 218.

Сонда, 232.

(1988) 12 IPR 508.

Сонда, 520.

(1989) 12 IPR 225.

Ең бірінші инстанцияда, судья Гаммоу.

Elvis Presley Trade Marks [1997] RPC 543, 558.

Сонда.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

«бүгінгі күн кумирлерінің суреттері мен айтқан сөздеріне» деген сұранысты

қанағаттандырады.

Танымал тұлғаның имиджін қорғауға арналған тиімді әдісті Irvine v. Talksport

ісінде судья Ладдидің шешімінен көруге болады.

Онда Formula-1 шабандозы

Эдди Ирвин суретін Talksport-тың жарнамалық брошюрасында (радиостанция-

ның жарнамасына) пайдаланғаны үшін сотқа берді. Брошюрада Ирвиннің су-

реті өңделіп, оның Talksport логотипі бар радионы тыңдап тұрғаны бейнеленді.

Ирвиннің жосықсыз бәсеке ісінде судья Ладди оның пайдасына шешті. Судья

Ладди жосықсыз бәсеке мен жеке тұлға істерін сараптап, «тұлға трейдер өнім-

дері мен қызметтеріне қолдау көрсетеді деген бұрмалауға жол бермеу үшін

жосықсыз бәсекені қолдана алатынын» мәлімдеді. (Сот мерчендайзингке қа-

рағанда, қолдаудың ұғымы тар екенін атап өтті). Судья Ладди қолда бар фак-

тілерді ескеріп, Talksport брошюрасы Ирвиннің радиостанцияны қолдайтынын

көрсетеді деген әсер қалдыратынын анықтады. Әсіресе судья Ладдиге Ирвинге

жақын адамның дәлелі үлкен әсер қадырды. Ол автошабандоз тегін радионы

жарнамалайды деп санап, Ирвиннің радиостанциямен келісімі бар деп ойлаған.

Апелляция соты судья Ладдидің шешімін растады. Ирвиннің радио тыңдап тұр-

ған суреті радионы қолдайтындай әсер қалдырғанын мәлімдеді.

Әрі кетсе бұл

іс Британия соттарының жеке тұлға имиджі мен ұқсастығы трейдер өнімдеріне

қолдау көрсетеді деген жалған әсер қалдырып, рұқсатсыз пайдаланылуына қар-

сы өз билігін жіті жүргізетінін көрсетеді.

Бұл көзқарасты Robyn Rihanna Fenty v. Arcadia Group Brands ісінде судья Бирсс

те қолдады.

Сот «ерекше, әдемі имиджі бар», «танымал поп-жұлдыз» деп сипат-

таған Рианна сәнді киімдер сататын танымал ритейлер Topshop-ты суреті жап-

сырылған жейделер сатқаны үшін жосықсыз бәсекеге қарсы сотқа берді. Судья

Бирсс танымал не қарапайым жеке тұлғаның имиджін көшіріп басуын бақы-

лауды жалпы ағылшын құқығы мақұлдамайтынын қайталап айтты. Нәтижесінде

Рианна гудвилін, бұрмалауды және зиян келгенін қажет ететін жосықсыз бәсеке-

ні дәлелдеуге тиіс еді. Жеке тұлға ісінде жиі кездесетін жағдай сияқты, бұл істе де

басты мәселе – Topshop-тың Рианнаның суреті басылған жейделер сатуы сауда-

ның шығу тегін қаншалықты бұрмалағаны сөз болды. Судья Бирсс атап өткендей,

«атақты тұлғаның танымал суреттері салынған киім сату ғана жосықсыз бәсеке

емес; керісінше, потенциалды тұтынушының тауар алу жөніндегі шешіміне әсер

ететін жалған түсінік қажет».

Тауардың заттаңбасында не басқа белгілерінде

Рианнаның киім-кешекті сатуға рұқсат бергені жөнінде мәлімет кезікпесе, судья

Бирсс оның бұрмалауға жатпайтынын анықтады. Мерчендайзинг пен қолдау

жөніндегі тұтынушылар түсінігінде қалыптасқан өзгерістер мен шынайы қарым-

қатынасты саралаған (Рианнаға еліктейтін 13–30 жас аралығындағыларға) судья

Halliwell v. Panini SpAісі (6 маусым. 1997; судья Лайтман) Lyngstrad v. Annabas Products [1977]

FSR 62 ісінде қайталап, талапкерге ex parte сот арқылы тыйым салуға рұқсат етуден бас тартып,

альбомдарды дисклаймерсіз сатуға тыйым салды.

[2002] FSR 943. Бұл шешім сот позициясының жеке тұлға мерчендайзингіне қарай өзгеруінің

белгісі деп есептелді; қараңыз: H. Carty, ‘Advertising, Publicity Rights and English Law’ (2004) IPQ 209,

240 (Іс «бейне құқығына қатысты деликтінің радикалды қайта қарастыру» тұрғысында сипатталды).

Irvine v. Talksport [2003] FSR 619 (CA).

[2013] EWHC 2310 (Ch). Себеп: Апелляция сотында қарастырылды: Robyn Rihanna Fenty v.

Arcadia Group Brands Ltd [2015] EWCA Civ 3.

[2013] EWHC 2310 (Ch), [36].

БҰРМАЛАУ

Биррс жейде сатып алған тұтынушылардың басым бөлігі «оған Рианнаның өзі

рұқсат еткен, бекітілген өнім» деп ойлауы мүмкін екенін анықтады.

3.3.2. Кейіпкерлер мерчендайзингіндегі бұрмалау

Кейіпкер мерчендайзингі мультфильм бейнелері мен басқа да ойдан шыға-

рылған кейіпкерлерді саудалауды қамтиды. Ұлыбританияда тұлға мерчендай-

зингі австралиялық әдіске сүйенбесе де, оны кейіпкер мерчендайзингіне қа-

тысты ерекше құлшыныспен қолданды. Мысалы, Mirage Studios v. Counter-Feat

Clothing ісінде

жауапкер киімдерінде талапкердің кейіпкері тасбақа-ниндзя

бейнесін қолданғандықтан, жосықсыз бәсекеге жауапты деп танылды. Вице-

канцлер Браун-Уилкинсон жағдайды былай түсіндірді:

«Бұл істің ең маңызды дәлелі мынада: сатып алушы көпшіліктің басым бөлігі

енді тауарда танымал телевизиялық жоба немесе мультфильмдер кейіпкерлерін

қолдануды авторлық құқық иесі не кейіпкерлер құқығын иеленетіндердің лицен-

зия беру нәтижесі» деп түсінеді әрі солай топшылайды.

Осылайша, «тауар сатылымы екі рет бұрмалауға жол береді» деген шешім

шығарды. Біріншісі – жұртқа тауарды «түпнұсқа» деп көрсету (яғни сызбалар та-

лапкерге тиесілі екенін). Екіншісі – тауарлардың лицензия алған-алмағанын бұр-

малау.

Вице-канцлер Браун-Уилкинсон австралиялық лауазымды тұлғаларды

«мықты» деп есептейтінін айта кетті.

Тасбақа-ниндзя ісіне қатысы түрлі пікір айтылса да,

ағылшын соттары ше-

шімді нақты фактілер аясында ғана қарайтынын көрсетеді.

Байқағанымыздай,

шешім тұлға мерчендайзингі істеріне қатысты емес;

осы жерде «Құқығы қор-

ғалған бейнелер не атаулар қаншалықты пайдаланылады?» деген сұрақ туын-

дайды.

Себебі осы оқиғада сот бірқатар билік органының авторлық құқығы

жоқ материалдар емес, авторлық құқығы жоқ атауларды лицензиялаумен ай-

налысқанын анықтады.

Бұған қоса, мерчендайзинг авторлық құқық арқылы

Сонда, [72]. Танымал фотосурет сипаты (ресми клип барысында түсірілген), Topshop-тың бұрын

да Рианнамен коммерциялық қарым-қатынасы болғаны және ритейлердің басқа танымал тұлғалар-

мен дизайнға қатысты келісім жасауы немесе қолдау көрсетуінің бәрі жауапкершілікті анықтауға

септігін тигізді.

[1991] FSR 145.

Сонда, 155.

Судья Ладди «түпнұсқалыққа» сілтемені кейіпкер авторына немесе оның мирасқорларына сіл-

теме деп қарастырған сияқты: Elvis Presley [1997] RPC 543, 553.

Дегенмен билік екі Dundee ісін қамтымады. Ағылшын және Австралия құқығын салыстыру үшін

қараңыз: S. Burley, ‘Passing o and Character Merchandising’ [1991] EIPR 227, 228.

Wadlow (2016), [7–151], шешімге сыни көзқарас негізінде қарады. Мақұлдайтын басқа пікірлерді

мына жерден табуға болады: J. Holyoak, ‘United Kingdom Character Rights and Merchandising Rights

Today’ [1993] J Bus L 444, 451 (Жалпы, кейіпкерлер мерчендайзингі қазір тиісті дәрежеде қорғалған

деген пікірде).

Elvis Presley [1997] RPC 543, 553.

Жақында, Ұлыбританияның Апелляция соты растағандай, «атақты адамның аты не бейнесі

тұтынылатын коммерциялық дүние болып есептелгендіктен, қоғам өнімді танымал тұлға қолдайды

деп түсінуі мүмкін (міндетті емес, әрине)»; in Robyn Rihanna Fenty v. Arcadia Group Brands Ltd [2015]

EWCA Civ 3, [41].

Nice and Safe Attitude v. Piers Flook [1997] FSR 14, 21.

Қараңыз: Wombles v. Womble Skips [1977] RPC 99; Tavener Rutledge v. Trexapalm [1975] FSR 179.

Сонымен қатар ол Lyngstrad v. Annabas Products [1977] FSR 62 ісі осы негізде ерекшеленуі мүмкін

екенін айтты.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қорғалса да, соттар жосықсыз бәсеке ісінде жеңіске жету үшін талапкер көпшілік

тауарлардың лицензиясы бар екенін түсінгенін және олар тауарды осы негізде

сатып алғанын дәлелдеуі шарт. Бұған BBC Worldwide v. Pally Screen Printing ісі

мысал.

BBC-дің Teletubbies деп аталатын балаларға танымал кейіпкерлерге ав-

торлық және мерчендайзинг құқығы бар еді. Жауапкер жейде секілді бірқатар

тауарға Teletubbies суреттерін басып шығарды. BBC-дің жосықсыз бәсеке жөнін-

дегі шағымына судья Ладди былай түсініктеме берді:

«Талапкерлер қоғам өкілдері аталған көркем туынды түріне қарап-ақ, оның

талапкерге тиесілі не өнімдердің олардың рұқсатымен жасалғанын түсінетін

деңгейге жететіндей жеткілікті репутация жасағанын дәлелдеуге тиіс. Меніңше,

көпшілік көркем туынды бейнеленген жейдеге қарап, оны белгілі телевизиялық

кейіпкерлердің көркем туындысы ретінде қарастыруы әбден мүмкін. Осы тұста

тұтынушылар тауарды кім өндіріп, жеткізгені, сондай-ақ жейде талапкер рұқса-

тымен немесе оның басшылығымен жасалды ма, жоқ па» деген сұрақтар жайын-

да мүлдем ойламауы ықтимал.

Судья Ладди BBC жауапкерлерге қарсы жалпы сот шешімін шығарып беруден

бас тартты. Себебі жауапкердің жеңіске жетуі «күтпеген жағдай емес» еді.

3.4. КЕРІ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

«Кері» немесе «теріс» жосықсыз бәсеке – трейдер басқа трейдердің тауары

мен қызметтерін пайдаланып, сол арқылы репутациясын орнатуға тырысуы.

«Классикалық жосықсыз бәсекеге жауапкердің бұрмалауы – оның тауары мен

қызметі талапкерге тиесілі» деген жалған түсінік береді. Ал кері жосықсыз бә-

секеге жауапкердің бұрмалауы талапкер тауары мен қызметтері (не талапкер

тауары мен қызметіне жауапты) жауапкерге тиесілі деген ой қалыптастырады.

Демек, жауапкер тауары талапкерге тиесілі деп жалған айтудың орнына, өзінікі

деп көрсетуге талпынуы.

Кері жосықсыз бәсекеде сот ісін қаншалықты қозғауға болатыны анық

емес.

Шынында, бұл «классикалық үштік» талаптарының стандарттары бір-

бірімен сәйкес келуіне байланысты. Осы тұста басты мәселе – бұрмалау мен

нұқсан келтіруді анықтау. Тұлға жай ғана басқа бір трейдердің тауарын алып-

сатса әдетте бұл бұрмалау ретінде есептелмейді. Олар тауарларға жаңа белгі

қосқанда ғана қарастырылады. Сондай-ақ өндіруші-талапкер тауарын нарыққа

шығарып үлгерсе де, келтірілген шығынды анықтау қиын. Жауапкердің тауарды

алып-сатудан өз бетінше пайда көруі де өндірушіге зиян келтірмейді. Алайда

кей жағдайда алыпсатардың әрекеті жосықсыз бәсеке ауқымына ілігіп кетуі

мүмкін. Тұлға талапкер тауарын өзінікі деп көрсетіп, жеме-жемге келгенде, ор-

нына өз тауарын ұсынуы бұған жақсы мысал. Мәселен, Bristol Conservatories v.

Conservatories Custom Built ісінде

талапкер мен жауапкер жылыжай жобалау

[1998] FSR 665.

Сонда, 674.

J. Cross, ‘Giving Credit where Credit is Due: Revisiting the Doctrine of Reverse Passing o in

Trademark Law’ (1997) 72 Wash L Rev 709.

H. Carty, ‘Inverse Passing o: A Suitable Addition to Passing o?’ [1993] EIPR 370.

[1989] RPC 455, 464–5. Қараңыз: Boehringer Ingelheim KG v. Swingward Ltd [2004] EWCA Civ 129,

[55]–[58].

БҰРМАЛАУ

және сату бизнесімен айналысты. Жауапкердің сатушысы потенциалды тұтыну-

шыға талапкер түсірген жылыжай фотосуреттерін көрсетті. Осы арқылы ол жы-

лыжайларды өз жобасының үлгісі мен шеберлігінің нәтижесі екеніне тұтынушы-

ларды сендіруге тырысты. Талапкердің жауапкер сот ісін қабылдамау жөніндегі

өтінішін Бірінші инстанция соты қабылдады. Алайда Апелляция соты бұл шешім-

нің күшін жойды. Апелляция соты «жауапкер тауарының сапасы талапкер өнімі-

мен бірдей, сондықтан бұрмалады» деген шешім шығарды. Талапкердің гудвилі

«фотосурет көрсетілген кезде-ақ жария етіліп, бекітілгендіктен», сот тұтынушы-

ның талапкерді білмейтіні аса маңызды емес деп мәлімдеді. Сөйтіп, талапкерге

сауда-саттықтың жауапкерге өтіп кетуінен шығын келді. Апелляция соты жаңы-

лыстыру болмаса да, бұрмалау арқылы «жаңылыстыруға мүмкіндік берілмеді»

деген көзқарасты ұстанды. «Кері жосықсыз бәсекені классификациялау пайдалы

ма, жоқ па?» деген сұрақ әлі де басы ашық күйінде қалды.

3.5. САЛЫСТЫРМАЛЫ ЖАРНАМА

«Салыстырмалы жарнама» термині бір трейдердің тауары мен қызметтерін

басқа трейдердің тауары мен қызметтерімен салыстырған жарнаманы сипаттау-

да қолданылады. Әдетте жарнама беруші өнімін ұтымды көрсету мақсатында

салыстырмалы жарнамада заттардың бағасы, құны, мерзімі не сапасы сияқты

ерекшеліктеріне көңіл бөледі.

Салыстырмалы жарнамамен айналысатын тұл-

ғаның жосықсыз бәсеке жасағаны үшін жауапқа тарту не тартпау салыстырудың

табиғатына байланысты екенін айтып өткен жөн. Кей жағдайда салыстыру бұр-

малауға жатпайды. Мысалы, Bulmer v. Bollinger ісінде

судья Гофф «егер біреу

тауарын талапкер тауарымен бірге пайдалану өте ыңғайлы екенін мәлімдесе,

бұл жосықсыз бәсеке емес» деді. Сол сияқты, жауапкер тауарын талапкер өні-

мімен бірдей немесе одан жақсы деп мәлімдегенде, жосықсыз бәсеке болып

танылмайды.

Ал басқа жағдайда салыстырмалы жарнама бұрмалау ретінде қарастыры-

луы мүмкін. Мысалы, McDonald’s Hamburgers v. Burger King ісінде

Burger King

гамбургерін Лондон метросында «Бұл жай ғана Big Mac емес» деген слоган-

мен жарнамалады. Сауалнама нәтижесі қоғамның кей мүшелері мұны Burger

King-тің Big Mac деп аталатын гамбургерінің жарнамасы, не оның жаңартылған

нұсқасы деп түсінгенін көрсетті. Сондай-ақ деректер аталған жарнаманы көр-

ген адамдардың Burger King мейрамханаларына барып, Big Mac гамбургеріне

тапсырыс бергенін көрсетті. Яғни судья Уизфорд бұған «жарнаманы бұрмалау»

деген шешім шығарды. Kimberley Clark v. Fort Sterling ісінде

жауапкер nouvelle

дәретхана қағазына жарнама жасап, наразылық білдірген тұтынушыларға оның

орнына andrex дәретхана қағазын ұсынды. Nouvelle қаптамасында «жұмсақ

Wadlow (2016), [7–192] (Деликтіні өз құқығына емес, әдеттегі принциптер қолданылатын, сот

ісін қозғауға тұрарлық бұрмалауға байланыстырды); J. Drysdale and M. Silverleaf, Passing o Law and

Practice (1995), [4.14] (Кері жосықсыз бәсеке концепциясының құндылығы бар екеніне күмәнданды).

Тіркелген тауар белгілері режимі мен заңсыз реттеу аясындағы салыстырмалы жарнама

позициясы үшін 40-тарау, 2, 6-бөлімдер және 41-тарау, 6-бөлімді қараңыз.

[1978] RPC 79, 117.

[1986] FSR 45.

[1997] FSR 877.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

екеніне кепілдік береміз (не Andrex® қағазына алмастырамыз)» деп жазылды;

Andrex брендінің иесі, талапкер оның жарнамасын жосықсыз бәсеке деп еске-

ріп, сотқа шағым түсірді. Сот мұның бұрмалау екенімен келісті. Себебі жарнама

тұтынушылардың nouvelle-ді «andrex брендінің өнімі немесе andrex қағазының

жарнамасы nouvelle-ден кемшін» деп ойлауына әсер етуі мүмкін деген пікірмен

келісті.

4. БҰРМАЛАУ – АЛДАУ МА?

Бұған дейін түсіндіргеніміздей, бұрмалауды анықтау барысындағы басты

мәселе жауапкер ой-пайымына емес, керісінше, оның әрекетінің салдары мен

қоғамға әсер етуінің нәтижесіне байланысты. Әсіресе талапкер жауапкердің

әрекеттері қоғамды, оның қомақты бөлігін жаңылыстырғанын не жаңылысты-

ру ықтималын дәлелдеуге тиіс. Жосықсыз бәсекеде табысқа жету үшін талап-

кер жауапкердің қасақана алдау арқылы бұрмалау болғанын көрсетуі шарт.

Лорд Джаунсей мұны Reckitt & Colman Products v. Borden ісінде

атап көрсетті.

«Бұрмалау алдау не алдауға ұқсағанда, соның нәтижесінде талапкерге шығын

келсе», бұл жосықсыз бәсекеде жеңіп шығудың алғышарттарының бірі екенін

айтты. Сатылымға әсер етпейтін сәл жаңылыстыру жеткіліксіз.

Бұрмалау әдетте соттардан алдау мәселесі көпшіліктің жауапкер әрекетін қа-

лай бағамдайтынын болжауды анықтауды қажет етеді.

Жауапкердің репрезен-

тациясы қалың қауымды алдаса, оның шын, әділ немесе заңды екені маңызды

емес. Сол сияқты, жауапкердің атауында тиесілі географиялық атауды, не сипат-

тамалық терминді пайдалануы алдауға алып келсе, олардың маңызы жоқ.

Бұрмалаудың қаншалықты алдауға жататынын анықтауда бірнеше сұрақ

туындауы мүмкін. Сауалдардың табиғаты мен сәйкес маңызы жағдайға байла-

нысты өзгерсе де, мыналарды қамтиды:

(і) Кім алдануға тиіс?

(іі) Қанша адам алдануға тиіс?

(ііі) Алдау қандай жағдайда орын алады?

Сұрақтарды қарастырғаннан соң, соттардың осыған қолдануы мүмкін дәлел-

дерді талқылаймыз. Содан кейін бұрмалаудың алдау екенін анықтауда ескеріле-

тін кейбір факторларға тоқталамыз.

Сонда, 885.

Phones4U [2006] EWCA Civ 244 (Jacob LJ) («Шатасу» мен «алдауды» салыстырды); Hodgkinson &

Corby v.Wards Mobility Services [1995]FSR 169,175;Nice and Safe v.Flook [1997]FSR 14,20;Barnsley Brewery

Company v. RBNB [1997] FSR 462, 467 (жаңылыстыру – алдау емес).

[1990] RPC 341, 417.

Бұл – «алқабилер мәселесі»: Harrods v. Harrodian School [1996] RPC 697, 717; Neutrogena Corporation

v. Golden Ltd [1996] RPC 473, 482.

Montgomery v. Thompson [1891] AC 217, 220.

БҰРМАЛАУ

4.1. КІМ АЛДАНУҒА ТИІС?

Бұрмалау қоғамды қаншалықты алдайтынын анықтауда соттар оған қалың

көпшіліктің көзімен қарайтын.

Алайда тауар мен қызметтер жалпы қауымға са-

тылмаған жағдайда, соттар тауар мен қызметті тұтынған жұртшылықтың басым

бөлігіне бұрмалаудың әсерін қарастырады. Қоғамның басым көпшілігі жауап-

кердің тұтынушылары деген пайымға қарамастан, «сәйкес қауым» жорамалды

бұрмалау түріне байланысты өзгеріп тұрады деген көзқарасты ұстанған дұрыс.

Осылайша, жауапкер тауарының өнім көзі талапкердікі деп көрсетсе, сондай-ақ

талапкер мен жауапкер тауары бірдей деп бұрмаласа, сот оның талапкер тұты-

нушыларына тигізетін әсерін қарастырады.

Байланыстың басқа түрін пайдала-

нуды талап ететіндей, тараптардың тауарлары мен қызметтері бір-бірінен ерек-

ше болғанда, соттар талапкер әрекеттерімен таныс, бірақ жауапкер тауары мен

қызметі нарығындағы тұтынушыларға көбірек көңіл бөледі. Мұндай әдіс Harrods

v. Harrodian School ісінде

қолданылды. Онда судья Миллет «сәйкес қауымға»

мынадай анықтама берді: «Лондонда тұратын, Harrods-та сауда жасап, балала-

рын ақылы мектептерге беруді қалайтын ауқатты орта тап».

Шартты тұтынушының атрибуттары мен дағдылары мәселеге байла-

нысты өзгеруі мүмкін.

Шынында, Reckitt & Colman ісінде

лорд Оливер:

«Тұтынушылардың табиғаты қалай қалыптасса, сол күйінде қабылдануы ке-

рек», – деді. Кей жағдайда «сәйкес қауым» ыждағатты болуы мүмкін. Мысалы,

екі банк арасындағы жосықсыз бәсекеге қатысты шешімде «банктен қомақты

сома қарызға алғысы келетін потенциалды тұтынушылар қызметіне жүгінетін

не іздейтін ұйымды егжей-тегжейлі зерттейтіні белгілі» деген пікір айтылды.

Алайда басқа жағдайда шартты тұтынушы қызықпай, немқұрайдылық танытуы

мүмкін. Мәселен, супермаркетке келгендер әдетте сатып алғысы келетін тауар-

ды таңдауға он секундтан аз уақыт жұмсайды. Жауапкер «тұтынушылар сауатты,

ұқыпты, мұқият не есепшіл» екенін, оларды жаңылыстыра алмайтынын айтып

ақталса да, жауапкершіліктен құтылмайды.

Шартты тұтынушының атрибут-

тары мен дағдылары мәселеге қатысты өзгерсе де, сот олардың сатып алған

тауарына немқұрайды қарайтын сәттерін ескермейді.

Егер тұтынушылар са-

тып алатын тауарларына немқұрайды қараса, талапкер жауапкердің бұрмалау

Marengo v. Daily Sketch (1948) 65 RPC 242, 250.

Okotoks Ltd v. Fine & Country Ltd (бұрын Spicerhaart Ltd) [2012] EWHC 2230 (Ch), [75]. Судья

Хилдярд былай деді: ««Қоғам» не «адам» сөздері талапкердің (іс жүзіндегі не потенциалды болсын)

«тұтынушылары» немесе «сатып алушылары» не талапкермен іскерлік қарым-қатынасы бар тұлғалар

дегенді білдіреді. Одан әрі қараңыз: Okotoks Ltd v. Fine & Country Ltd [2013] EWCA Civ 672.

[1996] RPC 697, 716.

Reckitt & Colman (Products) v. Borden [1990] RPC 341, 423.

Сонда, 415–16.

HFC Bank v. Midland Bank [2000] FSR 176, 185.

Reckitt & Colman v. Borden [1990] RPC 341, 415–16; Clark v. Associated Newspapers [1998] RPC 261,

271.

Clark v. Associated Newspapers [1998] RPC 261, 271 ісінде судья Лайтман айтқандай, «шағым

жазушыға қатысты бейтарап не немқұрайды болса, ол жалған екені екіталай». Қараңыз: Politechnika

Ipari Szovetkezet v. Dallas Print Transfers [1982] FSR 529.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

әрекеті алдағанын дәлелдей алмайды. Себебі мұндай жағдайда бұрмалау сәйкес

тұтынушыларға әсер етпейді.

4.2. ҚАНША АДАМ АЛДАНУҒА ТИІС?

«Енді қанша адам алдануға тиіс» деген мәселені қарастырамыз. Әрине, сот

ісінде жеңіске жетуге тиісті бөліктегі қоғамның бүкіл тұтынушылары бұрмалау-

дан алданғанын талапкердің дәлелдеуі міндетті емес. Судья Джэйкоб айтқандай,

«адамдардың көбі үнемі алданып қалмаса да, сәл алдануының өзі жосықсыз бә-

секені тануға жеткілікті».

Ал «жеткілікті» дегенді қалай түсінген абзал? Соттар

бұған «жұртшылықтың «басым» бөлігі жаңылуға тиіс» деп жауап берді. Lego

ісінде

судья Фалконер айтқандай, «жосықсыз бәсеке адамдардың айтарлықтай

басым бөлігі талапкер мен жауапкер арасында іскерлік қарым-қатынас бар деп

санағанда, нақты қауіп туындайды».

Өз кезегінде, бұл мына сұраққа алып келеді: «Сәйкес топтың «айтарлықтай»

бөлігі дегенді қалай түсінеміз?» Бұл сұрақтың анық жауабы жоқ. Көп жағдай-

да соттар бұл терминге тиімсіз деп анықтама берді. Осылайша, «айтарлықтай»

тіркесі қоғамның басым бөлігін не үлкен үлесін білдірмейтіні анық.

Мысалы,

Chocosuisse ісінде швейцариялық «Шале» шоколадын Швейцарияда өндірілді

деп ойлап, жаңылысқандар саны алданбаған тұтынушылардан аз-тұғын. Әйтсе

де бұл жосықсыз бәсекеге жеткілікті болатын.

Апелляция сотының айтуынша,

кей істе қолданылғандай, de minimis ғана емес, «қарабайырдан жоғары» сөзде-

рін айналып өткені жөн еді.

Бұл пікірлерден бөлек, сот «айтарлықтай» мағына-

сын анықтап беруге ынта танытпады.

4.3. АЛДАУ ҚАНДАЙ ЖАҒДАЙДА ОРЫН АЛАДЫ?

Ағылшын заңында «Көпшілік қандай жағдайда алдануға тиіс?» деген сауал –

жеткілікті дәрежеде зерттелмеген мәселенің бірі. Бұл сұраққа іске қатысты фак-

тілерге байланысты жауап беріледі. Көп жағдайда жауап өте қарапайым: ша-

тастыру сатып алғанда орын алады. Бұған Bostik v. Sellotape GB ісі мысал.

Бұл

Бұл судья Фостердің «асығыс ақымақты» қарастырудан алып тастауын түсіндіреді: Morning Star

Co-operative Society v. Express Newspapers [1979] FSR 113. Қараңыз: Newsweek v. BBC [1979] RPC 441,

447 (Қоғамның қарапайым, саналы мүшелері қаншалықты жаңылысуын анықтау сынағы; қоғамның

бақылаудан тыс аз бөлігіне қатысты жаңылысу ғана жеткіліксіз). Апелляция соты еуропалық тауар

белгісі құқығында қарастырылған шартты тұтынушы туралы критерийді қолданды, яғни түсінбеуші-

лікті жақсы хабардар, айтарлықтай байқампаз әрі сақ тұтынушылар көзқарасымен бағалау керек:

Asprey & Garrard v. WRA (Guns) Ltd [2002] FSR 487, [35].

Neutrogena Corp. v. Golden Ltd [1996] RPC 473, 481.

Lego v. Lemelstrich [1983] FSR 155, 188. Қараңыз: Reed Executive v. Reed Business Information [2004]

RPC 767, 797, [111]; Phones4U [2006] EWCA Civ 244, [17]; Knight v. Beyond Properties Pty Ltd [2007] FSR

34, [80].

Neutrogena v. Golden Ltd [1996] RPC 473 (Талапкер нарықтың 0,25% ғана иемденді, бірақ бұл

қоғамның айтарлықтай бөлігін жауапкердің өнімдері талапкерге тиесілі деп жаңылыстыруы мүмкін).

Chocosuisse v. Cadbury [1999] RPC 177, 143, Апелляция соты бұл шешімнің «дұрыс болмауы»

мүмкін емес деген негізде бекітті: [1999] RPC 826 (CA), 838.

Neutrogena v. Golden Ltd [1996] RPC 473, 494.

[1994] RPC 556. Сондай-ақ қараңыз: Julius Sämaan Ltd v. Tetrosyl Ltd [2006] FSR 42, [118] (Kitchin

J) (Рождество шыршасы сияқты пішіні бар ауа тазалағыш басқа қаптамамен, талапкер қайыңынан

қымбат сатылуы жосықсыз бәсеке саналмады).

БҰРМАЛАУ

істе талапкер blu-tak деп аталатын көк түсті, қайта қолданылатын желім өндіріп

сататын. Талапкерге бәсекелесу ниетімен жауапкерлер көк түсті, Sellotak желімін

шығарып, оны вlu-tak желімінің қаптамасымен көлемі бірдей қаптамамен сатты.

Көлемі жағынан шамалас болса да, бәсекелес өнімдердің «сыртқы көрінісі бір-

бірінен бөлек» еді. Нәтижесінде жосықсыз бәсеке шағымы толықтай өнімнің тү-

сіне негізделді. Соттың шешіміне сай, жауапкер көк түсті желім сатқанда blu-tak-

қа жосықсыз бәсеке жасаған жоқ. Себебі сатылу нүктесінде тұрғанда жауапкер

желімінің көк түсі көзге көрінбейді.

Басқа жағдайда тұтынушылар қаншалықты алданғанын қарастыратын сәйкес

кез – олардың өнімді сатып алған сәті емес, оны пайдаланып, тұтынған уақы-

ты. Мысалы, газеттегі мақаланың авторлығына қатысты жосықсыз бәсеке ісінде

қоғамның жаңылысуы газетті сатып алған кезімен емес, мақаланы қашан оқы-

ғанымен байланысты екені айтылды.

Сатылымнан кейінгі жаңылыстыру да бас-

қа орталарда маңызды саналуы мүмкін. Мысалы, киім-кешек, асүй құралдары

сияқты, дизайнерлік тауарлар үшін маңызды. Себебі өндіруші жайындағы мәлі-

мет олардың лэйблдарында ұзақ уақыт бойы көрініп тұрады.

100

Жауапкердің бұрмалауы жедел жаңылыстырып, алайда «тұтынушы оның

тауарын сатып алып, қызметін пайдаланғанша жойылып кеткен сәтін жосықсыз

бәсекеге жатқызуға бола ма, жоқ па» деген сұрақтың әлі де жауабы жоқ. Бұл сон-

дай-ақ «претранзакция» немесе «бастапқы мүдделік жаңылысу» деп аталды.

101

Бұл – қаржылық қызметтер сияқты, ұзақ уақыт рәсімдеуді қажет ететін тран-

закцияларға қатысты шынайы сценарий. HFC Bank v. Midland Bank ісінде

102

кей

тұтынушылар қателесіп, HFC-тің орнына Midland-ке барғандай көрінді. Себебі

банк HFC-ке ұқсас HSBC деген атауды пайдаланды. Алайда қателескенін бай-

қамай, Midland-тың қызметіне жүгінген тұтынушылар болған жоқ. Судья Ллойд

жосықсыз бәсекені анықтауға алдаудың қысқамерзімді не салдарсыз болуына

келісіп,

103

бұдан басқа көзқарас білдіруден бас тартты. Кейінгі істерде «бастапқы

қызығу білместігі» (не «атылымды ауыстыру») деп аталған элементтерді қосуға

жосықсыз бәсекені қамтитын жаңылу түрлері кеңінен қарастырылған сияқты.

Fine and Country v. Otokoks ісінде судья Хилдярд мынаны байқады:

«Сатып алғанға (не басқа міндет) дейін алдаудың күші жойылса да, талапкер-

дің гудвиліне зиян келсе де, залал шегуі ықтимал. Сондай-ақ алдау жойылса, сот

ісін қозғауға жеткілікті. Тұтынушы бір дүкенге келдім деп қателесіп, басқа дүкенге

келсе, оның талапкер дүкеніне бару ықтималдығы анықталса, жосықсыз бәсеке

келтірген зардапты оңай даулап алуға мүмкіндік мол».

104

Clark v. Associated Newspapers [1998] RPC 261, 271; Marengo v. Daily Sketch (1948) 65 RPC 242, 250.

100

Chelsea Man Menswear v. Chelsea Girl [1987] RPC 189, 204 (Судья Слэйд зиян келтіру тәуекелін

анықтауда лэйблі бар киім-кешектердің кез келген елге оңай шығарылатынын анықтады).

101

Moroccanoil Israel Ltd v. Aldi Stores Ltd [2014] EWHC 1686 (IPEC), [17]–[28]. Тауар белгілері

пайымдарын 38-тарау, 2.3.3-бөлімнен қараңыз.

102

[2000] FSR 176, 186, 202; салыстырыңыз. Phones4U [2006] EWCA Civ 244, [21] (HFC «деректердің»

оқиғасы саналды).

103

Сондай-ақ қараңыз: Cadbury Schweppes Pty Ltd v. Pub Squash [1980] UKPC 30, [1981] 1 WLR 193;

Woolley v. Ultimate Products [2012] EWCA Civ 1038, [4] (Arden LJ) (Бұрмалау уақытша болмауы керек:

сатып алушының әуелден жаңылысқаны жеткіліксіз, ол материалдық әрекет жасалғанға дейін қате

түсініктерінен арылуға тиіс). Мысалы, осы оқиғада Henley сағаттарын жаңылысып сатып алушылар

бұл позицияны Вулли мырзамен бірге тексергенде, оларға қатысты бұрмалаудың белсенді емес

екені анықталды; Newsweek v. BBC [1979] RPC 441, 449

104

Fine and Country v. Otokoks [2012] EWHC 2230 (Ch), [91].

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Och-Zif Management Europe v. OCH Capital ісінде

105

судья Арнольд осыған ұқ-

сас шешім шығарды. Ол жауапкер транзакция жасалғанға дейін алдаудың алдын

алғаны маңызсыз екенін атап өтті: «Жауапкер бұрмалау арқылы жұртшылықты

өзімен іскерлік қарым-қатынас жасауға ынталандырса, онда оның жалған реп-

резентациясының кейінірек анықталғаны маңызды емес».

Абстракт тұрғысынан қарағанда, жаңылыстыру жеткіліксіз. Шын мәнінде,

зардапты анықтау үшін материалдық бұрмалау талап етіледі.

106

Мұндай бұр-

малау жосықсыз бәсекеге қатысты сот ісін қозғауға жеткілікті деп саналғанмен,

жеме-жемге келгенде, талапкер зиян келгенін дәлелдеуі шарт. Knight v. Beyond

Properties ісінде

107

судья Ричардс «жауапкердің телевизиялық бағдарламасын

Mythbusters деп атауында алдау жоқ екенін» мәлімдеді. Талапкер балаларға

арналған Мythbusters деп аталатын кітап жазып, сатылымға шығарды. Сот бұл

кітапты оқыған кей оқырмандар, әуелде бағдарлама жасаушы мен кітапты жа-

зушы бір адам деп ойлап қалуы мүмкін екенін растады. Алайда («әкелер мен ба-

лаларға» бағытталған бағдарламаның мазмұнына қарап-ақ, анықтау қиын емес)

бастапқы жаңылыстыру талапкерге зардап шектіреді деп танылған жоқ.

4.4. ЖАҢЫЛЫСТЫРУ ДӘЛЕЛДЕРІ

Жаңылыстыру ықтималдығын анықтау мәселесін ең соңында соттар шешетін-

діктен,

108

олар мұндай шешімдерді тараптар ұсынған дәлелдерге сүйеніп жасайды.

Дәлелдің төрт түрі әдетте қиыстыра қолданылды: тұтынушыларды шын мәнінде

жаңылыстыру дәлелдері; сауда-саттық дәлелі; сараптау дәлелі; және сауалнама

дәлелі. Соттар тауар белгісі мен жосықсыз бәсеке істерінде дәлелдеу процестерін

кеш зерттей бастады.

109

Соттар істі қарау процестерінің құнын тараптардың дәлел-

ді құндылықтарын келтіру арқылы төмендетуге ынта танытты. Бұл болашақта сот-

тар сауалнама дәлелдеріне аз көңіл бөлуі мүмкін екенін байқатады.

110

Судья-лорд

Люис айтқандай, жосықсыз бәсеке істерін шешудің классикалық жолы – «жанды

куәгерлердің сөзі мен өзінің [соттың] тәуелсіз бағалауына» сүйенуі.

111

Жосықсыз бәсекеде жеңіске жетуде талаптар жоқ екеніне қарамастан, та-

лапкер жаңылысудың шын екенін дәлелдеуі шарт, адамдардың алданғанын

дәлелдеуге міндетті.

112

Өнімдер нарыққа белгілі бір уақытта шыққанда, мұндай

105

[2010] EWHC 2599 (Ch), [2011] FSR 11, [156], citing Wadlow (2004), [7–39]; approved and applied in

Doosan Power Systems Ltd v. Babcock International Group [2013] EWHC 1364 (Ch), [166], [178].

106

Wadlow (2016), [5–180]–[5–182].

107

[2007] FSR 34, [80]–[84].

108

North Cheshire & Manchester Brewery v. Manchester Brewery [1899] AC 83, 86; Mothercare v.

Penguin Books [1988] RPC 113, 116. Сот өзінің тәуелсіз шешімін кез келген куәгерге немесе бірнеше

куәгерлерге негіздемеуге тиіс. Қараңыз: Spalding v. Gamage (1915)32 RPC 273, 286–7 (Lord Parker).

Ескеріңіз, бұл қаншалықты алдау екеніне қатысты (судьяның жеке пайымына қарағанда) сот шешімі

іске қатысты болуы мүмкін: Chocosuisse Union des Fabricants Suisses de Chocolat v. Cadbury [1998] RPC.

109

Marks & Spencer plc v. Interora Inc. [2012] EWCA Civ 1501, [2013] 2 All ER 663; Interora Inc v.

Marks & Spencer plc [2013] EWCA Civ 319.

110

Сот жосықсыз бәсеке ісінде сауалнама дәлеліне сүйенуі мүмкін, себебі қарастырылған сұрақ-

тың жауабы тауар белгісіне қатысты құқықбұзушылық әрекетінен басқаша болады. Marks & Spencer

plc v. Interora Inc. [2012] EWCA Civ 1501, [26]–[34].

111

Fine & Country v. Okotoks [2013] EWCA Civ 672, [75].

112

Harrods v. Harrodian School [1996] RPC 697, 716. Қараңыз: Marks & Spencer plc v. Interora Inc.

[2012] EWCA Civ 1501, [136], [137(i)]; Marks & Spencer plc v. Interora Inc. [2013] EWCA Civ 319, [10], [20]

(Болжалды құқықбұзушылық белгісіне кенеттен жасалған реакцияға қарағанда, шын жаңылысудың

дәлелі өте құнды болуы мүмкін).

БҰРМАЛАУ

дәлелдердің аздығы да дәлел ретінде пайдаланылуы мүмкін.

113

Ұзақ уақыт бойы

жаңылысу туралы дәлел табылмаса, бұл талапкерге қарсы жұмыс істеуі мүмкін.

Яғни жаңылысу болған жоқ.

114

Әйтсе де бұдан «жаңылысу орын алмады» деген

шешімге келмес бұрын, жаңылысу туралы дәлелдің аздығы басқа себептерден

туындауы мүмкін. Мысалы, бұған себеп – тиісті тұтынушылар табылмауы не сот-

та куәлік етуге ынта танытпауы.

Сондай-ақ соттар өздері білмейтін және хабардар болуға тиіс мәселеге

байланысты сараптамалық дәлелдерді қабылдауға дайын. Көп жағдайда бұған

нақты сауда жөніндегі ақпарат кіреді. Оның ішінде адамдардың жіктелуі, тауар-

лардың безендірілуі, сатылым, сатылған тауар саны жөніндегі деректерді қам-

тиды.

115

Сондай-ақ орта есеппен сатып алушының тауарды таңдауда өнімнің

сыртқы көрінісіне қаншалықты назар аударатыны жайындағы мәліметтер кіре-

ді.

116

Осылайша, қоғам Swiss chalet шоколадын Швейцарияда өндірілді деп, қан-

шалықты алданғанын анықтауда Апелляция соты Marks and Spencer өнімдерін

(әріресе шоколадты) таңдауға жауапты тұлғаның эксперттік дәлелдерін кеңінен

пайдаланды.

117

Эксперттер шешіміне сүйенген тағы бір істе соттар тұтынушы-

лардың қаншалықты алданғанын зерделеді.

118

Бұл сот шешуге тиіс мәселе еке-

ніне, дәлелдер әдетте қабылданбайтынына қарамастан, вице-канцлер Браун-

Уилкинсон соттардың шешім қабылдауда эксперттердің көмегіне жүгінуді дұрыс

көретінін жеткізді.

Қоғамның бұрмалауға алданғаны жөнінде шешім шығарғанда, соттар сауал-

нама дәлелдеріне сүйеніп, негізге алуын бұрыннан әдетке айналдырған.

119

Соттар сауалнаманың болмысын жіті зерттеді.

120

Осы мақсатта соттар сауална-

маның әдісі жөнінде сыни пікірлер айтатын эксперттердің дәлелдерін жиі назар-

ға алды. Сондай-ақ соттар сауалнамаға кімдер қатысқанын, қойылған сұрақтар,

қатысушыларға жеткілікті хабардар болғанын анықтау үшін оның нәтижелерін

жіті қарастырды.

121

Алайда Interflora v. Marks & Spencer ісінде

122

Апелляция соты

шешімінен кейін, мұндай дәлелдерді пайдалану өзгертілуге тиіс. Судья Левисон

түсіндіргендей, сот сенімсіз, шындыққа сай келмейтін сауалнама дәлелдердің

құнды екеніне көз жеткізбей, құндылығы төмен дәлелдерді қабылдамауға тиіс.

123

113

Phones4U [2006] EWCA Civ 244, [41]–[47].

114

Kimberley Clark [1997] FSR 877, 887–9. Қараңыз: Antec International v. South-Western Chicks

(Warren) [1998] FSR 738, 745.

115

Slazenger & Sons v. Feltham & Co. (1889) 6 RPC 531, 534.

116

Kimberley Clark [1997] FSR 877, 884.

117

Chocosuisse v. Cadbury [1999] RPC 826, 836.

118

Guccio Gucci SpA v. Paolo Gucci [1991] FSR 89, 91; Sodastream v. Thorn Cascade Co. [1982] RPC 459,

468.

119

Сауалнама дәлелдерін алып тастау мәселесі өтірік-өсекті айналып өтумен байланысты сияқты.

Бұл сауалнамалар сонда келтірілген пікірлердің шын екенін дәлелдеуді қажет етпеуі мүмкін: Lego v.

Lemelstrich [1983] FSR 155, 178–9. Қараңыз, e.g., Wadlow (2016), [10–23]– [10–24]. Қалай болғанда да,

ұзынқұлақ дәлеліне азаматтық істерде жол беріледі: Civil Evidence Act 1995, s. 1.

120

Imperial Group PLC v. Phillip Morris [1984] RPC 293 (the Whitford Guidelines); Interora Inc. v. Marks

& Spencer plc [2012] EWCA Civ 1501, [61] (Lewison LJ).

121

Mothercare v. Penguin [1988] RPC 113, 117 (Dillon LJ). Қателескеніне қарамастан, кей соттар

зерттеулерді «сапасы құнды» деп есептейді, алайда басқалары сауалнамаларды пайдасыз деп

санайды: Kimberley Clark [1997] FSR 877, 886–7.

122

[2013] EWCA Civ 319.

123

Сонда, [26].

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Осылайша, сауалнамалар іске жарамдылығын сақтап қалғанымен, олардың

құны дәлелдемелік мәніне сирек сәйкес келеді.

124

4.5. БҰРМАЛАУДЫҢ ҚАНШАЛЫҚТЫ АЛДАУҒА ЖАТАТЫНЫН АНЫҚТАУДА

ЕСЕПКЕ АЛЫНУҒА ТИІС ФАКТОРЛАР

Жауапкердің бұрмалауы қаншалықты алдауға жататынын анықтауда сот бір-

қатар факторларды ескереді. Соның ішінде:

(і) талапкер белгісіне қоғам ассоциациясының мықтылығы;

(іі) жауапкер белгісімен ұқсастық;

(ііі) талапкер мен жауапкердің іскерлік саладағы қатынасы;

(іv) талапкер мен жауапкер бизнестерінің орналасуы;

(v) нарық сипаттамасы;

(vі) жауапкердің ниеті;

(vіі) жауапкер дисклаймер жасады ма;

(vііі) жауапкер пародия немесе сатира жасауға тырыса ма.

Бұларға жеке-жеке тоқталамыз. Әрқайсысының сәйкес маңызы қарастыры-

латын фактілерге сүйеніп өзгеретінін, олардың бір-бірімен тығыз байланысты

екенін ескерген жөн.

4.5.1. Талапкер белгісінің күші

Бұрмалаудың алдауға қатысын анықтауда сотқа әсер ететін факторлардың

бірі – талапкер белгісінің салыстырмалы күші. Талапкердің тауар белгісі тым

ерекшеленсе, соттар ұқсас белгілерді сауданың әртүрлі саласында пайдалану

жаңылыстыруға апаруы мүмкін деп есептейді. Мұның классикалық мысалы –

Lego ісі.

125

Онда балалар ойыншығымен айналысатын талапкердің Lego тауар

белгісі қуатты болғандықтан, оны түсті пластикалық құралдарда қолдану көпші-

лікті жаңылыстырды.

Белгі немесе таңба ерекшелігі нақты байқалмаса, талапкер мен жауапкер-

дің белгілері арасындағы не олардың сауда саласындағы сәл айырмашылығы

жосықсыз бәсеке жоқ екенін білдіруі мүмкін. Талапкер дескриптив сөзді бел-

гі ретінде қолданса, сөзді сәл өзгертіп, жосықсыз бәсекелестік жасамауына

жауапкердің мүмкіндігі бар.

126

Осылайша, сот «жиһаз елі» тіркесін қолданатын

124

Zee Entertainment Enterprises Ltd v. Zeebox Ltd [2013] EWHC 1644 (Ch) (Бағасы 1 млн фунт стер-

лингтің орнына 150 000 фунт стерлинг болған зерттеу құнын ескеріп, Ұлыбританиядағы Азия қауым-

дастығы пікірлерінің сауалнамасы дәлелін, оның негізгі құнын, сондай-ақ соттардың қорытынды-

ларды басқа да «бастапқы» дәлелдерден алуы мүмкіндігін көрсету өтінішін кері қайтарды). Алайда

судья Бирсстің «зерттеу «іс-жүзінде әлсіз жосықсыз бәсеке ісінде» пайдалы болуы мүмкін» деген

көзқарасына назар аударыңыз: сонда, [54]. Зерттеулерден бас тартқан басқа да себептер үшін қара-

ңыз: Zee Entertainment Enterprises Ltd v. Zeebox Ltd [2014] EWCA Civ 82; The London Taxi Corporation Ltd

v. Frazer-Nash Research Ltd [2015] EWHC 1840 (Ch).

125

Lego v. Lemelstrich [1983] FSR 155, 187; British Sky Broadcasting Group Plc v. Microsoft Corp [2013]

EWHC 1826 (Ch).

126

Oce Cleaning Services v. Westminster Window and General Cleaners (1946) 63 RPC 39. Phones 4u

Ltd v. Phone4u.co.uk ісінде Internet Ltd [2007] RPC 5, [21], судья Джэйкоб былай түсіндірді: «Бір қараған-

да жай ғана алдау болып көрінетін және, шын мәнінде, алдау элементтерін қамтитын, алайда заң

арқылы ақталған істер бар. Мен адал, келісілген пайдалану істері мен тым сипаттамалық белгілерді

есте ұстаймын. Кейде мұндай істер «жаңылыстыру ғана» деп сипатталады, алайда, шын мәнінде,

олай емес, бұл істер иә «қабылдануға лайық алдау істері» не «қабылдануға лайық алдаудың дәрежесі

бар істер» деп саналады.

БҰРМАЛАУ

талапкердің «жиһаз ритейлерінің «жиһаз қаласы» атауын пайдалануын жосық-

сыз бәсеке емес» деп шешім шығарды.

127

Керісінше, софтвершнінің Businessplan

builder атауы Bizplan builder-ге ұқсас болғандықтан, жосықсыз бәсеке қадамы-

на барғаны үшін жауапқа тартылды. Себебі Bizplan builder атауы толықтай дес-

криптив емес. Ал вiz және вusiness сөздері виртуалды түрде алмастыруға келеді.

Бұған қоса, «P» бас әрпі мен жазылу стилі екеуіне де ортақ.

128

4.5.2. Белгілер ұқсастығы

Бұрмалау көпшілікті қаншалықты жаңылыстыратынын анықтауда сотқа әсер

етуі мүмкін тағы бір фактор – белгілердің ұқсастығы. Белгілердің бір-біріне ұқ-

сайтынын анықтауда соттар қабылдаған әдіс әрдайым қолдағы фактілерге бай-

ланысты екенін ескерген жөн. Сондықтан төменде келтірілген тармақтар жалпы

нұсқаулық ретінде ғана қарастырылуға тиіс.

Екі белгінің жаңылыстыратындай ұқсас екенін айқындауда белгілерді бір-

бірімен қатар қарастыру сирек. Есесіне, соттар гипотезалық сұрақ қойғанды жөн

санайды: Тұлға белгілерді бөлек көрсе, олар жауапкер өнімін талапкер өнімі-

мен шатастыра ма, жоқ па? Белгілердің ұқсастығы туралы шешім қабылдағанда,

соттар оларды толықтай қарап, қандай мақсатта пайдаланылғанын анықтауды

жөн санайды. Мұның жосықсыз бәсеке ауқымы әсеріне Wagamama v. City Centre

Restaurants ісі мысал бола алады.

129

Бұл істе талапкердің Wagamama дейтін жа-

пондық мейрамханалар желісі бар еді. Судья Ладдидің шешіміне сай, үнді мей-

рамханалар желісінде Rajamama атауын қолданған жауапкер жосықсыз бәсеке

үшін жауапкершілікке тартылды. Сөз формасының ұқсас құрылуы (екінші бөлігі

ортақ) судьяға әсер етті. Демек, бұл көпшілікке әрі ұқсас, әрі өзара байланысты

секілді әсер етуі мүмкін. Ауызша кеңес беру қалыпты саналатын, мәлімет лезде

ұмытылып қалатын жағдайда бұл өте маңызды.

Талапкер белгісі не таңбасының бір бөлігіне ғана қатысты жағдайда, белгі-

лерді толықтай қарастыру фактісі маңызды рөл атқарады. Мұндай жағдайда жо-

сықсыз бәсекелестікті анықтау бір-бірінен айырмашылығы бар элементтің тиісті

ерекшеліктеріне байланысты. Сондай-ақ тұтынушылардың аталған өнімді сатып

алғанда, оның маңызына мән беруіне қатысы болады. Мысалы, талапкер сата-

тын су бөтелкесі күңгірт көк түсті және нақты формада жасалғанына қарамастан,

формасы мүлдем бөлек, күңгірт көк түсті бөтелкеде су сатқан жауапкер жосық-

сыз бәсекеге жол берген жоқ деп саналды.

130

Бұған дейін қарастырған Reckitt &

Colman ісімен

131

салыстырсақ, онда лимон шырыны құтысына қатысты жосық-

сыз бәсеке жасалды деп шешім шыққан еді. Екі құтының пішіні, түсі және көлемі

бірдей болғанымен, олардың затбелгісі әртүрлі. Әйтсе де сот «жосықсыз бәсеке

жасалды» деген шешім шығарды. Себебі лейблдар сыртқы көріністің аз ғана бө-

лігін алып тұр, әрі ол тұтынушы мән бермейтін элемент саналады.

127

Furnitureland v. Harris [1989] FSR 536, 539–40; Associated Newspapers Ltd v. Express Newspapers

[2003] FSR 51 (the Mail and the London Evening Mail); Evegate Publishing Ltd v. Newsquest Media (Southern)

Ltd [2013] EWHC 1975 (Ch), [170]–[177] (The Southern Farmer журналы мақаласы түйінінде South-East

Farmer журналы оқырмандарына қатысты алдау болған жоқ).

128

Қараңыз: Jian Tools for Sales v. Roderick Manhattan Group [1995] FSR 924.

129

[1995] FSR 713; Neutrogena v. Golden Ltd [1996] RPC 473.

130

Ty Nant Spring Water v. Simon Feeney Associates (28 сәуір, 1998), екеуі де түсі бірдей (күңгірт көк)

бөтелкені пайдаланғанда, вице-канцлер Скотт соттың аралық тыйым салуынан бас тартты.

131

Reckitt & Colman v. Borden [1990] RPC 341, 423.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Белгілердің ұқсастығын бағалаған соттар кейде «белгінің идеясына» назар

аударады. Яғни олар белгінің бөлшектеріне емес, оның негізгі идеясына көңіл

бөледі. Мысалы, бір істе «теңіз құстары» ортақ идеясы жауапкердің puffin пе-

ченьелері талапкердің penguin печеньесіне жосықсыз бәсеке жасағанын дә-

лелдейтін маңызды фактор деп есептелді.

132

Қарастырылған аудитория түрі мен

сыртқы көрініс ұқсастығын ескеріп, сот «тұтынушылардың басым бөлігі печенье

бір өндірушінің өнімі деп ойлап, жаңылысуы мүмкін» деген шешімге келді.

4.5.3. Талапкер мен жауапкердің іскерлік салаларының жақындығы

Біраз уақыт жосықсыз бәсеке ісінде жеңіске жетуге талапкер мен жауапкер

«ортақ салада әрекет етуге тиіс» деген көзқарас бар-тұғын. Осылайша, радио-

жүргізушінің есімі таңғы ас ботқасына берілуі жосықсыз бәсеке деп танылмады.

Себебі радиобағдарламасы мен таңғы ас ботқасын сату арасында өзара байла-

ныс жоқ.

133

Алайда мұның бастамасынан-ақ, ортақ саладағы әрекеттің қажеттігін

ерте жасалған бірқатар шешімге сәйкестендіру қиын.

134

Содан бері бұл мәсе-

ле талай талқыланып,

135

кейінірек әлсіз,

136

ақырында, қате деп жарияланды.

137

Талапкер гудвиліне келетін шығынды және бұрмалауды дәлелдей алса, жетіс-

тікке жетеді. Бұл жерде олардың ортақ салада іс-әрекет жасайтынын көрсету

сияқты қосымша талаптар жоқ.

Ендеше, «әрекеттің ортақ саласын» көрсету қабілеті талапкерге жосықсыз

бәсекеге сотқа беруге айтарлықтай септігін тигізетіні анық. Себебі екі трейдер

ортақ салада әрекет етсе, көпшілікті алдайтын бұрмалау мен талапкерге келе-

тін шығынды анықтап, шешім шығару сотқа оңайырақ.

138

Шынында, іс-әрекеттің

ортақ саласы туралы талаптан бас тарту – тараптардың сауда әрекетін салысты-

рып, алдау мүмкіндігін анықтауда ескерілетін фактор саналады дегенді білдіреді.

Салалардың ұқсастығы талапкер белгісінің ерекшелігі сияқты, басқа да фактор-

ларға әсер етеді.

Талапкер мен жауапкер бір салада әрекет еткен-етпегенін анықтағанда, соттар

либералды әдіс қолданды. Мысалы, бір істе талапкер carfax атауымен жол қоз-

ғалысынан мәлімет беретін қызмет құруды жоспарлады. Осыны ескеріп, автокө-

ліктердің қосалқы бөліктеріне carfax атауын пайдалану жосықсыз бәсеке санал-

ды.

139

Сол сияқты, marigold жұмыс қолғабын шығаратын талапкер жауапкердің

132

United Biscuits v. Asda [1997] RPC 513.

133

McCulloch v. May (1948) 65 RPC 58.

134

Қараңыз:, e.g., Eastman Photographic Materials Co. v. John Griths Cycle Corp. (1898) 15 RPC 105

(cameras and bicycles); Walter v. Ashton [1902] 2 Ch 282 (The Times newspaper and bicycles); as argued by

J. Philips and A. Coleman, ‘Passing O and the Common Field of Activity’ (1985) 101 LQR 242 and accepted

by Millett LJ in Harrods v. Harrodian School [1996] RPC 697, 714.

135

Abba ісінде, Lyngstrad [1977] FSR 62, судья Оливер МакКаллохты жай ғана «жаңылыстырудың

шын мүмкіндігін» талап етеді деп түсіндірді.

136

Lego v. Lemelstrich [1983] FSR 155.

137

Mirage v. Counter-Feat [1991] FSR 145, 157 (Вице-канцлер Браун-Уилкинсон) (іс-әрекет теория-

сының жалпы саласына, беделіне нұқсан келді деп сілтеме жасады); Harrods v. Harrodian School [1996]

RPC 697; Irvine v. Talksport [2002] FSR 943.

138

Nice and Safe v. Flook [2002] FSR 943, 21 (судья Роберт Уалкер) (the Legoісі ортақ әрекет аясында

еркіндікті көрсетсе де, оның мағынасының жойылуын көрсетпейді. Бұл алдауға ұқсас істерге қатысты

әлі де маңызын жоймаған сияқты; Oasis Stores’ Trade Mark Application [1998] RPC 631, 644 (Іс-әрекет

аясы алыс болғанда, жаңылыстыру немесе алдау ұқсастығының мүмкіндігі жоғары).

139

BBC v. Talbot [1981] FSR 228.

БҰРМАЛАУ

дәретхана қағазына осы белгіні пайдалануына сот арқылы тыйым салды.

140

Сот

тұтынушының, нақты айтқанда, талапкер өнімімен таныс «әйелдің» бірдей атау-

мен сатылатын дәретхана қағазы мен қолғаптың бір кәсіпкердің өнімі деп ой-

лайтынына күмәнданған жоқ. Тіркеу мекемесінің пайымдауынша, тауар белгі-

сіне қатысты істе батареяларға арналған Еver ready белгісінің иесі осы сөздерді

мүшеқапқа пайдаланған тұлғаны жосықсыз бәсеке үшін сотқа беріп, жеңіске

жетпеуі мүмкін.

141

Демек, тауар белгісін мүшеқапқа тіркеуге мүмкіндік бар.

4.5.4. Талапкер мен жауапкер бизнестерінің орналасуы

Гудвилл жергілікті деп танылды, яғни оны басқа географиялық аймақ-

та пайдаланғанда бұрмалау үшін сотқа арыздануға сай келмейді. Bignell

v. Just Employment Law Ltd ісі

142

осыған дәлел. Бұл істе талапкер Гилфордта just

employment деген атаумен он жылдай жұмыс істеп келе жатқан, еңбек құқығы

саласына маманданған заңгер еді. Жауапкер – 2004 жылы Just Employment Law

Ltd (JEL) атауымен тіркелген шотландиялық компания. Жауапкер Capital Radio-

да радиокампаниясын жүргізгеннен кейін, бірнеше тыңдарман оны «Bignell»

фирмасының жарнамасы деп ойлап, кеңсесіне хабарласқан. Кейіннен «Bignell

JEL»-ді жосықсыз бәсекеге жол берді деп айыптап, сотқа берді. Керісінше, та-

лапкердің фирмасына қатысы жоқ деп, жауапкерге байланысқандар туралы

дәлел табылмады. Сот орынбасары, корольдік адвокат Энгельхарт «Bignell-дің»

гудвилі жергілікті екенін анықтап, шағымды қабылдаған жоқ.

143

Жосықсыз бә-

секе болмауының себебі – ешқандай шығын келген жоқ, әрі жұртшылық қай-

талануы мүмкін ұқсас атауларды шатастырды. Алайда сот JEL Гилфордта кеңсе

ашып, адвокат қызметімен айналысса, жосықсыз бәсеке туындауы ықтимал

байқаусыз мәселені ашық қалдырды.

4.5.5. Нарық сипаттамалары

Бұрмалаудың алдауға қатысын анықтауда соттар «тауар сатылатын нарық тү-

рін, олардың сатылу тәсілін және нарықтағы сатып алушылар сипаттамалары

мен әдеттерін» ескерді.

144

Нарықтың сипаттамалары екі белгі ұқсас па, жоқ па деген сұраққа қатыс-

ты шешім қабылдауға айтарлықтай әсер етеді. Тұтынушылар мейлінше жақсы

хабардар болып не ұсақ-түйекке мұқият қарағанда,

145

белгілердің сәл айырма-

шылығы шатаспауға жеткілікті болуы мүмкін. Мысалы, жауапкер кітабын Mother

care/Other care деп атаса, оны Мothercare дүкенімен байланысты, соған сай бұр-

маланды деуге келмейді.

146

Судья Бингэм түсіндіріп өткеніндей, талапкер шриф-

тіні қолданып, сөздер бірге жазылмады, Рenguin баспасының белгісі кітапта ер-

кін қолданылды және талапкердің әдеби өнімімен таныс оқырмандар екеуінің

стилі, мазмұны, форматында еш ұқсастық байқамады. Оған қоса, судья Бингэм

140

LRC v. Lila Edets [1972] FSR 479.

141

Oasis Stores’ Trade Mark Application [1998] RPC 631 (in the context of TMA 1994, s. 5(4)).

142

[2007] EWHC 2203 (Ch), [2008] FSR 125.

143

Сонда, 145–7.

144

Reckitt & Colman v. Borden [1990] RPC 341, 415–16.

145

Тұтынушылар мінезі жөніндегі зерттеулерге сай, олар тауар таңдаулы, жоғары сапалы болса

да, жіті назар аудармайды екен. Guccio Gucci v. Gucci [1991] FSR 89.

146

Mothercare v. Penguin [1988] RPC 113, 121–2.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сауатты адамдар кітап атауы талапкер туындысының мазмұнына сілтеме жаса-

ды деп есептемейтінін айтты. Тұтынушылардың ұсақ-түйекті есте сақтау қабілеті

жоғары болса, шатастыру үшін белгілер соғұрлым жақын болуы керек.

Нәтижесінде тұтынушылардың есінде қалған детальдар деңгейі қарастырыл-

ған тауарлар мен қызметтерге байланысты. Ерекше жағдай орын алуы мүмкін

екеніне қарамастан, әдетте соттар тұтынушылардың тауарларды есте сақтап қа-

латынына сенбейді. Керісінше, шартты тұтынушылар әдетте тауарлар мен қыз-

меттерді еске анық-қанық емес, нашар сақтайды деп ойлайды. Яғни көп жағдай-

да тұтынушылардың «есте ұстау қабілеті әлсіз» деп саналады. Ендеше, жауапкер

international немесе super сияқты даңғой әрі қарабайыр сөздерді атауына қосса

да, оларды жауапкершіліктен босатпайды.

147

Себебі префиксті қосу белгілердің

бөлек екенін көрсетсе де, есте сақтау қабілеті төмен тұтынушыларды шатасты-

руы әбден мүмкін. Тұтынушылар супермаркеттерде қажет әрі арзан заттарды

сатып алғанда детальға назар аудармайды деген ұғым қалыптасқан.

148

Сондай-

ақ ағылшынша білмейтін аудитория визуалды сілтемелерге қарағанда, ауызша

не мәтін түріндегі мәліметке аз көңіл бөледі деген түсінік бар.

149

4.5.6. Жауапкердің ниеті

Жауапкершілік талабы бойынша жауапкердің жосықсыз бәсеке жасап, тауа-

рын талапкер тауары ретінде көрсету ниетін талапкер дәлелдеуі міндетті емес.

150

Алайда жауапкердің алаяқтық әрекетін дәлелдеуі талапкердің жеңіске жетуіне

септігін тигізуі мүмкін.

151

Мұндай жағдайда алдаудың ықтималдығын анықтау

оңай. Себебі жауапкер мақсатына жеттім деп ойлауы мүмкін.

152

Кейде саналы

түрде қауіпті жолды таңдап, белгіні талапкердің белгісіне ұқсатып, мүмкіндігінше

заңды түрде пайдалануды таңдаған жауапкер де осындай көзқарас ұстанады.

153

4.5.7. Ескертпе

Репрезентацияны контекстік тұрғыдан қарау керек, сондықтан кейде жауап-

кер әрекеттерінен туындауы ықтимал түсінбеушілікті түзетуге мүмкіндігі бола-

ды.

154

Мысалы, жауапкер талапкердің ерекше белгісі бар Parma ham өніміне жо-

сықсыз бәсеке жасамау үшін осы тіркестің алдына «кесілген» сөзін қосып жазды.

Бұл бұрмалаудың ықтималдығын жеткілікті түрде азайтты.

155

147

Pontiac Marina [1998] FSR 839 (Court of Appeal of Singapore); Antec International [1998] FSR 738,

745.

148

Kimberley Clark [1997] FSR 877, 884.

149

Modus Vivendi v. Keen (World Marketing) [1996] EIPR D–82.

150

Chocosuisse v. Cadbury [1998] RPC 117, 137.

151

Burberrys v. Cording (1909) 26 RPC 693, 701.

152

Slazenger v. Feltham (1889) 6 RPC 531, 538; Irvine v. Talksport [2003] FSR 619. Parker Knoll v. Knoll

International [1962] RPC 265, 290 ісінде лорд Делвин ереженің негізіне күмән келтіріп, былай деді:

«Жауапкер өкілдігі нәтижесінің репрезентациясы басқа біреудің бағалауынан неге жоғары болуға

тиіс екенін түсіну қиын. Ереже логикадан гөрі, тарихқа негізделген сияқты. Апелляция соты Slazenger-

діL’Oréal v. Bellure [2008] RPC 9 ісінде қолданды.

153

United Biscuits v. Asda [1997] RPC 513.

154

Chivers v. Chivers (1900) 17 RPC 420.

155

Consorzio Parma v. Marks & Spencer [1991] RPC 351, 371 (Nourse LJ), 374 (Balcombe LJ), and 379

(Leggatt LJ).

БҰРМАЛАУ

Жауапкердің бұрмалауынан туындауы мүмкін көпшілік түсінігін қаншалықты

түзетуге болады? Бұл – маңызды мәселе.

156

Ескертпенің сәйкес тиімділігі бірқатар

факторға байланысты. Оның тиімділігі үшін «нақты, дәл және сауда сипаттамасы

секілді сенімді болуы шарт, сондай-ақ тауарларды алатын кез келген адамға ес-

кертпе тиімді жеткізілуге тиіс».

157

Іс жүзінде ескертпе бұрмалаудың алдын алуы

шарт. Ескертпеден бұрмалаудың табиғатына байланысты нақты форма талап

етіледі. Edge v. Nicholls сияқты, көне сот ісінде

158

талапкер ерекше елтірі сөмке-

лер шығаратын. Жауапкер талапкер сөмкелерінің сыртқы көрінісіне ұқсас елтірі

сөмке шығарып, оған Nicholls деген жазу жапсырды. Бұл ескертпе тиімсіз бол-

ды. Себебі тауар тұтынушылары («төменгі тап» өкілдері) өнімнің атауынан гөрі,

оның сыртқы көрінісіне көңіл аударды.

Тұтынушының ескертпені байқайтын уақыты да оның қаншалықты тиімді

екеніне әсер етеді. Жалпы, тәртіп бойынша ескерту тиісті тұтынушы бұрмалау-

дан шығын шекпей тұрып жетуге тиіс. Яғни тұтынушы жауапкердің талапкер

атауын пайдалануы нәтижесінде оның өнімін қолдана бастаса, ескертпе тиімсіз

саналады. Associated Newspapers v. Insert Media

159

– ескертпе мерзімінің маңызын

көрсететін тағы бір мысал. Атап айтсақ, бұл істе талапкер газетінің арасына рұқ-

сатсыз не білдірместен жарнама қағаздарын салған жауапкер жосықсыз бәсеке

жасағаны үшін жауапқа тартылды. Жауап ретінде жауапкер газет баспагерінің

рұқсатынсыз не оған айтпастан жарнама қағаздарын газет ішіне салғанын қосып

мәлімдеуге дайын екенін аңғартты. Вице-канцлер Браун-Уилкинсон мұның бұр-

малау екенін жоққа шығара алмайтынын айтты. Бұған мыналар себеп:

Жарнама басылымына қосылған жарнама секілді ескертпенің осыған ұқсас

түрін оқып отырған адам назарын аударуы екіталай. Бұл салада мәселеге қатыс-

ты ескертпе жасап, оны түзету орынсыз сияқты. Себебі мұндай әрекет оқырман

назарына ілінбеуі ықтимал, сондай-ақ іліккен күннің өзінде де оны шатастыруы

әбден мүмкін.

160

Ескертпе қарапайым жағдайда бұрмалаудан алшақтап кетуінен; бұрмалау-

дың алдын алуға мүмкіндік бермеуі себебінен тиімсіз болуы ықтимал.

161

4.5.8. Пародия

Талапкер тауарлары мен қызметтеріне (жалпы басқа да мақсатта) жауапкер

пародия жасап, сатираға іліктірген жағдай да – арнайы мән беретін мәселе-

нің бірі.

162

Мұндай жағдайда пародия нысанына айналған тауар иесі жосықсыз

156

Қоғамның жаңылысуы оңай, мысалы, «аюбадам шампанын» басқа шампанмен шатастырып

алулары мүмкін: Taittinger v. Allbev [1993] FSR 641.

157

Norman v. Bennett [1974] 1 WLR 1229, 1232 (1968 жылғы Сауда сипаттамалары туралы заң

бойынша іс); Clark v. Associated Newspapers [1998] RPC 261, 272; cf. Allen v. Redshaw [2013] EWPCC B1,

[35]–[41] (жауапкершіліктен бас тарту тиімсіз).

158

[1911] AC 693.

159

[1991] 3 All ER 535.

160

Сонда, 542.

161

In Reckitt & Colman v. Borden [1990] RPC 341, 423 (Lord Jauncey), бұрмалауды болдырмау үшін

белгінің тиімділігі қажетсіз, себебі ол өнімнен оңай ажырап қалуы мүмкін еді.

162

Авторлық құқық пен тауар белгісіне қатысты құқықбұзушылық контексіндегі пародияға қа-

тысты қараңыз: 8 және 41-бөлімдер, талқылау үшін қараңыз: M. Spence, ‘Intellectual Property and the

Problem of Parody’ (1998) 114 LQR 594.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бәсекеге шағымдануға мүмкіндігі бар. Пародия не сатира тиімді шығуы үшін не-

гізгі мәселе – аудитория жауапкердің мақсаты түпнұсқаны келемеждеу екенін

түсінуге тиіс. Егер пародия тиімді жасалса, әдетте түсінбестік туындамайды, яғни

шатасуға жол жоқ. Бұған Miss World v. James St Productions ісі мысал.

163

Мұнда

талапкерлер – Miss World сұлулық байқауының гудвилл иелері садомазохистік

сипаттағы Miss Alternative World деп аталатын Miss World байқауына пародия ре-

тінде түсірілген фильмнің көрсетілуіне тоқтау салуға тырысты.

164

Апелляция соты

қоғамдағы қарапайым тұрғындардың шатасу қаупі жоқ екенін негізге алып, бұл

іске араласудан бас тартты.

Алайда пародияның жосықсыз бәсеке саналатын сәті Alan Clark ісінде көрін-

ді.

165

Бұл істің шешіміне сай, саясаткер әрі жазушы Алан Кларк Evening Standard-

қа өзінің есімі мен суреті берілген «Алан Кларктың құпия күнделіктері» атты

сатиралық баған шығаруға тыйым салуды көздеді.

166

Бұл жердегі негізгі мәсе-

ле – Кларк қаншалықты бұрмалау не «жалған иемдену» болғанын көрсетуі ке-

рек еді.

167

Сондықтан, Кларктан Evening Standard оқырмандарының басым бөлігі

абайсызда немесе болар-болмас қана жаңылыстыруы мүмкін екенін немесе

шатастырып үлгергенін дәлелдеу талап етілді. Жарияланған шығарманы назарға

алып, куәлардың дәлелдеріне сүйенген судья Лайтман «оқырмандардың басым

бөлігі жаңылысты» деген шешім шығарды. Бағанда берілген жауап-хабарлама-

дағы (ескертпедегі) «құпия» сөзі мен «Питер Бредшоу жазушының күнделікті қа-

лай жазғанын елестете алады» деген мәлімдеменің қолданылуы оның авторы

талапкер емес екенін дәлелдеуге жеткіліксіз болды. Бір құқықтанушы дәл байқа-

ғандай, осы шешімнің нәтижесінде ең анық пародия авторының өзі шығарма-

сын жосықсыз бәсеке құқығының аясында бұрмалау деп есептемеуі мүмкін.

168

5. АЛДАУ ӘДІСТЕРІН НЕМЕСЕ АЛАЯҚТЫҚ ҚҰРАЛДАРЫН ҰСЫНУ

Жосықсыз бәсеке ісі бұрмалау әрекетін жасаған тұлғаға ғана емес, әуелден

жосықсыз бәсекеге итермелейтін амал жасаған не мүмкіндік берген тұлғаға да

қатысты қозғалуы ықтимал екенін атап өткен абзал. Бұған Lever v. Goodwin ісі

169

мысал. Бұл істе талапкер сыртқы көрінісі тауарымен бірдей сабын сатқан жауап-

керден өтемақы талап етті. Мұндай жағдайда тұтынушылар сыртқы көрінісі ұқсас

өнімді шатастырса да, жауапкер сабынды жұртқа тікелей сатқан жоқ. Керісінше,

сабын алып-сатарларға сатылды, олар, өз кезегінде, тұтынушыларға сатты.

Алып-сатарлардың тауардың қайдан келгенін, яғни нені сатып алғанын білгені

талапкер үшін үлкен мәселе еді. Жауапкер сабынды жұртқа тікелей сатпағанын,

алып-сатарлар бәрін білгені, олардың шатаспағанын, жосықсыз бәсекеге жол

163

[1981] FSR 309.

164

Сонда, 310.

165

Clark v. Associated Newspapers [1998] RPC 261.

166

Қараңыз: 10-тарау, 10.1-сурет.

167

Кларк та өз шағымын 1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патент туралы заңның

(CDPA) 84-бөліміне негіздеді (авторлықтың жалған белгілері). Бұған қатысты 10-тарау, 3-бөлімді

қараңыз. 84-бөлімдегі жалған атрибуцияның құрамы Жосықсыз бәсеке туралы заң аясынан бөлек

қарастырылды, 84-бөлім тиянақты қарауды талап етеді.

168

Қараңыз: M. Spence, ‘Intellectual Property and the Problem of Parody’ (1998) 114 LQR 594, 599.

169

(1887) 4 RPC 492, 498.

БҰРМАЛАУ

бермегенін алға тартты. Судья Читти жауапкер мұндай жол арқылы жауапкер-

шіліктен құтылмайтынын айтты. Шешім апелляцияда да бекітілді. Оның түсінді-

руінше, өндіруші «алаяқтық құралын» алып-сатарлар қолына ұстатты. Мұндайда

жауапкерге «Тұтынушыны алдау құралын сатушы қолына біле тұра әдейі ұстатты

ма?» деген маңызды сұрақ қойылуға тиіс еді.

170

Дәлелге сүйенген судья Читти

мұны анықтап шықты. Бұл доктрина кейіпкер мерчендайзингіне қатысты да қол-

данылды. Онда жауапкер лицензиаттарына Betty Boop суретін пайдалануға бер-

ген ресми лицензиясы «алаяқтық құралы» саналды.

171

One in a Million ісінде расталғандай, жосықсыз бәсекелестік іс-әрекетінің

бұл нұсқасы интернет контексінде де қолданылады.

172

Ол істе Апелляция соты

«marksandspencer.co.uk сияқты домен атауын интернетте тіркеп, онымен жұмыс

істеген тұлға іс-әрекетіне тоқтау қойылуға тиіс» деген шешім шығарды. Олардың

«алаяқтық құралымен жабдықталғаны не біреулерді сонымен жабдықтау ниеті»

негізінде осындай шешім шығарылды.

173

Судья Олдоус: «Біреудің атауына ұқсас

атау тікелей жосықсыз бәсекелестікке итермелесе, онда ол – алаяқтық құралы», –

деді.

174

«Тіпті атау жосықсыз бәсекелестік туғызбаса да, ол алаяқтық құралы са-

налуы мүмкін екенін» мәлімдеді. Мұның рас-өтірігін анықтау үшін сот «атаулар

ұқсастығын, айыпталушы ниетін, сауда түрін және басқа да тиісті жағдайларды»

ескеруі керек.

175

Судья Олдоустың айтуынша, «сот атаудың жосықсыз бәсекелес-

тікке барғанын немесе соған икемделіп пайдаланылғанын анықтаса, сондай-ақ

алаяқтық мақсатта қолданылса, сот арқылы тыйым салуы орынды».

176

Осының негізінде қарастырылған домен атаулары «алаяқтық құралы» деп

есептелді. Себебі «атаулардың іс жүзінде домен ретінде пайдаланылуы жосық-

сыз бәсекеге алып келеді».

177

Атаулардың құны алаяқтық жолмен пайдалануға

қатысты болғандықтан, сот «тіркеу жауапкер меншігін, оның гудвилін иемдену

үшін басқалар тарапынан оларды әділетсіз пайдалану мақсатында жасалды» де-

ген шешім шығарды.

178

170

Сонда.

171

Hearst Holdings Inc and anor v. AVELA Inc and ors [2014] EWHC 439 (Ch).

172

[1998] 4 All ER 476. Себептерге байланысты сыни пікірлер үшін қараңыз: M. Elmslie, ‘The One in

a Million Case’ [1998] Ent L Rev 283, 285; C. Thorne and S. Bennet, ‘Domain Names: Internet Warehousing–

Has Protection of Well-known Names on the Internet Gone too Far?’ [1998] EIPR 468 (One in a Million-ге

«жосықсыз бәсеке құқығын тікелей қолдануға қарағанда, саяси шешім ретінде» сілтеме жасады).

Сондай-ақ қараңыз: H. Carty, ‘Passing o and Instruments of Deception’ [2003] EIPR 188, доктринаның

(ііі) алдауға бағытталған (іі) құралы (і) айналымын талап ететіні және One in a Million-да алдау құралы

болмағанын мәлімдеді. Карти шешімнің жосықсыз бәсеке қаупі бар іс ретінде негізделуі немесе

басқа біреудің жосықсыз бәсеке мүмкіндігін иемдену қаупі ретінде негізделуін қолдады. Дегенмен

іс мынадай бағытта жүрді: Phones4U [2006] EWCA Civ 244, [27]; Tesco v. Elogicom [2006] EWHC 403,

[41]–[50]; Thomson Ecology Ltd v. Apem Ltd [2013] EWHC 2875 (Ch).

173

One in a Million [1998] 4 All ER 476, 493.

174

Сонда.

175

Сонда.

176

Сонда.

177

Сонда, 497.

178

Сонда, 498. Сондай-ақ қараңыз: Reality Group v. Chance [2002] FSR 13 (Талапкер жауапкер-

дің қоғамдастық тауар белгісі «тіркеуін бұғаттау» мүмкіндігіне кедергі келтіруге тырысқанда, судья

Паттен One in a Million-ды пайдаланды).

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Керісінше, French Connection v. Sutton ісінде

179

судья Ратти French Connection-

ға (Ұлыбритания) fcuk.com доменін тіркеген жауапкерге жалпы сот шешімін шы-

ғарудан бас тартты. One in a Million ісіне қарағанда, мұнда судья жауапкердің

сотта сәтті қорғануы мүмкін екенін алға тартты. Себебі домен атауы жосықсыз

бәсеке жасау үшін тіркелген жоқ, оны «жеке қолдану үшін және интернет пен

электрондық пошта атауы үшін ғана тіркеді» деді. Судья Раттидің айтуынша, «бұл

«керемет» аргумент емес». Себебі FCUK интернет пайдаланушылар арасында

fuck сөзінің баламасы ретінде кеңінен қолданылады. Әсіресе порнографиялық

материалы бар сайттарға кіруде қолданылды. Бұдан байқайтынымыз, көп жағ-

дай соттың атауды барынша заңды пайдалану туралы қорытындыға келуіне бай-

ланысты. Әсіресе танымал бизнес атауына ұқсатып (мысалы, tescp.com) тіркейтін

«әріп шатастырушылар» бизнес атауын (tesco.com) қате теру арқылы сайт қолда-

нушыларын көбейтеміз деген үміттері «алаяқтық құралы» доктринасы аясында

қаншалықты жауапкершілікке тартылатынын болжау оңай емес. Тіркеуші мұн-

дай трафикті өзінің жеке сайтына (Tesco) бағыттау арқылы табыс табуға ниетте-

нуі мүмкін не басқа мақсатта пайдалана алады.

179

[2000] ETMR 341. Саудада уеб-сайттарды пайдалануға жол бермеу мақсатында жосықсыз

бәсеке қолданылған істер үшін қараңыз: Easyjet Airline Co. v. Dainty [2002] FSR 6; Bonnier Media v.

Smith (GL) [2002] ETMR 86.

ЗИЯН

1. Зиян түрлері

2. Жосықсыз бәсекенің кеңейтілген түрі

3. Әділетсіз бәсеке

Талапкердің жосықсыз бәсеке жасалғанын дәлелдеуіне қажетті үшінші әрі

соңғы элемент – жауапкердің бұрмалауынан зиян шеккені, нұқсан келгені не

келуі мүмкін екені.

Жосықсыз бәсекенің үшінші бөлімін қарастырған соң, оның

классикалық түрінен кеңейтілген түріне ауысып, кейінірек әділетсіз бәсекені

қарастырамыз.

1. ЗИЯН ТҮРЛЕРІ

Соттар бұрмалаудан келетін зиянның төрт түрін таныған: қолданыстағы сау-

да мен пайданы жоғалту; потенциалды сауда мен пайданы жоғалту; репутация-

ға зиян келтіру; тауар белгісін әлсірету.

Әр жағдайда келтірілген залал көлемді

болуы шарт.

Репутацияны ықтимал зиянмен байланыстырғанда, оны дәлелге

негіздеп болжау қажет.

1.1. ҚОЛДАНЫСТАҒЫ САУДА МЕН ПАЙДАНЫ ЖОҒАЛТУ

Зиянның көп таралған түрінің бірі – бұрмалау нәтижесінде сауданың, яғни

пайданың талапкерден жауапкерге ауысуы. Тауарлар мен қызметтердің шығу

тегі мен өнім көздерін бұрмалау жаңылыстырса, осындай жағдай туындайды.

Мұндай кезде келген зиян анық: талапкер қызметтер мен тауар саудасынан тү-

сетін пайданы жоғалтады. Мұндай зиян тараптар ұқсас қызметті не тауарларды

қолданғанда, бір салада әрекет еткенде кездеседі.

1.2. ПОТЕНЦИАЛДЫ САУДА МЕН ПАЙДАНЫҢ ЖОҒАЛУЫ

Соттар бұрмалау болашақтағы табысты жоғалтуға әкеліп соқса, талапкерге

зиян келуі мүмкін екенін мойындады. Мәселен, жауапкер талапкердің болашақта

сауда жасауға ниетті салада не географиялық аймақта сауда жасағанда, осындай

Зиян талабы лорд Диплоктың да, лорд Фрейзердің де бесінші «пробандасында» (ErvenWarnink

v. Townend [1979] AC 731, 742, 756) және лорд Оливердің классикалық үштігінің үшінші тармағында

көрсетілген.

Wadlow (2016), ch. 4; H. Carty, ‘Heads of Damage in Passing o’ [1996] EIPR 487; but see P. Johnson

and J. Gibson, ‘The“New”tortofpassingo’ (2015) 131 LQR 476, 491.

Lord Fraser’s reference, in Erven Warnink v. Townend [1979] AC 731, 756, to ‘substantial’ damage was

reinterpreted in this way by Peter Gibson LJ in Taittinger SA v. Allbev [1993] FSR 641, 664.

«Ойдан шығарылған» немесе «гипотезалық» емес Mothercare v. Penguin Books [1988] RPC 113, 116.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

жағдай орын алуы мүмкін. Бұл жерде табысы азайған қазіргі сауда емес, бола-

шақ табысқа салдары тиетін потенциалды сауда жөнінде айтылып отыр.

Маңыздысы, потенциалды табыстан айырылу – жаңа салада сауданы кеңейту

мүмкіндігін жоғалтуға апарады. Бұған Lego v. Lemelstrich ісі мысал.

Онда балалар

ойыншықтарын өндіруші атақты Lego мен пластик субүркігіштерін қанық түс-

пен бояп, оны Lego атауымен нарыққа шығарған сатушы Lemelstrich ісі қаралды.

Lego репутациясы балалар ойыншықтарын ғана емес, бақша субүркігіштерін де

қамтитындықтан, судья Фалконер жауапкердің Lego атауының бақша сайманы-

на қолдануы Lego-ның гудвиліне зиян келтіргенін анықтады. Lego-ның гудвилі

бақша сайманына да қатысты екенін ескерсек, талапкер атауын құрал-сайман

жасауда қолдануға, не осы саладағы трейдерлерге лицензия я болмаса франши-

за беруіне мүмкіндігі бар еді.

1.3. ЛИЦЕНЗИЯДАН ТҮСЕТІН КІРІСТІ ЖОҒАЛТУ

Болашақ пайданың жоғалуы жауапкер әрекеті талапкер белгісін лицензия-

лау мүмкіндігіне кедергі келтіруін қамтуы мүмкін. Осылайша, лицензиядан тү-

сетін ықтимал кіріс азаяды. Лицензиялаудан түсетін болашақ кірістің жоғалуын

зиянның сәйкес формасы ретінде мойындау тұлғасын не имиджін бұрмалауға

жол бермеу үшін танымал адамдарға жосықсыз бәсекені пайдалануға мүмкіндік

береді,

(зиянның мұндай формасы болмағанда, танымал тұлғаларға өз имид-

жін лицензиялап үлгермесе, зиянды дәлелдеу қиындық туғызатын еді). Mirage

Studios v. Counter-Feat Clothing ісінде

вице-канцлер Браун-Уилкинсон жауапкер

басқаларға мультфильм кейіпкерлерін киімде қолдануға лицензия бергендік-

тен, тасбақа-ниндзя (мультфильм кейіпкері) авторлары зиян шеккенін анықтады.

Себебі олар суреттерді пайдаланғаны үшін төленетін роялтиді жоғалтуы мүмкін.

Мұндай пайымдау қайталанатындықтан сынға ұшырады.

Себебі тұлға имиджін

т.б. пайдалануды заңдық мүмкіндік арқылы қадағаласа ғана лицензиялаудан

кіріс түсіруге құқылы. Яғни бұл рұқсатсыз пайдалану жосықсыз бәсеке санал-

ғанда ғана шығады. Бұл сыни пікір техникалық тұрғыдан дұрыс болса да, заң-

дық талаптары жоқтығына қарамастан, тараптардың лицензиялау жүйесіне ену

мүмкіндігін назардан тыс қалдырып отыр.

Жосықсыз бәсекенің кейіпкер мен

тұлға мерчендайзингіне әсері туралы күмәнға қарамастан, бұл әлі де пайдалы

кәсіпкерлік. Соттар лицензиялаудағы роялтиді жоғалтудан келген залалды ғана

мақұлдағандықтан, қайталанатын наразылық күшін бағалау қиынға соғады.

Бұл Stringfellow v. McCain ісіне қарсы қарастырылуға тиіс.

Онда жауапкер

stringfellows деп аталатын ұзын, жұқа, жартылай дайын қытырлақ картоптың

жаңа маркасын өндірді. Жауапкер өнімінің телевизиялық жарнамасында асүй-

де түсірілген хореографиялық диско биі көрсетілді. Талапкер мейрамхана мен

LRC v. Lila Edets [1973] RPC 560 (Дәретхана қағазында талапкердің үй қолғаптары мен жөргек

стиліне ұқсас атауды қолдануы пайдалануға зиян келтірді, себебі талапкер осы салаға көшуді

жоспарлап қойған).

[1983] FSR 155, 194. Сондай-ақ қараңыз: Dunhill v. Sunoptic [1979] FSR 337.

Robyn Rihanna Fenty v. Arcadia Group Brands [2013] EWHC 2310 (Ch).

[1991] FSR 145.

H. Carty, ‘Heads of Damage in Passing o’ [1996] EIPR 487, 490.

Wadlow (2016), [4–42]–[4–45].

[1984] RPC 501.

ЗИЯН

би кеші қызметін көрсететін Stringfellow деп аталатын танымал түнгі клуб иесі

еді. Талапкер жауапкердің бұрмалауы stringfellow атауына қатысты гудвилді

болашақта қолдануға зиян келтіруі мүмкін екенін алға тартты. Клуб иесі Peter

Stringfellow-қа бұрмалау еш залал келтірмейді дегенді негізге алып, сот оның

өтемақы өндіру туралы шағымын қабыл алмады. Судья Слэйд телевизиялық

жарнаманың Stringfellow иесінің атауын (мысалы) франшизалар жасау арқы-

лы қолдануға зиян келтірмейтінін анықтады. Бір жағынан, судья Слэйд шешімі-

не Stringfellow атауын осы мақсатта қолдануға ниетсіз екені де әсер етті. Судья

Стефенсонның айтуынша, мұндай жағдайда нақты не ықтимал зиянның бұлтарт-

пайтын және анық дәлелі көрсетілуі шарт. Судья Слэйдпен келіскен ол басты

кейіпкерлер іс-әрекеті арасында сәл сәйкессіздік болса, франчайзинг не мер-

чендайзингтен түсетін болашақ кірісті жоғалтудан келетін зиян, әйтеуір, бір қай-

тарылатынына күмәнді екенін айтты.

1.4. РЕПУТАЦИЯЛЫҚ ЗИЯН

Сондай-ақ соттар бұрмалау талапкердің репутациясына жағымсыз әсер ет-

кенде зиян келуі мүмкін екенін мойындады.

Зиянның бұл формасы әсіресе

бұрмалау бәсекелестік емес тауарлар мен қызметтерге қатысты жасалғанда, ай-

тарлықтай маңызды. Талапкер саудасын жоғалтпаса да, бұрмалау талапкер ре-

путациясына кері әсер етуі мүмкін. Әсіресе бұл талапкер тауарлары мен қызметі

жоғары сапалы болғанда көрінеді. Бұған дейін түсіндіргеніміздей, көпшілік тауар

мен қызметтің шығу тегінен жаңылысқанда, жұмысы жүріп тұрған не әлеуетті

сауданың тоқтауынан залал келеді; ал жауапкердің бұрмалауы қоғам талапкер

тауарлары мен қызметтерінің оған қатысы бар дегенге сенгенде, репутацияға

зиян әкеледі. Мұның нәтижесінде келтірілген зиян талапкер репутациясына кері

әсерін тигізеді. Судья Уаррингтон түсіндіргендей:

«Бизнесімді басқа адам бизнесінің тармағы екеніне сендіру – оған түрлі жол-

мен зиян келгенін білдіруі мүмкін. Мен сататын тауар сапасы, айналысатын биз-

нес түрі, пайдаланатын кредит не тағы басқалары маған байланысты деп қате

жорамалдаған тұлғаға зиян тиюі мүмкін».

Репутацияға зиян келуінің тағы бір мысалы Associated Newspapers v. Insert

Media ісінде көрініс берді.

Онда талапкер ұлттық екі газеттің баспагері еді.

Жауапкер газет сататын жекеменшік дүңгіршіктермен келісіп, баспагер келісі-

мінсіз, оған айтпай, газетке жарнама материалдарын салып жіберіп отырды.

Баспагер қосымша парақтағы ақпараттың дәлдігі мен шынайылығы үшін жауап-

ты саналатындықтан, Апелляция соты «баспагер гудвилі мен репутациясын жо-

ғалту тәуекелі айқын» деген шешім шығарды.

Сонда, 546–7.

Салыстыру үшін Harrods v. Harrodian School [1996] RPC 697, 718 («Ерік еркіндігіне зиян келтірмей,

беделге зиян келтіру жосықсыз бәсеке іс-әрекеттерін қолдау үшін жеткіліксіз», сондықтан, егер

мектеп беделі нашар болса, департамент тізімінен өшіріліп тасталатынын білдірмейді).

Ewing v. Buttercup Margarine Co. [1917] 2 Ch 1, 14. Applied by Laddie J in Associated Newspapers v.

Express Newspapers [2003] FSR 51, [46], and by Mann J in Sir Robert McAlpine Ltd v. Alfred McAlpine [2004]

EWHC 630, [2004] RPC (36) 711, [4]–[45].

[1991] FSR 380.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Репутацияға зиян келтірген тағы бір маңызды жайт талапкер жоғары сапалы

тауар сатып, ал жауапкер сол репутацияны бұзатындай әрекет еткенде кезіге-

ді. Мәселен, жауапкер дәл талапкер атауымен сауда жасап, талапкер ешқашан

қызмет көрсетпейтін нарықта сауда жасағанда осыны байқаймыз. Мұндай жағ-

дайда жауапкердің бұрмалауы талапкер сатылымына әсер етпеуі мүмкін. Себебі

талапкер сатылымды ешқашан бірінші орынға қоймайтын еді. Алайда соттар

«жауапкердің іс-әрекеті талапкер репутациясына зиян келтіруі мүмкін» деген

шешім шығарды. Бұған мысал – Annabel’s Berkeley Square v. Schock ісі.

Онда

Лондонның Annabel’s атты танымал клубы жауапкердің Annabel’s Escort Agency

атауымен қызмет көрсетуінің алдын алу үшін өтемақы берді. Сот жауапкердің

Annabel’s атауын пайдалануы талапкер репутациясына кір келтіріп, беделін түсі-

руі мүмкін деп таныды.

Бұрмалаудың талапкер репутациясына зиян тигізетін тағы бір жағдайы –

танымал тұлғалардың атын, суретін немесе ұқсастығын рұқсатсыз пайдалану.

Танымал тұлғаның атын, суретін рұқсатсыз пайдаланса, танымал адам «қоғам

оның өз суретін пайдалануға рұқсат етті» деп (қате) ойлағанын дәлелдесе, онда

танымал тұлғаның репутациясына зиян келеді. Мәселен, егер салауатты өмір

салтын ұстанатын спорт жұлдызының суреті темекі брендін жарнамалауда қол-

данылса, іс қозғалуы мүмкін.

Репутацияға зиян тигізу кейіпкер мерчендай-

зингіне қатысты да маңызға ие. Мысалы, Mirage Studios v. Counter-Feat Clothing

ісінде

талапкер ниндзя-тасбақа суреттерін жейделер мен киімдерде қолдану-

ға лицензия бергені үшін жауапкерге қарсы іс қозғады. Вице-канцлер Браун-

Уилкинсонның айтуынша, қоғам «тауарды кейіпкер авторымен байланысты-

рады, сондықтан ниндзя-тасбақа суреттерін сапасыз тауар мен материалдарға

жапсырып, оның құнын түсіру лицензиялық құқық құнын әлдеқайда төмендетіп

жібереді».

Henderson v. Radio Corporation ісінде Жаңа Оңтүстік Уэльс Жоғарғы

соты осыған ұқсас әдіс қолданды.

Онда күйтабақ бетінде екі балет бишісінің

фотосын заңсыз пайдалану «олар өнімді қолдайды» деп бұрмалауға әкелгенін

ескерген жөн. «Басқа біреудің кәсіби немесе іскерлік репутациясын заңсыз ием-

дену де зиян болып табылады» дегенді негізге алып, сот «бұрмалаудың зиян

келтіргені анық» деп үкім шығарды. Себебі бұл бишілерді өз қалауымен ұсыныс

жасау құқығынан айырды.

Алайда бұл, шын мәнінде, репутацияға зиян келтіру

ме, әлде пайда табу мүмкіндігін жоғалту ма? Ол жағы әлі күмәнді.

1.5. ТАУАР БЕЛГІСІН ӘЛСІРЕТУ

Соттар мойындаған зиянның соңғы формасы – бұрмалаудың талапкер гуд-

вилін әлсіретуі. Мұндай жағдай жауапкер бұрмалауы талапкер белгісін танымал

не қарапайым еткенде туындайды. Нәтижесінде талапкер белгісі нақты тауарлар

[1972] RPC 838. Сондай-ақ қараңыз BritishMedicalAssociation v. Marsh (1931) 48 RPC 565.

Сондай-ақ соттар репутацияны «қадағалай алмау» имиджге қауіп төндіретінін, әрі жауапкер

өнімдерінің сапасы төмен және ерік автономиясы немесе суретпен сәйкеспейтіндей қолдануын

анықтамай-ақ, кіммен сауда жасап, кімді қолдау керек екенін шешу еркіндігін жоғалтуы мүмкін

екенін атап өтті. Қараңыз: RobynRihannaFenty v. Arcadia Group Brands [2013] EWHC 2310 (Ch), [74].

[1991] FSR 145.

Сонда, 156.

[1969] RPC 218.

Сонда, 236.

ЗИЯН

мен құндылықтарды иемдену мүмкіндігінен айырылады. Яғни жауапкердің

бұрмалауы талапкер белгісінің гудвилі мен қоғам қызығушылығын әлсіретеді.

Маңыздысы, мұндай зиян қоғам тауардың шыққан жері мен шығу тегін шатас-

тырмағанда, репутациясына зардап келмегенде орын алады.

Ағылшын заңындағы әлсірету арқылы зиян келтіру ұғымы Taittinger v. Allbev

ісінде қаралды.

Талапкер Шампань аймағы өндірушілері тобының мүшесі Ұлы-

британияда Champagne деп танылған, табиғи газдалған шарап шығаратын. Еске

салсақ, талапкер шампаны Шампань аймағында өсірілетін жүзімді екі рет фер-

ментациялау әдісі арқылы жасалды. Талапкер Англияда өндірілген, Elderflower

Champagne деп аталатын, аюбадамнан жасалған, газдалған алкогольсіз сусынын

өндірушіні сотқа берді. Әуелі талапкердің Champagne белгісінде гудвилі бар еке-

ні анықталды. Сондықтан жауапкер өніміндегі атауды бұрмалау фактісі қарал-

ды. Дегенмен, сот шешіміне сай, жауапкердің бұрмалауы аз ғана тұтынушыны

жаңылыстырса да, оның аюбадамнан жасалған шампанды сатуды жалғастыра

берген кезінде талапкерге келетін зиянды дәлелдеп бере алмады.

Апелляция соты бірінші инстанция шешімінің күшін жойып, «жауапкер жо-

сықсыз бәсеке үшін жауапқа тартылады» деген шешім шығарды. Апелляция соты

Бірінші инстанциялық соттың гудвилл мен бұрмалауға қатысты шешімдерін құп-

тағанымен, зиян келтіруге қатысты мәселеде келіскен жоқ. Әсіресе сот «жауап-

кердің «шампан» атауын пайдалануы жосықсыз бәсекеден келетін зиянды ал-

дын ала дәлелдеуге жеткілікті» деп шешті. Маңыздысы, сот шешімі бойынша

Champagne үйінің гудвиліне келген зиян бірінші инстанцияда қарастырылмаған

зардап қатарынан еді: келтірілген зиян Champagne атауы бірегейлігінің көмес-

кіленуі мен әлсіреуі негізінде пайда болды, бұл талапкер репутациясының бұ-

зылуына әкеліп соғатын еді. Аюбадамнан жасалған сусынға Champagne атауын

пайдалану «түпнұсқа тауардың бірегейлігін біртіндеп әлсіретуге, нашарлатуға не

жойылуға» әкеліп соқты.

Мұның себебін судья Кросс былай түсіндірді:

«Егер жұртқа Шампань аймағында шықпаған, өндірілген ел атауы қосылған

газдалған шарапты «шампан» деп атаса, нағыз шампан мен бөтен аймақта өнді-

рілген «шампан іспеттес» шараптардың айырмашылығы қалмайды; яғни «шам-

пан» сөзі уақыт өте «газдалған шарап» дегенді ғана білдіреді. Сондай-ақ талапкер

гудвилінің осы бөлігі әлсіреп, біртіндеп жойылуы мүмкін.

Көптеген құқықтанушылар тауар белгісін әлсіретуді зиян формасы ретінде

тануды, әсіресе тауар белгісі құқығындағы ұқсас кеңейтулерден кейін құлшы-

ныспен қолдады.

Алайда Harrods v. Harrodian School ісінде тауар белгісін әлсі-

ретуді жосықсыз бәсекедегі зиянның түрі деп қарастыру күмәнді саналды.

Бұл

шешімге қатысты судья Миллет былай деді:

«...Бренд атауы ерекшелігінің тозуы бизнес гудвиліне келетін зиян форма-

сы ретінде ескерілді. Әсіресе Австралия мен Жаңа Зеландияда бұған қатысты

[1993] FSR 641. Бұрынғы істердің бірқатарында трейдердің белгілер бірегейлігін сақтау мүддесі

жайында айтылады: Lego v. Lemelstrich [1983] FSR 155; Dalgety Spillers Food v. Food Brokers [1994] FSR

504; Peter Waterman v. CBS [1993] EMLR 27. 23Taittinger v. Allbev [1993] FSR 641, 670, 674, 678 («Шампан

сипаттамасының ерекшелігі мен бірегейлігі»).

VineProducts v. Mackenzie [1969] RPC 1, 23.

TMA 1994, s. 10(3), 38-тараудың 2.4-бөлімінде талқыланған.

[1996] RPC 697.

Сонда, 715–16.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бірнеше іс бар. Егер бұған тоқтау салмаса, қабылданбауға тиіс жосықсыз бәсеке

деликтінің ұлғайған түріне айналады.

Сондай-ақ судья Миллеттің айтуынша, шатасуға қатысы жоқ анық зиян

түрі саналатын түсінбестік мәселесіне тап болған.

Айғақтарға сүйенген судья

Миллет жауапкердің әрекетінен Harrods атауы ерекшелігін жоғалтуы не сәнді

бұйымдар сататын дүкендерді білдіретін жалпы терминге айналуы екіталай де-

ген тұжырымға келді. Сөйтіп, жосықсыз бәсеке әрекеті жүзеге аспады.

Harrods шешімі нәтижесінде енді тауар белгісін әлсіретуді анық зиян түрі деп

тануда аздаған түсініспеушілік туындады. Бір көзқарасқа сай, әлсірету кеңей-

тілген жосықсыз бәсекеде ғана тиісті зиян формасы саналады.

Алайда басқа

мамандар әлсіретуді «классикалық жосықсыз бәсеке» деп қарастыруды қалады.

British Telecommunications v. Onein a Million ісінде

Апелляция соты «тұлғалардың

интернет домендерді, мәселен, marksandspencer.co.uk сияқты атаулармен тіркеп,

жұмыс жасаса, жосықсыз бәсеке үшін жауапкершілікке тартылады» деген ше-

шім шығарды. Себебі Marks&Spencer сөздері бар доменді тіркеу Marks&Spencer

атауының гудвилін әлсіретеді. Осылайша, оған зиян келтіреді не келтіруі мүмкін.

Сол сияқты, Sir Robert McAlpine Ltd v. Alfred McAlpine plc ісінде,

судья Манның

шешіміне сай, жауапкер өзін McAlpine деп, ребрендинг жасағандықтан, жосық-

сыз бәсекеге айыпталды. Екі McAlpine формасы – Robert McAlpine және Alfred

McAlpine бұрыннан бар, McAlpine атауының гудвилін бөліссе де, ал атауда текті

ғана қалдыру шешімі сэр Роберт МакАльпайн белгісінің ерекшелігін әлсіретуі

мүмкін. «Префикс алынып тасталған соң», соттың айтуынша, қайшылықтар (бұр-

малау, кемсіту не өшіру) көбейді, мұнымен Роберт келіскен жоқ.

2. ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕНІҢ КЕҢЕЙТІЛГЕН ТҮРІ

Нақтылай кетсек, классикалық жосықсыз бәсекенің бірнеше категорияла-

ры мен ережелері бар. Соттар айрықша көңіл бөлуді талап ететін, «кеңейтіл-

ген жосықсыз бәсеке» түрін дамытты. Жосықсыз бәсекенің кеңейтілген фор-

масын судья Данквертс алғаш рет Bollinger ісінде мойындады.

Онда шампан

өндіретін талапкер жауапкер өнімін «испан шампаны» деп атауына сәтті тыйым

Қараңыз: Wadlow (2016), [4–58]. Ұқсас мәселелер мұнда да туындады TWG Tea Co Pte Ltd v. Tsit

Wing (Hong Kong) Co. Ltd [2016] HKCFA 2, [23]–[24] (Gummow NPJ).

Сэр Майкл Керр ерекше шешімінде Taittinger v. Allbev ісіндегі әлсірету доктринасын қолданды.

[1993] FSR 641.

Chocosuisse Union des Fabricants Suisses de Chocolat v. Cadbury [1998] RPC 117, 127 (Әлсіретуден

келген зиян атақты, бірақ дескриптив ғана белгілер жөнінде). Сондай-ақ сақтық мұнда да насихат-

талады: H. Carty, ‘Heads of Damage in Passing o’ [1996] EIPR 487. Қараңыз: H. Carty, ‘Passing o at the

Crossroads’ [1996] EIPR 629, 631; H. Carty, ‘Dilution and Passing o: Cause for Concern’ (1996) 112 LQR

632; TWG v. Tsit Wing [2016] HKCFA 2, [14]–[37] (Gummow NPJ пайымдауынша, Гонконг соңғы Апелля-

ция соты бұл концепцияны бекітпеуге тиіс еді).

[1998] 4 All ER 476, 497. Қараңыз Pontiac Marina Private v. CDL Hotels International [1998] FSR 839

(Мыңжылдық ерекшелігін әлсірететін кез келген нәрсе зиян келтіреді).

[1998] 4 All ER 476, 497.

[2004] RPC (36) 711, [43], [49].

Сонда, [49].

Bollinger v. Costa Brava Wine Co. [1960] RPC 16. Тарихи деректер үшін, қараңыз: D. Gangjee, ‘Spanish

Champagne: An Unfair Competition Approach to GI Protection’, in Dreyfuss and Ginsburg (2014) 105.

ЗИЯН

салды. Кеңейтілген жосықсыз бәсеке әрекеті түпнұсқаның бұрмалануына негіз-

делген классикалық формасынан әлдеқайда алыс.

Судья Ладдидің айтуынша,

Chocosuisse

ісінде кеңейтілген түрі жосықсыз бәсекеден басталатынына қара-

мастан, классикалық формасы әрекетінің себебін ерекше көрсетеді. Бұл ерек-

шеліктерді әрекеттің үш элементі арқылы қарастырған дұрыс: гудвилл, түпнұсқа-

ны бұрмалау және зиян.

2.1. ГУДВИЛЛ

Кеңейтілген жосықсыз бәсекеге қатысты ескеретін алғашқы ұстаным – трей-

дерлер тобы не класы аdvokaаt, шампан, скотч вискиі, vodka немесе грек йогур-

ты сияқты нақты тауар санатында айрықша саналатын атау (не кез келген басқа

индикатор) гудвилін бөлісуі мүмкін. Бұған Bollinger ісінің

шешімі мысал. Онда

талапкер Францияның Шампань аймағы өндірушілері тобының мүшесі еді. Олар

Ұлыбританияда ұзақ уақыттан бері «шампан» аталып кеткен табиғи газдалған

шарап өндіретін. Талапкер шампаны Шампань аймағында өсірілген жүзімді екі

рет ферментациялау арқылы өндіріледі. Талапкер өнімін «испан шампаны» деп

атап сатқаны үшін жауапкерді жосықсыз бәсеке жасады деп сотқа шағымданды.

Талапкер «жауапкер сусыны Испанияда өндірілді және/немесе осы елде өскен

жүзімнен жасалды, яғни «шампан» атауын қолдануға құқығы жоқ» деген уәж

келтірді. Судья Данквертс географиялық анықтамаларды сауда сипаттамасы, гуд-

вилді бөлісу ретінде қарастырған істерді зерттеді. Оның айтуынша, жосықсыз

бәсеке атауы мен сипаттамасы бұрыннан бар тауардың гудвилі мен репутация-

сын пайдаланып, оларға табиғи ассоциациясы жоқ атауды не анықтаманы өз

тауарына қолдануды көздеген трейдерге тыйым салады.

Судья Данквертс «өз

өнімдерін атау мен анықтама арқылы сипаттауға шын құқы бар тұлғаның нақты

аймақта өнім өндіретін топ, жеке-дара тұлға емес» екені маңызсыз деді.

Шын

мәнінде, сот талапкердің басқа да топ өкілдерімен қатар, «шампан» атауындағы

қажетті гудвилді, сондай-ақ әр талапкер ұжымдық репутацияның аздаған бөлі-

гін иемденгеніне келісті. Ұжымдық гудвилл шампанның Франциядағы Шампань

аймағында өсірілетін жүзімдерден арнайы әдіспен жасалатын, «Шампань айма-

ғының газдалған шарабы» деп анықталуына негізделді. Осылайша, шампанның

айрықша репутациясы бар және оны Шампань аймағы өндірушілері ғана пай-

далана алады.

Қараңыз: S. Naresh, ‘Passing o, Goodwill and False Advertising: New Wine in Old Bottles’ (1986)

45 CLJ 97, 98.

Chocosuisse Union des Fabricants Suisses de Chocolat v. Cadbury [1998] RPC 117, 124; апелляцияны

қарастыру барысында судья Чадвик екі айырмашылыққа назар аударды: жақсы іскерлік репутация-

ның түпкі мәні мен трейдерлер тобының әрі қарай ұлғаюының мүмкіндігі: [1999] RPC 826, 830.

Bollinger v. Costa Brava Wine [1960] RPC 16. Сонымен бірге қараңыз: Vine Products v. Mackenzie

[1969] RPC 1 (Sherry–wine produced by the solera process in the province of Jerez de la Fontera in

Spain); John Walker & Sons v. Henry Ost [1970] RPC 489 (Scotch whisky–blended whisky distilled, but not

necessarily blended, in Scotland); Taittinger v. Allbev [1993] FSR 641 (Champagne); ConsorziodelProsciutto

di Parma v.Marks&Spencer [1991] RPC 351 and Consorzio del Prosciutto di Parma v. Asda Stores [1988] FSR

697 (Parma ham).

Bollinger v. Costa Brava Wine [1960] RPC 16, 31–2.

Сонда.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Жосықсыз бәсекенің кеңейтілген түрі Warnink v. Townend ісінде айғақталды.

Бұл шешімде Лордтар палатасы «кеңейтілген жосықсыз бәсеке сусындардың

немесе шығу тегінің географиялық индикаторын қамтымайды» деп бекітті; ке-

рісінше, «оның әрекеті кез келген өнімнің нақты сипаттамасы мен сапасына қа-

тысты» деп шешім шығарды. Мына жағдайда талапкер brandewijn спирті мен

жұмыртқадан жасалатын advocaat ішімдігін өндірді. Жауапкер де шарап пен жұ-

мыртқадан жасалған сусынын advocaat атауымен сатылымға шығарды. Лордтар

палатасы мұны жосықсыз бәсекемен парапар деп шешті. Бұрынғы прецеденттік

құқық шампан не скотч вискиі сияқты, нақты географиялық өңірде ғана жасала-

тын ингредиенттерді қолданып, нақты тәсілмен жасалатын нақты өнімге қатысты

істермен шектелген-ді.

Warnink ісінде географиялық байланысқа қатысты ша-

ғым болған жоқ; талапкер арызын аdvokaat атауындағы ұқсастыққа және нақты

өнімнің ингредиенттеріне, атап айтқанда, жұмыртқа мен brandewijn спирттік су-

сынының қосындысына қатысты негіздеді.

Лорд Фрейзердің айтуынша, трейдерлер класын өнім жасалған аймақ арқылы

анықтаудың қажеті жоқ, керісінше, атаудың нақты өнімдер тобына айрықша қолда-

нылуы – ең басты мәселе. Оның айтуынша, басқа өнімге пайдаланып, атауды бұр-

малау үшін оның «анық мағынасы» болуы қажет.

Осындай пікір ұстанатын лорд

Диплоктың сөзіне қарағанда, атау «нарықта бәсекелестік туғызатын, репутациясы

төмен басқа тауардан айырмашылығы бар, сапалы өнімге қолданылуға тиіс».

Лорд Фрейзер өнімдердің нақты класы үшін атаудың ерекшелігі жосықсыз

бәсекеде ең маңызды мәселе деп есептейді. Бұл пайым Chocosuisse v. Cadbury

ісінде

көрініс тапты. Судья Ладди швейцариялық шоколад өндірісі қауым-

дастығының «Швейцария шоколады» терминінде ұжымдық гудвилл бар деп

таныды. Швейцариялық ұйымның айтуынша, «Швейцария шалесі» деп атала-

тын шоколад өнімін таныстыру арқылы Cadbury өнімді «швейцариялық шоко-

ладтан жасалған» деп бұрмалады. Судья Ладдидің айтуынша (Апелляция соты

оның шешімімен келісті), талапкерлер жеңіске жету үшін қоғамның басым бө-

лігі «Швейцария шоколады» тіркесін ерекше репутациясы бар нақты өнімдер-

ге қолданғанын дәлелдеуге тиіс.

Осыған сүйенген сот «қоғамның басым бөлігі

«Швейцария шоколады» сөзін сапа тұрғысынан ерекше репутациясы бар өнім-

дерге пайдаланды» деген тұжырымға келді. Қоғамның осы ерекшелік элемент-

терін ажырата алмауының аса маңызы болған жоқ.

Көп жағдайда кеңейтілген жосықсыз бәсекеде қолданылатын гудвилл ұғымы

«классикалық» әрекеттің танылған түріне ұқсас. Diageo v. Intercontinental Brands

ісінде лорд-судья Паттен айтқандай:

[1979] AC 731.

Мысалы, Bollinger v. Costa Brava Wine [1960] RPC 16 ісінде «шампан» сөзі Шампань аймағында

өсетін жүзімнен дайындалатын, champenois әдісі арқылы жасалатын сусынды білдіру үшін

қолданылды. In Walker v. Ost [1970] RPC 489, «Скотч виски» деп барлық ингредиенттері Шотландияда

сүзіліп құйылған, араластырылған вискилерді айтады.

Сонымен қатар қараңыз: Diageo North America Inc. and anor v. Intercontinental Brands (ICB) [2010]

EWHC 17 (Ch), [155] («Ұлыбританияның алкоголь тұтынатын тұрғындары, әсіресе арақ ішетіндері,

vodka терминін белгілі бір алкогольді сусындар санатын білдіру үшін қолданатыны» анықталды).

ErvenWarnink v. Townend [1979] AC 731, 754.

Сонда, 744.

[1998] RPC 117.

Сонда, [28].

Сонда, 133. Сонымен қатар қараңыз: H. P. Bulmer and Showerings v. J. Bollinger SA [1978] RPC 79,

119.

ЗИЯН

«Жосықсыз бәсекенің классикалық және кеңейтілген формалары – дербес де-

ликт емес, екі анық жағдайды сипаттайтын жай ыңғайлы құрал. Мұнда сатушы

өнімдерінің табиғаты мен өндірілген аймағын бұрмалап, қалыптасқан гудвилін

заңсыз иеленуін тоқтатуға құқық қолданылады.

Осыған сәйкес, соттар мынаны нақтылады: «Сатушының репутациясы мен

атауынан (классикалық жосықсыз бәсеке) өнім репутациясына қарай ауытқуы

(кеңейтілген жосықсыз бәсеке элементі) талапкердің атаудағы гудвилін көрсету-

ге тиіс» деген маңызды принципті өзгертпейді.

Сөйтіп, олар «тауар атауының

баж салығына әкелетін тарту күшін» көрсетуге тиіс, яғни атауды пайдаланатын

кластағылар репутация мен гудвилді өнімдеріне қолданудан рақат көруі керек.

Қажетті гудвилді қалыптастыруға «қоғамның басым бөлігі тауар атауының тиісті

дәрежеде тарту күші бар, ерекше нақты класқа сенетінін» көрсетуге міндетті.

Тиісті атауды немесе үлгіні пайдалану – кеңейтілген жосықсыз бәсекеге қанша-

лықты шағымдануға негіз болатынын тексеруге оңтайлы уақыт – құқық бұзды

деп арыз түскен өнімнің алғаш нарыққа шыққан сәті.

Гудвилді қалыптастыруға талапкердің тауар атауы өнім өндірілген география-

лық аймақта дескриптив екенін ғана көрсетуі жеткіліксіз.

Талапкердің тауарлар

не қызметтерінің сәндік бұйымдар немесе «жоғары сапалы я болмаса кашет»

өнімдері репутациясын көрсетуі қажет емес. Сондай-ақ «талапкер белгісінің ерек-

шелігінде сапа заттаңбасы қажет» деген заң талабы жоқ.

Талапкер түпнұсқа жа-

салған елде не жерде осы өнімнің өндірілу әдісіне қатысты қатаң ережелер барын

көрсетуі де міндетті емес.

Бұдан бөлек, тұтынушылардың осы өнімді шығарудағы

өндірістік процестерден хабардар екенін көрсетудің қажеті жоқ.

Керісінше, ең

маңыздысы – кеңейтілген жосықсыз бәсеке кезіндегі атаудың гудвилі.

Кеңейтілген жосықсыз бәсеке әрекетін нығайтатын ортақ гудвилл бірнеше

тараптардың иелігіндегі гудвилге ұқсас. Алайда аздаған айырмашылықтар бар.

Бір маңызды айырмашылық – ортақ иеліктегі гудвилде оны кім қадағалайтынын

анықтау. Ортақ меншік иелігіндегі классикалық гудвилде әр меншік иесі басқа-

лардың нақты белгіні пайдалануына тосқауыл бола алмайды; алайда әр ортақ

меншік иесі басқалардың белгіні пайдалануына жол бермеуі мүмкін. Керісінше,

кеңейтілген жосықсыз бәсеке гудвилінде басқа трейдерлердің қазіргі меншік

иелерінің келісімінсіз ортақ гудвилге араласуымен ерекшеленеді.

Кеңейтілген жосықсыз бәсеке қадамына орай, сотқа беруге талапкердің

жеткілікті гудвилі бар-жоғын анықтау үшін қоғамда дескриптив терминінің

Diageo North America Inc. and anor v. Intercontinental Brands (ICB) [2010] EWCA Civ 920, [23].

Қараңыз, сонда.

Fage UK Ltd v. Chobani UK [2013] EWHC 630 (Ch), [125].

Сонда, [127]–[132].

Сонда, [81]. Құқық бұзды деген өнімнің нарыққа шығарылуы мен сатылуы қалай іске асатыны

бұрмалау мәселесіне ғана қатысты: сонда.

Сонда.

Diageo North America Inc. and anor v. Intercontinental Brands (ICB) [2010] EWCA Civ 920, [29]. Бұл

гудвилдің қаншалықты кеңейтілуі мүмкін екенін ашық қалдырады: Сарымай сияқты, күнделікті өнім

категориялары да тиісті гудвилін пайдалана ала ма?

Fage UK Ltd v. Chobani UK [2013] EWHC 630 (Ch), [125].

Сонда, [126].

Erven Warnink v. Townend [1979] AC 731, 744 ісінде лорд Диплок атап өткендей, стрейдерлер

санатының саны гудвилл ауқымына әсер етеді.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ерекшелігін анықтау және оны кім пайдалана алатынын айқындаудың аражігін

ажыратып алу керек. Бұл ерекшелік Chocosuisse ісінің шешімінде нақты анық-

талды.

Өз шоколадын «швейцариялық шоколад» деп атаған бірқатар өндіруші-

лердің түрлі рецепт қолданғанын ескерген Апелляция соты олардың ұжымдық

түрде сапа репутациясын иеленуге еш кедергі келтірмегенін айтты. Сондай-ақ

қоғам класын анықтау сипаттарын білмегені не бағаламағаны маңызды емес.

Қоғамның біраз бөлігі «швейцариялық шоколад» атауын басқа шоколад өнімде-

рінен бөлек, репутациясы бар өнімдердің нақты тобын (Швейцарияда жасалған

шоколад) анықтауда қолданғанын көрсету талап етілді.

Chocosuisse ісінде біраз мәселе шешілсе де, әлі де ұжымдық гудвилл әрекеті-

не қатысты бірнеше түйіннің басы ашық. Осы мәселеге қатысты екіұшты сауал:

Жеке тұлғаның ұжымдық гудвилге араласуы үшін сауда көлемі қандай болу-

ға тиіс? Яғни жеке трейдер топ мүшесі ретінде орнығуы үшін не істеуі керек?

Warnink v. Townend ісіне сәйкес,

тұлғаның белгілі бір өнімге қатысты сауда жа-

сай бастағаны жөніндегі болмашы дерек олардың кеңейтілген гудвилді бөлісуге

құқылы дегенді білдірмейді. Лорд Диплок айтқандай:

«Кезекті класқа қосылудан бөлек, жай нарыққа кіру жосықсыз бәсеке жаса-

ды деп айыптауға құқық бермейді; жаңадан қосылғандар дескриптив терминін

тауарларына қатысты нарықта ұзақ уақыт пайдалануға және бизнесінің гудвилін

қалыптастыру үшін ұзақ уақыт жемісті сауда жасауға тиіс».

Бұл талапқа Chocosuisse ісінің

бірінші инстанциясында күмән туды. Онда

судья Ладди: «Соттар жаңа пайдаланушылардың сауда ауқымы кеңдігін анықта-

май-ақ, бірлесе әрекет етуіне рұқсат беруі мүмкін», – деді. Апелляция соты судья

Ладди шешімімен келісіп, оған қатысты ешқандай пікір айтқан жоқ.

Нақтылауды талап ететін тағы бір мәселе – соттардың гудвилге қатысатын

тұлға класын қалай анықтайтынына байланысты. Көп жағдайда бұған дау тумауы

мүмкін. Себебі өзі заңды бақылау объектісі саналатын трейдерлердің бөлек то-

бына қатысты репутация пайда болады. Дегенмен оны анықтаудың қиындығы

Chocosuisse ісінен байқалады. Онда талапкерлер класты анықтауда «швейца-

риялық шоколад» өндірісінде қолданылатын рецептерді негізге алуды ұсынды.

Алайда судья Ладди ұсынысты қабылдаған жоқ. Себебі белгіні бұған дейін біра-

зы пайдаланып қойған әрі қауымдастық репрезентациясы алып тасталған. Оның

орнына судья Ладди «Швейцария шоколадын», Швейцария азық-түлік ереже-

сіне сәйкес, «Швейцарияда дайындалды» деп анықтама берді Алайда апелля-

ция кезінде Апелляция соты гудвилді пайдалануға құқылы трейдерлер тобы

талапкер, яғни шоколадты Швейцарияда шығарғандар тарапынан анықталды.

Бұлардың ішінде шоколад ингредиентіне өсімдік майын қолданғандар бол-

ған жоқ.

Талапкерлер өніміне мұндай май қоспағанын әрі оны қаламағанын

[1998] RPC 117 (Laddie J); [1999] RPC 826 (CA). Қараңыз Bulmer v. Bollinger [1978] RPC 79, 119.

[1999] RPC 826, 849.

Сонда, 832.

[1979] AC 731.

Сонда, 744. Лорд Фрейзердің айтуынша, «түпнұсқа өнімді сата бастаған жаңа трейдер атына

бекітілген гудвиліне айтарлықтай меншік құқығын алуға нық орныққан кезде санат мүшесі болуы

мүмкін». Сонда, 754.

Chocosuisse v. Cadbury [1998] RPC 117.

Сонда, 133–5.

[1999] RPC 826, 840.

ЗИЯН

ескеріп, лорд-судья Чадвик «оны әлдеқайда дәл терминдермен анықтаудың

себебі жоқ екенін» мәлімдеді. Екінші жағынан, Cadbury шоколады (Англияда)

гудвилін бөлісуге құқы жоқ, сондықтан қорытынды маңызды болмады. Алайда

шоколадқа өсімдік майын қосқан швейцариялық өндірушілерге қатысты дау ту-

ғанда, өнімді анықтау үшін сот өзінің жеке негіздемелерін ұсынуы керек еді.

Үшінші мәселе ортақ гудвилге қатысушылардың топтың анықталуы өлшем-

дерін өзгерте алуына қатысты. Егер денсаулыққа зияны анықталып, шампан өн-

дірушілердің басым бөлігі екі рет ферментациялау процесін доғарса, онда жо-

ғарыда аталған әдісті қолдана беретін басқа өндірушілердің «шампан» терминін

қолдандырмауға мүмкіндігі жете ме?

2.2. БҰРМАЛАУ

Кеңейтілген жосықсыз бәсекені бұрмалауды анықтаудағы маңызды фактор –

қоғамның атауды пайдалануға қатысты түсінігі. Ал классикалық жосықсыз бә-

секеде бұл – фактіге негізделген шешім. Кеңейтілген және классикалық жосық-

сыз бәсеке талапкерден бұрмалау орын алғанын дәлелдеуді талап еткенімен,

осы екі әрекетте – бұрмалауға қатысты әдістерде маңызды айырмашылық бар.

Кеңейтілген жосықсыз бәсекеде «қорғаныс нақты трейдердің өнімінен гөрі, нақ-

ты өнім атауына не сол атауды білдіретін сөзге қатысты беріледі».

Бір айта кете-

тіні, термин дескриптивтілігі әрекеттің алдын алуға жеткіліксіз. Сондай-ақ жауап-

кер ерекше терминді мұқият пайдаланса, бұрмалау жасамайды; «қоғамның

басым бөлігін тауарды нарыққа шығарғанда, оған қатысы жоқ белгілерді «қа-

тысы бар» деп сендіргенде, бұрмалау пайда болады».

Осылайша, Ұлыбритания

тұтынушылары «грек йогурты» тіркесі Грекияда жасалған йогуртты айғақтайды

деп есептеп, ал жауапкер «АҚШ-та өндірілген йогуртты Ұлыбританияда «грек

йогурты» деп сатуға шығаруы – анық бұрмалау» деген шешім шығарылды.

Классикалық және кеңейтілген әрекеттердің алдағы бір айырмашылығы гуд-

вилл меншік иесінің ерекше атауды пайдалануына қатысты. Дәстүрлі жосықсыз

бәсекеде трейдер ұсынған нақты тауар белгісі аясында тауарлар мен қызметтер

сапасын өзгерте алады. Ал кеңейтілген жосықсыз бәсекеде қазіргі пайдаланушы

өнімдерге бұрыс белгіні қолдана алмайды.

Сөйтіп, жеке шампан өндіруші бас-

қа өнімді сипаттау үшін «шампан» сөзін пайдалануға құқы жоқ. Әйтсе де қандай

да бір класс аясындағы әр трейдер өз сауда атауын трейдерлер класы бөлісе-

тін айрықша атаумен қатар пайдалануға мүмкіндігі бар. Бұл олардың өніммен

байланысты гудвилін бөлісу құқығын шектемейді. Сондықтан Bollinger өз атауын

Champagne-мен, Warninck өз атауын Advocaat-пен байланыстырғанда тұрған

ештеңе жоқ.

2.3. ЗИЯН

Жосықсыз бәсекенің кеңейтілген формасының қарастыруға лайық соңғы

элементі – зиянды жою. Зиянның ең маңызды формасы – дескриптив термин

Chocosuisse v. Cadbury [1998] RPC 117, 125. Апелляция бойынша, қараңыз: [1999] RPC 826, 832.

Сонда, 837.

Fage UK Ltd v. Chobani UK [2013] EWHC 630, [136].

Судья Ладдидің сараптамасында келтірілген деректер мына істен алынған: Chocosuisse v.

Cadbury [1998] RPC 117, 124–6.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ерекшелігінің төмендеуі, яғни тауар белгісін әлсірету. Репутациясы мығым

жергілікті өнімдер үшін әлсірету – түпнұсқаны көрсету қабілетін жоюы ықти-

мал, мұны genericide деп те атайды. Мысалы, газдалған шараптарға Champagne

атауын ретсіз қолдану Францияның нақты аймағында жасалмаған, басқа шарап

түрін не тобын білдіретін терминге айналуы мүмкін еді.

Классикалық жосық-

сыз бәсекеге тауар белгісін әлсіретудің әсері қандай екеніне күмән туғанымен,

ол кеңейтілген жосықсыз бәсекеге де әсер ете беретін сияқты.

Сонымен, Fage

v. Chobani ісінде

«Грекияда жасалғанын білдіретін «грек йогурты» сипаттамасы

ерекшелігінің жойылуы АҚШ-та жасалған йогурттардың нарыққа «Грек йогур-

ты» атауымен шығарылуы түсінікті» деген шешім шықты. Зиянның ықтималдығы

кеңейтілген жосықсыз бәсекенің алғышарты болса да, талапкер өзіне жеке-дара

зиян келгенін көрсетуге міндетті емес.

КЕҢЕЙТІЛГЕН ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕГЕ ҚАТЫСТЫ ӘРЕКЕТТЕР

Географиялық шығу тегі мен сапаны айғақтайтын атауларды пайдалану жо-

сықсыз бәсекеден бөлек, бірнеше режимдермен реттелетінін атап өткен жөн.

Мысалы, тұлғаның шығу тегі не сапа белгілерін қате пайдалануы 2008 жыл-

ғы Тұтынушыларды әділетсіз саудадан қорғау ережелері

сияқты (бұрынғы

Сауда сипаттамалары заңы, 1968), тұтынушылар құқығын қорғау заңдары ая-

сында қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін.

Еуропалық кеңес пен

Парламент шарап, спирттік сусындар, ауылшаруашылық өнімдері мен азық-

түліктердің «тауар шығарылған жердің қорғалған атауларына» (PDOs) және

«қорғалған географиялық атауларға» (PGIs) қатысты бірнеше ереже қабылдады.

Бұлар 43-тарауда талқыланады.

Тауар сапасы мен географиялық шығу тегін білдіретін белгілер Ұлыбританияда

сертификат, ұжымдық сауда немесе ұжымдық қауымдастық белгілері ретінде

тіркеле алады.

Сертификатталған белгілер тауарлар мен қызметтердің нақты

стандарттарға сәйкес екенін көрсетеді.

Бұл механизм Stilton ірімшіктері сияқ-

ты өнімдерді қорғауға пайдаланылды.

Өз кезегінде, ұжымдық белгілер тиісті

қауымдастық мүшелерінің тауарлары мен қызметтерін бір-бірінен ажыратуға

қолданылады.

Қараңыз: Wadlow (2016), [4–58].

Chocosuisse v. Cadbury [1998] RPC 117, 126–7, 143.

2013] EWHC 630, [140].

Erven Warnink v. Townend [1979] AC 731, 756.

SI 2008/1277.

Жалпы, бұлар азаматтық жауапкершілікке алып келетін жарғылық міндеттемелер жүктемейді:

Bollinger v. Costa Brava Wine [1960] RPC 16, 34 (Merchandise Marks Acts 1887–1953 ісіндегі талаптар).

Бірақ қараңыз: Consumer Protection from Unfair Trading Regulations 2008, regs 3 (әділетсіз тәжірибе

бұрмаланған іс-әрекеттерді қамтиды), 5(2)(a) (бұрмаланған іс-әрекет деп қарапайым тұтынушыны

5(4) ережесіндегідей, мәселеде жалған ақпаратпен жаңылыстыратын іс-әрекетті айтады), 5(4) (тиіс-

ті жалған ақпарат өнімнің «жалпы сипаттамасы» сияқты ақпаратты қамтиды) және 5(5)(p) (басты

сипаттамалар географиялық түп-тегін қамтиды). Сонымен қатар назар аударыңыз: 5(3)(а) ережесі

(қатысушының айрықша белгілерін пайдалана отырып жаңылыстырады).

36-тарау, 7-бөлімді қараңыз.

TMA 1994, s. 50.

Stilton Trade Mark [1967] RPC 173.

ЗИЯН

3. ӘДІЛЕТСІЗ БӘСЕКЕ

Тараудың соңғы бөлімінде әділетсіз бәсеке принциптері мен олардың Ұлы-

британияда қолданылуын қарастырамыз. Әділетсіз бәсеке заңы бәсеке нары-

ғында төреші рөлін атқарады, сондай-ақ әділетсіз сауда әдістерінен зиян шек-

кен трейдерлердің құқығын қорғап, ойын ережелерінің сақталуын қадағалайды.

Жалпы нұсқаулық саналатын бұл заң «өндірістік немесе коммерциялық істердің

әділетті тәжірибелеріне қайшы кез келген бәсекеге» тыйым салады.

Бәсеке на-

рығында жеңімпаздар мен жеңілгендердің болуы қалыпты жағдай. Сондықтан

талапкердің өзі де зиян көруі немесе нарықтағы үлесін жоғалтуы нәтижесінде

зиян шегуі әділетсіз болар еді. Керісінше, бәсеке тәртібі (і) бұрмалау, (іі) жала

жабу не (ііі) заңсыз иемденуге тыйым салатын нормаларды бұзбауға тиіс.

Сондықтан басты назар қорғалған интеллектуалдық меншіктің өнертабыс объ-

ектісі санаттарынан гөрі, әділетсіз тәртіптің реттелуіне бағытталған. Алайда егер

тәртіп жалған еліктеуді не материалдық емес активтерге қатысты бұрмалауды

көздесе, әділетсіз бәсеке зияткерлік меншікті қорғауды сәтті толықтырады.

Мұндай икемділіктің құны болатыны сөзсіз. Әділдікке түйсікпен шақыру үне-

мі онымен қатарласа жүретін шарасыз белгісіздікпен теңгерілуге тиіс. Сондықтан

бұрыннан бар мәселе нақты инстанцияда әділетсіздікті анықтауда әдіснама да-

йындауға байланысты; ортақ нормаларды егжей-тегжейлі, контекстік-нақты

ережелерге айналдыру. «Әділетті бәсеке мен қабылданбайтын бәсеке әрекеті

арасындағы айырмашылық қайдан басталады?» деген сұрақ көп дау туғызып,

зерттелді.

Қалыптасқан әділетсіз бәсеке режимдері кездесетін құқықтық жүйе-

лерде бұл мәселеге екі деңгейлі жауап берілді. Әділетсіз бәсекеге тыйым сала-

тын, шектеусіз ортақ жағдайда әділетсіз тәртіптің аталған инстанциялары (қара

тізім) қатар жүреді. Мұның ең танымал мысалы – немістердің Gesetz gegen den

unlauteren Wettbewerb (UWG) заңы. UWG заңының (2015) 3(1) бабындағы жал-

пы проскрипцияда «әділетсіз коммерциялық іс-әрекеттерге» тыйым салынса;

3(2) бабы мұны «кәсіби сақтық талаптарына қарсы келетін, тұтынушылардың эко-

номикалық мінез-құлқын материалдық тұрғыдан бұзады» деп айқындайды. Бұл

жалпы алгоритмге әділетсіз бәсеке туындайтын нақты жағдайлармен қосылады.

Олар: бәсекелесті кемсіту, жалған айыптау, қоғамға өнім репликасын ұсыну не бә-

секелес ісіне заңсыз араласу (4-бап); агрессиялық-коммерциялық тәжірибе (4а-

бап); жаңылыстыруға әкелетін коммерциялық іс (5 және 5а-баптар); ЕО стандарт-

тарына сәйкес келмейтін салыстырмалы жарнама (6-бап) және т.б. Жалпы тыйым

икемділікті қамтамасыз етсе де, нақты жағдайларда өтінімдерді қабылдап, бол-

жамды арттырады. Бейімделгіш пен тұрақтылық үйлесуінің екінші әдісі – жетілді-

ру мен талдау процестері жалпы құқығы (сот шешімі бойынша). Оның азаматтық

құқық юрисдикциясына да күші бар. Онда сот билігі уақыт өте әділетсіз болатын

тәртіптің жаңа категорияларын қосып, біртіндеп құқықты жетілдіреді.

Құқықтық екіұштылықтан бөлек, жалпы тыйым екінші мәселені туындата-

ды. Либералды экономикалық құндылықтарға негізделген нарық парадигмасы

Paris, Art. 10bis(2).

M. Spence, Intellectual Property (2007), 37.

M. Hopperger and M. Senftleben, ‘Protection against Unfair Competition at the International Level’,

in R. M. Hilty and F. Henning-Bodewig, (eds), Law Against Unfair Competition: Towards a New Paradigm in

Europe? (2007), 61, 61.

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

негізінде әділетсіз бәсекенің мұқият артикуляциясы тұтынушыларға қолайлы

іс-әрекеттерге кедергі келтіруі мүмкін. «Бәсеке еркіндігі – болашағы бар тұты-

нушыларды бәсекелестермен емес, бизнес өкілімен тікелей жұмыс істеуге ынта-

ландыру құқығы».

Ортақ құқық юрисдикциясындағы соттар көшірме жасауға

тыйым салатын немесе бекітілген зиян категориялары шеңберінен тыс, ашық

нормаларды ұсынғанда, бірнеше ескерту жасады.

Жоғарғы сот жосықсыз бә-

секе шектеулерін бекіткенде, бұл тұжырымдаманы тағы да растады:

«Талапкерге жеңіске жету үшін көшірме жасалғанын дәлелдеу жеткіліксіз.

Коммерциялық, көркемдік, кәсіби не ғылыми салалардағы барлық әрекеттер

адамдардың идеялары негізінде жүзеге асады: көшірме жасау көп жағдайда іл-

гері дамудың маңызды қадамы саналады. Демек, бір жағынан, бәсекелестікке

кедергі келтірмеу мен дамуды ынталандырудағы қоғамдық мүдде, сондай-ақ мо-

нополия, түпнұсқа және жұмсалған еңбек пен зиян есебінен ынталандырудағы

қоғамдық мүдде арасында нақты теңгерім орнатылуы керек»...

Ортақ құқық соттары «нарықта әділетті идиосинкразиялық көзқарасты сот-

тың құптауына» жоламауға тырысты.

Мәңгілік ұлттың көзқарас қайшылығы негізін анықтаған соң,

халықаралық

міндеттемедегі анық амбицияның жоқтығын түсіну оңай. Жалғыз жалпы стан-

дарт Париж конвенциясының 10bis(2) бабында бар. Ол «коммерциялық және

өнеркәсіптік мәселелердегі әділ тәжірибеге қайшы кез келген бәсекеге» тыйым

салады. Ал 10bis(3) бабы ықпалдырақ және үш міндетті категорияны анықтай-

ды: (і) түсінбестік туғызатын іс-әрекеттер; (іі) бәсекелес беделін түсіретін жалған

пікірлер; (ііі) жауапкер тауары сипаттамасына қатысты жұртшылықты жаңылыс-

тыратын нұсқаулар. Осы үш міндетті категориядан бөлек, бұл ережені жобалау

кезінде әділетсіз бәсеке құқығының формасы мен мазмұнына қатысты мемле-

кеттік құқық әдістерін кейінге қалдыру ниеті байқалды.

Кей елдерде әділетсіз

бәсекеден қорғау ұсынысы жоғарыда айтылған үш категория шеңберінен шы-

ғып, тауар белгісін әлсіретуді нұқсан келтіру формасы, басқа трейдерге жала

жабу, бөтен тұлғаның репутациясы мен еңбегін, салыстырмалы жарнама мен

еліктеуді тегін қолдануға да пайдаланды.

Сондықтан 10bis бабы ең жақсы әдістемелік нұсқауды ұсынды: (і) талапкерге

бәсекелес немесе алмастырушы өнім шығаратын тікелей бәсекелес болуы қа-

жет емес; (іі) жалған субъектив әділетсіз ниетте емес, қалдырған әсері арқылы

объективті бағаланады; (ііі) «әділ тәжірибелерге» абстрактілі, әмбебап этика-

лық стандарттардың қатысы жоқ. Бірақ нарықтың арнайы салалық тәжірибесін

Restatement (Third) on Unfair Competition (American Law Institute, March 2016 update), §1.

Әсіресе мұнда анық: Victoria Park Racing and Recreation Grounds v. Taylor (1937) 58 CLR 479, 509;

Hodgkinson & Corby Ltd v. Wards Mobility Ltd [1994] 1 WLR 1564, 1569; L’Oréal SA v. Bellure [2007] EWCA

Civ 968, [139]–[142] (Jacob LJ).

Starbucks (HK) Ltd and anor v. British Sky Broadcasting Group PLC and ors [2015] UKSC 31, [61]

(Neuberger J).

Moorgate Tobacco Ltd v. Philip Morris Ltd (No. 2) [1985] RPC 219, 239–40.

Мемлекеттік жүйелерге шолу жасау үшін қараңыз: Henning-Bodewig (2013).

G. H. C. Bodenhausen, Guide to the Application of the Paris Convention for the Protection of Industrial

Property (1968), 142–8; Wadlow (2016) [2–21]–[2–31]; Ricketson (2015), [13.33]–[13.59].

WIPO, Protection against Unfair Competition: Analysis of the Present World Situation (1994), 48,

54–60.

ЗИЯН

индуктивті түрде көрсетуге тиіс; және (іv) мүддесі әртүрлі тараптар (трейдер-

лер, тұтынушылар, бәсекелес нарық) тең болуы керек. Париж конвенциясы-

нан бөлек, Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы ке-

лісімі (TRIPS) 10bis бабының стандарттарын құпия және жария емес ақпаратты

(39-бап) қорғаудың географиялық нұсқауының нақты жағдайларын (22.2(b) бап)

қамтиды.

3.1. ӘДІЛЕТСІЗ БӘСЕКЕ ҰЛЫБРИТАНИЯ ҮШІН БЕ?

Әділетсіз бәсекенің бүкіл режимдері трейдерлер арасындағы нақты орын-

сыз іс-әрекеттерге жол бермеуге тырысса да, осы құқықтардың институционал-

ды формалары түрлі юрисдикцияда бір-бірінен әлдеқайда алшақ.

Осылайша,

Франция өз режимін Code Civil-дің 1382–1383 жылдар нұсқасындағы жалпы де-

ликтілікке негіздейді. Ал Германия ғасырлар бойы UWG заңнамасындағы жүйелі

итерацияларын қолданып келді. «Ұлыбритания юрисдикциясында әділетсіз бә-

секе туралы заң бар ма?» деген сұрақ анда-санда көтеріліп тұрады. Париж кон-

венциясының 10bis бабымен енгізілген салыстырмалы жеңіл міндеттемелерге

қатысты түсінікке сүйенсек, жауаптың «иә» екені анық. Ұлыбритания әділетсіз

бәсеке жеке деликт пен теңқателікке (негізінен, жосықсыз бәсеке, диффамация,

зиянды өтірік пен сенімді бұзу), тұтынушылар құқығын қорғау заңына, тауар

белгісі құқығы және жарнамалық реттеу кодекстеріне сай жаңылыстыратын тә-

жірибелерге тыйым салу тізімін ұсынады.

Қамту тұрғысынан бұл нұсқалар аг-

ломерациясы айтарлықтай дәрежеде азаматтық әділетсіз бәсеке режимдері ая-

сында жасалатын шағымдармен сәйкес. Алайда басты айырмашылық – «жалпы

пункт» қарастырылмаған; Париж конвенциясы 10bis(2) бабының функционал-

дық эквиваленті жоқ. Мұның бір себебі: деликт құқығына қатысты жалпылама

заң жосықсыз бәсеке сияқты, нақты істің салдары мен бағытталған шағымдарды

қамтиды.

Бұл Ұлыбритания (басқа да жалпы заң юрисдикциялары) мен азаматтық

юрисдикциялар арасындағы салыстыру мәселесіне алып келеді. Біреулер үшін

әділетсіз бәсеке – материалдық емес құндылықтың бұрмалануына қарсы ба-

ғытталған ашық деликт шағымының синонимі.

Сондықтан аталған іс-әрекет-

тер кездеспейтін режимдер толыққанды әділетсіз бәсеке туралы құқық ретінде

қарастырылмауға тиіс. Сүйенетін жалпы ережесі жоқ, жосықсыз бәсеке заңсыз

сауданың жалпы деликтіне айналуы не соған әкелуі мүмкін деп, қолданыстағы

нұсқалардың мақсатын өзгертуге әрекет жасады. Бұл эволюция бұрмалау талап-

тарынан тәуелсіз, заңсыз иемдену не тегін жүргізу нәтижелерінде туындайтын

шағымдарды қамтиды. 1970 және 1980 жылдардағы бірқатар шешімдер жосық-

сыз бәсекенің кең көлемді деликтіге айналуына, шын мәнінде, үлес қосты.

C. Riell, The Protection of Unfair Competition in the WTO TRIPS Agreement (2016).

Мұнда қорытындыланды: D. Gangjee, ‘Trade Marks and Allied Rights’, in Dreyfuss and Pila (2018),

550–1.

R. Arnold, ‘English Unfair Competition Law’ [2013] IIC 63; J. Davis, ‘Unfair Competition: The United

Kingdom’, in Henning-Bodewig (2013), 600.

Moorgate Tobacco Ltd v. Philip Morris Ltd (No. 2) [1985] RPC 219, 235–6; M. Spence, ‘Passing O and

the Misappropriation of Valuable Intangibles’ [1996] LQR 472.

Қараңыз: BentlyandSherman (2014) 885–6.

100

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Алайда Cadbury Schweppes v. Pub Squash ісінде

Құпия кеңес шешімі ұлғай-

ту айтарлықтай деңгейде болғанын анық көрсетті. Құпия кеңес қолданған әдіс

2008 жылғы L’Oréal SA v. Bellure ісінде

Апелляция сотының қатаң шешімімен

беки түсті. Онда жауапкер жұпар иісті бренд қаптаманың элементтерін қолда-

нып, тұтынушылар иісі бірдей деп ойлайтындай, ұқсас парфюм сататын. Тауар

белгісі құқығының бұзылуымен күресіп, жосықсыз бәсекені дәлелдей алмаған

талапкер оның әділетсіз бәсеке формасы екенін, оған заң жүзінде тыйым салу

керек екеніне сотты сендіргісі келді. Судья Джэйкоб мұндай ережені мойындау

қажетсіз, жағымсыз және орынсыз екенін алға тартып, бұл аргументке иілген

жоқ. Париж конвенциясының 10bis бабы аясындағы Ұлыбританияның халық-

аралық міндеттемелері жалған әрекеттерге тыйым салуды ғана талап еткендік-

тен, оның қажеті болмады.

Бұл қажетсіздікке бәсекені «заңды ғана емес, эко-

номиканың қозғаушы күші» деп санайтын негізгі ереже себеп.

Сондай-ақ әділ-

дік пен әділетсіздікті нақты әрі рационалды анықтау айтарлықтай қиындықтар

туғызды

және деликт қажетсіз беймәлімдікке алып келуі мүмкін.

100

Сондай-ақ

соттардың, ең кемі, Апелляция соты деңгейінде іске араласып, «заң шығарып,

қолданыстағы интеллектуалдық меншік құқығына жаңа категориялар енгізуі»

орынсыз саналды.

101

Соңғы бірнеше жылда «Ұлыбритания әділетсіз бәсекені деликт деп тануы ке-

рек пе, жоқ па?» деген сұрақ қайта көтерілді. Әсіресе гудвилл, бұрмалау және

зиянды жоқ жерден іздеуге тырысудың орнына, соттар, шын мәнінде, шешіміне

адал болып, не істеп-не қойып жатқанын айтуға тиіс. Бұл, өз кезегінде, тегін қа-

тысуға қарсы келеді.

102

Керісінше, басқалар қолданыстағы әдістерді жақтап шық-

ты. Олар соттардың үш негізгі талабын, атап айтқанда, «гудвилл, бұрмалау және

зиянға иек артуы керек» деді. Осыған сәйкес, құқықтанушылар дәстүрлі әдістер-

ден алшақ кететін шешімдерге (зиянды өзі көтерген Irvine сияқты) сыни көзқа-

распен қарады.

103

Әділетсіз бәсеке құқығы құндылығын талқылаудың көптігіне

қарамастан, британдық соттардың қолданыстағы режимдерді әділетсіз бәсеке-

нің жалпылама іс-әрекеттеріне айналдыруы екіталай. Сондай-ақ жергілікті заң

шығарушы органдар бұл салада жалпы не нақты мәселелерде (ұқсас брендтер

сияқты) құқық қабылдауға құлықты емес.

104

Құқықтың осы саласында жалпыға

[1981] RPC 429.

[2008] ETMR 1.

Сонда, [147] («Сондай-ақ Ұлыбритания кейінге қалдырғанымен, 80 жылдан астам шағымсыз

жалғасып келеді» ) Бұл соттар мәселесі емес.

Сонда, [140].

Сонда.

100

Сонда, [160].

101

Сонда, [141].

102

J. Davis, ‘Why the UK Should Have a Law against Misappropriation’ [2010] CLJ 561.

103

H. Carty, ‘Passing o: Frameworks of Liability Debated’ [2012] IPQ 106. Икемдірек әдістер үшін

қараңыз: C. Wadlow, ‘Passing o at the Crossroads Again’ [2011] EIPR 447.

104

Қараңыз: the Copyright and Designs Bill 2000: Hansard (HL) (17 March 2000), cols 1885 . Gowers

Review, [5.82]–[5.88] бренд иелерінің қаптамадағы еліктеушілік ұқсастыққа қарсылықтарын қолдап

отырғанда, Ұлыбританияның Интеллектуалдық меншік жөніндегі ведомствосының (UKIPO) жақын-

да жасаған зерттеуі одан да күрделі жағдайды сипаттап берді. Қараңыз: P. Johnson, J. Gibson, and

J. Freeman, The Impact of Lookalikes: Similar Packaging in Fast Moving Consumer Goods (2013), 19-58.

101

ЗИЯН

ортақ қабылданған принциптерге қол жеткізу қиын болғандықтан, еуропалық

үйлестірудің жақын арада іске асуы мүмкін емес. Алайда ұзақ мерзімде тұтыну-

шылар құқығын қорғау заңын еуропалық үйлестіру бизнесті реттеудің параллель

режимдерін енгізуге жол ашуы ықтимал.

105

Қазір әділетсіз бәсеке тәжірибесіне

шағымданатындар арызын қолданыстағы іс-әрекет аясына сәйкес беруі қажет.

105

Әділетсіз коммерциялық тәжірибелер директивасы мүше-мемлекеттердің кейбір коммер-

циялық тәжірибелер формасына тыйым салуын талап етеді, бірақ «бизнестен-бизнеске» тәжірибесі

емес, нақты «бизнестен-тұтынушыға» тәжірибесі ғана қарастырылады. Әйтсе де 8-баяндамада «Ко-

миссия қоғамдастықтың әділетсіз бәсекелестік саласындағы, осы директива шеңберінен шығатын

іс-әрекеттерінің қажеттігін зерттеуге тиіс, қажет болған жағдайда әділетсіз бәсекенің басқа да аспек-

тілерін қамтитын заңнамалық ұсыныс енгізуі керек».

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

1. Кіріспе

2. Ұлыбританиядағы тіркеу

3. Еуропалық одақтың тауар белгілерін тіркеу

4. Халықаралық тіркеу

5. Бағыт таңдау

6. Брексит және тауар белгілері

1. КІРІСПЕ

Кітаптың бұл тарауында тіркелген тауар белгілерінің пайда болу процесі қа-

растырылады. Тауар белгісін тіркеу қымбат әрі ұзақ процесс болғанымен, ар-

найы коммерциялық қызметтерде оның иесіне нақты таңбаны пайдаланудың

белгілі айрықша құқығын береді. Жосықсыз бәсеке құқығынан айырмашылығы

мынау: тіркеу трейдерлерге белгілерін нарыққа шығармастан бұрын қорғауға

мүмкіндік береді. Сондай-ақ белгі тіркелгеннен кейін оның жарамдылығына ке-

пілдік жоқ екеніне қарамастан, тіркеу презумпция болуымен ұтымды. Тауар бел-

гісін тіркеудің үшінші артықшылығы – ықтимал дауларды азайтады, тауар белгісі

ретінде қорғалатын мүлік көлемін айқындап, иесінің сенімін күшейтеді.Тіркеу

процесі қай белгінің қорғалатынын және коммерцияның қай саласында қор-

ғалуға тиіс екенін анықтауға тырысады. Қоғамға қолжетімді тізілім де маңызды

ақпарат көзі ретінде әрекет етеді.

Ұлыбритания трейдерлері тауар белгісін мынадай үш бағыт арқылы тіркей

алады: ұлттық, ЕО және халықаралық деңгейде. Ұлыбританиядағы тауар белгі-

сін тіркеу ұлттық жүйесінің негізі 1875 жылы қаланды. Уэльстің Ньюпортында

орналасқан БК Тауар белгісін тіркеу ведомствосы сәтті өтінім берушілерге

Ұлыбританияда тіркелген тауар белгісінің құқығын ұсынады. ЕО деңгейінде тір-

келу үшін Испанияның Аликанте қаласындағы Еуропалық одақ Интеллектуалдық

меншік ведомствосына (EUIPO; бұрынғы Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосы

не OHIM) бірыңғай өтінім беру керек. Еуропалық одақ Интеллектуалдық мен-

шік ведомствосына берілген өтінім сәтті шықса, бүкіл Еуропалық одақ аумағына

жарайтын бірыңғай ЕО тауар белгісі беріледі. (EUTM; бұрынғы Қоғамдық тауар

TMA 1994, s. 63(3)(a). Тіркеудің қоғамға пайдасы жайындағы сыни көзқараспен танысу үшін

қараңыз: R. Burrell, ‘Trade Mark Bureaucracies’, in Dinwoodie and Janis (2008), 4-бөлім. Пайдалану

мен тіркеуге негізделген қорғаудың ерекше логикасы жөнінде қараңыз: R. Tushnet, ‘Registering

Disagreement: Registration in Modern American Trade Mark Law’ (2017) 130 Harv L Rev 867.

103

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

белгісі не CTM).

Тұлға Еуропалық одақ тауар белгісіне де, ұлттық тіркеуге де

өтінім бере алады. Мұндай жағдайда еуропалық патенттермен (Ұлыбритания)

салыстырғанда, балама ішкі патенттің күшін жоюға алып келетін кепілдің екеуі

де берілсе, олар қатар жарамды. Еуропалық одақ тауар белгісі жүйесінің кейінгі

реформалары осы тараудың тармақтарында баяндалады.

Ұлттық не ЕО деңгейіндегі тіркеуге қарағанда, халықаралық тіркеу жүйелері

ұлттық белгілерді иеленуге ғана жәрдемдеседі. Женевадағы Дүниежүзілік интел-

лектуалдық меншік ұйымының (WIPO) Халықаралық бюросы басқаратын халық-

аралық тіркеу 1891 жылғы Мадрид келісіміне немесе 1989 жылғы Мадрид хат-

тамасына сай жүргізіледі. Халықаралық жүйенің басты артықшылығы әкімшілік

сипатына байланысты. Трейдерлер қорғауды қажет ететін елдерде жеке-жеке

өтінім берудің орнына, халықаралық жүйеде бірыңғай өтінім көмегімен түрлі

юрисдикцияларда бірыңғай қорғалуына мүмкіндік бар.

Тауар белгілері іс-шараларының аймақтық, халықаралық деңгейде стандарт-

талуына қарамастан, осы үш режим арасында көптеген маңызды айырмашылық

бар. Әсіресе ұлттық, өңірлік немесе халықаралық өтінімдерге қажетті рәсімдер

мен құжаттама ұқсас екеніне қарамастан, өтінімдерді қарау тәсілдері айтарлық-

тай өзгеше.

1.1. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТАҒЫ ТАУАР БЕЛГІСІ РЕФОРМАСЫ

Осы кітап жазылып жатқанда Еуропалық одақта бірыңғай және ұлттық тіркеу

режимдерінде бірқатар маңызды реформалар аяқталды. Тауар белгісі дирек-

тивасы алғаш жарияланғаннан жиырма жыл өткен соң, Макс Планк атындағы

Интеллектуалдық меншік, бәсекелестік және салық құқығы институты Еуропалық

комиссияға арнап еуропалық тауар белгісі жүйесінің қызметіне кешенді талдау

жүргізді. 2011 жылы заңнамалық реформалар кешенін негізге алған екі бөліктен

тұратын зерттеу

әзірленді. Біріншіден, Қоғамдастық тауар белгісі регламентінің

2004 жылғы 1 мамырда ЕО-қа он жаңа мемлекет кіруіне орай және 2008 жылғы 1 қаңтардан

бастап Болгария мен Румыния, 2013 жылдың 1 шілдесінен бастап Хорватия ұлғайтылғаннан кейін,

қолда бар өтінімдер мен тіркеулерді қорғау жаңа аймақтарды қамту мақсатында автоматты түрде

кеңейтілді. Өтпелі кезең келісімдері осы мемлекеттердегі бұрынғы құқық қосылғанға дейін беріл-

ген Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM) мерзіміне қарсы наразылық жасай алмайтынын түсіндіріп

береді. Алайда қатысушы мемлекеттердегі осындай құқықтардың иелеріне мұндай белгілерді пай-

далануды жалғастыруға рұқсат етіледі және EUTM-ді бұзғаны үшін жауапкершіліктен босатылады.

Пайдалы түсініктеме алу үшін Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосы (OHIM) президентінің бірқатар

хабарламасын қараңыз: No. 5/03 (2004); No. 2/06 (2006); and No. 4/12 (2013). Сондай-ақ қараңыз:

EUIPO Examination Guidelines, Part A, Section 9, [3] (‘Rules Concerning Oppositions and Cancellations’).

Мысалы, 2008 жылғы Тауар белгісі директивасы (TMD), 5-декларативті бөлімге сәйкес, про-

цедуралық мәселелер мүше-мемлекеттерге қалдырылады. Осыған қарамастан, Еуропа соты «гра-

фикалық репрезентация» деген нені білдіретіні және абсолютті негіздерде априори толық сарап-

таманың қажеттігі жайындағы, сондай-ақ белгінің кейбір элементтерінен бас тартудың бірқатар

түрінің орынсыз екені жөніндегі шешімді қуана қабылдады. Қараңыз: Ralf Sieckmann v. Deutsches

Patent-und Markenamt, Case C-273/00 [2002] ECR I–11737; Koninklijke KPN Nederland NV v. Benelux-

Merkenbureau, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619; CIPA v. Registrarof Trade Marks (IP Translator), Case

C-307/10 [2012] ETMR 42 (ECJ, Grand Chamber). Сондай-ақ қараңыз: Génesis v. Boys Toys SA, Case

C-190/10, EU:C:2012:157; Strigl v. Deutsches Patentunt Markenamt, Case C-90/11, EU:C:2012:42, [AG24]–

[AG26] (AG Jääskinen) (белгінің кейбір элементтерінен бас тартуы).

Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the European Trade Mark System (2011).

Еуропалық парламенттің (EО) және Кеңес регламентінің 2015 жылдың 16 желтоқсанындағы

2015/2424 регламенті, қоғамдастықтың тауар белгісі туралы (EО) №207/2009 регламентіне өзгерту

енгізу туралы [etc] [2015] OJ L 341/21.

104

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бірқатар өзгертулері мен толықтырулары (ЕО) 2015/2424 регламентіне енгізілді.

Кейіннен ол (ЕО) 2017/1001 қайта өңделген Еуропалық одақ тауар белгісі регла-

ментіне (EUTMR) біріктірілді.

Бұған дейін айтылғандай, екі атаудың өзгеруі аса

маңызды: Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосы (OHIM) – Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO), ал Қоғамдастық тауар белгісі

(CTM) Еуропалық одақтың тауар белгісі (EUTM) болып өзгерді. Түзетулердің ба-

сым көпшілігі 2016 жылғы 23 наурызда, қалғандары 2017 жылғы 1 қазанда күші-

не енді. Сондай-ақ жаңа заңнама қолданысқа енгізілді.

Екіншіден, 2008 жылғы

Тауар белгісі директивасы (TMD) өзгертіліп, (ЕО) 2015/2436 директивасы (TMD

2015) аталды.

Ол 2016 жылдың басында күшіне енді. Алайда жаңа директива

мүше-мемлекеттерге үшжылдық жүзеге асыру мерзімін ұсынып, 2008 жылғы

Тауар белгісі директивасының қолданысқа енгізу мерзімін 2019 жылғы 15 қаң-

тарға дейін ұзартты. Брексит салдарынан Біріккен Корольдік Интеллектуалдық

меншік ведомствосы 2015 жылғы TMD БК құқығын қолданысқа енгізуді талқы-

лап, ұлттық заңнама аясында жаңа өзгерістер қамтылатынын байқатты.

2. ҰЛЫБРИТАНИЯДАҒЫ ТІРКЕУ

Ұлыбританиядағы тауар белгілерін тіркеу жүйесі 1875 жылы енгізілді.

Бастапқыда тіркеу жүйесін енгізуге талпынысқа күрделі, қымбат әрі қажетсіз де-

ген сылтаумен біршама қарсылық жасалды.

Сайып келгенде, тіркеу артықшы-

лықтары ықтимал кемшіліктерінен басым түсті. Әсіресе тіркеу жүйесі трейдерлер

беделін дәлелдеуде кездесетін қиындықтарды азайтуға көмектеседі (жосықсыз

бәсеке әрекетін нақтылау үшін қажет) деп саналды. Сондай-ақ тауар белгісі тізі-

лімі үшінші тараптарға басқа трейдердің нақты белгіні пайдалану құқығын талап

еткенін анықтауға, тіпті қажет кезде белгі иесінің мекенжайын анықтауға мүм-

кіндік береді. Тіркеу жүйесін енгізу Британия үкіметіне тауар белгілерін тіркеу

жүйесін енгізу мақсатында шетелдік державалар көрсеткен қысымды әлсіретуге

көмек берді.

Өтінім берушілердің өтінімдерді әзірлеу және қарастыру кезінде тауар белгі-

сі сенімді өкілдерінің қызметін пайдалануы – кең таралған тәжірибе. Ал «тауар

Еуропалық парламенттің (EО) және кеңестің 2017 жылдың 14 маусымындағы 2017/1001 Еуро-

палық одақтың тауар белгісі туралы регламенті [2017] OJ L 154/1.

Еуропалық парламенттің және Еуропалық одақтың тауар белгісі туралы кеңес (ЕО) 2017/1001

қаулысының (ЕО) кейбір ережелерін жүзеге асырудың егжей-тегжейлі қағидаларын белгілейтін

және (ЕО) 2017/1431 Іске асыру регламентінің күшін жоятын 2018 жылғы 5 наурыздағы (ЕО) 2018/626

қаулысын жүзеге асыру жөніндегі комиссия [2018] OJ L 104/37. Сондай-ақ қараңыз: Commission

Delegated Regulation (EU) 2018/625 of 5 March 2018 supplementing Regulation (EU) 2017/1001 of the

European Parliament and of the Council on the European Union trade mark, and repealing Delegated

Regulation (EU) 2017/1430 [2018] OJ L 104/1 (қарсылық білдіру, түзетулер енгізу және шағым беру

тәртібі туралы детальды ережелер). Бұл өкілеттік заңнамада сондай-ақ өтпелі іс-шаралар қарасты-

рылған.

Еуропалық парламенттің және кеңестің 2015 жылдың 16 желтоқсанындағы (EО) 2015/2436

тауар белгілеріне қатысты мүше елдер заңнамасын сәйкестендіру директивасы [2015] OJ L 336/1.

Қараңыз: https://www.gov.uk/government/consultations/implementation-of-the-trade-mark-direc-

tive-2015.

Қараңыз, мысалы: W. Hindmarch, giving evidence to the Select Committee on Trade Marks Bill

and Merchandise Marks Bill, ‘Report, Proceedings and Minutes of Evidence’ (1862) 12 PP; A. Ryland, Trade

Marks Registration: Essential to Successful Litigation (1862).

105

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

белгісі агенттері» (солай аталып кеткен) Ұлыбританияда XIX ғасырдың соңында

пайда болса да, оларды басқаратын кәсіби қауымдастық – Тауар белгісі агент-

терінің чартерлік институты (CITMA; бұрынғы ITMA) 1934 жылы ғана құрылды.

Осы уақытқа дейін тауар белгісінің сенімді өкілі болатын тұлғаларға көп шектеу

қойылмаса да, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңы «тіркелген тауар белгісі

агенті» атауын пайдалануға шектеу қояды.

Ұлыбританияда тауар белгісін тіркеу процесі төрт кезеңге бөлінеді: (i) өтінім

беру; (ii) сараптама жүргізу; (iii) жариялау, ескерту немесе қарсылық білдіру;

және (iv) тіркеу (35.1-суретті қараңыз).

2.1. ӨТІНІМ БЕРУ

Тауар белгісін тіркеуге кез келген (жеке не заңды) тұлға өтінім бере алады.

1994 жылғы заңның 32-бабына сәйкес, тауар белгісіне берілетін өтінімде мына-

лар қамтылуға тиіс:

http://www.citma.org.uk сайтынан қараңыз. Корольдік хартия 2016 жылы алынды.

TMA 1994, ss 82–6; Institute of Trade Mark Attorneys Order 2005 (SI 2005/240). Мамандық IPReg

атауымен белгілі интеллектуалдық меншікті реттеу жөніндегі кеңес арқылы реттеледі. Қараңыз:

http://www.ipreg.org.uk. IPReg жыл сайын тауар белгісінің сенім білдірген өкілдері ретінде тәжірибесі

бар жеке тұлғалар мен басқа да мекемелердің жаңартылған тізілімін жариялап отырады.

35.1-сурет. Ұлыбританияда тауар белгісін тіркеу

Ұлыбританияда

өтінім беру

(8.92)

Іздеу

Толық сараптама

Бас тарту

Қабылдау

3 ай ішінде қарсылық

білдіру

Бақылау

Бас тарту

Шағымдану

Тауар белгілері жур-

налында жариялау

Тіркеу

106

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(і) өтінім берушінің аты-жөні және мекенжайы көрсетілген тіркеу туралы

өтініш;

(іі) белгі тіркелуге тиіс тауарлардың немесе қызметтердің тізімі;

(ііі) белгі репрезентациясы;

және

(iv) белгіні пайдалану туралы өтініш не оны қолдануға адал ниет жөніндегі

декларация.

(iv) тармақты қоспағанда, (і), (iii) тармақтардағы мерзім Тіркеу ведомствосына

ұсынылған өтінімнің берілген мерзімі саналады (ұзақтығы және т.б. осы

мерзімнен бастап есептеледі).

Мысалы, осы арқылы алдыңғы өтінімнің

басымдық мерзімін талап етуге болады.

Сондай-ақ бірдей тауар белгісіне

қатысты жеке өтінімдер бір-біріне қайшы келсе, маңызы артуы ықтимал.

2.1.1. Тауар немесе қызметтердің мәлімдемесі (немесе

спецификациясы)

Тауар белгісінің өтінімінде қорғалуы қажет тауарлар мен қызметтер көрсе-

тілуге тиіс.

Тіркеу жөніндегі өтінімде белгінің құқықтық ауқымы анықталады.

CIPA v. Registrar of Trade Marks (IP Translator) ісінде

Еуропа соты спецификация

«жеткілікті дәрежеде анық және дәл тұжырымдалуға тиіс; сұралатын не ұсыны-

латын қорғау көлемі тиісті құзыретті органдар мен экономикалық операторлар-

ға осыны анықтауға мүмкіндік береді» деп көрсетті.

Өтінім берушілер тауарлар

мен қызметтердің кең ауқымын қамтитын қажетті тізбені ұсынуды қалағанымен,

тауар белгісінің жарамдылығына байланысты наразылық тудырмау үшін тіркеу

барысында кеңейтілген тізбе сипаты шектелуі мүмкін екенін ескерген жөн,

сондай-ақ кейінірек тіркеу иесі нақты пайдалануды көрсете алатын тауарлар не-

месе қызметтермен шектелуі де ықтимал.

Осы орайда «Сипаттаушы секілді қарсылыққа жол бермеу үшін кластарды

тактикалық түрде анықтауға қаншалықты еркіндігі бар?» деген заңды сұрақ

туындайды. Postkantoor ісінде

Еуропа соты ұлттық тізілімдер «нақты сипаттама-

сы жоқ белгілерді», мысалы, кітаптағы пингвин белгісін (пингвиндер жайындағы

кітаптардан басқасына) қабылдамауы мүмкін екенін мәлімдеді. Өйткені үшінші

TMA 1994, s. 32(2)(a)–(b)

TMA 1994, s. 32(2)(c)

TMA 1994, s. 32(2)(d)

TMA 1994, s. 32(3)

TMA 1994, s. 33. Қараңыз: Ty Nant Spring Water [2000] RPC 55, 60–1.

TMA 1994, s. 35, TMR, r. 6; Paris, Art., 4(A)(1), (C)(1) (алты ай).

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңының (TMA), 3(6) бөліміне сәйкес, өтінімдер адал ниетпен

берілуі керек, қараңыз: 37-тарау, 4.4-бөлім. Тауар белгісінің кей режимдері ауқымды тіркеуге жол

береді және кейіннен пайдаланбағаны үшін жарамсыз деп тану ережелері арқылы қолдану аясын

реттейді.

Case C-307/10 [2012] ETMR 42 (ECJ, Grand Chamber), [49], [64].

Бұл талап Sky v. Skykick [2018] EWHC 155, [140]–[174] (Arnold J) ісінде жан-жақты қаралды.

Қараңыз, мысалы: Mister Long Trade Mark [1998] RPC 401, 407.

Пайдаланылмау және ауқымды сипаттаманы қайта түзету процестері бойынша жарамсыз деп

тану туралы 39-тарауды қараңыз.

KPN Nederland, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619, [115]. Сондай-ақ қараңыз: Patak (Spices) Ltd’s

Application, Case R 746/2005–4 [2007] ETMR (3) 66 (OHIM Board of Appeal), [24]–[25]; Croom’s Trade

Mark Application [2005] RPC (2) 23, [27]–[29].

107

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

тараптар мұндай шарттарды түсінбей, тауарларды сол белгімен сатудан бас тар-

туы мүмкін. Орын алуы мүмкін айырмашылықтар категориялардың оң неме-

се теріс анықтамасынан емес,

сипаттама мен субкатегориялардың арасында

кездеседі. Субкатегориялар тауарлардың не қызметтердің табиғатына, мақсаты

мен функциясына қарай анықталатын секілді. Ал сипаттама тауарлардың/қыз-

меттердің табиғатын, функциясын, мақсатын өзгертпесе де, байқалатын не бай-

қалмайтын ерекше сапасына не қырына жатады.

«Сәнді аяқкиімнің (не одан

басқа аяқкиімдердің) стилі мен сапасының спецификациясына жол берілмеуі

мүмкін,

бірақ «балалар аяқкиіміне» рұқсат етіледі. Өйткені олардың аяқкиімі

өлшем сипатын (табиғаты, мақсаты және қызметін) анықтайды. Дәл осы секілді

туфлиге де рұқсат етіледі.

2.1.2. Классификация

1994 жылғы заңның 34-бабына сүйенсек, «белгіленген классификация жү-

йесіне» сай тіркелу үшін тауарлар мен қызметтер жіктелуге тиіс.

1957 жылы

Ниццада қабылданған халықаралық жүйеге негізделген классификациялау жү-

йесі 34 тауар мен 11 қызмет класын қамтиды.

Әрбір класс тауар не қызмет

түрі жөніндегі жалпы мағлұмат беретін класс атауымен ұсынылған. Мысалы,

25-классификацияда жалпы атау «киім, аяқкиім, баскиім» болса, одан әрі алжап-

қыш, монша халаты мен баскиім деп тармақтарға бөлінеді және бәрі 25-кластың

сәйкестендіру кодтарын білдіреді. Өнімдерін осы ресми класпен салыстырғы-

сы келетін өтінім берушілерге Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведо-

моствосына тиімді электрондық құрал (TMclass) ұсынады. Бұл пайдаланушы-

ларға тауарлар мен қызметтердің тізімін тез әрі оңтайлы құру үшін бекітілген

терминдерді таңдауға мүмкіндік береді.

Өтінім бірнеше класқа қатысты болуы

мүмкін.

Соңғы шешімді шығаратын Тіркеу ведомствосы тауарлар мен қызметті

классификациялауға қатысты кез келген мәселеге жауап береді.

Классификациялау процесі ең әуелі реттеушілік мақсатты көздейді. Атап айт-

қанда, бұрынғы бәсекелес белгілерді іздеуді жеңілдетеді.

Тауар белгісінің қор-

ғау аясын анықтауға көмектесетін ерекшеліктерге қарағанда, белгінің жіктелуі

Merlin Trade Mark, O/043/05 (17 February 2005), [27]–[29] (AP, Arnold QC) (белгінің кейбір

элементінен теріс бас тартуды қабылдады); Omega Engineering Inc v. Omega SA [2012] EWHC 3440

(Ch), [50] (Arnold J). Салыстырыңыз: Croom’s Trade Mark Application [2005] RPC (2) 23, 35, [29] (AP,

Hobbs QC) (Өтінім беруші тауарды «теріс» айқындай алмайды); Wisi Trade Mark [2006] RPC (22) 580,

586, [16] (AP, Hobbs QC)).

Omega Engineering Inc v. Omega SA [2012] EWHC 3440 (Ch) (Arnold J).

Croom’s Trade Mark Application [2005] RPC (2) 23 («Кутюрьеден» басқа киімге рұқсат берілмейді);

Merlin Trade Mark, O/043/05 (17 February 2005), [27]–[29] (AP, Arnold QC) (Крумға қайта мән беру).

TMA 1994, s. 34; TMR, r. 7 and Sch. 3. Индекстеу және классификациялау жүйелерінің пайда

болуы жайында тиімді есеп туралы қараңыз: J. Bellido and H. Y. Kang, ‘In Search of a Trade Mark: Search

Practices and Bureaucratic Poetics’ (2016) 25 Griths Law Review 147.

Ницца классификациялау жүйесінің соңғы шығарылымы – 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап

қолданысқа енген он бірінші басылым.

http://euipo.europa.eu/ec2/ сілтемесін қараңыз.

TMR, r. 8.

TMA 1994, s. 34(2). Мадрид хаттамасына сәйкес, халықаралық өтінімдердегі классификациялау

бұл ережеден тыс жағдайға жатады.

Cal-U-Test Trade Mark [1967] FSR 39, 45; Carless Capek & Leonard v. Pilmore-Bedford 8 Sons (1928)

45 RPC 205.

108

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

әдетте тауар белгісі иесіне берілген материалдық құқық көлемі сияқты маңызды

мәселелерге әсер етпейді. Демек, бәсекелестің белгіні иесі тіркеген кластардан

бөлек класқа жататын тауарлар мен қызметтерге пайдалануы белгінің «ұқсас»

не «бірдей» тауарларда немесе қызметтерде пайдаланылмағанын білдірмейді

(бұл құқықбұзушылық саналады). Бұдан шығатын қорытынды: белгіні классифи-

кациялау тәсілі меншік иесі құқықтарының көлеміне әсер етуі мүмкін жағдай

кездеседі. Тауарлар мен қызметтердің мәлімдемесіне қатысты өтінім беруші ті-

зілімде

қолданылған класқа сілтеме бергенде, яғни тауарлар мен қызметтерді

Тауар белгісі ведомствосында пайдаланылған бюрократиялық классификацияға

жатқызса, осындай жағдай болады.

Сипаттаманы әзірлегенде кластар мен олардың атауын қолдануға бола ма?

CIPA’s Application (IP Translator) ісінде

Патенттік сенім білдірілген өкілдер инс-

титуты (СIPA) Ницца сипаттамасындағы 41-класс атауының жалпы терминдерін

(білім беру; тренинг; ойын-сауық; спорттық, мәдени іс-шаралар) пайдаланып,

IP Translator ұғымымен түрлі қызметтерді тіркеуге өтінім берді. Класс атауына

жасалған сілтемеде «41-кластағы барлық қызметтерді», соның ішінде аударма

қызметін қамтитын өтінім ретінде түсіну қажет болғандықтан, Тіркеу ведомство-

сы белгіні осы қызметтердің жалпылама сипаттамасы деп есептеп, өтінімді қа-

былдаған жоқ. Патенттік сенім білдірілген өкілдер институты (СIPA) апелляцияға

беріп, тағайындалған тұлға (AP) Еуропа сотына бірқатар сұрақ жолдады.

Сот «тауарлар мен қызметтердің нақты және дәл анықтамасы берілген жағ-

дайда класс атауларын пайдалануға рұқсат етіледі» деп жауап берді.

Өтінімде бір

класс аясындағы барлық тауарлар мен қызметтер не класс атауының әдепкі мағы-

насы қамтылатыны анық болмағанда, өтінім беруші нақты ниетін көрсетуге тиіс.

Тікелей сілтемеге келсек, Патенттік сенім білдірілген өкілдер институты

(СIPA) аударма қызметтерін қосуға ынта танытпады. Өтінім «нені айтса, соны

білдірді». Оның апелляциясы қабылданып, өтінім одан әрі сотқа жіберілді.

Translator-дің сөзбе-сөз немесе «нені айтса, соны білдіру» ұстанымы 2017 жыл-

ғы Еуропалық одақтың тауар белгісі регламенті (EUTMR) мен 2015 жылғы Тауар

белгісі директивасына (TMD) енгізілді.

Еуропалық одақ Интеллектуалдық мен-

шік ведомствосы (EUIPO) мен Біріккен Корольдік Интеллектуалдық меншік ве-

домствосы (UKIPO) секілді ұлттық интеллектуалдық меншік мекемелерінің тәжі-

рибесі мен процедураларын бірге жетілдіруді көздейтін Еуропалық тауар белгісі

және дизайн желісі (TMDN) бұған пайдалы нұсқаулық қосты. Тауар белгісі және

дизайн желісі (TMDN): (i) өзгертулердің тіркеу практикасына әсерін жалпылама

сипаттады; (ii) тауарлар сипаттамасының (олардың ерекшеліктерінің мақсаты

мен нарық секторын есепке ала отырып) айқындығы мен дәлдігін бағамдауға

Сондай-ақ қараңыз: GE Trade Mark [1969] RPC 418, 458; Avnet v. Isoact [1998] FSR 16; Altecnic’s

Trade Mark Application [2002] RPC (34) 639.

CIPA v. Registrar of Trade Marks (IPTranslator), Case C-307/10 [2012] ETMR 42 (ECJ, Grand Chamber).

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) және ұлттық ведомстволар

критерийге сай емес бірнеше классификациялау тауарын анықтады. Олардың ішінде «басқа

кластарға кірмейтін қарапайым металдан жасалған бұйымдар» (6-класс тауар позициясы) және

«жөндеу» (37-класс тауар позициясы) бар.

In re CIPA’s Application, O/197/13 [2013] ETMR 42 (AP, Georey Hobbs QC). Тіркеу ведомствосынан

тізбеде пайдаланылған сәйкестендіру сөздері осы сөздердің табиғи және әдеттегі мағынасына

кірмейтін кез келген нәрсені қамтуға арналмағанын ресми түрде тіркеуді талап етуі керек.

EUTMR 2017, Art. 33(2)–(5); TMD 2015, Art. 39(2)–(5).

109

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

қолданылатын өлшемдерді анықтады; және (iii) Ницца классификациялаудағы

204 жалпылама кластың ішіндегі айқындығы кемшін және қосымша талаптарды

қажет ететін бесеуін анықтады (мысалы, 7-класқа жататын «машиналар» немесе

37-кластағы «жөндеу»).

2.1.3. Белгінің репрезентациясы

Тауар белгісіне өтінім берушіден белгінің графикалық репрезентациясын

ұсыну талап етіледі. Оған қоса, өтінім қабылданғанға дейін әлгі репрезентация

тауар белгісіне «парапар» болуға тиіс.

Бұл тауар белгілерін тіркеу жүйесінің

«репрезентативті тіркеу» түсінігі төңірегінде құрылғанын көрсетеді, яғни белгі-

нің нақты үлгісін сақтаудан бұрын, өтінім берушіден тауар белгісінің репрезента-

циясын сақтау талап етіледі.

Мұндай репрезентативті тіркеудің бірқатар негізі

мен себеп-салдары бар.

«Меншік» функциясы деп атауға болатын және па-

тенттік формуланың рөліне ұқсас репрезентация функцияларының бірі – тауар

белгісі иесіне тиесілі құқық көлемін айқындау мен қандай белгінің қорғалаты-

нын нақтылау. Графикалық репрезентацияның екінші функциясы («ақпараттық

функциясы») – өтінім берушінің тіркелу фактісінің жариялығын қамтамасыз ету.

Бұл Тауар белгілерінің бюллетенінде жариялану арқылы қамтамасыз етіледі.

Атап айтқанда, ол үшінші тараптардың тізілімде іздеу жүргізуіне, қолданыстағы

белгілер көлемін айқындауға және жаңа өтінімнің бұрынғы белгілерге қайшы

келмейтінін анықтауына көмек береді. Үшінші және графикалық репрезента-

цияны талап ету функциясы (яғни «әкімшілік функциясы») белгіге қатысты бю-

рократиялық жұмысты – белгіні классификациялау және өзге белгілермен са-

лыстыруға жағдай жасайды.

Аталған функциялардың әрқайсысының өзгешелігіне қарамастан, графи-

калық репрезентация белгіге парапар болу үшін үш мақсатқа бірдей жетуі

керек. Еуропа соты Ralf Sieckmann ісінде

«графикалық репрезентация сурет-

тер, сызықтар немесе таңбалар арқылы жасалады» деп шешім шығарды. Тауар

белгісін тіркеу үшін графикалық репрезентациясы анық, дәл, толыққанды, тү-

сінікті, ұзақмерзімді және объективті («Sieckmann өлшемшарттары» ретінде бел-

гілі) болуға тиіс. Sieckmann ісі графикалық репрезентация сәйкес өлшемдерді

Тиісінше, қараңыз: Common Communication on the Implementation of ‘IP Translator’, v1.2 (20

February 2014); Common Communication on the Common Practice on the Acceptability of Classication

Terms, v1.0 (20 February 2014); Common Communication on the Common Practice on the General

Indications of the Nice Class Headings, v1.2 (28 October 2015).

TMA 1994, s. 1(1).

Белгі репрезентациясын ұсыну – өтінім беру датасы алуға қажетті элементтердің бірі. Өтінім

берушіге кемшіліктерді түзету үшін екі ай уақыт беріледі.

Sherman and Bently, 180–93. Қараңыз: M. Handler and R. Burrell, ‘Making Sense of Trade Mark Law’

[2003] IPQ 388; Kerly, [2–049] одан әрі:

Тіркеудің кез келген жүйесі – нарықта жұмыс істейтін тауар белгілерінің барлық атрибуттарын

танудың жетілмеген тәсілі. Қол жеткізуге болатын ең жақсы нәрсе – әр тауар белгісінің нақты

белгілерін тіркейтін тіркеу жүйесі.

Қазір Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) депозиттік әдістердің

кең спектрін мойындайды. Қараңыз: EUTMIR, Art. 3(1) («Tауар белгісі кез келген жарамды формада,

қолжетімді технологияны пайдалану арқылы және тізілімде көрсетілу талабымен ұсынылуы

қажет...»).

Ralf Sieckmann v. Deutsches Patent-und Markenamt, Case C-273/00 [2002] ECR I–11737, [48]–[49].

Сонда.

110

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қалыптастыруға көмек берсе де, көп жағдайда оларды қанағаттандыру үшін

репрезентация жеткілікті тұрақты, ұзақмерзімді, объективті немесе түсінікті

деп айту қиын. Репрезентация халықтың аз не шектеулі бөлігіне ғана қолжетімді

болса (мысалы, химиялық формуласы бар), көпшілікке түсініксіз болуы ықтимал.

Libertel ісін

кейінірек қараған Бас адвокат Леже: «Репрезентацияны қоғамға

түсіндіруге шамадан тыс күш-жігер қажет етілмесе, оның жеткілікті, қолжетімді

әрі түсінікті болғаны», – деді. Сонымен қатар Shield ісінде

сот ашықтық пен

ұғынықтылық «тікелей» ұғынықты болуды талап етпейтінін, мәселен, музыкалық

партитураның дыбыс репрезентациясы болатындай, «жеңіл» ұғынылуы қажет

екенін атап өтті.

Өтінім берушілер белгілерін графикалық түрде ұсыну үшін түрлі әдістерге жү-

гінуі мүмкін. Оның қатарына сөздер мен суреттер (мысалы, сызықтық суреттер

мен фотолар) кіреді. Белгілердің басым көпшілігінде графикалық репрезента-

ция процесі қарапайым: «сөз белгілері» жазылады, ал бейнелі не «фигуративтік»

белгілер суреттермен көрсетіледі.

Алайда мұның қиындығы бар. Көріп отыр-

ғанымыздай, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңы белгілердің анықтамасын

кеңейткен соң, дыбыс, пішін, түс, голограмма, ишараттар секілді түрлі «экзоти-

калық» белгілерді тіркеу мүмкіндігі пайда болды. Мұндай жағдайда графикалық

репрезентация түйткілді болуы мүмкін.

Қолданылатын сипаттаманың нақты

тәсілі қарастырылатын белгі түріне қарай өзгереді.

Сондықтан белгі түрін сәй-

кестендіру – маңызды алғышарт. Өтінім беруші мұны тиісті формада өз еркімен

жасамаса, БК Интеллектуалдық меншік ведомствосы (UKIPO) сараптаманы же-

ңілдету үшін белгіге түр тағайындайды.

(i) Өнімдердің пішіні мен сыртқы көрінісі. «Вакуумды орам» немесе «таяқ-

шадағы мұзкәмпит» сияқты пішіннің, қаптаманың сөзбен суреттелуі белгінің дәл

тұрпатын көрсетпейді. Керісінше, дизайндық сызбалар не фотосуреттер қажет

болуы мүмкін.

«Скрэббол» үстел ойыны тақташаларының сыртқы көрінісін

Libertel Groep BV v. Benelux-Merkenbureau, Case C-104/01 [2003] ECR I–3793, [AG71].

Shield Mark BV v. Joost Kist, Case C-283/01 [2003] ECR I–14313, [2004] ETMR 33, [63].

Белгілердің тіркеуі белгілі бір конвенциялар ауқымында реттеледі. Біріншіден, сөз белгілері

кез келген түрдегі сөзді қамтиды деп қарастырылады, сондықтан графикалық немесе стилистикалық

нұсқалар құқықтардың қолданылу аясына жатады. Ал фигуративтік белгілер нақты репрезентациямен

шектеліп қарастырылады. Алайда фигуративтік белгі болған жағдайда да өтінімде осыған қатысты

мәлімдеме болмаса және түсі көрсетілмесе, тауар белгісінің элементі болып саналмайды: TMR, r. 5(3);

EUTMIR, Art. 3(3)(a) and (b). Бірдей ережелер Мадрид келісімінің 3-бабы және Мадрид хаттамасының

3(3) бабында қолданылады. Негізінде, ақ-қара түстермен жазылған фигуративтік белгі, қолданылған

түске қарамастан, сол белгіні пайдаланудан қорғалған. Бұдан әрі қараңыз: Faber Chimica v. OHIM–

Nabersa (Faber), Case T-211/03 [2005] ECR II–1297 (CFI, Second Chamber), [33]–[40]; TMDN, Common

Communication on the Common Practice of the Scope of Protection of Black and White (‘B&W’) Marks

(15 April 2014).

Кең ауқымды сот практикасын ескеріп, 1996 жылдан бері EUTM өтінімдерінің 99%-ы сөз

түріндегі немесе фигуративтік белгілерге, 0,56%-ы пішінге, 0,06%-ы түстерге қатысты екенін атап

өткен жөн. Қараңыз: SSC009 – Statistics of European Union Trade Marks (December 2017).

Келісілген ымыра туралы қараңыз: WIPO, ‘Methods of Representation and Description of New

Types of Marks’, 29 March 2007 (SCT/17/2).

KIPO, Trade Marks Manual, [2.2]. Белгінің ұсынылуы, сипаттамасы және типтік жіктелуі оның

көлемін қаншалықты анықтау қажеттігі жайында қараңыз: D. Gangjee, ‘Paying the Price for Admission:

Non-Traditional Marks across Registration and Enforcement’. in I. Calboli and M. Senftleben (eds), The

Protection of Non-Traditional Marks: Critical Perspectives (2018).

Swizzels Matlow Ltd’s Trade Mark Application [1998] RPC 244.

111

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

«беткі әлпетінде латын әліпбиінің әрпі мен 1-ден 10-ға дейінгі сан көрсетілген

піл сүйегі түстес үшөлшемді плитка» деп сипаттау – қорғау әрекетіне айқындық,

дәлдік пен объективтілік жетіспейтінін айғақтайды.

(ii) Түстер. Тауар белгісі құқығының бұрыннан келе жатқан түйткілді саласы-

ның бірі – түс белгілері. Шын мәнінде, түс белгілері бастапқыда Тауар белгілерінің

бюллетенінде бояулы таңбаларды қайта басатын технологияның жоқтығынан

тіркелмеді.

Еуропа соты Libertel Groep BV v. Benelux-Merkenbureau ісінде

құра-

мында бір түсі бар тауар белгісін тіркеудің ықтималдығын қарастырды. Аталған

істе өтінім беруші 9-класқа жататын телефон анықтамалығы мен 35-8-класқа

енетін телекоммуникациялық қызметте қызғылт сары түсті тіркемекші болды.

Сот түстерді графика түрінде көрсету мүмкіндігіне нақты келіскенімен, өтінім

берушінің іске тіркеген фактілері мен ұсынған репрезентация әдісі Sieckmann

жеті өлшем шартын орындау тұрғысынан бағалануы қажет екенін мәлімдеді.

Осылайша, қарапайым түс үлгісі қойылған талапқа сай келмейді, себебі қағаз

бетіндегі түстің дәл реңкі уақыт ағымының есебінен қорғала алмайды. Сонымен

қатар сот ауызша сипаттау да әдетте шарттарға сай келмейтінін мәлімдеді. Бірақ

сот берілген сипаттаманың нақты фактілеріне қаншалықты сай болатынына қа-

тысты шешім қабылдау қажет екенін қайталап айтты. Ақыры сот халықаралық

деңгейде сәйкестендіру кодын пайдаланып, үлгіні графикалық репрезентация

ретінде қарастыруға келетінін, өйткені мұндай код дәл әрі тұрақты екенін атап

өтті. Оған қоса, үлгіні, ауызша сипаттама мен халықаралық кодты бірге пайдала-

ну Sieckmann-ның жеті өлшем шартының үдесінен шығуы мүмкін.

Libertel ісінен кейін мүше-мемлекеттердің таза немесе дерексіз түстерді тір-

кеуге тыйым салатын шектеудің қолданысы тежелді. Осы шешім қабылданған-

нан кейінгі кезеңде тіркеу органы деңгейінде бір түстен (дерексіз, контурсыз)

немесе осындай түстердің комбинациясынан тұратын белгілерді «түсті ойнату

және жалпы танылған түстер кодына сілтеме жасау арқылы ұсынуға болады» де-

ген мәмілеге келді.

Бұл бір түсті қамтитын Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM)

үшін қабылданған формат еді.

Сол сияқты, бұрын Ұлыбританияда түс үлгілері

тіркеуге жарамды деп қаралғанымен, Libertel ісінен кейін қағаздағы түс үлгіле-

рі графикалық репрезентация ретінде қарастырылған жоқ, Pantone®, RAL және

Focoltone® секілді халықаралық түсті сәйкестендіру жүйесінен алынған тиісті

коды бар жазбаша сипаттама ғана жарамды деп танылды.

Дегенмен электрон-

дық репрезентацияда сол бейненің RGB профилі бар түс белгісі қамтылуы мүм-

кін және ол түстер кодында бейнеленген реңкіне қайшы болмауға тиіс.

JW Spear & Son Ltd, Mattel Inc v. Zynga Inc. [2012] EWHC 3345 (Ch), [48] (түсініксіз), a’d [2013]

EWCA Civ 1175, [32].

Қараңыз: Sherman and Bently, 190.

Case C-104/01 [2003] ECR I–3793.

Сонда, [28]–[38]. Сот тіркелетін түстің дәл реңкін анықтау мәселесіне назар аударды. Бас

адвокатқа қарағанда, абстрактілі түс ретінде танылған қызыл түс қызыл шаршымен салыстырғанда

міндетті түрде контурсыз ұсынылатыны және тауарлар мен қызметтерде әртүрлі көрінуі мүмкін

екені сотты аса алаңдатпады.

TMDN, Common Communication on the representation of new types of trade marks (4 December

2017) 4.

EUTMIR, Art. 3(3)(f)(i).

UK IPO, Libertel: Graphical Representation of Colour Marks Filing Requirements (October 2003) PAN

3/03. Бұл тәжірибе UK IPO-да қайталанды, Graphical Representation (May 2007) PAN 2/07.

112

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Дұрыс ұсынылған жағдайда абстрактілі түстер комбинациясынан тұратын

белгілер де тіркелуі мүмкін. Heidelberger Bauchemie ісінде

Еуропа соты желім,

еріткіш пен бояу және т.б. тауарлар үшін екі түс – көк пен сары түстің графи-

калық репрезентациясы мәселесін қарастырды. Өтінімде түстердің «кез келген

мүмкін формада» қолданылатыны көрсетілді. Сот абстрактілі және контурсыз

екі немесе одан да көп түсті белгіге қатысты мынандай шешім қабылдады. Егер

өтінімде «сәйкес түстерді алдын ала белгіленген және бірізді байланыстыру ар-

қылы түстердің жүйелі реттелетіні» көрсетілсе ғана – графикалық репрезентация

анық әрі дәл.

Екінші жағынан, сот пішінсіз не контурсыз екі не одан да көп түсті

араластыру немесе «кез келген формадағы» екі не одан да көп түске сілтеме

жасау нақты және біркелкі емес, сондай-ақ 1988 жылғы Тауар белгісі директива-

сының (TMD) талаптарына сай емес (2-бап) деп таныды.

Осы принциптерді ұстанған Апелляция соты «Cadbury-дің тауар қаптамасының

әдепкі бетіне түгел қолданылған немесе көзге түсетін тұсқа басымдықпен қолда-

нылатын күлгін түске (Pantone 2685C) берілген өтінімін Тауар белгісі ведомство-

сы қабылдамауы керек» деп шешім шығарды. «Басым түске» айналған күлгін түс

бірқатар мүмкіндіктер ұсынды. Алайда Sieckmann өлшемшарттарының үдесінен

шығатын графикалық репрезентацияны беруге жарамсыз еді.

Дегенмен осы түс-

терді көрсетіп, оларды өнімге қолдануын түсіндіріп, беткі аймақтың 50 пайызын

құрайтын көк түс көлденең боялған қызыл түстің үстінен өтіп, тұтас жолақты құ-

рауы секілді өзара қатысын нақтыласа, өтінім қабылданар еді.

Соңында түстер үйлесімінде пайда болған, бірақ жалпыға маңызды бірден-

бір жайтты атап кеткен жөн. Репрезентация мен жазбаша сипаттама сәйкес кел-

мей, біріншісі екіншісінен кеңірек жобаланса, сот не Тіркеу ведомствосы шына-

йы тіркелуге тиіс белгіні түсіндіру үшін өтінімді сәйкестілігін бағалау мақсатында

саралайды. Glaxo компаниясы «ингалятордың негізгі бөлігіндегі қара-күлгін

(Pantone 2587C коды) мен қалған бөлігіндегі ашық-күлгін (Pantone 2567C коды)»

деп сипатталған түс комбинациясына өтінім берді.

Белгі көлемін анықтау өзекті

болатын. Себебі Cadbury ісінен кейін өтінім күлгін түстің шексіз пермутацияла-

ры мен комбинацияларына жол берген шамада графикалық репрезентацияға

қойылатын талаптарды орындамауы мүмкін еді. Объективті бағалау тұрғысынан

алғанда, репрезентация ретінде ұсынылған ингалятор үлгісінің нақты фотосуреті

талап етілген қорғау көлемін дәл көрсететін әлдеқайда кеңірек жазбаша сипат-

тамадан аса алмады немесе үстем түспеді.

Case C-49/02 [2004] ECR I–6129.

Сонда, [33]; сондай-ақ қараңыз: Сонда, [49]

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd [2013] EWCA Civ 1174 (Судья Бирсстің шешімін

жойды [2012] EWHC 2637 (Ch)).

UK IPO, Graphical Representation (May 2007) PAN 2/07, citing CTM No. 2177566. Сондай-ақ

Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) келтірген мысалдарды қараңыз:

Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 2, [2.4] (‘Colour marks’).

Glaxo Wellcome v. Sandoz [2016] EWHC 1537 (Ch), a’d [2017] EWCA Civ 335. Осындай нәтижеге

алып келген басқа жағдай: Red Bull GmbH v. EUIPO, Opium Mark, Joined Cases T-101/15 and T-102/15,

EU:T:2017:852. Өтінім берушілер патент қабілетінің материалдық алғышартқа сараптама жасау

талаптарынан құтылу үшін белгіні тактикалық тұрғыда қандай дәрежеде сипаттайтыны жөнінде

қараңыз: D. Gangjee, ‘Paying the Price for Admission: Non-Traditional Marks across Registration and

Enforcement’, in I. Calboli and M. Senftleben (eds), The Protection of Non-Traditional Marks: Critical

Perspectives (2018).

113

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

(ііі) Иістер. Бірқатар белгісіздіктен кейін Ішкі нарықты үйлестіру ведомст-

восы (OHIM) иісті ауызша сипаттау жеткілікті деп, күтпеген тұжырымға келді.

Бұған Еуропа соты Ralf Sieckmann ісінде иістің «жеткілікті түрде анық, дәл және

объективті» болмауына байланысты ауызша сипаттау арқылы графикалық түр-

де дәл ұсынылмайтынын көрсетті.

Германияда Sieckmann тауар белгісі ретін-

де даршын иісін тіркеуге және ауызша сипаттамасына химиялық формула мен

үлгі түріндегі белгісін ұсынуға тырысты. Сот осыған ұқсас басқа да тетіктердің

Тауар белгісі директивасының талаптарына жауап бермейтінін мәлімдеді: үлгі-

ні депозитке салу графикалық репрезентация емес және кез келген жағдайда

ұзақмерзімді не тұрақты болмайды; ал химиялық формула (иіс емес, химиялық

заттек те болуы ықтимал) түсінікті, айқын немесе дәл емес. Сот иістің қабылдау-

ға жарамды графикалық репрезентациясының болашақта кездесуі мүмкін еке-

нін жоққа шығармады,

әйтсе де хроматография немесе «цифрлық мұрын» деп

аталатын басқа да ықтимал әдістер әлі де тиімсіз. Түрлі елдер мен инстанциялар

арасындағы «ұғынықтылық» секілді концептілердің қолданудағы айырмашылық

дәрежесін ескергеннің өзінде, иіске берілген белгілердің көп кездесуі (егер бол-

са) екіталай.

(іv) Дыбыстар. Shield Mark BV v. Joost Kist ісінде

сот дыбыстарға қатысты гра-

фикалық репрезентация талап-өтінімін қарастырды. Іс екі белгіге қатысты жүр-

гізілді: Бетховеннің «Элизаға» әуенінің алғашқы тоғыз нотасы және «қораздың

шақыруы». Екеуі де интеллектуалдық меншік және маркетинг саласындағы ке-

ңес беру мен қызмет көрсетуге арналды. Өтінім беруші нота жазбасын (пиани-

нода ойнатылуға тиіс нұсқаулықпен бірге), ономатопеялық репрезентациясын

(«kukelekuuuuu») («қораздың шақыруы») және ауызша сипаттаманы қолданды.

Нидерландтың Жоғарғы соты мұндай белгілердің тауар белгілері ретінде тір-

кеуге жарамдылығын анықтап, дыбысты графикалық репрезентациялау талабы

ноталық жол, ауызша сипаттау, дыбыстық бейне немесе фонограмма, дыбыс

тасымалдаушы я болмаса интернет арқылы тыңдауға болатын цифрлық жаз-

ба, не олардың комбинациясы негізінде қаншалықты жүзеге асырылады деген

сауалды сотқа жолдады.

Сот «нота кілтінен, музыкалық ноталардан және фор-

масы салыстырмалы нота ұзақтығын көрсететін паузадан және, қажет жағдай-

да, альтерациядан (диез, бемоль және т.б.) тұратын партитура Sieckmann жеті

талабына сәйкес келетінін» мәлімдеді. Соның өзінде музыканы кез келген адам

оқи алмайды, яғни оның «тікелей түсінігі» емес, «ұғынықты болуы» талап етіле-

ді.

Керісінше, дыбыстардың (осы істе қолданған түріне) ауызша сипаттамасы-

на айқындық пен дәлдік жетіспеді.

Сот ономатопеялық репрезентацияны екі

Vennootschhap Onder Firma Senta/The smell of freshly cut grass, R156/1998–2 [1999] ETMR 429.

Case C-273/00 [2002] ECR I–11737, [70].

Eden SARL v. OHIM, Case T–305/04 [2005] ECR II–4705, [2006] ETMR (14) 181, [28]; cалыстырыңыз:

Sieckmann, Case C-273/00 [2002] ECR I–11737, [AG44].

TMDN, Common Communication on the representation of new types of trade marks (4 December

2017) (Дәм немесе иіс белгілерін тіркеудің ортақ тәжірибесі жоқ). Аргументтерге шолу жасау үшін

қараңыз: S. Karapapa, ‘Registering Scents as Community Trade Marks’ (2010) 100 TMR 1335.

Case C-283/01 [2003] ECR I–14313.

Shield Mark, Case C-283/01 [2003] ECR I–14313.

Сонда, [63], [AG40].

Сонда, [59].

114

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

себепке байланысты түйткілді деп шешті: біріншіден, дыбысқа еліктеудің өзі мен

дыбыс арасында «сәйкестік жоқ»; екіншіден, дыбыстық еліктеуді әркім жекелей,

яғни субъективті қабылдайды, болмаса, мәдени тұрғыдан анықтайды (мысалы,

ағылшын тілінде мұндай дыбыс соск-а-doodle-doo түрінде беріледі). Демек, «қа-

рапайым ономатопея фонетикалық сипаттама ретінде түсінетін дыбыстың неме-

се шудың графикалық репрезентациясын құра алмайды».

Сот цифрлы жазба немесе сонограммаға қатысты мәселеге түсініктеме бе-

руден бас тартқандықтан,

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ве-

домствосы (EUIPO) техникалық дәл, бірақ интерпретациялау үшін салыстырма-

лы түрде қиын дыбыс спектрограммаларын немесе сонограммаларды алдымен

қабылдап, кейіннен олардан бас тартты.

Қазіргі жағдайдағы ең дұрыс қалып-

тасқан және ақылға қонымдысы – белгіні «дыбыс жазылған аудиофайл арқылы

немесе дыбыстың музыкалық нотадағы дәл репрезентациясы» арқылы ұсыну.

(v) Дәм. Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосының (OHIM) иістерді тіркеу-

ге қатысты алдыңғы прецеденттік құқығына сәйкес, Eli Lilly компаниясы фар-

мацевтикалық препараттарға жасанды құлпынай дәмін тіркеуге өтінім берді.

Бастапқыда ауызша сипаттама жеткіліксіз деп, бұл өтінім қабылданбады, алайда,

сайып келгенде, сарапшы айрықша сипаттың жоқтығына сүйеніп қарсы шықты.

Апелляцияны қабылдамаған Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосының (OHIM)

апелляциялық кеңесі: «Сарапшының дәм ерекшелігі жоқ» деген қорытындысын

растады, дегенмен Sieckmann-ды басшылыққа алып, «ауызша сипаттау – дәмдік

белгінің графикалық репрезентациясы ретінде жарамсыз», – деді.

(vi) Реформалар пакеті. Тауар белгісі реформаларының еуропалық кешені

нәтижесінде жаңа заңнама белгілерді ұсынудағы жаңа технологиялық мүмкін-

діктерді қамтып, «графикалық» талаптан бас тартты. Жаңа стандартты адекватты

немесе жеткілікті репрезентация ретінде қорытындылаған жөн: «[Белгі] құзы-

ретті органдар мен қоғам оның иесіне берілетін қорғау нысанын нақты және

дәл анықтай алатындай етіп [репрезентациялауға тиіс]».

Дегенмен Sieckmann

өлшемшарттары мен 2015 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 13-дек-

ларативтік бөлімінде ұсынылған қолданыстағы ұстанымдар бұрынғыдай өзекті:

Тауар белгілерін тіркеу жүйесінің мақсаттарына қол жеткізу үшін, яғни құқық-

тық айқындылық пен тиісті басқаруды қамтамасыз ету үшін белгінің нақты, дәл,

толыққанды, ашық, түсінікті, ұзақмерзімді және объективті болатындай етіп ұсы-

нылуын талап ету қажет. Демек, жалпыға қолжетімді технологияны пайдаланып,

белгінің кез келген ыңғайлы формада ұсынылуына рұқсат ету керек және осы

тұрғыда репрезентация жеткілікті кепілдік берсе, оның графикалық тәсілдермен

көрсетілуі міндетті емес.

Сонда, [60].

Сонда, [54].

Тиісінше, қараңыз: MGM Lion Corporation, R781/1999–4 [2004] ETMR (34) 480 (арыстанның

ақырғаны); Edgar Rice Burroughs, Inc., Case R 708/2006–4 (27 September 2007) (Тарзанның дауысы).

EUTMIR, Art. 3(3)(g); TMDN, Common Communication on the representation of new types of trade

marks (4 December 2017).

Eli Lilly/The taste of articial strawberry avour, R120/2001–2 [2004] ETMR (4) 59 (OHIM Board of

Appeal). Бұдан әрі қараңыз: J. C. Ginsburg, “See Me, Feel Me, Touch Me, Hea[r] Me” (and maybe smell and

taste me too): I Am a Trademark–A U.S. Perspective’, in Bently, Davis, and Ginsburg, ch. 4.

TMD 2015, Art. 3(2); сондай-ақ қараңыз: EUTMR, Art. 4(b).

115

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

Графикалық репрезентацияның бұрынғы стандарты шеңберінде әзірленген

дәстүрлі емес белгілердің түрлі категорияларына қолданылатын қазіргі ұста-

нымдар нақтыланып, ресми түрде танылды; бұл ретте жалпыға қолжетімді реп-

резентациялау технологиясын пайдаланатын және Sieckmann-ның жеті өлшем-

шартына сай, дәстүрлі емес белгілердің жаңа категориялары үшін стандарттар

әзірлеу мүмкіндігі бар.

(vii) Фигуративтік белгілердің классификациясы. Ұлыбритания 2013 жылдан

бастап Белгілердің фигуративтік элементтерінің халықаралық классификация-

сын түзу жөніндегі Вена келісімінің мүшелігіне кірді. Бұл – тауарлар мен қызмет-

терді классификациялау келісіміне ұқсайтын әкімшілік сипаттағы келісім. Осы

ретте күрделі таксономияға сәйкес, БК Тауар белгісі тізілімінен фигуративтік бел-

гілердің компоненттерін кодтау талап етіледі. Мұндағы идея – қайшы белгілерді

анықтау мақсатында осы белгілерді іздеуге көмек беру.

2.1.4. Bona fide ниеті

Біріккен Корольдік өтінімдерінде белгінің пайдалануы, оны пайдаланудағы

bona fide (лат. адал пайдалану. – Ред.) ниетінің декларациясы көрсетілуге тиіс.

1994 жылғы заңның 3(6) бабына сәйкес, өтінім теріс пиғылмен әзірленген-

де, тауар белгісі тіркелмейді.

Мұның негізін кейіннен толығырақ қарастыра-

мыз,

алайда мәлімдеме тіркеушінің нақты белгіні саудада шынайы пайдалану-

ға ниет білдірген тұлғаларға ғана құқық беретінін өтінім берушіге ескерту үшін

қолданылады. Қарсыластарға кедергі болып, тіркеулерді не елес тіркеулерді

бұғаттау үшін берілген өтінімдерге қолданылмайды.

Сонымен қатар шектеу

үшін Тіркеу ведомствосы өтінім берушілердің қарсылығын тауарлар мен қыз-

меттерді қысқартуға қолданады. Ұлыбритания ұстанымын Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) әдісіне жақындату мақсатында,

3(6) бөлім 1994 жылғы заң күшіне енген кезбен салыстырғанда сипаттаманы

шектеуде сирек қолданылса да, Тіркеу ведомствосы белгілі бір сыныптағы «бар-

лық тауарлар немесе қызметтер» тәрізді кең мағынадағы өтінімдерді қабылдау-

дан бас тартпақ.

2.1.5. Белгілер сериясы

Бір тіркеуге бірнеше белгіні сериялы түрде тіркеп, шығынды үнемдеуге бола-

ды.

Белгілер сериясы – маңызды бөліктері бойынша бір-біріне ұқсайтын және

тауар белгісінің бірегейлігіне айтарлықтай әсер етпейтін ерекше сипатқа ие

EUTMIR, Art. 3(3); TMDN, Common Communication on the representation of new types of trade

marks (4 December 2017); EUIPO Examination Guidelines, Part B, Section 2, [9] (Mark type).

TMA 1994, s. 32(3). Мұны Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO)

талап етпейді.

Қосымша ережеге сәйкес: 1988 жылғы Тауар белгісі директивасы (TMD), 3(2)(d) бап; Еуропалық

одақтың Тауар белгісі регламентіне (EUTMR) сәйкес ереже қарастырылмаған.

37-тарау, 4.4-бөлімді қараңыз.

Қараңыз: Origins v. Origin Clothing [1995] FSR 280, 285 (Jacob J).

Тәжірибе UK IPO-да түсіндірілген, Applications to Register a Series of Trade Marks (2003) PAN

1/03 following the decision of the AP in Logica’s Trade Marks, SRIS O/068/03 (5 March 2003) (Осыны

еске ұстап, әртүрлі домендік атау суффикстері олардың материалдық сипаттарына өзара ұқсас емес).

Сондай-ақ қараңыз: In re Digeo Broadband Inc.’s Trade Marks [2004] RPC (32) 639 (Digeo плюс домендік

атауының суффиксі сериялы емес).

116

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

тауар белгілерінің қатары.

Басымдық мерзімін сақтау мақсатында қорғалмаған

белгіні екі белгі сериясына ретроспективті «бөлу» әрекеті қабылданбайды. Түрлі

интерпретацияларға байланысты белгіні жарамсыз деп тану негізі оның 41-бө-

лімдегі анықтамаға сай келмейтінін білдіреді. Соған сәйкес, сериядағы белгілер

олардың маңызды бөліктері бойынша бір-біріне ұқсауы керек.

Өтінімде серия-

дағы әр белгінің жеке репрезентациясы көрсетілуге тиіс.

Дара белгілерді одан

кез келген уақытта шығарып тастауға болады. Мұндай белгілердің ЕО құқығы-

мен үйлесуі тұрғысынан Апелляция соты белгілер сериясына өтінім беру бірне-

ше таңбадан құралған бірыңғай тауар белгісін тіркемейтінін (осылайша, дәлдік

пен сенімділік жетіспеуі негізіндегі шабуылдан қорғалмаған), оның орнына бір

тіркеу нөмірі бар жеке тіркелген тауар белгілерінің сериясын түзетінін анықта-

ды.

Таза әкімшілік қосымша ереже ретінде 41-бөлім тауар белгілеріне жаңа

тауар белгісі құқығын бермейді.

2.2. САРАПТАМА

Өтінімді толтыру процесі аяқталғаннан кейін Тіркеу ведомствосы ұсынылған

белгінің заңда бекітілген түрлі талапқа сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында

іздеу жұмыстары

мен өтінім сараптамасын

жүргізеді. Нақтырақ айтқанда,

Тіркеу ведомствосы өтінімнің 1(1) бөлімге сәйкестігін және бас тартудың ешқан-

дай абсолютті негіздері қолданылмайтынын тексереді.

2007 жылдың 1 қаза-

нынан бастап Тіркеу ведомствосы «салыстырмалы негіздер» бойынша тіркеуге

қарсылық білдірмейді.

Еуропа соты абсолютті негіздерді сараптауда мұқият

болу керектігін ескертті.

Өтінім беруші Тіркеу органының сауалдарына жауап

беруге тиіс, егер мұны орындамаса, өтінім қабылданбайды.

Кей жағдайда қар-

сылық өтінім шеңберіндегі бірқатар тауарға не қызметке ғана қатысты болса,

онда спецификациясын өзгертуге тура келеді. Мысалы, моторлы көлік құрал-

дары мен велосипедтерге арналған өтінім моторлы көлік құралдарына қатысты

TMA 1994, s. 41.

Cadbury UK Limited v. The Comptroller General of Patents, Designs and Trademarks [2016] EWHC

796 (Ch).

MR, r. 28.

Comic Enterprises Ltd v. Twentieth Century Fox Films [2016] EWCA Civ 41.

TMA 1994, s. 37(2).

TMA 1994, s. 37(1).

Сонымен қатар (және Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосынан (EUIPO)

айырмашылығы) Тіркеу ведомствосы өтінім беруші белгіні пайдалануға bona de (лат. адалдық, адал

пайдалану) ниетінің болмауы негізінде өтінішке қарсылық білдіре алады.

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның (TMA) 8-бөліміне сәйкес әзірленген және британдық

рәсімді Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосының (EUIPO) рәсіміне сәйкестенді-

ретін Тауар белгісі туралы 2007 жылғы бұйрық (SI 2007/1976) (салыстырмалы негіздер); одан кейін

Тауар белгісі туралы 2008 жылғы ережелер (бұрынғы тауар белгілері) (SI 2008/1067) жүреді. Анықта-

ма үшін қараңыз: Patent Oce, Future of Ocial Examination on Relative Grounds (2001).

Libertel, Case C-104/01 [2003] ECR I–3793, [58]–[59]; Henkel KgaA v. OHIM, Joined Cases C-468/

01P–472/01P [2004] ECR I–5089, [AG51]–[AG52] (AG Colomer) (CTM шеңберінде белгілердің дұрыс тір-

келмеуін болдырмау үшін сараптама «қысқа емес, бірақ қатаң және мұқият болуы керек», – деп

мәлімдейді); Nichols v. Registrar of Trade Marks, Case C-404/02 [2004] ECR I–8499, [AG51]– [AG52] (AG

Colomer).

TMA 1994, s. 37(4); Postperfect Trade Mark [1998] RPC 255.

117

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

қарсылық тудыруы мүмкін. Қайта тұжырымдаманы өтінім беруші өз еркімен не-

месе Тіркеу ведомствосы арқылы жасай алады, алайда Тіркеу ведомствосының

басқа тұжырымдама енгізуі – даулы мәселе.

Тіркеу ведомствосының өтінімге негізді қарсылығы болмағанда, өтінім қа-

былданады. Оның өтінімдерді қабылдамауға жалпы құқығы жоқ: өтінім заңда

бекітілген талаптарды қанағаттандырса, қабылдануы керек.

Өтінімнің қабыл-

дануы тіркеуді білдірмейді. Бұл ex parte (біржақты) процедураның аяқталуын

білдіреді, ал тіркеу қарсылық мерзімі өткеннен кейін жүргізіледі.

2.3. ЖАРИЯЛАНЫМДАР, БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ ҚАРСЫЛЫҚТАР

Тіркеу ведомствосы қабылдаған өтінім Тауар белгілерінің бюллетенінде жа-

рияланады.

Жарияланғаннан кейінгі екі ай ішінде үшінші тұлғалар өтінімге қа-

тысты пікірлерін білдіре алады. Бұл өтінімге бақылау немесе қарсылық түрінде

болуы мүмкін. Кез келген тұлға БК Тіркеу ведомствосына ескерту жасау мүмкін-

дігіне ие, олар өтінім берушіге жолданады.

Үшінші тараптың ескертулері Тіркеу

ведомствосына өтінімнің тіркеуге жарамдылық қабілетін көрсетеді. Сондай-ақ

бұрынғы белгі иесі немесе құқық иесі тіркеуге ресми қарсылық білдіруі мүм-

кін.

Аталған қарсылық өтінім жарияланған үш ай ішінде беріліп, оның негізде-

рі көрсетілуі қажет. Қарсылық білдірілгеннен кейін тараптар дауды өзара келісу

жолымен реттеуге тырысады, оған қол жеткізілмесе, мәселе тіркеу мекемесінің

қарауына және шешім шығаруына жолданады.

100

Тараптардан дәлелдемелерді

талап етпейтін істер үшін 2013 жылдан бастап «жеделдетілген қарсылық» про-

цедурасы енгізілді.

101

2.4. БЕРІЛГЕН ӨТІНІМДІ ӨЗГЕРТУ

Өтінім берушілерден өтінім жасау кезінде аса мұқият болуы талап етілсе де,

бірқатар себептермен өтінім беруші берілген өтінімге өзгертулер енгізуді қа-

жет етуі мүмкін. Бұл сараптама нәтижелеріне, үшінші тараптардың ескертулері

және қарсылықтарына немесе мән-жайдың өзгеруіне байланысты орын алады.

Өтінімді өзгертудің бірнеше жолы бар. Кең таралғаны – өзгертулер мен толық-

тырулар енгізу, бөлу, біріктіру не кей элементтерден бас тарту.

102

Әуелі өзгер-

тулер мен толықтырулар енгізу сияқты бірқатар түзету тіркеу берілгенге дейін

не одан кейін болуы мүмкін екенін атап өткен жөн. Бас тарту сияқты басқа да

тәсілдер бастапқы өтінімге енгізілуі немесе кейінірек қосылуы мүмкін.

Citybond Trade Mark [2007] RPC (13) 301 (AP, Hobbs QC); Sensornet Ltd’s Trade Mark Application

[2007] RPC (10) 185.

DTI, Reform of Trade Marks Law (Cm. 1203, 1990), [3.11].

TMA 1994, s. 38; TMR, r. 16. 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң (TMA), 67(2) бөлім жария-

ланғанға дейін Тіркеу ведомствосына мәліметтер беруге тыйым салады.

TMR, r. 22.

TMA 1994, s. 34(2). Кез келген тұлға қарсылық білдіре алатыны туралы айтылған 1994 жылғы

Тауар белгісі туралы заң (TMA), 38(2) бөлім түпнұсқасы 2007 жылғы Тауар белгісі туралы бұйрыққа

сәйкес (салыстырмалы негіздер) (SI 2007/1976) оқылуы керек.

100

TMR, r. 13.

101

Trade Mark (FastTrack Opposition) Amendment Rules 2013 (SI 2013/2235).

102

TMA 1994, ss 13, 39, and 41.

118

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

2.4.1. Тіркеуге дейінгі түзету

1994 жылғы заңның 39-бабына сәйкес, өтінім беруші өтінімді кез келген уа-

қытта тауарлар не қызметтер көлемін қысқарта алатындай етіп шектей алады.

Өтінімдерге сондай-ақ өтінім берушінің аты-жөнін немесе мекенжайын түзету,

сөз қателерін түзету немесе айқын қателерді жөндеу мақсатында түзетулер енгі-

зілуі мүмкін.

103

Мұндай өзгертулерге белгі даралығына елеулі түрде әсер етпейтін

немесе өтінім қамтитын тауарлар мен қызметтерді кеңейтпейтін жағдайда ғана

жол беріледі.

104

Мысалы, Polo ісінде «қант кондитерлік өнімдері» үшін берілген

өтінімді «жалбыз дәмі бар кондитерлік өнімдер» өтінімімен шектеуге рұқсат бе-

рілді.

105

Алайда Апелляция соты «тауар мен белгі болмысы өзара байланысты

пішінді тіркеуде, тіркеу сұралатын тауарды түзету жолымен тіркелетін белгіні

өзгерту әрекеттеріне жол берілмейді» деп шешті. Осылайша, тауардың түсі мен

мөлшеріне ақпарат қосып, пішін белгісін түзетуге болмайды.

106

Репрезентация

не сипаттамаға өзгеруіне ықпал ететін түзетулер жарияланып, қарсылыққа мүм-

кіндік берілуге тиіс.

107

Меншік иесінің аты-жөнін немесе мекенжайынан өзге репрезентацияға түзе-

тулер енгізуге жол бермеу – ықтимал маңызды салдарларға алып келетін тауар

белгісі жүйесінің өзіндік рестриктивтік сипаты. Егер белгі монохромды түсте тір-

келсе (барлық түстерге қатысты), бұрынғы түс белгісі, негізінде, қарсылыққа тап

болуы мүмкін немесе нақты түстерге қатысты пайдаланылмағаны үшін күшін

жоюы ықтимал. Меншік иесі тауар белгісін қарсылас белгісінің түсіне ұқсамай-

тын түстер арқылы немесе пайдаланбағаны үшін қарсылық білдірмейтіндей етіп

өзгерте алмайды. Салдары өнертабыс формуласы көлемінің тарылуына әкелетін

патенттік құқықта қолданылатын шектеулерге жол берілмейтіні қызықты көрі-

неді. Тауар белгісінің кей элементтерінен бас тарту да балама бағытты ұсынбай-

ды.

108

Тіркелуші жаңа белгіге берілетін өтінімді неғұрлым шектеулі формада қай-

та беруі қажет.

109

2.4.2. Бөлу

Өтінім беруші бір өтінімді бірнеше «жеке өтінімге» түрлендіре алады.

110

Өтінім

беруші тіркеуге дейінгі кез келген уақытта өз өтінімінің әрқайсысы түрлі тауарға

немесе қызметке қатысты, екі немесе одан да көп жеке өтінімге бөлінуін та-

лап ете алады. Өтінімді бөлудің негізгі себебі – оның түйткілді бөліктерін оқшау-

лау. Бұл ретте аталған тәсіл даусыз бөліктердің тіркелу ықтималын арттырады.

103

TMA 1994, s. 39(2). Практикалық нұсқаулыққа сәйкес, Тіркеу ведомствосы меншік иесінің аты-

жөнін түзету маңызды мәселе деп санайды. Салыстыру үшін қараңыз: EUTMR, 49-бап.

104

Апелляция соты «классификациялауға өзгертулер мен толықтырулар енгізуге болмайды» деп

шешті: Altecnic’s Application [2002] RPC (34) 639.

105

Nestlé Trade Mark [2005] RPC (5) 77, [40].

106

Сонда, [41].

107

TMA 1994, s. 39(3); TMR, rr. 25, 57. Спецификацияны шектеу туралы өтініш шартты түрде

жасалмауы мүмкін: Sensornet [2007] RPC (10) 185, [64]–[65], CTMR-ге қатысты CFI нұсқауларына

жүгінеді, Art. 44 (қазіргі EUTMR, Art. 49), мысалы, Ellos v. OHIM, Case T-219/00 [2002] ECR II–753, [58]–

[63].

108

Swizzel Matlow’s Application [1999] RPC 879; Robert McBride Ltd’s Trade Mark Application [2004]

RPC (19) 343; Nestlé Trade Mark [2005] RPC (5) 77.

109

DTI, Reform of Trade Marks Law (Cm. 1203, 1990), [4.09].

110

TMA 1994, s. 41; TMR, r. 26.

119

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

Бөлінген өтінімдердің берілген мерзімі алғашқы өтінімнің берілген мерзімімен

бірдей болады. Бөлу өтінім жарияланғаннан кейін жүргізілсе, алғашқы өтінімге

жолданған қарсылықтар бөлінген өтінімдердің бәріне қолданылады.

2.4.3. Біріктіру

Жекелеген өтінімдерді біріктірудің бірнеше жолы бар. Өтінім берушілер

әдетте тауар белгілерінің портфелін жеңілдету және төлемақыны үнемдеу мақ-

сатында белгілерді біріктіреді. Өтінімдер бір белгісі бар және берілген мерзімі

бірдей болғанда, сондай-ақ олардың меншік иесі бір болғанда ғана біріктірі-

леді.

111

Егер екі немесе одан да көп таңба тіркелсе және олар бір тауар белгісі-

не қатысты болса, бұл өтінімдер де біріктірілуі мүмкін.Тіркелген өтінімнің кей

элементінен бас тартылса не шектелсе, біріккен тіркеу де, тиісінше, шектеледі.

Сол сияқты, олардың берілген мерзімдері әртүрлі болса, біріккен тіркеуге соңғы

мерзім қолданылады.

2.5. ЖАУАПКЕРШІЛІКТЕН БАС ТАРТУ

1994 жылғы заңның 13-бабы өтінім берушілерге (не меншік иесіне) тауар

белгісінің нақты элементтерін эксклюзив пайдалану құқығынан бас тартуына

мүмкіндік береді. Өтінім берушілер сондай-ақ тіркеу аясында берілетін құқық-

тардың белгілі бір территориялық не өзге түрде шектелуіне келіседі.

112

Тауар

белгісін тіркеу белгінің кей элементінен бас тартуға не шектеуге әкелсе, меншік

иесіне берілетін құқық та, тиісінше, шектеледі.

113

Белгінің кей элементінен бас

тарту өтінім берушіге белгіні тіркеудегі ықтимал қарсылықты жеңуге көмектесе-

ді,

114

алайда тіркелген белгінің болмысын өзгертуге мүмкіндік бермейді. Демек,

кондитерлік өнімдерге қатысты өтінімдегі (үшөлшемді) белгіні мөлшері мен тү-

сін өзгерту арқылы шектеуді Апелляция соты «қандай да бір құқықтан бас тарту

емес» деп шешті.

115

Бас тарту практикасы материалдық емес объект құқығының шекарасын

анықтаудың тиімді тетігі ретінде тіркеу жүйесінің кемшілігін ашып көрсетеді.

116

Соттар белгінің кей элементінен бас тартудың маңызы аз екенін мойындады,

111

TMR, r. 27.

112

Тіркеу ведомствосы белгінің кей элементінен бас тартуға тыйым сала алмайды: Patron Calvert

Cordon Bleu [1996] RPC 94, 103.

113

General Cigar Co. Inc. v. Partagas y Cia SA [2005] FSR (45) 960 (Қарсылық жөніндегі іс қарауына

әсері ескеріледі); Phones4U Ltd v. Phone4u.co.uk Internet Ltd [2006] EWCA Civ 244, [2007] RPC (5).

Сондай-ақ қараңыз: Strigl v. Deutsches Patentunt Markenamt, Case C-90/2011 (26 January 2012),

[AG24]–[AG26] (AG Jääskinen) (Белгінің кей элементінен бас тарту – мүше-мемлекеттерге берілген

процедуралық мәселелердің бөлігі).

114

Қараңыз, мысалы: Diamond T (1921) 38 RPC 373; Laura Ashley’s Trade Mark [1990] RPC 539, 549.

115

Nestlé Trade Mark [2005] RPC (5) 77 («Поло» ісі).

116

Kerly, [10–159] (Белгінің кей элементінен бас тарту туралы өтінімді пайдалануды «кездейсоқ»

деп сипаттады). Сондай-ақ қараңыз: Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the

Community Trade Mark System (2011), 74–7 (БК тізілімінде белгінің кей элементінен бас тарту туралы

өтініш қолданылмайтынын мәлімдеді). Зерттеулерге сәйкес, EUTM-нің реформаланған режимі бұдан

былай Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) белгінің кей элементінен

бас тартуды сұратуға, сондай-ақ өтінім берушілерге оны өз еркімен ұсынуға мүмкіндік бермейді.

Қараңыз: EUIPO Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 1, [8] (‘Disclaimers’).

120

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

себебі олар тізілімде ғана бар және тауарлармен бірге нарыққа шықпайды.

117

Демек, тұтынушылар мен бәсекелестер әдетте белгінің кей аспектілерінің қа-

былданбағанын білмейтіндіктен, бас тарту белгіні қарсылықтан құтқармайды.

118

2.6. ТІРКЕУ

Орынды қарсылық болмаса, Тіркеу ведомствосы тауар белгісін тіркеу-

ге тиіс.

119

Содан кейін аталған тіркеу Тауар белгілерінің бюллетенінде жария-

ланады.

120

Тауар белгісінің тіркелген мерзімі өтінімнің берілген мерзімі болып

саналады.

121

Осы мерзімнен бастап белгінің ұзақтығы, яғни жарамдылығы

122

және меншік иесі құқықтарының үшінші тараптарға қатысты қолданылуы се-

кілді мәселелер есепке алынады.

123

Ұлыбританияда тіркелу он жылға созылса

да, тауар белгілері алдағы онжылдыққа ұзартылуы мүмкін.

124

Тауар белгілерін

интеллектуалдық меншіктің басқа формаларынан ерекшелейтін сипаттардың

бірі – ең төменгі қорғау мерзімінің жоқтығы. Жаңартылған сайын тауар белгіле-

рінің мерзімі созыла береді. Патенттер мен дизайндар секілді қолдану мерзімін

ұзартуға тізілімдегі белгілердің меншік иелері қызығушылық танытуына кепілдік

беруі себеп болып отыр.

125

Меншік иелері әдетте жаңарту мерзімін ұзартуды

кейінге қалдыра алады

126

және нақты жағдайда мерзімі өткен тіркеуді қалпы-

на келтіруге қақылы.

127

Әдетте тіркелген белгілерді өзгертуге жол берілмейді.

128

Дегенмен Тіркеу ведомствосы меншік иесінің аты-жөнін, мекенжайын өзгертуге

рұқсат береді. Бұл өзгертуге «белгі даралығына елеулі әсер етпеген» жағдайда

ғана рұқсат етіледі.

129

2.7. ТАУАР БЕЛГІСІНІҢ ТАҢБАСЫ

Әдетте ™ және ® тауар белгілерінің таңбалары кеңінен пайдаланылса да,

белгінің тіркелгенін көрсету үшін бұл таңбаларды заңды түрде пайдалану талап

117

Granada Trade Mark [1979] RPC 303, 308.

118

Сондай-ақ құрама белгілерде дисклаймер бас тартылған элементті ғана пайдалану құқықбұ-

зушылық емес, бірақ бас тартылған элемент бұрынғысынша құрамдас бөлігінің бір элементін білді-

реді: сонда, 306. Демек, ықтимал шатасу мәселесі шешіліп жатқанда, бас тартылатын сауал міндетті

түрде ескеріле бермейді. Салыстырыңыз: Paco/Paco life in colour [2000] RPC 451, 467.

119

TMA 1994, s. 40.

120

TMR, r. 16.

121

TMA 1994, s. 40(3).

122

TMA 1994, s. 42. Бірақ назар аударыңыз: 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң (TMA) 1994, 46(1)

(а) бөлімге сәйкес, пайдаланбау кезеңі «тіркеу рәсімі аяқталған мерзімнен бастап есептеледі».

123

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң (TMA), 9(3) бөлім, құқықтар тіркелген мерзімнен, яғни

өтінім берілген мерзімнен бастап күшіне енетінін, бірақ құқықбұзушылық бойынша іс жүргізу

рәсімдері белгі нақты тіркелген мерзімге дейін басталуы мүмкін емесін және тіркеуді жариялау

мерзіміне дейін жасалған іс-әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілік тудырмайтынын түсіндіреді.

Мұнда 1989 жылғы Тауар белгісі директивасымен (TMD) параллель жоқ, қараңыз: Interlotto UK Ltd v.

Camelot plc [2004] RPC (9) 186, [19]–[20].

124

TMA 1994, s. 42; EUTMR, Art. 52; Madrid Prot., Art. 7(1).

125

TMA 1994, s. 43(5); TMR, rr. 34–37.

126

TMA 1994, s. 43(3).

127

TMA 1994, s. 43(5); TMR, rr. 36, 37.

128

TMA 1994, s. 44.

129

TMA 1994, s. 64; TMR, r. 44.

121

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

етілмейді. Алайда белгі тіркелмей тұрып, осы таңбаларды, «тіркелген» сөзін не

белгінің тіркелгенін дәлелдейтін сөз, сондай-ақ таңбаны пайдалану қылмыстық

жауапкершілік жүктейді.

130

2.8. БЕЛГІНІҢ МЕРЗІМІ ЖӘНЕ ТІРКЕУДІҢ КҮШІН ЖОЮ

Белгі тіркелгеннен кейін оның презумпциясына қарамастан, тіркеудің жа-

рамды екеніне кепілдік жоқ.

131

Тіркелген интеллектуалдық меншіктің барлық

формалары сияқты, тауар белгілері тіркелгеннен кейін шығарылып тасталуы

мүмкін. Бұл белгінің бастапқыда тіркелмеу керек екенін немесе жағдайдың өз-

геруіне байланысты бұдан әрі тіркеуде болуға тиіс емес екенін білдіреді. Үшінші

тараптардың тіркелген белгіге дау айтуының негіздері 1994 жылғы заңның 46

және 47-бабында жазылған. 46(1) бөлімге сәйкес, төмендегі себептерге сай

белгінің күші жойылуы мүмкін: (і) тауар белгісі бес жыл ішінде пайдаланыл-

маса; (іі) пайдалану нәтижесінде тауар белгісі өзінің ерекшелігін жоғалтса; не

(ііі) пайдалану нәтижесінде белгіні одан әрі пайдалану «жұртшылықты жаңылыс-

тыруға» алып келсе. Бұған қоса, ешқашан тіркелмеуі керек белгі 47-бапқа сәйкес

жарамсыз деп танылуы мүмкін. 3-бөлімге сәйкес ықтимал қарсылық себебінен

(мысалы, ерекшеліктің болмауына байланысты) абсолютті негіздер және 5-бө-

лімге сәйкес бас тартудың салыстырмалы негіздері орын алған жағдайда, тіркеу

жарамсыз деп танылады. Бұл мәселелер алдағы тарауларда қарастырылады.

3. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ТАУАР БЕЛГІЛЕРІН ТІРКЕУ

ЕО деңгейінде тіркелу үшін Испанияның Аликанте қаласында орналасқан

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) бірыңғай

өтінім беру қажет.

132

Бұрын Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосы (OHIM) ре-

тінде жұмыс істеген Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомство-

сы (EUIPO) өтінімдерді 1996 жылдың 1 сәуірінен бастап қабылдай бастады.

133

Ұлттық патенттер сериясын ұсынатын Еуропалық патент ведомствосының (EPO)

еуропалық патент беру процедурасымен салыстырғанда, Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) табысты берілген өтінім бүкіл

ЕО-да қолданылатын бір тауар белгісіне алып келеді, мұндай белгілердің «бір-

тұтас сипаты» бар.

134

ЕО жүйесінің негізгі артықшылығы – кәсіпкерлерге мүше-

мемлекеттердің әрқайсысында жеке өтінім бермей-ақ, белгілерін бүкіл Еуропа

одағы аумағында бір өтінім негізінде қорғауға мүмкіндік бар.

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосындағы (EUIPO)

процедура БК тауар белгілерінің тізіліміндегі процедурадан кей мәселеде ғана

өзгеше болғанымен, екі режим арасында ұқсастық бар. БК Тіркеу ведомствосы-

на қатысты, белгілеріне ЕО тауар белгілері (EUTM) ретінде қорғау алғысы келетін

130

TMA 1994, s. 95. 49-тарау, 10-бөлімді қараңыз.

131

TMA 1994, s. 72.

132

EUTMR, Arts 1–2.

133

Анығында, бұл ашылу мерзімі еді және өтінімдер 1996 жылдың 1 қаңтарынан бастап

қабылданды.

134

EUTMR, Art. 1(2).

122

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

кәсіпкерлер көп жағдайда тауар белгісі жөніндегі агенттердің/сенімді өкілдердің

сарапшылық кеңесіне сүйенеді. Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік

ведомствосының (EUIPO) құқықтық репрезентациясы Ұлыбританияға қарағанда

қатаңдау. Құқықтық репрезентация барлық жағдайда талап етілмесе де, тұрғы-

лықты орны мен ЕО-да өзінің негізгі қызмет орны жоқ

135

компания Еуропалық

одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) жүгінуге міндетті.

Өкілдікті Еуропа экономикалық аймағына (EЭA) мүше-мемлекеттің білікті заңгері

немесе Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосымен (EUIPO)

танылған кәсіби өкіл ғана жүзеге асыра алады.

136

Тиісті түрде танылу үшін өкіл

ЕО-да коммерциялық кәсіпорны бар мүше-мемлекеттің азаматы болуға тиіс.

Сондай-ақ осы кәсіпорын орналасқан мүше-мемлекеттің тауар белгілері жөнін-

дегі ведомствосында агент ретінде қызмет атқаруға құқылы болуы керек.

137

3.1. ӨТІНІМ БЕРУ

Өтінім Аликантеде орналасқан Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік

ведомствосына (EUIPO) тікелей берілуге тиіс және оны кез келген тұлға бере

алады (35.2-суретті қараңыз).

138

Еуропалық одақ тауар белгісіне (EUTM) берілетін өтінім ЕО ресми тілдерінің

кез келгенінде жүргізіледі. Өтінім беруші сондай-ақ қарсылықтар, күшін жою

немесе жарамсыз деп тану процедуралары жүргізілетін екінші тілді көрсетуге

тиіс.

139

Ұлыбританиядағы сияқты, Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік

ведомствосының (EUIPO) өтінімдерінде төмендегілер болуға тиіс: тіркеу туралы

өтінім; өтінім берушінің аты-жөні мен мекенжайы; белгі тіркелетін тауарлар мен

қызметтердің тізбесі және белгі репрезентациясы.

140

Өтінім берілген уақыт – құ-

жаттар Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO)

ұсынылатын мерзім. Ұлыбританиядағы сияқты, басқа жерде де бұрын ұсыныл-

ған өтінімнің басымдық мерзімін талап етуге болады.

141

Салыстыруға тұрарлық тағы үш тармақ бар. Біріншіден, бұрын Еуропалық одақ-

тың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) белгі тіркелетін тауарлар мен

қызметтерге жомарттық танытатын, мысалы, «x класындағы барлық тауарларға»

арналған өтінімдерге рұқсат беретін. Осы тараудың басында қарастырылған IP

Translator ісінен кейін Ницца классификациясының атауларына енгізілген жалпы

нұсқаулар Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 33-бабында кел-

тірілген қажетті айқындық пен дәлдік стандарттарына сәйкес болғанда, бұрынғы-

сынша қолданыла алады. Алдыңғы практикадан алыстай отырып, жалпы класс

135

EUTMR, Art. 119.

136

EUTMR, Arts 119, 120.

137

EUTMR, Art. 120(2).

138

EUTMR, Art. 30. 2015-2016 жылдары 54 800 өтінім және 2016-2017 жылдары 64 818 өтінім алған

БК Интеллектуалдық меншік ведомствосымен салыстырғанда, ведомствоның тиісті жыл сайынғы

есебі көрсеткендей, 2016 жыл ішінде Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы

(EUIPO) 135 000-нан астам тауар белгісіне өтінім қабылдады. Қазіргі уақытта Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) тіркелімдерінің жалпы саны 1,4 миллионнан асады.

139

EUTMR, Art 146; EUTMIR, Art. 2(1)(j). Екінші тіл ағылшын, француз, неміс, итальян немесе испан

болуы керек.

140

EUTMR, Art. 31; EUTMIR, Art. 2.

141

EUTMR, Arts 34–36.

123

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

атаулары олар пайда болатын класс контексінде сөзбе-сөз интерпретациялана-

ды («не айтылса, соны білдіреді»).

142

Екіншіден, осыған орай, өтінім беруші белгіні

(белгілерді) пайдалануға ниет білдіретінін мәлімдеуге міндетті емес.

143

Үшіншіден,

Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосының (EUIPO) жаңа репре-

зентация технологияларының ашықтығына сәйкес, Ұлыбританияда белгілердің

жаңа түрлерін ұсыну тәжірибесінде болашақ алшақтықтарды болдырмау үшін

өзінің «графикалық» репрезентация стандартын өзгертуі қажет.

3.2. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІК ВЕДОМСТВОСЫНДАҒЫ

(EUIPO) БАСЫМДЫҚ

Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM) тіркеуге ниетті өтінім берушілер өзде-

рінің дәл сондай ұлттық белгілерінің мерзіміне сенім арта алады.

144

Басымдық

142

EUIPO, Examination Guidelines, Part B, Section 3, [4] (‘Building a List of Goods and Services’).

143

Өтінім берушінің адалдығын күтеді: pelicantravel.com v. OHIM, T-136/11, EU:T:2012:689, [57].

144

EUTMR, Art. 39.

35.2-сурет. Еуропалық одақтың тауар белгісін (EUTM) тіркеу

Еуропалық одақ тауар

белгісіне (EUTM) өтінім беру

Еуропалық одақ тауар

белгісін іздеу

ЕО тауар

белгілері

бюллетенінде жариялау

Бас тарту

Шағымдану

Еуропалық одақ тауар

белгісін іздеу

Бас тарту

Дау айту

Бақылау

Абсолютті негіздерді

сараптау

Еуропалық одақ тауар

белгісі иелерін

хабардар ету

Өтінім берушіні нәтижелер

жөнінде хабардар ету

Қажет жағдайда

іздеуді ұлттық ор-

талықтарға жіберу

Шағымдану

124

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Еуропалық одақ тауар белгісі тіркелгенге дейін не тіркелгеннен кейін талап етілуі

мүмкін.

145

Басымдықты талап ету үшін өтінім беруші Еуропалық одақ тауар бел-

гісіне берілген өтінімнің ұлттық тіркеудегі белгімен тауарлар мен қызметтерге

арналғанын және иесінің бір екенін көрсете алуы қажет.

146

Басымдықты талап ету нәтижесінде ұлттық тіркеуде тұрғандай, өз әреке-

тін тоқтатса да (мерзім жаңартылмауы не кері қайтарылуына байланысты),

147

Еуропалық одақ тауар белгісі иесінің ұлттық белгіні тіркеу секілді құқығы тоқта-

тылмайды.

148

Іс жүзінде бұл Еуропалық одақ тауар белгісі иесіне ұлттық белгінің

күшін еш залалсыз жоюға мүмкіндік береді.

149

Апелляциялық кеңес атап өтке-

ніндей, басымдық – ұлттық белгі иелерін ЕО жүйесін пайдалануға ынталандыру-

дың және сол арқылы өздерінің ұлттық белгілерін басқаруды тұтастандырудың

пайдалы тәсілі.

150

Оның танымалдығы салдарынан басымдықты анықтауға бай-

ланысты өтінімдерді өңдеу кезінде бірқатар түйткілдер туындап, көпшілігі ресми

сараптамасыз өтіп кетті.

151

3.3. САРАПТАМА

Өтінім беру процесі аяқталғаннан кейін өтінім сараптамаға жөнелтіледі.

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосындағы (EUIPO) ал-

ғашқы сараптама өтінімнің бас тартудың абсолютті негіздеріне сәйкестігін зерт-

теумен шектеледі.

152

Бас тартудың абсолютті негіздері, тіпті олар бір мүше-мем-

лекетте ғана кездессе де, белгіге бүкіл ЕО бойынша қолданылады.

153

Өтінім бас

тартудың абсолютті негіздерінің үдесінен шықпаса, түзетілуі не кері қайтарылуы

145

EUTMR, Arts 39, 40.

146

EUTMR, Art. 39(1) («үшжақты айқындық ережесі» деп аталады). Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) белгілердің ұқсастығы туралы мәселені ғана

қарастырады: OHIM, Communication No. 2/00 of the President of the Oce of 25 February 2000

Concerning the Examination of Seniority Claims (2000). Белгілердің ұқсастығы туралы жалпы

түсінік үшін қараңыз: Shang v. OHIM (justing), Case T-103/11, EU:T:2012:19; Langguth Erben v. OHIM

(MEDINET), Case T-378/11, EU:T:2013:83, a’d in Case C-412/13P, EU:C:2014:269 (Кейінірек ақ-қара белгі

алтын түстес алдыңғы нұсқасына сәйкес келмеді). Сипаттаманың болмысы жөнінде қараңыз: OHIM,

Communication No. 1/97 of the President of the Oce of 17 June 1997 Concerning the Examination of

Seniority Claims (1997). Меншіктің болмысы жөнінде қараңыз: BatMark, Inc./Viceroy, R 5/97–1 [1998]

ETMR 449.

147

EUTMR, Art. 39(3); Allied Telesyn Inc. v. Rapier 1 Ltd, O-170–07 (13 June 2007) (AP Hobbs QC).

148

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) EUTM-ді ұқсас ұлттық

белгіден басым болғандықтан ғана жарамды деп қарастыруға міндетті емес: Develey Holdings GmbH

v. OHIM, T–129/04 [2006] ETMR (85) 1190.

149

EUTMR, Art. 39(3).

150

BatMark, Inc./Viceroy, R 5/97–1 [1998] ETMR 449, 455–6.

151

Тоқтатылған басымдық туралы талаптарды қарау қазір қайта қолға алынды, бірақ белгілерді

саралаумен шектеледі: OHIM, Communication No. 2/00 of the President of the Oce of 25 February

2000 Concerning the Examination of Seniority Claims (2000).

152

EUTMR, Arts 41–42. Абсолютті негіздер Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR)

7(1) бабында баяндалған. EUTM мен Ұлыбритания заңнамасы арасындағы айырмашылықтың бірі

мынада: Ұлыбритания өтінімнің теріс пиғылда берілмегенін тексереді, ал Еуропалық одақ тауар

белгісі регламенті (EUTMR) үшін жарамсыздығын анықтау үшін ғана (бас тарту емес) керек.

153

EUTMR, Art. 7(2).

125

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

мүмкін.

154

Бұрын ведомство өтінім берушіден нақты элементтің эксклюзив құқы-

ғынан бас тартуын талап етсе, қазір бұл мүмкін емес.

155

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) бас тар-

тудың салыстырмалы негіздерінің бар-жоғын қарастырмаса да, ол үшінші та-

рапқа (және өтінім берушілерге) бағыт-бағдар береді. Нақтырақ айтқанда,

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) Еуропалық

одақ тауар белгісі тізіліміндегі ұқсас белгілерді іздестіреді және өтінім беруші-

нің талабы бойынша іздеу жүйесіне қатысушы мүше-мемлекеттерден де осыны

сұратады.

156

Бұл Еуропалық одақ тауар белгісі және ұлттық белгілерді іздестіру

есебін түзеді. Нәтижесінде анықталған кез келген қайшылықты Еуропалық одақ

тауар белгісі тіркеу иелеріне не олар табылмаса, өтінім берушілерге жіберіле-

ді.

157

Алайда аталған іздестіру салыстырмалы негіздерге сараптама жүргізбейді;

оның орнына бұрынғы белгінің басымдық құқық иелеріне қарсылық білдіру бо-

йынша іс қозғай алады не белгі тіркелген жағдайда,

158

оның күшін жою рәсімде-

рін жүргізеді.

159

3.4. ЖАРИЯЛАНЫМДАР, БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ ҚАРСЫЛЫҚТАР

Өтінім сәтті қаралғаннан кейін ЕО тауар белгілерінің бюллетенінде жария-

ланады.

160

Өтінім берушіге саралау жөніндегі есеп берілген бір ай уақыттан ке-

йін мәлім болады. Сонымен бірге бұған дейін жабық болған өтінім материалы

жұртшылық назарына ұсынылады.

161

Жарияланымнан кейін үшінші тараптар тіркеуге ұсынылған өтінімге қатысты

«бақылау» жасап, «қарсылық» білдіре алады. Еуропалық одақ тауар белгісі бүкіл

Еуропа одағын қамтығандықтан, өтінімге жасалған бір қарсылық бүкіл өтінімнің

қабылданбауына апаруы мүмкін. Үшінші тараптар тауар белгісінің Еуропалық

одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 7-бабына сәйкес (бас тартудың абсо-

лютті негізі), не себепті тіркелмеуі керек екенін түсіндіретін «ескерту» жасай ала-

ды. Регламент бойынша бақылау «оларға түсініктеме бере алатын» өтінім беру-

шінің назарына ұсынылуы міндеттелсе де, Еуропалық одақтың Интеллектуалдық

меншік ведомствосы (EUIPO) ескертулер белгінің тіркелуіне күмән туғанда, ве-

домство өтінімді қайта қарастыратынын атап өтті.

162

154

EUTMR, Arts 42(2), 50.

155

Бұрынғы CTMR, Art. 37(2); Сондай-ақ қараңыз: Technopol v. OHIM, Joined Cases T-425/07 and

T-426/07 [2009] ECR II-04275, [19]. Дегенмен, сайып келгенде, белгінің дисклаймерге қарсы дәлелдері

Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті (EUTMR) шеңберінде танылмауына алып келді, қараңыз:

Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade Mark System (2011), 74–7.

156

EUTMR, Art. 43. Оған Венгрия, Дания, Литва, Румыния, Словакия және Чех Республикасы

қатысады.

157

EUTMR, Art. 43(7).

158

EUTMR, Arts 8, 47.

159

EUTMR, Art. 60.

160

EUTMR, Art. 44; EUTMIR, Art. 7. Сондай-ақ қараңыз: Еуропалық одақтың Тауар белгісі регламенті

(EUTMR), 111-бап (тізілім жұртшылық назарына ашық) және 116-бап (EUTM бюллетенін түсіндіреді).

161

Құжаттар жинағы жарияланғанға дейін өтінім берушінің келісімінсіз тексеру мүмкін емес:

EUTMR, Art. 114.

162

EUTMR, Art. 45; OHIM, Communication No. 02/09 of the President of the Oce of 09/11/2009

Concerning Third Party Observations (2009); енді ведомство сараптаманы абсолютті негіздерде

қарауды қайта бастауға тікелей уәкілетті: EUTMR, Art. 45(3).

126

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Жарияланған күннен бастап үш ай ішінде салыстырмалы негізге сай өтінім-

нен бас тартылуы мүмкін.

163

Біріккен Корольдікте наразылық білдіруге санаулы

тұлға ғана құқылы. Олардың қатарына бұрын тіркелген тауар белгілерінің иеле-

рі және лицензиаттары, Париж конвенциясының 6bis бабына сәйкес, жалпыға

мәлім тауар белгілерінің иелері, яғни саудада пайдаланылған бұрынғы белгілер

негізінде, сонымен қатар бұрынғы тауар шығарылған жердің қорғалған атауы

аясында шағымдануға құқылы тұлғалар кіреді. Наразылық қабылданғаннан ке-

йін,

164

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) өтінім

берушіні хабардар етеді және 24 айға созылатын «байыптау кезеңі» басталады.

165

Егер тараптар дауды реттемесе (мысалы, тіркеуге рұқсат беретін межелеу келісімі

арқылы), «айыптау» процесі жүреді. Қарсыластың бес жыл бұрын берілген белгі-

ге қатысы болса, оны көрсетуге міндетті және өтінім беруші қарсыластан белгіні

пайдалану дәлелін талап ете алады.

166

Жауап ретінде өтінім беруші қарсыластың

дәлелдері мен қарсылық негіздеріне қатысты бақылау келтіруге құқылы. Сайып

келгенде, бұл мәселелерді Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомст-

восы (EUIPO) шешеді.

167

Ұлыбританиядағы процестермен салыстырғанда, ауызша

тыңдалымдар нәтижесі белгісіз. Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ве-

домствосында (EUIPO) наразылық кең таралады деп күтсе де, бүкіл өтінімнің алты-

дан бір бөлігіне ғана әсер ететін тәрізді.

168

Қарсылықтың көбі байыптау кезеңінде

шешіледі және олардың үштен бір бөлігі ғана ведомствоның қарарына беріледі.

169

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) беріл-

ген өтінім қабылданбаған не кері қайтарылған жағдайда, оны Еуропалық одақ-

тың Интеллектуалдық меншік ведомствосындағы (EUIPO) берілу мерзімін сақтап,

ұлттық өтінімдерге өзгертуге болады.

170

Алайда Еуропалық одақ тауар белгісінен

бас тартуына негіз болған елде тіркелу мүмкін емес.

171

Ұлыбритания өтінімдері

сияқты, Еуропалық одақ тауар белгісіне өтінім бергеннен кейін, оған өзгерту-

лер немесе түзетулер енгізуге болады. Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік

ведомствосындағы (EUIPO) тәсіл Ұлыбританияда қолданылатын техникалық ше-

шімдерге ұқсас болса да,

172

ерекше айырмашылық бар: Ұлыбританиядағы өтінім

берушілер белгінің кейбір элементтерінен бас тарту жөніндегі мәлімдемелерді

өз еркімен пайдаланса, бұл Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ве-

домствосы (EUIPO) тарапынан тоқтатылған.

173

163

EUTMR, Art. 46; EUTMDR, Arts 2–10. Негіздерді талдау үшін 38-тарауды қараңыз. Қарсылық

ведомство тілдерінің бірінде болуға тиіс: Ағылшын, француз, неміс, итальян немесе испан тілі.

Қараңыз: F. Gevers and D. Tatham, ‘Opposition Procedure in the Community Trade Mark System’ [1998]

EIPR 22.

164

EUTMR, Art. 46(1).

165

EUTMDR, Art. 6(1).

166

EUTMR, Art. 47(2); EUTMDR, Art. 10.

167

EUTMR, Art. 47(5).

168

2018 жылдың мамыр айындағы мәліметке сай, Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік

ведомствосы (EUIPO) шамамен 1,8 миллион өтінім алды және 305 224 қарсылық болды: EUIPO,

SSC009–Statistics of European Union Trade Marks (May 2018).

169

2018 жылдың мамыр айында 272 360 қарсылық түпкілікті реттелді: 66 249-ы шешім бойынша

және 206 111-і сотсыз қаралды: сонда.

170

EUTMR, Art. 139; EUTMIR, Art. 22.

171

EUTMR, Art. 139(2)(b).

172

EUTMR, Art. 49; EUIPO, Examination Guidelines, Part B, Section 1, [5] (‘Amendments to an EUTM

Application’).

173

Осы тараудың 2.5-бөлімін қараңыз.

127

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

3.5. ТІРКЕУ

Нәтижелі қарсылық болмаған жағдайда белгі тіркеледі.

174

Өтінімнің берілген

мерзімі тіркеу мерзімі болып қабылданады, яғни ұзақтығы сияқты мәселелер

осы мерзімнен бастап есептеледі.

175

Еуропалық одақ тауар белгісі меншік иесі

өтінімді жариялау мен тіркеуді жариялау арасындағы іс-әрекеттері үшін «ла-

йық өтемақы» алуға құқылы.

176

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік

ведомствосында (EUIPO) тіркеу он жылға созылады,

177

Еуропалық одақ тауар

белгісі мерзімді әр он жыл сайын ұзарта алады.

178

Әдетте тіркелген белгілерді

өзгертуге жол берілмейді.

179

Ұлыбританиядағы сияқты, Еуропалық одақ тауар

белгісі тіркелгеннен кейін, оның күші жойылып не жарамсыз деп танылуы мүм-

кін. Бұл Еуропалық одақ тауар белгісі сотында іс жүргізудегі қарсы талап ретінде

не Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосында күшін жою

бөліміне өтінім беру арқылы жасалады.

180

4. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТІРКЕУ

Ұлыбритания кәсіпкерлері белгілерін қорғайтын үшінші тәсіл –1891 жылғы

Мадрид келісіміне және 1989 жылғы Мадрид хаттамасына сай жасалған халық-

аралық тіркеу жүйелерін пайдалану. Халықаралық тіркеу «халықаралық белгі»

сынды нәрсеге алып келмейтінін ескеру қажет, себебі ол ұлттық белгілерді ғана

меншіктеуге жәрдемдеседі. Халықаралық тіркеудің негізгі артықшылығы – тауар

белгілерінің иелері қорғағысы келетін әр юрисдикцияға бірнеше өтінім берудің

орнына, бір өтініммен бірқатар юрисдикцияда қорғалу мүмкіндігін алады.

4.1. МАДРИД КЕЛІСІМІ

Белгіге өтінім берудің ең ескі халықаралық жүйесі – 1891 жылғы Мадрид

келісімі.

181

Ұлыбритания қабылдамаған келісімге сәйкес, тауар белгісін ұлттық

деңгейде тіркеп, Женевадағы дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымы-

на (WIPO) белгіні халықаралық тіркеуге өтінім беруге болады. 100 жыл ішінде

Келісімге қол қойған елдердің саны өте аз.

182

Халықаралық тіркеуге өтінім беру үшін өтінім беруші өз елінде, яғни келі-

сімнің қатысушы елінде тіркелген тауар белгісінің иесі болуға тиіс. Өтінімдер

174

EUTMR, Art. 51.

175

EUTMR, Art. 52.

176

EUTMR, Art. 11(2).

177

EUTMR, Art. 52.

178

EUTMR, Arts 52, 53.

179

EUTMR, Art. 54; EUTMIR, Art. 10.

180

2018 жылдың мамыр айына дейін тіркеудің күшін жоюға қатысты 16 049 сұраныс түсті. Алайда

олардың аз бөлігі ғана жойылады. Кейінгі дерек, 2009 жылғы жағдай бойынша жоюға 4 099 өтінім

берілді, бірақ 1 644 белгінің ғана күші жойылды және қайтарылды. Қараңыз: SSC009 – Statistics of

European Union Trade Marks (May 2018). Бұл тіркеудің 1 миллион белгіден асып түскенін ескерсек,

салыстырмалы түрде аз.

181

1891 жылғы 14 сәуірдегі Белгіні халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісіміне енгізілген өз-

гертулерге сәйкес.

182

Мадрид келісімі 55 елді ғана қамтиды (2018 жылғы мамырдағы жағдай бойынша). АҚШ пен

Жапония оның мүшелері емес.

128

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ағылшын, француз не испан тілдерінде берілуі керек және өтінім берушінің аты-

жөні мен мекенжайын; шыққан елінде тіркеу ақпаратын; белгі репродукциясын

және белгі қолданылатын тауарлар мен қызметтердің тізбесін қамтуға тиіс.

183

Өтінімде сондай-ақ өтінім беруші белгінің қорғалуын қалайтын келісімнің қа-

тысушы елдері көрсетілуі керек.

184

Мадрид келісімін оған қол қойған елде бас

кеңсесі немесе нақты әрі табысты мекемесі бар тұлға немесе кәсіпорын ғана

пайдалана алады. Ұлыбритания Мадрид келісіміне қол қоймағандықтан, ел кә-

сіпорындары Ұлыбританиядан тыс базалары болса ғана жүйе артықшылығын

пайдалануға құқылы.

185

Тауар белгісі шығарылған елдің ұлттық ведомствосы өтінімнің толықтығы-

на көз жеткізгеннен кейін ғана халықаралық өтінімді Женевадағы дүниежүзілік

интеллектуалдық меншік ұйымының (WIPO) Халықаралық бюросына жібереді.

Бюро халықаралық өтінімді алғаннан кейін түрлі ресми шаралардың сақталуын

тексереді; өтінімдер жіті сараптамадан өтпейді. Рәсімдік талаптарды қанағаттан-

дыратын өтінім бірден тіркеледі.

186

Халықаралық бюроның толтырылған өтінімді

алған мерзімі – тіркеу мерзімі саналады.

Содан кейін бюро өтінімдерді өтінім беруші белгілеген ұлттық ведомст-

воларға жібереді. Келісімнің 4-бабына сәйкес, өтінім халықаралық тіркелген

мерзімнен бастап, өтінімде көрсетілген елдердің әрқайсысында сол елдің ұлт-

тық ведомствосына тікелей берілгендей қаралуға тиіс.

187

Халықаралық тіркеуді

алғаннан кейін ұлттық ведомстволар өтінімді кері қайтаруы немесе қабылда-

мауы мүмкін. Мадрид келісіміне сәйкес, тіркеу 20 жылға созылады және келесі

20 жылдық мерзімге жаңартуға болады.

188

Мадрид келісіміндегі басты мәселенің бірі – оған «орталықтан шабуыл жаса-

луы» мүмкін.

189

Белгі халықаралық тіркелген мерзімінен бастап бес жыл ішінде,

оның шыққан елінде жарамсыз деп танылған немесе өзгеше түрде жоғалған

жағдайда белгіге негізделген барлық ұлттық тіркеулер күшін жояды. Бес жыл-

дық кезең аяқталғанда, орталықтан жасалатын шабуыл ықтималдығы да тоқтай-

ды. Осы сәттен бастап белгі шығарылған елден тыс тіркеу – сол елдің еркінен

тәуелсіз.

4.2. МАДРИД ХАТТАМАСЫ

1989 жылы белгілерді халықаралық тіркеудің Мадрид келісіміне балама ме-

ханизм ретінде Мадрид хаттамасы

190

әзірленді. Нақтырақ айтқанда, мүшелер

санының азаюына әкелген Мадрид келісімінің кемшін тұстарын еңсереді деген

183

Madrid, Art. 3; Common Regulations under the Madrid Agreement Concerning the International

Registration of Marks and the Protocol Relating to that Agreement (as in force on 1 May 2018), rr 6, 9.

184

Madrid, Art. 3bis.

185

G. Souter, ‘The Rights of Nationals of Non-Madrid Union Countries to Own International

Registrations’ [1995] EIPR 333.

186

Madrid, Art. 3(4).

187

Madrid, Art. 4.

188

Madrid, Arts 6, 7(1).

189

Madrid, Art. 6(3).

190

Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісіміне қатысты хаттама (Мадридте 1989

жылғы 28 маусымда қол қойылған).

129

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

үміт болды.

191

Осы кітапты әзірлеу барысында хаттаманың 91 мүшесі болға-

нын ескерсек (келісімнің 56 мүшесіне қарағанда), құжат осы тұрғыдан алғанда,

сәтті шықты деуге болады. Хаттама мен келісім ұқсас болса да, олардың ара-

сында бірқатар маңызды айырмашылық бар. Біріккен Корольдік 1995 жылдың

1 желтоқсанында

192

Мадрид хаттамасына қатысушы болып тіркелді, хаттама

1996 жылдың 1 сәуірінен бастап күшіне енді. Еуропа одағы 2004 жылғы 1 қазан-

нан бастап хаттамаға қосылды.

193

Хаттамаға сәйкес құрылған жүйені Женевадағы

дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымы (WIPO) басқарады.

4.2.1. Өтінім беру

Хаттамаға сәйкес, белгіні халықаралық тіркеуге өтінім беру үшін өтінім хат-

тамаға мүше-мемлекетте әзірленуге тиіс.

194

Қазіргі тіркеу немесе өтінім хатта-

маға сәйкес берілетін өтінімді «ұлттық негізде» қамтамасыз етеді. Халықаралық

тіркеуге өтініш беру ұлттық белгіге өтінім берілген ведомствоға ұсынылады.

195

Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымы (WIPO) өтінімдерді тікелей қа-

былдамайды.

196

Сондықтан Британия кәсіпкерлері әдетте БК тауар белгілері ті-

зіліміне жүгінеді. Хаттамамен ғана реттелетін халықаралық өтінімдер ағылшын,

испан не француз тілдерінде беріледі, (бірақ ұлттық ведомство өтінім берушінің

таңдауын осы тілдердің біреуімен шектей алады).

Халықаралық өтінім сондай-ақ «үкіметаралық ұйымға»

197

өтінім беру неме-

се тіркеу арқылы қабылдануы мүмкін және кеңес шешіміне сәйкес, Еуропалық

одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) осы артықшылықты

пайдалану мүмкіндігіне қол жеткізді.

198

2004 жылдың күзінен бастап өтінім беру-

шілер де, Еуропалық одақ тауар белгісі иелері де, хаттамаға сәйкес, халықаралық

өтінім беру арқылы өз белгілеріне халықаралық қорғау ала алады. Сондай-ақ

Мадрид хаттамасына сәйкес, халықаралық тіркеу иелері белгілерінің Еуропалық

одақ тауар белгісі ретінде қорғалуына жүгіне алады.

199

Ұлттық ведомство не Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомст-

восы (EUIPO) халықаралық өтінімнің базалық өтінімге, тіркеуге сәйкес келетініне

191

I. Kaufman, ‘Madrid Agreement: Will Reform Proposals Attract More Members?’ [1990] EIPR 407;

G. Kunze, ‘The Madrid System for the International Registration of Marks as Applied under the Protocol’

[1994] EIPR 223. Бағалау туралы қараңыз: E. McDermott, ‘Measuring the Merits of Madrid’ [2008] 177

Managing IP 62.

192

Хаттама бойынша өз міндеттемелерін орындау мақсатында Біріккен Корольдік SI 2000/138

енгізілген түзетулерімен Тауар белгісі (халықаралық тіркеу) (SI 1996/714) туралы бұйрық объектісінде

берілген заңнаманы қабылдады. Нәтижесінде қолданыстағы заңнама SI 2008/2206 оны алмастырды.

2008 жылғы бұйрыққа SI 2009/2464 және SI 2013/445-мен өзгерту енгізілді.

193

Мадрид хаттамасы үкіметаралық ұйымдардың қосылуына жол береді: Madrid Prot., Art. 14. Қо-

сылу өкілетті кеңестің регламенті (ЕО) 2003 жылғы 27 қазандағы №1992/2003 қаулысымен Қоғамдас-

тықтың тауар белгісі туралы (ЕО) №40/94 қаулысына түзетулер енгізу туралы, Еуропалық қоғамдас-

тықтың 1989 жылғы 27 маусымда Мадридте қабылданған Белгілерді халықаралық тіркеу туралы

Мадрид келісіміне қатысты хаттаманың күшіне енуін қамтамасыз ету үшін берілді [2003] OJ L 296/1

(2003 жылғы 14 қараша).

194

Madrid Prot., Art. 2(1).

195

Төлемдер туралы қараңыз: Madrid Prot., Art. 8.

196

Madrid Prot., Art. 2(2).

197

Madrid Prot., Art. 14(1)(b).

198

Council Regulation (EC) No. 1992/2003, op. cit. Қараңыз: J. Weberndorfer, ‘The Integration of the

OHIM into the Madrid System’ [2008] EIPR 216.

199

EUTMR, Arts 183, 189 .

130

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

көз жеткізу үшін өтінімнің сол белгіге арналғанына, иеленушісі бір екеніне

және «базалық өтінімдегі» тауарлар мен қызметтерді қамтитынына тексереді.

200

Сондай-ақ халықаралық тіркеуге арналған өтінімде белгі қай елдерде қорғалу

қажет екені көрсетілуге тиіс. Бұл өтініш беру кезінде жасалуы қажет, алайда бас-

қа елдерді тізімге кейіннен қосуға болады.

201

Ресми процедуралар сақталғанына көз жеткізген соң, ұлттық ведомство өті-

німді хаттамаға сәйкестігі тұрғысынан зерделейтін Дүниежүзілік интеллектуал-

дық меншік ұйымына (WIPO) жібереді. Өтінімнің дұрыстығына көз жеткізген

Халықаралық бюро белгіні Тауар белгілерінің халықаралық тізіліміне енгізіп,

жұртшылыққа жариялайды және өтінімде көрсетілген елдерге өтінім жөнінде

толық ақпарат жолдайды.

202

Мадрид келісімі сияқты, өтінім осы елдердің ұлттық

ведомствосына тура берілгендей қарастырылады.

203

Содан кейін көрсетілген

елдер өтінімді өзінің тіркеу критерийлері бойынша тексереді.

204

Өтінімнен кез

келген түрде бас тарту Париж конвенциясында қолданылатын негіздерге сәйкес

жүргізіледі.

205

Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымына (WIPO) мемлекеттердің кез

келген қарсылық туралы хабарлауына 12 ай уақыты бар.

206

Арнайы ережеге

сәйкес, Біріккен Корольдікте қорғаудан бас тартуды хабарлау мерзімі 18 ай.

207

Қорғаудан бас тарту қорғау ұсынуға наразылықтан туындаса, мұндай бас тарту

18 айлық мерзім өткеннен кейін де хабарланады. Аталған бас тарту Дүниежүзілік

интеллектуалдық меншік ұйымына (WIPO) хабарланады және бұл жөнінде халық-

аралық тіркелушіге не өтінім берушіге хабарлама жібереді. Тіркеуші шешіммен

келіспесе, оны даулап, өзгертеді не шағым түсіреді.

208

Ұлттық тіркеу ведомствосы

тиісті мерзім ішінде тіркеуден бас тарту туралы шешімін Дүниежүзілік интеллек-

туалдық меншік ұйымына (WIPO) хабарламаса, белгі осы елдің билігі тіркеген-

дей қорғалмақ.

209

Хаттамаға сәйкес, тіркеу мерзімі он жылды құрайды,

210

сонымен қатар қо-

сымша он жылға ұзарту мүмкіндігі бар.

211

Ұлттық немесе өңірлік тіркеу объектісі

саналатын белгі кейінірек халықаралық тіркеу объектісіне айналса және екеуі де

бір тұлғаның атына тіркелсе, халықаралық тіркеу белгі иеленген кез келген жаңа

200

Madrid Prot., Art. 3(1); EUTMR, Art. 184. Ел өтінім берушінің белгіні пайдаланудағы bona de

(лат. адал пайдалану) ниетін көрсетуін талап ете алады. Ұлыбританияның мұндай талабы бар және

Red Bull v. Sun Mark [2012] EWHC 1929 (Ch), [113] , [126] , [167]–[174], ісінде өтінімнің теріс пиғылда

жасалғанын бағалау кезінде сот халықаралық талапты 1994 жылғы ТМА, s. 32(3) сәйкес жасалған

өтініммен ұқсас мән ретінде қарады.

201

Madrid Prot., Arts 3bis, 3ter.

202

Madrid, Art. 3(4). WIPO Халықаралық белгілер бойынша WIPO бюллетенінде өтінім берушінің

белгісін жарнамалайды.

203

Madrid Prot., Art. 4.

204

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) қатысты Еуропалық

одақтың Тауар белгісі регламенті (EUTMR), 193-бап сараптаманы абсолютті негізде жүргізуді

көздейді.

205

Madrid Prot., Art. 5(1).

206

Madrid Prot., Art. 5(2).

207

Madrid Prot., Art. 5(2)(b)–(c).

208

Madrid Prot., Art. 5(6).

209

Madrid Prot., Art. 4(1)(a).

210

Madrid Prot., Art. 6(1).

211

Madrid Prot., Art. 7(1).

131

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

құқыққа зиянын тигізбестен, ұлттық не өңірлік тіркеуді алмастырады.

212

Бұл ұлт-

тық не өңірлік тіркеуде келтірілген бүкіл тауарлар мен қызметтер уағдаласушы

тараптың халықаралық тіркеуінде көрсетілген жағдайда ғана орын алады. Содан

кейін ғана басқа елдердегі құқықтар ортақ мәміле арқылы жаңартылады.

4.2.2. Орталықтан жасалатын шабуыл

Мадрид келісіміне сәйкес, халықаралық тіркеудің (және оған сәйкес жүргізіл-

ген барлық қосымша тіркеулердің) жағдайы тіркелген тауар белгісі шығарылған

елдегі жағдайға байланысты: ұлттық тіркеу жойылса, қалған тіркеулердің бар-

лығы да жойылады. Хаттамаға сәйкес, халықаралық тіркеу орталықтан жасала-

тын (ұлттық орган базалық өтінімді қабылдамағанда анық көрінетін) шабуылдан

қорғалмаса да,

213

оның салдары келісімде көрсетілгендей, аса қорқынышты емес.

Жоғарыда байқағанымыздай, келісімге сәйкес сәтті жасалған шабуыл халықа-

ралық тіркеуге сай келетін барлық ұлттық тіркеулердің жоғалатынын білдіреді.

Алайда орталықтан жасалатын хаттамаға қатысты шабуыл сәтті өтсе, халық-

аралық тіркеуді ұлттық не өңірлік өтінімдер қатарына өзгертуге болады.

214

Осы

ережеге сәйкес, халықаралық тіркеудің бұрынғы иесі белгі күші жойылған үш ай

ішінде кез келген белгіленген аумақ ведомствосына сол белгіні тіркеуге өтінім

берсе, халықаралық тіркеу мерзімінде берілген өтінім ретінде қарастырылады.

Бұл өтінімде тізімделген тауарлар мен қызметтер халықаралық тіркеудегі тауар-

лар мен қызметтер тізіміне сәйкес келген жағдайда ғана кезігеді. Жаңа өтінім

қолданыстағы заңнама талаптарына сай болуға тиіс.

5. БАҒЫТ ТАҢДАУ

Аталып өткен жүйелер арасындағы өзара әрекет өтінім берушіні тауар бел-

гісін қорғауды қажет ететін ықтимал тәсілдерінің күрделі бағытымен бетпе-бет

кезіктіреді. Аталған бағыттардың ішіндегі ең айқыны мыналар:

i) Біріккен корольдікке тікелей өтінім беру;

ii) Париж конвенциясына қатысушы елдерге, содан кейін Біріккен Корольдікке

өтінім беру;

215

(iii) Еуропалық одақ тауар белгісін иеленуге жетелейтін Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) өтінім беру;

(iv) Париж конвенциясына қатысушы елдерге, содан соң Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) өтінім беру;

(v) Париж конвенциясына қатысушы елдерге, содан кейін Біріккен Корольдікті

көрсете отырып, халықаралық тіркеуге өтінім беру;

212

Madrid Prot., Art. 4bis.

213

Madrid Prot., Art. 6(3).

214

Madrid Prot., Art. 9quinquies.

215

Париж конвенциясындағы telle quelle ережесінің 6-квинквиес бабына сәйкес, Париж одағы-

ның мүшесі оның шыққан елінде тиісті түрде тіркелген кез келген тауар белгісін тіркеуге, қабылдауға

міндетті.

132

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(vі) Париж конвенциясына қатысушы елдерге, содан кейін Еуропалық одақ-

тың Интеллектуалдық меншік ведомствосын (EUIPO) көрсете отырып, ха-

лықаралық тіркеуге өтінім беру; немесе

(vii) халықаралық тіркеуге өтінім бергеннен соң, Еуропалық одақтың Интел-

лектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) өтінім беру.

216

Тіркеу туралы қабылданатын шешім мен таңдалатын бағыт сұралған қор-

ғаудың ықтимал нарығы мен сол аумақтарға тіркеу алудың құнын салыстыр-

ғандағы коммерциялық пікірлерге байланысты. Өтінім беру процесін таңдау-

ды анықтайтын ең маңызды фактор оның құны тәрізді. Тауар белгілерін қорғау

бірнеше елде міндеттелген жағдайда, әр елде ұлттық өтінім беруге қарағанда,

Еуропалық одақ тауар белгісін не Мадрид хаттамасын пайдалану арзан шығуы

мүмкін.

217

Мадрид хаттамасын пайдалану арқылы кеңсе шығынын үнемдеумен

қатар, тауар белгісі жөніндегі агенттерге жұмсалатын шығынды азайтуға бола-

ды. Ұлттық тілдердегі көптеген ұлттық формамен салыстырғанда, Еуропалық

одақ тауар белгісін Мадрид формаларын толтырудың оңайлығы тұрғысынан

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) не Мадрид

айқын артықшылыққа ие. Өңірлік және халықаралық жүйе артықшылықтары-

ның бірі – өтінімді қорғау сұралып отырған елдің тілінде беруге міндеттемейді.

Бұдан өзге, келешекте өңірлік не халықаралық белгілерге қызмет көрсету жеңіл-

дейді, өйткені әр ведомство бірнеше жаңартудың орнына бір ғана жаңартуды

қажет етеді. Ең соңында, материалдық не іс жүргізу құқығын Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосында (EUIPO) қолдану жергілікті тіркеуге

қарағанда барынша қолайлы деп танылуы мүмкін.

218

Мұның бәрі ұлттық тіркеу жүйелерін пайдалануға себеп жоқ дегенді білдір-

мейді (әсіресе шағын кәсіпорындар үшін). Барлық елге бірдей жарамды тиіс-

ті белгілерді табу қиынға соғуы ықтимал: тауар белгісінің заңгерлері бір елге

бейімделіп, келесі елге мағынасына қарамай көшірілген сөз белгілері жайын-

да әзіл әңгіме айтқанды ұнатады. Сондай-ақ жарамды белгілерді кең ауқымда

аймақта әрекет ететін белгілерді тіркейтін кейбір ұлттық тізіліммен салыстыр-

ғанда, Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) тір-

кеу қиын екенін болжауға болады. Біріккен Корольдікте ерекше деп танылған

ұғымдар ЕО деңгейінде дара сипатын жоғалтуы мүмкін, (себебі сөз шет тілінде

сипаттама немесе тауардың шыққан жерінің атауын көрсетуі ықтимал). Бұған

қоса, ықтимал қарсылық туындататын қолданыстағы не жаңа тіркелген ұқсас

белгілер саны ұлттық белгілерге қарағанда, Еуропалық одақ тауар белгісінде

айтарлықтай көп. Соның салдарынан шұғыл қорғау іздейтіндер белгіге өтінімді

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) емес, ұлт-

тық тіркеуге жүгінеді. Себебі өтінім ЕО деңгейінде қабылданбауы не жарамсыз

деп танылуы мүмкін.

216

2004 жылғы 1 қазаннан бастап.

217

Қараңыз: Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade Mark

System (2011), 46.

218

Мысалы, Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) ауқымды сипат-

тамаға рұқсат береді.

133

ТАУАР БЕЛГІСІН ТІРКЕУ

6. БРЕКСИТ ЖӘНЕ ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ

Қазіргі таңда Ұлыбритания тауар белгілері құқығы ЕО тауар белгілері құқығы-

мен тығыз интеграцияланған. Брексит бұл жағдайды түбегейлі екі жолға өзгерт-

пекші. Біріншіден, БК тауар белгілері ұлттық құқығының негізгі стандарттары мен

басқа ЕО-ға мүше-мемлекеттердегі бір ізге түскен тауар белгілері режимдерінің

арасында алшақтық туындатуы ықтимал. «Ұлы заң жобасы» ретінде танылған

Еуропалық одақтан шығу туралы 2017–2018 жылғы заң жобасында

219

еуропалық

құқықтың Брекситтен кейін Біріккен Корольдікте қолданылмайтыны айтылған.

Алайда қазіргі ЕО заңнамаларының бәрі 2019 жылғы жағдайға сәйкес статус-к-

восын сақтап, ішкі құқыққа көшірілмек. Соған дейін ЕО мүшелерінің көбі 2015

жылғы Тауар белгісі директивасын (TMD) ұлттық заңнамаларына енгізуі қажет еді.

Жақында Біріккен Корольдік 2015 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD)

220

жаңа ерекшеліктерін қосу үшін, 1994 жылғы Тауар белгісі директивасын (TMD)

жаңартатыны жөніндегі жарғылық құжатқа түзетулер енгізуге кеңестік нұсқау

берді. Мысалы, тауар белгісінің анықтамасына сәйкес, жергілікті құқық бұрын-

ғысынша графикалық репрезентацияға сілтеме жасайды, ал бұл уақытта ЕО заң-

намасы белгінің графикалық болуы міндетті емес «парапар» репрезентацияға

көшкен.

221

Сонымен бірге Біріккен Корольдік қазіргі уақытта жалпыеуропалық тү-

бегейлі пайдалану ережесін қабылдайды, бірақ оның болашағы әзірге белгісіз.

222

Тіпті 2015 жылғы Тауар белгісі директивасына (TMD) өзгерістер енгізілгеннен ке-

йін, Ұлыбритания тауар белгілері заңының ЕО тауар белгілерінің бір ізге түскен

заңнамасын қадағалауды жалғастыру Біріккен Корольдік пен Еуропалық одақ

арасындағы сауда қатынасының сипатына байланысты болмақ. «Функциялар»

теориясының пайдасы мен оның тауар белгісін қолдануды алмастыруы,

223

тегін

қатысу мен «әділетсіз артықшылықтан» қорғау секілді ЕО тауар белгілері даулы

құқықтық салаларының Брекситтен кейін Ұлыбритания сотымен қайта қаралуы

кез келген алшақтаудың ықтимал оң аспектісі ретінде танылады.

224

Жаңа екіжақ-

ты не көпжақты міндеттемелердің стандарттарды құқықтық міндеттемелер ре-

тінде шұғыл қайта енгізу, осы арқылы болашақта маневр жасаудың мүмкіндігін

азайту айқын контраргумент болып отыр.

225

Екінші негізгі өзгеріс тобы Еуропалық одақ тауар белгісі режиміне байланыс-

ты. Бүгінде ЕО аумағындағы біртұтас құқық нәтижесінде Біріккен Корольдікте

тіркелген 1,4 миллион Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM) қолданыста жүр.

Брекситте өтпелі кезең туралы келісім жасалғанда, бұл Біріккен Корольдіктегі

219

Онлайн түрде қолжетімді: https://services.parliament.uk/bills/2017-19/europeanunionwithdrawal.

html.

220

UKIPO, Implementation of the EU Trade Mark Directive 2015 (February 2018), онлайн нұсқасы:

https://www.gov.uk/government/consultations/implementation-of-the-trade-mark-directive-2015.

221

35-тарау, 2.1.3-бөлімді қараңыз.

222

41-тарау, 8-бөлімді қараңыз.

223

40-тарау, 10-бөлімді қараңыз.

224

38-тарау, 2.4-бөлімді қараңыз.

225

L. Bently, ‘Fantasy Island. What Policy-Freedom will the UK gain from leaving the European Union?’

(Presentation at Bournemouth University, 3 November 2016).

134

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

белгілер қолданысын тоқтатуы ықтимал. Осы жағдай ЕО-ны алаңдатып отыр.

226

Сондай-ақ бұл мәселе ЕО-ның бір ізге түскен режимі аясындағы шарап, спирттік

ішімдіктер, ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түліктің ЕО-да тіркелген гео-

графиялық атауларына да қатысты. Еуропалық одақ «Одақ шеңберінде біртұтас

сипаты бар және Одақтан шығу мерзіміне дейін берілген кез келген интеллек-

туалдық меншік құқығының иесі сол мерзімнен бастап, Ұлыбритания аумағында

интеллектуалдық меншік құқығының иесі болып танылады. Оған Одақ заңнама-

сы құқық береді әрі қажет жағдайда нақты ішкі заңнама енгізіледі» деп мәлімде-

ді.

227

Тіркелген барлық Еуропалық одақ тауар белгісін Ұлыбритания тауар белгі-

лері құқығына енгізудің түрлі жолы – Еуропалық одақ тауар белгісін тіркемей-ақ,

ішкі әсері болатындай деңгейде біржақты мойындаудан бастап, қолданыстағы

бүкіл Еуропалық одақ тауар белгісін Біріккен Корольдіктің тауар белгісін тіркеу

ведомствосының ауқымды «дерекқорына» жаппай тіркеу арқылы жеңілдету

ұсынылды.

228

Мұндай Еуропалық одақ тауар белгісін Ұлыбританияда сақтап қалу

үшін қаншалықты белсенді пайдалану қажеттігі және ұлттық тауар белгілерінің

тізілімін аталған юрисдикцияда іс жүзінде пайдаланылмайтын белгілермен «үйіп

тастау» қаупіне байланысты қосымша сауал туындайды.

Бұған қоса, тағы екі мәселе маңызды болып отыр. Біріншіден, заңды өкіл-

діктің қолданыстағы құқықтарын қаншалықты дәрежеде кеңейтуге бола-

ды? Ұлыбритания тауар белгілері саласының мамандары Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO), сондай-ақ Еуропа сотына

өкілдік ету құқығына ие болғысы келеді. Ал Еуропа экономикалық аймағының

мамандары БК Интеллектуалдық меншік ведомствосынан (UKIPO) тоғыспалы

құқықтарды қажет етеді. Екіншіден, лицензиялық келісімдер, сондай-ақ межелеу

және ұқсас тауар белгілерін бір уақытта пайдалану туралы келісімдер ЕО аума-

ғына тиесілі жағдайда қайта қаралуға тиіс. Бұл – Брекситтің тауар белгілері құ-

қығына әсері тұрғысынан шешілмеген мәселелер. Аталған мәселелер кітаптың

келесі басылымына дейін нақтыланады деп үміттенеміз.

226

European Commission, Position Paper on Intellectual Property Rights (including Geographical

Indications), TF50 (2017) 11/2 (20 September 2017); сондай-ақ қараңыз: EUIPO, Impact of the United

Kingdom’s Withdrawal from the European Union on the European Union Trade Mark and the Community

Design–Frequently asked Questions and Answers (18 January 2018). Еуропалық комиссия ұсынған

шығу туралы Келісім жобасының аясында Ұлыбритания үкіметі 2018 жылғы наурызда барлық EUTM

иелеріне өтпелі кезеңнен кейін балама құқық беруге ниетті екенін мәлімдеді. Қосымша жаңартулар

үшін онлайн қараңыз: https:// www.citma.org.uk/membership/brexit/brexit.

227

European Commission, Position Paper, op. cit. 2.

228

Түрлі нұсқалар берілген: C ITMA, ‘EU Registered Rights–Trade Marks’ (19 August 2016), онлайн

қолжетімді: https://www.citma.org.uk/membership/brexit/eu_registered_rights_-_trade_marks; CIPA, The

Impact of Brexit on Intellectual Property (5th edn, October 2017); CITMA, Post-Brexit Registered Trade

Mark and Design Rights, and Rights of Representation (July 2017). Сондай-ақ қараңыз: C. Morcom, ‘The

Implications of “Brexit” for Trade Marks and for Practitioners in the UK: What Are the Likely Eects and

What Needs to Happen Now?’ (2016) 38 EIPR 657; G. B. Dinwoodie and R. C. Dreyfuss, ‘Brexit and IP: The

Great Unravelling?’ (2018) 39 Cardozo L Rev 967; M. Mimler, The Eect of Brexit on Trademarks, Designs

and Other ‘Europeanized’ Areas of Intellectual Property Law in the United Kingdom (British Institute of

International and Comparative Law, Paper No. 7, December 2017).

ПӘНІ

1. Кіріспе

2. Белгі дегеніміз не?

3. Пішіндер мен басқа сипаттамаларға қойылатын шектеулер

4. Графикалық репрезентация мүмкіндігі

5. Ажырату қабілеті

6. Бөлшек саудаға арналған қызмет көрсету белгілерін қорғау

7. Ұжымдық және сертификаттау белгілері

1. КІРІСПЕ

Белгінің іс жүзінде тіркелуін, сондай-ақ тіркелген белгі уақыт өте келе жа-

рамсыз болып қалмауын қамтамасыз етуге қойылатын басты талап – тауар бел-

гісі 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның 1(1) бөліміндегі және Еуропалық

одақ Тауар белгіcі регламентінің (EUTMR) 4-бабында көрсетілген талапқа сай

болуға тиіс.

Атап айтқанда: (і) белгі (іі) тізілімде ақылға қонымды негіз аясын-

да репрезентацияланатын (ііі) бір кәсіпорынның тауары немесе қызметін басқа

кәсіпорындардың тауары мен қызметінен ажыратуға қабілетті екенін көрсетуі

қажет. Осы талаптардың тым болмаса біріне сай келмеген белгі тіркелмейді,

сондай-ақ 3(1)(а) бөлімінде бас тарту туралы айтылған абсолютті негіздердің бірі

болып саналады. Ал белгі дұрыс тіркелмесе, 47(1) бөліміне сәйкес, оның тіркелуі

жарамсыз деп танылуы мүмкін.

Осы аталған үш элементке жан-жақты тоқталмас бұрын, Тауар белгісі тура-

лы заңның 1(1) бөлімінде, сондай-ақ ЕО Тауар белгіcі регламентінің 4-бабында

жазылғандай, белгі – «тауар белгісінің сапасына сай болуы керек» деген талап,

жалпы алғанда, тауар белгісі – тіркелуіне қойылатын үш шектеудің алғашқысы.

Бұған қоса, тауар белгісі заңның 3-бөлімі мен регламенттің 7-бабында айтылған

бас тартудың абсолютті негіздерінің біріне сүйеніп, алып тастамау амалын қам-

тамасыз еткені жөн.

Сондай-ақ тауар белгісі 8-баптың 5-бөлімінде көрсетілген

бас тартудың салыстырмалы негіздемелерінің бірі бойынша тіркеуден шығарып

тасталмағанын дәлелдеуге тиіс.

2. БЕЛГІ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

Тауар белгісінің заңды тіркелуі үшін оның «белгіге» тән сипаты (қасиеті) то-

лық қамтылуы қажет. Бұл терминнің мағынасын ашатын ешқандай заңнамалық

Бұл тарауда бапқа қосымша ескерту жасалған кез келген сілтеме Еуропалық одақ тауар белгісі

регламентін (EUTMR) айғақтайды.

37-тарауды қараңыз.

38-тарауды қараңыз.

136

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

анықтама берілмеген. Шын мәнінде, қазіргі заманауи құқықтың ерекшелігі –

тауар белгісі ретінде тіркелетіндерге қойылатын априори шектеулердің өте аз

кездесуі.

Белгі ретінде ненің қорғалуы мүмкін екенін қарастырған кезде, әуелі,

1994 жылғы заңның 1-бөліміне назар аударған абзал. Онда тауар белгісі ретінде

қорғалуы мүмкін белгі түрлерінің ұзын-сонар тізімі берілген. Олардың қатарына

сөз (оның ішінде жеке атау), дизайн, әріп, сан, тауардың немесе оның қапта-

маларының пішіні жатады.

Заңның 1-бөлімінде аталған қорғау нысандарының

бәрі көзге көрінгенімен, Еуропа соты «белгі ұғымы визуалды қабылданатын ма-

териямен шектелмейді» деген шешім шығарды. Соның нәтижесінде дыбыс та,

иіс те белгі ұғымына жатады деп танылды.

Уақыт өте келе, Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) белгі қатарына жататын мынадай

таңба категорияларын мойындады: сөз, әріп немесе сан; бейнелі элементтер,

айшықты сөз немесе сан арқылы берілген фигуративтік белгілер; үшөлшемді

пішіндер (өнімнің қаптамасын қоса алғанда); өнімде таңбаның ерекше орнала-

суы; үнемі қайталанатын өрнектер; жеке түсі мен түс комбинациялары; дыбыс;

қозғалыстағы элементтер немесе бейнелер; суреттер мен дыбысты қамтитын

мультимедиа; голограммалар және тағы да басқа категориялар.

Таяуда өзгеріс

енгізілген 4-бапта дыбыс көзге көрінбейтін белгілер категориясының мысалы

ретінде қарастырылған.

Тауар белгісінің иелері ЕО тауар белгілерінің режимі шеңберінде қабылдан-

ған мейлінше ашық ұстанымды жылы қабылдады. Бұған қоса, бұл мәдени және

жазба дәстүрлері әртүрлі тұтынушыларға пайдалы, бұйымдардың шыққан де-

реккөзін айқындайтын ерекшеліктерінің көбеюіне сәйкес қолдау тапты.

Алайда

кейбір экзотикалық белгілерге байланысты туындайтын ықтимал проблемалар

олардың иелері көретін артықшылықтар негізінде ақталатынына күмән бар.

«Белгі» ұғымының ауқымы кең, алайда ол шексіз емес. Еуропа соты екі істе

тауар белгісі құқығына сай объектіде «белгі» болмаса, онда тіркеу әрекеттері

қабылданбайтынын атап өтті. Бастапқы жағдай бұйым мен қаптамаға түс ком-

бинациясын тіркеу ұмтылысынан туындаған еді. Яғни түс комбинациясын (көк

Тауар белгісін айғақтайтын қазіргі анықтаманы 1938 жылғы Тауар белгісі туралы заңның (TMA)

68-бабында негізделген шектеулі анықтамамен салыстыру керек.

Германияның анықтамасына жауап берген сот «белгі» концептісі дизайн немесе бейнелі сурет

түрінде ұсынылуына байланысты бөлшек сауда қызметін көрсететін дүкеннің сыртқы көрінісін қамти

алады деп шешті: Apple v. German Patent Oce, Case C-421/13 [2014] ETMR.48 Apple-дің қандай да бір

өз дүкенінің өкілдік дүкенінен айырмашылығы жайында айтар болсақ, бұл жерде репрезентациядан

өкілдікке ойысу арқылы айырмашылығын айқындайды (өз дүкенінің тұрақтылығына деген сенім

оның айырмашылығына негіз болып отыр).

Ralf Sieckmann v. Deutsches Patent-und Markenamt, Case C-273/00 [2002] ECR I–11737, [43]–[44];

Shield Mark BV v. Joost Kist, Case C-283/01, [2003] ECR I–14313.

EUTMIR, Arts 3(3), 3(4).

G. Dinwoodie, ‘Reconceptualising the Inherent Distinctiveness of Product Design Trade Dress’ (1997)

75(2) NC L Rev 471, 561.

Сақтық шараларын жақтаушылар қатарына жататындар: B. Elias, ‘Do Scents Signify Source? An

Argument against Trade Mark Protection for Fragrances’ (1992) 82 TM Rep 475; A. Bartow, ‘True Colors of

Trademark Law: Greenlighting a Red Tide of Anti Competition Blues’ (2008–2009) 2 Kentucky Law Journal

263; A. Gilson LaLonde and J. Gilson, ‘Getting Real with Nontraditional Trademarks: What’s Next after Red

Oven Knobs, the Sound of Burning Methamphetamine, and Goats on a Grass Roof’ (2011) 101 TM Rep

186; K. Port, ‘On traditional Trademarks’ (2011) 38 N Kentucky Law Review 1; G. Lea, ‘Special Marks: After

20 years, not so Special After All?’ (2015) Communications Law 40. Жалпылама қараңыз: I. Calboli and M.

Senftleben (eds), The Protection of Non-Traditional Marks: Critical Perspectives (2018).

137

ПӘНІ

және сары) бұйымдарда не қаптамада қалай қолданылғанына қарамастан тір-

кеуге тырысқан жайт.

Соттың ұйғарымынша: «Қандай да бір түсті белгі ретінде

қабылдауға болады, алайда ол міндетті емес: көп жағдайда кез келген бір түс

бар болғаны заттың қасиетін немесе жай ғана сипаттамасын білдіреді». Бұған

қоса, соттың пікірінше, тауар белгісі құқығын пайдалану барысында бір трейдер

өзге трейдерлерге қарағанда әділетсіз басымдыққа ие болмауы үшін түс белгі-

сіне өтінім беруші қарастырылып отырған түстің «белгі» екенін негіздеуге тиіс.

Өкінішке қарай, Еуропа соты өтінім беруші түстің немесе түс комбинациясының

семиотикалық статусын қалай дәлелдейтіні, ал тіркеуші ведомство оны қалай

бағалайтыны жөнінде нұсқау бермеді. Егер талап бойынша өтінім беруші тұ-

тынушылардың түс комбинациясын оның шыққан тегі ретінде қабылдайтынын

дәлелдеуге тиіс болса, онда бұл талаптың «белгі айрықша сипаттамасын жоғалт-

пауы керек» деген талапқа алып-қосар ештеңесі жоқ сияқты.

Ал екінші жағдай Dyson Ltd v. Registrar of Trade Marks ісінде көрініс тапты:

репрезентацияда көрсетілгендей, «шаңсорғыштың сыртқы бір бөлігі санала-

тын шаңжинағышқа» тауар белгісін тіркеу талпынысына қатысты туындаған еді.

Dyson сыртқы қоқыс контейнері бар екі шаңсорғыш үлгісінің фотосурет түрінде-

гі репрезентацияларын сипаттамасымен қоса тапсырды, дегенмен жариялануға

ұсынылған тауар белгісі әлгі екі үлгінің талап аясынан (шегінен) шығып кетті.

Сыртқы бөлікке орнатылған, ішіндегісі анық көрінетін шаңжинағыш функцио-

налдық түрде пайдаланылады; тұтынушы қоқыс контейнерінің толғанын көріп,

оны тазалау қажет екенін түсінеді, әрі ол оңай алынып-салынады. Әйтсе де мұны

пішін деуге мүлде келмейтіндіктен, EО-ның функционалдыққа қатысты (сол кез-

де қолданыстағы) қарсылықтары қолданылмады. Көптеген қоқыс контейнерінің

қалыбы мен конфигурациялары белгінің репрезентациясы мен сипаттамасына

сәйкес келетіндіктен, сот оны жалпылама объектіге қатысты деп пайымдады.

Техникалық тұжырымдамадағы тауар белгісіне қатысты мұндай абстрактілі, ай-

рықша құқықты мойындау Dyson-ға базалық өнімнің (пайдалы) сипаттамасына

бәсекеде әділетсіз басымдық берер еді. Яғни бұл өнімнің түрлі тәсілдер арқылы

жүзеге асырылуы ықтимал абстрактілі қасиетіне қатысты болғандықтан, нақты

белгі ретінде танылған жоқ.

Апелляция соты кейін Nestlé v. Cadbury

мен Spear v. Zynga

істерін бірге

қарастыра отырып, дәл осы пайымға сүйенді. Nestlé ісінде Апелляция соты БК

Тауар белгісін тіркеу ведомствосы мен Корольдік адвокат, жоғары мәртебелі

судья Бирсс шешімінің күшін жойып, «тауар қаптамасының бет жағына басым

түс ретінде қолданылған күлгін түске берілген (Pantone 2685C) Cadbury өтінімі

Heidelberger Bauchemie, Case C-49/02 [2004] ECR I–6129. Мынадай істе осындай ескертулер

жасалды: Libertel Groep BV v. Benelux-Merkenbureau, Case C-104/01 [2003] ECR I–3793, [27].

Case C-321/03 [2007] ECR I–687. Қоқыс контейнерінің суретін істің хаттамасынан, сондай-ақ

30-тарау, 30.2-суретінен көре аласыз.

Сонда: Бас адвокат өтінімнің абстрактілі ұғымына ([AG53]-[AG54] кезінде) байланысы бар-

жоғын анықтауды: концепт ақыл-ой арқылы ғана жүзеге асатыны айқын, ал белгі бес сезу мүшесінің

бірімен қалай қабылданады – соны тексеруді ұсынады.

Сонда, [37]–[40]. Абстрактілі концептінің белгі ретінде танылмайтыны жөнінде жалпы ереже

кейінірек Schunk GmbH v. OHIM Case T-7/09, EU:T:2010 153, [25] ісінде расталды.

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd [2013] EWCA Civ 1174, reversing [2012] EWHC

2637 (Ch).

JW Spear & Son Ltd, Mattel Inc v. Zynga Inc. [2012] EWHC 3345 (Ch), a’d [2013] EWCA Civ 1175, [32].

138

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қабылданбауға тиіс, өйткені ол «тіркеуге ұсынылып отырған объекті әлпетінің

әлсін-әлсін өзгеруіне алып келеді, әрі түс комбинацияларынан құралғанын» мә-

лімдеді.

Дәл осындай уәж бойынша сот Spear ісінде белгіні шамадан тыс көп

пайдалану салдарынан «беткі жағында латын әліпбиінің әрпі мен 1-ден 10-ға

дейінгі сандар көрсетілген піл сүйегі түстес үшөлшемді плитканы» тіркеуді жа-

рамсыз деп тапқан судья Арнольдтың шешімін құптады.

3. ПІШІНДЕР МЕН БАСҚА СИПАТТАМАЛАРҒА

ҚОЙЫЛАТЫН ШЕКТЕУЛЕР

Тауар белгісін қорғау амалдары тауар формасында қолданылған жағдайда,

тауар белгісі құқығы тұтынушылардың шынайы сауда жасау әдетін ескереді, со-

нымен бірге осы мәселеден бірқатар проблемалар туындайды: тауар белгілері-

не берілетін құқықтар қоғамдық мүддеге қайшы келетін бәсекені шектеуі мүмкін.

Мұндай жағымсыз салдардың алдын алу мақсатында 3(2) бөлім тіркеуге «алдын

ала кедергілерді»

атайды. Нақтырақ айтқанда, егер тауар белгісінің пішіні:

(i) тауардың төл табиғатына сәйкес келмесе;

(ii) техникалық нәтижеге жету қажет болса;

(ііі) тауарға елеулі құндылық қосса, онда белгі тауар белгісі ретінде тіркелмеу-

ге тиіс.

Соңғы реформалар легінен кейін EО тауар белгіcі заңнамасында алдын ала

кедергілер пішіндермен ғана шектелмей, белгілердің біршама түріне кеңейтілді.

Нәтижесінде қолданыстағы 7(1)(е) бапқа сәйкес, кедергілер «пішін немесе басқа

сипаттамаға» қатысты екені айқындалды.

Басқа сипаттамаларға өнімнің тауар

белгісі ретінде қолданылуы мүмкін өзге де қасиеті жатады, мысалы, тауардың

түсін техникалық функциясына қарап таңдау сияқты (жылу бөлу немесе көріну

қабілетін жақсарту) тәсілді айтуға болады.

3.1. АЛДЫН АЛА ҚАРАСТЫРЫЛАТЫН МӘСЕЛЕЛЕР

Әрбір айрықша жағдайға егжей-тегжейлі тоқталмас бұрын, оларға ортақ бес

функцияны атап өткен жөн.

(і) Жалпы алғанда, айрықша жағдай бәсекені күшейтуге бағытталған. Phillips

v. Remington ісінде

Еуропа соты 3(1)(е) бапқа мынадай жалпы түсініктеме берді:

«Бұл бап бәсекелестерге тауар белгісінің иесімен бәсекелес техникалық ше-

шімдер немесе функционалдық сипаттамаларға ие өнімдерді сатылымға еркін

шығаруға тосқауыл қою үшін тауар белгісі құқығында белгіленген қорғау аясын

ұлғайтудың алдын алуды көздейді».

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd [2013] EWCA Civ 1174, [51].

Koninklijke Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products, Case 299/99 [2002] ECR

I–5475. Алайда осындай сипаттама жасау Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосына (OHIM) айрықша

сипаттамалық мән-жайын қарастырғаннан кейін де өтінімді осы негізде қабылдамауға кедергі

келтірмеді: Bang & Olufsen v. OHIM, Case T-508/08, [2011] ECR II–6975, [40].

2015 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 4(1)(e) бабына сәйкес; салыстырыңыз: TRIPS,

Art. 15(1).

Koninklijke Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products, Case 299/99 [2002] ECR I–5475,

[2002] 2 CMLR 5.

Сонда, [78].

139

ПӘНІ

Тауарлардың «табиғи, функционалдық немесе декоративтік» пішіні деге-

німіз – тұтынушылардың өз бетінше бағалай алатын қабілет-қырлары, демек,

интеллектуалдық меншіктің қандай да бір басқа қорғау шарасы болмаса, онда

бәсекенің орын алуы заңды.

Тауар белгісі құқығына сәйкес, мұндай пішіндер-

ге (немесе басқа сипаттамаларға) өмір бойы қорғау шаралары қарастырылса,

онда бұл интеллектуалдық меншіктің басқа режимдеріне сай қорғау амалда-

рының шектеулі мерзімінің болу шартын бұзатын еді. Демек, мұндай екшеусіз

20 жылдық патент – қорғаныс үшін техникалық тұрғыдан талапқа сай форма

өзінің жүре пайда болған даралығы негізінде тауар белгісіне берілетін қорғау-

дың айрықша кезеңіне арқа сүйеп, мерзімсіз қорғауға ие болуы мүмкін. Өйткені

тауар белгілері әр он жыл сайын жаңартылады. Тұтынушылардың нарықтағы

іздеу шығынын қысқарту арқылы бәсекеге жол ашуды көздейтін тауар белгісі

құқығы, керісінше, бәсекелестікке кедергі келтіреді.

Осы орайда заңның 3(2)

бөлімі мен АҚШ тауар белгісі заңнамасындағы «механикалық-функционалдық»

және «эстетикалық-функционалдық» доктриналарының атқаратын рөлі ұқсас.

(іі) 3(2) бөліміндегі айрықша жағдайлар Еуропалық одақ тауар белгіcі рег-

ламенті (EUTMR) мен Тауар белгісі директивасының (TMD) осы уақытқа дейін

қолданылып келген эквивалент ережелері аясындағы «пішіндерге» ғана қолда-

нылады. Бұл маңызды шектеу болып көрінгенімен, соттар оны икемдеп, интер-

претациялады. Еуропа соты «бұл шектеу ішкі пішіні болмайтын өнімдердің (мы-

салы, сұйықтық пен түйіршік сияқты) қаптамасына қолданылады» деген шешім-

ге келді.

Сонымен қатар сот қалып ішіндегі өнімдерді бейнелейтін фигуративтік

белгілердің өзі «пішін» ретінде қаралуы мүмкін екенін растады.

Yoshida Metal v.

OHIM ісінде

Ортақ юрисдикция соты алып тастау шарасының пышақ сабында

көрініс тапқан фигуративтік белгіге қатысты қолданылуын қарастырды (36.1-су-

рет). Сот 7(1)(е) бабында «үшөлшемді, екіөлшемді пішіндер немесе үшөлшем-

ді пішіндердің екіөлшемді репрезентациясы арасындағы айырмашылық ашып

көрсетілмегенін» анықтады.

Бұл, шамасы, «бәсеке саясатын» мұндай белгілер-

ге тең дәрежеде қолдануға ешқандай салмақты себептің болмауынан шығар.

Cонда, [AG16] (AG Colomer).

Lego Juris A/S v. OHIM, Case C-48/09P [2010] ECR I–8403, [43]–[47] (ECJ, Grand Chamber); Hauck

GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13, EU:C:2014:322, [AG25]–[AG40] (AG Szpunar).

АҚШ ғалымдарының осыған ұқсас сот практикасындағы қиындықтарды мойындауынан үміт

күтуге болады. Қараңыз: M. McKenna, ‘(Dys)Functionality’ (2011) 48 Hous L Rev 823.

Henkel’s Application, Case C-218/01 [2004] ECR I–1725, [35], [37].

Storck v. ОHIM, Case C-25/05P [2006] ECR I–5739, 5755, [29] (CTMR, Art. 7(1)(b), пішіндерге қатыс-

ты прецеденттік құқық тәттілердің (кәмпит) екіөлшемді бейне тіркеуі туралы өтінімге тең дәрежеде

қолданылады деп саналды). Керісінше, Британия «Апелляция соты пішінге байланысты айрықша

жағдайлар үшөлшемді пішіндерді көрсететін екіөлшемді құрал белгілеріне қатысты қолданылмай-

ды» деген шешімге келді: Koninklijke Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products [2006] FSR

(30) 537, [94]–[100]. Бұл мәселе қазір күмән тудырады.

Yoshida Metal v. OHIM, Case T-416/10 (8 May 2012) (GC), a’d Pi-Design AG v. Yoshida, Joined Cases

C-337/12P–C-340/12P [2014] ETMR 32.

Yoshida v. OHIM, Case T-416/10 (8 May 2012) (GC), [24].

Әсіресе үшөлшемді белгіні екіөлшемді немесе фигуративтік репрезентация ретінде қайта ұсы-

ну кезінде жүргізілетін қатаң тексеруден құтылу тактикалық қадам болған тұста: D. Gangjee, ‘Paying

the Price for Admission: Non-Traditional Marks across Registration and Enforcement’, in Calboli and

Senftleben (2018). ЕО құқығында осындай айрықша жағдайлар кеңейтіліп, басқа сипаттамаларға да

қолданыла бастады. Салыстырыңыз: Koninklijke Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products

[2006] FSR (30) 537, [94] (Пішінді абстрактілі репрезентация түрінде ұсынған кезде бәсеке саясаты

қолданылмайды).

140

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Апелляция кезінде Еуропа соты осы ұстанымды құптады, әрі белгіні репрезента-

циялау тәсілі реестрді шектей алмайтынын анық жеткізді. Әйтсе де графикалық

репрезентация талабының мақсаты – ауқымды анықтау, яғни құзыретті орган-

дардың функционалдық қарсылық (ақаулық, олқылық) жөніндегі сараптамасын

шектеу үшін теріс пайдалануға келмейтін, тіркелген белгі арқылы меншік иесіне

тиесілі қорғаудың нақты объектісін анықтау.

Тіркеу ведомствосында екіөлшем-

ді репрезентациядан әрі қарай тереңдеп, жан-жақты сипатталған өтінімді қарас-

тыруға, сондай-ақ қолданысы өтінімді бермей тұрып, бұрынғы ахуалды айқын-

дай түсетіндіктен, тауар белгісі тіркелгеннен кейін, оның іс жүзіндегі қолданысы

қалай қалыптасатынын саралауға құзыретті.

(ііі) Тіркеуден алып тастау үшін белгі «бар болғаны» «табиғи, функционал-

дық немесе декоративтік» пішінде болуы керек. Сонда бұл белгінің толықтай

табиғи, декоративтік немесе функционалдық болғаны талап етіле ме? Егер со-

лай болса, онда бұл тармақшаның ықпалы болмайтындай өзіндік бір элементті

қосып, ережеден алып тастауды оп-оңай айналып өтуге болар еді. Керісінше,

Еуропа соты Lego ісінде

«пішіннің» басты сипаттамалары «ережеден алып тас-

тауға жата ма» деген сұрақ қою арқылы оған басқаша түсініктеме берді. Бұдан

шығатын қорытынды пішінге қарабайыр (тривиал) қасиетті үстеу белгіні тіркеу-

ге жарамды етпейді.

Бірақ алып тасталмайтын «негізгі» элементтері бар пішін

тіркеуге жарамды.

Демек, осындай тіркеуден алып тастау амалын айналып

өтудің бір жолы – белгіні сөз белгісі секілді басқа алып тасталмаған элементтер-

мен біріктіру. Мұндай амалдың арқасында қарастырылып отырған белгі бұдан

әрі қайшылықты пішіннен немесе өзге сипаттамадан ғана қалыптаспайтынын

байқаймыз.

Еуропа соты қай сипаттамалар «негізгі», ал қайсысы тривиалды екенін анық-

тау жөнінде бірқатар нұсқаулар ұсынады. Сот Lego ісінде негізгі сипаттамалар

өнімдерді тұтынушы тұрғысынан емес, өтінім бойынша шешім қабылдайтын

орган (яғни тіркеу ведомствосы) аясында анықталуға тиіс екенін атап өтті.

Негізгі сипаттамалар – «белгінің ең маңызды элементтері».

Қандай элемент-

тер талапқа сай келеді, солар әрбір нақты жағдайға қарай бағаланғаны жөн,

бұл сарапшыларға айтарлықтай еркіндік береді.

Әдетте сарапшы бағалау ісін

Pi-Design AG v. Yoshida, Joined Cases C-337/12P–C-340/12P [2014] ETMR 32, [57]–[58].

Сонда, [60]–[61].

Lego Juris v. OHIM, Case C-48/09P [2010] ECR I–8403 (ECJ, Grand Chamber).

Сонда, [52]. Қараңыз: Koninklijke KPN Nederland NV v. Benelux-Merkenbureaus, Case C-363/99

[2005] 2 CMLR (10) 184, 209, [AG70]–[AG74]; DKV Deutsche Krankenversicherung v. OHIM, Case C-104/00P

[2002] ECR I–7561, [AG51]–[AG54].

Lego Juris v. OHIM, Case C-48/09P [2010] ECR I–8403, [54] (Пішінде маңызды рөл атқаратын де-

коративті немесе бейнелі элемент сияқты, «функционалдық емес негізгі элементке» сілтеме жасай

отырып; Lego қызыл ойыншық пішінін белгі ретінде қолданғандықтан, қызыл түс – мүдделі тұты-

нушы көзқарасымен «бұл «техникалық нәтиже» айрықша жағдайдан тыс дара және үстем, әйтсе де

техникалық емес элемент саналады» деген сәтсіз тұжырымға келді).

Логотипті пішінмен қиыстырудың табанды талпынысын қараңыз: Lidl Stiftung & Co. KG v. Crocs

Inc., R 3021/2014–5 (OHIM, Fifth BoA) (қолтырауын логотипі бар сrocs аяқкиімі). Көзге түспейтін сөз

белгісін пішінмен қиыстырудағы сәтсіз әрекет, қараңыз: Flamagas, SA v. EUIPO, MatMind Srl, Case

T-580/15, EU:T:2017:433 (оттықтың тұтандырғышына қатысты).

Lego Juris v. OHIM, Case C-48/09P [2010] ECR I–8403, [68].

Сонда, [69].

Қараңыз: Reddig v. OHIM, Case T-164/11, EU:T:2012:443.

141

ПӘНІ

«белгіден туындайтын алғашқы әсерге негіздеп, әр элементке жеке сараптама

жасай алады».

Күрделілігіне қарай, талдау сырттай қарапайым сын айту немесе

«сарапшылардың пікірлері мен сауалнама қорытындыларын, сондай-ақ сәйкес

тауарларға бұрын берілген патент немесе дизайн тіркеуі сияқты, интеллектуал-

дық меншік құқығы дерекқорын ескеретін мейлінше толыққанды сараптама»

жүргізілуі мүмкін.

Негізгі сипаттамаларды анықтаған кезде тұтынушының қа-

былдауы ешқашан диспозитивті рөл атқармайды – аталған ережеден шығарып

тастайтын сипаттаманың ерекшелігі қаншалықты екеніне қарамастан қолданы-

ла береді,

дегенмен бағалауға қатысы бар критерий ретінде қалады. Өйткені

ол пішіннің декоративтік қасиетіне қатысты айрықша жағдайға (тұтынушылар

сәйкестендірілген элементтерден эстетикалық тартымдылықты көре ала ма?)

қосымша маңыз беруі мүмкін.

Таяу арадағы тауарларды тіркеуге беру өтінімін-

де көрсетілгеніндей, сәйкес тауарлар функциясы негізгі сипаттамаларды анық-

тауға да, олардың техникалық функцияларын айқындауға да бағдар болатыны

айтылды.

«Эксклюзивті» сипаттамалардан тұратын белгілерді ғана тіркеуден алып тас-

тауға еркін түсініктеме берілген күннің өзінде, мұның өзі, кем дегенде, екі түйт-

кілдің басын ашық қалдырады. Біріншіден, пішіннің кей элементтері бір ерек-

шелік бойынша, ал қалғандары екінші ерекшелік бойынша тіркеуден алынып

тасталса не болмақ? Әр айрықша жағдай тұрғысынан қарағанда, белгіні «тек»

табиғи, функционалдық немесе декоративтік деп атауға болмайтындықтан, тір-

кеуге жарамды болып санала ма? Нормадан тыс жағдайлардың саяси мақсатын

ескерсек, «жоқ» деп жауап беруге тиіспіз: себебі тауардың белгісі тіркеуге қабі-

летті болуы үшін жоғарыда аталған айрықша үш жағдай эксклюзивті мәселелер-

ге байланысты болуы міндетті емес. Алайда Еуропа соты балалар орындығына

Lego Juris v. OHIM, Case C-48/09P [2010] ECR I–84, [70].

Сонда, [71].

Сонда, [75]–[76].

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13, EU:C:2014:322, [AG90]–[AG95] (AG Szpunar);

[2014] ETMR 60, [34] (CJEU).

Simba Toys GmbH v. EUIPO 6, Case C-30/15P, EU:C:2016:350, [83] (AG Szpunar) (Рубиктің кубы

ойыншығының пішіні қолданылатын жерде «үшөлшемді пазлға қатысты сәйкес тауарлардың функ-

циясы ескеріледі, яғни қозғалмалы элементтердің логикалық тұрғыда орналасуын қамтитын бас-

қатырғыш» қолданылады. Осындай қозғалмалы элементтер негізгі ауқымды бөлігіне жатады, әрі

айналу (функционалдық) қабілетін қамтамасыз етеді.

36.1-сурет Yoshida асүй пышағы сабының дизайны

Дереккөз: Pi-Design AG v. Yoshida, Case C-340/12P (6 March 2014) (ECJ, Seventh Chamber).

142

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қатысты (36.2-сурет): «Оның кейбір сипаттамасы «табиғи», ал кейбірі «декора-

тивтік» болып танылады» – деген пайым негізінде сәл өзгеше шешім шығарды.

Кейін ағылшын Үлкен соты шоколад батончигінің пішініне қатысты ұқсас мәсе-

лені қозғағанда, осы ұстанымды мақұлдады (36.3-сурет). Оның барлық сипатта-

масына қатысты алып тастау қолданылды. Әйтсе де оның кейбірі «табиғи» түрге,

ал басқалары «функционалдыққа» жататын еді.

Сондықтан белгіні тіркеуден

бас тарту үшін декоративтік сипаттамаларды табиғилықпен немесе функцио-

налдықпен үйлестіретін шектеулер мозайкасына рұқсат етілмейді.

Тағы бір және сонымен орайлас проблема белгінің алып тасталған материя-

ны ғана қамтымауы салдарынан туындайды. 3(2) бөлімге деген қазіргі көзқарас

белгілерді негізгі сипаттамаларына қарай біртұтас қарастырады. Белгінің негізгі

бөлігі толығымен функционалдық немесе декоративтік болса, алайда ол барлық

маңызды сипаттамаларға сай келмесе не істеу керек? Алынып тасталған сипат-

тама тіркелген белгінің елеулі бөлігін құраса, онда осы ерекшеліктерді пайда-

ланушы бәсекелес «ұқсас белгіні» құқықбұзушылық пиғылмен пайдалануы ық-

тимал деген қауіп бар. Құқықбұзушылықты анықтау табиғи, техникалық немесе

декоративтік элементтерді елеп-ескеретін тұтынушының көзқарасы негізінде

жүреді.

Кітаптың 40-тарауынан оқып білетініміздей, тіркелген пішіннің алынып

тасталған қасиетін бәсекелеске еркін пайдалануға рұқсат беретін нақты ереже-

ден тыс жағдайлар жоқ. Тіпті мұны адал ниетпен іске асырғаны да ескерілмейді

(әйтсе де таяу арада жүргізілетін реформалар осы тұрғыдан алғанда, қорғау ша-

раларымен қамтамасыз етуі мүмкін).

Қайшылықты АҚШ заңнамасы дәл осын-

дай қорғау шараларын ұсынады.

(iv) Мұндағы ең маңыздысы – белгінің айрықша деп танылуының өзі атал-

ған қарсылықтарды еңсере алмайтын шығар. Осылайша, Еуропа соты «тізесі

сопақша келген, белдігінен ауына дейін жететін екі жолағы бар джинсы пішіні

тауардың құндылығын барынша арттырып тұрса, соған сәйкес тіркелуге жатпа-

са, мұның тауар белгісі құқығына ешқандай ықпалы жоқ, тұтынушылар джинсы

пішімін G-Star дайындағанын жазбай танитынын» мәлімдеді.

Мұндай тұжырым

сынға ұшырауы да мүмкін, себебі бәсекелестер дәл сондай үлгіні сатқан жағдай-

да пішінге тауардың шыққан жерінің нышаны ретінде қарайтын тұтынушылар

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13 [2014] ETMR 60, [39]–[41] (tripp-trapp

орындығының дизайны).

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd, Case C-215/14 [2015] ETMR 50, [45]–[51]; cf.

[2014] EWHC 16 (Ch), [68]–[71], [75] (Arnold J).

Салыстырыңыз: Lego Juris v. ОHIM, Case C-48/09P [2010] ECR I–8403, [72] (Сот белгінің «маңыз-

ды» бөлігі функционалдық болған жағдайда, басқа кәсіпкердің осы функционалдық элементті ғана

қолдануы – мұндай белгіні пайдалануға жатпайды деп есептейді. Құқықбұзушылықты талдау мақса-

тындағы осы жағдай қорғау аясының қысқаратынын білдіреді).

Мұндай қасиет өздігінен ажыратуға икемсіз болғанымен, тіркелген белгінің айыру элементте-

рін пайдалануға мүмкіндік беретін ережеден тыс жағдайға қатысты (2015 жылғы Тауар белгісі ди-

рективасының (TMD) 14(1)(b) бабында көрсетілген, алайда 11(2)(b) бөлімге әлі енгізілмеген) айрық-

ша жағдайдың жаңа нығайтылған ауқымы қорғау шарасын қамтамасыз етеді. 41-тарау, 4.3-бөлімді

қараңыз.

US Trademark Act of 1946, §33(b)(8), 15 USC §1115(b)(8).

Benetton v. G-Star, Case C-371/06 [2007] ECR I–7709. Сондай-ақ қараңыз:Yoshida Metal v. EUIPO,

Pi-Design , Case C-421/15P, EU:C:2017:360, [34].

143

ПӘНІ

36.2-сурет. Stokke tripp-trapp орындық дизайны

Дереккөз: Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13.

алданып қалуы кәдік.

Әйтсе де мұндай жағдай орын алған кезде, тым болма-

ғанда, өнімнің ешқандай алдап-арбаусыз сатылуын қамтамасыз ету үшін жосық-

сыз бәсеке құқығы жүзеге асуы мүмкін.

(v) 7(1)(е) баптың 3(2) бөлімнен ерекшелігі – бұл баптың үш тармақшасына

да атүсті айтып қана кетпейтін, нақты сипаттама беретін өзгерту енгізілген.

Бұл өзгертуді осыған дейін айтылып келген оңтайландыру саясаты негізінде ен-

гізген. Бәсекелестер тауарынан тұтынушылар қандай да бір өнімнің белгілі бір

сипаттамаларын немесе ерекшеліктерін іздеп қалуы ықтимал, демек, оларға

сол қасиеттер еркін қолжетімді болуға тиіс. Мұндай сипаттама дәстүрлі емес

белгілерде жиі кездеседі. Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведом-

ствосы (EUIPO) «тауардың төл табиғатына» қатысты алып тастау мысалына

тауар түрінде ұсынылатын мотоциклдің дыбысын немесе парфюмерия иісін үлгі

G. Dinwoodie, ‘The Death of Ontology: A Teleological Approach to Trademark Law’ (1999) 84 Iowa

L Rev 611 (Соттар «тұтынушылардың жаңылысуын азайту мақсатында жауапкердің таңбалау мен

басқа талаптарға сай функционалдық дизайнды көшірудегі құқығын пайдалану мүмкіндігін шартты

түрде зерделеуге тиіс»).

Қараңыз: Chapter 32, section 2.1.2, pp. 871–2; Chapter 33, section 4.5.2, p. 906. Расында, сот Lego

Juris v. OHIM , Case C-48/09P [2010] ECR I–8403, [61] ісінде әділетсіз бәсекелестік ережелері «құлдыққа

еліктеудің» алдын алуға қолданылатынын меңзейтін сияқты.

2015 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) (өзгертілген) 4(1)(e) бабын қараңыз.

144

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

етіп алады.

Сол сияқты, түс те өнімге елеулі эстетикалық құндылық қосады.

Жетілдіруге бейім келетін екіөлшемді белгілердің бірі – өрнек белгілері, өйткені

олар тауарлардың беткі бөлігін әрлеп, декоративтік құндылығын арттырады.

Алайда «сипаттама» сурет немесе сызба түріндегі дәстүрлі фигуративтік белгі-

лерге қолданылмағаны абзал, өйткені 7(1)(е) бап тауар лейбліндегі белгілерге

қарағанда, тауарға тән қасиеттердің сипаттамасын немесе ерекшеліктерін рет-

теуге арналған. 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңға «сипаттамаларды» қам-

титын өзгертулер әлі енгізілмегендіктен, кейінгі талдаулар пішінмен ғана шекте-

леді. Дегенмен төмендегі пайымдаулар жалпылама түрде басқа да сипаттамаға

қатысты қолданылуы керек.

3.2. ТАУАР ТАБИҒАТЫНАН ТУЫНДАЙТЫН ПІШІН

3(2)(а) бөлімге сәйкес, белгі тауардың табиғи сипаттамасынан туындайтын пі-

шінді ғана қамтыса, онда тіркеуге жатпайды.

Еуропа соты қазіргі уақытта алып

тастау мынадай үш жағдайда: і) пішіні өзгермейтін банан сияқты табиғи өнім-

дерге; іі) өлшемдері құқықтық стандарттармен белгіленген регби добы секілді

реттелген өнімдерге; сондай-ақ (ііі) «тауарлардың жалпы функциясына неме-

се функцияларына тән негізгі сипаттамалары бар» формаларға қолданылаты-

нын айқындады.

Соған сәйкес, сот Бас адвокаттың осы үшінші санатқа қатыс-

ты тұжырымды пайымын қолдады. Шәйнектің қақпағы, тұтқасы немесе шүмегі

EUIPO Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 6, [2] (‘Shape or Other Characteristics

Resulting from the Nature of the Goods’).

Қараңыз: Christian Louboutin v. Van Haren Schoenen BV, Case C-163/16, EU:C:2017:495 (AG Szpunar)

(Бұл пішіндер, негізінде, шектелетін түзету енгізуге дейінгі айрықша жағдайға қатысты болғандықтан,

биік өкшелі туфлидің астына қызыл түстің түсуі – бұйым пішініне «байланысты», демек, елеулі

эстетикалық құндылық қосылған деген шешім шықты. Алайда қазіргі уақытта іс қайта қаралуда).

Бұрын өрнек белгілер айрықша нышаны жоқтығы салдарынан алынып тасталатын. Қараңыз:

Louis Vuitton Malletier v. OHIM, Nanu-Nana Handelsgesellschaft mbH, Case T-359/12, EU:T:2015:215.

Алайда 7(1)(е) бабы (қолданылған жағдайда) енді мұндай белгілерге қатысты кейін пайда болған

айрықша сипаттамалар жөніндегі дәлелдер күшін жояды.

EUTMR, Art. 7(1)(e)(i); TMD 2015, Art. 4(1)(e)(i) (пішін аясынан тыс басқа сипаттамаларды қамтиды).

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13 [2014] ETMR 60, [24]–[25].

36.3-сурет. Nestlé шоколад батончигінің тауар белгісі

Дереккөз: Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd [2014] EWHC 16 (Ch) (Еуропа соты қарап

жатқан C-215/14 ісіне сілтеме).

145

ПӘНІ

сияқты, өнімнің жалпылама сипаттамалары әдетте оның практикалық функция-

сының нәтижесінде пайда болады. Көбінесе пайдаланушылар өндіруші атаулы-

ның өнімінен тауарды осы ерекшеліктеріне қарап таңдайды. Пішін жалпылама

әрі функционалдық қасиетінен бөлек, болмашы ғана артық бір нәрседен жа-

салса, әрі оған экономикалық тұрғыдан тең дәрежеде балама табылмаса, онда

мұндай белгі ережеден алып тастауға сай, оның жүре пайда болған ерекшелігіне

қарамастан тіркелуге жатпайды.

Алып тастау амалын алғашқы екі категория

шеңберінен тыс «ортақ» пішіндерді де қамту үшін Бас адвокат «балама пішінде-

рі мен дизайн еркіндігі жоқ тауарларға», яғни табиғи немесе реттелетін пішін-

дерге ғана қолданылатын бұл ережеге шектеулі түсініктеме беруден бас тартты.

Аталған тармақша аясындағы саяси негіздеме немесе қоғамдық мүдде функ-

ционалдық және декоративтік сипаттамаларға қатысты айрықша жағдайларға

ұқсайды. Егер тауар белгісін қорғау пайдаланушының бәсекелес өнімдерден із-

дейтін өнім сипаттамасына берілсе, онда тауар белгісі құқығы адал бәсеке үшін

кедергіге айналады. «Осы үш негіздеменің барлығы формадан көрініс табатын

нақты тауарлардың негізгі сипаттамаларын қоғамдық игілік деңгейінде сақтауға

қызмет етеді».

Осы айрықша жағдайға байланысты: «Тауардың өзі» деген тіркес нені білдіре-

ді? деген сауал туындайды. Аталған сұраққа жауап беру маңызды, себебі «тауар-

дың өзі» ұғымына тар мағынада анықтама берілсе, онда қарастырылып отыр-

ған пішін де тауарға сәйкес келіп, соның салдарынан алып тасталуы мүмкін. Бұл

мәселе Philips v. Remington ісінде бірінші инстанцияда,

сондай-ақ Апелляция

сотында да қаралды,

бар мәселе айналмалы үшжүзді электр ұстарасы пішінінің

3(2)(а) бөлім объектісіне бағынуынан туындады (36.4-суретті қараңыз).

Бірінші инстанцияда судья Джейкоб «тауардың өзін» айналмалы «үшжүз-

ді электр ұстаралары», «электр ұстаралары», «механикалық ұстаралар» немесе

«ұстаралар» деп анықтауға болатынын айтты. Өтінім объектісіндегі ресми клас-

сификациямен салыстырғанда, судья тауарлардың «коммерциялық тұрғыдағы

практикалық мәселе» ретінде қалай қаралатынына көңіл бөлетін ұстанымды

таңдады; яғни олардың сауда бұйымы ретінде қалай көрініс беретініне баса на-

зар аударды. Осындай негізге сүйенген ол тиісті тауарлар «электр ұстаралары»

деген қорытындыға келді.

Керісінше, Апелляция соты белгіні жіктеу әдісін көбі-

рек қолдады, дегенмен тіркеушілер мен соттарға өтінім берушілердің айрықша

жағдайларға жол бермеу үшін, тауарлар мен қызметтерді ауқымды түрде такти-

калық жіктеуге дайын болу қажеттігін ескертті.

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S , Case C-205/13 (14 May 2014) EU:C:2014:322, [AG49]–[AG63]

(AG Szpunar) (Алайда өзге функционалдық элементті креатив деңгейде көрсету, мәселен, стандартты

гитара пішінінің үлгісіне ұқсамайтын стильді пайдалану – айрықша жағдайдың қолданылмауына

алып келеді; [AG64])

Сонда, [AG45]. Баламалардың кезігуі айрықша жағдайларды жоққа шығармайтын ұқсас па-

йымдаманы қараңыз: Société de Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd, O/257/13 (20 June 2013) (A.

James); [2014] EWHC 16 (Ch), [28], [30] (Arnold J). Салыстырыңыз: Philips v. Remington [1999] RPC 809

(CA), 820; Société de Produits Nestlé SA v. Unilever plc [2003] ETMR (53) 681, 688, [14]–[15].

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S , Case C-205/13, EU:C:2014:322, [AG27]–[AG28]; a’d by the

CJEU, [17]–[20].

Philips v. Remington [1998] RPC 283 (Pat).

Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products [1999] RPC 809 (CA).

Philips v. Remington [1998] RPC 283 (Pat), 305.

Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products [1999] RPC 809 (CA), 820.

146

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Еуропа соты бұл мәселені әлі қарамағанымен, 28-кластағы «ойындар мен

ойыншықтарға» қатысты берілген LEGO шағын фигураларының пішінін тіркеу

дауына қатысты тыңдады. Өтінімі жарамсыз деп танылған өтінім беруші тіркеу

кезінде ауқымды қолданыстағы «ойындар мен ойыншықтарды» басқа ойыншық

бөлшектерімен байланыстыра алатын ойыншық түрлеріне (бұл жерде фигура-

лар) дейін қысқартып, тауарды түсіндіруде функционалдық ұстанымды жақта-

ды.

Алайда апелляциялық тәртіпте қарауға аталған аргумент жеткіліксіз еді.

Мәселе 28-кластағы «үшөлшемді пазлдарға» қатысты рубик кубигі ойыншығы

пішінінің жарамсыздығын даулауда қайта көтерілді. Бас адвокат тауар сипат-

тамасын саралау фактіге негізделген шешім болғандықтан, ережеден тыс жағ-

дайлардан басқа кезде оны апелляциялық тәртіпте қайта қарауға мүмкіндік жоқ

екенін алға тартты.

Алайда мұндай пайым жасау әртүрлі формадағы «үшөл-

шемді пазлдарды» тіркеудің ауқымды жіктемесінің түрлі жағдайларда басқатыр-

ғыш немесе «сиқырлы кубиктердің» тар коммерциялық категориясына орын

бере алатынынан хабар береді. Олар тауар белгісіне өтінім беру кезінде белгі

күшін жоюды ұсынушының дәлелдеріне негізделген нарықтағы белгілі катего-

рия болды.

3.3. ТЕХНИКАЛЫҚ НӘТИЖЕ АЛУҒА ҚАЖЕТ ПІШІН

Тауар белгілері ретінде тіркелуі мүмкін пішін түрлеріне қойылатын екінші

шектеу 1994 жылғы заңның 3(2)(b) бөлімінде қарастырылған.

Бұл заң бойын-

ша белгі техникалық нәтижеге қол жеткізу үшін ғана қажет пішінді қамтыса,

онда мұндай жағдайда тіркеуге жатпайды. Көп жағдайда 3(2)(b) бөлімі 3(2)(a)

Best-Lock (Europe) Ltd v. Lego Juris A/S, R 1695/2013–4 (OHIM, Fourth BoA).

Best-Lock (Europe) Ltd v OHIM, Lego Juris A/S, Case T-395/14, EU:T:2015:380, a’d Case C-451/15P,

EU:C:2016:269.

Simba Toys GmbH v. EUIPO, Case C-30/15P, EU:C:2016:350, [46] (AG Szpunar) (Шағымданушы

Ортақ юрисдикция сотының фактілер мен дәлелдерді бұрмалағанын дәлелдеуі керек).

Сонда, [AG36]–[AG50].

EUTMR, Art. 7(1)(e)(іi); TMD 2015, Art. 4(1)(e)(iі) (пішін аясынан тыс басқа сипаттамаларды

қамтиды).

36.4-сурет. Philips айналмалы үшжүзді электр ұстара белгісі

Дереккөз: Koninklijke Philips Electronics NV.

147

ПӘНІ

бөліміне ұқсас келеді. Philips v. Remington және lego ісінде Еуропа соты ереже-

ден алып тастау жөнінде екі түсініктеме берді. Бір жағынан алып қарағанда, ол

тауар белгілеріне берілетін құқықтың кәсіпкерлердің пайдаланушыға немесе тұ-

тынушыға қажет болуы мүмкін «техникалық шешімдер немесе функционалдық

сипаттамаларды» қамтитын өнімдер ұсынуына кедергі келтірмеуін қамтамасыз

етуге арналған.

Сонымен қатар сот ережеден алып тастау жеке тұлғалардың

тіркеуді «техникалық шешімдерге байланысты айрықша құқықтарды иелену не-

месе мәңгі қалдыру мақсатында» пайдалануына, осылайша патенттік қорғаудың

белгілі мерзімін айналып өтуіне мүмкіндік бермейтінін атап өтті.

Дегенмен сот

«техникалық нәтиже» ұғымын оған патент құқығында берілген мән-маңызбен

шектемейді.

Бұл әрбір пішіннің функциясы немесе міндеті болғандықтан (ста-

қан сұйықтық құюға арналған деген сияқты),

қарапайым функционалдыққа қа-

рағанда жоғары шек болғандықтан, тұжырымдама пішіндердің қалаулы және іс

жүзінде пайдалы аспектілерін қамтиды. Демек, ережеден алып тастау тауарды

сақтауға ыңғайлы жағдай туғызуға немесе тасымалдауды жеңілдететін; сондай-

ақ ерекше беріктік пен материалды аз мөлшерде қолдануды қамтамасыз етіп,

сатып алушыға басқа да «оңтайлы сипаттаманы» ұсынатын формаларды еске-

руге тиіс.

Nestlé SA v. Cadbury ісінде «Техникалық нәтиже» тауарды пайдалану әдіс-

тәсілімен шектеліп қалмай, олардың өндіру тәсілін кең ауқымда қамтуға қауқа-

ры жете ме» деген мәселе туындады. Өтінім Кit-Кat төртжолақты шоколад қо-

сылған вафли плиткасының пішініне қатысты берілген еді. Тұтынушылар шоко-

ладты жолақтар арасындағы ойық арқылы оңай бөле алды. Себебі оның қыры

мен ойығы шоколад құю тәсілінің арнайы процесінен түзілді. Бас адвокат ереже

негізінде бәсекелестерге «техникалық шешімдерді», оның ішінде өндірістік про-

цестерді еркін қолжетімді етіп, сол арқылы оларды тіркеуден алып тастау ама-

лы орын алып жатқаны жайындағы сот пікірімен келісті.

Алайда Еуропа соты

мұнымен келіспей, алдыңғы доктринамен салыстыруға болатын мейлінше дәл

интерпретацияны жақтады және техникалық нәтиже ережеден алып тастау «қа-

растырылатын тауарлардың өндірісіне емес, жұмыс істеу тәсіліне ғана қолданы-

лады» деген пайым жасады.

Koninklijke Philips v. Remington, Case 299/99 [2002] ECR I–5475, [78]; Lego Juris v. OHIM, Case

C-48/09P [2010] ECR I–8403, [43].

Koninklijke Philips v. Remington, Case 299/99 [2002] ECR I–5475, [82]; Lego Juris v. OHIM, Case

C-48/09P [2010] ECR I–8403, [45]–[46].

Yoshida Metal Industry Co. v. OHIM, Pi-Design, Joined Cases T-331/10 RENV and T-416/10 RENV,

EU:T:2015:302, [59] (7(1)(e)(ii) бап сондай-ақ патенттелетін инновациялық техникалық нәтижелермен

қатар, техникалық нәтиже алуға қажетті тауарлардың пішінін қорғауға бағытталған).

Yoshida Metal v. EUIPO, Pi-Design, Case C-421/15P, EU:C:2017:360, [26] («Айрықша» және «қажет»

терминдеріне сәйкес, қарапайым функционалдық пішіндерге қарағанда [7(1)(е)(II) бап], техникалық

шешімді ғана қамтитын және тауар белгісі ретінде тіркелуі аталған техникалық шешімді басқа кәсі-

порындардың пайдалануына кедергі келтіретін тауар пішіндерінің тіркелмейтініне кепілдік береді).

Алайда жалпы үлгіге жақын келетін функционалдық пішіндер енді 3(2)(а) бөлімге сәйкес алынып

тасталуы мүмкін.

EUIPO Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 6, [3] (‘Shape or Other Characteristics of

Goods Necessary to Obtain a Technical Result’).

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd, Case C-215/14, EU:C:2015:395, [AG72]–[AG78];

[2014] EWHC 16 (Ch), [68], [72] (Arnold J) келісті.

Société des Produits Nestlé SA v Cadbury UK Ltd, Case C-215/14 [2015] ETMR 50, [52]–[57].

148

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(i) Пішін қай кезде техникалық нәтижеге қол жеткізу үшін «қажет?» 3(2)(b)

бөліміне қатысты негізгі сауал: пішін қай кезде техникалық нәтижеге қол жеткізу

үшін қажет. Бұл мәселе Philips v. Remington ісінде тыңдалған еді. Philips компа-

ниясы бәсекелесі Remington шығарған айналмалы үшжүзді электр ұстарасын са-

туға кедергі жасау мақсатында сотқа арызданған. Philips компаниясы 1966 жылы

осындай электр ұстараларын әзірлеп, 1985 жылы ұстараны бейнелейтін фигура-

тивтік белгіні тіркеген еді, ал 1995 жылы Remington-ға қарсы интеллектуалдық

меншікті бұзуға қатысты іс қозғады. Remington өз тарапынан оның техникалық

нәтижеге қол жеткізу үшін жасалған қажетті пішін екенін негізге ала отырып,

істің жарамсыздығы туралы қарсы талап қойды. Philips «қажетті пішін дегеніміз

техникалық функцияны орындауға қабілетті «жалғыз» нұсқа болуға тиіс» деген

уәжін алға тартты. Бірдей көрсеткішке, яғни толық әрі таза қырынуға қол жеткізе

алатын басқа пішіндердің кезігетінін көрсету – оның тек аса қажеттілік тудыр-

ғанын немесе нәтижеге жету жолында түкке жарамсыз екенін айғақтайтын еді.

Керісінше, Remington «қажеттінің» барлығы себебі бар ғана қажеттіліктерге қа-

тысты екенін мәлімдеді. Егер пішін қалаған нәтижеге (таза қырыну) қол жеткізу

үшін таңдалса, онда осы ереженің мән-мағынасына сай «қажет» болған. Бірінші

инстанция соты бастапқыда Remington

пайдасына шешім шығарды, сондай-ақ

Апелляция соты уақыт өте келе аталған мәселе бойынша Еуропа сотына бірқа-

тар сауал жолдады.

Осы ереже үшін бәсеке саясатының негіздерін анықтаған

сот қажеттіліктің себепті түсініктемесін қолдады. Сот «пішіннің маңызды сипат-

тамалары «техникалық функцияны орындайтын және осы функцияны орындау

мақсатында таңдалған» кезде ережеден алып тастау амалы қолданылады» деген

тұжырым жасады.

Бірдей техникалық нәтижеге қол жеткізе алатын өзге пішін-

дердің кездесуі – бас тарту әрекетінің аталған негіздемесін еңсеру үшін жеткілік-

сіз саналды.

Пішіннің «техникалық нәтижеге таңылуына» байланысты кейінгі нұсқаулар

Lego Juris ісінде ұсынылды, онда танымал Lego бөлшектерін өндірушілер өзге

заттардың арасынан 8-кластағы «оқу құралы» мен 28-кластағы «ойындар мен

ойыншықтарға» арналған қызыл бөлшек суретін Қауымдастықтың тауар белгісі

(CTM) ретінде тіркеді (36.5-суретті қараңыз). Бәсекелестер жарамсыздық кедер-

гісімен ұшырасқан контексте танылған кезде Күшін жою бөлімшесі оның (дөңес-

ше; жанама шығыңқы жерлері; тегіс қырлары; қуыс белдемшесі мен жалпы пішіні

сияқты) барлық маңызды қасиетін анықтап, әрбір сипатқа белгілі бір техникалық

функция теліп берді. Осы ұстаным кейінгі барлық апелляцияларда, тіпті Еуропа

сотында да мақұлданды.

Lego ісінен кейін Еуропа одағының Интеллектуалдық

меншік ведомствосының (EUIPO) Апелляция кеңесі нақтырақ нұсқаулар берді:

«Тиісті элемент болмаса, онда сынақ техникалық нәтижеге қол жеткізе алмайды,

ал тиісті элемент айтарлықтай деңгейде өзгертілсе, онда техникалық нәтиже де

соған сай өзгереді».

Philips v. Remington [1998] RPC 283 (Pat).

Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products [1999] RPC 809 (CA).

Koninklijke Philips v. Remington, Case 299/99 [2002] ECR I–5475, [80].

Сонда, [81].

Lego Juris v. OHIM, Mega Brands, R 856/2004-G [2007] ETMR 11(OHIM, GBoA), [54]; Case T-270/06

[2009] ETMR 15, [39], [70]–[75]; Case C-48/09P [2010] ECR I–8403, [72]–[74].

L&D v. Julius Sämann Ltd, R 1283/2013–4 (OHIM, Fourth BoA), [36].

149

ПӘНІ

ii) Бұрын алынған патенттерге сүйену қажет пе? Ұқсас тауарға қатысты

бұрын алынған патенттің болуы өтінім берілген пішіннің техникалық сипатын

растауға қаншалықты «бұлтартпас дәлел» бола алады? Бұған дейінгі патент дис-

позитивті емес, дегенмен техникалық нәтиже алуға қажетті негізгі сипаттама-

ларды бағалау кезінде маңызға ие.

Біршама жағдай бұрын алынған патенттік

формуланың көлеміне байланысты қалыптасады. Бұрын алынған патент өнерта-

бысты жүзеге асырудың ұтымды нұсқасы ретінде тауар белгісі болып табылатын

пішіннің қасиетін қамтыса, бұл мықты презумпция орнатады, әрі техникалық

сипаттар қатарына кіретініне «бұлтартпас» дәлел болады.

Алайда патент фор-

муласында пішіннің жеке қасиеті көрсетілгенімен, жалпы пішін техникалық деп

танылмаған жағдайларда бұрын алынған патенттің болуы маңызды емес.

3.4. ТАУАРДЫҢ МАҢЫЗДЫ ҚҰНДЫЛЫҒЫН АРТТЫРАТЫН ПІШІН ЖАҒДАЙЫ

Тауар белгісі ретінде тіркелетін пішін түрлеріне қойылатын үшінші айрықша

жағдай 1994 жылғы заңның 3(2)(с) бөлімінде қарастырылған.

Осы заңға сәйкес,

белгі тауар құндылығын мейлінше арттыратын пішіннен ғана қалыптасқан бол-

са, онда тіркеуге жатпайды.

Еуропа соты осындай айрықша жағдайды таяуда

балалар орындығының пішіні жөніндегі өтінімге қатысты Hauck ісінде қарады.

Бас адвокат «аталған ереженің телеологиялық мақсаты – тауар белгісі құқығы

беретін қорғау мен өнеркәсіптік үлгілер және авторлық құқық ұсынатын қорғау

Lego Juris v. OHIM, Mega Brands, Case C-48/09P [2010] ECR I–8403, [85]; Yoshida Metal Industry Co.

v. OHIM, Pi-Design, Joined Cases T-331/10 RENV and T-416/10 RENV, EU:T:2015:302, [54]–[59].

Lego Juris v. OHIM, Mega Brands, R 856/2004-G [2007] ETMR 11, [8], [40], [47], (OHIM, GBoA).

Best-Lock (Europe) Ltd v. Lego Juris A/S, R 1695/2013–4 (OHIM, Fourth BoA) (мини-лего пішіндері).

EUTMR, Art. 7(1)(e)(iіі); TMD 2015, Art. 4(1)(e)(iіі) (пішін аясынан тыс басқа сипаттамаларды

қамтиды).

Талқылауды қараңыз: A. Kur, ‘Too Pretty to Protect? Trade Mark Law and the Enigma of Aesthetic

Functionality’, in J. Drexl et al. (eds), Technology and Competition: Essays in Honour of Hans Ullrich

(2009), 139–60, 2011 жылы жаңартылған және онлайн қолжетімді: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.

cfm?abstract_id=1935289.

36.5-сурет. Lego бөлшегі

Дереккөз: Lego Juris v. OHIM, Case C-48/09P [2010] ECR I–8403.

150

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

арасындағы шектеуді белгілеу» деп пайымдады.

Бұл «техникалық немесе прак-

тикалық функцияларға жауап бермейтін тауарлардың сыртқы қырын монопо-

лиялаудың алдын алуға, сондай-ақ тауар тартымдылығын айтарлықтай артты-

рып, тұтынушы талғамына әсер етуге» негізделеді.

Сондықтан оның аясынан

бейнелеу немесе қолданбалы өнер туындыларының шеңберінен шығатын жағ-

дайлар кездесіп қалады. Демек, дизайн «олардың өтімділігін жетілдіреді, сөй-

тіп, тауар атаулының нарықтағы табысын анықтайтын іргелі элементтердің бірі

болған «практикалық объектілерге» де таралады.

Осылайша, эстетикалық тар-

тымдылық экономикалық құндылыққа айналады. Мұндай тұжырымды қабылда-

ған Еуропа соты зергерлік бұйымдар немесе мүсіндер сынды эстетикалық тар-

тымдылығы негізінде ғана сатып алынатын өнімдерге қолданылуын шектейтін

осы ереженің тар мағынадағы түсініктемесін (интерпретация) қабылдамады.

Сондай-ақ айрықша жағдай «әрқайсысы осы өнім құндылығын анағұрлым арт-

тыра алатын бірнеше сипаттамалары бар өнім пішінінен тұратын белгіге қатыс-

ты қолданылады».

Сондықтан ол тұтынушыларға өзінің визуалды стилімен ғана

емес, қауіпсіздігі, жайлылығы және сенімділігімен ұнаған trip-trapp орындығы

сияқты, «құрама» пішіндерге де пайдаланылады. Демек, эстетикалық тартым-

дылық – қажетті талап, әйтсе де ол маңызды фактор ретінде тұтынушылар үшін

өнім тартымдылығының жалғыз немесе тіпті бастапқы негізі болмауға тиіс.

Жарамды деп тұжырымдалған критерийдің мақсаты – пішіннің эстетикалық

құндылығы өнімнің коммерциялық құндылығы мен тұтынушының сатып алу

жөніндегі шешімін анықтау үшін қаншалықты маңызды екеніне көз жеткізу.

Сот

мұны бағалау кезінде ескерілуге тиіс факторлар қатарына, демек: (i) тұтынушы

көпшіліктің өнім пішінін қабылдауын назарға алумен бірге, мынадай қосымша

критерийлерге: (ii) тауар категориясының төл табиғаты (әдетте визуалды тар-

тымдылық осы категория үшін маңызды ма?); (iii) қарастырылатын пішіннің көр-

кемдік құндылығы; (iv) оның тиісті нарықта кеңінен қолданылатын басқа пішін-

дерден өзгешелігі; (v) бағаның ұқсас өнімдерге қатысты елеулі айырмашылығы;

(vi) қарастырылып отырған өнімнің эстетикалық сипаттамаларына ерекше мән

беруге бағытталған стратегияны әзірлеу жатады деп түсіндірді.

Bang & Olufsen ісі аталған тармақшаларда келтірілген дәлелдер табиғатын дәл

көрсетеді.

Осы орайда тұтынушылық қабылдау диспозитивті болмаса да, жо-

ғары дәрежелі спикерлер категориясына арналған динамиктің жұқа стилистика-

лық дизайны сауда жасауға ынталандырушы фактор болды. Бұған қоса, өндіруші

Hauck GmbH v. Stokke, Case C-205/13, EU:C:2014:322, [AG70] (AG Szpunar).

Сонда, [AG80].

Сонда, [AG81]–[AG84].

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13 [2014] ETMR 60, [31]–[32].

Сонда, [36].

Bang & Оlufsen v. OHIM, Case T-508/08 [2012] ETMR 10, [73]–[77] (Біршама эстетикалық тартым-

дылығы бар, бірақ дыбыс сапасы мен көркем брендке сай сатып алынған қарындаш пішінді дауыс

зорайтқыш).

EUIPO Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 6, [4] (‘Shape or Other Characteristics

Giving Substantial Value to the Goods’).

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13 [2014] ETMR 60, [34]–[35].

Bang & Olufsen v. OHIM, Case T-508/08 [2012] ETMR 10.

151

ПӘНІ

осы дизайнды брендингке жұмсаған күш-жігерінің бір бөлігі ретінде ұсынды.

Дистрибьюторлар мен саудагерлер тарапынан жинақталған сауда деректеріне

сүйенсек, «пішін – музыкалық репродукция үшін уақытқа тәуелсіз таза, нәзік

мүсін ретінде [қабылданған]». Сондай-ақ тұтынушылардың техникалық дыбыс

сапасы сияқты, басқа да ерекшеліктерді бағалағаны, демек, оның эстетикалық

құндылығы жалпы коммерциялық құндылық пен тартымдылықты мейлінше

арттырды деген тұжырымды жоққа шығармайды.

Таяу аралықта судья Арнольд

Лондондағы такси пішініне қатысты дауда Hauck критерийін қолданды.

Осыған

байланысты алдын ала екі маңызды түсініктеме берді. Біріншіден, пішін (дизайн

құқығына қатысты мағынада) маңызды эстетикалық құндылыққа ие болғаны аб-

зал, нәтижесінде «сату мен жарнамадан түскен гудвилл маңызды болмайды».

Бренд құндылығы есепке алынбады. Екіншіден, қарастырылып отырған пішінді

балама үлгілердің пішіндерімен салыстыру субстанционалдықтың орынды (бі-

рақ жеткіліксіз) көрсеткіші болар еді.

Жоғарыда келтірілген (і), (vi) критерий-

лерге сәйкес дәлелдердің жүйелі талдауы пішіннің белгіге мейлінше құндылық

бергені туралы тұжырымға алып келді. Судья Арнольд пішінге арналған дизайн

қорғанысы мен тіркелген тауар белгісін қатар іздеу кезінде белгі тауар белгісі

құқығы беретін мерзімсіз ұзарту арқылы 25 жылдық дизайн монополиясының

негізгі саясатын бұзатынын атап өтті.

(i) Маңызды құндылық эстетикалық тартымдылық шеңберінен шыға ма?

Басқаша айтқанда, өнімнің эстетикалық тартымдылығынан өзге, өзіне тән әрі

құндылығын барынша арттыратын қасиет-қабілеті айрықша жағдайға жата ма?

Осындай пайым жасауға екі себеп бар. Біріншіден, Еуропа сотының ауқымды қо-

рытындысы бұл мүмкіншілікті басы ашық күйінде қалдырған секілді: «1989 жыл-

ғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 3(1)(e)(iii) бабында айтылған тіркеуден

бас тарту негізі әрқайсысы өнім құндылығын мейлінше арттыра алатын бірнеше

сипаттамасы бар өнім пішінінен ғана тұратын белгіге қолданылады».

100

Алайда

бұл қарастырылатын мәселеге қарай анықталуға тиіс. Соттан осы бірқатар се-

бептерге қатысты өздері ұнатқан (эстетикасы, эргономикалық дизайны, жайлы-

лық, қауіпсіздік т.б.) «құрама» пішіндерге ережені тұтынушылардан қолданыла

алатын-алмайтыны жайында сұралды. Соттың пайымынша, эстетикалық тартым-

дылық тұтынушыларды пішінді сатып алуға ынталандыратын өнімнің маңызды

сипаттамасы іспетті қызмет атқарады; бұдан басқа да қасиеті болуы мүмкін, әрі

ол айрықша жағдайға кедергі келтірмейді.

101

Екіншіден, көңілге қонымдысы –

осы ереже негізінде жатқан саяси негіздемелер тұтынушылардың пішінді бас-

қа сипаттамалар негізінде бағалайтын жағдайларға да қолданылады. Патенттік

қорғау болмаса, онда қауіпсіздікті не жайлылықты қамтамасыз етудің қажетті

элементі – тауар белгісін қорғаудан алып тастау, өйткені ол өнімге эстетикалық

болмаса да, маңызды құндылық қосады. Еуропалық одақтың Интеллектуалдық

меншік ведомствосының (EUIPO) кейбір апелляциялық кеңестері осындай кең

Сонда, [73]–[77].

The London Taxi Corporation Ltd v. Frazer-Nash Research Ltd [2016] EWHC 52 (Ch), [196]–[215].

Сонда, [209].

Сонда, [213]–[215].

100

Hauck GmbH & Co. KG v. Stokke A/S, Case C-205/13 [2014] ETMR 60, [36].

101

Бұған қоса, сот қабылдаған факторлар ([34]–[35]) өнімнің эстетикалық тартымдылығын бағалау

тұрғысында жүргізіледі.

152

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

мағыналы интерпретацияны қолдады, дегенмен сот Hauck ісін ауқымды тұрғыда

қарауға ниет білдірмеді.

102

ii) «Маңызды құндылыққа» не жатпайды? Еуропалық одақтың Интеллек-

туалдық меншік ведомствосы (EUIPO) «қазіргі бизнесте нарыққа шықпай тұрып

зерделенбейтін, зерттелмейтін не өнеркәсіптік үлгі объектісіне айналмайтын

өнеркәсіптік мақсаттағы өнімнің жоқтығын ескере келе», кез келген жағымды

не тартымды пішін айрықша жағдайға жата бермейтінін атап өтті.

103

Демек, «ма-

ңызды» дегеннің өзі, осы тұрғыдан алғанда, мәнге ие секілді. Бұған қоса, пішін

тұтынушыларға брендтің беделіне не тартымдылығына сай ұнаса, айрықша жағ-

дай қолданылмайды.

104

Алайда пішіннің әрі эстетикалық, әрі брендтік тартым-

дылығы байқалған тұста айрықша жағдай қолданылады.

105

4. ГРАФИКАЛЫҚ РЕПРЕЗЕНТАЦИЯ МҮМКІНДІГІ

1994 жылғы заңның 1(1) бөліміне сәйкес, тауар белгісі ресми тіркелуі үшін қа-

жет екінші жалпы талап – белгі «графикалық репрезентация» ұсынуға қабілетті

болуға тиіс. Бұл талап алдыңғы тарауда талқыланды.

106

5. АЖЫРАТУ ҚАБІЛЕТІ

1(1) бөлім/4-бапқа сәйкес, тауар белгісінің тіркелуі үшін еңсерілуге тиіс үшін-

ші және соңғы кедергі – белгі «бір кәсіпорынның тауарын немесе қызметін бас-

қа кәсіпорынның тауарынан немесе қызметінен ажыратуға қабілетті» болуы ке-

рек. Бұған қоса, 3(1)(а) бөлімге сәйкес, 1(1) бөлімдегі талаптардың кез келгенін

орындамау – белгі тіркелмеуінің абсолюттік негізі.

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң қабылданғаннан кейін,

107

Британия сот-

тары «ажырату қабілетіне» басымдық бере отырып, алдағы тарауда қарасты-

рылатын айрықша сипаттаманың басқа да маңызды талаптарын жоққа шығар-

май анықтау үшін ерен күш-жігер жұмсады. Нақтырақ айтқанда, соттар белгінің

«ажыратуға қабілетті болу» талабы мен 3(1)(b) бөлімдегі «айрықша сипаттама-

сынан айырылған» белгілерге қатысты айрықша жағдайлар арасындағы өзара

байланысты түсінуге тырысты. Мұндағы мақсат – белгінің бір мезгілде «ажырату

қабілеті» мен «айрықша сипаттамасынан айырылу» мүмкіндігін болжайтын заң

102

Consorzio Origini v. Vitra Collections AG, R 664/2011–5, (OHIM, Fifth BoA), [15] («Айрықша жағ-

дай пішіннің эстетикалық құндылығымен ғана шектелмейді, функционалдық (шешімде көрсетілген

қауіпсіздігі, ыңғайлылығы және сенімділігі) және құнын арттыратын басқа да сипаттамаға қолданы-

лады; Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG, R 2450/2011 G (EUIPO, GBoA), [31]. Алайда аталған екі

шешім де айрықша жағдай пішінге маңызды эстетикалық құндылық қосу негізінде қолданылады деп

тұжырымдайды.

103

Gancino Quadrato Singolo, R 395/1999–3 (OHIM, BoA), [33].

104

Christian Louboutin v. Van Haren Schoenen BV Case C-163/16, EU:C:2017:495, [70] (AG Szpunar)

(«Талдау пішіннің ішкі құнына ғана қатысты және белгінің немесе оның иесі беделінен туындайтын

тауар тартымдылығын ескермейді»); The London Taxi Corporation Ltd v. Frazer-Nash Research Ltd

[2016] EWHC 52 (Ch), [209].

105

Benetton v. G-Star, Case C-371/06 [2007] ECR I–7709.

106

35-тарау, 2.1.3-бөлімді қараңыз.

107

Bently and Sherman (2001), 769–73.

153

ПӘНІ

қарастырған дилемманы шешуге деген ұмтылыс. Соттың бұл ұмтылысы бірқатар

дәйексіз шешімдер мен іске асырылмайтын сынақтарға алып келді.

108

Осыны ес-

керген Philips v. Remington ісінде

109

Еуропа соты оның басы артық жұмыс екенін

нақтылап берді.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, Remington компаниясы айналмалы үшжүз-

ді электр ұстарасының пішініне қатысты Philips-тің тіркеуіне дау тудырған еді.

Апелляция соты «белгінің бір кәсіпкердің тауарын екінші кәсіпкердің тауарынан

«ажыратуға қабілетті» болуын алдын ала қойылған талап» деп шешті. Негізінде,

сот бұл мәселені белгінің «айрықша сипаттамасынан айырылуы» жағдайын тал-

қыламас бұрын қарастыруға тиіс еді.

110

Аталған фактілер негізінде Апелляция

соты айналмалы үшжүзді электр ұстарасының критерийге сәйкес келмейтіні жа-

йында шешім шығарды. Себебі сот «белгінің қандай да бір «өзіндік қосымшасы»

кезігіп, оны ажыратуға қабілеттілік танытуы үшін таза функционалдық сипатқа

ие болмағаны жөн» деген тұжырым жасады. Мұндай өзіндік ерекшелігі (өзгеріс)

бар белгі бірінші қадамнан өте алады, яғни ажыратуға қабілетті келеді, ал екін-

шісінен өтуі екіталай (нақты деректер бойынша ерекше сипаттамасынан айыры-

луы ықтимал).

Еуропа соты «еуропалық құқықта «өзіндік өзгеріс» критерийі жоқ» деген ше-

шім шығарды.

111

Сондай-ақ белгі, шын мәнінде, өзінің табиғаты не пайдаланы-

луы тұрғысынан дараланатын болса, онда ол бір кәсіпорынның тауарын басқа

кәсіпорын тауарынан «ажыратуға қабілетті» анықтамасына сай талқыға түсе

алады.

112

Нақтырақ айтқанда:

1989 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 3(1)(b), (с) және (d) баптары

мен 3(3) бабына сәйкес, «белгі иесінің тауарларын басқа кәсіпорын тауарынан

ажыратуға қабілетсіз» деген негіз аясында тіркеуден алып тасталған белгілер ка-

тегориясы болған жоқ.

113

Еуропа соты 1989 жылғы Тауар белгісі директивасының

(TMD) 2 және 3(1)(a),(d) баптарын «бірге қарастыруды» ұсынды. Өйткені олар

бірін-бірі толықтырып тұрады. 3(1)(а) бап «жалпы тауар белгісі бола алмайтын

белгілерді тіркеуден шығаруды» көздейді.

114

Осы тұрғыдан алғанда, ол 3(1)(b), (c),

(d) баптарында айтылған ережелерге ұқсас.

115

Атап өткен арнайы үш айрықша

жағдай ажырату қабілетіне қойылатын негізгі талаптың анықтамасын құрайды.

108

Dyson v. Registrar of Trade Marks [2003] ETMR (77) 937, 945, [16].

109

Koninklijke Philips v. Remington, Case 299/99 [2002] ECR I–5475.

110

Philips v. Remington [1999] RPC 809 (CA).

111

Koninklijke Philips v. Remington, Case 299/99 [2002] ECR I–5475, [41]–[46].

112

Сонда, [39].

113

Сонда, [40].

114

Сонда, [37].

115

Сонда, [38]. Бұл шешім «белгінің абстрактілі ажырату қабілетінің болуына қатысты 1-бөлімді

түсінуге мүмкіндік береді» деген тұжырым жасалды, демек, 3(1)(b),(d) бөлім белгінің тіркеу сұралатын

тауарлар мен қызметтерді ажыратуға ықпалы болғаны ма? D. Keeling, ‘About Kinetic Watches, Easy

Banking and Nappies that Keep a Baby Dry’ [2003] IPQ 131, 134–6; Sat. 1 v. OHIM, Case C-329/02P [2004]

ECR I–8317, [AG16]–[AG17] (AG Jacobs). Расында, Еуропа соты «белгінің «жалпы тауар белгісін көрсете

алуы» нақты өнімге немесе қызметтерге қатысты CTMR 7(1)(b) бабының мақсатына сәйкес, міндетті

түрде белгінің айрықша сипаттамасы барын білдіре бермейтінін» мәлімдеді: Henkel v. OHIM, Joined

Cases C-456/01P and C-457/01P [2004] ECR I–5089, [32]; OHIM v. BORCO-Marken-Import Matthiesen

GmbH & Co. KG, C-265/09P [2010] ECR I–8265, [29]. Бұл пікірді Керли «неміс теориясы» деп атады

және ол бірден қатаң сынға ұшырады: Kerly, [2–104], [2–108]–[2–111]. Оның орнына Керли авторлары

«бұл сөз тіркесі кез келген тауар белгісінің «маңызды функциясынан» хабар беретінін және соны

тұтас қамтитынын» мәлімдеді.

154

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Белгі айрықша сипаттамасынан айырылса, оған ажырату қабілеті, ал дескриптив

болса, оған да ажырату қабілеті жетіспейді т.с.с. Алайда 3(1)(а) бап «айрықша

сипаттаманың болмауына байланысты тіркеуден бас тартуға жеке негіз» емес.

116

Іс жүзінде 3(1)(а) баптың әрекеті «белгі» мен «графикалық репрезентацияға» қо-

йылатын талаптардың сақталуын сынақтан өткізуге саяды.

6. БӨЛШЕК САУДАҒА АРНАЛҒАН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ

БЕЛГІЛЕРІН ҚОРҒАУ

Қызмет көрсету маркалары, яғни қызмет көрсетуге қатысты қолданылатын

белгілер алғаш рет Ұлыбританияда 1984 жылғы Тауар белгісі туралы заң (өз-

гертулер мен толықтырулар) қабылданғаннан кейін тіркелу қабілетіне ие болды.

1994 жылғы заңға сәйкес, қызмет көрсету белгілері тауар белгілері секілді қа-

ралады. Бұл кәсіби, қаржылық, коммерциялық немесе жеке қызмет көздеріне

тауар өндірушілер мен саудагердің гудвилін заңды тұрғыда қорғауға мүмкіндік

береді.

Олар Ницца классификациясының жүйесіне енгізілмегенімен, Еуропалық

одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) мен мүше-мемлекет-

тер белгілерді «бөлшек сауда қызметтері» үшін тіркеуге рұқсат беруге міндет-

ті. Praktiker Bau-und Heimwerkermärkte AG ісінде

117

өтінім беруші «do-it-yourself

(«өзің жаса») секторындағы құрылыс, тұрмыстық және бау-бақша тауарлары-

ның бөлшек саудасы» үшін Praktiker-ге Германияда тіркеу сұрады. Германия фе-

дералдық патент соты (Bundespatentgericht) Еуропа сотына белгіні бөлшек сауда

қызметіне арнап тіркеуге қатысты бірнеше сауал жолдады. Сот «тауар белгілері

директивасында «қызметтер» ұғымын шектейтін талап жоқ» деген шешімге кел-

ді және бөлшек сауда тауар таңдауды, сондай-ақ «тұтынушыны бәсекелеспен

емес, кәсіпкермен мәміле жасауға бағыттайтын» қызметтер ұсынатынын атап

өтті.

118

Сот «мұндай кең ауқымды тіркеуге білдірген наразылықты бас тарту не-

месе құқықбұзушылықтың салыстырмалы негіздеріне қатысты шатастыру ықти-

малын «жаһандық бағалау» арқылы әжептәуір реттеуге болатынын» мәлімдеді.

Яғни аталған қызмет тиесілі тауар немесе тауар түрлері көрсетіліп, оған «тұтыну-

шылардың оларды емін-еркін қарастырып, сатып алуына мүмкіндік беретін әр-

түрлі тауарларды біріктіру» сияқты ортақ тұжырым қолданылса, спецификация

жарамды саналар еді.

116

Koninklijke Philips v. Remington, Case 299/99 [2002] ECR I–5475, [46].

117

Case C-418/02 [2005] ECR I–5873.

118

Сонда, [34]. Дегенмен қараңыз: Apple Inc. v. German Patent Oce, Case C-421/13 [2014] ETMR

48, [26], мұнда сот «қызметтер сол тауарларды сату жөніндегі ұсыныстың ажырамас бөлігі ретінде та-

нылмаса (мәселен, нарыққа шығатын тауарлар жөнінде семинар сынды ұйымдастыру іс-шаралары),

онда белгіні қызмет түрлеріне арнап тіркеуге мүмкіндік барын мойындайды. Сот мұндай қызметтер-

дің «ақылы» екенін жеткізді. Мұндай пайым жасаудың мәні Praktiker ісіне қарағанда мүлдем өзгеше,

өйткені онда қызметтерді егжей-тегжейлі көрсету қажеттілігі әдейі қабылданбады, әрі бұл осылайша

иелік етудің шексіз екеніне күмән туғызады. Бәлкім, сот Apple ісінде түрлі өндірушілердің емес, өз

тауарларын сатқан кәсіпкер бұрынғысынша бөлшек сауда қызметтерін ұсына алатынын анықтауды

мақсат еткен шығар.

155

ПӘНІ

7. ҰЖЫМДЫҚ ЖӘНЕ СЕРТИФИКАТТАУ БЕЛГІЛЕРІ

Британиялық тауар белгісі құқығы ұжымдық түрде қолданылатын немесе

«топтық» деп аталып, белгілі бір шарттарды орындау арқылы белгі иесінен өзге

адамдар қолдана алатын белгілердің екі формасын мойындайды.

119

Ұжымдық

белгі – «белгінің меншік иесі атанған қауымдастық мүшелерінің тауарларын не-

месе қызметтерін басқа кәсіпорындардың тауарынан немесе қызметтерінен»

ажырататын белгі.

120

Мұндай белгіні қолданатын кәсіпкер – «клубтың» немесе

қауымдастықтың мүшесі. Мүше-кәсіпкер өнімін өзге мүше емес кәсіпкерлер

өнімдерінен ажыратуға көмек береді және biid registered interior designer бел-

гісі бұған мысал бола алады.

121

Ал сертификаттау белгісі – қолданылатын тауар-

лар мен қызметтер тауардың шыққан тегіне, материалына, оларды дайындау

немесе қызметтерді ұсыну тәсіліне, сапасына, нақтылығы мен өзге де сипатта-

маларына қатысты белгі иесі арқылы сертификатталғанын айғақтайтын белгі.

122

Белгі иесі белгі қолданылатын өнімдердің белгілі бір сипаттамаға ие екенін куә-

ландырады. Ең үздік мысалдар мыналар: stilton

123

және kitemark логотиптері.

124

Алғашқысынан байқағанымыздай, сертификаттау тіпті ұжымдық белгілер тауар

өндірілген жердің географиялық атауларын (GIs) қорғау үшін пайдаланылуы

мүмкін.

125

Жеке тауар белгілеріне қарағанда, ұжымдық және сертификаттау белгілері

сараптаманың екі кезеңінен өтеді. Өтінімнің өзіне бастапқы сараптама жаса-

лады, онда белгі (сәл өзгертілген) абсолютті және салыстырмалы негіздер бо-

йынша бағаланады. Одан кейін тіркеу ведомствосы екі белгі түрін пайдалануды

реттейтін регламентке шолу жасайды. 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның

1-қосымшасында ұжымдық белгілерге қатысты арнайы ережелер қамтылған.

Өтінім беруші «белгіні пайдалануға өкілетті тұлғалар, қауымдастыққа мүше болу

тәртібі және бар болған жағдайда заңсыз қолдануға қарсы салынған санкциялар

айқындалған белгіні пайдалану шарттары» көрсетілетін нормативтік құжаттар-

ды ұсынуға тиіс.

126

2-қосымшада сертификаттау белгілеріне қойылатын осыған

ұқсас талаптар берілген. Сондай-ақ қосымшада «қашықтан басқару» шарты

көрсетілген, мұндайда иесі сертификатталатын өнімге қатысты бизнес жүргізе

алмайды,

127

яғни «белгіні пайдалануға кімнің өкілетті екенін, белгі арқылы серти-

фикатталатын сипаттамаларды; сертификаттаушы органның сол сипаттамалар-

ды тексеріп, белгіні пайдалануды қалай бақылайтынын; белгіні пайдалану мен

119

Белгілердің бұл түрлері басқа бірнеше юрисдикцияларда да танылған. Шолуды қараңыз:

WIPO, ‘Technical and Procedural Aspects Relating to the Registration of Certication and Collective

Marks’, 15 February 2010 (SCT/23/3).

120

TMA 1994, s. 49(1). Paris, Art. 7bis ұжымдық белгілерді қабылдау үшін мүшелікті талап етеді.

121

Reg. No. UK00003127914. BIID «Британия интерьер дизайны институтын» айғақтайды.

122

TMA 1994, s. 50(1).

123

Reg. No. UK0000831407. Белгі тауардың шыққан тегінің атауы мен осы көк (зеңді) ірімшікті

өндіру әдісін растайды.

124

Reg. No. UK00002265372 (Британия стандарттар институты белгілеген стандарттар бойынша

өнім қауіпсіздігін сертификаттау, 2012 жылы EUTM тіркеу жүйесінің пайдасына белгіден бас тартқан

секілді).

125

M. Gonzalez, ‘Collective, Guarantee and Certication Marks and GIs: Қараңыз: Connections and

Dissimilarities’ (2012) 7 JIPLP 251; GIs үшін, 43-тарау.

126

TMA 1994, Sch. 1, para. 5.

127

TMA 1994, Sch. 2, para. 4.

156

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

дауларды шешу процедурасына байланысты төленетін сомаларды (бар болса)»

белгілейтін нормативтік құжаттарды ұсыну қажеттілігін орындай алмайды.

128

Мұндай белгілерге тән мәселелерге: ұжымдық және сертификаттау белгілеріне

қолданылатын ерекше сипаттың модификацияланған критерийі; осындай белгі-

лерді иеленетін қауымдастықтардың (құқықтық) сипаттамасы, күшін жою және

құқықбұзушылық негіздері; сондай-ақ аталған белгілердің тұтынушыларға заң

бойынша міндетті кепілдік беру дәрежесі жатады.

129

Екі белгі пайдаланушылар

тобына арналған басқару регламенті жалпыға қолжетімді болуға тиіс болса да,

ұжымдық белгілер салыстырмалы түрде анағұрлым дискрециялық тұрғыда қа-

ралады; ал сертификаттау белгілерін сертификат спецификациясына сәйкес ке-

летін кез келген тұлға пайдалана алады.

130

EО деңгейінде белгілердің екі түрі де 2015 жылғы Тауар белгісі директива-

сында (TMD) кездеседі.

131

Бұрынғы қоғамдастық тауар белгісі (CTM) режимінде ұжымдық белгілерді

мойындайды және Еуропалық одақ тауар белгісі жаңа жүйесінде де ол жалға-

сын тапты.

132

Дегенмен Еуропалық одақ тауар белгісі жүйесіне сертификаттау

белгілерін икемдеу дамудың жаңа кезеңіне өтті.

133

Ұлттық сертификаттау бел-

гілері, ұлттық ұжымдық белгілер немесе географиялық шыққан жерін растай-

тын ұжымдық Еуропалық одақ тауар белгісі (мысалы, қауымдастыққа мүше болу

шарты ретінде) тіркеледі, алайда өнімнің шыққан жерін куәландыратын серти-

фикаттау белгілері Еуропалық одақ тауар белгісі ретінде қабылданбайтыны қы-

зық.

134

Сондықтан Еуропалық одақ Тауар белгілері регламентіне (EUTMR) сәйкес,

сертификаттау белгілеріне жататын тауардың өндірілген жерінің атауы түсініксіз

тәртіппен іріктелсе, тіркеуден алынып тасталады.

Ұжымдық белгілердің де, сертификаттау (немесе кепілді және стандарттау)

белгілерінің де келешегі зор болғанымен,

135

көбіне дара белгілерге арнап әзір-

ленген жүйеге мұндай белгілер ішінара ғана интеграцияланды. Жуырда Еуропа

соты жеке тауар белгісі иесінің белгіні мақта-мата және тоқыма секторын-

да сапа белгісі ретінде әрекет етуі негізінде лицензиялайтынын жеткізіп, жеке

және «топтық» тауар белгілері арасындағы функционалдық айырмашылықтар-

ды атап өтті.

136

Басқаша айтқанда, тауар белгісінің иесі өнімді сертификаттауға

128

TMA 1994, Sch. 2, para. 6(2).

129

Қараңыз: J. Belson, Certication and Collective Marks: Law and Practice (2017); Kerly, Ch 14.

130

Мұны БК Тіркеу ведомствосы қолдайды. Қараңыз: UKIPO, Manual of Trade Marks Practice

(February 2018), [3.4.2] («Сертификаттау белгілерінің көбін сертификатталатын тауарлары немесе

қызметтері тиісті сипаттаманы көрсететін кез келген тұлға пайдалана алады»).

131

2015 жылғы Тауар белгісі директивасы (TMD) 1 және 27-баптар (анықтамалар), 28-бап (қо-

сымша шара ретіндегі кепілдік немесе сертификаттау белгілері), 29 және 36-баптар (міндетті талап

ретіндегі ұжымдық белгілер). 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 15-бабына сәйкес,

Еуропалық одаққа мүше-мемлекеттер үшін мұндай белгілерді мойындап, тіркеу өз еркінде.

132

EUTMR, Arts 74–82.

133

EUTMR, Arts 83–93.

134

EUIPO Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 16 (‘European Union Certication Marks’),

[2.1] бекітілген.

135

Ұжымдық белгілер алғаш рет 1911 жылы Вашингтон конференциясында Париж конвенция-

сының 7-бабына bis енгізілді. Қараңыз: Ricketson (2015) 586–592. Стандарттау белгілері 1905 жылғы

Тауар белгісі туралы заңның 62-бөліміне сәйкес, Ұлыбритания тауар белгісі құқығына енгізілді. Қа-

раңыз: N. Dawson, Certication Trade Marks: Law and Practice (1988), 15.

136

W. F. Gözze Frottierweberei GmbH v. Verein Bremer Baumwollbörse, Case C-689/15 [2017] Bus LR

1795.

157

ПӘНІ

жанама түрде жақындау үшін тауар белгісіне әдеттегі лицензиялауды қолданды.

Құқықбұзушылық ісіне қарсы талап ретінде Еуропалық одақ тауар белгісі күшін

жоюға қатысты дау айту тұрғысынан сотқа белгі «тікелей пайдаланылды ма» де-

ген сауал жолданды. Сот белгі «[ішкі нарықтағы] бұрмаланбаған бәсеке жүйе-

сінде өзінің негізгі рөлін [немесе функциясын] атқару үшін, ол қолданылатын

барлық тауар мен көрсетілетін қызметтердің сапасына жауапты бір кәсіпорын-

ның бақылауымен өндірілгеніне немесе жеткізілгеніне кепілдік беруге тиіс» де-

ген қорытындыны алға тартты.

137

«Топтық» белгілер сертификатталатын өнімдер

үшін бірде-бір коммерциялық дереккөзге кепілдік берместен, сапаға кепілдік

бере алатын болса, онда жеке тауар белгілері тауардың негізгі шыққан жерін

көрсету талабынан аттап өте алмайды. Белгі қолданылған өнімдердің қандай

да бір коммерциялық дереккөзін көрсеткен жоқ. Сондықтан мұндай пайдалану

Еуропалық одақ тауар белгісі тіркеуін сақтауға мүмкіндік беруі екіталай.

Осындай түбегейлі айырмашылыққа ие бола алмайды, нәтижесінде «топтық»

белгілер, жеке тауар белгілері сияқты ерекшеленбейді, өйткені оларды бір-біріне

қатысы жоқ бірнеше кәсіпкерлер пайдаланады, демек, мұндай белгілерді қорғау

аясы қысқаруы мүмкін. Айрықша сипаттама – белгіні қорғау аясын кеңейтуге

арналған реттеуші құралдардың бірі. Бірнеше пайдаланушысы бар ұжымдық не-

месе сертификаттау белгісі тауар белгісінің классикалық мағынасында «айрық-

ша қасиеті болар-болмас» саналса, белгі иеленушілері немесе заңды пайдала-

нушылар құқық қолдану тұрғысынан қиындыққа тап болуы мүмкін.

138

Дегенмен

мұндай белгілер маңызды әрі көрнекі бола түсуде. Нарық секторындағы реттеу-

ші функцияларды жекешелендірудің артуына, әрі жеке басқару модельдерінің

қабылдануына байланысты тауар белгілері құқығы тұтынушылардың өнімнің

қайдан келетіні, қалай өндірілетіні және өндіруші қандай құндылықтарды баға-

лауға ниетті екеніне қатысты таңдауын жеңілдететін шынайы, объективті ақпа-

рат беру арқылы олардың мүмкіндіктерін ұлғайта алады. Сертификаттау және

ұжымдық белгілер осы тұрғыдан алғанда өзекті.

139

137

Сонда, [41]–[51]. Бірақ салыстырыңыз: The Tea Board v. EUIPO, Joined Cases C 673/15P–C 676/15P,

EU:C:2017:702, [50], [63] (Ұжымдық белгілердің, жеке тауар белгілері сияқты ажырату функциясы бар;

олар тауар белгісінің иесі саналатын қауымдастық мүшелерінің тауарларын немесе қызметтерін

басқа кәсіпорын тауарларынан ажыратады).

138

Organismos Kypriakis Galaktokomikis Viomichanias v. OHIM, Case T-535/10 [2012] ETMR 55, [50]–

[55].

139

M. Chon, ‘Marks of Rectitude’ (2009) 77 Fordham L Rev 2311; J. C. Fromer, ‘The Unregulated

Certication Mark(et)’ (2017) 69 Stanford L Rev 121.

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ

НЕГІЗДЕРІ

1. Кіріспе

2. Пәні

3. Ажыратылмайтын белгілер

4. Жарамсыздықтың басқа да абсолютті негіздері

1. КІРІСПЕ

Бұл тарауда тауар белгісін тіркеуден бас тартудың «абсолютті» негіздерін қа-

растырамыз. Бас тартудың абсолютті негіздері жөнінде 1994 жылғы Тауар белгіcі

туралы заңның 3-бабында, 2008 жылғы Тауар белгіcі директивасының 3-бабын-

да және Еуропалық одақ тауар белгіcі регламентінің (EUTMR) 7-бабында бекітіл-

ген.

«Абсолютті негіздердің» маңызды екі сипаттамасы бар. Біріншіден, бір-екі

ережеден басқа жағдайда «абсолютті» термині бас тарту негізі жеке үшінші та-

раптардың құқығына емес, белгінің тікелей өзіне қатысты екенін көрсетеді. Сол

себепті бұл негіздер үшінші тараптарға жүгінбестен, түрлі ведомстволар арасын-

да жеңіл қарастырылатын мәселелерді көтереді.

Екіншіден, әр негіздің түбінде

жатқан қоғам мүддесінің өзгеруі мүмкін болғанымен, бас тартудың «абсолютті»

негіздері – «қоғамдық», демек, «ортақ» мүддеге ықпал ететін негіздеме.

Оның

салдарының бірі – абсолютті негізде бас тартылуға тиіс белгі тіркелген жағдайда,

кез келген тұлға белгіні жарамсыз деп тану жөнінде іс қозғай алады.

Бас тартудың абсолютті негіздері жалпы үш категорияға топтастырылады. Белгі,

ең алдымен, Тауар белгісі туралы заңның 1(1) және 3(1)(а), (2) бөлімдеріндегі тауар

белгісінің құқықтық анықтамасына сәйкес пе? Аталған заңның 3(1)(b),(d) бөлімде-

рінде қарастырылған негіздердің екінші категориясы ажыратылмайтын, дескрип-

тив және жалпы атауға айналған белгілерді тіркеуге жол бермейді. 3(3)–(6) бөлім-

дерінде жазылғандай, бас тартудың абсолютті негіздерін қамтитын үшінші және

Сондай-ақ қараңыз: TMD 2015, Art. 4.

38-тарауда қарастырылатын «салыстырмалы» негіздерден басты айырмашылығы осында.

Әдетте абсолютті негізді құқықиеленушінің тіркеуге «келісімін» алу арқылы еңсеруге жол берілмейді.

Мемлекеттік эмблемалар мен тауар шығарылған жердің қорғалған атауына қатысты айрықша

жағдайларды 4.3– 4.5-бөлімдерден қараңыз.

Sat. 1 Satellitenfersehen GmbH v. OHIM, Case C-329/02P [2004] ECR I–8317, [25].

TMA 1994, s. 47. Тіркелген белгіге кез келген адам кез келген кезеңде Біріккен Корольдік тіркеу

ведомствосына немесе Еуропа одағының Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) Күшін

жою бөлімшесіне өтінім беру арқылы (Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті (EUTMR), 59-бап),

немесе ұлттық не EUTM (Еуропалық одақ тауар белгісі) негізінде жасалған әрекетке қарсы талап қою

арқылы (Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті (EUTMR), 59 және 128-баптар) даулауға құқылы.

Мұндай өтінімдер өтінім беруші «құқықты асыра пайдаланған» деген негізде қабылданбауы мүмкін

емес: Ultra Air GmbH v. OHIM, Case T-396/11, EU:T:2013:284, a’d Case C-450/13P, EU:C:2014:2016.

159

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

едәуір эклектикалық категория бойынша тауар белгілері жария тәртіпке неме-

се моральға қайшы келсе; жұртшылықты алдап-арбаса; заңмен тыйым салынса

немесе өтінім теріс пиғылда жасалса, онда тауар белгісі тіркелмейді. Сондай-ақ

ерекше қорғалатын эмблемаларға қатысты арнайы ережелер бар.

Осы жалпы категориялардың әрқайсысын рет-ретімен қарастырмас бұрын,

артқа бір қадам жасап, құқықтық жүйе қай кезде өтінім берушіні тіркеуге қа-

былдамауға (бас тартуға) тиіс деген мәселені анықтап алған жөн. Біздің ойымыз-

ша, мұның кем дегенде бес себебі бар. Белгінің толықтай дәл анықтамасының

болмауы – тіркеуден бас тартудың алғашқы амалы, яғни белгі меншік құқығын

белгілеуге қажетті нақты анықтаманы бере алмайды. Бұл 35-тарауда қозғалған

заңның 1 және 3(1)(а) бөлімдеріне сәйкес, белгі мен репрезентацияға қойыла-

тын талаптарды қабылдамау себептеріне түсініктеме беріледі. Тауар белгісі ре-

жимінің өтінімді қабылдамауының екінші себебі – белгінің тауар белгісі мінде-

тін атқару мүмкіндігінің болмауы немесе күмән тудыруы. Тұтынушылар белгіні

тауар белгісі ретінде қабылдамаса, онда оны қорғауға ешқандай негіз жоқ. Бұл

мәселеге 35-тарауда «заңның 1-бабындағы «ажырату қабілеті» ұғымы 3-баптағы

«Дара сипатынан айырылу» ұғымынан ерекшеленетін талап па» деген мәселені

талқылаған кезде бір тоқталып өткен едік. Тіркеуден бас тартудың үшінші себе-

бі – нақты белгіге құқық беру бәсекені ынталандырудан гөрі, шектеуі мүмкін.

Мұның себебінің бір ұшы 36-тарауда қарастырылған пішіндерге қатысты айрық-

ша жағдайларды түсіндіруге барып тіреледі. Бірақ, байқауымызша, бас тартудың

басқа да негіздерінің, атап айтқанда, сипаттама жасау контексінде ұқсас пайым-

даулар пайда болады. Төртіншіден, құқықтық жүйелер белгілердің осы түрлерін

пайдалануды құптамайды (адамгершілікке жат немесе жалған белгілер құптал-

майтыны сияқты), белгілі бір контекстерде ғана пайдалануды шектегісі келетін

жағдайларға байланысты (мәселен, мемлекеттік эмблемаларда) белгілердің кей

түрлерін тіркеуден бас тартады. Сондай-ақ өтінімдер белгілердің сипаттамасын-

дағы кем-кетіктен ғана емес, өтінім берушінің мінез-құлқы салдарынан да қа-

былданбауы мүмкін деген пікір бар. Өтінім беруші жүйені асыра пайдаланған

кезде немесе оны бас пайдасы үшін қолданса, бұл өтінімді тіркеуден бас тартуға

дәлелді негіз саналады.

2. ПӘНІ

1994 жылғы заңның 3(1)(а) бөліміне сәйкес, 1(1)(а) бөлімде айтылғандай,

тауар белгісінің талаптарына сай келмейтін белгі тіркелмейді. Практикалық тұр-

ғыдан алсақ, нұсқаның: і) белгі ретінде танылуы үшін; ii) репрезентация талапта-

рын қанағаттандыруда жеткілікті ерекшеленетіні тексерілуі керек. Тауар немесе

қызметтерді сәйкестендірумен қатар, аталған екі талап тіркеу ұсынатын меншік

құқығының шекарасын белгілейді. Тіркелу ықтималдығы жоғары белгілердің

типтері (түрлері) пішіндерді тауар белгілері ретінде тіркеудің арнайы ережелері

белгіленген 3(2) бөліммен шектеледі. Бұл тақырыптар 35, 36-тарауларда қарас-

тырылды, сондықтан оған қайта-қайта тоқталу артық.

Red Bull v. Sun Mark [2012] EWHC 1929 (Ch), [135] (TMA 1994, s. 3(6) түсініктемесі, осы негізде

және асыра пайдаланудың екі формасын анықтау).

160

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

3. АЖЫРАТЫЛМАЙТЫН БЕЛГІЛЕР

Жарамдылықтың абсолютті негіздерінің екінші категориясына ажырату-

ға келмейтін, дескриптив және жалпы атауға айналған белгілер жатады.

Атап

айтқанда, регламенттің 7(1)(b),(d) бабы мен 3(1)(b),(d) бөліміне сәйкес, мынадай

тауар белгілері тіркелмейді:

(b) қандай да бір өзіне тән ерекше сипаттамасынан айырылған тауар белгілері;

(с) сауда-саттықта тауарлардың түрін, сапасын, санын, діттеген мақсатын, құн-

дылығын, географиялық шығу тегін, тауардың өндірілген немесе қызмет

көрсетілген уақытын, тауарлар мен қызметтердің өзге де сипаттамаларын

суреттейтін белгілер немесе нышандарды ғана қамтитын тауар белгілері;

(d) қолданыстағы тілде немесе сауданың bona fides (лат. адал ниет) я болмаса

қалыптасқан сауда тәжірибесінде жалпыға ортақ қолданысқа енген белгі-

лерден немесе нұсқаулықтан ғана тұратын тауар белгілері;

Белгіден бас тарту (немесе жарамсыздық) негізінің әрқайсысы жеке негіз бо-

лып саналады және олар жарамды деп танылуы үшін белгі үш негіздің бірде-

бірінің аясына түспеуге тиіс. Әрбір тармақтың өзіндік әрекет ету саласы болғаны-

мен, олар әдетте бірге қолданылады,

сондықтан белгі көбіне бір емес, бірнеше

негіз бойынша қабылданбайды. Аралық соттар көп жағдайда дескриптив белгі-

лер 3(1)(с) бөлім аясына реттеледі, нәтижесінде ерекше сипатының болмауына

байланысты 3(1)(b) бөліміне сәйкес тіркелмейтінін мәлімдеген. Керісінше, дес-

криптивтік емес белгілер 3(1)(c) бөлімге сай тіркеуден шеттетілмегенімен, ерек-

ше сипаты болмағандықтан, 3(1)(b) бөлімге сай тіркеуге жіберілмейді.

(B),(d) бөлімдері ескертпеге бағынады. Осыған сәйкес, кез келген ереже-

ге сай келетін (яғни ажыратуға келмейтін, дескриптив, жалпы атауға айналған)

белгіні пайдалану барысында «кейін пайда болған ерекше сипатқа ие болса»,

онда жарамсыз болып саналмайды.

Басқаша айтқанда, 3(1)(b),(d) бөлімдердегі

қарсылықтар белгінің «өзіне тән» сипаттамаларына қолданылады және тұтыну-

шылар белгіні тауар мен қызметтердің нақты бір жерден шыққанын көрсетуші

ретінде қабылдайтын болса, оны реттеуге мүмкіншілік бар. Кейде белгінің өзі-

не тән және кейіннен пайда болған сипаттамалары арасындағы айырмашылық

адамның «болмыс-бітімі» мен «тәлім-тәрбие» арқасында сіңген қасиеттерге ұқ-

сайды. Тұтынушыларға бос, мағынасыз көрінген andrex, noxema сияқты сөздер

әуелден өзінің табиғатына жат келеді, ал сағызға doublemint (жалбыз дәмі екі

еселенген. – Ауд.) немесе сақтандыру қызметіне options (опциялар. – Ауд.) сияқ-

ты таңылған дескриптив сөздер мұндай қолданыс белгі бір кәсіпорын тауарына

ұқсамайтыны жөнінде жұртшылықты хабардар ету міндетін атқарса ғана – келе-

келе «айрықша сипатқа» айналады.

Тауар белгісі директивасы (TMD) және Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) (бұ-

рынғы CTMR) абсолютті негіздері туралы ережелері Париж конвенциясының 6 quinquies (2) бабы-

нан алынды. Сондай-ақ қараңыз: TRIPS, Art. 15(2).

Linde AG, Winward Industries, Rado Watch Co Ltd, Joined Cases C-53/01, C-54/01, C-55/01 [2003]

ECR I–3161, [45], [67]; Société des Produits Nestlé SA v. Mars UK Ltd [2003] ETMR (101) 1235, 1250, [42]

(Mummery LJ) (негіздер ұштасқанымен, сол дербес негіздер жеке саралануға тиіс).

161

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

3.1. ЖАЛПЫ ТӘСІЛ

3.1.1. Белгі дегеніміз не?

3(1)(b),(d) бөлімдеріне сәйкес, белгінің алынып тасталғанын сараптамас бұ-

рын, алдымен белгінің нені айғақтайтынын анықтау қажет. Көп жағдайда бұл

оңай анықталады: белгінің тіркеу талап етілетін нәрсе екенін байқадық. Өтінім

беруші белгіні сәйкестендіретін құжаттаманы ұсынып, белгінің қай түріне (сөз

белгісі, фигуративтік белгі, түс белгісі немесе үшөлшемді белгі) қорғау сұралаты-

нын көрсетуге тиіс. Осылайша аталған міндет біршама жеңілдетілген.

3.1.2. Орташа тұтынушы

Белгіге болжамды бағалау жүргізу барысында оны сарапқа салып талдай-

тын тиісті класс сол тауар категориясының орташа тұтынушысын құрайды деп

саналады.

Орташа тұтынушы әдетте «жеткілікті хабардар, байқампаз әрі зерек

қадағалаушы» ретінде қабылданады.

Ол жеткілікті түрде байқампаз деп бол-

жанғанымен, әр жағдай мұқияттылыққа байланысты өзгеретінін көрсетеді: тұ-

тынушының күнделікті тұтыну тауарына деген құрметінің жалпы деңгейі қымбат

тауар тұтынушысынан төмендеу келеді.

Ұлыбританияның ұлттық белгілеріне тоқталып өтер болсақ, орташа тұтыну-

шының бойында британдыққа тән сипаттар кездеседі: шетел тіліндегі белгінің

тіркеуге жарамды, әлде дескриптив ретінде қабылдануы орташа тұтынушының

белгінің мән-мағынасын қаншалықты түсінетініне сай қалыптасады. Өз кезегін-

де, бұл белгінің түпнұсқа тілде қалай танылғанына, тілдің Ұлыбританияда қан-

шалықты кең таралғанына, сөздің танымалдық деңгейіне, сондай-ақ осы сау-

да саласында шетел сөзінің қаншалықты жиі қолданылатынына байланысты.

«Тіркеу ведомствосы белгіге нақты немесе мақсатына сай пайдалану контексінде қараса, онда

жүйе барынша талапшыл болар еді» деген пікір айтылды: Kerly, [2–047]. Соттар мұндай пайдалануға

құқықбұзушылықты бағалау тұрғысынан қарайды (қараңыз: 38-тарау, 2.3.1-бөлім, 40-тарау, 4-бөлім),

демек, бұл – әділетті сұрақ. Қолданыстағы белгі қорғау объектісін бағалау үшін, АҚШ сияқты елде

пайдалануға негізделген жүйеге тарихи жүйенің бастапқы межесі болды.

«Орташа тұтынушы» – тауар белгісі құқығындағы негізгі тұлға, ол патент құқығындағы «өнер

саласының маманы» ұғымына сәйкес келеді. «Орташа тұтынушының» тарихи шығу тегін талқылау үшін

қараңыз: J. Davis, ‘Locating the Average Consumer: His Judicial Origins, Intellectual Inuences and Current

Role in European Trade Mark Law’ [2005] IPQ 183. Тауар белгісі құқығы тұтынушының эмпирикалық

тұрғыда нақтылануын (мысалы, сауалнама деректерінің көмегімен) немесе гипотетикалық көзқарас

ретінде әрекет етуін талап ететін деңгей мынадай еңбекте қарастырылды: J. Davis, ‘Revisiting the

Average Consumer: An Uncertain Presence in Trade Mark Law’, [2015] IPQ 15; G. B. Dinwoodie and D. S.

Gangjee, ’The Image of the Consumer in European Trade Mark Law’, in D. Leczykiewicz and S. Weatherill

(eds), The Image(s) of the Consumer in EU Law (2015) 339; K. Weatherall, ‘The Consumer as the Empirical

Measure of Trade Mark Law’ (2017) 80 MLR 57; R. Burrell and K. Weatherall, ‘Towards a New Relationship

between Trade Mark Law and Psychology’ (2018) CLP (басуға әзірлік).

Linde AG, Winward Industries, Rado Watch Co Ltd, Joined Cases C-53/01, C-54/01, C-55/01 [2003]

ECR I–3161, [41]; Société des Produits Nestlé v. Mars UK Ltd (‘Have a Break’) [2004] FSR (2) 16, [23].

Салыстырыңыз: Henkel KgaA v. OHIM, Joined Cases C-456/01P and C-457/01P [2004] ECR I–5089;

Procter & Gamble v. OHIM, Joined Cases C-473/01P and C-474/01P [2004] ECR I–5173, [62]. Smart

Technologies, Case C-311/11P, EU:C:2012:460, [48] ісінде Еуропа соты «тиісті жұртшылық қандай да бір

салаға маманданған жағдайда, ол белгінің әлсіз айрықша сипаттамасы міндетті түрде сәйкес келеді

дегенді білдірмейтінін» мәлімдеді.

UK IPO, Foreign Descriptive Use: Interpretation of the Internet and Registrability of Non-English

Words (May 2007) PAN 1/07.

162

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Мұндай тәсіл ішкі нарықтың бөлінуіне алып келуі мүмкін, әйтсе де Еуропа соты

матрасты айғақтайтын немісше matratzen сөзінің Испанияда mattresses болып

тіркелуін мақұлдады.

Керісінше, Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 7(2) бабы

«тіркеуден бас тарту негіздері Одақтың бір бөлігінде ғана пайда болғанына қа-

рамастан, айрықша жағдайлар қолданылуы қажет екенін» қарайды. Демек, ал-

когольді сусындарға арналған olut сөзі Еуропалық одақтың тауар белгісі (EUTM)

ретінде тіркелмейді, себебі оның фин тілінде «сыра» деген мағынасы бар.

Кешенді реформалардың бөлігі ретінде комиссия белгінің тіркеуге жарамсыз

негіздері «басқа мүше-мемлекеттерде» немесе «өзге тілдегі тауар белгісін мүше-

мемлекеттердің тіліне немесе кез келген ресми тілге аудару, не транскрипциялау

кезінде пайда болады» деген уәжбен айрықша жағдайдың осындай негіздемесін

ауқымды түрде кеңейтуді ұсынды.

Бұл ұстаным АҚШ тауар белгісі құқығында

«шетелдік баламалар» доктринасы ретінде белгілі. Алайда EО парламенті мен

тауар белгісінің ұлттық ведомстволары туындаған қарсылықтар нәтижесінде,

бұл тәсілді Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) соңғы нұсқасы-

нан алып тастады.

Аралық сот өтінімдегі белгіні тиісті тұтынушы ретінде интерпретациялауға тиіс.

Мұндай интерпретация барысында «қалыпты» және «адал» пайдалану ұғымы,

сондай-ақ өнім қаптамасы мен жарнамадағы қалыпты қолданысы ескеріледі.

Демек, бағалау белгінің ұсынылған формада ғана емес, әдеттегі қолданысының

қалай қалыптасатынын қаперге алады. Сонымен бірге белгі орташа тұтынушыға

есту, байыптау және көзбен көру арқылы берілетін жалпы әсер тұрғысынан ин-

терпретацияланады. Бұрын Британияның арнайы юрисдикция соты жалпы ереже

бойынша әрекет ететін, соған сәйкес, тіркеуге алынбайтын сөздің «фонетикалық

баламасы да» өздігінен тіркеуге алынбайды. Қазір де нақты ереже жоқ сияқты;

тіркеуші тауарларды немесе қызметтерді назарға ала отырып, белгіні естігендегі

не көргендегі әсерді ескеруге тиіс.

Сатып алушылар мұқият болып, сауда ауыз-

екі түрде сирек жасалатын жағдайларда сипаттаушы сөздің визуалды өзгеруі

(мысалы, автомобильді «ка» деп айту сияқты) белгіні (белгі фонетикалық тұрғы-

да сипаттамаға сай болса да) тіркеуге қабілетті ете алады. Алайда тауар ауызекі

сатып алынған немесе радио не теледидар арқылы жарнамаланған жағдайдағы

орфографиялық қате сияқты, өзге ажыратуға келмейтін белгілердің қарапайым

визуалды өзгеруі белгінің тіркелмеуіне алып келеді.

Осы орайда әдетте белгінің біртұтас қарастырылатынын атап өту маңыз-

ды; бір бөлігінде дара сипаттамасы болмаса, дескриптивтігі немесе саудадағы

Matratzen Concord AG v. Hukla Germany SA, Case C-421/04 [2006] ECR I–2303; House of Donuts

International v. OHIM, Joined Cases T-333/04 and T-334/04 [2007] ETMR (53) 877 (Бірінші инстанция

соты немесе CFI) (тәтті тоқаштардың Испанияда өзіне тән айырмашылығы бар). АҚШ-тың барынша

қатаң позициясын салыстырыңыз: Otokoyama Co. Ltd v. Wine of Japan Import Inc., 175 F. 3d. 266 (2nd

Cir. 1999).

2004, 2011 және 2013 жылдары ЕО кеңеюімен мұндай қарсылықтардың әлеуеті өсті. Алайда

қолданыстағы тіркеу бұл елдерге автоматты түрде таралғанымен, мұндай негіздер жаңа мүше-

мемлекеттің ғана қосылуына байланысты қолданыла бастаса, 7-бапқа сәйкес, бас тартудың

абсолютті негіздері (немесе 59-бапқа негізделген жарамсыздық) әрекет етпейтінін ескеру қажет:

EUTMR, Art. 209(2).

Қараңыз: Bently and Sherman (2014), 931–2.

Koninklijke KPN Nederland NV v. Benelux-Merkenbureau, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619, [99];

Campina, Case C-265/00 [2004] ECR I–1699, [40].

163

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

таптаурынға бола белгіні тіркеуден бас тартпайды. Дегенмен тұтынушылар кей

элементтерді қарапайым немесе маңызды емес деп елемеуі мүмкін.

Дәл сол

сияқты, тұтынушылар белгілердің қысқартылған түрлерін толық (талданған)

түрлеріне оңай өзгерте алады. Өтінім беруші екі не одан да көп тіркеуге жа-

рамсыз терминдерді біріктіріп, қысқартып немесе құрастырған кезде Арнайы

юрисдикция сотының «түйсікті» тұтынушы белгіні қалай интерпретациялайты-

нын бағалауы – басқа жағдай. Әдетте тұтынушылар белгілерді құрамдас бөлік-

терге бөлмей, тұтастай қабылдауға бейім, әйтсе де кейбір айқын комбинациялар

мен қысқартулар (тіркеуге жарамсыз бөліктерге) қайта жіктелуі мүмкін. Демек,

eurolamb дегенде, бірден ойға еуропалық қозы оралады, сондықтан қозының

әсіресипаты (дескриптив) болғаны үшін тіркеуге жарамсыз. Еуропа соты (CJEU)

нұсқаулығында көрсетілгендей, аббревиатураның жай ғана екі дескриптив тер-

миннен құралуы диспозитив емес (диспозитив – бірнеше нұсқадан таңдауға

мүмкіндік беру. – Ауд.). Тұтынушының осы терминдерді дескриптив мағынада

пайдалануы, оның дескриптивті сипатын есте сақтағаны немесе қабылдағаны

айтарлықтай маңызды.

3.1.3. Бағалау

Сараптама барысында немесе ескертулерге жауап ретінде тіркеу мекемесі

немесе ЕО Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) белгінің дара сипатта-

масын бағалайды.

Бағалау өтінім беру мерзіміне жүргізіледі.

Өтінім берілген-

нен кейін белгінің белгілі бір тауарларға (бірақ басқаларына емес) дара сипат-

тамасы болмаса, онда одан дара сипаттамасы жоқ тауарларға қатысты ғана бас

тартылады.

Керісінше, осындай бас тарту негізі тауарлар немесе қызметтер то-

бына қатысты әрі сол топ немесе категория тұтастай біртектес болса, онда тіркеу

мекемесі бір-бірімен тікелей және нақты байланысы бар барлық тауар мен қыз-

меттерге жалпы пайымдаманы қолданады.

Қандай да бір белгіні алып тастау

туралы шешім қабылдағанда, Аралық сот барлық тиісті фактілер мен мән-жай-

ларды, сондай-ақ (тиісті жағдайларда) жұртшылық пікірін назарға алуы керек.

Сайып келгенде, бағалаудың өзі факт саналады. Мұның кем дегенде үш ма-

ңызды салдары бар. Біріншіден, алдыңғы шешімдерге сүйеніп, жалпылама па-

йым жасаған кезде абай болған абзал. Бұл сондай-ақ белгі түрлерінің айырма-

шылығы жөнінде қандай да бір дәлдікпен жалпы ереже қалыптастыру мүмкін

Procter & Gamble Co. v. OHIM (Baby Dry), Case C-383/99P [2001] ECR I–6251; Campina, Case

C-265/00 [2004] ECR I–1699, [37].

Strigl and Securvita, Joined Cases C-90/11 and C-91/11, EU:C:2012:147 (multi markets fund mmf);

Flexi, Case T-352/12, EU:T:2014:519.

TMA 1994, ss 37 (сараптама), 38(3) (ескертулер). Біріккен Корольдікте наразылық бойынша дау

барысында кез келген адам абсолютті қарсылық білдіре алады: TMA 1994, s. 38(2).

Imagination Technologies Ltd v. OHIM, Case C-542/07P [2009] ECR I–4937; OHIM v. Froch Touristick

GmbH, Case C-332/09P [2010] ECR I–49. Maкс Планк институты мұны сараптама мерзіміне өзгертуге

(сәтсіз) ұсыныс жасады: Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade

Mark System (2011), 79, [2.60].

TMD 2008, Art. 13; TMD 2015, Art. 7; EUTMR, Art. 41(8); Koninklijke KPN Nederland NV v.

BeneluxMerkenbureau, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619, [112]–[117]. Қараңыз: UK IPO, Partial Refusal

(2012) TPN 1/2012.

Мысалы, қараңыз: salesforce.com, Inc. v. EUIPO, Case T-134/15, EU:T:2016:366 (social.com бірқатар

әлеуметтік медиа өнімдерін қабылдамады).

Koninklijke KPNNederland NVv. Benelux-Merkenbureau, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619, [33]–[37].

164

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

емес екенін айғақтайды. Ерекше сипаттамалы зерттеудің фактілік табиғатының

екінші салдары оның пәніне (объектісіне) байланысты түрлі пікір тудырады.

Doublemint ісінде

бас адвокат Джейкобс көптеген жағдайларда белгінің ере-

жеден алып тастауға жататынын анықтау үшін «пәндік пайымдау элементінің»

қажеттілігін көрсетті. Үшіншіден, әрбір жеке жағдайдағы нақты бағалау БК Тауар

белгісін тіркеу ведомствосында осыған ұқсас тіркеулер кезігуі немесе белгінің

басқа жерде тіркелген деп саналуы – оның құндылығы шектеулі екенінен хабар

береді. Еуропа соты бұл ұстанымды әлі растамағанымен,

Ортақ юрисдикция

соты мен ағылшын соттары тиісті тіркеу ведомствосы әрбір өтінімді мәні бойын-

ша қарауға тиіс екенін атап өтті.

Барлығына тең қарау мен ұтымды басқарудың

жалпы қағидалары Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы-

нан (EUIPO) мұндай жағдайларды бірдей қарастыруды талап етеді, сондықтан

басқа ЕО тауар белгісін тіркеу ведомстволарының ұқсас тауарларға арналған

бірдей белгіге қатысты пайымдауларын, тиісінше, ескеруін талап етеді. Дегенмен

ведомство бұл шешімдермен шектелмейді; ол сараптама процесінің мүлтіксіз

жүруін қамтамасыз ету үшін қолданыстағы құқықтық критерийлерді қаралатын

істің нақты фактілері тұрғысынан интерпретациялауы керек. Ұлттық тіркеудің

басқа жерде жүргізілгенін алға тарту (тіпті ол заңсыз болса да) ведомство тұжы-

рымын ығыстыра алмайды.

Дегенмен бұл дәйексіздікке алып келуі ықтимал, мұны әйгілі Бавария қорға-

нына қатысты neuschwanstein белгісіне арналған Еуропа сотының қарауындағы

даудан байқауға болады. Тауар белгісін ұлттық тіркеуде Германия Федералдық

соты (Bundesgerichtshof) «бұл термин қорғанды кәдесыйдың коммерциялық көзі

емес, ұлттық ескерткіш ретінде көрсетеді және оның Германияда толық дара

сипаттамасы жоқ, сондықтан тіркеуге жарамсыз» деген шешім шығарған еді.

Алайда Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO)

«оның Германиямен қоса, бүкіл Еуропалық одақ бойынша айрықша сипатқа ие

болуы мүмкін екенін» пайымдады.

Британия соттары олардан оза шығып, «не-

гізінде, тіркеуге ұсынылған тауар белгісін талқыға салып қарау кезінде реестрде

басқа белгілердің болу айғағы маңызды емес екенін» мәлімдеді.

Осындай жалпы қағидаларды қаперде сақтай отырып, енді әуел бастан неме-

се пайда болған сәттен ажыратуға келмейтін, дескриптив немесе жалпы атауға

айналған белгілерге қатысты айрықша жағдайларды егжей-тегжейлі қарасты-

руға көшейік. Аталған үш сипатқа шолу жасағаннан кейін, белгілердің қолда-

нысқа түсу арқылы айрықша сипаттама иеленгенін қалай көрсетуге болатынына

тоқталамыз.

Wrigley (Doublemint), Case C-191/01P [2003] ECR I–12447, [AG56]–[AG57] (AG Jacobs); Nichols plc

v. Registrar of Trade Marks, Case C-404/02 [2004] ECR I–8499, [AG34] (AG Colomer).

Әзірге Еуропа соты нақты бір белгіні бір мүше-мемлекетте тіркеу туралы шешімнің күші басқа

мүше-мемлекет немесе Еуропа одағының Интеллектуалдық меншік ведомствосының (EUIPO) сол

белгіні ұқсас тауарларға тіркеуді қарастырған кезінде міндетті емес екенін мәлімдеді: KPN Nederland

NV, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619, [43]; Develey v. OHIM, Case C-238/06P [2007] ECR I–9375, [72]–[73]

(ketchup bottle); Lindt v. OHIM, Case C-98/11P, EU:C:2012:307, [50].

Sykes Enterprises Inc. v. OHIM (Real People, Real Solutions), T–130/0 [2002] ECR II–5179, [31].

Agencja Wydawnicza Technopol v. OHIM, Case C-51/10P [2011] ECR I-01541, [7.]–[77].

BGH (8 March 2012) I ZB 13/11.

Bundesverband Souvenir–Geschenke–Ehrenpreise e.V. v. EUIPO, Case T-167/15, EU:T:2016:391; a’d

by AG Wathelet in C-488/16P, EU:C:2018:3.

British Sugar v. James Robertson & Sons [1996] RPC 281, 305.

165

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

3.2. АЙРЫҚША СИПАТТАМАДАН АЙЫРЫЛУ

1994 жылғы заңның 3(1)(b) бөліміне/Еуропалық одақ тауар белгісі регламен-

тінің (EUTMR) 7(1)(b) бабына сәйкес, қандай да бір айрықша сипатынан айы-

рылған тауар белгілері тіркелуге жатпайды. Аталған айрықша жағдайдың негіз-

гі міндеті – «ажырату функциясын» орындамайтын белгілерді шектеу.

Linde,

Winward & Rado ісінде

Еуропа соты мәлімдегендей, айрықша сипаттама дегені-

міз – «белгі барлық тауар белгісі үшін өнімнің белгілі бір кәсіпорыннан шыққа-

нын айқындап, сәйкестендіріп, сол арқылы оны басқа кәсіпорын тауарларынан

ажыратуға қабілетті етуі». Сондықтан ұқсас тауарлар мен қызметтердің қалып-

ты тұтынушыларын құрайтын көпшіліктің тауар белгісін қалай қабылдайтынына

ерекше назар аударылады.

Ортақ юрисдикция сот назары әдетте белгінің қол-

данылуы болжанған тауарлар мен қызметтерге қатысты күткен нәтижеге түседі,

демек, мұның түбінде мүдделі тұтынушылар тобы белгіден не түсінетінін болжау

жатыр. 3(1)(b) бөлімдегі қарсылықтың алдын алу үшін Арнайы юрисдикция соты

белгіні тауарлар мен қызметтердің бір көзден шыққанының көрсеткіші, яғни

«тауардың шыққан тегі» деп қабылдауға тиіс.

Белгінің шыққан тегін айқындау қабілеті деген өлшем белгіленгеннен ке-

йін, оны тексеруге арналған сараптамалық тәсіл негізгі үш элементтен тұрады:

(і) қолданылатын белгі; (іі) арнайы ерекшеленген тауарлар мен қызметтерге қа-

тысты; (ііі) осы өнім категорияларын барынша хабардар, байқампаз әрі зерек

тұтынушылар көзқарасымен бағалау.

Тұтынушылар noxzema (қырынуға арналған жақпамай) мен apple (компью-

тер) сияқты тауарға еш қатысы жоқ ерекше сөздерді тауардың шыққан тегіне

қатысты тез таниды және абстрактілі логотиптердің де сондай рөл атқаратынын

біледі. Алайда тұтынушылардың тауардың шыққан тегін түсіне, пішініне, слоган

және тағы басқаларына қарап-ақ, айқындай алатынын болжау қиын.

Орташа тұтынушыға «өнімнің коммерциялық шыққан тегін дұрыс көрсете

алмайтын» белгілер 3(1)(b) бапқа сәйкес алынып тасталады.

Демек, ережеге

сәйкес, қандай да бір мәлімет беруші ретінде қабылданбайтын белгілер (тауар-

дың бір бөлігі немесе оның сыртқы көрінісі ретінде қарастырылуына орай)

және солай қабылданған күнде де сауда көзін көрсетуші ретінде танылмайтын

(мысалы, белгі өнімнің нөмірі немесе адамды іс-әрекетке шақыратын слоган

ретінде қарастырылса) белгілер тіркелмейді. Еуропа сотына сүйенсек, «тауар

белгісі мүдделі жұртшылыққа қорғалатын тауарлар мен қызметтердің шыққан

тегін анықтауға және оларды басқа кәсіпорын тауарларынан ажыратуға қажетті

Bio-ID, Case C-37/03P [2005] ECR I–7975, [61]–[63]. 7(1)(с) бапқа сәйкес, дескриптив белгі 7(1)(b)

бапқа сәйкес айрықша сипатынан міндетті түрде айырылған болса, онда бұл жөнінде Campina, Case

C-265/00 [2004] ECR I–1699, [19] ісін қараңыз, 7(1)(с) бабының негізінде жатқан қоғам мүддесінің 7(1)

(b) бапқа қатысы жоқ деу қисынды ма? Бұдан әрі қараңыз: Max Planck Institute, Study on the Overall

Functioning of the Community Trade Mark System (2011), 58, [1.48].

Linde AG, Winward Industries, Rado Watch Co. Ltd, Joined Cases C-53/01, C-54/01, and C-55/01

[2003] ECR I–3161, [47].

KPN Nederland NV, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619, [34].

Linde AG, Winward Industries, Rado Watch Co. Ltd, Joined Cases C-53/01, C-54/01, and C-55/01

[2003] ECR I–3161, [41].

Nichols v. Registrar, Case C-404/02 [2004] ECR I–8499, [43].

Libertel Groep BV v. Benelux-Merkenbureau, Case C-104/01 [2003] ECR I–3793.

166

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

деңгейде мүмкіндік беру міндеті қарастырылған».

Белгінің өнертабыстық,

бейнелі, ерекше не лингвистикалық, немесе көркем шығарма туындысы бо-

луы талап етілмейді; сондай-ақ «мүдделі көпшілік тұрғысынан тауарды немесе

қызметтерді ұсынуға байланысты әдетте саудада қолданылатын немесе осылай

қолданылуы мүмкін белгілерден ерекшелеудің» қажеті жоқ.

Белгілер айрықша

сипаттамасынан «айырылған» жағдайда ғана алынып тасталады; кейбір соттар

абсолютті негізді қолданбау үшін «аз» немесе айрықша сипаттаманың ең аз дең-

гейі жеткілікті екенін нұсқады, алайда бұл ұстаным біртіндеп қолданыс аясынан

шыға бастады.

Айрықша сипаттаманы бағалау принциптерін «КитКат» шоко-

лад батончигі пішімінің ерекше сипаттамасына қатысты туған дау барысында

судья Арнольд жинақтап берді

.40

Соттар мейлі сөз, сурет, пішін, мейлі түс болсын, барлық белгіге бірдей са-

раптама қолданылатынын бірнеше рет мәлімдегеніне қарамастан, олардың бұл

белгі түрлерін қалай қарастыратынын бақылап көрген жөн. Себебі жұртшылық-

тың тиісті бөлігінің түс немесе пішін сияқты экзотикалық белгілер мен тауарлар-

дың сыртқы көрінісіне еш қатысы жоқ сөздер немесе фигуративтік элементтер

сияқты белгілерді қабылдауы міндетті түрде бірдей бола бермейді.

Оған қоса,

түс сияқты белгілерге қатысты қолданылған кезде 3(1)(b) бөлім соттан «белгіні

орташа тауар тұтынушысы қалай қабылдайтынын ғана емес, белгіге қатысты бір

трейдерге монополия ұсыну өтінім берушіге қарсы әділетсіз бәсеке артықшы-

лығын бере ме» деген мәселені де қарастыруын талап етеді. Дегенмен соттар

мұндай «қоғамдық» немесе «ортақ мүдденің» қайшы пікірлерге толы сөздерге,

атауларға, слогандарға немесе пішіндерге қатысы жоғын айтады.

Осы тұрғыдан

қарастыру басқа белгілерге қаншалықты ықпал ететіні әлі де дау тудырады.

Аталған мәселе бұл тарауда әрі қарай нақты қарастырылмаса да, қазіргі уа-

қыттағы прецеденттік құқық фигуративтік белгілерге немесе логотиптерге қа-

тысты ауқымды мәселелер легін қамтып, біршама жетілдірілгенін байқаймыз.

Бұл жердегі мәселеге бейнелі өлшемдердің (графикалық элемент немесе стиль-

денген қаріп) басқа жағдайда әлсіз ерекшеленетін сөз белгісін

қаншалықты

дәрежеде көрсететіні және өтінім берілген тауарлар мен қызметтерге қатысты

фигуративтік элемент дескриптив не қалыпты қолданылатыны сияқты жағдай-

лар жатады.

Sat. 1 v. OHIM, Case C-329/02P [2004] ECR I–8317, [41].

Сонда, [35]–[36].

Sat. 1 Satellitenfersehen GmbH v. OHIM, T 323/00 [2002] ECR II–2839, [35] (not discussed on appeal);

Henkel KgaA v. OHIM, Case T–393/02 [2004] ECR II–4115, [42]; Nestlé v. Mars [2003] ETMR (101) 1235, [23].

Қараңыз: сыни пікір, Kerly, [10.046]–[10.061].

Société des Produits Nestlé v. Cadbury [2014] EWHC 16, [40]–[45].

Қараңыз: өнімнің қаптамасына қатысты өкілеттік мәлімдеме: August Storck KG v. EUIPO, Case

C-417/16P, EU:C:2017:340, [33]–[36].

Henkel v. OHIM, Joined Cases C-456/01P and C-457/01P [2004] ECR I–5089; Sat. 1 v. OHIM, Case

C-329/02P [2004] ECR I–8317, [36].

Bongrain’s Application [2005] RPC (14) 306, [24] (Jacob LJ) (Қоғам мүддесінің «сарқылуы» түс

белгілерімен шектелгенін қабылдаудан бас тартты). Бас адвокат Шпунар сондай-ақ мұндай шектеуге

қарсы болды: Christian Louboutin SAS v. Van Haren Schoenen BV, Case C-163/16, EU:C:2017:495.

Қараңыз: TMDN, Common Communication on the Common Practice of Distinctiveness–Figurative

Marks containing descriptive/non-distinctive words (2 October 2015).

Қараңыз: EUIPO, Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 3, [6]–[8].

167

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

3.2.1. Қарапайым белгілер: әріп, сан және грамматикалық белгілер

Көп жағдайда жеке әріп, сан, грамматикалық белгілер мен қарапайым гео-

метриялық пішіндер «айрықша сипаттамасынан айырылған» деген межеде қа-

растырылады.

Себебі тұтынушылар мұндай белгілерден белгілі бір қайнар көзді

айқын болжап біле алмайды. Алайда тіпті осы жағдайларда да белгінің ерекше

сипаттамаларының жоқтығы жөніндегі мәселе фактілер бойынша саралануға

тиіс. Еуропа соты альфа (α) символына берілген өтінім контексінде Еуропалық

одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) тұтынушылар жеке

әріптердің барлығын ажыратылмайтын әріп ретінде қабылдай бермейтінін бол-

жай алмағанын растады, осылайша, өтінім берушінің дәлелдеу ауыртпалығы

күрделене түсті, ерекше сипаттаманың жалпы критерийі талап ететін (алкогольді

сусындарға) арнайы тауарлар мен қызметтерді ескермеді.

Тіркеу ведомствосы

мен соттар белгілі бір тауарлар мен қызметтердің мүдделі тұтынушылары нақты

бір белгіні қалай қабылдайтынына мұқият болуға тиіс. Сан жөнінде мысал кел-

тіретін болсақ, аралық сот «белгілі бір сан тауар белгісін білдіріп тұр ма, әлде

каталог нөмірін, өлшемді, модель нөмірін, мөлшерді, өнім шығарылған күнді

т.б. білдіріп тұр ма» деген мәселені қарастыруы керек.

Бұл мәселе элементтер

комбинациясында да тыңдалуы қажет, әйтсе де жалпы комбинация күрделірек

болса, оның тауар белгісі болып саналу ықтималдығы да артады.

3.2.2. Түс белгілері

Жеке түстерді де, түс комбинацияларын да қамтитын абстрактілі немесе

«таза» түске берілетін белгілер, ең алдымен, айрықша сипаттамасынан айырыл-

ғандар ретінде қарастырылады.

Себебі белгі түстерге қатысты жағдайда «тауар-

дың сыртқы көрінісінің» бір бөлігін құрайды, оның үстіне, тұтынушылар қаптама

түсіне қарап, тауардың шыққан тегін анықтауға дағдыланбаған. Осыларды ес-

кере келе, Libertel ісінде Еуропа соты «қандай да бір түс әдетте өздігінен белгілі

бір кәсіпорынның тауарларын ажыратуға қабілетті еместігін» атап өтті.

Бұған

қоса, сот қоғам түстердің еркін қолданыста болуына ерекше қызығушылық та-

нытатынын мойындады. Бұл іс жүзінде қолжетімді түстердің саны шектеулі екені

арқылы түсіндіріледі, сондықтан тауар белгілерінің аз санының өзі қолжетімді

түстердің бүкіл ауқымын сарқа пайдалануы мүмкін (бұл ұғым кейде «түстердің

таусылу теориясы» деп аталады). Кез келген осындай түске берілген тауар бел-

гісінің айрықша құқығы «бір трейдерге бәсекеде негізсіз артықшылық» беруі

ықтимал.

Олай болса, жеке түске қатысты айтарымыз: «Ерекше жағдайларды

UK IPO, Letter and Numeral Marks (May 2006) PAN 10/06; Cain Cellars v. OHIM, Case T-304/05

[2007] ECR II-112*, [22] (шарапқа арналған бесбұрышты пішін белгі ретінде қабылданбайды); Evonik

Industries v. OHIM, Case T-499/09 [2011] ECR II-225*, [28] (француз немесе неміс тілдерінде ғана)

(бір жағы дөңес келген тіктөртбұрыш тауар белгісі емес, ою-өрнек немесе декоратив ретінде

қабылданады).

OHIM v. BORCO-Marken-Import, Case C-265/09P [2010] ECR I-08265.

Agencja Wydawnicza Technopol v. OHIM, Case C-51/10P [2011] ECR I-01541(1000 санына берілген

өтінім қабылданбады, өйткені ол мерзімді басылымға жатады, оның ішінде басқатырғыш кездесетін

журналдардың бет немесе пазл санын көрсетуі мүмкін еді)

Libertel, Case C-104/01 [2003] ECR I–3793.

Сонда, [65].

Бұл да сонда, [54]–[55].

168

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ескермегенде, түсті алдын ала пайдаланбай тұрып, оның айрықша қасиетін то-

лық түсіну мүмкін емес, әсіресе белгі көпшілікке мәлім тауарлар мен қызметтер

саны шектеулі, ал сәйкес нарық өзіне тән ерекшелігімен танымал болса, онда

айрықша қасиетті жіті түсіну мүмкін емес».

Libertel ісінде шығарылған шешімге

дейін Ортақ юрисдикция соты 42-кластағы «өсімдік өсіру саласында, оның ішін-

де тұқым секторында техникалық және іскерлік кеңес беру қызметтеріне» қатыс-

ты (апельсин түстес. – Ауд.) қызғылт сары реңкті тіркеуге рұқсат берді.

Осындай

ережеден тыс шығарылған шешімді спецификацияға сай, белгінің тар қолданыс

аясымен негіздеуге болады. Сондықтан ережеден тыс жағдайдан басқа кезде

әдетте түс атаулы тауардың белгілі бір сипаттамасын

суреттеп, айқындайды,

сондай-ақ тиісті сектордағы қалыпты жайт болғандықтан, тіркелмейтін еді.

3.2.3. Пішіндер

«Ерекше сипаттамасынан айырылған» белгілерге қатысты айрықша жағдай-

лар елеулі түрде әсер ететін тағы бір сала – пішін белгілері. Соттар пішін бел-

гілеріне сөз бен бейнелеу белгілеріне ұқсас сараптау қолданатынын бірнеше

рет мәлімдегенімен, тұтынушының мұндай белгілерді қабылдауы әртүрлі, сон-

дықтан саралау нәтижесі де міндетті түрде бірдей бола бермейді.

Себебі тиісті

тұтынушылар пішінді нақты трейдер тауарының көрсеткіші деп ойлауы былай

тұрсын, жалпы коммуникация ретінде қабылдауы да екіталай.

Нәтижесінде

мұндай өтінімдердің басым көпшілігі қабылданбайды.

Пішіндерге келер болсақ, оның тіркелуге жарамдылығын бағалау үшін «пішін

сол сектор нормасының немесе әдеттерінің шегінен шыға ма, сол арқылы өзі-

нің бастапқы бірегей функциясын орындай ма», міне, осы мәселелерді бағалау

талап етіледі.

Өз кезегінде, бұл, біріншіден, тұтынушы пішінді байқап, есте сақ-

тайтындай ерекше не оның өзіне тән қасиетінің болуы, әрі мұндай дара сипатта-

ма анықталса, тұтынушы пішінді функционалдық немесе декоративтік тұрғыдан

ғана емес, дереккөз ретінде қабылдауы тұрғысынан бағаланады. Мұндай баға-

лау нәтижелері қалыптасқан тәжірибенің өзгеруіне қарай құбылуы ықтимал,

оған қоса, тұтынушылардың қабылдауы мен болжамы да өзгереді. Сондай-ақ

Бұл да сонда, [66].

KWS Saat AG v. OHIM, T–173/00 [2002] ECR II–3843 (CFI), a’d Case 447/02P [2004] ECR I–10107.

Enercon GmbH v. EUIPO, Gamesa Eólica, SL, Case T-36/16, EU:T:2017:295 (Энергияның осы түрінің

экологиялық артықшылығын көрсететін жел энергиясын түрлендіргіштердің жасыл реңктері).

Deutsche Bahn AG v. OHIM, Case C-45/11P, EU:C:2011:808 (Теміржол бөгеттері мен жол белгілерінде

ақ-қызыл түсті дабыл жүйесі қолданатынын ескеріп, Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік

ведомствосы (EUIPO) теміржол көлігі қызметтерінде көлденең орналасқан қызыл және ашық сұр

үйлесімін қабылдамауын қолдайды).

Linde AG, Winward Industries, Rado Watch Co Ltd, Joined Cases C-53/01, C-54/01, and C-55/01 [2003]

ECR I–3161, [42], [46], [49]; Freixenet SA v. OHIM, Joined Cases C-344–345/10P [2011] ECR I-10205, [46].

Қараңыз, мысалы: Henkel, C-218/01 [2004] ECR I–1725, [52]; August Storck KG v. OHIM, Case

C-24/05P [2006] ECR I–5677, [25]. Жұртшылық тауардың белгілі бір түрлерін пішініне қарай ажырата

алуы – бұл фактіге негізделген шешім. Көпшілік автокөліктерді радиатор торының дизайнына

қарап ажыратып үйренген секілді: Daimler Chrysler Corp. v. OHIM, Case T-128/01 [2003] ECR II–701,

[42]. Ведомство әдетте тұтынушылар нақты бір белгі түрлерін шыққан жердің белгісі ретінде

қарастырмайды деп түйіндейтіні сияқты, мұндай жағдайда тауар белгісіне өтінім беруші «сәйкес

нарықтағы тұтынушылардың дағдысы әртүрлі екенін көрсетуі керек»: Unilever NV v. OHIM, T-194/01

[2003] ECR II–383, [48].

Henkel, C-218/01 [2004] ECR I–1725, [49]; Henkel v. OHIM, Joined Cases C-456/01P and C-457/01P

[2004] ECR I–5089, [39]; Mag Instrument, Case C-136/02P [2004] ECR I–9165, [32].

169

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

олар сектордан-секторға немесе сараптама қолданылатын тауарлар мен қыз-

меттерге сәйкес өзгеруі мүмкін.

Белгілі бір пішін бір салада тауар белгісі ретін-

де қабылданса, басқа салада қабылданбауы мүмкін.

«Елеулі ерекшелік» сараптауы тауар тұтынушылардың қарастырып отырған

пішін мен басқа пішіндер арасындағы айырмашылықты қабылдай алуына ар-

нап әзірленген.

Тұтынушылар негізгі геометриялық пішіндерге көңіл бөліп,

назар аудармайды, сондықтан олар ажырату функциясын орындамайды; сон-

дай-ақ әдетте саудада пайдаланылатын пішіндерден ажыратылуы қиын пішін-

дер ерекшеленбейді.

Бір істе Еуропа соты Werther’s originals кәмпитінің қоңыр

түсі мен пішіні әдетте қолданылып жүргенінен елеулі түрде ерекшеленбейтіні

туралы (сол кездегі) Бірінші инстанция сотының шешімін растады (37.1-суретті

қараңыз).

Сот белгіні «қарастырып отырған тауарларға бірдей тән әрі ол ойға

мейлінше жылдам оралатын бейнелі үйлесім арқылы қалыптасқан, сонымен

бірге кондитерлік салада қолданылатын белгілі бір базалық пішіндердің қалып-

ты нұсқасы екенін» мәлімдеді.

Сот болжамды айырмашылықтардың «оңай

анықталмайтынын» ескеріп, қарастырылып отырған пішін кәмпит үшін әдетте

пайдаланылатын басқа пішіндерден айтарлықтай деңгейде ерекшеленбейтіні-

мен, сондай-ақ жұртшылыққа өтінім беруші өнімінің коммерциялық шыққан

тегі өзге кәмпиттермен салыстырғанда бірден әрі сенімді түрде толық ажыратуға

мүмкіндік бермейтінімен келісті.

Осындай пайымдама сотқа Ортақ юрисдик-

ция сотының алтын фольгамен қапталған, мойнына қызыл бантик пен қоңырау

таққан қоян пішінді шоколадтың саудада пайдаланылып жүрген түрінен айтар-

лықтай ерекшеленбейтіні жөніндегі шешімін растады.

Пішін сол сектордағы әдетте пайдаланылатын пішіндерден елеулі деңгейде

айрықшаланса да, оның тіркелетінін білдірмейді. Пішін арқылы орташа тұтыну-

шы тауардың шыққан тегінен хабар алуы керек.

Өйткені ол пішінді жай ғана

«жұмысты жүзеге асыруға арналған» деп бағамдаса

немесе одан декоратив-

тік элементті ғана көретін болса, онда пішінді қайнар көз ретінде қабылдауы

екіталай. Осындай себептерге сай, Апелляция соты ірімшікке арналған (Saint

Albray) алты жапырақшалы гүл пішінін

тіркеуден бас тартты (37.2-суретті қа-

раңыз) және Еуропа соты mag-lite® қолшамының тартымды, ұтымды жобалан-

ған цилиндрлік пішіні

шыққан тегін айқындамайтынын растады (37.3-суретті

қараңыз),

сондай-ақ шыны бұйымдардың (жуыну кабиналары, терезелер т.б.)

Jaguar Land Rover Ltd v. OHIM, Case T-629/14 [2016] ETMR 12 (Range Rover автомобилінің пішіні

«ауа мен су» арқылы қозғалатын көлік құралдары үшін айрықша болды).

«Елеулі ерекшелену» – «айқын айырмашылыққа» қарағанда төменгі шек: August Storck, Case

C-24/05P [2006] ECR I–5677, [28].

Procter & Gamble v. OHIM, T-63/01 [2002] ECR II–5255 (CFI), [43].

August Storck, Case C-24/05P [2006] ECR I–5677.

Сонда, [29]–[30].

Бұл да сонда, [25].

Lindt v. OHIM, Case C-98/11P, EU:C:2012:307, [41]–[49]. 37.10-суретті қараңыз.

Bongrain’s Application [2005] RPC (14) 306 (CA).

Philips v. Remington [1999] RPC 809 (CA), 819.

Procter & Gamble (сабын пішіні), T-63/01 [2002] ECR II–5255.

Bongrain’s Application [2005] RPC (14) 306 (CA).

Mag Instrument, Case C-136/02P [2004] ECR I–9165. Алайда, Mag-Lite ® қолшамының үшөлшемді

пішіні «кейін пайда болған айырмашылығы» негізінде Қауымдастықтың тауар белгісі ретінде (CTM)

тіркелді.

170

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бетін әрлеуге арналған сансыз ұсақ штрихтардан құралған абстрактілі дизайн да

кері қайтарылды (37.4-суретті қараңыз).

Ал ірімшік ісіне қатысты лорд-судья

Джейкоб «егер орташа тұтынушыға пішіндердің біреуі тауар белгісі екенін айтса,

ол қатты таңданар еді деп түсіндірді. Тұтынушылар тауар белгісін не оның қан-

дай да бір бөлігін тұтынамыз деп ойламайды» деген пікірімен бөлісті.

Mag ісін-

де Еуропа соты «тауардың жоғары сапалы дизайнымен ерекшеленуі – олардың

үшөлшемді пішін белгісі сол тауарды басқа кәсіпорын тауарынан бірден ажыра-

туға мүмкіндік береді дегенді білдірмейтінін» түсіндірді.

Сирек кездесетін қар-

сы мысалда Бірінші инстанция соты Jeep радиаторының ерекше пішінін тіркеу-

ге рұқсат берді және оны тұтынушылардың автомобиль торын шыққан жердің

белгісі ретінде түсіне бастағанын, сондықтан өтінім берушінің торы тауар белгісі

бола алатынын айтты (37.5-суретті қараңыз).

Осыған ұқсас жағдай, Бірінші ин-

станция соты cарапшының дауыс зорайтқыш пішініне қатысты айрықша сипат-

тамадан айырылғаны туралы шешімінің күшін жойды: соттың пікірінше, бұл пі-

шін дауыс зорайтқыштың әдеттегі пішінінен ерекше және орташа тұтынушының

назарын аударатын өзіне ғана тән әрі еркін сипатымен көзге түседі.

«Басқаша

дегеніміз әрқашан айрықша екенін білдіре бермейді» деген ұстанымның айтар-

лықтай артықшылығы бар, әйтсе де осы екі талаптың (елеулі түрде ерекшеленуі;

сол арқылы шыққан жерін көрсетуі): (i) қандай дәрежеде дербес әрі жиынтық

талап екені; (ii) бастапқысын анықтағаннан кейін соңғысын болжауға бола ма

деген мәселе әлі күнге дейін шешімін таппай келеді.

Glaverbel (Patterned Glass), Case C-445/02P [2004] ECR I–6267.

Bongrain’s Application [2005] RPC (14) 306, [29].

Mag Instrument, Case C-136/02P [2004] ECR I–9165, [68].

DaimlerChrysler (Grille), Case T–128/01 [2003] ECR II–701.

Bang & Olufsen v. OHIM, Case T-460/05 [2007] ECR II–4207. Алайда айрықша стилистикалық

қасиет «пішін құндылығын мейлінше арттырғандықтан», тіркеу кейіннен жарамсыз деп танылды.

36-тарау, 3.4-бөлімді қараңыз.

The London Taxi Corporation v. Frazer-Nash Research [2017] EWCA Civ 1729, [40]–[42].

37.1-сурет. Werther’s originals кәмпитінің пішіні

Дереккөз: August Storck KG.

171

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

СЫРТТАН ҚАРАҒАНДАҒЫ КӨРІНІС

ТӨМЕННЕН ҚАРАҒАНДАҒЫ КӨРІНІС

37.2-сурет. Saint Albray ірімшігі

Дереккөз: Bongrain’s Application [2005] RPC (14) 306 (CA).

37.3-сурет. Mag-lite® қолшамы

Дереккөз: Mag Instruments Inc.

ПЕРСПЕКТИВАЛЫҚ КӨРІНІС

172

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

3.2.4. Безендіру және сыртқы көрініс

Өнімнің жалпы қаптамасы («безендірілуі» мен «тауардың сыртқы көрінісі»)

ешқашан басты ерекшелікке жатпайды, әйтсе де көп жағдайда олар айрықша

сипатынан айырылып жатады. Мұның себебі түсінікті: орташа тұтынушылар өнім

қаптамаларының көпшілігін немесе сыртқы көріністі (пішіндер сияқты) дереккөз

ретінде қарастырмайды; керісінше, оларды қаптамаға декоративтік, тартымды

немесе назар аударатын қасиеттері бар қорғаныш материалы ретінде қабыл-

дайды. Бір жағынан, бұл – қазіргі күннің қоғамдық тәжірибе мәселесі: тұтынушы-

ларға қайнар көз ретінде қаптамадағы құжатқа көңіл бөлу ұсынылады, соның

салдарынан сыртқы көріністің жалпы түрі осы тұрғыдан алғанда еленбейді.

Proctor & Gamble v. Registrar of Trade Marks ісінде

лорд-судья Роберт Уолкер

тіркеу ведомствосының еден жуу құралына арналған лейблі бар бедерлі бө-

телкені 3-класс бойынша тіркеуге қабылдамағанын растады. Сот приставы бұл

өтінімді үш құрамдас бөліктен, яғни бөтелкенің пішіні, лейблдегі сурет және

[1999] RPC 673, 680.

37.4-сурет. Шыныға арналған Glaverbel ‘Chinchilla’ дизайны

Дереккөз: AGC Flatglass.

37.5-сурет. Jeep дизайны

Дереккөз: DaimlerChrysler (Grille), Case T-0128/01 [2003] ECR II–701.

173

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

екеуіне қолданылған түстен тұрады деген сипаттама жасады. Осы компонент-

тердің үшеуі де өз бетінше жекелей ерекшеленбейді деген сот приставы «бұл

комбинацияның айрықша сипаттамасы жоқ» деген тұжырымға келді. Тіркеу

ведомствосының қорытындысын растай отырып, лорд-судья Роберт Уолкер

1994 жылғы заңның 3(1)(b) бөліміне негізделген қарсылыққа төтеп беруі үшін

өтінім берушінің тауар белгісі оның өнімін оңай ажыратуға тиіс, әрі ерекшелік-

терді айқындауда сыртқы көріністе айырмашылық жоқ екенін анықтады.

Еуропа соты Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосының

(EUIPO) сыртқы көріністі ерекше сипаттаманың тапшылығы негізінде тіркеуден

бас тартуына байланысты тоқтаусыз шағым ағынына тап болды. Бір іске қатысты

Еуропа соты (сол кездегі) Бірінші инстанция соты заңда қате жібермегенін рас-

тады, ол лимон тығындалған ұзын мойын шөлмектің пішіні сырадан ерекшелен-

бейтінін анықтаған еді (37.6-суретті қараңыз).

Бұл сыра ұсынудың әдеттегі тәсілі

әрі тұтынушылардың аса назар аудармағанын ескерген Бірінші инстанция соты

Eurocermex SA v. OHIM, Case C-286/04P [2005] ECR I–5797 (Corona beer), arming Case T-399/02

[2004] ECR II–1391. Бұл Eurocermex ұсынған түпнұсқа сурет болмаса да, фотосуреттен оның нені

тіркеуге талпынғанын көруге болады.

37.6-сурет. Лимон тығындалған ұзын мойын шөлмек

Дереккөз: Eurocermex SA v. OHIM, Case C-286/04P [2005] ECR I–5797.

174

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

«комбинация қайнар көз ретінде қарастырылмайды» деген шешім шығарды.

Бұдан басқа істе Еуропа соты жеміс шырыны мен сусынын құюға арналған тігі-

нен тұратын қаптамалардың ерекшеленбейтіні туралы (сол кездегі) Бірінші инс-

танция сотының шешімінде қателік жоқтығын растады (37.7-суретті қараңыз).

Бұған қарама-қайшы бөтелке пішініне қатысты Nestlé Waters France v. OHIM

ісінде

(сол кездегі) Бірінші инстанция соты алкогольсіз сусындарға арналған

бөтелке пішінін тіркеуге рұқсат етті (37.8-суретті қараңыз). Бірінші инстанция

сотының пікірінше, трейдерлердің бірнеше жыл бойы орташа тұтынушыларды

бөтелке пішінін тауар белгісі ретінде қабылдауға үйретуі нәтижесінде қазірде

орташа тұтынушы өнім қаптамасының пішінін «егер пішін олардың назарын ау-

дарта алатындай жеткілікті сипаттамаларға ие болса, оны коммерциялық шық-

қан тегінің көрсеткіші ретінде қабылдауға мейлінше қабілетті».

Бірінші инстан-

ция соты бөтелкенің толықтай «таңғаларлық әрі есте оңай сақталатын» дизайн

құрап, қалыптастырғанын көрсетіп, оның қарапайымдылығына сай Ішкі нарық-

ты үйлестіру ведомствосының (OHIM) пікірін өзгертті. Бұл қоғам назарын аудара

алатын және өнімнің коммерциялық шыққан тегін басқа өнімнен ажырататын

комбинация ретінде қалыптасты. Нәтижесінде белгі төменгі дәрежелі ерекше

сипаттамаға ие болды және регламенттің 7(1)(b) бабы аясынан тыс қалды.

Deutsche Sisi-Werke GmbH & Co. Betriebs KG v. OHIM, Case C-173/04P [2006] ECR I–551.

T-305/02 [2003] ECR II–5207. Бірақ салыстырыңыз: Adelholxener Alpenquellen GmbH v. OHIM,

Case T-347/10, EU:T:2013:201, [22]–[38] (француз және неміс тілдерінде ғана) (жоғарғы жағында тау

суреті салынған бөтелке пішіндес күрделі белгі ажыратуға келмейтін белгі деп танылды).

Nestlé Waters France v. OHIM (Bottle shape), T-305/02 [2003] ECR II–5207, [40].

37.7-сурет. Немістің Si-Si қаптары

Дереккөз: Grünecker, Kinkeldey, Stockmair & Schwannhäusser.

175

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

Осыған ұқсас, Бірінші инстанция соты Henkel KgaA мен OHIM ісінде

Ішкі на-

рықты үйлестіру ведомствосының (OHIM) Апелляциялық кеңесі пішіні төңкеріл-

ген алмұртқа ұқсас, екі жағы иілген ашық ақ түсті контейнердің жууға арналған

сұйықтықтар мен құралдарға айрықша сипаттамасы жоқ деген тұжырымының

күшін жойды. Бірінші инстанция соты элементтер комбинациясының дара сипа-

ты мен кристалды пішінін алға тартып, оның «шын мәнінде, дербес сипаттама-

сы» бар екенін анықтады.

Осылайша, аталған сектордағы трейдерлер тұтынушыларды өнім қаптамасы-

на коммерциялық шыққан тегі көрсеткіші ретінде қарауға үйретті ме деген мә-

селені зерттеу нысанына айналдырған секілді. Оған қол жеткен жағдайда нақты

бір қаптаманың ерекше сипатының болмауы тұтынушы назарын аудару үшін,

сыртқы көріністің айтарлықтай көзге түсу-түспеуіне байланысты жүзеге асатын

сияқты. Олай болмаған күнде, мысалы, дыбыс жазылған компакт-дискінің күт-

пеген жерден ерекше қаптамада сатылуы жағдайды қиындатады. Бір жағынан

алғанда, қаптама естеқаларлықтай болады; екінші жағынан қарасақ, оның тауар

шыққан жерінің көрсеткіші ретінде қабылдануы күмән тудырады.

3.2.5. Атаулар мен қолтаңбалар

Әдетте Ұлыбритания құқығына сәйкес, адамның тегі айрықша сипат деп санал-

майды, демек, ол тіркеуге жатпайды.

Нақтырақ айтқанда, текті тіркеуден алып

тастау шешімі мұндай құқықтың дәл сондай аты-жөні бар басқа трейдерлерге

Case T-393/02 [2004] ECR II–4115. Контейнердің суретін іс материалдарынан көруге болады.

Elvis Presley Trade Marks [1997] RPC 543, 558.

37.8-сурет. Nestlé Waters France v. OHIM (Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосы) ісіндегі

бөтелке дизайны

Дереккөз: Nestlé Waters.

176

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қолайсыздық тудыратынына негізделді. Сондай-ақ соттар «өз аты-жөнін заңды

түрде пайдаланған үшінші тараптарды 11(2) бөлімге сәйкес қорғану шарасына

жүгінуге мәжбүрлеуге болмайтынын» атап өтті.

Дегенмен 1994 жылғы заңға

сәйкес, текті немесе жеке есімді априори алып тастау көзделмеген және оларды

тіркеу мәселесі басқа белгілерге арналған стандарттар арқылы анықталады. Кез

келген жағдайдағы нақты мәселе орташа тұтынушының өнім атауын белгілі бір

өндіруші не жабдықтаушының көрсеткіші ретінде қабылдайтынына қатысты жү-

зеге асады. Осындай сараптау кезінде Еуропа соты Nichols’s Trade Mark Application

ісінде

сараптама жүргізетін Арнайы юрисдикция соты атаудың қаншалықты кең

таралғаны жөнінде алдын ала белгіленген ережелер секілді жалпы критерийлер-

ді пайдалана алмайтынын көрсетті (мысалы, Лондон телефон анықтамалығында

атау 500 реттен артық жарияланса, тіркелмейді деген сияқты). Сонымен қатар

Еуропа соты атауды пайдалануға ниетті басқа трейдерлерге қарағанда, өз атын

бірінші болып тіркеген тұлға иеленетін «әділетсіз артықшылықтың» маңызы жоқ

екенін анықтады.

Алайда кең ауқымда таралғандық тұтынушының нақты атау-

ды нақты тауардың шыққан тегімен байланыстырушы ретінде қабылдауы ортақ

маңызды мәселе болмақ. Демек, тауар белгілері ретінде тіркелген атауларға бе-

рілетін қорғау аясы шектелуі мүмкін.

Тектің тіркелу-тіркелмеуін анықтаудағы дәстүрлі ережелердің күшін жою

нәтижесінде пайда болған соңғы шешімдердің көптеген нұсқаулықтары то-

лықтырылмады, соның салдарынан бос, ашық кеңістік қалып қойды. Дегенмен

Тағайындалған тұлға Oska’s Ltd’s Trade Mark Application ісінде бірқатар пайдалы

мәліметтер ұсынды.

Наразылық негізінде туындаған дау барысында оппонент-

тің бұрынғы Morgan киім белгісінің айрықша сипаттамасын бағалауы қажет бол-

ды. Еуропа сотының нұсқаулығын басшылыққа алған корольдік адвокат Ричард

Арнольд «Morgan атауының жалпы есім екенін, бұл атаудың киім саудасында жиі

қолданылатынын әрі киім-кешек саласындағы трейдерлер легін назарға ала оты-

рып, орташа тұтынушы мұндай текті айрықша сипаттамасынан айырылған атау

ретінде қарастырады» деген қорытындыға келді. Орташа тұтынушы киім сауда-

сына қатысты кең таралған текті шығу тегі ретінде қарастырмас бұрын, ол paul

smith немесе ted baker сияқты атаудың қосылғанын күтеді.

Осы жерде бір ерекшелікті атап өткен жөн: танымал тұлғаның толық аты-жө-

ні көбіне тауар ретінде қарастырылатын өнімдерге қатысты айрықша қасиетінен

айырылып қалуы ықтимал. Мысалы, Elvis Presley Trade Marks ісінде

Апелляция

соты Еlvis және Еlvis Рresley атауын дәретхана керек-жарағына, парфюмерияға,

Cadbury Bros’s Application (1915) 32 RPC 9, 12.

Nichols v. Registrar, Case C-404/02 [2004] ECR I–8499, [25]–[26]. Сауда автоматтарына арналған

Nichols белгісі кейіннен 2006 жылғы 26 мамырда тіркелді: TM 2241893

Сонда: [31]. Еуропа соты 6(1)(а) бапта көрсетілген қорғау шарасына сілтеме жасады.

Сонда, [AG46] (AG Colomer); Barbara Becker v. Harman International Industries, Case C-51/09P

[2010] ECR I–5805, [36] (Салыстырмалы негіздерді талдау кезінде сот танымал адам тегінің айрықша

сипаттамаға қатысы барын аңғартты); Oska’s Ltd’s Trade Mark Application [2005] RPC (20) 525 (AP,

Arnold QC), [27]–[28].

[2005] RPC (20) 525 (AP, Arnold QC), [27]–[28].

[1999] RPC 567; [1997] RPC 543, 558. Салыстырыңыз: Annette von Droste zu Hülsho Stiftung, 33 W

(Pat) 550/11 (of 2 July 2013) (Германия Федералдық патенттік соты белгіде танымал адам аты-жөнінің

кездесуі, мысалы, мұндағы ХІХ ғасыр басында өмір сүрген жазушы Annette von Droste-Hülsho оның

айрықша сипаттамадан айырылғанын білдірмейді деген шешім шығарды).

177

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

косметикаға және сабынға тіркеуге рұқсат беруден бас тартты. Өтінім беруші-

лердің пікірінше, тауарлар мен қызметтерді ұсыну үшін танымал кейіпкерлерді

пайдалану жөнінде қоғамдық сананың өзгеруі нәтижесінде Еlvis атауын көрген

тұтынушылар өнімді «түпнұсқа» деп қабылдайды, яғни тауарды Elvis Presley мүл-

кінен немесе мүлік құқығы бар өкілден шыққан деп болжайды. Бірінші инстан-

ция сотында судья Ладди «селебрити» атаулардың қалай қолданылғаны туралы

көпшіліктің ойы дәл осындай екенін қабылдауға құлықсыз болды, оның үсті-

не, Апелляция соты бұл көзқарасты растады: көпшілік атауларды бір трейдер-

дің тауарын басқа тауардан ажырататын ерекшелік ретінде емес, сатып алатын

өнімнің бір бөлігі ретінде қарастырады. Тұтынушылар үшін тауарлар белгілі бір

трейдерге тиесілі болғандықтан, олардың сатып алғаны коммерциялық тұтыну

тауары ғана емес, сондай-ақ атауы маңызды естелік не кәдесый саналады.

Атаудың өзіне тән айрықша сипаттамасы болмаған жағдайда да тіркеуге алы-

нуы мүмкін. Мұндайда атауға берілген өтінім эмблемамен бірге немесе бүкіл

атаудың өзі ерекше болатындай арнайы не белгілі бір нышан арқылы ұсынылуға

тиіс. Мұның ең айқын мысалы ретінде атауға адам қолтаңбасы берілген жағ-

дайды атауға болады. Қолтаңбалар 1938 жылғы заңға сәйкес, тіркеуге жарамды

деп танылды, өйткені олар «автор есімін жазудың мейлінше бірегей және жиі

бұрмаланатын тәсілі ретінде қарастырылды. Кей мағынада олар бір адамға тән

жеке графикалық бейне болып саналады».

«Қолтаңба» 1994 жылғы заңға сәй-

кес, айрықша графикалық стильде жазылмаса да, тіркеледі, мәселен, Элвистің

Elvis A. Presley қолтаңбасының қарапайым қолжазбалық түрі айрықша сипатты

болар еді.

Қолтаңба түпнұсқа болмаса да, айрықша сипатқа ие.

3.2.6. Слогандар

Слогандарды тіркеу мәселесі белгіні пайдалану барысында оны шыққан те-

гін көрсетуші тұрғысында бағалауға қатысты бірқатар қиындықтар орын алға-

нын көрсетеді. Бір жағынан, слогандар көбіне жарнамалық хабарлама ретінде

қабылданады, шыққан тегінің көрсеткіші ретінде қарастырылмайды. Екіншіден,

көптеген салаларда слогандар белгі ретінде қолданылады, мысалы, i can’t believe

it’s not butter for margarine (бұл маргарин майы емес дегенге сенбеймін. – Ауд.).

Өтінімді қарау кезінде құзырлы басқарма пайдаланудың қай формасын қабыл-

дағаны жөн? Ағылшын соттары әдетте слогандардың айрықша сипаттамасы

жоқ деген тұжырым жасауға бейім

және Ортақ юрисдикция соты да

көбі-

не осыған ұқсас көзқарасты ұстанады, ал Еуропа соты слогандарға қойылатын

Elvis Presley Trade Marks [1997] RPC 543 (Laddie J); [1999] RPC 567 (CA), 585. Іс бойынша шешім

1938 жылғы заңға сай қабылданса да, фактіге негізделген шешім мәселесіне қатысты дәлелдер

1994 жылғы заңға сәйкес қолданылады.

Elvis Presley Trade Marks [1997] RPC 543, 558 (Laddie J).

Сонда. In re Applications by the Estate of the Late Diana, Princess of Wales (25 January 2002)

(TM Registry) («Түпнұсқалықтың бірегей белгісі» болып табылатын Диананың қолтаңбасы тіркеуге

жатады).

Қараңыз: 93 Elvis Presley Trade Marks [1999] RPC 567 (CA), 586; Сот қолтаңбаны түпнұсқа деп

болжағанымен, өтінім салыстырмалы негіз бойынша қабылданбады.

Nestlé v. Mars [2003] ETMR (101) 1235 (CA) (have a break сөзі кондитер өнімдеріне қабылданбады).

Қараңыз: мысалы, Bently and Sherman (2014) 944, n. 81; EUIPO, Examination Guidelines, Part B,

Section 4, Chapter 3, [5] (‘Slogans: Assessing Distinctive Character’). Сондай-ақ қараңыз: J. Davis and A.

Durant, ‘To Protect or not to Protect? The Eligibility of Commercially used Short Verbal Texts for Copyright

and Trade Mark Protection’ [2011] IPQ 345.

178

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

арнайы талаптардың жоқтығын бірнеше рет қайталады. Соттың прецеденттік

құқығы слоганды тіркеуге қандай да бір нақты нұсқаулар ұсынуға аса құлықсыз.

Тұтынушылардың әдетте слогандарды тауар белгісі санамайтынын мойындаға-

нымен,

сот слоганның тіркелуі үшін оның имидждік не креативті болуға тиіс де-

ген болжамдарын қабылдамайды,

дегенмен мұндай қасиеттердің көрініс беруі

белгіге айрықша сипаттама қосар еді.

Еуропа соты сонымен қатар слоганның

жарнама ретінде қабылдануы оның міндетті түрде айрықша сипаттамадан айы-

рылғанын білдірмейді деп пайымдады. Audi AG v. OHIM ісінде

технология арқы-

лы ілгерілетуді көздейтін (vorsprung durch technik) белгіні тіркеу өтінімі объективті

мадаққа құрылған слоган болғандықтан, тауар немесе қызмет ретінде мойын-

далмады.

100

Еуропа соты бұл шешімді жойды және оның себебін «белгіні жұрт-

шылық жарнамалық формула ретінде қабылдайтыны оның айрықша сипаттама-

дан айырылғаны жайында түйін жасауға жеткілікті негіз еместігін» түсіндірді.

101

Демек, слоган жарнамалық та, айрықша сипатта да бола алады. Шын мәнінде, сот

ешқандай «қосымша ереженің» жоқтығын айтады: әрбір өтінім өзінің айрықша

сипаттамасына сай тіркеу талап ететін слоганның, сондай-ақ тауарлар мен қыз-

меттердің сипаты мен мәніне байланысты қарастырылуға тиіс. Әрине, слогандар

дескриптив мазмұнда болған жағдайда оларды тіркеуден бас тартылады.

102

3.2.7. Дыбыстар

Бүгінде дыбыстық белгілерге қатысты шектеулі өкілеттік берілгенімен, Жалпы

юрисдикция соты Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосының

(EUIPO) тауарлар мен қызметтердің белгілі бір легі үшін «қоңырау әуеніне» бе-

рілген өтінімнен бас тарту шешімін қолдады.

103

Белгі, өтінім беруші мәлімдеген-

дей, «қысқа, дегенмен, талап етілгендей, күрделі әуен» емес, керісінше, қарапа-

йым әрі қалыпты екені айқындалды, сондықтан елеусіз күйде тұтынушылардың

есінде қалмады, әрі бұл өнімнің шыққан жерін көрсету қабілетін бәсеңдетті. Сот

көпшіліктің дыбысты қабылдауы бірдей бола бермейтінін растады, сондықтан

оларды тіркеу біз ойлағаннан да қиынырақ болуы мүмкін. Күрделілік деңгейі

өнім секторына байланысты өзгереді; телевизиялық хабар тарату қызметтері,

компьютерлік бағдарламалық жасақтама немесе медиақызметтерді тұтынушы-

лар дереккөзді ажыратуда дыбысқа сүйене алса, онда өзге жағдайларда дыбыс-

тар функционалдық немесе қандай да бір өзіне тән сипаттамасы жоқ көрсеткіш

ретінде қабылданады. Қолданыс контексіне қарамастан, рингтон қоңырау әуені

(дыбысы арқылы) өздігінен айқын болғандықтан, соңғы топқа жатқызылды.

104

OHIM v. Erpo Möbelwerk GmbH, Case C-64/02P [2004] ECR I–10031, [35].

Сонда.

Audiv. ОHIM, Case C-398/08P [2010] ECR I–535, [47]. Pro-Aqua International v. OHIM, Case T-133/13,

EU:T:2015:46 («Әдетте шаң құрғақ болатындықтан, дымқыл шаң ұшпайды немесе көтерілмейді»

деген пікір ажыратылуға жеткілікті болды).

Case C-398/08P [2010] ECR I–535, [47].

100

Слоган кейін пайда болған айырмашылық арқылы автокөлікке тіркелді. Сонда, [5].

101

Сонда, [44]. Істің 59-бетінде сот белгінің автомобильдер арасында танымал болуына

байланысты оның тауар үшін айрықша сипаттамасынан айырылмағанын мәлімдейді. Бұл тауар не

қызметтің әр категориясына белгіні тәуелсіз бағалаудың жалпы принципіне қайшы келеді.

102

RheinfelsQuellen H. Hovelmann GmbH & Co. KG v. OHIM, Case T–28/06 [2007] ECR II–4413.

103

Globo Comunicação e Participações S/A v. EUIPO, Case T-408/15, EU:T:2016:468.

104

Сонда, [41]–[46], [52]–[53].

179

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

3.2.8. Позициялық белгілер

Позициялық белгі дегеніміз – белгінің бұйымдағы белгілі бір тәсіл арқылы

орналасуы немесе бекітілуі.

105

Мұны Тэдди

106

сияқты жұмсақ аю ойыншығының

құлағына бекітілген металл кнопка, шұлық басындағы апельсин түсті ерекше

реңкті тіркеу талпыныстарынан байқауға болады.

107

Осы категорияға да айрық-

ша сипаттаманың жалпы критерийі қолданылғанымен, мұнда үшөлшемді пішін

белгілеріне қатысты факторлар да маңызды: Белгінің орналасуы осы сектор

нормаларынан ауытқу ма, әлде (айталық) декоративтік мақсатқа қарағанда ма-

ңызды саналатын шыққан тегінің атауы ретінде «оқыла» ма?

Позициялық белгілерге қызығушылықты табаны қызыл биік өкшелі туфлиді

тауар белгісі ретінде тіркеуге талпынған Christian Louboutin-нің ынтасынан кө-

руге болады.

108

Белгі, суретте көрсетілгендей (37.9-суретті қараңыз), 25-класқа

тән (ортопедиялық аяқкиімнен басқа) биік өкшелі аяқкиім табаны қызыл түспен

боялған (Pantone 18.1663 ТР) (аяқкиім контуры тауар белгісінің бөлігі емес, де-

сек те тауар белгісін позициялауға ықпалды).

109

Белгінің сипаттамасы, яғни түс

тазалығы, пішінге не позициялық белгіге ұқсауы

110

сияқты мәселелер және одан

шығатын репрезентация талаптарынан басқа, бұл белгінің айрықша сипаттама-

сы әлі даулы күйінде қалып отыр.

111

105

EUTMIR, Art. 3(3)(d).

106

Margarete Stei GmbH v. OHIM, Joined Cases T-433 and 434/12, EU:T:2014:8 (Өнімдегі

түймелер қарапайым әрі декоративті пайдаланылатын, сондықтан назар аудартпайтын). Сондай-ақ

қараңыз: K-Swiss Inc v. OHIM, Case T-3/15, EU:T:2015:937 (Аяқкиім бүйіріндегі бес параллель жолақ

айрықшалаушы емес).

107

X Technology Swiss v. OHIM , Case T-547/08, EU:T:2010:235, a’d Case C-429/10 [2011] ECR I-00076

(Осылай қолдану декоративті пайдалану ретінде қабылдануы мүмкін).

108

C. Gommers and E. De Pauw, ‘“Red Sole Diaries”: A Tale on the Enforcement of Louboutin’s Position

Mark’ (2016) 11 JIPLP 258; D. Gangjee, ‘Paying the Price for Admission: Non-Traditional Marks across

Registration and Enforcement’, in Calboli and Senftleben (2018) (forthcoming).

109

Мысалы, EUTM No. 008845539.

110

Christian Louboutin v. Van Haren Schoenen, Case C-163/16, EU:C:2017:495 (Бас адвокат Шпунар

пішінге алып тастау саясатын қолдану үшін белгі жеткілікті түрде айрықшалаушы және үшөлшемді

деп тұжырымдады). Бас адвокаттың пайымын растайтын екінші пікірге қарамастан (EU:C:2018:64),

сайып келгенде, Үлкен палата «белгі пішін емес, сондықтан ережеден алып тастау жағдайы қолда-

нылмайды» деген шешімге келді: EU:C:2018:423.

111

Cалыстырыңыз: Société Christian Louboutin et Monsieur Christian Louboutin v. Société Zara France,

Cour de cassation, Chambre Commerciale, No. 11–20724, 30 May 2012 (Бұл белгінің емес, қарама-қарсы

түстердің тұжырымдамасы болғандықтан, белгі нұсқасы жеткілікті мөлшерде ажыратылмады) және

Christian Louboutin R 2272/2010–2 (OHIM, Second BoA) (белгі ЕО тауар белгісі (EUTM) ретінде өз мәні

тұрғысында айрықша).

37.9-сурет. Louboutin-нің табаны қызыл биік өкшелі туфлиі

Дереккөз: Christian Louboutin v. Van Haren Schoenen, Case C-163/16 (22 маусым, 2017).

180

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

3.3. ДЕСКРИПТИВ БЕЛГІЛЕР

Тіркеуден алынып тасталған белгілердің екінші категориясы «дескриптив

белгілер» деп аталады. Нақтырақ айтқанда, 1994 жылғы заңның 3(1)(с) бөлімі

мен Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 7(1)(с) бабына сәйкес,

сауда-саттықта тауардың не қызметтердің мынадай мәліметтерін ғана қамтитын

белгілер тіркелмейді: (i) түрін, сапасын немесе санын; (іі) көзделген мақсатын;

(ііі) құндылығын; (іv) географиялық шыққан жерін; (v) тауар өндіру не қызмет

көрсету уақытын; (vi) басқа да сипаттамаларды таңбалауға қолданылатын белгі-

лер немесе көрсеткіш (indications).

3.3.1. 3(1)(c) бөлім функциясы: жарамдылық талабы

3(1)(b) бөлім, негізінен, тауар белгілері ретінде қабылдануы мүмкін белгілер-

дің ғана тіркелуін қамтамасыз етуге бағытталған, ал 3(1)(c) бөлімнің қосымша

мақсаты бар (оны «қорғау функциясы» деп атауға болады), яғни тауар белгілерін

беру кезінде сол немесе аралас салаларда қызмет ететін трейдерлерге ықпал

етуі мүмкін теріс әсерді барынша азайтуды діттейді. Тауар белгілері құқығында

бір трейдердің дескриптив белгілерге немесе жалпы атауға айналған белгілерге

мүліктік қорғау алуға мүмкіндігі болса, онда оның басқа трейдерлерге кері әсері

болуы ықтимал. Мысалы, бір бағбанға «апельсин» немесе (апельсинге арнал-

ған) «жеміс» сөзіне тауар белгісі ретінде қорғау берілсе, онда ол жеміс сатушы-

ларға өз тауары немесе қызметтері жөнінде ақпарат беру мүмкіндігіне кедергі

келтіреді. Басқаша айтқанда, өз тауарын сипаттау немесе ұсыну тәсілдері шек-

теулі жерде мұндай белгілерге заңды монополия беру бір трейдердің өзге трей-

дерлерді нарықтан толықтай ығыстырып, шығарып жіберуіне мүмкіндік бере

алады.

112

Еуропа соты мұны «қолжетімділік талабы» деп атайды.

113

Еуропа соты 1989 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 3(1)(c) бабын

қарастырған бірінші жағдай – Windsurfing Chiemsee v. Attenberger ісі.

114

Бұл істе

сот алдында Chiemsee сөзі, яғни Бавариядағы көл атауы спорт киіміне тауар бел-

гісі бола ала ма, әлде белгі 3(1)(с) баптың қолданыс аясына түсе ме деген мәселе

тұрды. Нақтырақ айтқанда, сотқа 3(1)(с) бап қолданысы «белгіні не көрсеткішті

еркін қалдыру – шынайы, ағымдағы және маңызды қажеттіліктің бар-жоғына

байланысты ма» деген мәселені қарастыру ұсынылды. Сот бұл сұраққа жауап

бере отырып, осы баптың мақсатының бірі дескриптив белгілер мен көрсеткіш-

терді барлық трейдерлердің еркін пайдалануы арқылы қоғам мүддесін (кейінгі

істерде «ортақ мүдде» деп аталады)

115

қорғау екенін растады.

116

Сот:

«Директиваның 3(1)(с) бабының мақсаты қоғам мүддесіне жауап беру-

ді көздейді, яғни тіркеуге өтінім беріліп қойған тауарлар немесе қызметтер

112

Қорғау функциясы әдетте басқа саудагерлердің қажеттілігі немесе ықыласы тұрғысынан

айтылады, әйтсе де оны саудагердің өз ойын еркін коммерциялық тұрғыда білдіру құқығынан да

келтіруге болады, қараңыз: P. N. Leval, ‘Trademark: Champion of Free Speech’ (2004) 27 Colum JL & Arts

187

113

Adidas AG and ors v. Marca Mode CV and ors, Case C-102/07 [2008] ECR I–2439, [23], [AG27]–

[AG45].

114

Joined Cases C-108/97 and C-109/97 [1999] ECR I–2779.

115

Қоғам мүддесін белгіні тіркеу, жарамдылығы және құқықбұзушылық тұрғысында сараптау

үшін қараңыз: I. Fhima, ‘The Public Interest in European Trade Mark Law’ [2017] IPQ 311.

116

Windsurng, Joined Cases C-108/97 and C-109/97 [1999] ECR I–2779, [30].

181

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

категориясына жататын дескриптив белгілерді не көрсеткіштерді ұжымдық белгі-

лер немесе күрделі я болмаса графикалық белгілердің бір бөлігі ретінде барлығы

еркін пайдалана алады», – деді. Сондықтан 3(1)(с) бап мұндай белгілер мен көр-

сеткіштердің тауар белгілері ретінде тіркелуіне сай, бір кәсіпорынға ғана басы-

байлы иеленудің (резервтелуі) алдын алады.

117

Одан әрі сот «Белгі тіркеуі сұралатын тауарлар категориясының географиялық

шыққан жерін белгілеуге қолданылатын белгілерге немесе көрсеткіштерге, әсіре-

се географиялық атауларға қатысты қолжетімділігін қамтамасыз етуге қоғам мүд-

делі, өйткені олар тиісті тауар категорияларының сапасы мен басқа да сипаттама-

ларының көрсеткіші болуы мүмкін» деген ойын айтты. Сондай-ақ бұл тұтынушы

талғамына түрлі тәсілдер арқылы ықпал ете алады, мысалы, тауардың жағымды

әсер қалдырған жермен байланысы үзіліп қалған деген пікірімен бөлісті.

118

Сөйтіп, 3(1)(с) бөлім қоғам мүддесі тұрғысынан түсіндірілуге тиіс деген пікір

жалпыға мәлім бір ерекше жағдайды қоспағанда,

119

бірнеше рет қайталанды.

120

3.3.2. Жалпы мәселелер

3(1)(с) бөлімдегі қарсылықтың алдын алу үшін өтінім беруші белгінің тауар

немесе қызмет ерекшеліктерінің сипаттамасы ретінде қолданылмайтынын және

болашақта қолданылуы күмәнді екенін дәлелдеуге тиіс. Демек, hi-fi жабдықта-

рына арналған marantz немесе сусындарға арнап ойдан шығарылған pepsi сияқ-

ты сөздер тіркеуге жарамды секілді, өйткені трейдерлер оларды сипаттау түрін-

де ғана пайдалануы мүмкін емес немесе тұтынушылардың сол өнімді шыққан

тегінен басқа жағдайда қабылдауы да екіталай. Керісінше, treat өнімнің ерекше

сапалы екенін сипаттайтын факт ретінде түсіндіріледі, ал eurolamb сөзі өнімді

белгілі бір жерден келетін еттің белгілі бір түрі ретінде сипаттауға жарамды деп

танылады. Осы екі шектің арасында өнім сапасы жайында толық дескриптив

емес, әйтсе де сондай ойға жетелейтін көптеген белгілер жатыр; мұндай жағ-

дайларда аралық сот тұтынушылардың белгіні қалай интерпретациялайтынына

байланысты шешім шығаруға тиіс.

3.3.3. Айрықша мәселелер

Тауар белгілері тауарлар мен қызметтерді сипаттайтын белгілерді ғана қам-

титын болса, онда 3(1)(с) бөлімге сай тіркеуден алынып тасталады. Яғни белгі-

ні тіркеуден алып тастау үшін ол толықтай дескриптив болуға тиіс. Бұған қа-

рама-қайшы, егер белгінің бір бөлігі дескриптив емес екенін көрсетуге болса

әрі бұл бөлік ең төменгі деңгейде (de minimis) болмаса, белгі бөлім құзыретінің

шегінен шығады. Демек, дескриптив және оған жатпайтын бөліктерден тұра-

тын белгілер қорғауға ие бола алады. Алайда дескриптив емес элементтер таза

дескриптив элементтерге қарағанда өзіне назар аударту үшін қажетті деңгейде

117

Сонда, [25].

118

Сонда, [26].

119

Procter & Gamble v. OHIM (Baby Dry), Case C-383/99P [2001] ECR I–6251, [2002] ETMR (3) 22.

120

Wrigley (Doublemint), Case C-191/01P [2003] ECR I–12447 (AG); Linde AG, Winward Industries,

Rado Watch Co. Ltd, Joined Cases C-53/01, C-54/01, and C-55/01 [2003] ECR I–3161, [73]; Campina, Case

C-265/00 [2004] ECR I–1699, [34]–[36]; KPN Nederland NV, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619.

182

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

елеулі болғаны жөн, олай болмаса (дескриптив жөнінде), хабарлама беріледі.

121

Еуропа соты baby dry сөзін жөргекке пайдалануға ерекше дескриптив емес деп

шешім шығарған әйгілі Вaby Dry ісінде сот «өтінім берушінің белгісі мен дес-

криптив терминнің немесе терминдердің арасындағы кез келген көпе-көрінеу

айырмашылық тіркесті тауар белгісі ретінде тіркеуге мүмкіндік беретін айрықша

сипаттама беруге қабілетті екенін» мәлімдеді.

122

Кейінгі шешімдер бұл межелік

деңгейді арттырды әрі жалпы оң өзгеріс саналды. Campina Melkunie BV v. Benelux-

Merkenbureau ісінде

123

Еуропа соты әрқайсысы дескриптив болатын қарапайым

элементтер үйлесімі әдетте тіркеуге жарамды неологизмді қалыптастырмайды;

керісінше, «синтаксис немесе мағынаға қатысты қандай да бір ерекше өзгеріс»

болуға тиіс және ол тұтынушы үшін «белгі құраушы элементтер ұсынатын ма-

ғынаның қарапайым үйлесімі арқылы жасалғаннан да өзге «әсер тудыратындай

болуы керек, соның нәтижесінде сөздің маңызды рөл атқаратынын» мәлімде-

ді.

124

Сынақ барысында baby dry сөзін жөргекке қатысты қолдануға болатыны,

ал bio-mild пен doublemint сөздерін табиғи йогуртқа, сағызға пайдалануға жа-

рамсыз екені анықталды. Бірінші жағдайда baby (бала) және dry (құрғақ) сөздері

жөргек қызметін меңзеді, дегенмен олардың «синтаксистік мағынасы бір-біріне

қарама-қайшы» болғандықтан, оның жөргек екенін білдіру үшін де, негізгі си-

паттарын анықтау мағынасында да қолданылған жоқ. Бұл тіркес белгіге ерекше

маңыз беретін «лексикалық өнертабыс» болды. Кейінгі істегі қолданыс кеңістігі

белгіні жалбыз дәмін сипаттаушы көрсеткіш ретінде қалдырды.

125

3.3.4. Көпмағыналылық

«Бірегейлік» талабы белгінің барлық ықтимал мәні айрықша жағдайға жата-

тын болса ғана белгі алынып тасталады дегенді білдірмейді. Мәселен, қосарлы

немесе көпмағыналы сөздерді қарастырайық: мысалға, жазу құралына, аналық

аққуға немесе жануарларға арналған шағын торға (вольер) қатысты pen сөзін

алайық. Pen сөзінің жазу құралына қатысты тіркеуге жарамдылығын талқылап,

бағалау кезінде Ортақ юрисдикция соты оның алынып тасталған бір мәні, яғни

аналық аққу мағынасының болуын көрсету аздық ететінін айтты. Бұл жағдайда

белгісіз жалғыз мәннің орын алуы белгіні айрықша дескриптив етіп көрсетпес

еді (демек, ол тіркеуге жарамды). Doublemint ісінде Еуропа соты балама дес-

криптив мәндер арасынан таңдау қажеттілігінен туындаған концептуалды екіұш-

тылық терминнің тікелей дескриптив болуына кедергі жасады дейтін ұстанымды

қабылдамады. Жалбыздың жасыл және ащы жалбыз секілді қос түрінің кезігуі,

сондай-ақ екі ұғымның орын алуы (түрлері немесе күшті тұстары) doublemint-

ті тіркеуге жарамды ете алмады. Сот «белгінің ықтимал мәндерінің бірі оған

тиісті тауардың сипаттамасын түсіндіретін болса, онда белгі тіркеуден алынып

121

Castel Frères v. OHIM, Case C- 622/13P, EU:C:2015:297, [71]–[80] (castell сөзіне географиялық тұр-

ғыда дескриптив коннотация болдырмауға аздаған орфографиялық өзгерістер жеткіліксіз). Сондай-

ақ қараңыз: Zitro IP v. OHIM, Case T-318/15, EU:T:2016:1 (Стильді қаріпке қарамастан, triple bonus (үш

еселік бонус. – Ауд.) тұтынушыларға табысты үш есе көбейтетін құмаройын ұғымын жеткізер еді).

122

Procter & Gamble v. OHIM (Baby Dry), Case C-383/99P [2001] ECR I–6251, [2002] ETMR (3) 22, [40].

123

Case C-265/00 [2004] ECR I–1699.

124

Сонда, [41]. Сондай-ақ қараңыз: KPN Nederland NV, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619.

125

Wrigley (Doublemint), Case C-191/01P [2003] ECR I–12447.

183

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

тасталады» деген қорытындыға келді.

126

7(1)(с) бапқа сәйкес, белгінің «айрықша

дескриптив» болуы емес, тауар белгісінде дескриптив мәні бар белгілердің не

көрсеткіштердің болуы тексеріледі. Дескриптив мәні жоқ өзге мәннің кезігуі ма-

ңызды емес.

127

3.3.5. «Қолданылуы» ықтимал: болашақ элементі

2008 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 3(1)(с) бабына сәйкес, тауар

немесе қызметтердің сипаттамаларын айқындау мақсатында саудада қолданы-

латын белгілерді не көрсеткіштерді қамтитын тауар белгілері тіркеуден шет-

тетіледі.

128

Ортақ юрисдикция соты терминнің қазіргі қолданысын ғана емес,

болашақтағы байланыстарын да қарастыруға тиіс деген талапты Еуропа соты

Windsurfing ісінде

129

мойындады. Онда сот, тиісінше, Ортақ юрисдикция сотының

«тиісті топ санасында географиялық атау мен қарастырылатын тауарлар катего-

риясы арасында байланыс бар ма» немесе «анықтаушы датаға» («өтінім беру

мерзімі») қатысты мұндай байланыс орын алмаса, «болашақта байланыс орнай-

ды деп болжам жасау орынды ма» деп сұрау қажет екенін айтты. Windsurfing

ісіндегі ұстаным Doublemint шешіміне сай расталды, өйткені сот Еуропалық одақ

тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 7(1)(с) бабындағы айрықша жағдай әрекет

етуі үшін қарастырылатын белгінің тауардың сипаттамасы не олардың сипаты

ретінде пайдаланылуы міндетті емес екенін мәлімдеді; «мұндай белгілерді осын-

дай мақсатта қолдануға болатыны» жеткілікті.

130

Сондықтан критерийде оған қа-

тысты «болашақ» элементтері кездеседі.

3.3.6. Ауқымды спецификациялар және тауар белгісінің кей

элементтерінен бас тарту

Атап өтілуге тиіс соңғы жалпы ескерту – қандай да бір белгіні тіркеуден алып

тастау жөніндегі мәселені қарау кезінде Ортақ юрисдикция соты оны специ-

фикацияға енгізілген тауарлардың әрбір және барлық категориясына қатысты

қарастыруы керек. Көп жағдайда белгі тауар не қызметтердің белгілі бір кате-

гориясына (өзгелеріне емес) қатысты ғана шығып қалады. Алайда егер өтінім-

де спецификациялардың ерекше категориясында кез келген тауар не қызмет

ерекшеліктері сипатталатын болса, онда сол өтінімді тіркеуден бас тартылады.

Сондықтан егер өтінім «ішімдіктерге» арналған апельсинге қатысты берілсе, ол

(апельсин дәмді сусындарға) дескриптив болғандықтан, оны тіркеуден бас тар-

тылады және алманың дәмі бар сусындарға дескриптив болмағанның өзінде,

сондай жағдай орын алады.

131

Кей жағдайларда өтінім беруші өтінімді (боял-

ған немесе хош иістендірілген апельсиннен өзге) «ішімдіктерге» емес, «алма

126

Streamserve, T-106/00 [2002] ECR II–723, [42].

127

Қараңыз, мысалы: Revolution LLC v. EUIPO, Case T-654/14, EC:T:2016:268 (Басқа саяси мәніне қа-

рамастан, revolution (революция. – Ауд.) қаржылық қызметтерге «жаңа және инновациялық» мағына

берер еді. Ұсынылатын қызметтердің жағымды қасиетін ерекше көрсете отырып, мадаққа лайықты

болды).

128

Сондай-ақ қараңыз: TMD 2015, Art. 4(1)(c); EUTMR, Art. 7(1)(c).

129

Windsurng, Joined Cases C-108/97 and C-109/97 [1999] ECR I–2779, [31].

130

Wrigley (Doublemint), Case C-191/01P [2003] ECR I–12447, [32].

131

DaimlerChrysler AG v. OHIM, T-355/00 [2002] ECR II–1939.

184

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сусындарына» өзгерту арқылы мұндай қарсылықтан құтыла алады.

132

Сондай-ақ

тағы бір жағдайларда дескриптивтіліктің бір негіздемесі тауар мен қызметтердің

кең спектріне «әлемдік деңгейде» қолданылады. Осылайша, social.com бірнеше

кластағы тауар мен қызметтерге әлеуметтік медиаға қатысты тікелей дескриптив

ретінде анықталды, өйткені олардың барлығы «интернеттегі әлеуметтік әрекет-

тесу» арқылы байланысқа түседі.

133

3.3.7. Тауар немесе қызметтің кез келген сипаттамасы

Postkantoor ісінде

134

Еуропа соты белгіні тауар не қызметтің сипаттамаларын

белгілеу үшін пайдалануға болатын, әрі сол сипаттама аталған тауарларға қа-

тысты қосарлы мәнге ие болса да, 3(1)(с) бап аясында қолданылатынын көрсетті.

Демек, арамшөпке қарсы қолданылатын дәрі (stinky) арамшөпті жою үшін тір-

кеуге жарамсыз болуы мүмкін. Дегенмен оның ерекшелігі арамшөпті жоюдағы

тиімділігі емес пе? Мұны «қабілетті» таза абстрактілі критерий ретінде түсінбеген

жөн, ол қазіргі нарық және ондағы болжамды өзгерістер контексінде қарасты-

рылуға тиіс. Agencja Wydawnicza Technopol v. OHIM ісінде

135

сот тағы бір тұжырым

қосты: дескриптив белгі дегеніміз – тіркеуге сұрау салынатын тауар мен қызмет-

тің «тұлғалардың тиісті тобы оңай танитын» қасиетін білдіретін белгі. Осыған

орай «1000» саны пазл журналдарға қатысты сондай терминнің рөлін атқарады

деген шешім шықты.

3.3.8. Ассоциация «нақты әрі тікелей» болғаны жөн бе?

Жалпы сот талабы бойынша дескриптив белгі ретінде танылуы үшін белгі

мен тауар немесе қызметтер арасындағы ассоциация «нақты әрі тікелей болға-

ны жөн, сондай-ақ белгі көпшіліктің тауар мен қызметтерді бірден байқап қала-

тындай деңгейде ерекшелендіруге тиіс».

136

Нәтижесінде мадақ эпитеттерін қоса

алғанда, тауар сипаттамасына жасалған дүдәмал сілтемелер осы ережеге сәйкес

алынып тасталмауы мүмкін (дегенмен олар 3(1)(b) немесе (d) бөлімге сәйкес алы-

нып тасталуы ықтимал). Мысалы, Бірінші инстанция соты (сол кездегі) «ультра-

плюс» ыдысқа (ovenware) тіркеуге жарамды деген мәселе аясында қарастырса,

ал ағылшын Апелляция соты «e.s.b. (extra strong bitter (тым ащы. – Ауд.) абб-

ревиатурасын қышқыл сыра үшін қорғауға болады» деген шешім шығарды.

137

Сондай-ақ Aroma (хош иіс) ыдыс-аяқ пен асүй құрал-жабдығына тіркеуге жа-

рамды, өйткені бұл жерде оның асүй құралдарына еш қатысы байқалмайды,

керісінше, сол құрал-жабдықпен әзірленген тағамның иісіне сай қолданылып

132

Giorgio Armani v. Sunrich Clothing [2010] EWHC 2939 (Ch), [52]–[53] (Mann J); UK IPO, Partial

Refusals (2011) PAN 2/11; UK IPO, Partial Refusals (2011) TPN 1/11. Қараңыз: 35-тарау, 2.4-бөлім .

133

salesforce.com, Inc. v. EUIPO, Case T-134/15, EU:T:2016:366.

134

KPN Nederland NV, Case C-363/99 [2004] ECR I–1619, [102].

135

Case C-51/10P [2011] ECR I–1541, [50].

136

Қараңыз, мысалы: DKV Krankenversicherung AG v. OHIM (Eurohealth), Case T-359/99 [2001] ECR

II–1645, [35]–[36]; O2 (Germany) GmbH v. OHIM, Case T-344/07 [2010] ECR II–153, [34], [54], [65]; Psytech

International Ltd v. OHIM, Case T-507/08 [2011] ECR II–165*, [24].

137

Dart Industries Inc. v. ОHIM, Case T-360/00 [2002] ECR II–3867, [27] (ультраплюс); West (Eastenders)

v. Fuller Smith & Turner [2003] FSR (44) 816 (бұл іс Baby Dry өтініміне негізделген және Doublemint

тұрғысынан қайта қарауды қажет етуі мүмкін).

185

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

тұр.

138

Мұндай «жанама» дескриптив немесе мадақ терминдерін тіркеуді Еуропа

соты мақұлдаған сияқты,

139

десек те кейбір мағынасы Doublemint пен Postkantoor

істерінде сот қабылдаған жалпы ұстанымға қайшы келетін сыңайлы. Нақтырақ

айтқанда, Doublemint ісінде бас адвокат Джейкобс белгілер қай кезде дескрип-

тив аталатынына қатысты үш нұсқаулық ұсынды, олардың бірі – белгінің «ерек-

шелігіне», екіншісі тауардың мән-маңызын ашатын «тікелей» қасиетіне сай еді.

140

Алайда Еуропа соты оларды пайдалы деп тапқан сыңай танытпады, әрі (алдыңғы

тармақта атап өткендей) Postkantoor ісінде үшінші нұсқаулықты (тауарды неме-

се қызметтерді сатып алу кезіндегі сипаттаманың маңызы) ашық түрде қа-

былдамады. Сонымен қатар тағайындалған тұлға, корольдік адвокат Джеффри

Хоббс мұндай тар мағыналы интерпретацияға «сенімсіздікпен» қарайтынын

айтты. Оның пікірінше, «ең жақсы» немесе «өте жақсы» деген сияқты белгілер

алып тасталған сипаттамалар ретінде қарастырылуға тиіс.

141

Мадақ коннотация-

сы қосылған белгілер қарама-қайшы шешімдердің пайда болуын жалғастырып

жатыр.

142

Дегенмен қарастырылып отырған белгі дескриптив деп танылуы үшін

сөздікте көрсетілуі міндетті емес. Сөздіктерде басқа мағынасында кездеспейтін,

алайда семантикалық жиынтығы бөліктерінен аспайтын дескриптив терминдер

комбинациясы тіркеуден бәрібір алынып тасталады.

143

3.3.9. Сөзбен берілмейтін белгілер

3(1)(с) бөлімі көбіне сөз белгілеріне қатысты қолданылғанымен, белгілердің

барлық түріне қатысты пайдаланылуы мүмкін. Linde AG, Winward Industries, and

Rado Watch Co. Ltd біріккен ісінде

144

өтінім беруші жүк айыры, факел және сағат-

тан тұратын үшөлшемді белгіні тіркеуге өтінім берді. Еуропа соты Тауар белгісі

директивасының 3(1)(с) бабы пішін белгілеріне тең дәрежеде қолданылатыны

жайында пікір білдірді. Бұл жерде сот ешқандай мысал келтірмесе де, оның екеуі

айқын: бірі – bonio итке арналған сүйек пішіндес печенье, ал екіншісі – jif лимон

шырынына пайдаланылған Reckitt’s пластик лимон пішіні.

145

Пішіннің дескрип-

тив немесе дескриптив емес екені дау тудырған бір істе сот «қарағайдың жұ-

пар иісі аңқыған ауа ылғалдандырғышқа қарағай пішіні анық дескриптив емес»

138

Chung-Yuan Chang v. EUIPO, BSH Hausgeräte, Case T-749/14, EU:T:2016:286, a’d Case C-389/16P,

EU:C:2016:876.

139

Қараңыз: P V Planung Transport Verkehr AG v. OHIM, Case C-512/06P [2007] ECR I–148 (француз

және неміс тілдерінде ғана), CFI шешімін бұйрықпен растай отырып, Case T-302/03 [2006] ECR II–

4039, [40] сараптау сынақ жүргізілместен қолданылды; Тelefon & Buch VerlagsgmbH v. OHIM, Case

C-326/01P [2004] ECR I–1374, [33] (CFI «дұрыс әрекет етті және құқықта қателік жіберген жоқ» деп

мәлімдеді).

140

Wrigley (Doublemint), Case C-191/01P [2003] ECR I–12447, [AG 61] .

141

In re Interactive Intelligence Inc’s Application, O/325/07 [2007] InfoTLR 319; Starbucks (HK) Ltd and

anor v. British Sky Broadcasting Group Plc and ors [2012] EWHC 3074 (Ch), [95] (Arnold J) (CFI стандартын

қабылдады, алайда оның қосымша бір нәрсе қосқанын білмейтінін мәлімдеді).

142

Салыстырыңыз: Mühlbauer Technology GmbH v. EUIPO, Case T-218/16, EU:T:2017:334

(Стоматологиялық тіс емдеуде пайдаланылатын тауарларға арналған magicrown сөзі дескриптив

болды) және provima Warenhandels GmbH v. OHIM, Case T-543/14, EU:T:2016:102 (hot sox сөзі көп

мағына бергені соншалықты – көпшілік сәнді шұлықты бірден есіне түсіре алмас еді).

143

Research Engineering & Manufacturing v. OHIM, Case T-558/14, EU:T:2015:858, [50] (trilobular

«металл бұрандалы бекіткіш элемент» немесе бұрандалардың сипаты мен техникалық функциясын

еске түсірер еді).

144

C-53/01, C-54/01, және C-55/01 [2003] біріккен істері ECR I–3161.

145

Суретті қараңыз: [1990] RPC 341, 343.

186

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

деген шешім шығарды.

146

Бір айта кететіні, дескриптив талдау фигуративтік бел-

гілерге немесе құрама белгілердің өрнекті элементтеріне жиі қолданылады.

147

3.3.10. Алып тасталған мәндер

Осынау жалпылама көзқарасты есте ұстап, енді 3(1)(с) бөлім негізінде алып

тасталған дескриптив белгі категорияларына жеке-жеке тоқталайық:

(і) Түрі, сапасы немесе саны. Тіркеуден шығып қалған белгілердің бірінші тобы

тауарлар мен қызметтердің «түрін, сапасын немесе санын» таңбалауға арнал-

ған белгілерден ғана тұрады. Осы тұрғыдан алғанда, аралық сот бетпе-бет ке-

летін ең үлкен мәселе – тіркеуге жатпайтын терминдер немесе сипаттамалар

және тіркелетін аллюзиялардың не болжамдардың аражігін ажырату. Жалпы сот

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосының (EUIPO) basics

сөзінің – бояуға,

148

golf usa – спорт киіміне,

149

map&guide – бағдарламалық жа-

сақтамаға

150

және tek (teak (ағаш. – Ауд.) француз және итальян сөзі) металл сө-

релерге дескриптив,

151

ал europremium сөзі өнім қаптамасына дескриптив емес

деген тұжырымды растады.

152

(ii) Көзделген мақсаты. Өнімнің функциясын сипаттайтын, тұтынушыға өнім-

мен не істеуге болатынын көрсететін немесе өнім қолданылған кезде не істей-

тінін баяндап беретін белгі тіркелмейді. Осылайша, мысалы, «денсаулық» ме-

дициналық қызметтердің көзделген мақсатына сай дескриптив деп саналды,

себебі белгі мұндай қызметтер реципиенттің денсаулығын жақсартып, қалпына

келтіруге бағытталғанын көрсетті.

153

(ііі) Құндылығы. Тауар немесе көрсетілетін қызметтердің құндылығына қаты-

сы бар тауар белгілері тіркелмейді. Себебі тұтынушылардың құндылыққа жасал-

ған сілтемені белгінің шыққан жері ретінде қарастыруы екіталай. Бұл ереже сон-

дай-ақ басқа трейдерлердің баға мен құндылық және оларға ұқсас дүниелерді

белгілеуге, жалпы, сөз бен сөз тіркестерін еркін пайдалана алатынына кепілдік

береді. Осыған орай «арзан», «үнемді», «премиум» немесе «үздік сауда» сынды

белгілер анық айрықша сипатынан айырылады, алайда олар белгіні (автокөлік

жалдау қызметтеріне арналған бюджет секілді) пайдалану арқылы айрықша қа-

сиетін қайтара алады.

(iv) Географиялық шыққан жері. Тауар белгілері құқығы географиялық атау-

лар мен жерге қатысты белгілерге ұзақ уақыт бойы қорғау бермей келді,

154

әйтсе

146

Julius Sämaan Ltd v. Tetrosyl Ltd [2006] FSR (42) 849, [39]–[40] (Kitchin J).

147

Universal Protein Supplements Corp. v. EUIPO, Case T-335/15, EU:T:2016:579 (Бодибилдер

бейнесінен тағамдық қоспаларды пайдаланғаны анық көрініп тұрды және бұл дескриптив болуға

жеткілікті еді); Cалыстырыңыз: Novartis v. EUIPO, T-678 және T-679/15, EU:T:2016:749 біріккен істері

(стильденген сұр және жасыл жолақтар айтарлықтай абстрактілі әрі фармацевтикалық дәрі-дәрмек

(таблетка) репрезентациялайтыны байқалмайды).

148

Colart/Americas Inc v. OHIM, Case T-164/06 [2007] ECR II–116.

149

Golf USA, Case T-230/05 [2007] ECR II–23.

150

PTV Planung, Case T-302/03 [2006] ECR II–4039, a’d Case C-512/06P [2007] ECR I–148 (неміс

және француз тілдерінде ғана).

151

Tegometall International AG v. OHIM, Case T-458/05 [2007] ECR II–4721 (себебі оларға ағаштың

сыртқы көрінісін ұсынуға болады).

152

Deutsche Post Euro Express, Case T-334/03 [2006] ECR II– 65, [25] (апелляция берілді, бірақ кері

қайтарылды). Іс Baby-Dry-дің беделін түсіретін бөлігіне қатысты еді.

153

Diagnostiko v. OHIM, Case T-7/10 [2011] ECR II-136*.

154

Yorkshire Copper Work’s Trade Mark Application (1954) 71 RPC 150, 154.

187

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

де бұл бастау-бұлақ, ауыл, көл, тау немесе басқа да географиялық атауды алған

барлық белгі тіркелмейді деген сөз емес. Алып тастау амалы тауар не қызметтің

қатардағы тұтынушылары олардың атауынан нені түсінетінін мұқият қарастыр-

ған тұста қолданылады. Windsurfing ісінде

155

chiemsee сөзі, яғни «Бавариядағы ең

үлкен көл атауы спорттық киімге тауар белгісі бола ала ма немесе мұндай белгі

директиваның 3(1)(c) бабы негізінде қолданыс аясында қала ма» деген мәселе

туындады. Еуропа соты «Арнайы юрисдикция соты қазіргі уақытта географиялық

атаудың көпшілік санасында белгілі бір тауармен байланыстырылатын мекен-

ді білдіретінін анықтауға не болмаса мұндай байланыстың болашақта орнауы

мүмкін екенін болжауға тиіс екенін» мәлімдеді.

156

Соттың түсіндіруінше, алып

тастау көпшіліктің белгілі бір бөлігіне белгісіз географиялық атауларды, геогра-

фиялық мекеннің белгісі ретінде белгісіз атауларды, сондай-ақ көпшілік қауым-

ның осы атаулар айғақтайтын жерге қарап (мысалы, тау немесе көл) тауарлар

категориясының сол жерден шыққанына сенуіне күмән тудыратын атауларды

тіркеуге кедергі келтірмейді.

157

Қандай да бір жер, мекен немесе қарастырылып отырған өнім арасында

байланыс пайда болса; мысалы, темекінің отаны деп Кубаны алсақ, темірге

Шеффилдті, қаржы қызметтеріне Франкфуртты немесе компьютерге Кремний

алқабын телісек,

158

әдетте мұндай тіркеуден бас тартылады. Windsurfing

Chiemsee ісінде Еуропа соты мұндай байланыс, негізінде, тауар міндетті түрде

белгілі бір жерде жасалған деген сенім аясында шектеліп қалмайтынын, алай-

да «тауардың қандай да бір географиялық мекенде ойластырылып, жобалануы

сияқты бұдан да басқа қарым-қатынасқа қатысты болуы мүмкін» екенін атап

өтті.

159

Мәселен, көзілдірік жиектемесіне savile row-ды тіркеуге сұрау салынған

өтінімге Лондондағы Savile Row танымал брендіне (атап айтқанда, тігін қызмет-

тері) ұқсас болғаны үшін қабылданбады, оған қоса, олардың екеуі де сәндік

бұйымдар еді.

160

«Шыққан тегі географиялық атауға құрылған белгіні алып тастау қажеттігі

жөніндегі шешім шығарған кезде назарға алынуға тиіс маңызды факторлардың

бірі шыққан жердің өлшеміне қатысты туындайды, себебі ол тұтынушылардың

белгіні қалай қабылдайтынына (өз кезегінде, басқа трейдердің оны пайдалану

ниетіне) ықпал етеді. Қандай да бір атаудың қолданыс аясы ұлғайған сайын, өзге

трейдерлердің де оны пайдалануға деген ниеті артады. Етке eurolamb,

161

ғима-

раттар мен құрылыс материалдарына nordic

162

сияқты атауларды тіркеу ниетінің

болмауы, ал түрлі тауарларға (оның барлығы Tottenham Hotspur футбол клубына

қатысты) жаппай tottenham-ды тіркеуге деген құлшыныс осыдан шығады.

163

Сөз болып отырған өнім мен атау (жер, орын) арасында ешқандай байла-

ныс жоқ жерде (мысалы, косметикаға арналған швед формуласы) белгі тіркеуге

155

C-108/97 және C-109/97 [1999] біріккен істері ECR I–2779

156

Сонда, 2824–5, [29]–[31].

157

Сонда, 2825, [33].

158

АҚШ-та бұл «тауар мен орын байланысы» деп аталады.

159

C-108/97 және C-109/97 [1999] біріккен істері ECR I–2779, 2826, [36].

160

Savile Row Trade Mark [1998] RPC 155.

161

Eurolamb Trade Mark [1997] RPC 279.

162

Nordic Sauna Ltd’s Trade Mark Application [2002] ETMR (18) 210 (Thorley QC).

163

Tottenham Trade Mark (6 January 2003) (AP, Prof. Annand).

188

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

жатады.

164

Тиісті тауарлармен арада нақты байланысы қалыптаспаса, онда шық-

қан мекен-жер, орын атауы да тіркеуге жарамды: жиі ұшырасатын мысал ретінде

солтүстік полюсті бананға таңбаласақ, онда ол тіркеледі.

165

Белгі сән-салтанатқа

немесе жоғары сапалы өнімдердің ерекше шоғырланған жерінің белгілі бір тү-

ріне қатысты және бұл жер атауын әлемнің әр аймағынан кезіктіруге болатын

болса, онда осының барлығы шыққан текті тіркелімді етуге жеткіліксіз.

166

(v) Тауарларды өндіру немесе қызметтерді көрсету уақыты. Қазір телеви-

зия қызметтеріне «талап ету бойынша»

167

мейрамхана қызметтеріне «24 сағат»,

газетке «жексенбі» немесе туристік агенттік қызметтеріне «жаз мезгілі» сияқты

белгілер мәні бойынша тауар өндіру не қызмет көрсету уақытын сипаттауына

байланысты тіркелуге жатпайды.

(vi) Басқа да сипаттамалар. 3(1)(с) бөлімнің соңғы тармағы тауардың немесе

қызметтің «өзге де сипаттамаларын» таңбалауға қызмет ететін белгілерді алып

тастайды.

168

Бұл тақырыпша аясындағы сәтсіз істің мысалы ретінде трейдердің өз

тауарына немесе қызметтеріне сапа еркіндігін беріп, сапа сипаттамасын тауар

белгісі ретінде тіркеуге ұмтылатын жағдайларды айтуға болады. OHIM v. Zapf

Creation ісінде

169

Бас адвокат Джейкобс Еуропа сотына қуыршақ аксессуарлары

мен ойыншықтарға new-born baby (жаңа туған нәресте) сөзін Қоғамдастықтың

тауар белгісі регламентінің (CTMR) 7(1)(с) бабына сәйкес, Бірінші инстанция соты

тіркеуден шығып қалмағаны туралы шешімінің күшін жоюды ұсынды. Бас адво-

кат new-born baby ойыншық сипаттамасы емес дегенге келісті, әйтсе де ол сөз

тіркесінің тіркеуге жатпайтынын алға тартты, себебі тауар «сипаттамасының»,

яғни ойыншықтардың да жаңа туған нәресте сияқты қабылданатынына қаты-

сы бар еді.

170

Керісінше, Psytech International ісінде

171

Жалпы юрисдикция соты

«16pf» белгісінің «тұлғалық критерийіне» байланысты әртүрлі тауарлар (бағдар-

ламалық жасақтама, баспа материалдары) мен қызметтерге дескриптив емес

екенімен келісті. Psytech «16PF-тің» 1940 жылдары Рэймонд Кэттелл әзірлеген

тестіге жататынын, әрі онда 16 түрлі (жылулық, үстемдік, сезімталдық, құпиялық

т.б. сияқты) тұлғалық факторларға көңіл бөлінгенін даулады. Қоғамның тиісті

бөлігін жалпы жұртшылық пен мамандар тұрғысында қарастырған сот «жалпы

жұртшылық «16pf-ті» мағынасыз деп санаса, мамандар «16pf» терминін, ең ал-

дымен, тауар белгісінің иесімен (сауалнама бойынша авторлық құқық иесі және

осылайша өнімнің бас жабдықтаушысы) байланыстырды» деген шешімге келді.

Еуропа соты мәлімдегендей:

164

Procter & Gamble/Swedish Formula, R 85/98–2 [1999] ETMR 559.

165

British Sugar v. Robertson [1996] RPC 281; Yorkshire Copper (1954) 71 RPC 150, 154, 156.

166

Juan Moreno Marin et al. v. Abadia Retuerta SA, Case C-139/16, EU:C:2017:518 (la milla de oro,

испанша «Алтын миль»).

167

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group Plc [2013] EWCA Civ 1465 (қызметтің

сипаттамасы ретінде «дәл қазіргі уақытты сезіну»).

168

Бұл Paris, Art. 6quinquies (B)(2) қамтылмаған, демек, ejusdem generis ретінде («сол сияқты

немесе сыныпта» түсіндіру қағидасы. – Ауд.) түсіндірілуі мүмкін.

169

Case C-498/01P [2004] ECR I–11349 (AG). Алайда соңғы шешім қабылданған жоқ, себебі тауар

белгісін тіркеу кері қайтарылды.

170

Ол мұны Koninklijke KPN Nederland NV v. Benelux-Merkenbureau, Case C-363/99 [2004] ECR

I–1619 ісіндегі Еуропа сотының шешімімен салыстырғанда тауардың маңызды сипаттамасы деп

қарастырғанын атап өту керек, бұл сипаттаманың коммерциялық мәні – оны тіркеуден алып тастау

туралы шешім қабылдауда маңызды емес екенін көрсетті.

171

Psytech International Ltd v. OHIM, T-507/08, [2011] ECR II–165*, [24].

189

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

«Тиісті жұртшылық бөлігі ұзақ ойланбастан, үшінші тарап белгісін дәрігер

Кэттеллдің 16 факторлы тұлғалық критерийіне қатысты деп қабылдаса, бұл белгі-

нің коммерциялық шыққан жерін сәйкестендіруге мүмкіндік беретін тауар белгі-

сінің негізгі функциясын орындайтынын білдірер еді.

172

Сот «16PF-тің» қандай да бір теориясы бар деп ескермеген сияқты (сондық-

тан белгіге іс жүзінде монополияға рұқсат беру өзгелер үшін функционалдық

жағынан сайма-сай тест ұсынып, сипаттауына кедергі келтірмес еді).

«Басқа сипаттамалары» қалыптасқан белгілерді алып тастау мерчендайзинг-

те пайдаланылатын белгілі бір регалийлерге (тауар белгісінің қорғалмайтын

элементтері) де қолданылады. Linkin Park LLC өтінімінде

173

Тағайындалған тұл-

ға «рок-топтың linkin park атауы постерге тіркелмейді» деген шешім шығарды.

Себебі дескриптив сипатқа ие (яғни топ жанкүйерлері «Linkin Park постерлері»

деп көрсетілген кез келген плакатты соларға тиесілі деп қабылдайды). Ол «басқа

сипаттамалардың» тауардың «ақпараттық мазмұнымен» емес, «бағалы қасие-

тімен» шектелетіні туралы тұжырымнан бас тартты.

174

Сол сияқты, Score Draw

Ltd v. Finch ісінде

175

судья Мэнн «CBD эмблемасының бразилиялық футбол ко-

мандасына ұқсас болғаны соншалық – эмблема бейнеленген белгі бразилиялық

футбол жейделері, аяқкиім т.б. тауарлардың сипаттамасын айғақтайды» деген

шешім шығарды.

3.4. ҚАЛЫПТЫ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ АТАУҒА АЙНАЛҒАН БЕЛГІЛЕР

1994 жылғы заңның 3(1)(d) бөлімі мен Еуропалық одақ тауар белгісі регла-

ментінің (EUTMR) 7(1)(d) бабына сәйкес, «қазіргі тілде немесе сауданың bona

fide (лат. адалдық, адал қызмет) я болмаса қалыптасқан сауда тәжірибесінде

жалпыға ортақ қолданысқа енген белгілерден не көрсеткіштерден ғана тұратын

тауар белгілері» тіркелмейді.

176

Еуропа соты мұндай айрықша жағдайдың себе-

бі – белгінің бір тарап тауарларын не қызметтерін екінші тараптың тауарлары

172

Сонда, [41].

173

[2006] ETMR (74) 1017 (AP, Arnold QC), [44].

174

Сондай-ақ жеке тұлғалардың есіміне қарағанда, кейіпкерлер айырмашылықты (даралық)

оңайырақ иеленетін секілді. 1930 жылдардағы Betty Boop мультфильмінің кейіпкеріне қатысты

істе судья Бирсс тұтынушының дүкеннен Betty Boop футболкасын сұрай алатынына қарамастан,

бұл атау мен кейіпкер тауар белгісінің шыққан жерін көрсететінін анықтады: Hearst Holdings Inc v.

A.V.E.L.A. Inc. [2014] EWHC 439 (Ch), [97], [108], [109]. Сот бұл нақты мәселенің бірі екенін және жалпы

ереже болмаса да, кейіпкердің кейін пайда болған айырмашылықты иеленуі оңай екенін атап өтті:

сонда, [107]. Фактілерге сүйенсек, орташа тұтынушының реакциясы «көпқырлы» екенін анықтады,

яғни кескін эстетикалық немесе декоративтік, сонымен бірге тауардың шыққан жерінің көрсеткіші

ретінде де қабылданады. Ол белгілердің жарамдылығына қатысты наразылықтан бас тартты: сонда,

[140].

175

[2007] FSR (20) 508. Сот сондай-ақ эмблеманың айрықша сипатынан айырылғанын анықтады.

176

Қараңыз: Бұл категориядағы терминдер 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның (ТМА)

46-бабындағы тауар белгісінің күшін жоюға байланысты терминдерге ұқсас келеді (39-тарау,

3-бөлім), бірақ айырмашылығы да назар аударуға тұрарлық. Бұл негіздеме атаумен бірге барлық

белгілерге таралады, әрі белгі «қазіргі тілмен» айтқанда, кәдуілгі жерлерде қолданылады (және ол

саудамен шектелмеуі мүмкін). 3(1)(d) бөлімде бірі қалыпты тілге, екіншісі саудадағы bona de (лат.

адалдық, адал қызмет) әдетіне байланысты екі ережеден алып тастау амалы кездескені жөніндегі

пікірді қараңыз: Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case

C-409/12, EU:C:2013:563 (AG Cruz Villalón), [AG56], мәселе сот пайымында аталып өтпесе де: [2014]

ETMR 30.

190

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

мен қызметтерінен «ажыратуға қабілетсіз» екенін көрсетсе де,

177

бөлім «сауда»

тілі мен практикасына арналғанын атап өткен жөн. Бас адвокат Коломер мен

Джейкобстың пікірінше, «қолжетімділік талабы» немесе «қорғау функциясы»

дегендер айрықша жағдайды нығайтады: өйткені саудадағы дәстүрлі белгілерді

басқа трейдерлер еркін пайдалануға тиіс.

178

Алайда 3(1)(с) бөліміне сәйкес, қор-

ғау функциясының қызметіне қарағанда, 3(1)(d) бөлімінің шарттары өтінім беру

сәтіне келгенде қалыптасқан мәнге қатысты болмақ. Демек, белгінің болашақта

таңбаға айналу мүмкіндігі маңызды емес.

Бұл бөлім аясы әлі толық зерттелмесе де, «жалпы атауға айналған» белгі-

лерді қамтитындай көрінді. Белгі, әсіресе атау белгісі алғаш қабылданғанда ай-

рықша болғанымен, уақыт өте келе, белгілі бір қайнар көзден шыққан нақты

өнімді емес, өнімнің түрін немесе тегін көрсете бастаса, жалпы атауға айналады.

Бұған танымал мысал ретінде «линолеум», «йо-йо», «аспирин» және «целло-

фан» сөздерін алуға болады. Жалпы атауға айналған белгі көрінісінің бірі – түрлі

трейдерлердің тауарын немесе қызметтерін ажыратуға қабілетсіз болып қалуы.

Сөзді өнім класын сипаттауға қолдануға болса, онда сол кластағы өнімдерді

бір-бірінен ажыратуға жарамсыз екенін көреміз. Еуропа соты Alcon Inc. v. OHIM

ісінде

179

bss сөзін офтальмологиялық хирургияға арналған стерильді ерітінділер

қатарына тіркелмейді деген шешім шығарғанда, Бірінші инстанция соты заңда

қате кеткен жоқ деген пайым жасады. Бірінші инстанция соты Еуропалық одақта

қызмет атқаратын офтальмологтар мен офтальмохирургтар bss аббревиатура-

сын «буферлік тұз ерітіндісі» ретінде түсінетінін анықтады: аббревиатура ғылы-

ми сөздіктер мен мақалаларда қолданылды және көптеген компаниялар өнім-

дерді құрамында BSS бар деген таңбамен сатты. Сот (белгінің қалыпты екенін

бағалайтын) тиісті көпшіліктің мамандандырылған медициналық қызметкерлер

екені жөніндегі шешімде де, фактілерді бағалауда да қате кетпегенін растады.

Backaldrin ісінде Еуропа соты тиісті көпшілік қатарына тұтынушылар, яки соң-

ғы пайдаланушылармен бірге, тауар нарығының ерекшелігіне байланысты осы

өнімді сататын коммерциялық делдалдар да кіретінін атап өтті.

180

Демек, нау-

байшылар kornspitz-дің танымал австриялық тұтас дәнді нан пісіруге пайдала-

нылатын нан қоспасының тауар белгісі екенін білді, ал тұтынушылар термин-

мен нанның осы түрін анықтады және екі топтың да қабылдауы ұқсас саналды.

Алайда тұтынушының қабылдауы мен пайдалануы, сайып келгенде, шешуші

мәнге ие; делдалдық немесе саудадағы пайдалану тұтынушының қолдануына

ықпал еткен шамасында ғана маңызды, ал бұл істе наубайшылар тауар белгісін

177

Қараңыз: Merz & Krell, Case C-517/99 [2001] ECR I–6959. Сондай-ақ қараңыз: Psytech International

Ltd v. OHIM, Case T-507/08, [2011] ECR II–165*, [56]; Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH

v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12, EU:C:2013:563 (AG Cruz Villalón), [AG55]; EU:C:2014:130 (ECJ).

178

Nichols v. Registrar, Case C-404/02 [2004] ECR I–8499, [AG43]; Sat. 1 v. OHIM, Case C-329/02P

[2004] ECR I–8317, [AG21]–[AG23]. АҚШ-та бұл басым мүдде саналады, сондықтан жалпы атауға

айналған таңба тауар белгісі бола алмайды: Abercrombie & Fitch Co. v. Hunting World Inc., 537 F.2d. 4

(2nd Cir. 1976).

179

Alcon Inc. v. OHIM, Case T-237/01 [2003] ECR II-411, a’d on appeal Case C-192/03 [2004] ECR

I–8993.

180

Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12,

EU:C:2014:130. Сондай-ақ сот бренд иесінің әрекетсіздігі, яғни тікелей пайдаланудың алдын алмауы –

тауар белгісін жарамсыз деп тану рәсіміндегі жалпы мәртебені бағалау кезіндегі маңызды фактор

екенін растады.

191

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

ерекше атап көрсетпеді. Керісінше, Psytech International ісінде Жалпы юрисдик-

ция соты «16pf» белгісі «тұлғалық критерийге» ұқсас тауарлар (бағдарламалық

жасақтама, баспа материалдары) мен қызметтердің жалпы таңбасы емес деген

ұйғарым жасады, өйткені ол тест түрінде емес, нақты тұлға әзірлеп, тіркелген

пайдаланушылар қолданатын сауалнама ретінде түсіндірілді.

181

3(1)(d) бөлімінде тоқталып өткен «жалпы атауға айналған» белгілерден өзгесі

біршама түсініксіздеу. Merz & Krell ісінде

182

Еуропа сотына «Мадақ термині неме-

се сатып алуға түрткі болу, немесе жарнамада пайдаланылатын «браво» сияқты

терминдер 3(1)(d) бап негізінде қаралмас бұрын, сауда-саттықтағы белгілі бір

тауарлар мен қызметтердің сипаттамасы ретінде қабылдануға тиіс пе?» де-

ген сұрақ қойылды. Сот бұл ереженің қолданысы белгі мен сәйкес тауарға не

қызметтерге (біздің жағдайда жазу құралдарына) қатысты қарастырылуға тиіс

екенін айтты.

183

Алайда алып тастау қаралатын тауар мен қызметтердің қасиетін

не қабілетін сипаттайтын терминдермен шектелмеді; сондай-ақ тауар немесе

қызметтердің сипаттамаларын «айғақтайтын» белгілерді де қамтыды. Дегенмен

сот сипаттама мен белгі арасындағы айырмашылыққа толық тоқталған жоқ.

Сипаттамаға қарағанда, таңбалау тауар не қызметтер арасында еркін байланыс

қалыптастырады.

184

Сондай-ақ Еуропа соты «термин тауарды сипаттауға міндетті

болмаса да (3(1)(с) бап сияқты), терминнің өзін жарнамада пайдалану оның тиіс-

ті тауарды «мәлімдейтінін» көрсетпейді» деді.

3(1)(d) бөлімі кейде көрнекі белгілерді де тіркеуден алып тастайды. RFU &

Nike v. Cotton Traders ісінде

185

Регби футбол одағының (RFU) киімге арналған рау-

шан гүлінің суретін тіркеуі жарамсыз деп танылды. Регби футбол одағымен бай-

ланысы жоқ кәсіпорындардың раушан гүлі таңбаланған жейделерді сату дәлелі

раушан гүлін Англия регби командасымен ұқсататынын көрсетті. Демек, белгі

Регби футбол одағының тауары үшін ажыратылмайтын және қалыпты белгі деп

саналды.

3.5. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН БЕЛГІЛЕР: КЕЙІН ПАЙДА БОЛҒАН АЙЫРМАШЫЛЫҚ

(ДАРАЛЫҚ)

3(1)(b),(d) бөлімдерін талқылау кезінде біз белгілердің өздігінен, яғни «таби-

ғи» немесе пайдаланылмаған күйінде тіркеуге жарамдылығын қарастырдық. Ал

бұл бөлімде ажыратуға келмейтін, дескриптив немесе жалпы атауға айналған

тіркелмейтін белгілерді пайдалану арқылы тіркеуге жарамды белгілерге айна-

латын тәсілдерін қарастырамыз. 1994 жылғы заңның 3-бабындағы ескертпеде

көрсетілгендей, «тауар белгісі тіркеуге өтінім беру мерзіміне дейін оны қол-

дану нәтижесінде айрықша сипатқа ие болса, онда оны тіркеуден бас тартуға

181

Psytech International Ltd v. OHIM, T-507/08, [2011] ECR II–165*, [59].

182

Case C-517/99 [2001] ECR I–6959, [36]–[40].

183

Сонда, [29].

184

Бас адвокат Коломер сипаттамаға тікелей сілтеме жасау арқылы «суреттеуге» қатысты деп

санайтын 3(1)(с) баппен барынша шектелмеген және белгі мен тауар/қызметтер арасында болуға

тиіс байланыс дәрежесін анықтамайтын 3(1)(d) бап арасындағы айырмашылықты сараптады. Сонда,

[AG48]–[AG50]. Оның пікірінше, ынта-жігерді айғақтайтын «браво» сөзі спорттық киім немесе қызмет

көрсетуге емес, жазу машинкасына тіркеуге жарамды, өйткені спорт саласында бұл термин «әдеттегі-

дей» қолданылады, ал корридада тіпті сайысқа түсетін бұқаның сипаттамасына да қатысты айтылады.

185

[2002] ETMR (76) 861, 876 (Lloyd J); cалыстырыңыз: Score Draw v. Finch [2007] FSR (20) 508, [45].

192

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

болмайды».

186

Осыған ұқсас, 47(1) бөлімге сәйкес, тізілімге анық ажыратуға жа-

татын реңкі болмауынан қате енгізілген белгіде тіркеуден кейін өзіне тән айыр-

машылық пайда болса, онда белгі жарамсыз деп танылмайды.

187

Бұл ережелер-

ден шығатын қорытынды – тіпті белгінің анық ажыратылатын реңкі болмаса да,

іс жүзінде айрықшаланатын болса, оны тіркеуге алады.

Демек, белгі пайдаланылғаннан кейін қойылатын жалғыз сұрақ: Белгі шын

мәнінде айрықша сипатқа ие болды ма?

188

Пайдаланылған белгілерге сәйкес

зерттеу тұтынушылардың қабылдауына ғана қатысты (яғни «ажырату функция-

сы»); ал «қорғау функциясы» (басқа саудагерлердің қажеттіліктері) маңызды

емес.

189

Нәтижесінде тұтынушының мойындауы белгінің тіркеуге жарамдылығын

анықтау құралына айналады.

190

Негізгі мақсат – басқа трейдерлердің ұқсас белгі-

ні қолдану амалының алдын алып, тұтынушылардың жаңылысуын азайту. Уақыт

өте келе, пайда болған айырмашылықты дұрыс айқындау үшін өтінім беруші

сөздің не белгінің бастапқы мағынасы өнімнің табиғи қалпындағы сипаттау не-

месе мадақтан бөлек қайнар көзді нұсқайтынын көрсетуі керек. Белгі «қосарлы

мағынаға» ие болуға тиіс. Windsurfing ісінде

191

Еуропа соты тіркелмейтін атауды

мынадай мазмұнда түсіндірді (бұл жерде географиялық атау жөнінде айтылады):

«...атау қолданысқа түскеннен кейін тіркеуге өтінім берілген өнімді нақты кәсіп-

орыннан шыққанын сәйкестендіре алса, әрі бұл өнімді басқа кәсіпорын тауарла-

рынан ажырататындай болса, демек, тауар белгісі ретінде тіркеле алады».

192

Осындай жаңа мағынаны тану арқылы заңнама іс жүзінде орын алған тәжі-

рибені мойындайды. Дегенмен мұндай қабылдау шегі тым төмен болса, жеке

трейдерлер дескриптив және мәдени белгілерді, сондай-ақ түсті таңбалайтын

дәстүрлі емес белгілерді уақыт өте келе, негізінен, жарнамаға инвестициялау ар-

қылы иеленуі мүмкін деген алаңдаушылық та жоқ емес.

193

Кейін пайда болған айырмашылыққа қойылатын талаптарды қарастырмас

бұрын, соңғы уақытта дау туғызып отырған және анықталуға тиіс негізгі мәселе

186

Дәл осындай талап ЕО тауар белгісіне (EUTM) қолданылады: айрықша сипаттаманың бұл

түрін қолдау үшін пайдалану өтінім берген мерзімге дейін жүргізілуге тиіс: Imagination Technologies

v. OHIM, Case C-542/07P [2009] ECR I-4937, [49], [51]. Алайда белгіні тіркеуден кейін пайдалану

дәлелдемелері оның тіркелгенге дейінгі жағдайына қатысты маңызды болуы мүмкін. EUTMR,

2(2) бапқа қатысты соңғы әзірлеу жұмыстары назар аударарлық. ЕО тауар белгісі (EUTM) өтінім

берушісі кейін пайда болған айырмашылықты формуланың тәуелді тармағы ретінде қоса алады;

Ведомство белгінің анық ажыратылатын реңкі жөнінде шешім қабылдағаннан кейін, қажет жағдайда

талдау кейін пайда болған ерекшелікке ауысады.

187

Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті (EUTMR), 59(2) бабында да ұқсас ереже бар.

188

Қайнар көздің бірегейлігін емес, өнім не қызметтің бір қайнар көзден шығатынын білу

жеткілікті. Мұны кейде «жасырын қайнар көз доктринасы» деп те атайды.

189

Windsurng, C-108/97 және C-109/97 біріктірілген істер [1999] ECR I–2779, 2829, [48]; Audi Ag

v. OHIM, T-16/02 [2003] ECR II–5167, [50]. Басқаларының мүддесін арнайы ережеден алып тастау

(мысалы, пішіндерге қатысты) немесе 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның (TMA) 11-бөліміндегі

қорғау шараларымен реттеледі.

190

Белгілердің 1994 жылғы заңға сәйкес қолданысқа ену арқылы тіркелу мүмкіндігі

1938 жылғы заңдағы ережеге мүлдем қарама-қайшы, соның негізінде кейбір белгілер «шын

мәнінде» қаншалықты ажыратылса да, ешқашан тіркеуге жатпайтын: York TM [1984] RPC 231.

191

C-108/97 және C-109/97 [1999] біріктірілген істері ECR I–2779.

192

Сонда, [46].

193

L. Anemaet, ‘The Public Domain Is Under Pressure–Why We Should Not Rely on Empirical Data

When Assessing Trademark Distinctiveness’ (2016) 47(3) IIC 303.

193

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

белгінің коммерциялық пайдалану нәтижесіндегі нақты маңызында болып

отыр. Уақыт өте келе пайда болған айырмашылықты таңбалау үшін белгіні та-

нып, оның белгілі бір саудагермен арада байланыс орнатуы жеткілікті ме, әлде

одан да нақтырақ әрекет қажет пе? Мойындау белгінің жай ғана мәлім екенінен

хабар береді (декоративтік ерекшелік болуы мүмкін), ал белгілі бір трейдермен

арада байланыс орнату коммерциялық қайнар көзді көрсету екенін меңземейді.

Біреулер қызыл түсті Coca-Cola-мен, сонымен бірге Vodafone, Santander, Virgin

және Target-пен де байланыстырады. Тауар белгісінің мақсаты үшін арадағы

байланыс өздігінен тым ретсіз көрінуі мүмкін. Бұл мәселе ертеректе сан рет кө-

терілген, әйтсе де Англия Үлкен сотының сілтемесімен Еуропа сотында шешімін

тапты.

194

Мәселе «әдепкі бетіне ешқандай тауар белгісі таңбаланбаған Kit kat

төрт тармақты вафельді шоколадының «тақыр» пішіні ұзақмерзімді пайдалану

нәтижесінде белгіленген айрықша сипатқа ие болды ма?» деген сауалдан туын-

дады. Тұтынушының қабылдауы деп танылған соңғы меже де, сондай-ақ оған

қол жеткізілген тәсілдер де – зерттеуіміздің маңызды аспектілері.

Бұл мәселеге қатысты судья Арнольд менталдық жай-күйдің соңғы екі ме-

жесін, яғни тауарда кездесуі мүмкін кез келген басқа тауар белгілерінің орнына

пішінге деген тәуелділік пен оңай танып-байланыстырудың әлеуетті еркін та-

лабын қарсы қойды.

195

Пайдаланылған тәсілдер тұтынушылардың тауар белгісі

ретінде «тақыр» шоколад плиткасына сүйенбегенін көрсетті, себебі сатылымда-

ғы шоколадтың сыртқы қаптамасында да, дара шоколад жолақтарының бетінде

де бедерлі сөз белгілері болды. Бас адвокат танып-байланыстыру стандартын

қабылдамады,

196

әйтсе де Еуропа соты «Тұтынушылар кездесуі мүмкін кез келген

басқа белгіге қарағанда [өтінім берілген белгімен ғана], таңбаланған тауарлар

мен қызметтерді нақты бір кәсіпорыннан шыққан өнім ретінде қабылдай ма?»

деп сұрақты (соңғы межені) өзгертті.

197

Сот сонымен қатар белгінің сол өнімдегі

басқа тауар белгілерімен бірге соңғы межеге жете алатынын растады, дегенмен

белгі шыққан жері жөнінде жеке-дара сигнал беруге қабілетті деген болжам бо-

луға тиіс.

198

Істі ұлттық сотқа қайтару кезінде судья Арнольд қабылдауға бағытталған ұста-

нымды сенімділік стандартымен біріктірді. Біріккен Корольдік Интеллектуалдық

меншік ведомствосының (UKIPO) пішін белгісін тіркеуге қабылдамағанын қол-

даған судья «қарастырылатын белгіден көпшілік қауымның едәуір бөлігі тиісті

тауар мен қызметті нақты бір кәсіпорынның өнімі деп қабылдайтыны жайында

өтінім берушінің уәжін бағалауда құзыретті орган белгі өздігінен жеке пайда-

ланылған жағдайда (яғни басқа тауар белгілері болмаса), адамдар тауардың

шыққан жерін білдіретін белгіге сүйену мәселесін қарастыруға құқылы» деген

тұжырымға келді.

199

Яғни тұтынушыларға сұрау салған сауалнаманың маңызды

194

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd, Case C-215/14 [2015] ETMR 50; on referral from

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd [2014] EWHC 16 (Ch) (Arnold J).

195

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd, Case C-215/14 [2015] ETMR 50, [26].

196

Сонда, [AG42], [AG55] (AG Wathelet).

197

Сонда, [58], [67] (ерекше атап көрсетілген).

198

Сонда, [65].

199

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd [2016] EWHC 50, [60] (ерекше атап көрсетілген).

Судья Арнольд сот нұсқаулығына сәйкес, «тиісті топтың едәуір бөлігі белгілі бір тауар не қызметтерді

белгісіне қарап нақты кәсіпорыннан шыққанын түсіне алуы (басқа тауар белгілерінен ажырата алуы)

тиіс екенін айтқан [57].

194

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

мәліметтері сенімділікті емес, танып-байланыстыруды анықтауды көздеген се-

кілді.

200

Өз кезегінде, судья Арнольдтың тұжырымы апелляцияда қолдау тапты,

ал лорд-судья Китчин түрлі талдау тәсілдері арасындағы ықтимал ымыраны тұ-

жырымдады: «Тұтынушылардың белгі салынған тауар мен қызметтердің нақты

кәсіпорыннан шыққанын қабылдауы – олардың сауда-саттыққа байланысты ше-

шім қабылдау не растау кезінде белгіге сүйене алатынын білдіреді. Бұл жерде

сенім дегеніміз – қабылдаудың мінез-құлықтық салдары».

201

Осы еңбекті жазу

барысында шоколад пішіні тіркеуге жарамсыз күйінде қалды. Бұдан алуға бо-

латын ең пайдалы сабақ – келтірілген ұғымдардың маңыздылығы; өтінім беруші

талқыға түсетін белгінің шыққан жерін көрсететін «жеке» пайдалануды жүзеге

асырған жоқ, өйткені ілеспе сөз белгілері дереккөзді анықтап берді. Олай бол-

маса, нәтиже басқаша шығар еді.

202

Демек, бұл пайымның маңызы пішін белгі-

лері аясынан шығып, осындай қиындықтарға тап болатын барлық дәстүрлі емес

белгілерге қатысты болмақ.

203

3.5.1. Бастапқы мәнді ығыстыру

Түрлі құзыретті органдар белгінің тіркеуге жарамды болуы үшін оның өзіне

тән айырмашылығының қалыптасуы қажеттігін анық түсіндіргенімен, бұрынғы

мен қазіргі мән арасындағы қарым-қатынас сипатына қатысты нұсқаулар аз.

Тіпті бірқатар басқармалар тауар белгісінің жаңа мәні бірегей мәннің орнын

басуы керек деп мәлімдейді. Philips v. Remington ісінде

204

Судья Джейкоб осыны

талап еткен сияқты: «Тиісті тауар үшін пайдаланылған сөз іс жүзінде өзінің қа-

лыптасқан мәнін ығыстырмаса, онда ол саудагердің не басқа біреудің тауарын,

тиісінше, таңбалай алмайды», – деді.

205

Алайда бірегей мәннен мүлде ештеңе

қалмауын талап ету тым артық болар еді (және аллюзивтік белгілердің тұты-

нушыларға тікелей әсері айрықша дескриптив болғанға дейін тіркелетіні жө-

нінде идеямен, шын мәнінде, үйлеспес еді).

206

Басқа органдар «бастапқы мән»

болған күннің өзінде, белгінің әлі де айрықшалану ықтималдығын мойындай-

ды. Мысалы, Windsurfing Chiemsee ісінде Еуропа соты географиялық атау өнімді

нақты кәсіпорыннан шыққанын сәйкестендіру үшін және осылайша осы өнімді

200

Сонда, [67]–[68]. Керісінше, Ортақ юрисдикция соты кейін пайда болған айырмашылықты

эквивалент Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM) тіркелетінін бағалау кезінде Біріккен Корольдікте

пайда болды деген қорытындыға келді: Mondelez UK Holdings & Services Ltd v. EUIPO, Case T-112/13,

EU:T:2016:735, [78]–[94]; шағым C-84/17P түрінде қарастырылуда.

201

Société des Produits Nestlé SA v. Cadbury UK Ltd [2017] EWCA Civ 358, [82] (ерекше атап

көрсетілген).

202

Тауар белгісінің маңыздылығына назар аудартудың ықтимал мысалы ретінде (тікелей

мағынасында) қараңыз: Bonbonverpackung mit Fähnchen (30 June 2016) Case No. 25 W (Pat) 33/13,

German Federal Patent Court (BPatG) (жөтел дәрісі қаптамасындағы «жалауша» таңбасы 1920 жылдан

бері «жалаушасы бар болса, түпнұсқа» деген жазбамен пайдаланылып келеді; мұның коммерциялық

шыққан тегін көрсету үшін пайдаланылғаны анық).

203

G. Dinwoodie, ‘Non-Traditional Marks in Europe: Conceptual Lessons from their Apparent Demise’,

www.ssrn.com.

204

[1998] RPC 283, 303.

205

Бұдан өзге ажыратушы белгі сапа немесе шығу тегі жайындағы болжам немесе аллюзиялар

сияқты басқа да хабарламаны қамтуы мүмкін. Олар жалған болмағандықтан, 1994 жылғы Тауар

белгісі туралы заңның (TMA) 3(3)(b) бабына қайшы келеді, яғни тіркеу жалғастырылады, қараңыз:

4.2-бөлім.

206

West (Eastenders) [2003] FSR (44) 816, 841, [68] (Arden LJ); Kerly, [7–103]–[7–112], [7–.179]–[7–183].

195

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

басқа кәсіпорын тауарларынан ажырату мақсатында қолданылатын жағдайлар-

да географиялық белгілеме «жаңа мағынаға ие болады және оның коннотация-

сы таза дескриптив болмағандықтан, тауар белгісі ретінде тіркелуін ақтайды»

деп түсіндірді.

207

Белгінің мәнін шегіне жеткізе ығыстыру – белгі нақты тауарлар-

ға немесе қызметтерге қатысты қолданылғанда әрекет етеді, әрі осындай жағ-

дайда өнімнің қатардағы тұтынушысы белгіні дереккөзге сілтеуші ретінде түсіне

ме деген мәселе туындайды.

3.5.2. Танудың сандық дәрежесі

Тіркелмейтін белгіні тіркеу үшін тұтынушылар белгіні тауардың шыққан же-

рінің көрсеткіші ретінде қарастыруы қажет. Осы жерде мынадай сауал туын-

дайды: Тұтынушылардың тану дәрежесі қаншалықты ауқымды болуы керек?

Windsurfing ісінде Еуропа соты мәселе «тұлғалардың тиісті категориясы немесе,

кем дегенде, оның елеулі бөлігі тауар белгісінің көмегімен тауардың нақты кәсіп-

орыннан шыққанын сәйкестендіре алуында екенін» мәлімдеді.

208

Сот алдын ала белгіленген пайыздық мөлшерлеме арқылы сәйкес белгінің

айрықша сипатын айқындау мүмкін емес деген пікірге келген.

209

Себебі белгіні

пайдалану арқылы тіркеуге жарамды болғаны (немесе ол қате тіркелсе, тіркеуде

қалуға лайықты екені) жөніндегі мәлімдемені негіздеуге қажетті дәлелдер белгі-

нің «табиғи» күйінде қаншалықты дескриптив т.б.) екеніне байланысты. Демек,

сөзге қарсылық күшті болмаса, кейін пайда болған айырмашылық көп дәлелді

қажет етпейтін секілді. Алайда белгі дескриптив сипатқа ие болған сайын кейін

пайда болған айырмашылықтың дәлелі сенімді болуға тиіс.

210

Windsurfing ісінде

сот «географиялық атау аса танымал болса, онда тіркеуге өтінім берген кәсіп-

орын бұл белгіні ұзақ әрі қарқынды пайдаланған жағдайда, ол айрықша сипатқа

ие бола алатынын» мәлімдеді.

211

3.5.3. Мойындау аясының ауқымы

Кейін пайда болған айырмашылық географиялық тұрғыда қаншалықты кең

ауқымда таралуға тиіс? Bovemij Verzekeringen ісінде

212

Еуропа соты Бенилюкс

тауар белгісі ведомствосына (Бельгия, Люксембург және Нидерландқа тауар

белгісі құқығын беретін) сақтандыру қызметтеріне арналған Europolis белгісінің

тіркеуге жарамдылығы жөнінде кеңес беруге тиіс болатын. Бұл белгі «полис»

207

C-108/97 және C-109/97 [1999] біріктірілген істері ECR I–2779, 2829, [47].

208

Сонда, 2830, [52]; Koninklijke Philips v. Remington, Case C-299/99 [2002] ECR I–5475, [65] (сәйкес

кластың елеулі бөлігі); Bovemij Verzekeringen NV v. Benelux-Merkenbureau, Case C-108/05 [2006] ECR

I–7605 (ECJ, First Chamber); Oberbank AG v. Deutscher Sparkassenund Giroverband eV, C-217 және

218/13, [2014] біріктірілген істері ETMR 56, [42].

209

Нәтижесінде бұл Oberbank AG, C-217 және 218/13, [2014] біріктірілген істерінде ETMR 56

расталды.

210

Қараңыз: Fine & Country v. Okotoks [2013] EWCA Civ 672, [96], [97], [106], Lloyd Schuhfabrik Meyer &

Co. ісінде Еуропа сотының мәлімдемесіне назар аударылды. GmbH V. Klijsen Handel BV, Case C-342/97

[1999] ECR I-3819, [23] айрықша сипаттаманы саралау кезінде «[белгіде] тіркеу сұралатын тауарлар

мен қызметтерді сипаттайтын элементтің бар-жоғын» ескеру қажет. Қараңыз: Oberbank AG, Case

C-217/13, [2014] ETMR 56, [45]–[48] (абстрактілі түстер сияқты, жекелеген белгі категорияларында кейін

пайда болған айырмашылықты анықтау іс жүзінде қиынырақ болғанымен, осындай категорияларға

алдын ала анықталған әлдеқайда қатаң пайыздық талаптарды белгілеуді ақтамайды).

211

C-108/97 және C-109/97 [1999] біріктірілген істері ECR I–2779, 2830, [50].

212

Case C-108/05, [2006] ECR I–7605.

196

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сөзін сақтандыру полисіне қатысты қолданылады деп түсінетін нидерландтық-

тарға (француздар үшін емес) дескриптив еді. Соттың пайымынша, белгі тіркелуі

үшін уақыт өте келе пайда болған айырмашылығының қарсылыққа негіз болған

бүкіл аумақта, әсіресе нидерландтықтардың «әжептәуір бөлігінде» белгіні қол-

дану нәтижесінде тап болғанын дәлелдеуі қажет.

Біріккен Корольдік тауар белгісі жағдайында, кейін пайда болған айырмашы-

лықты Біріккен Корольдіктің барлық аймағында пайдалану арқылы тұтынушы-

лардың «едәуір бөлігінде» көрініс табуы керек. Демек, Bignell v. Just Employment

Law Ltd ісінде

213

тауар белгісінің кейін пайда болған айырмашылығын Суррей мен

көршілес графтықтардың иеленуі – Ұлыбританиядағы тиісті тұлға категориясы-

ның айтарлықтай бөлігі, жалпы, бұл тауар белгісі арқылы өнімді нақты бір кәсі-

порыннан шыққанына сәйкестендіруге дәлелдің жеткіліксіз болуынан жарамсыз

деп таныды. Алайда Evegate Publishing Ltd. v. Newsquest Media (Southern) Ltd ісін-

де

214

судья Асплин south east farmer белгісін жарамсыз деп танудан бас тартты,

өйткені белгі, негізінен, Англияның оңтүстік-шығысындағы үш графтықта тіке-

лей пайдаланылғанымен (Кент, Суррей, Суссекс және Хэмпшир бөліктері), басқа

аймақтарда да қолданылған еді. Сот газет ұлттық деңгейде жарнамаланған, сол

себепті оның «репутациясы» географиялық жағынан шектеулі болғанымен, «ай-

рықша сипаты» оңтүстік-шығыстан да тысқары деген қорытындыға келді.

Ал, Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM) пікірінше, пайда болған айырма-

шылықтың географиялық аспектілеріне қатысты қосымша мәселе туындайды.

Алайда бұл жердегі мәселе Еуропалық одақтың лингвистикалық әралуандығы-

мен және одақ біртұтас құрылым ба, әлде ұлттық мемлекеттердің (сондай-ақ

тауар белгілерінің ұлттық режимдеріне тән қарым-қатынас логикасының) шы-

найы жиынтығы ма деген геосаяси болжамдарға тіреліп тұр. Кейін пайда бол-

ған айырмашылық екі түрлі жағдайда орын алады: алғашқысында Eуропалық

одақтың бір бөлігінде айрықша қасиеті жоқ, себебі белгі ресми тілдердің біріне

сай (айталық) дескриптив; және Eуропалық одақ бойынша анық ажыратылатын

айырмашылығы жоқ, себебі белгі (айталық) түс немесе пішін белгісі саналады.

Бірінші жағдайға мысал ретінде olut сөзін алайық, ол – ағылшын емес, фин

тіліндегі «сыра» сөзіне дескриптив. Кейін пайда болған айырмашылық белгіге

айырмашылық жетпейтін бүкіл аумақта дәлелденуге тиіс; біздің жағдайымызда

бұл – Финляндия. Ford Motor’s Application/Options ісінде

215

өтінім беруші басқа

қызметтер арасынан сақтандыру қызметтеріне арналған options сөзін тіркеу-

ге ұмтылды. Сарапшының француз және ағылшын тілдерінде белгінің айрық-

ша қасиетінің жоқтығы жөніндегі қарсылығына жауап ретінде өтінім беруші

бірқатар елдерде, оның ішінде Франциядан тыс, Біріккен Корольдікті қоса ал-

ғанда, бірнеше елді қамтитын пайдану дәлелдерін ұсынды. Біріккен Корольдік

кейін пайда болған айырмашылық талап етілетін аумақтардың маңызды бөлігі

болғандықтан, осының өзі жеткілікті деген пікір айтылды. Алайда (сол кезде-

гі) Бірінші инстанция соты «тіркеуге қабылдануы үшін белгі Еуропалық одақтың

барлық аймағында айрықша сипатқа ие болуы керек» деген сарапшымен келіс-

педі. Францияда белгі айрықша сипатқа ие болмағандықтан, Қоғамдастық тауар

213

[2008] FSR (6) 125 (Englehart QC).

214

[2013] EWHC 1975 (Ch), [238].

215

Сонда қараңыз: Audi v. OHIM (TDI), T-16/02 [2003] ECR II–5167, [52], [60], [66].

197

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

белгісі (CTM) ретінде тіркеле алмады. Еуропалық одақтың Интеллектуалдық

меншік ведомствосындағы (EUIPO) кейінгі тіркеу практикасы Еуропалық одақ

тауар белгісі (EUTM) үшін талап етілетін кеңістік талабына қатысты позицияны

нығайтты (мысалы, ресми тіл деп саналатын елді көрсету арқылы). Демек, егер

термин неміс тілінде дескриптив болса, онда кейін пайда болған айырмашы-

лық Австрияда, Бельгияда, Германияда, сондай-ақ Люксембургте айқындалуға

тиіс, ал ағылшын терминдері үшін тиісті аумақтарға Ирландия, Мальта және

Ұлыбритания жатады.

216

Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM) бойынша кейін пайда болған айырма-

шылықты қамтитын екінші жағдай, ең алдымен, түске, әдепкі беттегі өрнекке

немесе пішін сияқты дәстүрлі емес белгілерге қатысты. Тұтынушылар мұндай

белгілерді басынан-ақ (ab initio) тауар белгілері ретінде қабылдауы күмәнді бол-

ғандықтан, олар тұтастай Еуропалық одақ бойынша қандай да бір айрықша си-

паттамасынан айырылған деп саналады.

217

Демек, мұндай белгілерге уақыт өте

келе пайда болған айырмашылық бүкіл Одақ бойынша белгіленуге тиіс. Алайда

«тұтас Одақ бойынша» деген түсінік «әрбір мүше-мемлекетті» білдіре ме, әлде

географиялық бөлінуіне қарамастан, Еуропа азаматтарының «елеулі бөлігін»

көрсетіп тұр ма?

Кондитерлік шоколад өнімдеріне арналған алтын қоян пішін белгісін тіркеу-

ге қатысты Lindt ісінде (37.10-суретті қараңыз) Еуропа соты кейін пайда болған

айырмашылықтың Еуропалық одақтың барлық аумағында негізделуге тиіс еке-

нін растады. (Сол кездегі) 25 мүше-мемлекеттің 16-ында мұндай дәлелдің кезде-

суі жеткіліксіз еді. Алайда Еуропалық одақ тауар белгісі (EUTM) унитарлы сипат-

қа ие болғандықтан, жеке ұлттық нарықта пайдалануға негізделген ұстаным қо-

лайсыз еді; өйткені айрықша белгілері жоқ «әрбір жеке мүше-мемлекетке сон-

дай сипатқа сай екенін дәлелдеуді талап ету қисынсыз болар еді».

218

Қазіргі уақытта кейін пайда болған айырмашылықтың «бүкіл ЕО бойынша»

расталуын талап ететін белгілерге арналған төменгі шек түсініксіздеу болып тұр.

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) экстрапо-

ляция моделін әзірледі, соған сәйкес, кейін пайда болған айырмашылықты бір

немесе бірнеше нақты ұлттық нарықта дәлелдей алмау шешуші рөл атқармай-

ды, әрі осындай жағдайда тізбектің «жетіспейтін түйіні» бүгінде мүдделі Еуропа

жұртшылығының елеулі бөлігі белгіні пайдалану нәтижесінде тауар белгісі ретін-

де қабылдайды деген қорытындыға әсер етпеуі керек.

219

Кең ауқымды пайым-

дауларға жету мақсатында іріктемелі деректерге негізделген экстраполяцияға

екі жиынтық шартты сақтау жолымен рұқсат етіледі:

216

Қараңыз: EUIPO, Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 14, [6] (‘Territorial Aspects’).

217

August Storck KG v. OHIM, Case C-25/05P [2006] ECR I-5719, [83]; Louis Vuitton Malletier v. OHIM,

Nanu-Nana, Case T-359/12, EU:T:2015:215, [91]–[93] (қоңыр және ақшыл шахмат тақтасы өрнегінің

репрезентациясы).

218

Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG v. OHIM, Case C-98/11P, EU:C:2012:307. Бағалауға

қосылған әрбір мемлекетке балама ретінде Макс Планк шолуында тиісті аумаққа тән жалпылама

нарық жөнінде ұсыныс айтылды. Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the

Community Trade Mark System (2011), 147, [3.74].

219

EUIPO, Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 14, [6.3] (‘Extrapolation’). Салыстырыңыз:

Mondelez UK Holdings & Services Ltd v. EUIPO, Case T-112/13, EU:T:2016:735, [141]–[143] (барлық мүше-

мемлекеттер мен аймақтарды біртұтас нарыққа біріктіру дұрыс ұстаным емес); шағым C-84/17P

ретінде қаралуда.

198

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(i) Нарық тұтынушы әдеттері мен нарық жағдайын салыстыруға болатындай

біртектес. Бұл критерий орындалған жағдайда, бірқатар мүше-мемлекет-

терді қамтитын зерттеу нәтижелері зерттелмеген өзге мүше-мемлекет тұ-

тынушыларының қабылдауын көрсете алады.

(ii) Экстраполяция талап етілетін барлық сала үшін белгіні пайдаланудың бір-

неше дәлелі ұсынылады. Осы екінші тармақ айтарлықтай дәлелдеу ауырт-

палығын жүктейді, өйткені ол үміткер (дәстүрлі емес) белгінің, кем деген-

де, бүкіл Еуропалық одақтың аумағында қолданылуын талап етеді.

Еуропа сотының бұл ұстанымды мақұлдайтыны не кейіннен өзгертетіні әлі

белгісіз.

3.5.4. Тиісті тұтынушылар

Жалпы принциптер бойынша айырмашылық тіркеу талап етілетін тауардың

не қызметтердің барлық кешеніне тән болуға тиіс. Мұны тауар не қызметтердің

нақты сатып алушылары мен ықтимал сатып алушылары үшін де белгілеу қажет.

Бұл принцип белгі нарық нишасына бағдарланған тауарларға не қызметтерге

қатысты пайдаланылған жағдайда ықтимал сатып алушыларға қиындық туды-

руы мүмкін, себебі белгі элитаға мәлім, ал тиісті тауар тұтынушыларына белгісіз

болуы ықтимал. Қазіргі уақытта мәлімделген тауар (мысалы, сағат) белгі қолда-

нылатын кіші категориядағы тауарға (мысалы, сәнді сағат) қарағанда ауқымды-

рақ болса, онда сол ауқымды категория, яғни сағат сатып алатын жалпы жұрт-

шылықтың бағалау көрсеткіштерін анықтайтыны расталды. Кейін пайда болған

айырмашылық осы ауқымды категорияға сәйкес белгіленуге тиіс.

220

3.5.5. Растаушы айғақ түрлері

Тіркеуге жарамдылық талабын белгіні қолданысқа енгізу арқылы негіздеу

үшін түрлі айғақты қолдануға болады. Windsurfing Chiemsee ісінде

221

Еуропа

соты мынадай аспектілерді атап өтті: (i) белгіге тиесілі нарық үлесі; (ii) белгіні

пайдалану қаншалықты қарқынды, географиялық жағынан ауқымды таралған

ба және ұзақмерзімді ме; (iii) белгіні ілгерілетуге (дамытуға) кәсіпорын инвести-

циялаған қаражат; (iv) тауардың нақты кәсіпорыннан шыққанын белгі арқылы

сәйкестендіретін тұлғалардың тиісті категориясының үлесі; (v) сауда-өнеркәсіп

палаталарының немесе басқа сауда және кәсіби қауымдастықтардың мәлімде-

мелері.

222

Сонымен қатар Жалпы юрисдикция соты айғақтың категориясы үшін

иерархияның маңызын растады. Өтінім берушінің анық бақылауындағы пайда-

лану ауқымы мен жарнама шығындары сияқты жанама категориялар көпшілік-

тің қабылдауына, тиісінше, ықпал етіп, объективті нәтижелер беретін жағдайда

220

Raimund Schmitt Verpachtungsgesellschaft v. EUIPO, Case T-56/15, EU:T:2016:618, [106]–[111],

[138]–[139] (сыра қайнату ісіне маманданған журналдарға қатысты айғақты журналға кең ауқымды

категория ретінде наразылық білдіруге пайдалана алмайды); EUIPO Examination Guidelines, Part B,

Section 4, Chapter 14, [4]–[5].

221

C-108/97 және C-109/97 [1999] біріктірілген істері ECR I–2779, 2830, [51].

222

«Белгі арқылы тауардың нақты кәсіпорыннан шыққанын сәйкестендіретін тұлғалардың тиісті

категория үлесінің болуы факторлардың бірі саналады»: сонда, [51]. Алайда, біздің ойымызша, бұл

шын мәнінде «фактор» емес, зерттеу мәні, қараңыз: сонда, [52]. Демек, патент құқығының айқын-

сыздықты анықтауда «бастапқы» және «жанама» дəлелдерді ажырататынындай, біздің жағдайда да

осындай тәсіл пайдалы деп санаймыз. Қараңыз: Glaverbel, Case T–141/06 [2007] ECR II–114*, [41], a’d

Case C-513/07P [2008] ECR I-146*.

199

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

ғана маңызды.

223

Демек, тұтынушылар сауалнамасы сияқты, кейін пайда болған

айырмашылықтың тікелей дәлелдерін негіздейтін сатылым деректері мен жар-

нама материалдары жанама дәлелдеме түрін құрайды.

224

(і) Пайдалануды дәлелдеу. Кейін пайда болған айырмашылық «нақты және

сенімді дерек негізінде» дәлелденуі керек.

225

Аралық сот өнімнің нарықта қанша

уақыт тұрақтағанын, сатылымдағы тауардың немесе көрсетілген қызметтердің

көлемі жөніндегі дәлелді назарға алады. Мұндай айғақ ресми мәлімдеме түрінде

ұсынылады. Әдетте өнім қаптамасында пайдалану мысалдары, маркетинг және

жарнама, сондай-ақ шығын жөнінде толық ақпарат ұсынылады. Мұндай пай-

далану тауар белгісіне өтінім бергенге дейін орын алуға тиіс, сондай-ақ оларға

тиесілі географиялық аумақ та – маңызды критерий. Өтінім берушінің қызмет-

керлері секілді белгілі бір тарап ұсынған айғақтың шынайылығына дау айтылуы

мүмкін.

226

Алайда, осыған дейін айтылғандай, маңызды айғақ осындай іс-әре-

кеттердің ықпалына байланысты; айғақ тиісті жұртшылық арасындағы белгінің

қабылдануына әсер ете ме?

Бұған дейін осы тарауда Kit Kat пішін белгісін қарау кезінде кейін пайда бол-

ған айырмашылықтарға қатысты бұл белгі өнімнің коммерциялық шығу тегін

көрсететін тауар белгісі ретінде пайдаланылғаны маңызды критерий деп бел-

гіленді. Еуропа соты мұны пішін белгілеріне қатысты басқа істе (Philips ісінде)

талап ретінде анықтады.

227

Сот белгіні бір мәрте пайдалану қажеттігі жоқ еке-

нін; басқа тауар белгілерін де қолдануға мүмкіндік барын қоса түсіндірді. Демек,

өнім слоганы (мысалы, have a break (үзіліс жаса. – Ауд.)) have a break ... have a kit

kat (үзіліс бар да, Кит-кат бар. – Ауд.)» тіркесінде тіркелген белгіге (kit kat) ілесіп

пайдаланылса да, айрықша сипатқа ие бола алады.

228

Дәл сол сияқты, пішін сөз

белгісімен ілесетініне қарамастан, айрықша сипатқа ие болады.

229

Бұған дейін анықтағанымыздай, Kit Kat пішінінің тұрғысынан алғанда, әдіс-

тер (пайдалану әдісі) мақсатқа (кейін пайда болған айырмашылықты белгілеу)

табысты түрде қол жеткізуге мүмкіндік береді. Енді біз тәсілдерге тоқталайық.

Трейдер заңды монополия (мысалы, патенттік қорғауға негізделген айрықша

құқық) иеленсе немесе нарықта коммерциялық басымдыққа ие болса, онда

жұртшылық мәлімделген белгіні, мысалы, айналмалы үшжүзді электр ұстарасын

осы трейдермен байланыстыра бастайды.

230

Алайда белгінің айқын ерекшелік-

терін оның тауар белгісі ретінде қолданылуына назар аудармастан пайдалану

жеткіліксіз. Басқа саудагерлер бұл таңбаны пайдалана бастағаннан кейін, мей-

лі өнімнің тартымды не пайдалы қасиеті болсын, бәсекелік қолданыстан соң,

223

Compagnie des bateaux mouches SA v. OHIM, Castanet, Case T-365/06 [2008] ECR II-310, [59].

224

The Coca-Cola Company v. OHIM, Case T-411/14, EU:T:2016:94, [83] (бедері жоқ қырлы бөтелкенің

пішіні).

225

Koninklijke Philips v. Remington, Case C-299/99 [2002] ECR I–5475, [65].

226

Heinrich Deichmann-Schuhe GmbH v. OHIM, Case T-86/07 [2008] ECR II–321*, [46]–[50].

227

Koninklijke Philips v. Remington, Case C-299/99 [2002] ECR I–5475, [64] («белгіні тауар белгісі

ретінде пайдалану нәтижесі, яғни оның табиғаты мен тиімділігінің пайдалану көрсеткіші», ерекше

назар аударылды); Nestlé, Case C-353/03 [2005] ECR I–6135, [26]. Бұл белгіні «тиісті тұлғалар тобы өнім

немесе қызметті бір кәсіпорыннан шыққан деп идентификациялау мақсатында» пайдалану керек

дегенді білдіреді: сонда, [29].

228

Сонда, көптеген жылдар бойы бірнеше даулы өтінімнің нысанына айналған белгі, ақырында,

2006 жылдың шілдесінде тіркелді: TM 2015684.

229

August Storck, Case C-24/05P [2006] ECR I–5677, [59].

230

Koninklijke Philips v. Remington, Case C-299/99 [2002] ECR I–5475. Соттан бұл сұраққа нұсқау

беруге сұрау салынды, алайда оған тікелей жүгінбеді, нәтижесінде мәселе Kit Kat ісінде қаралды.

200

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бастапқы саудагермен орнатылған әуелгі байланыс көмескілене бастайды.

Бұл

логика сөз белгілеріне де қолданылады, өйткені сөз коммерциялық шығарылған

жерді көрсетуден гөрі, жай дескриптив немесе өнімге мадақ ретінде қабылда-

нуы ықтимал.

231

Бұл «белгі ретінде пайдалану» талабы, әсіресе түс пен пішіндер

сияқты, дәстүрлі емес белгілер үшін өзекті, өйткені тұтынушылар оларға көбіне

функционалдық немесе эстетикалық мағына береді.

232

(іі) Жарнама шығындары. Еуропа соты кәсіпорынның белгіні ілгерілетуге сал-

ған қаражатын Ортақ юрисдикция соты ескере алатынын анық көрсеткенімен,

Британия соттары кейін пайда болған айырмашылықтың көрсеткіші ретіндегі

жарнама шығындарына не табысты сауда дәлелінің құндылығына күмәнмен қа-

рады. Себебі белгіні қолдану деректері міндетті түрде (соның негізінде) айрық-

ша қасиеттерін анықтауға негіз бола бермейді. Жарнамаға жұмсалған күш-жігер

мөлшерімен бірге, оның тұтынушыларға ықпалы шешуші мәнге ие.

233

Демек,

treat сөзінің бес жыл бойы қолданылуы оның өздігінен тауардың шыққан тегі

белгісіне айналғанын дәлелдемейді. Сөз соңында шығынның өтінім берілген

белгіге ғана қатысты болуы қажет екенін атап кеткен жөн.

(iii) Сауда-саттық дәлелдері. Еуропа соты «сауда-өнеркәсіп палаталары-

ның немесе басқа сауда және кәсіптік бірлестіктер мәлімдемелерінің өзектілігі-

не» сілтеме жасағанымен, Ұлыбритания соттары оларға басымдық бермейді.

234

Мұның себебі тиісті тұлғалар категориясы – алып-сатарлар емес, өнімнің орташа

тұтынушысы.

235

(iv) Тұтынушыларға шолу. Зерттеу тұтынушылардың белгіге деген көзқара-

сына бағытталуына байланысты олардың тікелей куәліктері мен сауалнама де-

ректері аса құнды болатын тәрізді. Осы тұрғыдан қарағанда, Еуропа соты «құ-

зыретті орган соған сай қиындықтарға тап болса, EО заңнамасы оның шешім

шығаруға нұсқау ретінде өзінің ұлттық заңнамасында белгіленген шарттарда қо-

ғамдық пікірге сұрау салып, оған жүгінуіне кедергі келтірмейтінін» мәлімдеді.

236

Біріккен Корольдік құқығына сәйкес, қоғамдық пікірге сұрау салуға кедергі жоқ,

алайда олардың нақты дәлелдік құндылығы мұқият зерттеліп, бағалануға тиіс.

237

231

Exhibitions Ltd v. OHIM, Case T-633/13, EU:T:2015:674 (айрықша сипаттаманы иеленуге

ақпараттық қауіпсіздік саласының түрлі өнімі мен қызметтеріне ақпараттық қауіпсіздікті пайдалану

қарастырылмады).

232

Työhönvalmennus Valma Oy v. OHIM, Case T-363/15, EU:T:2016:149 (ағаш бөліктерден құралған

ойыншық сандықтың пішіні шыққан тегін көрсететіндей деңгейде қолданылған жоқ); The Coca-Cola

Company v. OHIM, Case T- 411/14, EU:T:2016:94, [83] (бедері жоқ қырлы бөтелкенің пішіні түрленген

тауар белгісі ретінде пайдаланылмады, дегенмен белгі функциясын орындаған танымал бедерлі

бөтелкеде оның аздаған көрінісі болды).

233

British Sugar v. Robertson [1996] RPC 281. Сондай-ақ қараңыз: L & D SA v. OHIM, Case C-488/06P

[2008] ECR I–5725, [AG86] (AG Sharpston) (қаралатын белгінің өнімдерді нақты кәсіпорынмен шынайы

байланыстырушы ретінде қабылданатыны жайында бірқатар дәлелдер ұсынылуға тиіс, ал оларды

нарық үлесі мен жарнамалық инвестиция немесе пайдалану ұзақтығы сияқты деректерден ғана алу

жеткіліксіз) және [75]-[76] (мұндай дәлелдер, ең болмағанда, «ұзақ уақыт пайдалану» үдерісімен

қабысуы қажет).

234

Wickes’s Trade Mark Application [1998] RPC 698.

235

Re Dualit [1999] RPC 890, 898, [33].

236

Windsurng, C-108/97 және C-109/97 біріктірілген істері [1999] ECR I–2779, 2830, [53].

237

Nestlé v. Unilever [2003] ETMR (53) 681, [22]. Жалпы, тиімділік мәселесі соттың зерттеу шығыны

мен сауалнама құнын теңестіре алуына байланысты: Interora Inc. v. Marks & Spencer plc [2012] EWCA

Civ 1501, [2012] FSR (21) 415, [150]. Алайда лорд-судья Люисон «шатастыру ықтималдығын анықтауға

қарағанда, мәселе тіркелген белгінің кейін пайда болған айырмашылықты иеленгенінде болса, онда

мұндай сауалнаманың (немесе куәгерлерді жинауға арналған іс-шаралардың) дәлелдемелік маңызы

артығырақ екенін» тұспалдады: сонда, [137]. 38-тарау, 2.3.4-бөлімді қараңыз.

201

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

4. ЖАРАМСЫЗДЫҚТЫҢ БАСҚА ДА АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

Бас тартудың абсолютті негіздерінің үшінші және мейлінше электикалық ка-

тегориясы 1994 жылғы заңның 3(3)(6) бөлімінде қарастырылған. Соған сәйкес,

тауар белгілері жария тәртіпке немесе моральға қайшы келсе, жұртшылықты

алдап-арбаса, заңмен тыйым салынса немесе арам пиғылды өтінім ұсынылса,

онда тауар белгісі тіркелмейді. Сондай-ақ ерекше қорғалатын эмблемаларға қа-

тысты арнайы ережелер бар.

4.1. ЖАРИЯ ТӘРТІП ЖӘНЕ МОРАЛЬ

Тауар белгісі жария тәртіпке немесе жалпыға ортақ қабылданған мораль қа-

ғидаларына қайшы келсе, 3(3)(а) бабына сәйкес тіркелмейді.

238

Ережеден тыс бұл

екі жағдай белгіні пайдалану тәсілінен бөлек, оның ішкі сапасына қатысты.

239

4.1.1. Мораль

Еуропалық патент конвенциясындағы жарамсыздықтың тиісті негізіне ұқ-

сас

240

бұл ереже әсіресе «мораль» ұғымын қолдануға қатысты қайшылықты пре-

цеденттік құқық тудырды.

241

Біріккен Корольдік Тауар белгісін тіркеу ведомство-

сы мен Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) осы

ұғымды Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенцияның (ECHR) 10-бабына

және ондағы ережеден тыс жағдайлар негізінде түсіндіруге тырысып, одан әрі

жаңылыстырды.

242

Біздің ойымызша, «сөз бостандығы» үшін тауар белгісін тір-

кеуден бас тарту салдары елеулі мәнге ие емес және осы аспектілер маңызды

саналмайды.

243

Дегенмен бұл – Жоғарғы инстанция сотының беделді пікірін өз

пайдасына шешетін тақырып.

Мораль мәселесі Біріккен Корольдікте Тағайындалған тұлға алдында төрт рет

қаралды. Тіркеуге жарамды талғамсыздықты моральдық қағидаларға қайшы ке-

летіндерден ажыратуда сан мәрте пайдалы деп танылған критерий белгі қолда-

нысы «ашық наразылық тудыра ма, әлде қазіргі діни, отбасылық һәм әлеуметтік

238

Біріккен Корольдік елдері туларының бірі бейнеленген және пайдаланған кезде «намысқа

тиетін» тауар белгісі тіркелмейді: TMA 1994, s. 4(2).

239

Durferrit GmbH v. OHIM, Kolene Corp. Intervening, Case T-224/01 [2003] ECR II–1589, [76].

240

EPC 1973, Art. 53(a). Қараңыз: 17-тарау, 9-бөлім.

241

Қазіргі уақытта АҚШ-та ережеден алып тастауға байланысты түбегейлі өзгерістер орын алуда.

Matal v. Tam 137 S. Ct. 1744 (2017) ісінде АҚШ Жоғарғы соты федералдық тауар белгісі құқығы

шеңберіндегі «кемсіту» абсолютті негізінің Конституцияға сәйкестігін саралады (15 USC §1052 (a)).

Сегіз судья бұл ереженің Конституцияға енгізілген Бірінші өзгертулер мен толықтырулардың сөз

бостандығы жөніндегі ескертпесін бұзатынымен бірауыздан келісті. Өйткені үкімет адамдарды

көзқарасына байланысты кемсітуге ұшыратады және аталған ескертпені пайдалануға кедергі келтіру

ниетімен тіл тигізуді көздейді.

242

In re Basic Trademark SA’s Application [2005] RPC (25) 611 (AP, Hobbs QC), [26]; FCUK Trade Mark

[2007] RPC 1 (AP, Arnold QC), [60]. Соған қарамастан, Ортақ юрисдикция соты кейбір белгілерді

тіркеуден алып тастаудың себебі ретінде негізгі құқықтарға сілтеме жасады: Paki Logistics GmbH v.

OHIM, T-526/09 [2011] ECR II–346, [15] (TEU 2 және 3(3) баптары, Еуропалық одақтың қызметі туралы

шарттың (TFEU) 9 және 10-баптары және Еуропалық одақтың түбегейлі құқық хартиясының 21-бабы

бойынша кемсітуге сілтеме жасайды). Қараңыз: S. Snedden, ‘Immoral Trade Marks in the UK and at

OHIM: How Would the Redskins Dispute be Decided There?’ (2016) 11(4) JIPLP 270.

243

J. Griths, ‘Is There a Right to an Immoral Trade Mark?’, in P. Torremans (ed.), Intellectual Property

and Human Rights (2008).

202

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

құндылықтарға айтарлықтай нұқсан келтіруіне байланысты талқылау тақыры-

бына айнала ма» деген мәселеге келіп тірелді.

244

Жоғары деңгейде қойылған

күрделі талаптарға қарамастан, зерттеу жұмыстары таңғаларлық қорытынды-

ларға алып келді, мәселен, tiny penis»,

245

jesu

246

және fook (киім-кешекке арнал-

ған) атауы «қабылданған адамгершілік қағидасына қайшы келді»,

247

ал бұл ере-

же зергерлік бұйымдарға арналған fcuk сөзіне қатысты қолданылмады.

248

Тiny

penis атауы киімге тіркеуге жарамсыз деп танылды, себебі (корольдік адвокат

Саймон Торлидің пайымынша) бұл сөзді қолдану маңызды әлеуметтік құнды-

лықты жоғалтады, атап айтқанда, жыныс ағзасының анатомиялық атаулары

оқу-білім беру мақсатында пайдаланылып, «киімге лайықсыз тауар белгісін»

қолданғандай болмауы керек.

249

Иисус есімі де киім және басқа игіліктерге тір-

келмейді, себебі діни мәні бар сөз не имидж пайдаланылатын брендинг адам-

ның діни сеніміне қатысты болғандықтан, әрі өркениетті қоғамда діни сенімге

құрметпен қарау керек деген пікірді ұстанатындар арасында алаңдаушылық ту-

ғызуы мүмкін.

250

Fook сөзі fuck сөзінің фонетикалық баламасы болғандықтан қабылданбады,

оны киімге пайдалану (футбол стадиондарында жиі кездесетініне қарамастан)

«орынды наразылық» тудыруы мүмкін еді,

251

алайда fcuk сөзі қабылданды, өйт-

кені ол балағат ұғымға ұқсағанымен, fuck сөзіне фонетикалық не визуалды жа-

ғынан балама болған жоқ.

252

Корольдік адвокат (сол кездегі) Ричард Арнольдтың

соңғы қорытындысына басқа да реттеуші органдардың (Жарнама стандарттары

ұйымы және Ofcom сияқты) fcuk сөзін пайдалануға рұқсат беруі, әрі fcuk бренді-

мен 16 миллион киімнің сатылуы ықпал етті деуге болады.

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) Еуропа-

лық одақ Тауар белгісі регламентінің (EUTMR) тиісті ережесін қолдануда қиын-

дықтарға тап болды.

253

Мысалы, Апелляциялық кеңес dick және anny сөзін

киім-кешекке тіркеуге жарамды деп тапты: өйткені бұл – айтарлықтай ұятсыз

талғамсыздықтан туындаған нашар талғам.

254

Кеңеске бұл жерде сөздің пікір-

ге қатысы жоқтығы, жаман қылыққа ықпал етпейтіні, сондай-ақ тіл тигізбейтіні,

244

Ghazilian’s Application [2002] RPC (33) 628.

245

Сонда.

246

Basic Trademark [2005] RPC (25) 611 (Hobbs QC). 3, 9, 14, 16, 18, 24, 25 және 28-кластардағы түрлі

өнімдерді тіркеуге сұрау салынды.

247

Scranage’s Trade Mark Application, O/182/05 (24 June 2005) (AP, Kitchin QC).

248

FCUK [2007] RPC 1 (AP, Arnold QC).

249

Ghazilian’s Application [2002] RPC (33) 628. Осылайша, пайымдаулар OHIM-мен Dick Lexic/Dick

& Fanny, R111/2002-4 (25 наурыз 2003) ісінде алынған нәтижемен ұштасады, себебі Dick және Fanny

сөздері жыныс ағзасына тән анатомиялық термин емес. Алайда FCUK [2007] RPC 1 (AP, Arnold QC),

[61] ісіндегі корольдік адвокат Торлидің тұжырымдары күмән тудырды.

250

Basic Trademark [2005] RPC (25) 611 (AP, Hobbs QC). Англия шіркеуі немесе Кембридждегі Иисус

колледжі өтінім беруші болса, шешім басқаша болар ма еді? Солай болған күнде, бұл неге жағдайды

өзгертуге тиіс? OHIM Үлкен апелляциялық кеңесі «діни құқықбұзушылық істерді «мораль» емес,

«жария тәртіп» аясында қараған жөн» деген мәлімдеме жасады: Application of Kenneth (trading as

Screw You), Case R 495/2005–G [2007] ETMR (7) 111, [20].

251

Scranage’s Trade Mark, O/182/05 (24 June 2005), [11] (AP, Kitchin QC).

252

FCUK [2007] RPC 1, [74] ісінде корольдік адвокат Арнольд fuck сөзінің кең ауқымды қолданысын

атап өтті.

253

EUTMR, Art. 7(1)(f). Шешім шығарылған істерден алынған мысалдардың ашық компиляциясын

қараңыз: EUIPO, Examination Guidelines, Part B, Section 4, Chapter 7.

254

Dick Lexic, R 111/2002–4 (25 наурыз 2003) (9, 16, 25-кластардағы түрлі өнімдерге арналған).

203

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

«жай ғана заттарды тану фактісі» екені ерекше әсер етті. Керісінше, Үлкен апелля-

ция кеңесі күн сәулесінен қорғайтын көзілдірікке, киім-кешек пен сусынға (секс

ойыншықтары мен мүшеқапқа емес) screw you сөзін қабылдамады.

255

Screw сөзі

fuck сөзіне қарағанда, тіл тигізбейтін лексика екенін мойындаған кеңес «сезім-

талдық және төзімділік деңгейі қалыпты азаматтардың көпшілігі терминнің тұ-

рақты түрдегі коммерциялық қолжетімді ықпалына көңілі толмайтын болады»

деген шешімге келді.

256

Сондықтан қалыпты пайдалану кезінде балалармен бір-

ге, жалпы халыққа қолжетімді тауарларға белгіні тіркеудің қажеті жоқ. Алайда

секс ойыншықтары әдетте арнайы дүкендерде сатылғандықтан, оларға «қатаң-

дық танытылған жоқ», оның үстіне, белгілер тіркеуге жарамды болды. Кеңестің

«[мүшеқапты] сатып алуға шын ниетті адам оның тауар белгісіне қарап, тұрпайы

естілетін сексуалдық мағыналы терминнің намысына тиетініне шамдануы екі-

талай» деген ұйғарымы әдеттен тыс жағдай еді.

257

Ішкі нарықты үйлестіру ве-

домствосының (OHIM) Апелляциялық кеңесі әйелдердің жыныс ағзасын білді-

ретін reva жаргондық фин терминін электр көліктеріне тіркеуге жарамды деп

қабылдады, себебі осы мағынасында ол дөрекі не әдепсіз естілген жоқ.

258

Жалпы

юрисдикция соты, негізінен, белгілі бір шектен шыққан, мәнсіз деп табылған тір-

кеулерге тыйым салуды қолдайтын сияқты көрінеді.

259

4.1.2. Жария тәртіп

«Жария тәртіпке» қатысты айрықша жағдайлар сирек кездеседі. Ішкі нарықты

үйлестіру ведомствосына (OHIM) сүйенсек, «ашық зұлымдық мақсаттағы нәсіл-

дік және мәдени қорлау мағынасындағы сөз не бейнелі репрезентация болсын,

тауар белгілерінің тізіліміне жіберілмеуге тиіс».

260

Мәселе әсершіл адамдар тұр-

ғысынан емес, «сезімталдығы мен төзімділігі орта деңгейдегі саналы адам» көз-

қарасы шеңберінде қарастырылады.

261

«Деспотизм символдары» деген негізбен

орақ пен балға және қызыл жұлдызды белгіні тіркеуден бас тартылды, себебі ол

Венгрияның саяси-мәдени тарихын қорлау болып саналар еді.

262

Аталған осы не-

гіз есірткіні немесе лаңкестікті жарнамалау арқылы заңсыз әрекеттерді насихат-

тайтын белгілерді тіркеуден алып тастауды да көздейді. Алып тастау тіркеудің бә-

секеге ықпал ететініндей, бас тартудың экономикалық негіздеріне қатысы жоқ.

263

255

Application of Kenneth (t/a Screw You), Case R 495/2000–G [2007] ETMR (7) 111 (OHIM, Grand

Board).

256

Сонда, [26].

257

Сонда, [29].

258

Reva Electric Car Co. (PVT) Ltd, Case R 558/2006–2 (OHIM, BoA).

259

Constantin Film Produktion GmbH v. EUIPO, Case T-69/17, EU:T:2018:27 (мораль мен жария

тәртіптің құрама талдауында әйгілі неміс фильмі сұрау салған Fack Ju Göhte атауы қабылданбады,

себебі ол Fuck you Göhte деп аударылған еді. Неміс тілінде сөйлейтін көпшілік оны нашар талғам,

сондай-ақ дөрекі әрі ұят санайды).

260

Kenneth, Case 495/2005–G[2007] ETMR (7) 111, [19]–[20]; Paki Logistics GmbH v. OHIM, Case-

526/09 [2011] ECR II–346 (неміс және француз тілдерінде ғана) (өнім қаптамасы, тұғырлар мен көлік

қызметтері үшін Paki сөзін OHIM-нің тіркеуден бас тартқанын растайды. Ұлыбританияда бұл термин

нәсілдік қорлау ретінде қабылданады).

261

Couture Tech Ltd v. OHIM, Case T-232/10 [2011] ECR II-6469, [51]; Paki Logistics GmbH v. OHIM,

Case T-526/09 [2011] ECR II–346, [12].

262

Couture Tech Ltd v. OHIM, Case T-232/10 [2011] ECR II-6469. Мұндай символдардың Венгрияда

заңсыз екенінің дәлелі болды.

263

Philips v. Remington, Case C-299/99 [2002] ECR I–5475.

204

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

4.2. ЖАЛҒАН ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ

1994 жылғы заңның 3(3)(b) бөліміне сәйкес, «жұртшылықты (тауарлардың

немесе қызметтердің сипатына, сапасына немесе географиялық шығу тегіне

қатысты) жаңылыстыратын сипатқа ие тауар белгісінің тіркелмейтіні» көздел-

ген.

264

Бұл тыйым әдетте айрықша бола тұра, қандай да бір күмән тудыратын

болжамды не аллюзиялық белгілерге қолданылады, сондай-ақ ол ақпаратқа

жеткілікті дәрежеде қанық, зерек және байқампаз тұтынушы тұрғысынан баға-

лануы ықтимал.

265

Жаңылыстыру қаупі шынайы болғаны абзал және (пайдала-

ну тәсіліне қарағанда) белгінің өзіне қатысты туындауға тиіс. Elizabeth Emanuel

ісінде

266

үйлену тойы киімдерінің танымал дизайнері Элизабет Эмануэль сотқа

арызданды. Ол өз бизнесін жүргізу құқығын (тауар белгісін қолданумен бірге)

үшінші тарапқа берген, әйтсе де жұртшылық тауар белгісінің кейінгі иесі сатқан

киімді оның өз дизайны деп ойлап қалып, алданады деген абсолютті негізде

elizabeth emanuel белгісін тіркеуге қарсылық танытты. Сарапшы қарсылықты

қанағаттандырудан бас тартты, ал Тағайындалған тұлға Еуропа сотына бірнеше

сұрақ жолдады. Соттың пікірінше, бас тартудың негізі (және, тиісінше, қарсылық

негізі) «жаңылыстыру немесе тұтынушының елеулі түрде алдану қаупінің нақ-

ты орын алуын» талап етеді.

267

Сот белгіні басқаға берудің өзі (меншік иесі оны

қалай қолданғанымен салыстырғанда) айтарлықтай алдау қаупіне апаратынын

теріске шығарды. Elizabeth emanuel тауар белгісіндегі киімді сатып алған әдеттегі

тұтынушы ісі қаралып жатқан талапкердің осы киім дизайнын әзірлеуге қатыс-

қанын елестетіп, әсерленген күннің өзінде де», ешқандай алдау орын алған жоқ,

себебі «бұл киімнің сипаттамасы мен сапасына тауар белгісі тиесілі кәсіпорын

кепілдік береді».

268

Еуропа сотына қойылған сұрақтар мен оның жауабы ерек-

ше мән-жайлар жиынтығына қатысты болғанымен (кей мәселелердің шешімі

кейінге қалдырылды),

269

іс қорытындысы өтінімнен бас тарту негіздеріне жоға-

рырақ талап қоятыны байқалады. Сот сондай-ақ осындай айрықша жағдайлар-

ды пайдалануды ЕО тауар белгісі (EUTM) жарамсыздығына қатысты іс жүргізу

контексінде қарастырды. Лицензиялық келісімдерді қолдану арқылы мақта-мата

бұйымдарының құрамы мен сапасын куәландыру мақсатында (әдеттегі) фигура-

тивтік тауар белгісі сертификаттау белгісі ретінде пайдаланылды. «Белгі иесі өз

лицензиаттарына мерзімді сапа бақылауын жүргізіп, жұртшылықтың белгімен

байланыстыратын сапа сәйкестігіне кепіл бере алмаса», белгі жалған бола ма?

270

Сот белгі лицензиясын дұрыс басқармауға қарағанда, «белгінің өзін қолдану

264

EUTMR, Art. 7(1)(g); TMD 1989, Art. 3(1)(g). 39-тарау, 4-бөлімді қараңыз.

265

Демек, kenco the real coee experts» өтінімінде орын алған және, заңгерлер тілімен айтқанда,

кәдімгі жарнамалық «асыра мақтау» жаңылыстыру болып саналмайды: Kraft Jacobs Suchard Ltd’s

Application; Opposition by Nestlé UK [2001] ETMR (54) 585.

266

Elizabeth Florence Emanuel v. Continental Shelf 128 Ltd, Case C-259/04, [2006] ECR I–3089.

267

Сонда, [47], Consorzio per la Tutela del Formaggio Gorgonzola v. Kaserei Champignon Hofmeister

GmbH, Case C-87/97 [1999] ECR I–1301, [41] ісіне сілтеме жасайды.

268

Elizabeth Florence Emanuel v. Continental Shelf 128 Ltd, Case C-259/04, [2006] ECR I–3089, [48].

269

Негізінен, сұрақ пен жауап тауар белгісінің бизнес гудвилімен бірге берілетін жағдайымен

шектелді және «толыққанды» лицензиялау немесе басқа біреуге беру жағдайында өзге қорытынды

жасау мүмкіндігін ашық қалдырды. Қараңыз: R. Moscona, ‘What really Matters? The Designer’s Name

or the Name on the Label?’ (2007) 29(4) EIPR 152.

270

W. F. Gözze Frottierweberei GmbH v. Verein Bremer Baumwollbörse, Case C-689/15, EU:C:2017:434,

[52]–[56].

205

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

тұтынушыларды алдауға алып келе ме?» деген қауіп мәселесін шешуді тиісті ұлт-

тық соттың қарауына қалдырды.

Айрықша жағдай ресми мақұлдау арқылы жаңылыстыратын белгілерге және

тауар белгілі бір материалдардан жасалған не белгілі бір жерден шыққан деп

қате болжанатын белгілерге қолданылады. Ортақ юрисдикция соты «итальян

тілінде қара кофені білдіретін Caffè Nero белгісінің шайға қолданылуы қате»

деген шешім шығарды.

271

Біріккен Корольдік Тауар белгісін тіркеу ведомствосы

(қаржылық қызметтерге арналған) «маманданған қаржы талдаушысы» ұжым-

дық белгісіне берілген өтінімді қабылдамады. Себебі ол қарапайым тұтынушыға

«белгі иелері Корольдік хартияны пайдаланушы кәсіби ұйым мүшелері» деген

әсер қалдырады.

272

Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосының (OHIM) Апелляция

кеңесі бейметалл материалдардан жасалған құрылыс блоктарына titan сөзін

(неміс, швед, дат тілдерінде «титан» дегенді білдіреді)

273

және басқаларын қос-

пағанда, ішімдіктерге wine oh! сөзін тіркеуден бас тарту туралы шешімге берген

шағымды қабылдамады.

274

Titan сөзі жаңылысуға алып келеді, себебі тұтынушы-

лар оған титаннан жасалған деген негізде өнімге қызығушылық танытуы мүмкін.

Wine сөзі суға қатысты жаңылысуға апарады, ал oh! сөзінің қосылуы мұны нақ-

тылай түседі. Кеңес жаңылыстыруға алып келетін коннотация су қаптамасының

сипаты нәтижесінде түзетіледі деп болжай алмады. Керісінше, кері дескриптив

анық, ол тұтынушы дереу түзететін болса, мұндай бұрыс сипаттамалар таңбаны

жарамсыз етпейді.

Өзге жағдайда тауар белгісінен тауардың белгілі бір жерден шығатыны жө-

нінде шынайы, алайда нақты емес болжам туындаған жағдайда бас тартылуы

мүмкін. Мысалы, Біріккен Корольдік тіркеу ведомствосы mcl parfums de Рaris де-

ген парфюмериямен бірге, иіссу керек-жарағына тіркеуге берген өтінімді «пар-

фюм Парижде өндіріледі» деген болжам тудыратынына орай қабылдамады,

демек (тіркеуге қабылданған жағдайда), тауар белгісі жұртшылықты тауардың

географиялық шыққан жерімен бірге, олардың сипаты мен сапасына да қатыс-

ты жаңылыстыратын еді.

275

Географиялық қате сипаттамалары бар белгілерден

бас тарту кейінірек 3(4) бөлімде талқыланады. Алайда белгі жаңылысуға алып

келген жағдайларға қарағанда, шығу тегінің қорғалған белгі иесінің сол немесе

ұқсас айқындаушыны пайдалануға қарсылық білдіре алатын мән-жайлар көбі-

рек кездесетін сияқты.

4.3. ЗАҢМЕН ТЫЙЫМ САЛЫНҒАН БЕЛГІЛЕР

3(4) бөлімге сәйкес, «тауар белгісіне қандай да бір заңнамалық акт негізінде

заң қағидасы немесе Еуропалық одақ заңнамасының кез келген ережесі арқылы

271

Қараңыз: 271 T-29/16, EU:T:2016:635; Tea Marks, O/358/17 (24 July 2017) (AP, Johnson).

272

CFA Institute’s Application; Opposition of the Chartered Insurance Institute, O/315/06 [2007] ETMR

(76) 1253; UK IPO, Trade Marks which Contain the Word ‘Chartered’ (2013) PAN 02/13 (жаңылыстырады,

себебі Біріккен Корольдік, IPO мәлімдегендей, «хартиялық мәртебені» білдіреді, демек, «мәлімделген

қызметтердің сапасы жөнінде көпшілік қауымды алдайды»).

273

Portakabin Ltd/Titan, R 789/2001–3 (OHIM, BoA); cf. Lord Corp./Metaljacket, R314/2002–1

(23 қазан 2002) (металға арналған бейметалл жабындылардың metaljacke көпмағыналы белгісі

жаңылыстыруға апармайды).

274

Wine Oh! LLC’s Application, R 1074/2005–4 [2006] ETMR (95) 1319.

275

Madgecourt’s Application; Opposition by Federation des Industries de la Parfumerie [2000] ETMR 825.

206

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Ұлыбританияда пайдаланылуына тыйым салынса, онда тіркелмейді».

276

Демек,

белгі 1957 жылғы Женева конвенциясы заңы (Қызыл Крест рәміздерін қорғау),

1997 жылғы Өсімдіктер саналуандығы туралы заңы

276

немесе 1973 жылғы Таңба

басу туралы заң

277

секілді заңнамалық актілерге сәйкес заңсыз болған жағдай-

да тіркелмейді. Заңсыздық белгіні пайдалану ұсынылатын тауарға емес, белгі-

нің өзіне тән болуға тиіс.

278

Eуропалық одақ заңнамасына сәйкес, шараптарға,

спирттік ішімдіктерге, ауылшаруашылық өнімдер мен азық-түлік өнімдеріне ар-

налған «тауар шығарылған жердің қорғалған атаулары» (PDOs) және «қорғалған

географиялық атауларының» (PGIs) сипаттамаларына сай, сондай-ақ «Дәстүрлі

ерекшеліктердің кепілдігін» (TSGs) тіркеуге тыйым салынады.

279

4.4. ТЕРІС ПИҒЫЛ

3(6) бөлімге сәйкес, өтінім қандай да бір теріс пиғылмен берілген жағдай-

да тауар белгісі тіркелмейді.

280

Соттар, Арнайы юрисдикция соты мен ведомст-

волар «теріс пиғылдың» тиісті анықтамасын табуға біраз күш-жігер жұмсады.

Нақтырақ айтқанда, бұл жерде «саналы адам пиғылы жөнінде сөз болып отыр

ма, әлде мәселе объективті стандарттарды ескерумен шешілуге тиіс пе» деген

сауал туындады.

281

Сайып келгенде, Апелляция соты тауар белгілері құқығын-

да көрсетілген анықтаманы азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің басқа сала-

ларында қолданылатын, яғни сенімді бұзуға «саналы түрде көмек беру» деген

анықтамаға сәйкестендірмек болды.

282

Бұл анықтама, біріншіден, өтінім беру-

шінің шын мәнінде білгенін зерттеуді, содан кейін сол білгенін ескере отырып,

276

Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR), 7(1)(m) бабына ұқсас ереже енгізілді.

277

Қараңыз: Scotch Whisky Regulations 2009 (SI 2009/2890). Қараңыз: UK IPO, Practice in Relation to

Trade Marks Containing the Words ‘Scotch’ and ‘Scotch Whisky’ (2011) PAN 1/11.

278

Paris, Art. 7.

279

EUТMR, Art. 7 (1)(j), (k), (l): қараңыз: 43-бөлім, онда тауар шығарылған жердің қорғалған атауы-

ның белгілері (PDO) мен қорғалған географиялық атауын (PGI) шараларының кең ауқымдылығы си-

патталады, әрі ол жаңылыстыру аясынан шығып, «жаңғыру» ұғымына ұласады немесе қолданыла-

тын ұқсас белгілер, негізінде, өнімдер арасында менталды байланыс орнатады.

280

TMD 2008, Art. 3(2)(d); TMD 2015, Art. 4(2) (абсолютті негіздер), Art. 5(4)(c) (қосымша

салыстырмалы негіздер) қосымша ережелерге сәйкес; Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің

(EUTMR) 59(1)(b) бабы (өтінім теріс пиғылда жасалса, тіркеу жарамсыз деп танылады). Қараңыз:

N.Dawson, ‘Bad Faith in European Trade Mark Law’ [2011] IPQ 229; A. Tsoutsanis, Trade Mark Registrations

in Bad Faith (2010).

281

Gromax Plasticulture v. Don & Low Nonwovens [1999] RPC 367, 379 («теріс пиғыл» тұжырымдамасы

арамниеттілік» немесе, әрі кетсе, «тиісті коммерциялық мінез-құлыққа сай келмейтін» мінез-құлық

деп түсіндіріледі); Knoll AG’s Trade Mark [2003] RPC (10) 175, 182, [27] (Neuberger J). Ауқымды шолуды

қараңыз: Road Tech. Computer Systems v. Unison Software UK [1996] FSR 805; Postperfect Trade Mark

[1998] RPC 255; Artistic Upholstery v. Art Forma (Furniture) [1999] 4 All ER 277, 290.

282

Harrison v. Teton Valley Trading Co. [2005] FSR (10) 177 (CA). Бұл істі Тағайындалған тұлға лауа-

зымын атқарған корольдік адвокат Ричард Арнольд Robert McBride Ltd’s Application [2005] ETMR

(85) 990, [27]–[31] өтінімінде айрықша сынға алды. Алайда, уақыт өте келе, ол Target Fixings v. Brutt

[2007] RPC (19) 462 ісінде сынның елеулі бөлігі профессор, корольдік кеңесші Анандтың Ajit Weekly

Trade Mark [2006] RPC (25) 633 ісіндегі түсініктемелері негізінде жойылғанын байқады. Harrison [40]

ісінде лорд-судья Арден келтірген және Robert McBride[30] ісінде корольдік кеңесші Арнольд қайта-

лаған «адалдық» еуропалық тұжырымдамасы және оның мәні директиваның «тілінен, сызбасынан

және құрылымынан» табылуға тиіс деген пікір маңызды болып қалады: сайып келгенде, Тауар белгісі

директивасы (TMD) және Еуропалық одақ Тауар белгілері регламентіндегі (EUTMR) теріс пиғылдың

мағынасын Еуропа соты анықтайды.

207

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

ақыл-ойы түзу тұлғадан өтінім берушінің мінез-құлқын «лайықты коммерция-

лық мінез-құлыққа сәйкес келмейді» деп қарастыруын бағалауды талап етеді.

283

Өтінім берушінің өз ниетінің адал емесіне қатысты пікірі маңызды емес; мәселе

«адал адамдардың әдеттегі стандарттары» тұрғысынан қарағанда, тіркеуге өті-

нім беру актісінің адал болу-болмауында.

284

Еуропа соты бұл критерийдің жарамдылығын әлі анықтамады. Lindt v. Hauswirth

ісінде

285

Lindt шоколадқа мойнында қызыл банты бар алтын қоянның бейнесін

тіркеді (37.10-суретті қараңыз) және 1962 жылдан бастап Австрияда қоян пішін-

дес шоколад сатқан (37.11-суретті қараңыз) Hauswirth-қа қарсы іс қозғау үшін осы

тіркеуге сенім артты. Hauswirth өтінімнің «теріс пиғылмен» жасалғанын мәлімдеп,

қарсы талап қойды. Австрия Жоғарғы соты (Oberster Gerichtshof) Еуропа сотына

бірқатар сауал жолдады, оның ішінде «өтінім беруші басқа біреудің бірдей немесе

ұқсас белгіні қолданатынын біле тұра, белгіге өтінім беруі теріс пиғылға жата ма»

деген сұрақ кезікті. Бір қызығы, сот ө

з шешімінде «адал ниетке» анықтама беру-

ден үзілді-кесілді бас тартты, ол «барлық сәйкес факторларды» ғана ескере оты-

рып, теріс пиғылды ұлттық сот бағалауға тиіс екенін атап өтті. Соттың пікірінше,

283

Ajit Weekly Trade Mark [2006] RPC (25) 633 (AP, Ruth Annand); Target Fixings v. Brutt [2007] RPC

(19) 462.

284

Ajit Weekly Trade Mark [2006] RPC (25) 633, [41]; Jules Rimet Cup Ltd v. Football Association Ltd

[2008] ECDR (4) 43, 65, [94] (Deputy Judge Wyand QC).

285

Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG v. Franz Hauswirth GmbH, Case C-529/07 [2009] ECR I–4893.

37.10-сурет. Lindt қоян пішіндес шоколады

Дереккөз: Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG v. Franz Hauswirth GmbH, Case C-529/07 [2009] ECR I–4893.

208

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

мына мәселелерге ерекше назар аударылуы қажет: (i) үшінші тараптың тіркеуге

сұрау салынып отырған белгімен шатастыратындай бірдей немесе ұқсас белгі-

ні дәл сондай өнімге қолданып отырғанын өтінім беруші біле ме немесе білу-

ге тиістілігі; (іі) өтінім берушінің үшінші тараптың осындай белгіні пайдалануын

жалғастыруына кедергі келтіру ниеті; (ііі) үшінші тараптың белгісі мен тіркеуге

сұрау салынатын белгі пайдаланатын құқықтық қорғау деңгейі.

Кейінгі істердің бірінде сот «үшінші тараптың нақты бір белгіні қолданаты-

нын немесе қолдануға ниеттенгенін біліп қана қою – теріс пиғылды айғақтауға

жеткіліксіз» деп қайталады.

286

Өтінім берушінің қорғауға жүгінетіндей заңды се-

бептері болса, онда әлдекімдердің осы салаға қызығушылық танытуын білу теріс

пиғылға жатпайды.

Соттың «теріс пиғылға»

287

анықтама беруден қашып, бүкіл фактілерді мұ-

қият талдауды ғана мақұлдағаны түсініксіз. Frost Products ісінде

288

тіркеу иесінің

frost белгісіне теріс пиғылмен өтінім бергені анықталды, судья Вос бағалаудың

286

Malaysia Dairy Industries Pte Ltd v. Ankenaernet, Case C-320/12 [2013] ETMR 36.

287

Қараңыз: A. Kur, ‘Not Prior in Time, but Superior in Right: How Trademark Registrations Can be

Aected by Third-party Interests in a Sign’ [2013] IIC 790, 810 (теріс пиғылға анықтама беру оңай міндет

емес). Керісінше, өзге құқықтанушылар шешімнен пайда болған потенциалға көңілге қонымды

не алаңдаушылық тудыратын жағдай деп бағалады: N. Dawson, ‘Bad Faith in European Trade Mark

Law’ [2011] IPQ 229, 258 (интерпретацияны «бәсекеге қабілетті мықты қару» ретінде қабыл алды);

R. Moscona, ‘Bad Faith as Grounds for Invalidation under the Community Trade Mark’ [2010] EIPR 48

(айтарлықтай анық шешім шығарылмаған деген сын айтылды).

288

Frost Products Ltd v. FC Frost Ltd [2013] EWPCC 34, [128].

37.11-сурет. Hauswirth қоян пішіндес шоколады

Дереккөз: Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG v. Franz Hauswirth GmbH, Case C-529/07 [2009

] ECR I–4893.

209

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

бір-бірімен үйлесетінін мәлімдеді, яғни Еуропа соты «теріс пиғылдың бар-жо-

ғын анықтауда назарға алынуға тиіс факторларды» ұсынған кезде ағылшын сот-

тары олардың «анықтамасын берді». Әдетте бұл – соттардың көптеген істерде

қолданатын кең ауқымды тестілеуі. Істерді үш категорияға бөлуге болады: бел-

гіні пайдалану ниеті болмайтын жағдайлар; қарым-қатынасты теріс пайдалану

әрекеті; және өтінім берушінің белгідегі гудвилге үшінші тараптың қандай да бір

талабының барын білуі.

4.4.1. Белгіні пайдалану ниетінің болмауы

Теріс пиғылды өтінім берілгендіктен, белгіден бас тартылуы ықтимал алғаш-

қы жағдай өтінім берушінің белгіні сауда-саттыққа пайдалану ниетінің болмауы-

на байланысты туындайды. Мұндай өтінімдер Біріккен Корольдік құқығына сай

«теріс пиғылды» деп танылуы мүмкін. Өйткені өтінім беруші, 32(3) бапқа сәйкес,

тауар белгісі пайдаланылатынын немесе өтінім берушінің осы тауар не қызмет-

терге қатысты белгіні пайдалануға bona fide (лат. адалдық, адал қызмет) ниеті

бар екенін мәлімдейді. Ал ниет болмаса, онда мәлімдеме адал деп танылмайды

және ол өтінімді бұзады.

289

Алайда Еуропалық одақтың Интеллектуалдық мен-

шік ведомствосы (EUIPO) мұндай мәлімдемені талап етпейтіндіктен, белгіні пай-

далану ниетінсіз тіркеу теріс пиғылды деп саналу-саналмауы түсініксіз. Дегенмен

Ортақ юрисдикция соты белгіні пайдаланбағандықтан, жарамсыз деп тану сал-

дарының алдын алу үшін ғана белгіні қайта тіркеу теріс пиғылға жатқызылуы

мүмкін екенін мойындады.

290

Сондай-ақ сот оның орнына белгіні тактикалық

коммерциялық артықшылық алу ниетімен ұштастыра пайдалану құлқы болма-

са, онда бұл да теріс пиғылға тең деген шешімге келді.

291

Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосына (EUIPO) сәйкес, «белгіні жай ғана пай-

далану құлқының болмауы теріс пиғыл саналмай ма және осы көзқарасқа сүйен-

ген

292

Біріккен Корольдік құқығы Тауар белгілері директивасына сәйкес келме-

гендіктен қарала ма» деген сауал туындайды.

293

Red Bull v. Sun Mark ісінде

294

судья

Арнольд түйінді шешу үшін Еуропа сотына жүгіну қажеттігін атап өтті. Осы еңбекті

289

Demon Ale Trade Mark [2000] RPC 345; In re Ferrero SpA’s Trade Marks (Kinder), O/279/03 [2004]

RPC (29) 253, [25] (AP, Kitchin QC). Кең ауқымды мағынадағы спецификацияны әзірлеудің өзі өтінімнің

теріс пиғылды екенін білдірмейді: мысалы, әлдекім белгіні фармацевтикалық өнімдердің белгілі бір

категориясына ғана қолдануға ниеттенген кезде, оны жалпы фармацевтикалық субстанцияларға

пайдаланғысы келді дейтін болсақ, бұл теріс пиғылды негіздеуге жеткіліксіз: Knoll AG [2003] RPC (10)

175, 182, [27] (Neuberger J). Салыстырыңыз: Betty’s Kitchen Coronation Street Trade Mark [2000] RPC 825

(төрт сөздің барлығын бірге бір белгі ретінде және кейбір тауарға ғана қолданғысы келмегендіктен,

өтінім теріс пиғылды деп саналды).

290

pelicantravel.com v. OHIM, Case T-136/11 EU:T:2012:689, [27]. Мұндай жағдайда күшін жоюды

талап еткен өтінім беруші фактілер негізінде белгіні пайдалануға ниеттің болмауын және бұл теріс

пиғылға алып келуі мүмкін екенін анықтай алады деген болжам бар: сонда, [58].

291

Copernicus-Trademarks Ltd v. EUIPO, Maquet, Case T-82/14, EU:T:2016:396 (өтінімді Еуропалық

одақ Тауар белгісіне (EUTM) қарсы пайдалану және сол арқылы коммерциялық басымдыққа ие болу

мақсатында белгіге өтінім беру теріс пиғылға жатқызылды), a’d C-101/17P, EU:C:2017:979.

292

53447/03 (OHIM Cancellation Division), Robert McBride [2005] ETMR (85) 990, [20] ісінде

талқыланды. Теріс пиғылға жатқызылатын және жатқызылмайтын жағдайларды қараңыз: EUIPO

Examination Guidelines, Part D, Section 2, [3.3] (‘Bad Faith–Article 59(1)(b) EUTMR’).

293

Салыстырыңыз: Knoll AG [2003] RPC (10) 175, 185, [33]–[34] (Neuberger J) (талап директиваға

сәйкес келмеуі мүмкін деген негізде декларацияның 32(3) бабына сенім артпауды ескертеді).

294

[2012] EWHC 1929 (Ch) (Red Bull сусындарға арнап bullit сөзін тіркеді және жауапкердің bullеt

белгісін қолдануы оның құқығын бұзды деп мәлімдеді, дегенмен жауапкер bullit» тіркеуі теріс

пиғылды деп қарсы талап қойды; судья фактілер бойынша қолдану ниетінің болғаны жөнінде дәлел

жеткілікті деген шешім шығарды).

210

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

әзірлеу барысында бүгінде мынадай мәселені қарастыруға мүмкіндік туып отыр:

«Тауар белгісін тіркеу жөніндегі өтінімді аталған тауар не қызметтерге қатысты

қандай да бір мақсатта пайдалану ниетінсіз беру теріс пиғылға жата ма?»

295

Өтінім беруші тарапынан белгіні пайдалану ниетінің болмауы басқа бір мақ-

сатпен ұштасқан жағдайда, Біріккен Корольдіктің арнайы юрисдикция соты теріс

пиғылды бірден анықтайды. Демек, адам өз бәсекелесіне белгіні тіркеуге тыйым

салудың немесе тіркелген құқықты сатудың алдын алу ниетімен («алаяқтық»)

белгіні тіркеуге өтінім берген кезде теріс пиғыл орын алуы ықтимал. Мысалы,

антиквариат трейдері demon ale сөзінің lemonade-тың анаграммасы екенін тү-

сініп, лимонад қайнату мақсатында емес, белгіні сату ниетімен demon ale сөзін

белгі ретінде тіркеуге өтінім берді, ал Тағайындалған тұлға теріс пиғылды деген

шешім шығарды.

296

Белгі арқылы «алаяқтық жасауды» реттеумен бірге, адал-

дық талабы «елес белгілерді» тіркеуге тосқауыл қоюға да пайдаланылады, яғни

трейдер іс жүзінде пайдаланып жүрген тіркелмейтін белгілерге ұқсас белгілерді

тіркеуге жол берілмейді. 1994 жылға дейінгі прецеденттік құқықта nerit сөзін

темекіге заңсыз тіркеу әрекеті айқын мысал ретінде аталады, бұл істе өтінім бе-

руші merit белгісін, шын мәнінде, пайдаланғысы келді. Дегенмен оның (өзіне тән

айырмашылығы болмағандықтан) тіркеуге қабылданбайтынын түсінді.

297

Алайда

өтінім беруші үшөлшемді белгіні пайдалануға ниет білдіріп, белгі тұрпатын қам-

титын екіөлшемді құралды тіркеген кезде, Тағайындалған тұлға өтінім беруші

адал ниеттен ада емес деген ұйғарымға келді, өйткені кей жағдайда бұл пішінді

қолдану екіөлшемді белгіні пайдаланғандай саналатын еді.

298

4.4.2. Қатынастарды асыра пайдалану

Өтінім беруші адал ниеттен ада деп танылуы ықтимал екінші жағдайда ол

белгіге өтінім беру кезінде үшінші тарап арасындағы қарым-қатынасты саналы

түрде асыра пайдаланады. Қатынастарды осылай асыра пайдаланудың жарқын

мысалы – тіркеу олардың арасындағы сенімді немесе шартты бұзуға алып келе-

ді. Мұндай жағдай өтінім беруші қызметкер немесе агент, серіктес не бұрынғы

серіктес, не бірлескен трейдер болған кезде орын алады.

299

Өтінім беруші өз

мінез-құлқының құқыққа қайшы екенін түсінсе, адал адам мұны «лайықты ком-

мерциялық мінез-құлыққа сәйкес келмейді» деп қабылдайды.

300

Алайда, мыса-

лы, тараптар лицензиялық келісімге қатысты шарт алдындағы келіссөздер жүр-

гізіп және онысы сәтсіздікке ұшыраған жағдайда, түңілген ықтимал лицензиат

295

Skyv. Skykick [2018] EWHC 155 (Ch), [258]. Сондай-ақ, IP Translator нұсқауына қатысты мәселе

туындатқан тауар мен қызметтер спецификациясында айқындық пен дәлдік жоқ деген пікір айтылды.

296

Сонда.

297

Imperial Group v. Philip Morris & Co. [1982] FSR 72.

298

Robert McBride [2005] ETMR (85) 990.

299

Mickey Dees (Nightclub) Trade Mark [1998] RPC 359.

300

Target Fixings (Brutt Trade Marks) [2007] RPC (19) 462, 485, [100]; Mary Wilson Enterprises Inc’s

Trade Mark Application [2003] EMLR (14) 259 ( Motown Records-пен жасалған келісімге қарамастан,

the supreme атауын тіркеуге берілген өтінім теріс пиғылды деп танылды); Saxon Trade Mark [2003]

FSR (39) 704 (Судья Ладди серіктестіктің құндылығы санаған saxon-ды тіркеуге берген хэви-металл

тобы мүшесінің теріс пиғылды өтінімі); Gromax Plasticulture [1999] RPC 367 (дистрибьютор тарапынан

теріс пиғыл анықталмады); SA.PAR Srl v. OHIM, Case-321/10, EU:T:2013:372 (Salini отбасылық

компаниялар тобының бұрынғы мүшесінің gruppo salini атауын тіркеуі теріс пиғылды деген негізде

кері қайтарылды).

211

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

белгіні тіркеп алса, мұндай теріс пайдалану құқықтық қатынастарды бұзу болып

есептелмейді, дегенмен өтінім теріс пиғылды деп қарастырылуы мүмкін.

301

4.4.3. Үшінші тарап шағымдарынан хабардар болу

Өтінім теріс пиғылда жасалғандықтан, қабылданбауы ықтимал тағы бір жағ-

дай – үшінші тараптың белгі репутациясына немесе гудвиліне бірқатар наразы-

лығы бар екенін біле тұра, тараптың белгіні тіркеуге ұмтылуы. Алайда теріс пи-

ғылға немқұрайды қарамаған жөн, бір тарап екінші тараптың белгісін білетінін

ғана негізге алмауы керек, тіпті бір тарап басқа тарап белгісінің репутациясын

«оңай олжалауға» талпынған жағдайда да бұл жүзеге аспауы мүмкін.

302

Теріс пиғыл орын алатын маңызды мысалдардың бірінде өтінім беруші өр-

кендеп келе жатқан шетелдік бизнесті белгілеп, Біріккен Корольдік белгісін

тіркеу мақсатында Тауар белгісін тіркеу ведомствосына жүгінеді.

303

Ajit Weekly

Trade Mark ісінде

304

баспа өнімдеріне арналған рunjabi сөзіне («жеңілмейтін»

дегенді білдіреді) тауар белгісі берілді. Үндістанда 1959 жылдан бері сатылып

келе жатқан, сөйтіп, Пенджабтың «ең танымал» атауына айналған «Пенджаби»

газетінің иесі өтінімнің теріс пиғылмен жасалуына орай белгіні жоюға шағым

түсірді. Сарапшы белгі иесі «Пенджаби» газеті мен оның беделі жайында біл-

ген және аталған белгіні Біріккен Корольдікте пайдалану елдегі кішігірім пен-

джабтықтар қауымдастығын жаңылыстыруы мүмкін деген қорытындыға келді.

Тағайындалған тұлға (құқықтық мәселе ретінде) өтінім беруші өз әрекетін адал

емес деп санауға және сарапшының адал адам мұндайға «лайықты стандарттар-

ға сәйкес келмейтін мінез-құлық» деп қарайтыны туралы қорытынды шығаруға

құқылы екенін дәлелдеудің қажеті жоқ дей келе, шешімді растады.

Теріс пиғыл орын алуы ықтимал екінші жағдайда өтінім беруші белгіні тір-

кеу арқылы үшінші тараптың жүзеге асырған, сондай-ақ жүзеге асырмақ заңды

әрекеттерін жалғастыруының алдын алуға ұмтылады. Lindt ісін

305

бұған ықтимал

мысал ретінде мынаны қарастыруға болады: Lindt қоянының пішінін тіркеу мақ-

саты алдымен белгіленген құқығы бар бәсекелестің шоколад қояндарын сатуын

жалғастыруға жол бермеу болса, онда (Lindt тіркеуге талпынудың өзіндік заңды

себептері болғанын дәлелдемесе, мысалы, басқа үшінші тараптар жалған шоко-

лад қояндарын өндіріп, сатпау үшін деген сияқты) өтінім теріс пиғылға жатқызы-

лып, қаралуы мүмкін.

Осыған ұқсас аргумент Hotel Cipriani ісінде сәтсіздікке ұшырады. 32-тарау-

да байқағанымыздай, бұл іс Hotel Cipriani (Венеция) қонақүйінің Cipriani London

(Лондон) мейрамханасына қарсы сот шағымына қатысты болды. Талапкер

301

John Arthur Slater v. Prime Restaurant Holdings, Inc., Case R 582/2003–4 (OHIM, BoA) (АҚШ пен

Канадада тіркелген east side marios белгісіне қатысты).

302

Socks World International Ltd Trade mark Application [2011] RPC 11 (Вeko sport атақты тұрмыстық

техника өндіруші болып табылатын beko белгісін сотқа беріп, әділетсіз артықшылық/тегін қатысу

қарсылығын сәтті өткізді, дегенмен бұл теріс пиғыл саналмады).

303

Тауар белгісінің 2008 жылғы директивасының 4(4)(g) бабы өтінім теріс пиғылда берілген

немесе дәл осы тауар белгісіне басқа мемлекетке бұрынырақ өтінім берілген болса, онда

өтінімді қабылдамауға немесе қабылданып қойған өтінімді жарамсыз деп тануға құқық береді.

Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентіне (CTMR) эквивалент салыстырмалы негізді енгізу

ұсынылуда. Қараңыз: A. Kur, ‘Not Prior in Time, but Superior in Right: How Trademark Registrations Can

be Aected by Third-party Interests in a Sign’ [2013] IIC 790, 811–12 .

304

[2006] RPC (25) 633.

305

Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG v. Franz Hauswirth GmbH, Case C-529/07 [2009] ECR I–4893.

212

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

1996 жылы cipriani сөзіне берілген Қауымдастық тауар белгісін (СТМ) негізге

алды. Жауапкер тіркеу жарамсыз деп қарсы талап қойды. Бірінші инстанция

сотында судья Арнольд қарсы талаптан бас тартып, «теріс пиғылға» мұқият

сараптама жүргізді.

306

Ол талапкердің белгіні тіркеудегі заңды негіздерін және

бұрынғы пайдаланушылар мен үшінші тараптарға қатысты құқықтарының қан-

дай жолмен шектелетініне арнайы тоқтады. Lindt ісінде Еуропа соты шешімінен

тәжірибе жинақтаған

307

Апелляция соты мұны растады.

308

Өтінім теріс пиғылда

жасалған жоқ, себебі ол қонақүйге арналса да, Cipriani тобының қолданыстағы

бірде-бір қызметін жүзеге асыруға кедергі келтірмеді. Тіркеу талапкерге Villa

Cipriani немесе Locanda Cipriani атауларының еркіндігін шектейтін құқық бер-

мес еді.

Сондай-ақ адам сауда-саттықты тоқтатқан трейдердің бұрынғы гудвилін өзі-

не иемденгісі келгенде теріс пиғыл мәселесі туындайды. Ules Rimet Cup Ltd v.

Football Association Ltd ісінде

309

өтінім беруші 1966 жылғы Әлем чемпионатының

логотипі, World Cup Willie ретінде танылған арыстан суретін ағылшын футбол

формасына тіркеуді сұрады. Бұған дейін ол өзінің белгіге құқығының бар-жо-

ғын анықтау мақсатында Футбол қауымдастығына жүгінген еді, сондай-ақ іздеу

жұмыстарын жүргізіп, тауар белгісі жөніндегі сенім білдірілген өкілді жалдаған

болатын. Нәтижесінде ол өзін World Cup Willie имиджін пайдалануға құқылы-

мын деп санаған. Дегенмен ол Футбол қауымдастығының бұрынғы гудвиліне

басымдық алғандықтан, сот орынбасары мен корольдік адвокат Уайанд мырза

өтінімді теріс пиғылға жатқызып, Қауымдастықтың наразылығы орынды деген

шешім шығарды.

4.5. АРНАЙЫ ЭМБЛЕМАЛАР

4-бөлім «арнайы қорғалатын эмблемалардан» тұратын немесе оларды қам-

титын тауар белгілерін тіркеуден алып тастайды.

(i) 4(1) бөлім коронаға қатысы бар символдық элементтерді қамтитын белгі-

лерді тіркеуге тыйым салады. Оларға корольдік елтаңба, король тәжі және

ту секілді эмблемалар жатады. Айрықша жағдай сондай-ақ король отба-

сының кез келген мүшесінің кез келген репрезентациясына немесе өтінім

берушінің корольдік тарапынан қамқорлықта екенін көрсететін кез келген

басқа белгіге қолданылады.

(ii) 4(2) бөлім түрлі ұлттық туларды, яғни одақтың туы мен Британия ұлтта-

рының туларын тіркеуден алып тастайды. Мұндағы критерийден шығатын

қорытынды: оларды пайдалану жаңылыстыруға не қорлауға әкеліп соғуы

ықтимал.

306

Hotel Ciprianisrlv. Cipriani(Grosvenor St) Ltd [2008] EWHC 3032 (Ch), [2009] RPC (9) 209,[165]–[202].

307

Сонда, [189].

308

Hotel Cipriani srl v. Cipriani (Grosvenor St) Ltd [2010] EWCA Civ 110, [54]–[57].

309

[2008] ECDR (4) 43 (Deputy Judge Wyand QC). Қараңыз: Pavel Maslyyukov v. Diageo Distilling

[2010] EWHC 443 (Ch), [2010] ETMR (37) 641 (Вискиге dallas dhu атауын тіркеуге берілген өтінім dallas

dhu жұмыс істемейтін шарап қайнату зауытының атауы болғанын ескере келе, теріс пиғылды деп

танылды).

213

БАС ТАРТУДЫҢ АБСОЛЮТТІ НЕГІЗДЕРІ

(iii) 4(3) бапта заңның 57 және 58-бөлімдеріне сәйкес қорғалатын халық-

аралық эмблемалар мен туларға арналған ұқсас айрықша жағдайлар

айқындалған.

310

57 және 58-бөлімдерде Париж одағына мүше елдердің

алып тасталған эмблемалары мен туларының және т.б. ұқсас тізімі бар.

Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің (CTMR) балама ережесін қол-

дана отырып, Ортақ юрисдикция соты «12 жұлдызды шеңбер салынған

туға қатысты өтінім геральдикалық терминдер легінде «нүктесі жанас-

пайтын 12 бес бұрышты жұлдыз жазықтағы шеңбер» ретінде сипатталған

Еуропалық одақтың туы болғаны үшін компьютерлік бағдарламалар мен

конференцияларды ұйымдастыру шараларына тіркелмейді» деген шешім

шығарды.

311

Қандай да бір «геометриялық» айырмашылығы болғанымен,

сот бұл екі белгі «геральдикалық тұрғыда» салыстырылуға тиіс» деген ұй-

ғарымға келді, алайда өтінім беруші түс үйлесімділігін көрсетпегендіктен,

бұл қорғауға жарамсыз имитация болып саналды.

312

(iv) 4(4) бөлім тауар белгілерін заң қағидаларына бағындыра отырып, елтаң-

бадан тұратын белгілердің тіркелуіне жол бермейді.

(v) 4(5) бөлім сондай-ақ 1995 жылғы Олимпиадалық рәміздерді қорғау ту-

ралы заңға сәйкес (2006 жылғы Лондондағы Олимпиада және пара-

олимпиадалық ойындар туралы заңымен енгізілген өзгерістер мен толық-

тырулар бар), «қадағаланатын репрезентациядан» тұратын немесе оны

қамтитын белгілерді тіркеуге тыйым салады. Қадағаланатын репрезента-

цияға Олимпиада және параолимпиада рәміздері, ұрандар және әртүрлі

қорғалған сөздер («Олимпиада ойындары», «Параолимпиада ойындары»,

«Олимпиада», «Олимпиада ойындарының қатысушысы» т.б.) жатады.

313

310

Paris, Art. 6ter; TRIPS, Art. 15(2); EUTMR, Art. 7(1)(h) сәйкес.

311

Concept–Anlagen u. Geräte nach ‘GMP’ für Produktion u. Labor GmbH v. OHIM, Case T-127/02

[2004] ECR II–1113. Сондай-ақ қараңыз: American Clothing v. OHIM, C-202/08P және 215/06P

біріктірілген істері [2009] ECR I–6933 («киімге арнап RW әріптері жазылған үйеңкі жапырағына

берілген өтінімнің қабылданбайтыны мақұлданды және қызмет көрсету белгілеріне арналған

өтінімдерге Париж конвенциясының 6ter бабы қолданылмағанымен, Қоғамдастықтың тауар белгісі

регламентінің (CTMR) ережелері қолданылады» деген шешім шығарылды); Kreyenberg v. OHIM, Case

-3/12, EU:T:2013:364; салыстырыңыз: European Union v. Ten EWIV, R 5/2011–4 (Fourth BoA); European

Union v. EASI, R 1991/2010–4 (Fourth BoA) («GC»-ге берілген шағым екі жағдайда да кері қайтарылды).

312

Мұндай жағдайда геральдикалық сипаттаманы, яғни ауызша сипаттаманы түсіндіру тауар

белгісінің дәстүрлі құқықбұзушылығын талдауға қарағанда, патенттік интерпретацияға көбірек

ұқсайды.

313

Тауар белгісі ретінде тіркеуден алып тастау – мегаспорттық іс-шараларды «торуылдағы

маркетингтен» қорғайтын кеңейтілген режим түрлерінің бір аспектісі ғана, қараңыз: P. Johnson,

Ambush Marketing and Brand Protection: Law and Practice (2nd edn, 2011); S. Ericsson, ‘Ambush Marketing:

Examining the Development of an Event Organizer Right of Association’, in N. Lee, G. Westkamp, A. Kur,

and A. Ohly (eds), Intellectual Property, Unfair Competition and Publicity Convergences and Development

(2014).

БАС ТАРТУДЫҢ

САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

1. Кіріспе

2. Бұрын тіркелген тауар белгілеріне қатысты салыстырмалы

негіздер

3. Бұрынғы құқықтарға қатысты салыстырмалы негіздер

1. КІРІСПЕ

Осы тарауда тауар белгісін тіркеуден бас тартудың «салыстырмалы негіздері»

қарастырылады. Салыстырмалы негіздер жөнінде 1994 жылғы Тауар белгісі ту-

ралы заңның 5-бөлімінде, сондай-ақ Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің

(EUTMR) 8-бабында жазылған және белгіні тіркеу жайындағы өтінімге наразы-

лық білдіруге немесе тіркелген белгінің тіркеуін жоюға негіз болып табылады.

Бас тартудың салыстырмалы негіздері жалпы екі категорияға бөлінеді: оған

«бұрын тіркелген тауар белгілеріне және «бұрынғы құқықтарға» қатысты жайт-

тар жатады. Енді олардың әрқайсысын рет-ретімен қарастырайық.

2. БҰРЫН ТІРКЕЛГЕН ТАУАР БЕЛГІЛЕРІНЕ ҚАТЫСТЫ

САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕР

Бұрын тіркелген тауар белгісіне қатысты қарсылықтарды 1994 жылғы заңның

5(1),(3) бөлімінде, сондай-ақ Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR)

8(1) және (5) баптарынан табуға болады. Соған сәйкес, бұрын тіркелген тауар бел-

гілерімен салыстырғанда мына жағдайлар анықталса, тауар белгісі тіркелмейді:

(і) белгілер біртектес және тауарлар мен қызметтер біртектес;

(іі) белгілер біртектес, сонымен бірге тауарлар мен қызметтер ұқсас және бұ-

рын тіркелген белгімен байланыстыру нәтижесінде шатастыру ықтимал-

дығы кезігеді;

(ііі) белгілер ұқсас және тауарлар мен қызметтер біртектес немесе ұқсас, әрі

белгілерді байланыстыру (ассоциация) нәтижесінде шатастыру ықтимал-

дығы бар;

немесе

TMA 1994, s. 47(2)(a), (b); EUTMR, Art. 60. Қараңыз: TMD 2008, Art. 4; TMD 2015, Art. 5.

TMA 1994, s. 5(1); EUTMR, Art. 8(1)(a).

TMA 1994, s. 5(2)(a); EUTMR, Art. 8(1)(b).

TMA 1994, s. 5(2)(b); EUTMR, Art. 8(1)(b).

215

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

(iv) белгілер не біртектес, не ұқсас; бұрын тіркелген тауар белгісі репутацияға

ие және өтінім беруші белгісін пайдалану бұрын тіркелген тауар белгісінің

айрықша қасиетіне не репутациясына қатысты әділетсіз артықшылыққа

алып келуі немесе оған залал келтіруі мүмкін (тауарлар немесе қызмет-

тердің ұқсас болу-болмауына қатысы жоқ).

Бас тартудың бұл негіздері тауар белгісі құқығын бұзуға қатысты ережелер-

ді айқындайды. Нақтырақ айтқанда, 5(1),(3) бөлім тауар белгісі құқығын бұзуға

қатысты қолданылатын 10(1),(3) бөлімге сәйкес келеді. Іс жүзінде бас тартудың

мұндай салыстырмалы негіздері бұрын тіркелген белгі иесінің (А тарабы) белгі

пайдалану құқығы бұзылатын жағдайда, сол белгіні басқа біреудің (B тарабы)

тіркеуіне жол бергізбейді. Мұндай симметрия салдарының бірі – прецеденттік

құқықтың құқықбұзушылыққа қатысты басым бөлігі бас тартудың салыстыр-

малы негіздерімен байланысты.

Осылайша, бұл тарауда біз тауар белгілеріне

қатысты (орын алған) құқықбұзушылық жағдайларына тоқталамыз. Кейін сипат-

талатындай, мұндағы басты айырмашылық – салыстырмалы негіздерді талдау

көбіне «қағазбастылық» болса, құқықбұзушылықты талдау талапкер не жауап-

кер белгісінің нақты қолданысын көрсетеді.

2.1. АЛДЫН АЛА ҚАРАСТЫРЫЛАТЫН МӘСЕЛЕЛЕР

5(1),(3) бөлімін/8(1) және (5) бабын қарастыру кезінде алдын ала мына үш

сұрақты қою қажет:

(i) «Бұрын тіркелген тауар белгісі» дегеніміз не?

(іі) Оппонент (немесе белгінің күшін жоюға өтінім беруші) қарсылықты негіз-

деуге шынымен мүдделі ме?

(iii) Бұрын тіркелген белгі қолданылған ба?

2.1.1. Бұрын тіркелген тауар белгісі дегеніміз не?

Біріккен Корольдікте «бұрын тіркелген» тауар белгісіне берілген анықтама

тым күрделі. Шын мәнінде, ұғымға Біріккен Корольдіктің бұрын тіркелген тауар

белгілері, бұрын тіркелген халықаралық тауар белгілері («ЕО» немесе «БК» деп

белгіленген) және Еуропалық одақтың бұрын тіркелген тауар белгілері кіреді.

Ережелердегі «бұрын тіркелген тауар белгісі» түсінігі алдында қарастырылатын

өтінімге басымдық беріп, «бұрын тіркелген тауар белгісінің өтінімін де» қамти-

ды. Сондай-ақ ережеге сай бұрын тіркелген тауар белгілері белгі тіркелмеген

болса да, Париж конвенциясы арқылы қорғалатын «жалпыға мәлім» бұрын тір-

келген белгілер ескеріледі.

«Жалпыға мәлім белгі» тұжырымдамасы 34-тарауда

талқыланды. Бұрын тіркелген белгілердің арнайы тізімі төмендегідей:

TMA 1994, s. 5(3); EUTMR, Art. 8(5).

SA Société LTJ Diusion v. SA Sadas, Case C-291/00 [2003] ECR I–02799, [43], [AG19].

B. Dinwoodie and D. S. Gangjee, ‘The Image of the Consumer in EU Trade Mark Law’, in D. Leczykiewicz

and S. Weatherill (eds), The Image(s) of the Consumer in EU Law (2015) 339, 357–360.

Мұндай жағдайларда өтінім беруші бұрын тіркелген тауар белгісі иесінен оған дейінгі бес жыл-

ғы қолданысын белгілеуді талап ете алмайды: Trade Marks (Earlier Trade Marks) Regulations 2008 (SI

2008/1067).

216

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(i) 6(1)(а) бөліміне сәйкес тіркелген британиялық белгі, Еуропалық одақ тауар

белгісі немесе халықаралық тауар белгісі (Біріккен Корольдік немесе ЕО),

яғни басымдық мерзімі қарастырылып отырған тауар белгісінен бұрын

келетін, Біріккен Корольдік не Еуропалық одақты

нұсқайтын Мадрид хат-

тамасына сай тіркелген белгі;

(іі) 6(1)(b) бөліміне сәйкес бұрын тіркелген тауар белгісінен немесе халық-

аралық тауар белгісінен (БК) басымдыққа ие Еуропалық одақ тауар белгісі

немесе халықаралық тауар белгісі (ЕО);

(ііі) 6(1)(ba) бөліміне сәйкес Еуропалық одақ тауар белгісі немесе халықаралық

тауар белгісінен (ЕО) түрлендірілген әрі өзі бұрын тіркелген тауар белгісі

немесе халықаралық тауар белгісінен (БК) басымдыққа ие болған және,

тиісінше, қазір сондай басымдыққа ие тіркелген тауар белгісі немесе ха-

лықаралық белгі (БК);

(iv) 6(2) бөлімге сәйкес тіркелгеннен кейін бұрын тіркелген тауар белгісіне ай-

налатын белгінің өтінімі;

және

(v) 6(1)(с) бөлімге сәйкес жалпыға мәлім тауар белгісі ретінде қорғалу құқығы

бар тауар белгісі.

Алғашқы екі категорияға жататын (6(1)(а) немесе (b) бөлімі) белгілерді тір-

кеу уақыты өтіп кеткен жағдайда, белгі қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейінгі

бір жыл ішінде қарсылық білдіруге негіз бола алады. Алайда Тіркеу ведомст-

восы белгі мерзімінің аяқталу алдындағы екі жыл ішінде оның bona fide (лат.

адалдық, адал пайдалану) пайдаланылмағанына көз жеткізсе, онда ол жүзеге

асырылмайды.

Еуропалық одақ тауар белгісіне қойылатын наразылыққа келер болсақ, «бұ-

рын тіркелген белгі» анықтамасы кей жағдайларда Тауар белгісі туралы заңдағы

анықтамаға қарағанда өзгешелеу. Еуропалық одақ тауар белгісі регламентіне

(EUTMR) сәйкес, «бұрын тіркелген тауар белгілері» Еуропалық одақ тауар белгісі

және (Мадрид хаттамасына сәйкес) ЕО-ны нұсқайтын халықаралық тауар бел-

гілерімен бірге кез келген мүше-мемлекетте немесе Бенилюкс тауар белгісі ве-

домствосында тіркелген барлық тауар белгілерін; сондай-ақ Мадрид келісіміне

және мүше-мемлекетті тағайындау туралы Мадрид хаттамасына сай халықара-

лық тіркеулерді де қамтиды.

Демек, Біріккен Корольдікте белгісіне наразылық

білдіруге негіз бола алмайтын басқа мүше-мемлекеттердегі тіркеулер де қам-

тылады. Мұның маңызды салдары ұлттық тіркеу ведомстволарында тіркелуге

жарамдылық жағдайының көбінде Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік

TMA 1994, s. 53.

TMA 1994, s. 51.

TMA 1994, s. 6(1)(b). EUTM басым ережелеріне қатысты 35-тарау, 3.2-бөлімді қараңыз.

TMA 1994, s. 6(1)(ba).

TMA 1994, s. 6(2).

TMA 1994, s. 56(1), 1999 жылғы Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) (SI 1999/1899) Патенттер

және тауар белгілері регламенті аясында енгізілген өзгертулер мен толықтырулар бар. 32-тарау,

2.2.2-бөлімді қараңыз.

TMA 1994 s. 6(3). Белгіні шынайы пайдалану тұжырымдамасы 39-тараудың, 2.3-бөлімінде бел-

гінің күшін жою контексінде толығырақ қарастырылады.

EUTMR, Art. 8(2).

217

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

ведомствосында (EUIPO) да тіркелуге жарамды дегенді білдірмейді. Бұрынғы,

бірақ тіркелмеген жалпыға мәлім тауар белгілеріне келер болсақ, ұлттық ре-

жимдер мен EО режимдері Париж конвенциясының 6bis бабына сәйкес бірдей

ұстанымды қолданады. Танымал, алайда тіркелмеген белгілер үшін Еуропалық

одақ тауар белгісі регламенті (EUTMR) (і) ұқсас тауарлар немесе қызметтер үшін,

сондай-ақ (іі) шатастыру туындайтын жағдайда бірдей (немесе ұқсас) белгіні

тіркеуге жол бермейді.

Түрлі тауарларға немесе қызметтерге жалпыға мәлім

белгілерді пайдаланудың алдын алу мақсатында тіркеу міндетті шарт болып

саналады.

2.1.2. Оппонент (немесе белгінің күшін жоюға өтінім беруші) қарсылықты

негіздеуге шынымен мүдделі ме?

Салыстырмалы негіздер бойынша наразылықты (немесе күшін жою туралы

өтінімді) бұрын тіркелген белгіге мүдделі тұлға ғана бастай алады.

Бірдей не-

месе ұқсас белгі біртектес немесе ұқсас тауарға тіркелген жағдайда, ол қалай

шатастырса да, ведомство да, үшінші тараптар да ешқандай қарсылық білдіре

алмайды. Біріккен Корольдіктегі тіркеумен келіспеген жағдайда, бұрын тіркелген

тауар белгісінің иесі ғана сот ісін қозғай алады. Бұған қарағанда, белгінің күшін

жою әрекетін бұрын тіркелген белгі иесі немесе лицензиат (сертификаттау бел-

гісі жағдайында авторизациялаған пайдаланушы) бастай алады. Соңғысы белгі-

нің күшін жою әрекетін құқықбұзушылыққа қарсы талап қою арқылы беруге бо-

латынымен түсіндіреді: кейінгі белгіні бұзды деп айыпталатын бұрын тіркелген

тауар белгісінің лицензиатында белгіні даулау мүмкіндігі болмаса, онда әділет-

сіздік орын алар еді. Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік ведомствосында

(EUIPO) наразылықты (немесе бұрын тіркелген тауар белгісіне негізделген күшін

жою туралы өтінімді) белгі иесі немесе өкілеттенген лицензиат жолдай алады.

2.1.3. Бұрын тіркелген тауар белгісі пайдаланылған ба?

Белгіге өтінім беруші бес жылдан астам уақыт бұрын тіркелген тауар белгі-

сінен салыстырмалы негіздер бойынша наразылыққа тап болса, өтінім беруші

қарсыластың алдыңғы бес жыл ішінде тауар белгісін пайдалану туралы дәлелде-

мелерін немесе пайдаланбаудың негізгі себептерін көрсетуін талап ете алады.

Оппонент мұны жасай алмаған жағдайда наразылық қабылданбайды.

Бұл та-

лап тауар белгісінің бес жыл бойы пайдаланылмағаннан кейін кері қайтарылу

мүмкіндігін көрсетеді, сондықтан кері қайтарылу ықтимал белгіге негізделген

наразылық белгінің қолданысына кедергі келтірмеуге тиіс. Белгінің «пайдала-

нылған» ретінде қаралуға тиіс сот тәжірибесі және оны кері қайтару мәселесі

EUTMR, Art. 8(2)(c); TRIPS, Art. 16(3).

Padilla v. OHIM, Case T-255/08 [2010] ETMR 55, [47]–[48].

Trade Marks (Relative Grounds) Order 2007 (SI 2007/1976), Arts 2 (наразылық), 5 (жарамсыздық).

EUTMR, Arts 46(1), 60. Егер істі қарау барысында бұрын тіркелген белгі жарамсыз деп жа-

рияланса, қарсылық білдіру негізі жойылады: Just Music Fernsehbetriebs v. OHIM, Case T-589/10,

EU:T:2013:356.

TMA 1994, ss. 6A, 47(2A)–(2E). Еуропалық одақты білдіретін Еуропалық одақ тауар белгісі және

халықаралық белгілерге олардың Еуропалық одақта пайдаланғанын көрсету жеткілікті. Танымал

белгілерге қатысты оппонентке оларды пайдаланғанын дәлелдеудің қажеті жоқ.

TMA 1994, s. 6A(2)–(7); EUTMR, Art. 47(2) (бұрынғы CTMR, Art. 42(2)).

218

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

39-тарауда талқыланады. Белгі бесжылдық жеңілдік мерзімі ішінде қолданысқа

түспеген жағдайда, салыстырмалы негіздерге талдау жүргізу кезінде белгілердің

адал және шартты пайдаланылуы назарға алынады.

2.2. ҚОССӘЙКЕСТІК: 5(1) БӨЛІМ/8(1)(А) БАП

Бас тартудың «қоссәйкестік» деп аталатын алғашқы салыстырмалы негізі

1994 жылғы заңның 5(1) бөлімінде және Еуропалық одақ тауар белгісі регламен-

тінің (EUTMR) 8(1)(а) бабында көрсетілген.

Соған сәйкес, тауар белгісі бұрын

тіркелген тауар белгісімен бірдей, сондай-ақ тауар белгісінің өтінімі тиесілі бо-

латын тауарлар мен қызметтер бұрын тіркелген тауар белгісі қорғайтын тауар-

лар мен қызметтермен біртектес болса, онда тауар белгісі тіркелмейді. Бұрын

тіркелген тауар белгілері біртектес тауарлар мен қызметтер үшін бірдей белгіні

тіркеуге арналған кейінгі өтінімге қарағанда сөзсіз қорғалған, сол себепті ша-

тастыруды дәлелдеудің қажеті жоқ.

Алайда егер өтінім беруші тіркеудің тауар

белгісінің бірде-бір функциясына кері әсер етпейтінін көрсете алса, кейінгі өті-

нім тіркелуі мүмкін.

Белгінің 5(1)(а) бөлімге/8(1)(а) бап қолданысына түсу мәселесін қарау кезінде

мынадай үш сауал туындайды:

(i) Белгілер қай кезде «бірдей»?

(іі) Тауарлар мен қызметтер қай кезде «біртектес»?

(iii) Кейінгі белгінің тіркелуі қай кезде заңды деп есептеледі?

2.2.1. Тауар белгілері бірдей ме?

5(1) бөлім/8(1)(а) бапқа сәйкес қойылуға тиіс алғашқы сұрақ: Белгілер бірдей

ме? Бұл сұраққа жауап беру үшін бұрын тіркелген тауар белгісінің тіркеу куәлі-

гіндегі репрезентациясын өтінім берілген (немесе құқықбұзушылық жағдайын-

да жауапкер пайдаланатын) тауар белгісімен салыстыру керек.

Бұрын тіркелген белгіні қарастыру кезінде белгі репрезентациясымен бай-

ланысты бірқатар конвенцияларды, атап айтқанда, сөз белгісі кез келген ма-

ғынадағы сөзді білдіретіні

және тіркеу кезінде бас тартылған элемент назарға

Сондай-ақ қараңыз: TMD 2008, Art. 4(1)(a); TMD 2015, Art 5(1)(a); A. Griths, ‘The Trade Mark

Monopoly: An Analysis of the Core Zone of Absolute Protection under Art. 5(1)(a)’ [2007] IPQ 312.

Себебі міндетті түрде шатасу мынаған алып келеді: TRIPS, Art. 16(1); TMD 2008, Recital 11; TMD

2015, Recital 16; Griths, op. cit., 317 .

Faber Chimica v. OHIM and Nabersa, Case T-211/03 [2005] ECR II–1297, [33]–[40]; Present-Service

Ullrich GmbH v. OHIM, Case T-66/11, EU:T:2013:48, [57]; Ontex v. OHIM and Curon Medical, Case

T-353/04, EU:T:2007:47, [74]; British Sky Broadcasting v. Microsoft Corp. [2013] EWHC 1826 (Ch), [75]

(Asplin J). Британия тәжірибесінде ақ-қара түсте тіркелген бейнелеу белгісі кез келген түсті бейнеге

құқық беруші ретінде интерпретацияланды. Specsavers Int’l Healthcare Ltd v. Asda Stores Ltd, Case

C-252/12 [2013] ETMR 46 ісіндегі Еуропа сотының шешімі қолданылған тауар белгілері жағдайында

мұндай ұстанымнан ауытқуды талап етуші ретінде қарастырылды. Дегенмен мүше-мемлекеттердің

түрлі ведомстволары мен Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) өзге

практикаға келісті: TMDN, Common Communication on the Common Practice of the Scope of Protection

of Black and White (‘B&W’) Marks (April 2014). Бұрын тіркелген ақ-қара түсті тауар белгісі түсі аса

ерекшеленбейтін жағдайларды ескермегенде сондай түрлі-түсті белгімен біртектес саналмайды.

219

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

алынбайтыны жөнінде ережелерді есте ұстау аса маңызды.

Оппонент белгіні

пайдаланған күнде де, оның іс жүзінде қалай пайдаланылғанына назар аударыл-

майды; көбіне «қағазбастылыққа» жол беріледі.

Сот жауапкер белгісінің параметрлері

бойынша шешім шығаруға тиіс құ-

қықбұзушылықтан айырмашылығы – мұнда белгі жарамдылығының салыстыр-

малы негіздерін саралау контексінде бұрын тіркелген тауар белгісі мен өтінім

берушінің өтінімінде көрсетілген белгі арасында салыстыру жүргізіледі. Екі белгі

тұтастай қарастырылады; өтінім берушінің белгісінде ештеңе елеусіз қалмайды.

Бірдей белгілерді анықтауда бірқатар мәселелер туындайды, әйтсе де назар

аударуға тұрарлық нақты бір проблема – «аздаған өзгешелігі бар белгілер бір-

дей деп қарастырылуы мүмкін бе?» Бұрын тіркелген белгіге ұқсас белгіні тір-

кеуге кедергі келтіретін арнайы ережелер болғанымен, бұрын тіркелген белгі

иелері өз позицияларын 5(1) бөлімге/8(1)(а) бапқа сәйкес дәлелдегісі келеді,

себебі басқа салыстырмалы негіздерге қарағанда, мұнда шатастыруды дәлел-

деудің қажеті жоқ.

Осыны ескеріп, соттар 5(1) бөлім мен 8(1)(а) бапты тар ма-

ғынада түсіндірсе, қисынды болар еді. Осы логиканы қолданған Еуропа соты «SA

Société LTJ Diffusion v. SA Sadas ісінде

критерий «қатаң» интерпретациялануға

тиіс. «Бірегейлік» анықтамасының өзі бұл екі элементтің барлық жағынан бір-

дей болуға тиіс екенін білдіреді» деген қорытындыға келді. Кейіннен сот белгі

«[тауар белгісін] құрайтын барлық элементтерді қандай да бір өзгеріссіз немесе

толықтырусыз» қайта жаңғыртқан кезде бірегейлік орын алатынын нақтылады.

Алайда сот мұндай қатаң интерпретацияны «критерий орташа тұтынушы көзқа-

расы тұрғысынан қолданылуға тиіс және әдетте ондай тұлға жалпы әсерге қарап,

екі белгіні жаһандық ауқымда бағалайды» деп сараптады. Яғни «таңба мен тауар

белгісі арасындағы болмашы айырмашылықтарды қатардағы тұтынушы байқа-

мауы да мүмкін».

Демек, мұндай «болмашы айырмашылықтар» таңбалар бі-

регейлігінің жоғалуына апармайды. Сот оған қатысты ұлттық соттар үшін нақты

Torremar Trade Mark [2003] RPC (4) 89, 98, [29]; The European v. The Economist Newspaper [1998]

FSR 283, 289; General Cigar Co. Inc. v. Partagas y Cia SA [2005] FSR (45) 960 (Collins J). Ведомство

бұдан әрі белгінің кейбір элементтерінен бас тартуға тыйым сала алмағанымен, Еуропалық одақ

Интеллектуалдық меншік ведомствосында (EUIPO) белгінің кейбір элементтерінен бас тарту мәселесі

айырмашылықтың (даралық) жетіспеушілігі ретінде қарастырылды: EUIPO Examination Guidelines,

Part C, Section 2, Chapter 4, [3.2.3.4] (‘Disclaimers’).

Reed Executive plc v. Reed Business Information Ltd [2004] RPC (40) 767, [50] (Jacob LJ); British Sky

Broadcasting v. Microsoft Corp. [2013] EWHC 1826 (Ch), [75] (Asplin J); cалыстырыңыз: Specsavers Int’l

Healthcare v. Asda Stores, [2010] EWHC 2035 (Ch), [2011] FSR (1) 1, 2.3.1-бөлім және 40-тарау, 3-бөлім,

талқыланады.

40-тарау, 4-бөлімді қараңыз.

Бұдан бөлек, 40-тарауда түсіндірілгендей, «қоссәйкестік» жағдайындағы конфликтіні бағалауда

Еуропа сотындағы құқықтық практика тауар белгілерінің барлық танылған функцияларын ескереді

(яғни шығу тегін көрсету функциясы ғана емес, сонымен қатар «сапалық», «коммуникациялық»,

«жарнамалық» және «инвестициялық» функциясы). 40-тарау, 10-бөлімді қараңыз.

Case C-291/00 [2003] ECR I–2799, [50]. Мұндағы «бірегейлік» тұжырымы Еуропа одағы тауар

белгісі регламентіндегі (EUTMR) белгі «басымдығын» бағалауға қатысты ұғымға ұқсайды, 35-тарауды

қараңыз.

Сонда, [51].

Сонда, [53].

220

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бағалау мәселесі деген пікірді ұстанды және бірқатар қосымша нұсқаулар бер-

ді.

Тұтынушылардың бұл айырмашылықтарды елеулі деп санауы – факт мәсе-

лесі болып табылады.

Критерийді қолдану арқылы судья Люисон «компьютер-

лік бағдарламалық жасақтама тұтынушылары WEBSPHERE және WEB-SPHERE

арасындағы айырмашылықты байқамайды» деген пікір білдірсе, судья Харт «KCS

HERR VOSS пен HERR-VOSS бірдей емес» деген шешімге келді.

2.2.2. Тауарлар мен қызметтер қай кезде «біртектес» саналады?

Белгі 5(1) бөлім/8(1)(а) бап қолданысынан тысқары қалу үшін дәлелденуге

тиіс екінші элемент – өтінім тиесілі болатын тауарлар мен қызметтер бұрынғы

тіркелген тауар белгісімен қорғалатын тауар не қызметтермен біртектес болуы

керек.

Бұрын тіркелген тауар белгісімен қорғалған тауарлар мен қызметтер ка-

тегориясы өтінім берілген тауарлар не қызметтер категориясынан кеңірек әрі

оларды қамтитын болса, онда өтінім берушінің тауарлары бұрын тіркелген бел-

гідегі тауарлармен біртектес болғаны.

Осылайша, егер бұрын тіркелген тауар

белгісі «хабар тарату қызметіне» қатысты болса, радиохабар тарату қызметіне

қатысты кейінгі өтінім оның бір бөлігі деп қабылданады.

Сол сияқты, тауар бел-

гісіне өтінім берушінің спецификациясы бұрын тіркелген тауар белгісі иесінің/

оппоненттің спецификациясымен сәйкес келетін болса, тауар түйісу шегінде бір-

дей болып есептеледі.

Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08[2010] ECR I–6963, [47]–[49] ісінде сот іс қараушы

Арнайы юрисдикция сотының portacabin, portokabin және portocabin сөздерін portakabin сөзімен

бірдей деп қарастыруы керек деген болжам жасады. Бір қызығы, Die BergSpechte GmbH v. trekking-

at-reissen GmbH, Case C-278/08 [2010] ECR I–2517, [25]–[27) ісінде сот bergspechte сөзінің фигуративтік

элементтен (яғни шаңғыдағы құс), Outdoor-Reisen und Alpinschule Edi Koblmuller («таза ауада

серуендеу және шаңғымен сырғанау мектебін» білдіретін) сөздерінен және австриялық альпинистің

атына тіркелген құрама белгімен біртектестігін шешу құқығын іс жолданған сотқа қалдырды.

Lewis v. Client Connection [2011 ]EWHC 1627 (Ch), [18] (Norris J) (пікірталас «метафизикалық»

сипат алуы мүмкін).

Websphere Trade Mark [2004] FSR (39) 796.

Blue IP Inc v. KCS Herr-Voss Ltd [2004] EWHC 97 (Ch), [49]. Сондай-ақ Bayer Cropscience SA

v. Agropharm [2004] EWHC 1661 (Ch) (Patten J) ісін атап өту керек (patriot c пен patriot p белгілерінің

patriot белгісіне ұқсастығы жөніндегі дау соттың жеңілдетілген өндірісте қарауына негіз бола

алмайды); Datacard v. Eagle Technologies [2011] EWHC 244 (Pat), [314]–[315] (datacard-тың Datacard

пен Data Card-қа ұқсастығы); Lewis v. Client Connection [2011] EWHC 1627 (Ch), [18](b) (money saving

expert пен money claiming expert ұқсамайтыны); United Airlines Inc. v. United Airways Ltd [2011] EWHC

2411 (Ch), [40]–[41] (united/united airlines пен united airways ұқсастығы); Powell v. Turner [2013] EWHC

3242 (IPEC), [105] (‘www.wishboneash.co.uk’ сілтемесі word mark wishbone ash-пен ұқсас емес екені);

Hasbro Inc v. 123 Nahrmittel GmbH [2011] ETMR 25, [193] (play dough пен play-doh-тың ұқсас емес

екені).

Бұрын тіркелген тауар белгісі аясында қорғалған тауарларға не қызметтерге сілтеме жасау бө-

лімнің танымал белгілерді (тіркелмеген болуы мүмкін) қамтитынына кепілдік береді: Kerly, [11–037]–

[11–039].

Oberhauserv. OHIM and Petit Liberto (Fifties), Case T-104/01 [2002] ECR II–4359, [32]–[33] (Өтінім бе-

рушінің «джинсы киімі» тауары оппоненттің «киім» тауарымен біртектес); Aventis Parma v. OHIM, Case

T-95/07 [2008] ECR II–229, [35] (Өтінім берушінің «дәрілік заттарға» қатысты белгісі – оппоненттің «фар-

мацевтикалық препараттарға» арналған спецификациясына жататын категория, сондықтан тауарлар

бірдей болды); British Sky Broadcasting v. Microsoft Corp. [2013] EWHC 1826 (Ch), [76] (Asplin J).

Discovery Communications v. Discovery [2000] ETMR 516.

Galileo Trade Mark [2005] RPC (22) 569 (AP, Prof. Annand).

221

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

Тауар не қызметтердің біртектілігін анықтауда бұрын тіркелген белгі тіркелген

тауар не қызметтердің спецификациясы бастапқы меже болып табылады, әйтсе

де кей жағдайларда тауар белгісі спецификациясының тілін интерпретациялау

қажеттігі байқалады.

Мәселен, соттар «паразиттің» жәндіктерге қатысын,

ал

«косметиканың» теріні ағартуға арналған жақпамай екенін анықтауға тиіс болуы

мүмкін.

Спецификацияда қолданылатын сөздерге «табиғи», «қалыпты», «қара-

пайым» немесе «негізгі» дейтіндей мағына беру керектігі бүгінгі таңдағы басым

ұстаным сияқты.

IP Translator ісі бойынша Еуропа сотының шешімінен кейін,

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) табиғи және

қалыпты мағынасы берілген жалпы класс атауларын интерпретациялауда осы

позицияға жақындады.

2.2.3. Кейінгі белгіні тіркеу бұрын тіркелген белгінің қолданысына теріс

әсер етпейді

Еуропа соты «біртектес тауарларға немесе қызметтерге қатысты бірдей белгі-

ні пайдалану белгі функциясына теріс әсер етпесе, құқықбұзушылық контексінде

ешқандай жауапкершілік жүктелмейді» деген шешім шығарды.

Кейінгі белгіні

біртектес тауарларға арналған белгі ретінде қалыпты және адал пайдалану белгі-

нің шығу тегін көрсету қабілетіне теріс әсер етпейтін жағдайларды елестету қиын

(иесінің бұрынғы белгіні жарнама, инвестиция немесе коммуникация құралы

ретінде пайдалануына кедергі жасау мүмкіндігін айтпағанда). Құқықбұзушылық

контексінде өзара байланысты және салыстырмалы негіздерге де қатысы бар екі

мәселе туындады. Біріншіден, белгі функцияларына залал келтірілгендігін дәлел-

деу ауыртпалығы қай тарапқа жүктелген? Бірдей белгілер мен біртектес өнімдер

анықталған қоссәйкестік жағдайында залал орын алуы мүмкін бе, әлде талапкер

оны қосымша көрсетуі керек пе? Екіншіден, егер залалды теріске шығаратын

презумпция болса және жауапкершілік ауыртпалығы жауапкерге жүктелсе, осы

презумпцияны теріске шығару үшін жауапкер қандай қадамдарға баруға тиіс?

Еуропа соты әлі күнге дейін бұл мәселелердің ешқайсысын қарастырған жоқ.

Сондай-ақ Еуропа соты салыстырмалы негіздерге қатысты істерде функция-

лар доктринасын қолдануға болатынын меңзеді, соған сәйкес, кейінгі өтінім

беруші теріс әсер байқалмаған ұзақмерзімді адал пайдалануды көрсете алады.

Спецификация тіркеу мерзімінде интерпретацияланды: Reed Executive plc v. Reed Business

Information Ltd [2004] RPC (40) 767, [46] (Jacob LJ). Спецификацияның өзі класқа тікелей сілтеме жа-

саған жағдайларда, мысалы, «Х-класына енгізілген виджеттер» сияқты қандай да бір нақты тауар-

лардың спецификация талабына сәйкес келуі мәселесіне Тіркеу ведомствосының тіркеу күнгі тәжі-

рибесіне сілтеп, жауап беруі керек, қараңыз: Omega Engineering Inc. v. Omega SA [2010] EWHC 1211

(Ch), [2010] FSR (26) 625, [4]–[25]; Datacard v. Eagle Technologies [2011] EWHC 244 (Pat), [320]–[326].

Bayer Cropscience v. Agropharm [2004] EWHC 1661 (Ch).

Beautimatic International v. Mitchell International Pharmaceuticals [1999] ETMR 912, 921 (Теріні

ағартуға арналған жақпамай» мен «құрғақ теріге арналған лосьон» жеке бас гигиенасы бұйымдары

мен косметикаға» қатысты бұрын тіркелген тауар белгісімен біртектес саналды).

You View TV Ltd v. Total Ltd [2012] EWHC 3158 (Ch), [12] (Floyd J) (Спецификация шегі айқын-

далмаған кең ауқымды интерпретациядан, сондай-ақ тар мағынадан аулақ болу керек); Omega

Engineering Inc. v. Omega SA [2012] EWHC 3440 (Ch), [2013] FSR (25) 534 (Arnold J).

CIPA v. Registrar of Trade Marks (IP Translator), Case C-307/10 [2012] ETMR 42.

40-тарау, 10-бөлімді қараңыз.

Бұл мәселелерді судья Арнольд Supreme Petfoods Ltd v. Henry Bell & Co (Grantham) Ltd [2015]

EWHC 256 (Ch), [83]–[181] ісінде жан-жақты қарады.

222

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Budejovicky Budvar v. Anheuser-Busch Inc ісінде

Anheuser Busch және Budvar ком-

паниялары Біріккен Корольдікте Budweiser сөз белгісін сыраға тіркеу құқығына

ие болды және олар оны 30 жыл бойы бірдей пайдаланып келді. Anheuser-Busch

компаниясы Budvar өтінімінің басымдық мерзімі кешірек болғаны үшін оның

тіркеуін жарамсыз деп тануды сұрады. Budvar компаниясы Anheuser-Busch ком-

паниясының Budweiser белгісін өз сырасының шығу тегі ретінде пайдалануына

қандай да бір ықтимал теріс әсер етпегенін дәлелдей алған жағдайда, сот ұлттық

органның мұндай шағымнан бас тарту мүмкіндігін көрсетті.

Сот сондай-ақ істің

нақты мән-жайына «әдеттен тыс» деп сипаттама берді.

2.3. ҰҚСАС ТҰСТАРЫН ШАТАСТЫРУ: 5(2) БӨЛІМ/8(1)(B) БАП

(Тауар белгісі директивасының 4(1)(b) бабымен сәйкес) 5(2) бөлім/8(1)(b) бап-

қа сәйкес, мынадай жағдайлардың бірінде тауар белгісі тіркелмейді:

(i) бұрын тіркелген тауар белгісімен бірдей немесе ұқсас;

(іі) бұрын тіркелген тауар белгісі арқылы қорғалатын тауарларға немесе қыз-

меттерге ұқсас тауарларға не қызметтерге тіркелуге тиіс болса; сондай-ақ

(iii) жұртшылық тарапынан бұрын тіркелген тауар белгісімен шатастыру ықти-

малдығы болған жағдайда (оның ішіне байланыстыру ықтималы да кіреді).

Белгінің 5(2) бөлім/8(1)(b) бап қолданыс аясына түсу мәселесін қарастыру

кезінде бірқатар сауалдар туындады.

Апелляция соты Maier v. ASOS Plc ісінде

шатастыру ықтималдығы факторларына оңтайлы шешім ұсынды.

Біз «бұрын

тіркелген тауар белгісі» нені білдіретінін және белгілер мен қызметтер «бірдей»

болатын жағдайларды қарастырған едік. Ендігі жерде тауар немесе қызметтер

«ұқсастығын», белгілер «ұқсастығын» және «шатастыру ықтималдығы» деген

нені білдіретінін қарастыру жағы қалды.

Осы аталғандарды жан-жақты қарастырмас бұрын, Еуропа сотының Canon

Kabushiki Kaisha v. Metro-Goldwyn-Mayer ісінде

1989 жылғы Тауар белгісі ди-

рективасы (TMD), 4(1)(b) бабының түрлі элементтері өзара тәуелді дегенін атап

өту керек. Бұл қажетті шарттардың бірін дәлелдеудегі қиындықтар басқа бір

шарттардың орындалуымен өтелетінін білдіреді. Мысалы, тауарлар арасында-

ғы аздаған ұқсастық белгілер арасындағы көбірек ұқсастықпен өтелуі мүмкін.

Бұл «тәуелділік принципі» деп аталады. Алайда өзге жағдайларда Еуропа соты

белгілер ұқсастығы, тауарлар ұқсастығы және шатастыру ықтималдығы сияқты

талаптардың кумулятивтігін көрсетті.

Сондықтан Арнайы юрисдикция соты

Case C-482/09 [2011] ECR I–8701.

Сонда, [74].

Сонда, [76]. [83] беттегі шектеулерге мән беріңіз.

Шатастыру ықтималдығы критерийіне мына еңбекте жан-жақты талдау жасалады: I. Fhima and

D. Gangjee, The Confusion Test in European Trade Mark Law (2018).

[2015] EWCA Civ 220, [2015] ETMR 26, [75].

Case C-39/97 [1998] ECR I–5507. Қараңыз: Marca Mode CVv. Adidas AG, Case C-425/98 [2000] ECR

I–4861

BSH Bosch und Siemens Hausgerate GmbH v. EUIPO, LG Electronics, Case C-43/15, ЕС: C: 2016: 837

(Белгі айырмашылығы әлсіз жерлерде бұл фактор шатастыру ықтималдығына ықпал ететін басқа

факторлар есебінен қамтылады).

Vedial v. OHIM, Case C-106/03 [2004] ECR I–9573, [51]; Il Ponte Finanzaria v. OHIM, Case C-234/06P [2007]

ECR I–7333, [48]–[50]; OHIM v. riha WeserGold Getränke GmbH, Case C-558/12P, EU:C:2014:22, [41]–[45].

223

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

үшін белгілер (немесе тауарлар) ұқсамайды, тіпті тауарлар (немесе белгілер)

бірдей болып, белгі жоғары дәрежеде ерекше болғанымен де, шатасуға жол бе-

рілетіндей ұқсастық жоқ деген негізде наразылықты қабылдамауға (немесе құ-

қықбұзушылықты табуға) құқылы жағдайлар ұшырасады.

Қарама-қайшылықты

көрінетін ұстанымдар («тәуелділік» пен «кумулятивтік») факторлардың тәуелділігі

белгілер ұқсастығының «ең төмен деңгейіне» немесе тауарлардың/қызметтердің

«аздаған» ұқсастығына жеткеннен кейін ғана бағалануға тиіс деген тұжырымға

келеді. Тәжірибеде тіркеу ведомстволары мен Арнайы юрисдикция соттары ұқ-

састықты бағалау кезінде (i) күшті немесе жоғары, (ii) орташа немесе қалыпты

(iii) әлсіз немесе төмен секілді категорияларға жүгініп, жылжымалы шкаланы

пайдаланады.

Белгілер ұқсастығының әлсіз болуы кумулятивтік талапты қана-

ғаттандырады және талдау кезінде тауарларды немесе қызметтерді салыстыру-

дың келесі кезеңіне өтуге мүмкіндік береді. Белгілердің ұқсамайтыны анықталған

жағдайда, сараптаманың бірінші бөлігі орындалмауынан талдау тоқтатылады.

2.3.1. Белгілердің ұқсастығы

Прецеденттік құқық белгілердің қай кезде ұқсас деп қаралатыны жөнінде

ауқымды нұсқау береді. Алайда Sabel v. Puma ісі

бастапқы меже болып сана-

лады, онда Еуропа соты өзі содан бері иек артып келген және «бүкіл әлемде

мойындалған» ұстаным деп аталатын базалық негізді орнатты. Бұл ұстанымға

сәйкес, Арнайы юрисдикция соты белгілерді тұтастай әрі орташа тұтынушы көз-

қарасымен бағалауы қажет. Еуропа сотының бақылауы бойынша орташа тұты-

нушы әдетте белгіні тұтастай қабылдайды және оның түрлі бөлшектерін тал-

дауға кіріспейді.

Демек, белгінің басым және айрықша компоненттеріне назар

аударылуы қажет. Арнайы юрисдикция соты белгілер арасындағы дыбыстық,

визуалды немесе концептуалдық ұқсастық деңгейін тексеруі қажет. Бұл ретте

Арнайы юрисдикция соты белгінің өзіне тән немесе кейін пайда болған дара

сипатын ескереді.

Болмашы элементтер назарға алынбауы мүмкін, алайда

олар анықталуға тиіс және классификация қатаң интерпретацияланады; мыса-

лы, өте ұсақ шрифтімен жазылған мәтінді тиісті жұртшылық байқамауы мүмкін.

Белгілерді тұтастай қарастыру салдарының бірі – соттар белгілерді жан-жақты

қарастыруға міндетті емес.

(i) Визуалды, дыбыстық және концептуалдық ұқсастық. Белгілерді олардың

визуалды, дыбыстық және концептуалдық ұқсастығы (немесе америкалықтар-

дың сөзімен айтқанда: «түрі, естілуі және мағынасы») тұрғысынан бағалаған

жөн.

Әдетте арнайы юрисдикция соттары ортақ қорытындыға келгенге дейін

Ferrero SpA v. OHIM, Case C-552/09P [2011] ECR I–2063, [65]–[66] (timi kinderjoghurt kinder-ге

ұқсамайды, сондықтан kinder репутациясы жөніндегі мәселенің ешқандай мәні болмады); Vedial,

Case C-106/03 [2004] ECR I–9573, [51]; Il Ponte Finanzaria, Case C-234/06P [2007] ECR I–7333, [48]–[50].

I. Fhima and C. Denvir, ‘An Empirical Analysis of the Likelihood of Confusion Factors in European

Trade Mark Law’ (2015) 46 IIC 310, 319.

Sabel BV v. Puma AG, Rudolf Dassler Sport, Case C-251/95 [1997] ECR I–6191, I–6224.

Сонда, [23].

Сонда, [23]. Белгінің кейбір элементтерінен бас тарту мәселесін 35-тарау, 2.5-бөлім және

2.2.1-бөлім, 26-тармақтан қараңыз.

EUIPO, Examination Guidelines, Part C, Section 2, Chapter 4, [1.5].

Қараңыз, мысалы: King of the Mountain Sports Inc. v. Chrysler Corp, 185 F.3d 1084, 1090 (10th Cir.

1999); AMF Inc. v. Sleekcraft Boats, 599 F.2d 341, 351 (9th Cir. 1979).

224

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бұлардың әрқайсысын рет-ретімен қарастырады. Осылайша, олар ымыраға ке-

луге болатынын байқады: мысалы, визуалды және концептуалдық айырмашы-

лықтар дыбыстық ұқсастықтардың орнын басуы мүмкін.

Белгілер жалпылай салыстырылғанымен, «үстем» компоненттерге назар ау-

дарылады.

Осылайша, арнайы юрисдикция соттары барлық күш-жігерін, әсіре-

се құрама белгілер жағдайында, қандай элементтердің үстем екенін анықтауға

жұмсайды. Прецеденттік құқықтың басым бөлігінде мәтіндік элементтерді атап

көрсету үрдісі байқалады.

Мәселен, Claudia Oberhauser v. OHIM ісінде

джинсы

Il Ponte Finanzaria, Case C-234/06P [2007] ECR I–7333, [34]; T.I.M.E. Art v. OHIM, Case C-171/06

[2007] ECR I–41, [49].

Визуалды, дыбыстық немесе фонетикалық және концептуалдық ұқсастық контексінде бел-

гілердің айрықша және басым элементтеріне жасалған екпін осы тарауда кейінірек қарастырылатын

бұрын тіркелген белгі дара сипатынан жалпы өзгеше. Тағы бір айырмашылық үстемдік классикалық

мағынадағы дара сипатқа немесе элементтің визуалды танымалдығына сай туындауы мүмкін, тіпті

белгі (айталық) дескриптив болып, анық дара сипатты болмаған жайдайда да. Мысалы, қараңыз:

Intermark v. OHIM, Coca-Cola Case T-384/13 [2015] ECR II–0000, [37] (RIENERGY COLA-дағы COLA-ның

анық ажыратылатын нышаны болмаса да, көлемі мен позициясына байланысты үстемдік танытты).

Кейде «қондырғыға қарағанда, сөздің маңызы басым» делінеді: Oasis Stores’ Trade Mark

Application [1998] RPC 631, 644.

Case T-104/01 [2002] ECR II–4359, [47].

38.1-сурет. Specsavers логотипі

Дереккөз: Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2012] EWCA Civ 24, [2012] FSR (19) 555.

38.2-сурет. Asda Opticians логотипі

Дереккөз: Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2012] EWCA Civ 24, [2012] FSR (19) 555.

225

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

киіміне арналған fifties (елуінші. – Ауд.) сөзіне берілген өтінім басқа киімнің тө-

менгі бөлігінде miss fifties (елуінші жылдарды сағындым. – Ауд.) сөзі жазылған

оппоненттің тіркелген құрама белгісіне ұқсас болуына байланысты қабылдан-

бады. Осыған ұқсас Matratzen Concord GmbH v. OHIM ісінде

matratzen бұрынғы

сөз белгісі matratzen markt concord тіркесі мен матрас бейнеленген құрама бел-

гіні тіркеуге наразылық білдіруге сәтті негіз болды, себебі matratzen сөзі өтінім

берушінің құрама белгісіндегі үстем сипатқа ие екені анықталды. Ал мәтін ма-

териалындағы айырмашылық белгілер ұқсамайды деген қорытындыға алып ке-

луі мүмкін. Specsavers компаниясының бірін-бірі жартылай жапқан екі сопақша

логотипін Asda бұзды деген мәлімдемесі Біріккен Корольдіктің құқықбұзушылық

ісіндегі көрнекі мысалға айналды (38.1-суретті қараңыз).

Құқықбұзушылықты

таппаған судья Мэнн Asda белгісі (38.2-суретті қараңыз) екі жапсарлас ақ со-

пақшадан және Asda Opticians деген сөзден құралғанын алға тартты. Ол оның

себебін былай түсіндірді:

«Сопақшалар Specsavers белгісінің маңызды бөлігі болғанымен, олар жалпы

сырт көрінісі тұрғысынан алғанда, жазылған мәтінді өзіне бағындырып, үстем-

дік орнатып тұрған жоқ. Бұл мәтін де өте маңызды. Мұндай жағдайда мәтіннің

өзге формасы (Asda мәтіні түрінде) өте маңызды айырмашылық енгізеді. Менің

ойымша, ол мүлде өзгеше әсер береді. Бұл салыстыруды қабылдай отырып, мен

ақылға қонымды тұтынушы жалғыз нақты ортақ элементті, атап айтқанда, сопақ-

шалардың болуын және сол арқылы осы екі белгінің шығу тегі бір дегенді білді-

реді деп ойлаймын. Asda компаниясы онсыз да танымал, оның үлкен әріптермен

анық жазылған атауын зерек әрі байқампаз тұтынушы Specsavers компаниясы-

на тиесілі немесе солай болуы мүмкін деген ойға қалдыратынын шынымен де

түсінбеймін».

Құрама белгіде көбіне мәтін басым болғанымен, Еуропа соты бағалаудың жа-

һандық сипатын еске салды. Shaker de Laudato v. Limiñana y Botella ісінде

алты

лимонмен әшекейленген тәрелке суретінің үстінде limoncello сөзі жазылған ал-

когольді сусындарға арналған құрама белгінің өтінім берушісіне (38.3-сурет)

испаниялық limonchelo сөз белгісінің иесі қарсы шықты, екеуі де 33-кластағы

тауарларға қатысты еді. (Сол кездегі) Бірінші инстанция соты (CFI) «өтінім беру-

шінің белгісінде оппонент белгісінде жоқ тағамдық сипаттың басым болуына

байланысты белгілер бір-біріне ұқсамайды» деген ұйғарымға келді. (Бұл қоры-

тындының өзі таңғаларлық еді және вербалды компоненттерге баса назар ау-

дарудың жалпы үрдісін әкелді). Еуропа соты бағалаудың жаһандық екенін және

оны бір ғана элементті салыстыру арқылы жүргізуге болмайтынын сот есіне са-

лып, қорытындының күшін жойды. Қалған аспектілерінің барлығы болмашы кө-

рінетін жерде ғана бағалауды үстем элемент негізінде алуға болады.

Әрбір ұқсастық түрінің салыстырмалы маңызы нақты мән-жайларға, атап

айтқанда, белгі түрлері мен тауарларға байланысты өзгеріп отырады. Киім не-

месе жиһаз секілді тауар түрлерінде тауар белгілерінің арасындағы визуалды

Case T-6/01 [2002] ECR II–4335.

Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2010] EWHC 2035 (Ch), [2011] FSR (1) 1.

Сонда, [136] (Mann J). Апелляция соты бұл қорытындыны қолдады, дегенмен 10(3) бап бойынша

құқықбұзушылық орын алғанын мәлімдеді: [2012] EWCA Civ 24, [2012].

Shaker de L. Laudato & C. Sas v. Limiñana y Botella, SL, Case C-334/05P [2007] ECR I–4529.

226

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ұқсастық – ұқсастықтың мейлінше маңызды түрі болмақ.

Керісінше, шарап бел-

гісі «сөзбен» қабылданады;

ал ауызша ұсыныс аса маңызды саналатын мей-

рамхана қызметтерінде фонетикалық ұқсастық негізге алынады.

Сондықтан

әрбір жағдайды өз контексінде қарастыру керек. Дегенмен Еуропа соты кей жағ-

дайларда қарапайым дыбыстық ұқсастық белгілерді ажыратылмайтын деңгейге

дейін ұқсататынын анықтады.

Бейнелеу белгілері (сондай-ақ үшөлшемді бел-

гілер) жағдайында әдетте визуалды ұқсастық ең маңызды фактор саналса,

ды-

быс белгілерінде зерттеу, негізінен, дыбыстық ұқсастыққа байланысты болады.

Сөз белгілері болған жағдайда визуалды ұқсастықты анықтау әдетте белгінің

көлемі, құрылымы (сөздер саны бірдей ме) және бірдей әріптерді пайдалану

қарастырылады. Соттар сондай-ақ тұтынушылардың белгіні нақ қалпында еске

сақтай алмайтынын ескереді («бұлыңғыр естелік» деген атаумен белгілі ұғым).

Орташа тұтынушы көбіне белгілерді тікелей салыстыруға қабілетсіз, сондықтан

ол «белгінің есіне сақтап алған бұлыңғыр бейнесіне» сүйенеді.

Көп жағдайда

бұл екі белгінің, бір қарағанда, бір-біріне ұқсамайтынынан хабар бергенімен,

Inter-Ikea Systems BV v. OHIM, Case T-112/06 [2008] ECR II–6, [79]; Calida Holding v. OHIM, Case

T-597/13, EU:T:2015:804, [70]–[71]; cf. Claudia Oberhauser, Case T-104/01 [2002] ECR II–4359, esp. [48].

Castellani SpA v. OHIM, Case T-149/06 [2007] ECR II–4755, [53]; Osotspa v. OHIM, Case T-33/03

[2005] ECR II–763, [63]–[64] (энергетикалық сусындар).

Mystery Drinks GmbH v. OHIM, Case T-99/01 [2003] ECR II–43, [48]; Warsteiner Brauerei v. OHIM,

Case T-243/12, EU:T:2013:344 , [42] (француз және неміс тілдерінде ғана) (сыра).

Lloyd Schuhfabrik Meyer v. Klijsen Handel BV, Case C-342/97 [1999] ECR I–3819.

Julius Sämaan Ltd v. Tetrosyl Ltd [2006] FSR (42) 849, [54] (Kitchin J).

Lloyd Schuhfabrik, Case C-342/97 [1999] ECR I–3819, [22]–[26].

38.3-сурет. Limoncello

Дереккөз: Shaker de L. Laudato & C. Sas v. Limiñana y Botella, SL, Case C-334/05P [2007] ECR I–4529.

227

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

бұлыңғыр естелік ықтималын ескерсек, аталған белгілер іс жүзінде ұқсас болуы

да мүмкін. Соттар бұлыңғыр естелік ұғымын бұрын тіркелген белгілерге бері-

летін қорғау саласын кеңейту мақсатында пайдаланғанымен, белгілердің ұқсас

болу шартын да естен шығармайды.

Белгілерді дыбыстық тұрғыдан салыстыру кезінде тиісті лингвистикалық кон-

текске де назар аудару қажет. Ағылшынтілді адамға әртүрлі естілетін сөздер басқа

тілде сөйлейтін адамдарға бірдей естілуі мүмкін. Бұрынғы ұлттық белгілер тарапы-

нан Еуропалық одақ тауар белгісіне наразылық түскен жағдайда, белгі тіркелген

мемлекеттің тілдік контексі үлкен рөл атқарады. Демек, CULTRA және SCULPTRA

сөздері ағылшын тілінде әртүрлі естілгенімен, Ортақ юрисдикция сотының пікі-

рінше, венгр және чех халқы үшін бұл сөздер ұқсас дыбыстар тудырады.

Тиісті арнайы юрисдикция соттары әдетте сараптауды сандық тұрғыдан жүр-

гізеді: Екі белгіге ортақ буындар саны аз ба, көп пе? Мысалы, (сол кездегі) Бірінші

инстанция соты «GIORGIO AIRE сөзі дыбысталу жағынан MISS GIORGI-ге ұқса-

майды» деген шешімге келді, себебі төрт буынның біреуі ғана бірдей еді,

ал

MYSTERY және MIXERY сөздері ұқсас сөз ретінде қарастырылды.

Қысқаша айт-

қанда, аздаған ауытқу белгілерді ұқсатпауға жеткілікті болуы мүмкін. Мысалы,

BASS және PASH сөздері Бірінші инстанция сотында ұқсас емес сөздер ретінде

қаралды,

алайда басқа іс бойынша «ELS және ILS сөздері ұқсас» деген шешім

қабылданды.

Ұқсастықты сараптау кезінде Арнайы юрисдикция соты әдетте

соңғы буынға қарағанда, бірінші буынға тәуелді болады. Осылайша, Бірінші инс-

танция соты BUD және BUDMEN, ZERO және ZERORH+, seven және seven FOR

ALL MANKIND сөздеріне ұқсас сөз ретінде қарады, Англия Үлкен соты «VIAGRA

және VIAGRENE сөздерін де ұқсас» деген шешім шығарды,

Ортақ юрисдикция

соты да SKYPE-тың SKY-ға ұқсайтынын растады.

Осы логикаға сай, Бірінші инс-

танция соты «соңғы буыны бірдей nutride пен TUFFTRIDE, ASTERIX пен STARIX

сөздерін ұқсамайды» деген пікір білдірді.

Өзге істер бойынша бірінші буын ұқ-

састығы ұқсастықты белгілеуге жеткіліксіз саналды, мәселен, Бірінші инстанция

соты «GIORGI LINE сөзін GIORGIO AIRE-ге ұқсамайды» деген ұйғарымға келді.

Equinix, formerly Ancotel v. OHIM, Case T-443/12, EU:T:2013:605, [54] (Аса мұқият тұтынушылардың

өзі бұлыңғыр естеліктерге сүйенеді).

Aventis Pharmaceuticals v. OHIM, Case T-142/12, EU:T:2013:374, [44].

Laboratorios RTB, SL v. OHIM, Case T-156/01 [2003] ECR II–2789, [77].

Mystery Drinks, Case T-99/01 [2003] ECR II–43.

Phillips–Van Heusen, Case T-292/01 [2003] ECR II–4335, [50]. Қосымша мысалдар үшін қараңыз:

Inter-Ikea Systems, Case T-112/06 [2008] ECR II–6 (CFI), [79] (idea және ikea); Grether AG v. OHIM, Case

T-167/05 [2007] ECR II–63 (fennel және fenjal).

Institut für Lernsysteme GmbH v. OHIM, Case T-388/00 [2002] ECR II–4301.

José Alejando SL v. OHIM, Case T-129/01 [2003] ECR II–2251, [49]; Zero Industry v. OHIM and zero

Germany, Case T-400/06 [2009] ECR II–150*, [49]; Seven for All Mankind v. Seven SpA, Case C-655/11P,

EU:C:2013:94 , [75]–[77]; Pzer v. Eurofood Link (UK) [2000] ETMR 187 (EWHC); L’Oréal v. OHIM and Spa

Monopole (SPA THERAPY), Case T-109/07 [2009] ECR II–675, [30].

Skype v. OHIM, Sky, Case T-183/13, EU:T:2015:259; шағым кері қайтарылды Case C-382/15P,

EU:C:2016:31.

Durferrit GmbH v. OHIM, Case T-224/01 [2003] ECR II–1589; Les Éditions Albert René v. OHIM, Case

T-311/01 [2003] ECR II–4625, [56].

Laboratorios RTB, Case T-156/01 [2003] ECR II–2789 (Giorgi парфюмерия үшін аса айрықша

саналмады). Қараңыз: Aldi GmbH & Co. v. OHIM, Case T-505/11 [2014] ETMR (8) 162 (Ортаңғы буынның

бастапқы буын секілді маңызды екенін ескеріп, оппозиция бөлімінің dialdi aldi-ға ұқсамайды деген

шешімін жойды).

228

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Бірінші бөлікке түсетін екпінге қарамастан, Бірінші инстанция соты «LA MER сөзі

LABORATOIRES DE LA MER сөзіне (екеуі де косметика саласындағы өнімдермен

тығыз байланысты) шатастыратындай дәрежеге дейін ұқсас» деген шешім шы-

ғарды.

Мұндай қарама-қайшылықты мысалдар ережелердің нақты фактілерге

негізделетінін білдіреді, сондықтан бұрын шығарылған шешімдер қолданылған

стандарттар тұрғысында түсінік беруде ғана пайдалы, алайда прецеденттер ре-

тінде маңызы жоқ деуге болады.

Ұқсастық концептуалдық, визуалды және фонетикалық тұрғыда бағаланған-

дықтан, белгілердің ұқсастығын саралауда бұрын тіркелген белгі негізінде жатқан

немесе ақпар беретін идеяларды ескеру қажет.

Белгілердің ұқсастық мәселесін

шешуде концептуалдық немесе бейвизуал сипаттардың атқаратын маңызды рө-

лін Betty Boop ісінен көруге болады.

Мұнда талапкерде BETTY BOOP деген сөз

тіркесіне арналған әртүрлі тіркеу құжаттары болған – 1930 жылдардағы мульт-

фильм кейіпкерінің атауы ерекше сипатқа ие болды деп есептелген. Жауапкер

авторлық құқық арқылы қорғалмаған материалдардан алынған мультфильм ке-

йіпкерінің бейнесін лицензиялаған еді. Сот «бейнені пайдалану сөзбен берілген

тауар белгісін бұзады» деп қаулы етті, себебі суретті көрген қатардағы тұтынушы

бірден Betty Boop сөзін еске түсірер еді.

Сот alligator сөзі мен әйгілі Lacoste

қолтырауыны тіркелген бейне арасында ұқсастық жоқ деп танылған істі атап

көрсетті. Себебі, шынында да, бұл сөз орташа тұтынушыға бұрынғы бейнелеу

белгісін қабылдамайды.

Әрине, концептуалдық ұқсастық белгілі бір абстрак-

ция деңгейінде кездесуі мүмкін, демек, қатырма қалпағы бар фазан сұлбасы қа-

тырма қалпақты көгершінге ұқсас, себебі екеуі де құс.

Ұқсастықтың абстрактілі

деңгейі жоғарылаған сайын, тауар белгісінің эксклюзивтілігі белгілердің негізін-

де жатқан тұжырымдамаларға берілетініне алаңдаушылық арта түседі.

(іі) Айырмашылық (даралық). Белгілердің ұқсастық мәселесі көбіне белгінің

(тіркелген тауарлар немесе қызметтер үшін) өзіне тән немесе кейін пайда бол-

ған айырмашылығына сай қалыптасады.

Мұндағы айырмашылықты белгінің

La Mer Technology Inc. v. OHIM, Case T-418/03 [2008] ETMR (9) 169; Julian James; Opposition of

Smart [2005] ETMR (93) 1096 (AP, Arnold QC) (Сarsmart smart-қа ұқсайды, екеуі де автомобильге қатыс-

ты, себебі car буыны басында тұрғанымен, ол дескриптив болды).

Sir Terence Conran v. Mean Fiddler Holdings [1997] FSR 856 (zn zinc-ке ұқсас); Osotspa v. OHIM,

Case T-33/03 [2005] ECR II–763, [51] (shark пен hai сөздерінде бірқатар концептуалдық ұқсастық бар

және соңғысы фин тілінде акуланы білдіреді); Golden Balls Ltd v. OHIM, T-437/11 [2014] ETMR (1) 1,

[41]–[51] (Баспа өнімдеріне қатысты golden balls термині BALLON D’OR-мен аздаған концептуалдық

ұқсастығы бар деп қарастырылды).

Hearst Holdings Inc. v. A.V.E.L.A. Inc. [2014] EWHC 439 (Ch).

Сонда, [156].

La Chemise Lacoste SA v. Baker Street Clothing Ltd [2011] RPC 5 (AP, Hobbs QC). Haribo компаниясы

Lindt компаниясының алтын түсті фольгамен қапталған үшөлшемді шоколад аюы goldbear сөз

белгісін бұзғанын мәлімдеген кезінде концептуалдық ұқсастық Германиядағы даулы мәселеге

айналды. Lindt аюының формасына, мәселен, жай ғана алтын аю емес, шоколадты Тэдди сияқты

көптеген түрлі мәндерді қосып жазуға болатындықтан, мағынаның тікелей ұқсастығы болған жоқ:

Goldbären (23 қыркүйек 2015) I ZR 105/14 (Bundesgerichtshof).

Jack Wills Ltd v. House of Fraser (Stores) Ltd [2014] EWHC 110 (Ch), [94].

Мысалы, қараңыз: The Polo/Lauren Company, LP v. OHIM, Case T-265/13, EU:T:2014:779 (Велоси-

педте поло ойнайтындар концептуалдық тұрғыда ұқсас деп саналды).

Picasso v. OHIM, Case C-361/04 [2006] ECR I–643, [32] (PICASSO-ның сурет өнерінде аса айрықша

болғанымен, автомобильдерге қатысты олай саналмады).

229

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

күшті тұсы деп түсіну қажет

және бұл белгінің тауар белгісі ретінде танылу қабі-

летін көрсететін сәйкес шығу тегіне қатысы жоқ. Мұның бірқатар салдары бар.

Біріншіден, бұрын тіркелген тауар белгісі неғұрлым аз айрықшаланса, кейінгі

белгі ұқсастығының жоқтығына көз жеткізу үшін сөзбе-сөз немесе визуалды өз-

герту қажет болады. Мысалы, шарапқа арналған CASTELLANI және CASTELLUCA

атауларын неміс тұтынушысының көзқарасымен салыстырған Ортақ юрис-

дикция соты бұл екі белгінің бір-біріне ұқсамайтынын анықтады, себебі castel

элементі шарап атауларындағы ортақ дескриптив компонент және өтінім бе-

рушінің LUCA жұрнағы итальян атауы ретінде қарастырылады, яғни белгілердің

аражігін ажырату үшін жеткілікті.

Reed Executive plc v. Reed Business Information

Ltd ісінде

лорд-судья Джейкоб OFFICE CLEANING ASSOCIATION және OFFICE

CLEANING SERVICES терминдеріне қатысты жосықсыз бәсеке құқығынан мысал

келтіре отырып, белгі дескриптив болатын жерлерде шатастыруды болдырмауға

шамалы ғана айырмашылықтың өзі жеткілікті екенін мәлімдеді. Бұрын тіркелген

тауар белгісінен айырмашылығы аз болса, кейінгі белгі оған ұқсауы үшін тіке-

лей жақын болуы қажет.

Сол принцип өз мәні бойынша айырмашылықтың

төмен деңгейі бар жалпы атауларға да қолданылады.

100

Ұқсастықты бағалау ке-

зінде салыстырылатын белгілердің дескриптив элементтеріне қарағанда, айрық-

ша компоненттерінің ұқсастығы маңызды («айрықша ұқсастық» деп аталады).

101

Осы аргументтің қуатына қарамастан, айырмашылық – қорғауды сөзсіз күшей-

туге алып келетін біржақты кілт емес, Еуропа соты екі тауар белгісі ажыратыл-

майтын элементтеріне қатысты ғана сәйкес келетін болса, онда бұл шатастыру

ықтималдығын белгілеуге жеткілікті деп бірнеше рет мәлімдеді.

102

«Бүкіл әлем-

де мойындалған» сараптама тиісті тұтынушы көзқарасымен белгілердің жалпы

ұқсастығына ерекше мән береді және айырмашылық осы талдаудың бір бөлігі

ғана; әлсіз айырмашылық сараптамасы басқа бөліктерінен табылған ұқсастыққа

толықтай қарсы тұра алмайды. Қарама-қарсы позиция – әлсіз ажыратылатын

Cалыстырыңыз: B. Beebe and C. Scott Hemphill, ‘The Scope of Strong Marks: Should Trademark

Law Protect the Strong More than the Weak?’ (2017) 92 NYU L Rev 1339 (Мықты белгілер әдетте

шатастырудан жақсырақ қорғалған).

Осы ережелердің кейбірінің мәртебесі, мейлі құқықтық норма, факт презумпциясы немесе

жай ғана нұсқаулық болсын, пікірталас мәніне айналып отырды. Еуропа сотының рөлін ескере

отырып, «әсіресе мүше-мемлекеттердің сілтемелері бойынша кейбір мәлімдемелер құқықтық

ережеге айналуға тиіс» деген ұйғарым жасалды: Reed Executive plc v. Reed Business Information Ltd

[2003] RPC (12) 207, 241, [103], [2004] RPC (40) 767 (CA), [83].

Castellani, Case T-149/06 [2007] ECR II–4755 (CFI). Дегенмен Еуропа соты «қолжетімділік талабы-

ның белгі, тауар немесе шатастыру ықтималдығы арасындағы ұқсастықты анықтауға қатысы жоқ»

деген шешім шығарды: Adidas AG and ors v. Marca Mode CV and ors, Case C-102/07 [2008] ECR I–2439.

[2004] RPC (40) 767, 792, [84].

Дегенмен салыстырыңыз: Vaclav Hrbek v. OHIM, Case C-42/12P, EU:C:2012:765 (alpine сөзі пайда-

ланылған екі құрама белгінің ортақ сипатының дара қасиеті әлсіз болса да, ұқсас саналды).

100

Reed Executive [2004] RPC (40) 767, [86] (тегі ортақ); Barbara Becker v. Human International

Industries, Case C-51/09P [2010] ECR I–5805.

101

Kerly, [11–090].

102

Мысалы, қараңыз: BSH Bosch und Siemens Hausgerate GmbH v. EUIPO, LG Electronics, Case

C-43/15, EU:C:2016:837 (kompressor және kompressor plus сөздері, тоңазытқышты қоса алғанда,

тұрмыстық техникаға арналған compressor technology тіркесінен құралған фигуративтік белгіге

қарсылық танытуға сәтті пайдаланылды); Mr Kebab v. EUIPO, Case T-448/16, EU:T:2017:459 (Mr Kebap

Mr Kebab-қа қарсы; екеуі де ортақ бір дескриптив сөзді қолданған фигуративтік деп саналады).

230

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

белгілер немесе белгілер ішіндегі ажыратылмайтын элементтер тиісті қорғаныс

көлеміне ғана ие болады және бұл көптеген арнайы юрисдикция соттары үшін

тартымды болып қала береді.

103

Екіншіден, бұрын тіркелген белгінің айрықша сипаты жоғары болғанымен,

біршама өзгертілген белгі оған әлі де ұқсауы мүмкін.

104

Сондықтан мұндай кү-

шейтілген айырмашылықты дәлелдеу қажет және оңайлықпен болжауға келмей-

ді.

105

Белгінің күшті тұсын сараптауда Тіркеу ведомствосы әдетте бұрын тіркелген

белгінің кейін пайда болған, күшейтілген айырмашылығынан бұрын, оның анық

ажыратылатын реңкін қарастырады.

106

Алайда салыстырмалы негіздерді талдау

мақсатында, кейінгі белгі пайдасына танылған және кейін пайда болған кез кел-

ген айырмашылық шатастыру ықтималдығына қарсы тұра алмайды.

107

Үшіншіден, белгі негізінде жатқан идеядан (немесе түсініктен) туындайтын

шатастыру ықтималдығы бұрын тіркелген белгінің айырмашылығына тығыз бай-

ланысты.

108

Секірген екі мысық бейнесіне қатысты Sabel v. Puma ісінде

109

Еуропа

соты бұрын тіркелген белгі жұртшылыққа жақсы танымал әрі/немесе пума суре-

ті бейнелі болса, сот үшін қарапайым концептуалдық ұқсастықтың болуы – ша-

тастыру ықтималдығын анықтауға жеткілікті деп болжады (38.4-сурет).

110

Төртіншіден, салыстыру нақты тіркелген белгі мен өтінім берілген бел-

гі

111

арасында жүргізілуге тиіс болса да, кейін айырмашылықтың пайда болуы

Арнайы юрисдикция сотына бұрын тіркелген белгіні «белгілер тобы» контексін-

де қарастыруына мұрсат береді. Көпшілік қауым Apple Inc. компаниясының iMac,

iPad, iPhone өнімдері, сондай-ақ iTunes сервисі секілді өнімдер ассортименті-

мен таныс.

112

Олардың тауар белгісі ретінде тіркелгенін ескеріп, «белгілер тобы-

ның» болуы әр белгіге бірін-бірі күшейтіп, өзге жағдайда берілмейтіндей қорғау

амалының кең спектрін ұсынады. Бұл үшінші тараптың бағдарламалық жасақ-

тамаға арналған iSoft, хабар тарату қызметтері үшін iBroadcasting, тіпті қаржы

қызметтеріне арнап iBank белгісіне берілген өтінімдердің қабылданбайтынын

103

Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group plc [2012] EWHC 3074 (Ch), [117] (Arnold J)

(Дара сипаттың фигуративтік жамылғысын жамылған дескриптив белгілерді (мысалы, телекомму-

никациялық қызметтер үшін now сөзі сияқты) тіркеу кезінде тауар белгілерінің тізілімін аздап ой-

лануды өтінді); Supreme Petfoods Ltd v. Henry Bell & Co. (Grantham) Ltd [2015] EWHC 256 (Ch), [185]

(Arnold J) (SUPREME ортақ элементі ажыратылмайды, сондықтан шатастыру ықтималдығы төмен);

TMDN, Common Communication on the Common Practice of Relative Grounds of Refusal–Likelihood of

Confusion (ажыратылмайтын/әлсіз компоненттердің әсері)(2 қазан, 2014 ж.).

104

Sabel v. Puma, Case C-251/95 [1997] ECR I–6191, [24]; Lloyd Schuhfabrik, Case C-342/7 [1999] ECR

I–3819, [21]–[22]; Canon KK v. MGM, Case C-39/97 [1998] ECR I–5507, [17]–[18].

105

Arav Holding v. EUIPO, Case C-379/12P, EU:C:2013:317, [71] (Белгі (дескриптивті түрде) базалық

тауарлармен байланысты болмағандықтан, күшейтпелі дара сипатты болжауға келмейді).

106

Кейіннен пайда болған дара қасиетті дәлелдеу белгінің анық ажыратылатын әлсіз реңкінің

орнын толтыра алады: Shoe Branding Europe v. adidas, Case C-396/15P, EU:C:2016:95.

107

Skype v. OHIM, Sky Case T-183/13, EU:T:2015:259, [49]-[50]; a’d Case C-382/15P, EU:C:2016:31.

108

Sabel v. Puma, Case C-251/95 [1997] ECR I–6191, [24].

109

Сонда

110

Сонда, [25].

111

Ener-Cap [1999] RPC 362.

112

Алайда Apple компаниясының iWATCH-ты тіркеу жөніндегі өтінімі бұрынғы iSWATCH белгісі

негізінде қабылданбады: қараңыз: iWATCH, O/307/16 (27 маусым, 2016).

231

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

көрсетеді.

113

Il Ponte Finanzaria SpA ісінде

114

Еуропа соты белгілер тобының болуы

ұқсастықты бағалаудағы маңызды фактор екенін растады, сондай-ақ «топ құру»

мәртебесі нарықта топ ретінде танылатындай жолмен пайдаланылған белгілер-

ге ғана берілетінін жеткізді. Белгілер сериясын тіркеудің өзі мұндай қосымша

күш бермейді.

115

Оған қоса, қарсылас белгісі мен өтінім беруші белгісі арасында,

кем дегенде, болар-болмас ұқсастық болуға тиіс. Тұтынушылар өтінім берілген

белгіні бұрынғы топтың бөлігі деп қателесетін болса, онда шатастыру ықтимал-

дығының орын алғаны деп, сот кейін атап өтті. Тұтынушылар кейінгі белгіні топ-

тың жаңа мүшесі деп ойлауы үшін оның белгілер тобына ортақ басты элементі

болуға тиіс.

116

Бесіншіден, жаһандық бағалау орын алғандықтан, бұрын тіркелген белгінің

іс жүзінде қалай пайдаланғанын ескеруге болады. Прецеденттік құқықта белгіні

анықтаудағы «графикалық репрезентацияның» маңыздылығын ескере отырып,

бұған таңғалуға болатын сияқты. Дегенмен Specsavers Int ‘l Healthcare v. Asda

113

Әрине, қызметтерден Apple тіркеулері қамтыған тауарға не болмаса қызметке ең аз деңгейде

болса да ұқсастық табуы қажет еді. Мұны қаржылық қызметтерге қарағанда, бағдарламалық

жасақтама мен хабар тарату ісіне қатысты табу оңай, алайда қаржылық қызметтер интернет-банкинг

қызметтерін қамтушы ретінде қарастырылатын жағдайда табылуы мүмкін.

114

Case C-234/06P [2007] ECR I–7333.

115

Сонда, [63]–[64].

116

Debonair Trading v. OHIM, Case C-270/14P, EU:C:2015:688 (Бұрын тіркелген белгілер тобы үшін

ортақ болған негізгі элемент «so ...?» өтінімдегі sô элементімен сәйкес келмеді).

38.4-сурет. Sabel v. Puma ісіндегі «Секірген мысықтар»

Дереккөз: Sabel v. Puma, Case C-251/95 [1997] ECR I–6191.

Puma

Sabel

232

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Stores ісінде

117

Еуропа соты талапкердің бірін-бірі жартылай жапқан екі сопақ-

шадан тұратын тіркелген белгісі (38.1-сурет) қара-ала түсті болғанымен (және ол

бейнені кез келген түсте пайдаланатынын болжауға болар еді), талапкердің бей-

неге жасыл түстің белгілі бір реңкін қолданғаны және жауапкердің де сондай

түсті бейнені пайдаланғаны шатастыру ықтималдығын бағалауға ықпал ететінін

айтты. Specsavers ісінде салыстырмалы негіздер талдауын емес, құқықтардың бұ-

зылуы туралы талаптарды қамтыды. Алайда салыстырмалы негіздерді талдау –

айырмашылық факторына сай, белгінің күшті тұсын талдау бөлігі ретінде кейін

пайда болған айырмашылықты және оны иелену тәсілін дәлелдеуге мүмкіндік

береді. Бұл тұжырым Тіркеу ведомствосының тауар белгісі құқығымен берілген

меншік шекараларын анықтау тетігі ретіндегі рөліне нұқсан келтіреді, сондай-ақ

оны әділетсіз бәсекелестік құқығының әлі күнге дейін бірізділікке түспеуін сот

алаңдаушылығының көрінісі ретінде қарастыруға болады.

(iii) Жаһандық ұстанымнан ауытқу. «Жаһандық ұстанымды» қабылдаған

Еуропа соты қиын жағдайға душар болды: Үшінші тараптың бұрын тіркелген

белгісіне жалпыға мәлім «үй белгісін» немесе компания атауын қосқан белгі өті-

німін қайтпек? Мәселен, бұрын тіркелген белгінің айырмашылығы әлсіз болса

(чипсыға арналған SENSATIONS сияқты), бүкіл әлемде мойындалған ұстанымнан

WALKERS сөзі айрықша компоненті болатын WALKERS SENSATIONS белгісінің

оған (SENSATIONS. – Ауд.) ұқсамайтыны жөнінде қорытынды шыға ма?

Егер со-

лай болса, бұл тұрақты атауы бар үлкен фирмалардың шағын меншік иелерінің

гудвилін еркін жұтуына әкеліп соғады. Бүкіл әлемде мойындалған ұстанымды

қатаң қолдану нәтижесінде орын алуы мүмкін әділетсіздікті қабылдаудың орны-

на Еуропа соты кейінгі «құрама белгіде» белгі элементтерінің «дербес айрық-

ша рөлін» сақтайтын жағдайларға қосымша рөл берді. Еуропа соты Thomson

Multimedia Sales v. Medion AG ісінде

118

мұндай жағдайда, яғни тауар немесе қыз-

мет біртектес болған жағдайда, «бұрыннан бар белгі өз алдына дербес рөлге

ие болғандықтан, ендігі жерде тауар мен қызмет қосынды белгімен шықса да,

қоғам оның шығу тегін сол бұрын тіркелген белгісі арқылы танитынын» мәлім-

деген.

119

Бұл пікірдің астары түсінікті, оңай болса да, «жаһандық бағалау тесті

арқылы әйгілі «жаттықтырушы мен жылқыны» алып келе ме, жоқ па?» деген

сауалды қоюға болмайды.

120

Medion сараптамасында «өтінім беруші белгісінің бір компоненті бұрын тір-

келген белгімен бірдей емес, бірақ өте ұқсас,

121

әрі бұл компонент кейінгі белгі-

де «дербес айрықша рөлге ие» жағдайда қолданылады» деген ұйғарымға кел-

ді. Aveda Corp v. Dabur India ісінде

122

3 және 5-кластардағы арнайы тауарларға

117

Specsavers Int’l Healthcare Ltd v. Asda Stores Ltd, Case C-252/12 [2013] ETMR 46.

118

Case C-120/04 [2005] ECR I–8551, [36].

119

Сондай-ақ қараңыз: L’Oréal v. OHIM and Spa Monopole (SPA THERAPY), Case T-109/07 [2009]

ECR II–675; Zero Industry v. OHIM and zero, Case T-400/06 [2009] ECR II–150*, [51], [78], [79].

120

Barbara Becker v. Harman International Industries, Case C-51/09P [2010] ECR I–5805, [AG53],

[AG56] ісінде AG Cruz Villalón «Medion»-ның «бірегей» ретінде қолданылатын жағдайларына сілтеме

жасады.

121

Bimbo SA v. OHIM, Case C-591/12P [2014] ETMR 41 (Сараптау негізінде берілген жалпы әсер

өзгеріссіз қалғандықтан, әрі «BIMBO» «BIMBO DOUGHNUTS»-тың басым элементі болғандықтан,

талдау тәуелсіз айрықша рөлін сақтаған «DOUGHNUTS»-қа қатысты жүргізілуі тиіс еді. Осындай

негізде оған бұрынғы «DOUGHNUTS» белгісі қарсы тұра алар еді).

122

[2013] EWHC 589 (Ch).

233

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

DABUR UVEDA белгісін тіркеуге берілген өтінім, сондай-ақ 3 және 6-кластардағы

тауарларды қамтитын Aveda сөзін Aveda компаниясы Біріккен Корольдік пен

қоғамдастықтағы өзінің бұрын тіркелген белгілері негізінде даулады. БК тауар

белгілерінің тізілімі «бүкіл әлемде мойындалған» дәстүрлі бағалауды қолданып,

наразылықты қабылдамағанымен, судья Арнольд Aveda апелляциясын (кем де-

генде бірқатар тауарларға қатысты) қолдады. Ол «Тіркеу ведомствосы UVEDA

сөзінің дербес мәні бар-жоғын анықтауға және ондай мәні бар болса, бұл бұ-

рын тіркелген белгі иесі мен Dabur UVEDA сатушыларының арасындағы эконо-

микалық байланыстың болуына қатысты шатастыруға алып келуі мүмкін бе?»

деген қорытындыға келді. DABUR сөзі өнімдердің басқа атауларымен бірге, «үй

белгісі» ретінде пайдаланылғанын назарға ала отырып, Dabur UVEDA тіркесін

қалыпты және адал пайдалану AVEDA оппонент белгісінің айрықша жоғары қа-

сиетімен салыстырғанда, UVEDA сөзін үлкен қаріптермен пайдаланғаны мойын-

далды, сот бірқатар ұқсас және біртектес тауарларға қатысты шатастыру туын-

дайтынын тапты. Сайып келгенде, Medion сараптамасын қанағаттандыру ортақ

элементтің, шын мәнінде, құрама белгідегі дербестілігі мен ажыратылу деңгейі-

не байланысты.

123

2.3.2. Тауарлар мен қызметтер қай кезде ұқсас болады?

Алда қозғалатын мәселе тауар немесе қызметтердің бір-бірімен ұқсастығы

жайында болмақ. Тауар белгісіне берілген өтінімнің бас тартудың салыстырмалы

негіздерінің біріне сай келетіні жөнінде шешім қабылдау кезінде әдетте бұрын

тіркелген белгі тіркелген тауар не қызметтер мен өтінім тиесілі болатын тауар не

қызметтер арасында салыстыру жүргізіледі. Негізінен, бұл қағазбастылық болып

саналады. Алайда құқықбұзушылық орын алған жағдайда сот әдетте жауапкер-

дің тауарларын іс жүзінде қандай түрде пайдаланылғанын талапкердің специфи-

кациясында көрсетілген тауарлармен салыстырады. Бұл соттың алдымен сипат-

таманы түсіндіруін, содан кейін жауапкер тауарының не қызметтерінің оған сәй-

кестігін анықтау үшін сипаттауды талап етеді.

Canon Kabushiki Kaisha v. Pathe Communications ісінде

124

жапондық Canon ком-

паниясы Германия тауар белгілерінің тізілімінде MGM компаниясының фильм-

дерге арналған CANNON белгісін тіркеуіне қарсы болды. Наразылық Canon

компаниясының «фото, кинокамералар, проекторлар, телевизиялық түсірілім,

жазу құрылғылары т.б.» арналған CANON белгісінің тіркеуіне негізделді. Осы

жерде «тауарлар ұқсамай ма?» деген сұрақ туындады. Германия Федералдық

сотының сілтемесіне жауап ретінде Еуропа соты тауар не қызметтердің ұқсас-

тығын саралау кезінде «барлық тиісті факторларды» ескеру керегін алға тартты.

Аталған факторлар қатарына «тауар не қызметтердің сипаты, олардың соңғы

123

Компоненттер ERIC CANTONA CANTO жағдайында сияқты, кейіннен актер атанып кеткен бұ-

рынғы француз футболшысының CANTO лақап атын еске түсіретіндей болса, онда олардың дербес

мағынасы болмайды: Novartis Seeds BV’s Application [2006] ETMR (82) 1158 (AP, Hobbs QC). Сондай-ақ

қараңыз: Whyte & Mackay Ltd v. Origin Wine UK Ltd [2015] EWHC 1271 (Ch) («Ортақ элемент ретіндегі

Origin сөзінің шарап пен вискиде пайдалануға қатысты дара сипаты төмен» деген сот приставы-

ның шешімі жойылды); Pia Hallstrom Ltd’s Trade Mark Application [2018] FSR 5 (AP, Alexander QC) (Сот

приставының «атау ретіндегі Pia ортақ элементі өте шектеулі айрықша рөл атқарды» деген шешімі

өзгертусіз қалды); салыстырыңыз: BGW v. Bodo Scholz, Case C-20/14, EU:C:2015:714.

124

Case C-39/97 [1998] ECR I–5507.

234

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

тұтынушылары мен пайдалану әдісі, сондай-ақ бір-бірімен бәсекелес пе, әлде

бірін-бірі толықтыра ма т.б.» мәселелер енді.

125

Тауарларды тарату тәсілдері

де маңызды фактор болуы мүмкін.

126

Құқықбұзушылық орын алған жағдайда,

Арнайы юрисдикция сотында жауапкердің өз тауарларын қалай сатқаны жөнін-

де тиісті дәлелдері де қажет болуы мүмкін.

127

British Sugar v. Robertson ісі

128

соттардың ажыратылмайтын белгі жағдайында

факторларды (яғни тәттілерді) қалай қолданғанын көрсетеді. Істегі мәселе десерт-

тің үстіне құйылатын дәмді шәрбаттың хош иісті тәтті спредке ұқсауына қатысты

еді. Судья Джейкоб «өнімдер бір-біріне ұқсамайды» деген қорытындыға келді,

мұны оларды түрлі жағдайда пайдалануға болатынымен (спредті десертке қолда-

нуға болады, бірақ әдетте олай пайдаланылмайды), тікелей бәсекелес емес еке-

німен, супермаркеттегі орындары әр жерде орналасқанымен (спред джеммен,

десерт шәрбаты десертпен бірге), физикалық жағынан ерекшеленетінімен (спред

сиропқа қарағанда анағұрлым тұтқыр), сондай-ақ нарық зерттеушілері оларды

бөлек қарастыратынымен түсіндірді.

129

Керісінше, Balmoral Trade Mark ісінде

130

виски мен шарап ұқсас тауар саналды: бұл екі өнімнің өндірушілері әртүрлі бол-

са да, әдетте оларды саудагерлер сатып алып, бірдей сауда орындарында сатады.

Тауарлардың немесе қызметтердің әртүрлі кластарда тіркелуі олардың бір-

біріне ұқсамайтынын айғақтамайды. Мысалы, (сол кездегі) Бірінші инстанция

соты «сырттай оқу курстарын әзірлеу – оқу құралдары мен баспа материалда-

рын әзірлеуге ұқсас» деген шешімге келді.

131

Белгілердің түрлі кластарға тиесілігі

маңызды емес, себебі тауар не қызметтерді жіктеу тәсілі – әкімшілік, ал олардың

ұқсастығы материалдық құқық мәселесіне жатады.

132

Сондай-ақ бұрын тіркел-

ген тауар белгісі тауарларға, ал өтінім беруші белгісі қызметтерге қатысты болса

да, соған қарамастан, олар ұқсас бола береді (және керісінше).

133

Бір сот ісінде

125

Сонда, [17].

126

Ampafrance SA v. OHIM, Case T-164/03 [2005] ECR II–1401, [53]; El Corte Ingles, Case T-443/05

[2007] ECR II–2579, [43]; Serrano Aranda v. OHIM and Burg Groep (LE LANCIER), Case T-265/09,

EU:T:2012:472, [40] (француз және голланд тілдерінде ғана) (Тауардың супермаркетте сатылуы оның

ұқсастығының әлсіз көрсеткіші болып саналады).

127

Canon, Case C-39/97 [1999] 1 CMLR 77, 95, [18]; Pzer v. Eurofood [2000] ETMR 187.

128

[1996] RPC 281, 297; cалыстырыңыз: Vedial SA v. OHIM, Case T-110/01 [2002] ECR II–5275 (CFI)

(Тағамдық май сіркесуы мен тұздықтарға ұқсас, себебі олар да сол сөрелерде сатылды), C-106/03

[2004] ECR I–9573, және Pedro Diaz v. OHIM, Case T-85/02 [2003] ECR II–4835 ісі апелляцияда

талқыланбады (қойытылған сүт пен ірімшік ұқсас деп саналады, себебі олар «сүт өнімдерінің» бір

тобына жатады, сондықтан тұтынушылар екеуі де бір кәсіпорынға тиесілі деп ойлауы мүмкін).

129

Serrano Aranda v. OHIM and Burg Groep (LE LANCIER), Case T-265/09, EU:T:2012:472, [40] (француз

және голланд тілдерінде ғана) (Бір жағынан, «тағам майы, сіркесуы, қыша, тұз және дәмдеуіштер»

және, екінші жағынан, «жаңа піскен жеміс пен көкөніс» арасындағы «шамалы ұқсастық» анықталды).

130

[1999] RPC 297, 302.

131

Institut für Lernsysteme, Case T-388/00 [2002] ECR II–4301.

132

El Corte Ingles, Case T-443/05 [2007] ECR II–2579, [38]; Isdin SA v. OHIM, Case C-597/12P,

EU:C:2013:672, [27]–[28].

133

Жауапкер қызметінің сипатына қарай, ол белгіні бір мезгілде тауарларға да, қызметтерге

де қатысты пайдалануы мүмкін. Мысалы, BMW автокөліктерін жөндеу жарнамасы автокөліктерге

де, жөндеу қызметтеріне де қатысты бір мезгілде пайдаланылады: Bayerische Motorenwerke AG v.

Ronald Karel Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905, [38]–[42]. Алайда мұндай бір мезгілде пайдалану

жайты өнімдер мен қызметтер арасындағы «нақты және ажырамайтын байланыс» орнаған

жағдайлармен шектелген: Adam Opel AG v. Autec, Case C-48/05 [2007] ECR I–1017, [27]–[28]. Тауарлар

мен қызметтердің бірдей ортақ мақсаты кездесетін өзге жағдайда, сабын мен косметика (сұлулық

пен денсаулық сақтау) спа және сауна қызметтеріне ұқсас бола алады: Costa Crociere Spa v. OHIM,

Case T-388/13, EU:T:2015:118.

235

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

шараптарға арналған BALMORAL белгісіне берілген өтінім кафе-бар қызметте-

ріне бұрын тіркелген Balmoral тауар белгісінің қолданыста болуына байланысты

қабылданбады.

134

Canon сараптамасын қолдану, жалпы алғанда, келеңсіз саналғанымен, алаң-

даушылық тудырған мәселелердің бірі – «комплементарлық» фактордың қолда-

нылуы еді. Негізгі идея қарапайым көрінеді: белгілі бір белгі атауымен сатылатын

тауардың тұтынушылары (мәселен, киім шығаратын KENZO делік) сол (немесе

ұқсас) белгідегі комплементарлық тауарлардың (мысалы, аяқкиім, хош иіс не-

месе монша сүлгілері сияқты) тауар белгісі иесінің басшылығымен сатылатынын

болжай біледі, ал бірін-бірі толықтырмайтын тауарларға қатысты (айталық, фен

немесе тоңазытқыштар) мұндай байланыс орнатылмайды.

135

Әйтсе де Ортақ юрисдикция соты аса талапшыл «эстетикалық комплемен-

тарлық» ұғымына анықтама беруге тырысты. Бір істе сот тұтынушылар екі тауар-

дың сәйкес келмеуін «әдеттен тыс немесе таңғаларлықтай» дейтіндей, «шына-

йы эстетикалық қажеттілік» жағдайында ғана тауарлар бірін-бірі толықтырушы

ретінде қарастырылатынын мәлімдеді.

136

Осы негізге сүйенгенде, аяқкиім мен

сөмке, иіссу мен киім комплементарлық саналмады, ал сөмке мен киім бірін-бірі

толықтырды.

137

Осылай сараптаудың тар мағыналылығы орынды сияқты, өйтке-

ні комплементарлықты айқындаудың өзі жауапкершілік жүктейді. Еуропа соты

дербес комплементарлық критерийі тауар не қызметтердің арасындағы ұқсас-

тықты айқындайтын жалғыз фактор болу мүмкіндігін (олардың сипаты, пайдала-

ну әдістері не тарату арналары әр алуан деген қарама-қайшылықты деректерге

қарамастан) растады.

138

Нәтижесінде практикалық қайнар көз ретінде Еуропалық одақ Интеллектуал-

дық меншік ведомствосы (EUIPO) ұқсастықты іздеу құралын әзірледі, ол қарсы-

лық немесе жою процедуралары барысында тауар белгілері бойынша бұрын

қатысушы ведомстволардың ұқсас немесе ұқсас емес және қандай дәрежеде

қаралғанын бағалау үшін пайдаланылуы мүмкін.

139

2.3.3. Шатастыру ықтималдығы

Белгі (ұқсау нәтижесі ретінде) 5(2) бөлімнің 8(1)(b) бапқа сәйкес келмеуі үшін

көрсетілуге тиіс соңғы әрі сыни элемент – «жұртшылық тарапынан бұрын тіркел-

ген тауар белгісімен байланыстыру (ассоцация) ықтималдығына сай шатастыру

ықтималдығының» орын алуы.

(i) Интерпретация межесі: кім шатасуға тиіс? Шатастыру ықтималды-

ғы өнімдердің орташа тұтынушысы тұрғысынан белгілерді тұтастай салыстыра

134

Balmoral [1999] RPC 297, 301.

135

«[Тауар не қызметтер] арасында олардың бірі екіншісін пайдалану үшін қажет немесе маңызды

деген мағынадағы тығыз байланыс орнаған кезде және тұтынушылар сол тауарларды өндіру немесе

сол қызметтерді ұсыну жауапкершілігі бір кәсіпорында деп ойлайтын жағдайларда» бірін-бірі өзара

толықтырушылық орын алады; Nanu-Nana Joachim Hoepp v. EUIPO, Case T-39/16, EU:T:2017:263, [73].

136

Sergio Rossi SpA v. OHIM, T-169/03 [2005] ECR II–685 (CFI), [62].

137

Сонда (аяқкиім мен сөмкелер); Muhlens v. OHIM, T-150/04 [2007] ECR II–2357 (қажетті немесе

маңызды); El Corte Ingles, T-443/05 [2007] ECR II–2579 (CFI, Төртінші палата, кеңейтілген құрам), [38]

(сөмкелер мен киім-кешек). Сондай-ақ қараңыз: Serrano Aranda v. OHIM and Burg Groep (LE LANCIER),

T-265/09, EU:T:2012:472, [36] (француз және голланд тілдерінде ғана) (дәмдеуіш түрлері мен көкөніс

бір-бірін толықтырады).

138

Kurt Hesse v. OHIM, Case C-50/15P, EU:C:2016:34, [23].

139

Қараңыз: http://euipo.europa.eu/sim/.

236

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

отырып қарастырылады. Sabel v. Puma ісінде,

140

Еуропа соты атап өткендей, «қа-

растырылатын тауар не қызмет түрінің орташа тұтынушысы шатастыру ықти-

малдығын жаһандық бағалау тұрғысынан шешуші рөл атқарады». Осылайша, EО

құқығы нақты тұтынушыларға назар аудармай, тұтынушының өз түсінігін қолда-

нады (олар бейхабар болуы немесе қызығушылық танытпауы мүмкін). Еуропа

соты кейінгі шешімдерінде орташа тұтынушы «жеткілікті хабардар» және «зерек

әрі байқампаз бақылаушы екенін» мәлімдеді.

141

Ықыласы жоқ тұтынушылардың

шағын бөлігі шатасса, онда жаңылыстырудың орын алмағаны.

142

Алайда бұл «ор-

таша тұтынушының» стандартты сипаттамалары, ал арнайы юрисдикция соттары

тауарлардың орташа тұтынушысының сипаттамалары тиісті секторға байланыс-

ты өзгеруі мүмкін екенін айтады.

143

Мысалы, автокөлік тұтынушылары тәтті сатып

алушыларға қарағанда мұқияттау келеді.

144

Тұтынушылар кеңес алатын кей жағ-

дайларда (мысалы, медицина қызметкерлерінен) олар аса мұқияттық танытса,

сырттай ұқсас белгілерді шатастыруы екіталай.

145

Бұдан бөлек, орташа тұтынушы-

ға тән сипаттамалар жайындағы талқылаулар әлі де мардымсыз.

146

Егер белгілі

бір тауар не қызмет тұтынушыларының кейбіреуі ерекше мұқият, бірақ басқа да

ұқыпты адамдарды ескеретін жағдайларда Ортақ юрисдикция соты бағалауды ең

төмен ықылас тұрғысынан жасау керектігі жөніндегі ойын жеткізді.

147

(ii) Қандай әлеумет? Өтінім беруші мен оппоненттің тауар не қызметтері-

нің әлеуетті нарығы бір-бірімен жиі ұштасып жатады және мақсат – тиісті жұрт-

шылықтың осындай ұштасатын сегменттерін анықтау болып табылады. Кейде

олардың кейбірінің қандай да бір өзіндік нишасы болады. Мұндай жағдайда

мынадай сұрақ туындайды: қарсыластың немесе өтініш берушінің көпшілігін

кім шатастыруы қажет?

148

Мәселен, біз орташа тұтынушының лингвистикалық

біліктілігі бұрын тіркелген белгінің шеңберіне сай анықталатынына көз жеткіздік

(мысалы, итальяндық белгіге деген наразылық итальяндық тұтынушылар тұр-

ғысынан қарастырылады). Ортақ юрисдикция соты «шатастыру ықтималдығын

140

Case C-251/95 [1997] ECR I–6191, [23].

141

Lloyd Shuhfabrik, Case C-342/7 [1999] ECR I–3819, [26]. Дара сипатты бағалау кезінде де орташа

тұтынушы маңызды рөл атқарады. 37-тарау, 3-бөлімді қараңыз.

142

Reed Executive v. Reed Business Information [2004] RPC (40) 767, [82] (Ұстаным қорғау түрінің

«шамадан тыс қамқорлығынан» сақтайды).

143

Тұтынушының назар аудару дәрежесін, тиісінше, тауарлар мен қызметтер анықтайды. Тауар-

дың белгілі бір категориясын сатып алу кезіндегі тұтынушылардың мұқияттылығы (айталық, спорт-

тық аяқкиімді) олардың белгілер арасындағы айырмашылықты байқауға ықпал етеді: Shoe Branding

Europe v. adidas, Case C-396/15P, EU:C:2016:95.

144

Picasso v. OHIM, Case C-361/04P [2006] ECR I–643, [39]; Reed Executive [2003] RPC (12) 207, 241,

[103] (Pumfrey J); [2004] RPC (40) 767, [78]. Темекі өнімдерін сатып алушылар ерекше мұқият секілді:

GRE Grand River Enterprises Deutschland GmbH v. OHIM, Case T-206/12, EU:T:2013:342, [23] (француз

тілінде).

145

Ratiopharm’s Trade Mark [2007] RPC (28) 630 (AP, Hobbs QC), [18] (Рецептуралық дәрі-дәр-

мек жағдайында медицина қызметкерлері ғана тиісті тұтынушылар болып табылады); Aventis

Pharmaceuticals v. OHIM, Case T-142/12, EU:T:2013:374, [24]–[28] (Соңғы тұтынушылардың назар ауда-

ру дәрежесі медициналық бұйымдарға қатысты салыстырмалы түрде жоғары).

146

G. B. Dinwoodie and D. S. Gangjee, ‘The Image of the Consumer in EU Trade Mark Law’, in D. Leczy-

kiewicz and S. Weatherill (eds), The Image(s) of the Consumer in EU Law (2015), 339.

147

Yorma’s v. OHIM and Norma Lebensmittellialbetrieb (YORMA’S), Case T-213/09 [2011] ECR II–19,

[25], a’d by Order, Case C-191/11P, EU:C:2012:62 (француз/неміс тілдерінде ғана).

148

Мұндағы айырмашылық – тауарлар бірдей, бірақ талапкер мен жауапкер нарықтың түрлі сег-

менттеріне бағытталған, мысалы, жоғары класты тұтынушылар немесе бюджеті қолжетімді тұтыну-

шылар секілді; Jack Wills Ltd v. House of Fraser [2014] ETMR 28, [85]–[86] (Arnold J).

237

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

бағалайтын тиісті жұртшылық бұрын тіркелген белгімен, сондай-ақ өтінім беріл-

ген белгі негізінде қорғалатын тауарлар мен қызметтерді пайдаланатын тұтыну-

шылардан құралатынын» мәлімдеді.

149

Осындай «ұштасуды» анықтауда Арнайы

юрисдикция соты оппонент пен өтінім берушінің спецификацияларын толығы-

мен қарастырады.

150

Өтінім беруші өнімдердің шарап секілді белгілі бір кате-

гориясына өтінім берген жағдайда, орташа тұтынушы өтінім беруші өнімдерді

өткізуге ниеттенген нақты сектордың емес (мысалы, кошерлік шарап құмарлар),

осы тауардың жалпы тұтынушысы ретінде анықталады. Бұл өтінім берушінің өз

стратегиясын өзгерте алатынымен байланысты.

151

(iii) Жұртшылық не нәрсеге қатысты шатасуға тиіс? Ендігі қарастырылатын

мәселе, 5(2) бөлімдегі/8(1)(b) баптағы «шатастыру ықтималдығы» болмақ. Өзінің

«классикалық» мағынасында тұтынушылар тауар не қызметтердің қайнар көзіне

немесе шығу тегі тұрғысында шатасады, яғни олар тауардың/қызметтердің ди-

зайнеріне, өндірушісіне, басқарушысына немесе жеткізушісіне қатысты шатасуы

мүмкін. Басқаша айтқанда, классикалық шатастыру түрі тұтынушылар тауар не

қызметтерді бір ұйымнан шығады деп есептейтін, ал іс жүзінде олар тәуелсіз

басқа ұйымнан шығатын жағдайларға байланысты болып келеді. Шатастырудың

классикалық бұл түрі тауар не қызметтің қайнар көзін неғұрлым кеңірек түсі-

нуге мүмкіндік береді.

152

Яғни егер тұлға белгі пайдаланушыларының арасында

әлдеқайда кеңірек экономикалық байланыс бар, мысалы, тауарды еншілес ком-

пания немесе тауар белгісі иесінің лицензиаты ұсынады деп жаңсақ ойлайтын

болса,

153

онда 5(2) бапқа сәйкес ол шатасады.

154

Сондай-ақ белгіні пайдаланушы

тұтынушыларды тауар белгісінің иесі кәсіпкердің жөндеу қызметтеріне «рұқсат

бергеніне» сендірсе, шатасуға жол берілуі мүмкін.

155

(iv) Ықтималдық қаупі ретінде. Көбіне бұл сараптаудың «ықтималдық» та-

лабы ретінде жиі бағаланбайды. «Ықтималдық» термині мүмкіндікке қарағанда

болжауға көбірек келеді, соттар мұны шатастыру ықтималдығының талабы ре-

тінде интерпретациялады: тауар белгісінің иесіне тіркеуге (немесе пайдалануға)

арналған кейінгі өтінім негізінде шатастырудың сөзсіз орын алатын ықтимал-

дығын дәлелдеудің қажеті жоқ (ықтималдық балансын негізге ала отырып).

156

Меншік иесі осындай менталдық жай-күйдің ғана пайда болу қаупі бар дегенге

149

Apple Computer v. OHIM and TKS-Teknosoft (QUARTZ), Case T-328/05 [2008] ECR II–104*, [23]

(баса назар аударылды); ancotel v. OHIM and Acotel, Case T-408/09 [2011] ECR II–151*, [38] (француз

және неміс тілдерінде ғана); The Cartoon Network v. OHIM, Case T-285/12, EU:T:2013:520, [19]; a’d

C-670/13P, EU:C:2014:2024.

150

Zero Industry v. OHIM and zero Germany, Case T-400/06, EU:T:2009:331, [39].

151

Ella Valley Vineyards (Adulam) v. OHIM, Case T-32/10, EU:T:2012:118, [29]; Zero Industry v. OHIM

and zero Germany, Case T-400/06, EU:T:2009:331, [38].

152

Canon KK v. MGM, Case C-39/97 [1998] ECR I–55077, [29]–[30].

153

Біріздендіруге дейінгі және еркін қозғалыстағы прецеденттік құқық контексінде Еуропа соты

«бір кәсіпорынның, лицензиаттың, бас компанияның, сол топтың еншілес компаниясының немесе

эксклюзивті дистрибьютордың айналымға енгізген өнімдерін қамтитын бірқатар жағдайларды»

анықтады; қараңыз: IHT v. Ideal Standard GmbH, Case C-9/93 [1994] ECR I-2789, [34].

154

BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] 1 ECR I–905, [AG45]; BMW v. Technosport London Ltd [2017]

EWCA Civ 779 ісіндегі Бас адвокаттың пікірі.

155

Салыстырыңыз: UKIPO Trade Marks Manual (2017) 184 («Шатастыру ықтималдығы, негізінен,

шатасу қатардағы тұтынушының санасында пайда болады дегенді білдіреді…»).

156

C-39/97 [1998] ECR I-5507, [29] ісі («Қарастырылатын тауарлардың немесе қызметтердің бір

кәсіпорыннан немесе жағдайға қарай экономикалық байланысы бар кәсіпорындардан шыққанына

жұртшылықтың сену қаупі шатастыру ықтималдығына жатады») (баса назар аударылды).

238

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

дәлел келтіруі жеткілікті.

157

Судья Арнольд айтқандай: «Орташа тұтынушының

шатасу-шатаспауы – біржақты мәселе. Бұл орташа тұтынушының зеректік стан-

дартын қолдана отырып, шатасудың бар-жоғын немесе болашақта орын алу

мүмкіндігін бағалауды талап етеді. Прецеденттік құқықтан бұл мүмкін емес де-

геннен гөрі ықтимал дегенді білдірмейтінін білеміз. Бұл соттың араласуын ақтау

мақсатында айтарлықтай ықтимал дегеннен хабар береді».

158

Кейінірек қарас-

тырылған «жұртшылықтың қомақты бөлігінің» шатасу талабымен үйлескенде,

бұл критерий талқылауға тұрарлық. Болашақта тиісті қоғамның елеулі, бірақ

әлі анықталмаған азшылықтың шатасып кету қаупі болуы мүмкін деген пікір-

лерді қабылдайды.

159

Сондықтан тәуекел айтарлықтай елеулі болу керегін еске

сала отырып, бұған қарсы тұру маңызды. Арнайы юрисдикция соттары шынайы

әрі, тиісінше, негізделген шатастыру ықтималдығының бар-жоғын қарастыруға

тиіс;

160

болжам арқылы және алыстан шатасу жеткіліксіз саналады.

161

Мarca Mode

ісінде

162

Еуропа соты шатастырудың ықтималдығын болдырмаудың бір ғана қа-

білетсіздігі жеткіліксіз екенін көрсетті.

(v) Шатасу көлемі қандай? Жосықсыз бәсеке құқығына сәйкес, «жұртшылық-

тың қомақты бөлігінің» алдап-арбауға түскенін көрсету қажет.

163

Керісінше, ор-

таша тұтынушының заңдағы анықтамасын қабылдайтын Еуропалық тауар белгісі

құқығы нақты қанша адамның шатасқаны маңызды емес; бұл жерде «Орташа

тұтынушы шатасып кете ме?» деген сұрақ туындайды. Кей мағынада бұл құқық

«бір белгінің екіншісіне әсер етуі бір ғана көзқарасты мойындайды» дегенді

білдіреді. Алайда Interflora Inc. v. Marks & Spencer plc ісінде

164

Үлкен сот тауар

белгісі құқығындағы «бірмағыналы ереже» әрекет ететін дәйектен (яғни бұрын

ағылшын заңында теріс пиғылды жалған және диффамация деп танылғанның

баламасынан) бас тартты. Судья Арнольд прецеденттік құқықты мұқият шолып

шығып, орташа тұтынушы (әсіресе немқұрайды әрі мұқият, сондай-ақ жауап-

сыз немесе қызығушылық білдірмейтін тұтынушылардың ықтимал түсініктерін

елемейтін) бағалау стандартын көрсетеді, алайда олардың барлығының бірдей

қорытындыға келуі міндетті емес деп тапты. Мәселе олардың қомақты саны-

ның шатасуында.

165

Осындай шешім шығарған судья Interflora v. Marks & Spencer

(№1) ісіндегі

166

лорд-судья Люисонға қарағанда, Reed Executive v. Reed Business

Information ісіндегі

167

лорд-судья Джейкобтың көзқарасын құптаған сыңайлы.

Аталған мәселелер бойынша Еуропа сотынан түсініктеме алған жөн болар еді.

157

Interora Inc. v. Marks & Spencer plc [2013] EWHC 1291 (Ch), [224], [185].

158

АҚШ балама контексіндегі сыни көзқарасты қараңыз: B. Beebe, ‘Search and Persuasion in Trade

Mark Law’ (2005) 103 Mich L Rev 2020; M. Grynberg, ‘Trade Mark Litigation as Consumer Conict’ (2008)

83 NYU L Rev 60; M. A. Lemley and M. McKenna, ‘Irrelevant Confusion’ (2010) 62 Stanford L Rev 413; A.C.

Yen, ‘The Constructive Role of Confusion in Trade Mark’ (2014–15) 93 NC L Rev 77.

159

Lloyd Schuhfabrik, Case C-342/97 [1999] ECR I–3819, [AG24].

160

Сонда, [AG20]. Сондай-ақ қараңыз: Marca Mode CV v. Adidas AG, Case C-425/98 [2000] ECR

I–4861, [AG35] («Белгілер шынайы әрі тиісті түрде негізделген шатастыру қаупі болмаса тіркеледі»).

161

Case C-425/98 [2000] ECR I–4861, [40]–[42].

162

33-тарау, 4-бөлімді қараңыз.

163

[2013] EWHC 1291 (Ch).

164

Қараңыз: [224].

165

Reed Executive Plc v. Reed Business Information Ltd [2004] EWCA Civ 159, [2004] RPC (40) 767, [82].

Сондай-ақ назар аударыңыз: Societe de Produits Nestle SA v. Unilever plc [2003] ETMR 681, 692, [30]

(Jacob J) («Орынды сақтық танытқан тұтынушылардың елеулі бөлігінің шатасуы жеткілікті»).

166

[2012] EWCA Civ 1501, [2013] ETMR (11) 152, [33]–[36].

167

Қараңыз: Bently and Sherman (2014), 990–1.

239

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

(vi) Белгімен «байланыстыру» шатастыруға жата ма? Тауар белгілерінің

бірінші директивасынан кейін пайда болған үлкен даулы мәселе – бір белгі

өзгесін еске салатын кезде байланыстыру ықтималын анықтау шатастыру ық-

тималдығы критерийін қанағаттандыра ма?

168

Бұл мәселе Sabel v. Puma ісінде

шешімін тапты, онда Еуропа соты осы критерийге сәйкес, белгілерді жай ғана

байланыстыруға тыйым салынбайтынын анықтады.

169

Sabel компаниясы астын-

да Sabel сөзі жазылған «секірген мысық» бейнесі салынған неміс құрама тауар

белгісіне өтінім берді. Спорт киімдерінің әйгілі бренді болып саналмайтын және

аса таныла қоймаған Puma коммерциялық ұйымы өзінің «секірген мысық» бей-

несі салынған бұрынғы таза графикалық не бейнелеу белгісінің негізінде өтінім-

ге қарсы шықты (38.4-суретті қараңыз). Іс жүргізген сот тұтынушылардың ком-

мерциялық қайнар көзге қатысты шатаспағанын анықтады, сондықтан мәселе

жалпы «секірген мысық» тұжырымдамасына негізделген белгілер арасындағы

байланысу критерийін қанағаттандыруда болды. Бұл сұраққа теріс жауап берген

Еуропа соты «байланыстыру ықтималының тұжырымдамасы шатастыру ықти-

малдығының тұжырымдамасына балама емес, алайда оның аясын анықтау үшін

қызмет етеді» деген шешім шығарды.

170

Кейіннен бұл Marca Mode ісінде сот ар-

қылы расталды.

171

(vii) Шатастырудың бастапқы мүддесі. Ықтимал шатасу әдетте сауда ба-

рысында бағаланғанымен, талдау қандай да бір коммерциялық мәмілеге де-

йін туындаған, алайда «Мәміле кезінде түзетілетін «бастапқы қызығушылықпен

шатастыруға» жата ма?».

172

Бұл жерде жиі келтірілетін мысал – жол бойындағы

кафе (Sherman’s Cafe деп айталық); кафе автомагистральға саяхатшылардың нақ-

ты тауар белгісі иесінің (мәселен, MCDONALDS) өнімін немесе қызметтерін ала

алатынын көрсететін белгілерді орнатады, десек те жүргізуші кафеге бұрылып

тоқтаған кезінде онда Sherman’s тағамдарының ғана сатылатынына көзі жетеді.

Тұтынушылардың белгілі бір бөлігі барған жерінде қалып, Sherman’s гамбургерін

сатып алады; бұл кезде олар MCDONALDS-пен қандай да бір байланыс туралы

ойланбайды; алайда нақ сол McDonalds-қа деген «бастапқы мүдде» оларды сол

жерге алып барған еді. Мұндай тәсілді «өзгенің тауар белгісін пайдалану тұты-

нушылардың іздестіру шығынын азайтпайды» деген экономикалық негізде және

оның әдепке жатпайтыны туралы интуитивтік ойға сай даулауға болады.

173

Och-Ziff Management Europe Ltd v. OCH Capital Ltd ісінде

174

Үлкен сот «шатас-

тыру ықтималдығы – шатастырудың бастапқы мүддесін қамтиды» деген шешім

шығарды.

175

Судья Арнольд «заңды бұзды деп саналған іс-әрекеттер тауар бел-

гісін жарнамада пайдалануды қамтығандықтан,

176

«шатастыру ықтималдығы»

168

Case C-251/95 [1997] ECR I–6191.

169

Сонда, [18].

170

Marca Mode, Case C-425/98 [2000] ECR I–4861, [40]–[42].

171

INTA Board Resolution, Initial Interest Confusion (18 September 2006); мына сілтемеден көруге

болады: http://www.inta.org/Advocacy/Pages/InitialInterestConfusion.aspx.

172

I. Fhima, ‘Initial Interest Confusion’ (2013) 8(4) JIPLP 311; J. Rothman, ‘Initial Interest Confusion:

Standing at the Crossroads of Trademark Law’ (2005–6) 27 Cardozo L Rev 105.

173

[2010] EWHC 2599 (Ch), [2011] ETMR 1, [79]–[101].

174

Сондай-ақ қараңыз: Interora Inc. v. Marks & Spencer plc [2013] EWHC 1291 (Ch), [306]; BSB

Group v. Microsoft [2013] EWHC 1826 (Ch), [82] (Asplin J).

175

40-тарау, 6.4 -бөлімді қараңыз.

176

40-тарау, 6.5-бөлімді қараңыз.

240

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сауда орнындағы шатастырумен ғана шектелмейді» деген тұжырымға келді.

Сонымен қатар (40-тарауда талқыланатын) «негізгі сөз арқылы жарнамалау»

жағдайлары да бастапқы репрезентацияның, яғни интернеттегі іздеуге жауап

ретінде бірден пайда болатын жарнаманың түсініксіз болған кезінде шатасты-

ру ықтималдығы орын алатынын білдіреді. Тұтынушы жарнама берушінің уеб-

парақшасын «шерткеннен» кейін барып, ондағы мән-жайлар анықталады.

177

Алайда Апелляция соты кейіннен бұл қағиданы сынға алып, оның қолданысын

қатаң шектеді.

178

Бастапқы қызығушылықпен шатастыру жарнама берушіге тең-

дестірілген бәсеке жүйесі арқылы қойылған талаптан артық міндеттеме жүктер

еді. Och-Ziff ісінде анықталғандай, бұл жарнама берушілерге тұтынушылардың

саналы түрде таңдау жасауына мүмкіндік беру міндетін емес, шатастыруға жол

бермеу міндетін жүктейді.

(viii) Саудадан кейінгі шатастыру. Өнімді сауда орнынан емес, қашықтан

көретін тұтынушыларды шатастырудың алдын алу мақсатында тауар белгісі ие-

лерінің құқықтарын кеңейтуде бірқатар талпыныс жасалды.

179

Тауар белгісінің

айырмашылығы мен оны «пайдалану» секілді мәселелерді талқылауда Еуропа

соты сатудан кейінгі ортадағы белгімен танысу белгіге ие болған ерекшелік қа-

білетін беретінін немесе оның белгі ретінде жұмыс істеу қабілетіне қауіп төндіре

алатынын көрсетті.

180

Осылайша, Arsenal ісінде

181

сот «футбол шарфына ARSENAL

белгісін пайдалану белгінің маңызды функциясына қауіп төндіруге қабілетті»

деп ұйғарым жасады, әйтсе де тауарды сату кезінде белгі тұтынушыларды тауар-

дың футбол клубының бақылауымен өндірілген ресми тауар емес екені жөнін-

де хабардар еткен болатын. Мұндай әрекет белгіні қашықтан көргендер «шарф

атаулы шын мәнінде футбол клубынан келді» деген ойда қалмау үшін жасалған-

ды. Алайда бұл тұжырым қоссәйкестік талабымен байланысты болды. Керісінше,

Picasso ісінің шешімінде шатастыру ықтималдығы тұрғысында мейлінше қатаң

ұстаным қабылданды.

182

Мұнда автомобильдерге арналған PICASSO белгісінің

иесі Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосында (OHIM) автомобильдерге PICARO

белгісінің тіркелуіне қарсылық білдірді. Төменгі сатыдағы арнайы юрисдикция

соттары наразылықты қабылдамағандықтан, PICASSO бұрын тіркелген белгі-

нің иесі «орташа тұтынушы аса мұқият болмайды, өйткені көптеген тұтынушы

РICARO автокөлігін сатып алғанын кейін (жолда) байқайды» деген шағыммен

Еуропа сотына жүгінді. Сот бұл дәлелдерді жоққа шығара отырып, Arsenal ісін

шатастыру ықтималдығымен байланысты емес іс ретінде анықтады және онда

жалпы ережені әсіресе «орташа тұтынушыны» анықтайтын көптеген ережелер-

ге қайшы келетіндей етіп белгілеу болжанбаған.

177

Interora v. Marks and Spencer plc [2014] EWCA Civ 1403, [152]–[158] (Kitchin LJ).

178

Талқылау үшін қараңыз: P. O’Byrne and B. Allgrove, ‘Post-sale Confusion’ [2007] JIPLP 315 (Сату-

дан кейінгі шатастыру маңызды емес, бірақ ол өздігінен шатастыру ықтималдығын анықтауды ақ-

тамайды деген тұжырым). Сондай-ақ қараңыз: M. McKenna, ‘A Consumer Decision Making Theory of

Trademark Law’ (2012) 98 VLR 67, 130–3.

179

Қараңыз: 40-тарау, 10.1-бөлім.

180

Case C-206/01 [2002] ECR I–10273. Функцияларға шолуды 40-тарау, 10-бөлімнен қараңыз.

181

Claude Ruiz Picasso v. OHIM, Case 361/04P [2006] ECR I–643, [60].

182

[2011] EWHC 244 (Pat).

241

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

Datacard v. Eagle Technlogies ісінде

183

судья Арнольд прецеденттік құқыққа

шолу жасап, кей жағдайларда сатудан кейінгі шатастыру орын алуы мүмкін еке-

нін анықтады. Судья Picasso ісі бойынша шыққан шешімді Arsenal ісінің шешіміне

күмән келтіруге бағытталған деп санамайтынын мәлімдеді. Сатылымнан кейінгі

шатастыру орынды болуы мүмкін жағдайлардың бірі – қайта сатып алуға алып

келетін жағдай. Datacard v. Eagle фактілері мұның мүмкін екенін еске салды: тұ-

тынушылар жауапкер сайтынан принтерге арналған таспаны сатып алды, олар

таспаны үшінші тұлғалар өндіретінін және Datacard принтерлерімен үйлесімді

екенін білді. Алайда Datacard фирмалық белгісі басылған қаптаманы алған тұты-

нушылар «өнімдерді Datacard дайындаған ба, әлде уеб-сайт операторы таспаны

өндіруге лицензия алған ба» деген ойға қалды. Осындай тұлға саудасын жал-

ғастырған болса, онда «сатудан кейінгі» шатастыру сауда орнындағы шынайы,

материалдық шатастыруға айналар еді. Дегенмен судья Арнольдтың нақты нені

меңзегені әлі түсініксіз.

(ix) Айырмашылық (даралық) пен репутацияның маңызы. Арнайы юрисдик-

ция соты шатастыру ықтималдығын бағалағанға дейін тараптардың белгілері

немесе тауарлары, не қызметтері ең төменгі деңгейде ұқсас болуы керек, әйтсе

де Еуропа соты шатастыру ықтималдығын бағалауда бұрын тіркелген белгінің

өзіне тән және кейін пайда болған даралығы аса маңызды фактор саналатынын

атап өтті. Басқаша айтқанда, «шатастыру ықтималдығы пайда болу үшін екі

тауар белгісіндегі тауар не қызметтердің ұқсастығын жіті анықтауда Арнайы

юрисдикция соты «бұрын тіркелген тауар белгісінің айрықша қасиетін, әсіресе

оның репутациясын» ескеруге тиіс.

184

(x) Қоғам мүддесі/белгіге қойылатын қолжетімділік талабы. Кей жағдай-

ларда тұлғаның тіркелген тауар белгісін пайдалануы нақты талаптарды немесе

құрылғыларды таңдаудың шектеулі болуын көрсетуі мүмкін. Демек, шатастыру

ықтималдығын қарастыру кезінде Арнайы юрисдикция соты трейдерлердің ер-

кіндігін қорғау қажеттілігін ескеруге міндетті ме? Adidas v. Marca Mode ісінде

185

осы мәселе қозғалды. Сот ісі Adidas компаниясы шығаратын спорт киіміндегі

үшжолақты белгіні бұзатын екі жолақты пайдалануға қатысты қозғалған еді. Егер

екі немесе төрт жолақ үш жолаққа ұқсас саналса, онда спорт киімін өндіруші-

лердің еркіндігі ерекше шектелер еді.

186

Сот бұл ұсынысты қабылдамады, өйткені

«талап тиісті жұртшылықтың қабылдау мәселесі болып саналатын шатасуды ба-

ғалауда ешқандай рөл атқармайтынын» мәлімдеді.

187

Егер мұндай пайымдаулар

назарға алынса, онда тауар белгісі иелерінің құқықтары бұзылады деп сендір-

ді. Нақты фактілерге сәйкес, Adidas тауар белгісі белгілі бір позициялардағы тік

жолаққа жатты, сондықтан оны басқа тәсіл арқылы пайдалану Adidas компа-

ниясының тауар белгісін тіркеуіне ықпал еткен жоқ

188

және белгіні меншіктеу

183

Canon KK v. MGM, Case C-39/97 [1998] ECR I–55077, [24]. Intermark Srl v. OHIM, Coca Cola Case

T-384/13, EU: T: 2015: 158 ісінде Coca-Cola белгісінің күшейтпелі дара қасиеті немесе күшті тұсы өтінім

берушінің RIENERGY COLA сөзіндегі Cola сөзінің ортақ термин екеніне қарсы шықты; шатастыру

ықтималдығы негізделді.

184

Case C-102/07 [2008] ECR I–2439.

185

Сонда, [17].

186

Сонда, [30].

187

Сонда, [32]. Бұл дара қасиеті әлсіз, дескриптив немесе кең таралған элементтері әлсіз белгілерді

қорғау аясына қатысты; дара сипатты талдау жайында 2.3.1-бөлімді қараңыз.

188

Electrolux Ltd v. Electrix Ltd (1954) 71 RPC 23, 31; The European v. The Economist [1998] FSR 283, 291.

242

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ережелері (атап айтқанда, даралық) бәсекелестердің еркіндігін қамтамасыз ету-

ге жеткілікті еді.

2.3.4. Дәлелдеу мәселесі

Белгіні басқа белгімен шатастыруға бола ма, жоқ па? Бұл – соттың ғана ше-

шім шығарып, жеке өзі ғана шешетін мәселе. Ол куәгерлер алдында іс бойынша

шешім шығарудан бас тарта алмайды.

189

Еуропа одағының тауар белгісі регла-

ментінде (EUTMR) дәлелдер ұсынудың болжалды тәсілдерінің тізімі берілген,

онда шатастыру ықтималдығы сараптауына қатысты дәлелдер категориясы

қамтылған.

190

Шатастыру ықтималдығының бар-жоғын зерттеу сипаты белгінің пайдаланы-

луына байланысты өзгеріп отырады. Әдетте Тіркеу ведомствосы салыстырма-

лы негіздерді тыңдаған кезде (міндетті болмағанымен де) белгіні пайдаланып

үлгермейді, сондықтан іс жүзінде шатасу дәлелденбейді. Сол себепті кейінірек

қаралатын дәлелдердің бірқатар категориялары көбіне құқықбұзушылық жө-

ніндегі талап-арыздарға қатысты түзіледі. Керісінше, тіркеуден кейін белгі жа-

рамсыз деп танылуы мүмкін, себебі (құқықбұзушылық туралы талап қойылған

жағдайда да) бұл белгі пайдаланылады және, осылайша, нақты шатасудың дә-

лелдемелері болуы мүмкін.

191

Дәлелдер болмаған жағдайда Арнайы юрисдикция соты шатастыру ықти-

малдығы туралы интуитивтік және болжамды қорытынды жасайды. Осы тұрғы-

дан алғанда, Арнайы юрисдикция соттары «белгілер қалыпты және адал ниет-

пен пайдаланылады» деген ұйғарымға келді.

192

Бұлай деп болжам жасауының

себебі:

«[Бұрынғы] белгіні шартты пайдалану болжанбаған жағдайда, кейінгі тауар

белгісі жұртшылық арасында шатастыру ықтималдығын тудыра ма?» деген сұ-

рақтың жауабы әрқашан теріс болады. Көпшілік қауым бұрын тіркелген белгіні

ешқашан көрмеген болса, кейінгі белгіні олар шатастыра алмайды. Осылайша,

шатастыру ықтималдығын қарастыру кезінде бұрын тіркелген белгіні (және ке-

йінгі белгінің) пайдалануды болжау қажет.

193

Белгі пайдаланған жағдайларда соттар әдетте шатасудың бар-жоғын анық-

тауда көмек ретінде дәлелдердің түр-түрін пайдалана алады. Мысалы, Арнайы

юрисдикция соты өтінім беруші өтінімді бергенге дейін немесе жарамсыз деп

жариялау үшін, өтінім бергеннен кейін белгіні пайдаланған жағдайларда нақты

189

EUTMR, Art. 97 (Атап айтқанда, жарнамалық брошюраларға, каталогтарға, жарнамалық сызба-

ларға, клиенттердің және/немесе нарық зерттеулеріне және аффидевиттерге сілтеме жасай отырып).

190

Алайда тіпті құқықбұзушылық контексінде тұтынушының іс жүзінде шатасуын дәлелдеу мін-

детті емес: BMW v. Technosport London Ltd [2017] EWCA Civ 779, [24] (Floyd, LJ).

191

Бұл болжам құқықбұзушылыққа да қатысты: Roger Maier v. ASOS Plc [2015] EWCA Civ 220

(Құқықбұзушылықта белгі тауар не қызметтердің толық спецификациядағы нақты қолданысында

ғана емес, шартты және адал пайдалану негізінде бағалануға тиіс).

192

React and Device Trade Mark [1999] RPC 529, 532; Reed Executive [2004] RPC (40) 767, [80]–[81]

(Jacob LJ).

193

Құқықбұзушылық контексінде: Comic Enterprises Ltd v. Century Fox Film Corporation [2016]

EWCA Civ 41, [102] (Іс жүзінде шатасуды дәлелдеу, оның ішінде тиісті жұртшылықтың талапкерді

танымал жауапкермен арада байланысы бар деп ойлаған «кері бағытты» шатасуға сенімі деп түсіну

еді); Enterprise Holdings, Inc v. Europcar Group UK Ltd [2015] EWHC 17 (Ch), [208]–[215].

243

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

шатасудың дәлелдемелерімен хабардар етілуі мүмкін. Талапкер зерек сатып

алушының шынайы шатасуына орай айғақтарын ұсына алса немесе іс жүзіндегі

шатасуды дәлелдейтін іс-әрекет мысалдарын келтірсе (жауапкердің тауары не

қызметіне байланысты тіркеу иесіне жасалған телефон қоңырауы немесе қате

жолданған хат сияқты), оның соттағы позициясы мықты болады.

194

Кей жағдайларда нақты шатасудың дәлелдері болмауы да дәлел болуы мүм-

кін (әсіресе белгілер әжептәуір уақыт ішінде параллель пайдаланылған жағдай-

ларда кездесуі ықтимал).

195

Алайда шатастырудың дәлелін ұсынуға қабілетсіздігі

сот ісіндегі соңғы шара деуге болмайды.

196

Шатасудың орын алмағанын түсін-

діретін өзге де себептер ұшырасуы ықтимал. Бұған тұтынушылар өздерінің жа-

ңылысқанын сезбейтіндей, толық шатасу ықтималдығын жатқыза аламыз. Басқа

жағдайда, тиісінше, дәлелдер келтіру өте қиын болуы мүмкін.

(i) Саудадағы дәлелдер және сарапшының қорытындысы. Кейде тараптар сау-

да дәлелдері мен сарапшының қорытындысына сүйенуге тырысады.

197

Мұндай

деректердің қабылдануы оның қандай мәселеге қатысты екеніне байланысты.

198

Бұрыннан қалыптасқан пікір бойынша сарапшы қорытындысында пайдалану-

дың шатастыру екеніне негізгі мәселе ретінде қарамауы қажет;

199

мұның орнына

ол сауда-саттық құрылымы сияқты ұғымдарды шынайы түсіндірумен шектелуге

тиіс.

200

(іі) Сауалнама. Тараптар кейде белгілердің ажырата алмайтын деңгейге де-

йінгі ұқсастығын көрсету үшін сауалнама ұсынуға немесе осындай сауалнама

барысында жинақталып, іріктеген куәгерлер тобының дәлелдерін ұсынуға тілек

білдіреді. Мұндай дәлелдерді ұсыну үшін

201

соттың рұқсаты қажет және таяуда

қабылданған прецеденттік құқыққа сәйкес судьялар мұндай дәлелдемелер-

ге «ерекше немесе әдеттен тыс» жағдайларда ғана рұқсат береді.

202

Себебі сот

194

Stichting BDO v. BDO Unibank [2013] EWHC 418 (Ch), [167] (Arnold J); Assos of Switzerland SA v.

Asos plc [2013] EWHC 2831 (Ch), [96]  (Rose J). Дегенмен кейіннен Апелляция соты бұл шешімнің

күшін жойды; [2015] EWCA Civ 220, [80]–[90] (Kitchin LJ). Талапкердің күнделікті киім-кешегі арнайы

арналар бойынша шағын ауқымда сатылып және Бірінші инстанция соты судьясы талапкердің

барлық тауарларға арналған (тіпті қысқартылған спецификация үшін) ASSOS атты қауымдастықтың

тауар белгісін шартты және адал пайдаланылуын қарастырған жағдайында, мұндай ұстаным

күнделікті киімді елеулі ауқымда кәдімгі бөлшек сауда дүкендері мен интернетте сатуды болжап,

белгілер конфликтісіне алып келер еді.

195

Phones 4U Ltd v. Phones4u.co.uk Internet Ltd [2006] EWCA Civ 244, [2007] RPC (5) 83; 32Red plc

v. WHG (International) Ltd [2011] EWHC 62 (Ch), [102] (Henderson J); The Cartoon Network v. OHIM,

T-285/12, EU:T:2013:520, [54] ; a’d C-670/13P, EU:C:2014:2024.

196

Sämaan v. Tetrosyl [2006] FSR (42) 849, [58] (Kitchin J).

197

Rihanna Fenty v. Arcadia [2013] EWHC 1945 (Ch) (Birss J) (сауда куәгерлері мен сарапшылар

арасындағы айырмашылық).

198

Рұқсат CPR, r. 35.4 сәйкес Тіркеу ведомствосына рұқсат алынуға тиіс, қараңыз: UK IPO, Survey

Evidence and Expert Witness Evidence (2012) TPN 2/2012.

199

esure Insurance Limited v. Direct Line Insurance Plc [2008] EWCA Civ 842, [2008] ETMR (77) 1258,

[62] (Arden LJ); The European v. The Economist [1998] FSR 283; cалыстырыңыз. Guccio Gucci SpA v. Paolo

Gucci [1991] FSR 89.

200

George Ballantine v. Ballantyne Stewart [1959] RPC 273; The European v. The Economist [1998] FSR

283, 291 (Millett LJ).

201

Interora Inc. v. Marks & Spencer plc [2012] EWCA Civ 1501, [2012] FSR (21) 415, [149]. Пилоттық

зерттеу жүргізуге рұқсат қажет етілмейді.

202

Сонда, [150]. Бұдан әрі қараңыз: Interora Inc. v. Marks & Spencer plc (No. 2) [2013] EWCA Civ

319, [2013] FSR (26) 559.

244

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

дәлелдердің құндылығын олардың дәлелдеу басымдығымен теңгеруі қажет.

203

Әдетте сауалнама аса шығынды шара, себебі сауалнама жүргізумен қатар, оның

шынайылығын анықтауға қосымша шығын жұмсалады. Шығыннан бөлек, сот-

тардың сауалнамаға дәлелдеу басымдығы мығым деп қарауы да сирек жағ-

дай. Мұның себептерінің бірі – сауалнамалардың әрдайым сынға ұшырауы.

204

Дегенмен одан да маңыздысы: сауалнама тараптардың дәлелдері ұсына алма-

ған қандай да бір түсініктер беруі екіталай. Бұл әсіресе қарапайым тұтыну тауар-

лары мен қызмет көрсету жөніндегі істерге қатысты, мұндай жағдайда сот са-

рапшы қорытындысын не тұтынушылар сауалнамасын талап етпей, өзін орташа

тұтынушының орнына қоя алады.

205

Сауалнаманың қандай да бір құндылығы

болмаса, мұндай сауалнама барысында келтірілген тұтынушы куәліктерінің бе-

рері аз (әсіресе пікір сұралатын мәселеде шатастыру ықтималдығы орын алған

жағдайда).

206

Өтінімдерге қатысты істерде Тіркеу ведомствосы да ұқсас ұстаным-

ға сүйенеді.

207

(iii) Ниет. Ниет – салыстырмалы негіздерді талдауға қарағанда, құқықбұзу-

шылық істерінде көбірек ескерілетін фактор. Бұған дейін атап өткеніміздей, өті-

нім берушінің белгісі бұрын тіркелген белгіге қайшы келе ме, бұрын тіркелген

белгіні пайдалану кейінгі белгі құқығын бұза ма, жоқ па, ол шатастырудың қан-

дай да бір ниетінің болғанына байланысты емес. Бірақ бұл ниеттің іске мүлде қа-

тысы болмайды дегенді білдірмейді. Британ соттары да «ұстаным – тарихи тұр-

ғыдан алғанда, маңызды жайт» деген пікірді ұстанған. Әдетте соттар Slazenger v.

Feltham ісіндегі

208

Апелляция соты шешіміне сілтеме жасайды, онда «теннис ра-

кеткасына demon сөзі жазылып, ібілістің басы бейнеленген талапкер белгісінің

құқығы жауапкердің DEMOTIC деген сөзді пайдалануы арқылы бұзылған» деген

шешім шыққан еді. Дәлелдер тиянақты үйлестіре берілгенімен, сот жауапкердің

талапкер сөзінің мәніне мейлінше жақын және сөздіктен оңай таба алатын сөзді

әдейі іздегенін назарға алды. Лорд-судья Линдлэй:

«Әркім жалпы түсінікті қолдануы керек, егер сіз талпынған іс-әрекет мүмкін-

дігінше алдап-арбау арқылы жасалуға тиіс деп ойласаңыз, онда оның кездейсоқ

203

Interora Inc. v. Marks & Spencer plc [2012] EWCA Civ 1501, [2012] FSR (21) 415, [150] («Шығын-

пайда» талдауы); Interora Inc. v. Marks & Spencer plc (No. 2) [2013] EWCA Civ 319, [2013] FSR (26) 559,

[26]–[27] (Алынған дәлелдердің нақты құндылығы болғаны жөн).

204

Тиянақты зерттеу критерийіне Imperial Group plc v. Philip Morris [1984] RPC 293, 310 алынған

Whitford Guidelines жатады. Лорд-судья Джейкобтың Interora Inc. v. Marks & Spencer plc (№ 2) [2013]

EWCA Civ 319, [2013] FSR (26) 559, [33] ісіндегі түсініктемесіне мән беріңіз: «Адал зерттеу жүргізуге

жол ашық әрі ол, шын мәнінде, куәгерлердің құнды айғағына айналады».

205

Interora Inc. v. Marks & Spencer plc [2012] EWCA Civ 1501, [2012] FSR (21) 415, [45]–[56]; cалыс-

тырыңыз: Schuh Ltd v. Shhh … Ltd [2011] CSOH 123, [16] (Сот өз реакциясына күмәнмен қарауы керек

деп мәлімденді).

206

Interora Inc. v. Marks & Spencer plc ісінде [2012] EWCA Civ 1501, [2012] FSR (21) 415, [137],

лорд-судья Люисон соттың «сауда жасау әдеттері», «нарық сипаттамалары» және тауар сатылатын

құралдар жайында хабардар болуы қажет екенін мойындады. Сонымен қатар куәгерлер тауарға

қатысты сотқа беймәлім өзінің «кездейсоқ реакциясының» пайдалы дәлелін келтіре алады немесе

шынайы сауалнама нәтижелерін күшейтеді. Кең ауқымды зерттеу диапазонының қажеттігі жөніндегі

аргументті қараңыз: Weatherall, ‘The Consumer as the Empirical Measure of Trade Mark Law’ (2017) 80

MLR 57.

207

UK IPO, Survey Evidence and Expert Witness Evidence (2012) TPN 2/2012; esure Insurance Ltd v.

Direct Line Insurance Plc [2008] EWCA Civ 842, [2008] ETMR (77) 1258, [82] (Kay LJ).

208

(1889) 6 RPC 531.

245

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

не болжалды жетістікке жететінін білу үшін бар ынта-жігерін жұмсамағаны жөн.

Адам бар ынта-жігерін іске қосып, талпынған жағдайда жетістікке жете алмайды

деу үшін қаншалықты көреген болуымыз керек» деп мәлімдеді.

209

Specsavers v. Asda Stores ісінде

210

Апелляция соты Specsavers компаниясын

(көзілдірік саудасы бойынша Біріккен Корольдік нарығының шамамен 39%-ын

қамтитын) мақсатты түрде нысанаға алған Asda-ның жарнамалық науқанында-

ғы осы принцип әрекетін қарады. Бастапқыда Specsavers белгісін имитациялау

ұсынылды, алайда кейіннен заң консультациясы мен маркетингтік стратегия үй-

лесімдігі Asda кампаниясын өзгертуге алып келді. Нәтижесінде олар Specsavers

компаниясының ақ қаріппен жазылған Specsavers сөзі мен бірін-бірі жарты-

лай жапқан жасыл сопақшасын емес (38.1-суретті қараңыз), жасыл түсті Asda

Opticians сөзі жазылған жапсарлас екі ақ сопақшадан тұратын логотипті қабыл-

дады (38.2-суретті қараңыз). Онда Be a real spec saver at Asda және Spec savings

at Asda слогандары қолданылды. Сот шатастыру ықтималдығының бар-жоғын

анықтау кезінде ниеттің рөлін ескерді. Бірінші инстанцияда судья Мэнн Asda «қа-

терге бас тіккенін» мойындады, бірақ оның шатастыру ниеті болмағанын анық-

тады. Яғни, атап өтілгендей, сот логотиптер арасында шатастыру ықтималдығын

таппады.

211

Апелляцияға жауап ретінде лорд-судья Китчин Slazenger ісіндегі қа-

ғида әлдекімнің жаңылыстыру ниетін білдіріп, басқа трейдердің гудвилінен пай-

да табуға ұмтылатын жағдаймен шектелетінімен келісті, тіпті соның өзінде бұл

«ниет» жаһандық бағалаудағы бір ғана фактор еді.

212

Сондықтан Бірінші инстан-

ция сотының істі шешу тәсілі дұрыс деп танылды.

2.4. БЕЛГІНІҢ ШЫҒУ ТЕГІМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ЕМЕС ФУНКЦИЯЛАРЫН ҚОРҒАУ:

5(3) БӨЛІМ/8(5) БАП

Белгіден бас тартудың үшінші салыстырмалы негізі 1994 жылғы заңның

5(3) бөлімінде және Еуропа одағы тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 8(5) ба-

бында көрсетілген.

213

1988 жылғы алғашқы Тауар белгісі директивасының (TMD)

4(4)(а) факультативтік бабын

214

іске асыратын 5(3) бөлімге сәйкес, тауар белгісінің

құндылығы оның қайнар көзді көрсету сипатында ғана емес, сондай-ақ «тауар

белгісі арқылы берілетін имиджінде», яғни оның «жарнамалық қызметінде».

215

Sigla SA v. OHIM ісінде Бірінші инстанция соты көрсеткендей, белгі коммерция-

лық шығу тегінің белгісі ретінде әрекет етеді, сондай-ақ сән-салтанатқа, өмір

салтына, эксклюзивтікке, шытырман оқиғаларға, жастық шаққа т.б. қатысты өзге

де хабарламаларды жіберу құралы болып табылады. Осыған орай белгінің өзі

тіркелген тауарлар мен қызметтердің құндылығынан бөлек, олардан тәуелсіз,

209

Сонда, 538.

210

Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2012] EWCA Civ 24, [2012] FSR (19) 555.

211

Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2010] EWHC 2035 (Ch), [2011] FSR (1) 1, [95]–[96], [141].

212

[2012] EWCA Civ 24, [2012] FSR (19) 555, [115].

213

Сондай-ақ қараңыз: TMD 2008, Art. 4(3); TMD 2015, Art. 5(3)(a).

214

General Motors Corporation v. Yplon, Case C-375/97 [1999] ECR I–5421, [29]. Мүше-мемлекеттердің

түгелге жуығы қабылдағанымен, бұрындары ол факультативтік негіз ретінде қолданылған. 2015 жыл-

ғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 5(3)(a) бабына сәйкес, қазір міндетті болып табылады.

215

Бұдан әрі 40-тарау, 10.2.2-бөлімді қараңыз. Сондай-ақ қараңыз: M. Senftleben, ‘The Trademark

Tower of Babel’ [2009] IIC 45.

246

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

өзіне тән экономикалық құндылығы бар. Сөз болып отырған және көбіне репу-

тациялы белгімен берілетін немесе сол репутациямен байланысты хабарлама-

лар белгіге маңызды әрі қорғалуға тиіс құндылық береді, себебі көп жағдайда

белгінің репутациясы – белгі иесінің жұмсаған айтарлықтай күш-жігері мен ин-

вестициялау нәтижесі.

216

5(3) бөлімде осы «жарнамалық қызметті» қорғау қарастырылған, яғни бел-

гі бұрынғы репутациялы белгі мен кейінгі белгі арасындағы шатастырмайтын

менталды байланыс формаларынан қорғалады. Төмендегі мысал осындай талап

тудыратын істің мән-жайын түсінуге көмектеседі: сәнді былғары бұйымдары-

ның өндірушісі Louis Vuitton белгінің шығу тегі немесе коммерциялық құқығы-

на қатысты бірде-бір тұтынушы шатаспаса да, иттің тістелеп ойнауына арналған

Chewy Vuitton арзан ойыншық шығаратын үй жануары тауарларының өндіру-

шісіне қарсы арыздануы қажет пе?

217

Аталған ереже танымал белгінің қандай

да бір хабарламалар жіберу қабілетіне зиян келтіретін менталды байланысқа

тыйым салуға немесе байланыстың жауапкерлерге «фрирайд» ұсыну арқылы

орынсыз басымдық беруін тыюға бағытталған. Сонымен бірге ереженің таны-

мал белгіге келтіретін залалдың, сондай-ақ мүлде зиян келтірмеуі ықтимал фри-

райдтың алдын алуға бағытталғанын айта кету керек. Бірінші кезеңде екі белгі

арасындағы ықтимал менталды байланыс салыстырмалы түрде қарапайым бол-

ғанымен, екінші кезең, яғни осы байланыстан туындайтын салдары теориялық,

идеологиялық және эмпирикалық тұрғыда қарама-қайшылыққа толы болатыны

дәлелденді.

5(3) бөлім жүз жыл бұрын алғаш рет Франк Шехтер тұжырымдаған «тауар

белгісін әлсіретудің» бір түрін қамтиды.

218

Бас адвокат Яскиненнің айтуына

қарағанда:

«Тауар белгісін әлсірету «тауар белгісі құқығының басты мақсаты – оның иесі-

нің жұмсайтын күш-жігері мен инвестициясы, сондай-ақ тауар белгісінің тәуелсіз

құндылығы (гудвилл) қорғауда болуға тиіс» деген идеяға байланысты туындаған.

Тауар белгілеріне қатысты бұл «меншікке негізделген» ұстаным – тауар белгісі

құқығының, ең алдымен, тұтынушыларды және басқа да соңғы қолданушыларды

тауарлар мен қызметтердің коммерциялық шығу тегіне қатысты жаңылыстыруға

жол бермеу мақсатында белгінің шығу тегі функциясын қорғайтын «жаңылыс-

тыруға негізделген» идеядан ерекшеленеді. Меншікке негізделген ұстаным оң

имиджі мен тәуелсіз экономикалық құндылығы қалыптасқан бренд құру мақса-

тында тауар белгілерінің коммуникациялық, жарнамалық және инвестициялық

қызметін де қорғайды (бренд капиталы немесе гудвилл). Демек, тауар белгісі

216

T-215/03 [2007] ECR II–711, [35]. Сондай-ақ қараңыз:Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR

I–8823, [AG8] (AG Sharpston). Оның «жалпы хал-ахуалды қалыптастыратын бөлшек» ретіндегі сипат-

тамасын қараңыз: J. Litman, ‘Breakfast with Batman: The Public Interest in the Advertising Age’ (1999)

108 Yale LJ 1717.

217

Факт үлгісі Louis Vuitton Malletier v. Haute Diggity Dog ісінен алынған, 507 F.3d 252 (4th Cir 2007).

Күшті белгіні анық имитациялау оның дара қасиетін әлсіретуі екіталай.

218

F. I. Schechter, ‘The Rational Basis of Trademark Protection’ (1927) 40 Harv L Rev 813. Өз кезегінде,

Schechter қазіргі неміс прецеденттік құқығына, сондай-ақ Eastman Photographic Materials Co.,

v. John Griths Cycle Corporation (1898) 15 RPC 105 сияқты ағылшын істеріне сүйенеді («KODAK»

велосипедпен шатастырылады). Бұдан әрі қараңыз: B. Beebe, ‘The Suppressed Misappropriation

Origins of Trademark Antidilution Law’, in Dreyfuss and Ginsburg (2014), ch. 3; I. Simon Fhima, ‘Exploring

the Roots of European Dilution’ [2012] IPQ 25.

247

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

[бренд ретінде] тауар белгісі иесінің бақылауында болудан өзге, ортақ еш нәрсесі

жоқ түрлі тауарлар мен қызметтер үшін пайдалана алады.

219

5(3) бөлім арқылы

ұсынылатын қорғау шаралары мыналарды қамтиды: (і) айырмашылықтың басқа

тауарларда пайдаланылуына байланысты көмескіленуі («тауар белгісінің ерек-

шелігінен айырылуы» деп аталады); (іі) осыған орай «репутацияға нұқсан келтіру»

тұжырымдамасы, мұндай жағдайда тауар белгісіне қатысты қалыптасқан репута-

ция немесе гудвилл күмәнді сападағы өнімдермен бірге пайдалану нәтижесінде

немесе теріс контексте бейнелену салдарынан бүлінеді; және (ііі) басқа трейдер-

дің белгі репутациясына «тегін қатысуының» алдын алу.

220

Осы тарау барысында

аталған ұғымдарға қайта ораламыз.

5(3) бөлімге/8(5) бапқа сәйкес, мына жағдайларда тауар белгісі тіркелмейді:

(а) кейінгі белгі бұрынғы (тіркелген) белгімен біртектес немесе ұқсас болса;

(b) бұрын тіркелген тауар белгісі Біріккен Корольдікте немесе Еуропалық одақ

тауар белгісі жағдайында Еуропалық одақта репутацияға ие болса;

(с) кейінгі белгіні пайдаланудың әділетсіз артықшылығы болған жағдайда не-

месе бұрын тіркелген тауар белгісінің айрықша қасиетіне, не репутация-

сына нұқсан келтірілген жағдайда; сондай-ақ

(d) кейінгі белгіні себепсіз пайдаланған жағдайлар.

Аталған жағдайларды қарастырмас бұрын, 5(3) бөлімді 5(2) бөлімнен ажыра-

тып тұратын маңызды екі ерекшелікті атап өткен жөн: біріншіден, бұрын тіркел-

ген тауар белгісінің иесінен шатастыру ықтималдығын дәлелдеу талап етілмей-

ді;

221

екіншіден, 5(3) бөлім тауарлар бірдей, ұқсас немесе тіпті өзгеше болса да

қолданыла береді.

222

2.4.1. Репутация

Белгі 5(3) бөлімнің/8(5) баптың қолданыс аясына түсуі үшін орындалуға тиіс

бірінші талап – бұрын тіркелген тауар белгісінің Біріккен Корольдікте немесе

Еуропалық одақ тауар белгісі болса, Еуропалық одақта «репутациялы» екенін

көрсетуі қажет. Демек, репутация түсінігі – ереже толығымен күшіне енбей тұ-

рып еңсерілуге тиіс сыни меже. General Motors Corporation v. Yplon ісінде

223

Еуропа

соты осы шектеулі талапқа қатысты нұсқау берді. Іс автокөліктерге арналған

CHEVY белгісінің иесі General Motors компаниясының Yplon-ның біртектес бел-

гіні тазартқыш құралдарына пайдалануына тыйым салу өтінішіне сай қаралған

219

Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [AG50]. «Мұндай инвестиция-

ларға құқықтық қорғау шарасын ұсыну негізді ме?» деген мәселе күмәнді деп қарастырылуы мүмкін,

қараңыз: H. Sun, B. Beebe, and M. Sunder (eds), The Luxury Economy and Intellectual Property: Critical

Reections (2015); толығырақ қараңыз: 31-тарау, 3-бөлім.

220

TMA 1994, 10(3) бапты интерпретация контексінде (құқықбұзушылықтың балама ережелері)

Апелляция соты Comic Enterprises v. Twentieth Century Fox Film Corp. [2016] EWCACiv 41, [107]–[123]

(Kitchin LJ) ісінде жалпылама нұсқау берді.

221

Adidas-Salomon AG and Adidas Benelux BV v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2003] ECR I–12537,

[27].

222

Davido & Cie SA v. Gofkid, Case C-292/00 [2003] ECR I–389; TMD, Art 5(3)(a). Салыстырыңыз:

32Red plc v. WHG (International) Ltd [2011] EWHC 62 (Ch), [127] (Davido шешімінің ықпалын сынады);

M. Spence, ’Section 10 of the Trade Marks Act 1994: Is There Really a Logical Lapse?’ [2001] EIPR 423.

223

Case C-375/97 [1999] ECR I–5421.

248

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

еді. Сот «репутация» хабардар болудың шегін білдіреді, сондықтан «тауар белгі-

сін сол белгідегі тауарға не қызметке қызығушылық танытқан елеулі жұртшылық

бөлігі білетін болса, онда белгінің репутациясы бар екенін» мәлімдеді.

224

Кейінгі тауар белгісін кезіктірген жұртшылық бұрын тіркелген белгі жайын-

да жеткілікті хабардар болған жағдайда ғана екі белгі арасында байланыс орна-

та алады. Бұл белгілердің ұқсас емес өнімдерге не қызметтерге пайдаланылуы,

сондай-ақ тауар белгісіне кейіннен зиян келуі мүмкін болған күннің өзінде орын

алады.

225

Белгі репутациясы, осылайша, кез келген зақымның немесе фрирайдтың ал-

ғышарты болған тану мен менталды байланыстың негізін салды. Репутацияны

белгілеудегі болжамды критерийлерге «тауар белгісі қамтитын нарық үлесі,

қарқындылығы, географиялық қамтылуы және пайдалану ұзақтығы, сондай-ақ

кәсіпорынның оны ілгерілетуге жұмсаған инвестиция мөлшері» енді.

226

Кейінгі

шешімдер репутацияның корпоративтік-фирмалық атаудың жалпы абыройы

немесе «дизайнер-модельер» секілді жеке атауға қарағанда, оның белгілі бір

өнімдерде пайдаланылуына сай белгіге тән болу керектігін растады.

227

Осы жер-

де «Репутация тіркеуде көрсетілетін тауарлар мен қызметтерге қатысы болуы

керек пе?» деген сауал туындайды.

228

Сүйенетін бұрын тіркелген белгі басқа бел-

гіде елеулі немесе үстем рөл атқаратын болса, сол белгінің бөлігі ретінде пайда-

лану процесінде репутацияға ие болуы мүмкін.

229

Yplon ісі репутацияға қатысты екі элементті нақтылап берді. Біріншіден, бұған

дейін аталған бағдарлы критерийді қарастырғанымызбен, кейін пайда болған

айырмашылық контексінде шекті меже басқа мақсатқа қызмет етеді және осы

ереже тұрғысынан алғанда әлеуеті жоғары. Бұрын тіркелген белгі иесінің белгі-

нің кейін пайда болған айырмашылықты иеленгенін көрсетіп қана қою аздық

етеді; сондықтан да репутация «жақсы танымал» мәртебесінің синонимі ретінде

қолданылады.

230

Дей тұрғанмен, Үлкен сот Yplon ісінде Еуропалық одақ «тауар

224

Сонда, [22].

225

Сонда, [23].

226

Сонда, [27]. Нарықтағы үлес секілді қандай да бір фактор бойынша дәлелдердің болмауы ауыр

салдарға алып келетіндей маңызды емес: Antartica v. OHIM, Nasdaq Stock Market, Case T-47/06 [2007]

ECR II–42*, [51]–[52]; Case C-320/07P [2009] ECR I–28* ісінде апелляция негізінде қаралмайды.

227

Unicorn v. EUIPO, Case T-123/15, EU:T:2016:642; Pierre Balmain, Société Anonyme v. Carrington, R

201/2010–2 (OHIM BoA).

228

Lifestyle Equities CV v. Santa Monica Polo Club Ltd [2017] EWHC 3313 (Ch) (Recorder Douglas

Campbell QC), [113]–[114] («Тауар белгісін әлсіретуден» қорғау шаралары әртүрлі тауарларға да

тарайтындықтан, тіркелмеген өнімдерге қатысты репутация дәлелі қабылданды). Бұл «репутация

талабын қанағаттандыру үшін бұрын тіркелген белгі осы тауар белгісі қамтыған тауарлар мен

қызметтерге тиісті жұртшылықтың едәуір бөлігіне белгілі болуы керек» деген талаппен сәйкес

келмейтін секілді: Helena Rubinstein v. OHIM, Allergan, Joined Cases T-345 and 357/08 [2010] ECR II–

279*, [42]; a’d Case C-100/11P [2012] ETMR 40.

229

Formula One Licensing BV v. OHIM, Idea Marketing, Case T-55/13, EU:T:2015:309, [46]–[47].

230

Nieto Nuno v. Franquet, Case C-328/06 [2007] ECR I–10093, [17]; Pago v. Tirolmilch, Case C-301/07

[2009] ECR I–9429, [AG32] («туыстық тұжырымдар»); L’Oreal SA and ors v. Bellure NV and ors, Case

C-487/07 [2009] ECR I–5185, [AG37], [AG57], [AG58], [AG73], [AG91] (AG Mengozzi терминдерді бірін-

бірі алмастыра қолданды). Танымал статус жөнінде толығырақ қараңыз: WIPO, Joint Recommendation

Concerning Provisions on the Protection of Well-Known Marks (2000): A. Kur, ‘Well-known Marks, Highly

Renowned Marks and Marks Having a (High) Reputation: What’s it all about?’ (1992) 23 IIC 218; F. W.

Mostert (ed.), Famous and WellKnown Marks: An International Analysis (2nd edn, 2004).

249

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

белгісі үшін бұл «аса ауыр талап» емес» деген пікір білдірді.

231

Екіншіден, ре-

путация критерийі сан арқылы өлшенеді.

232

Бұл кезеңде белгі жайында қанша

тұтынушы білетінін анықтауға басты назар аударылғанымен, талдаудың келесі

кезеңінде белгі жөнінде тұтынушылардың ойын анықтаудан тұратын белгінің са-

палық репутациясы «қандай да бір залал не пайда орын алды ма» деген мәселе-

ні қарастыру кезінде өзекті келеді.

233

Қорыта айтсақ, тауар белгісінің бұзылуы ту-

ралы талап-арызға сәйкес, «жақсы немесе оң репутацияға ие тауар белгісі ғана

кейінгі белгінің жаласынан жоғалтатын дүниесі бар» деп шағымдана алады.

234

Бұл сапалы деп танылуға тиіс брендтің тартымды имиджін заңсыз иелену арқа-

сында әділетсіз артықшылық талабына да қатысты екенін айту орынды.

Yplon ісінің белгілі бір өнім секторындағы нишалық репутация («шағын то-

ғандағы үлкен балық» тіркесіне саятын)

235

оның талабын қанағаттандыруға

жеткілікті деген тұжырымға апаруы екіталай. Себебі репутация «белгі тіркел-

ген тауардың немесе қызметтердің орташа тұтынушыларынан құралған тиісті

жұртшылықтың қабылдауын негізге ала отырып» бағалануға тиіс.

236

Осылайша,

кәсіби сатып алушылар арасындағы репутация жеткілікті болғанымен (өнімге

байланысты), тиісті жұртшылықты мамандар мен жалпы жұртшылық бірдей құ-

рай алады.

237

Бұған қарағанда, АҚШ-тағы танымалдықтың салыстырмалы шегі

«белгі Құрама Штаттың көптеген тұтынушыларына кеңінен танылған жағдайда

танымал болатыны» көзделеді.

238

Сондықтан АҚШ Тауар белгісін әлсіретуге қар-

сы құқығы ұлттық танымал брендтерді немесе фирмалық атауларды қорғауға

бағытталған.

239

Осыған байланысты «географиялық нишадағы репутация таныла ма?» деген

сұрақ туындайды.

240

Ұлттық белгілерге қатысты Yplon ісінде Еуропа соты «репута-

ция мүше-мемлекетте орын алуы қажет болғанымен, бүкіл аумаққа таралуы мін-

детті емес; ол аумақтың едәуір бөлігінде болғаны жеткілікті екенін» мәлімдеді.

241

231

Red Bull v. Sun Mark [2012] EWHC 1929 (Ch), [90] (Arnold J).

232

General Motors v. Yplon, Case C-375/97 [1999] ECR I–5421, [26] (Бұрын тіркелген белгі «тиісті

жұртшылықтың едәуір бөлігіне белгілі болуға тиіс»); Azumi Ltd v. Zuma’s Choice Pet Products Ltd [2017]

EWHC 609 (IPEC), [51]–[52] (Көпшілікке баспасөзде жағымды жағынан жариялау негізінде тараған

репутация); Jadebay Ltd v. Clarke-Coles Ltd [2017] EWHC 1400 (IPEC), [90]–[95] (Біріккен Корольдіктегі

флагшток сатып алушыларының нарық нишасы аясындағы беделдің жеткіліксіз дәлелі).

233

Roger Maier v. ASOS [2015] ETMR 26, [120]–[122] (Kitchin LJ).

234

Sigla v. OHIM, Case T-215/03 [2007] ECR II–711, [35]. Сондай-ақ қараңыз: Aktieselskabet af 21

November 2001 v. OHIM, Case C-197/07P [2008] ECR I–193*, [21].

235

X-T. Nguyen, ‘Fame Law: Requiring Proof of National Fame in Trademark Law’ (2011) 33(1) Cardozo

L Rev 89.

236

Мына істе расталды: Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [34] (ерекше назар

аударылды); I. Simon Fhima, Trade Mark Dilution in Europe and the United States (2011), 29–31.

237

Helena Rubinstein v. OHIM, Allergan Case C-100/11P [2012] ETMR 40 (BOTOX денсаулық сақтау

саласы мамандарына да, жалпы көпшілік арасында да танымал болар еді).

238

15 USC §1125(c)(2)(A).

239

B. Beebe, Trade Mark Law: An Open-Source Casebook (Version 4.0, July 2017) Part II: Trademark

Infringement, 150–5, интернетте мына мекенжай бойынша онлайн көре аласыздар: http://tmcasebook.

org/.

240

Географиялық нишаны тану және өнімге қатысты сыни көзқарасты мына мақаладан қараңыз:

R. Burrell and M. Handler, ‘Reputation in European Trade Mark Law: A Re-examination’ (2016) 17 ERA

Forum 85.

241

Case C-375/97 [1999] ECR I–5421, [28]. Бұл принципті қолдануға қатысты қараңыз: K&K Group AG

v. EUIPO, Pret A Manger Ltd, Case T-2/16, EU:T:2016:690 (PRET A MANGER үшін Біріккен Корольдіктегі

репутациясы жеткілікті).

250

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Сол сияқты, Еуропалық одақ тауар белгісі жағдайында, Pago Intl v. Tirolmich ісін-

де

242

сот тиісті репутация Еуропалық одақтың едәуір бөлігінде танылуы керек,

алайда оның бір мүше-мемлекетпен шектелуі де жеткілікті деген шешім шығар-

ды. Аталған істе талапкердің Австриядағы репутациясы күшті болды және сот

белгіні Австрияда пайдаланған жауапкерге қоғамдастықтың Тауар белгісі регла-

ментінің (CTMR) 9(1)(c) бабы бойынша сотқа шағымдану үшін оны жеткілікті деп

тапты. Алайда Еуропалық одақ тауар белгісі иесі белгінің Еуропалық одақтың

бір бөлігіндегі ғана репутациясы бар екенін көрсетіп, 8(5) бапқа жүгіне алғаны-

мен, байланыс пен кейінгі залалды немесе артықшылықты дәлелдеуге келгенде,

талап кері қайтарылуы мүмкін. Бұл impulse Еуропалық одақ тауар белгісі иесі

дезодорант өндіретін Unilever компаниясының Венгриядағы be impulsive сөзі

жазылған фигуративтік белгіні тіркеуге қарсы дау тудырған мәселеге айналды.

Unilever компаниясы Біріккен Корольдік пен Италияда репутацияға ие болға-

нымен, Венгрияда олай емес еді. Еуропа соты Еуропалық одақ тауар белгісі

иесі «[дауға қатысушы-мемлекет жұртшылығының] коммерциялық басым бөлігі

белгімен таныс және кейінгі ұлттық белгі екеуінің арасында байланыс жүргізе-

тінін, сондай-ақ істің барлық тиісті факторларын ескеріп, өз белгісіне нақты, іс

жүзінде залал орын алып отыр, болмаған жағдайда, болашақта туындау қаупі

барын дәлелдеген жағдайда 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD)

балама ережесіне сүйене алады» деген қорытындыға келді.

243

Дау юрисдикция-

сы аясында бұрын тіркелген белгімен таныс тиісті жұртшылық сегментінің болу

қажеттігін мәлімдеген сот белгінің репутациялы екенін дәлелдеуге жеткіліксіз

әрі талапшыл емес межені ұсынды. Алайда бұл сегментсіз ешқандай құқық бұзу

орын алмайды, себебі жұртшылық белгілер арасында байланыс орнатуы мүмкін

емес. Соңында 8(5) бапқа сәйкес, құқықбұзушылық қатері бұрын тіркелген бел-

гіні танудың өте қарапайым деңгейлерінің негізінде белгіленуі мүмкін деп ұйға-

рылса да, сот тыйымы белгі функциясының (функцияларының) бұзылуы мүмкін

аумақтармен шектелуі ықтимал.

244

2.4.2. Белгілердің ұқсастығы

Екінші талапқа сәйкес, белгілер біртектес немесе ұқсас болуға тиіс. Белгілер

арасында ұқсастық болмаған жағдайда 5(3) бөлім бойынша талаптар қабылдан-

байды.

245

Біз бұл салыстыруларды 5(1) және (2) бөлім контексінде қарастырған

едік. Көбіне жалпы ұстаным бірдей болғанымен, 5(2) бөлімге сай қаралатын

белгілердің ұқсастығын не ұқсас емес екенін анықтау олардың 5(3) бөлім үшін

де ұқсайтын не ұқсамайтынын білдіре бермейді.

246

Себебі «ұқсастық» ұғымы

әрбір ереженің мақсатына қарай интерпретацияланады. Осылайша, Арнайы

242

Case C-301/07 [2009] ECR I–9429.

243

Iron & Smith v. Unilever, Case C-125/14, EU:C:2015:539, [34] (ерекше назар аударылды).

244

DHL Express France SAS v. Chronopost SA, Case C-235/09 [2011] ECR I–2801 (ECJ, Grand Chamber),

[46]–[48]; Combit Software v. Commit Business Solutions, Case C-223/15, EU:C:2016:719, талқылауды

қараңыз: 49-тарау, 3.3-бөлім.

245

Alma-The Soul of Italian Wine v. EUIPO, Miguel Torres, Case T-637/15, EU:T:2017:371 (Репутациясына

қарамастан, viña sol бұрынғы SOTTO IL SOLE ITALIANO және SOTTO IL SOLE сөз элементтерінен

құралған фигуративтік белгіге ұқсамайды); a’d C-499/17P, EU:C:2017:978.

246

Ferrero v. OHIM, Case C-552/09P [2011]ECR I–2063, [53] (Бұл ережелер қажетті ұқсастық деңгейі

бойынша ажыратылады); салыстырыңыз: Gateway, Inc. v. OHIM, Case C-57/08P [2008] ECR I–188, [62]–

[64]; Ravensburger AG v. OHIM and educa Boras, Case C-370/10P [2011] ECR I–27* (14 March 2011), [63].

251

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

юрисдикция соты белгілердің басым және айрықша компоненттерін назарға

алып, тұтастай қарастыруға, сондай-ақ ұқсастықты визуалды, дыбыстық және

концептуалдық тұрғыдан бағалауға тиіс болғанымен,

247

5(3) бөлім талаптары 5(2)

бөлім талаптарымен бірдей емес. 5(2) бөлімге сәйкес, Арнайы юрисдикция соты

белгілердің «шатастыратындай ұқсастығын» қарайды, ал 5(3) бөлім бойынша

белгілерді орташа тұтынушы олардың арасында байланыс орнататындай жет-

кілікті ұқсастығын бағалауға тиіс.

248

Adidas v. Fitnessworld ісінде Еуропа соты «ре-

путациялы белгі мен белгі арасындағы ұқсастыққа ықпал ету үшін тиісті жұрт-

шылық бөлігінің екі белгі арасында байланыс орнатуы жеткілікті екенін» атап

өтті.

249

Мұндай байланыссыз құндылықтың өтінім берушіге (немесе жауапкерге)

қарай ауысуына қажетті «өзара байыту» орын алмайды. Сот сондай-ақ белгілер-

дің бір-біріне болмашы ұқсауының өзі жеткілікті екенін растады. Себебі «тауар

белгісін әлсіретуге» бағытталған байланыс шатастыруды көздегенге қарағанда

анағұрлым қуатсыз екені анық.

250

«Бар талап етілетіні – белгілердің кейінгісі бұрын тіркелген белгіні еске сала-

тындай ұқсас болуы... [Бұл] – шатастыру ықтималдығына жатпағанымен, осындай

байланыстың орын алуына тең жағдай».

251

Intel ісінде Еуропа соты «байланыс

түзуге ықпал ететіндей деңгейдегі ұқсастықты бағалау белгілердің бүкіл әлем-

де мойындалғанына байланысты екенін» мәлімдеді.

252

Сот мұндай байланыстың

қалыптасуын анықтауда көпфакторлы ұстанымды ұсынды. Мұндай факторлар-

ға белгілердің ұқсастық деңгейі, тауардың немесе қызметтердің ұқсастығы, бұ-

рын тіркелген белгі репутациясының күшті тұстары және оның айрықша қасиеті

(өзіне тән немесе кейін пайда болған), сондай-ақ шатастыру ықтималдығының

ұшырасуы жатады.

253

Мысалы, байланыс танымал белгінің құрылымдық негізіне

сай белгіленуі мүмкін; PRET A DINER PRET A MANGER-дің құрылымы мен форма-

тына ұқсайды.

254

Ол сонымен бірге «керісінше» шатастыру орын алған кезде де

пайда болуы мүмкін; кейінгі белгі қарапайым репутациясы бар бұрын тіркелген

белгіге қауіп төндіруі ықтимал, сондықтан тиісті тұтынушылар «бұрын тіркел-

ген белгі кейінгі, бірақ анағұрлым танымалдау белгімен байланысы бар» деген

247

Adidas-Salomon AG and Adidas Benelux BV v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2003] ECR I–12537,

[27]– [31]; Ferrero SpA v. OHIM, Case C-552/09P [2011] ECR I–2063, [52]–[53].

248

Adidas-Salomon AG and Adidas Benelux BV v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2003] ECR I–12537,

[27]– [31].

249

Сонда, [31].

250

Intra-Presse v. OHIM, Golden Balls, Joined cases C-581 and 582/13P, EU:C:2014:2387, [72]–[78]

(Golden Balls және ballon d’or арасындағы төмен дәрежелі концептуалдық ұқсастық байланыс

орнату үшін жеткілікті болуы мүмкін және аталған мәселені қарастыруы қажет); El Corte Ingles v.

OHIM, Case C-603/14P, EU:C:2015:807, [39]–[42] (Шатасуды анықтау үшін el corte inglés The English Cut-

қа жеткілікті деңгейде ұқсас болған жоқ. Алайда соңғысы алғашқысының тікелей аудармасы екеніне

негізделген төмен тұжырымдамалық ұқсастықтар тауар белгісін әлсіретуді талдауға жеткілікті еді).

251

Intel Corp. v. CPM UK Ltd, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [60] (Маркетингтік қызметтер үшін

тіркелген Intelmark-тың микропроцессорларға арналған Intel-мен менталды ассоциация орнатуы

танымал белгінің дара қасиетіне нұқсан келтіретіндей жарамсыз деп танылуы мүмкін бе?); Specsavers

International Healthcare Ltd v. Asda Stores Ltd [2012] EWCA Civ 24, [120]–[121].

252

Intel Corp. v. CPM UK Ltd, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [41]. Medion принципі қолданылатын

сияқты: Ella Valley Vineyards (Adulam) v. OHIM, Case T-32/10 (9 March 2012).

253

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [42]; Japan Tobacco, Inc. v. OHIM, Torrefacção

Camelo, Case C-136/08P [2009] ECR I–70*, [26] (French).

254

K&K Group AG v. EUIPO, Pret A Manger Ltd, Case T-2/16, EU:T:2016:690.

252

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ұйғарым жасайды.

255

Дегенмен белгі декоративтік мақсатта ғана қабылданса,

онда мұндай байланыс орнамайды.

256

Аталған алғашқы фактор – белгілердің ұқсастығы. Белгілер бірдей жерде

олардың арасында байланыс орнату ықтималының басым келетіні анық, мы-

салы, NASDAQ белгісін тіркеген қор биржасы оны велосипедшінің баскиіміне

пайдалануға қарсылық білдіргені сияқты.

257

Дегенмен ұқсастық жеткілікті дең-

гейде деп айта алмаймыз.

258

Белгілер бірдей болмаған жерде ұқсастық бұрын-

ғы және кейінгі белгілердің басым компоненттерінің бағалануына сай түзіледі.

Бенилюксте «минералды су арасында репутацияға ие SPA белгісінің spago-ға

қарағанда, SPALINE-мен байланыс түзіледі» деген тұжырым жасалды. SPALINE

жағдайында

259

қосымша сөз (line) басым деңгейде дескриптив екені анықталды,

сондықтан арада қандай да бір байланыс пайда болар еді, ал spago

260

ойдан

шығарылған сөзге ұқсатып, spa элементін жұтып қойған. Кей кездері дескриптив

немесе кең ауқымды қолданыстағы элементтерді қамтыған белгілер тұтынушы-

лармен арада байланыс туындатпайды,

261

ал басқа жағдайда шатастыру ықти-

малдығын талдау контексінде көргеніміздей, дескриптив немесе ортақ элемент-

тер кездесетін белгілер байланыс туындататындай мөлшерде ұқсас деп танылуы

мүмкін.

262

Intel ісінде аталып өткен екінші фактор – тауардың немесе қызметтердің ұқ-

састық деңгейі.

263

Шатастыру ықтималдығы контексіндегі ұқсастықты анықтауда-

ғы сәйкес факторлар мұнда да қолданылады. Соттар тауары немесе қызметі ірге-

лес орналасқан нарықтан байланысты оңай тапты (мысалы, зергерлік бұйымдар

мен әйелдер киімі сияқты).

264

Мұнда өнімдер арасындағы бірін-бірі толықтыру

немесе жақындық қатысы маңызды; осылайша, «театр қызметі мейрамхана қыз-

метімен жеткілікті деңгейде байланысы бар» деп шешілді, өйткені театрларда

буфеттер (барлар) жұмыс істеді немесе үзілістерде тамақпен қамтамасыз етіп

отырды (кейтеринг қызметі).

265

Алайда тауарлар мен қызметтер бір-біріне ұқ-

самайтын жағдайларда байланыс орнату мәселесі күрделірек келеді. Мысалы,

тауар немесе қызмет тұтынушылары бір-біріне қатыссыз әртүрлі болуы мүмкін

(сондықтан ешқандай байланыс орнатылмайды); тауар немесе қызмет қатысты

болған күннің өзінде араларының алшақтығы соншалық – тұтынушылар оларды,

255

Comic Enterprises Ltd v. Twentieth Century Fox Film Corp [2016] EWCA Civ 41, [130]–[144].

256

Adidas-Salomon AG and Adidas Benelux BV v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2003] ECR I–12537,

[27]– [31].

257

Antartica Srl v. OHIM, C-320/07P [2009] ECR I–28*.

258

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [45].

259

L’Oréal v. S.A. Spa Monopole, Case T-21/07 [2009] ECR II–31*.

260

Spa v. OHIM and De Francesco Import, Case T-438/07 [2009] ECR II–04115.

261

FCC Aqualia v. OHIM, case T-402/14, EU:T:2016:100, [93] (Су ресурстарын басқару жөніндегі

тәжірибелі мамандардың acqualogy және aqualia сөздерін байланыстыруы үшін aqua ортақ элементі

жеткіліксіз).

262

Jaguar Land Rover Ltd v. EUIPO, case T-71/15, EU:T:2017:82 (LAND ROVER land ортақ элементінің

негізінде LAND GLIDER-ді жеңді); Starbucks Corp v. Hasmik Nersesyan, case T-398/16, EU:T:2018:4

(Концентрациялы қара шеңберлер мен coee дескриптив сөзі ортақ жалғыз элемент болды)

салыстырыңыз: Alma-The Soul of Italian Wine v. EUIPO, Miguel Torres, Case T-637/15, EU:T:2017:371.

263

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [82]; Audi-Med Trade Mark [1998] RPC 863,

874 (Репутация автокөліктен құлақ ақауларына қолданылатын құралдарға оңай ауыспайды).

264

Nute Partecipazioni SpA v. OHIM, T-59/08 (7 December 2010).

265

Jackson International v. OHIM, Royal Shakespeare, Case T-60/10, EU:T:2012:348.

253

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

тиісінше, байланыстыра алмайды.

266

Алайда тауар немесе қызмет ұқсамағаны-

мен (Nasdaq ісіндегідей), бұрын тіркелген белгінің репутациясы жалпы қауымға

жететіндей мықты болса, онда байланыс орнатуға болады.

267

Үшінші фактор – көбіне бұрын тіркелген белгінің күшті тұстары (оның репу-

тациясы және өзіне тән немесе кейін пайда болған дара қасиеті) маңызды деп

саналады. Әрине, бұрын тіркелген белгінің сөздікте мағынасы бар белгімен са-

лыстырғанда, бірегей не ойдан шығарылған жағдайда байланыс орнату оңай.

268

Мүгедек адамға арналған арбаның өндірісі мен дыбыс жазбасы сияқты, бір-

бірінен айтарлықтай алшақ салалардағы BEATLE және Beatles арасында байла-

ныс орын алатыны,

269

ал only мен Givenchy сөздерінен құралған фигуративтік

белгі мен ONLY сөзі арасында байланыс түзілмейтіні осылайша түсіндіріледі.

270

Intel ісіндегі факторларға қосымша Ортақ юрисдикция соты «Mc-тан бастала-

тын және McDonald’s-қа тиесілі белгілер тобының болуы MACCOFFEE-мен бай-

ланыс орнатып, оның 8(5) бапқа сәйкес әділетсіз артықшылыққа алып келуі не-

гізінде жарамсыз деп танылатынын анықтауда маңызды» деген шешімге келді.

271

Құқықбұзушылық істерінде қолданыс контексі мен қоршаған сөздер менталды

байланыс ықтималын арттыра алады.

272

Кейінгі пайдаланушының ниеті де өзекті,

алайда ол жеткілікті не диспозитивті фактор емес.

273

Иісі ұқсас әртүрлі иіссу қап-

тамаларына қатысты L’Oreal v. Bellure ісінде

274

талапкердің белгілі бір атауларға

(TRÉSOR және MIRACLE қоса), сондай-ақ түрлі құтылар мен қаптама түрлеріне

(38.5 және 38.6-суреттер) тіркеуі болған. Жауапкердің имитациялық иіссу қапта-

маларының «ұқсастығы» және coffret d’or мен pink wonder атауларының тауар

белгісіндегі атауларға ұқсау мәселесі туындады (38.7-суретті қараңыз).

Судья Люисон кей қаптамалардың ұқсастығын анықтады (мысалы, LA VALEUR-

дің бұрынғы қаптамасы TRÉSOR қорабы тәріздес, ал Pink WONDER иіссуының

құтысы MIRACLE құтысынан айнымайтын болып шықты), бірақ өзге жағдайда

(мысалы, Pink WONDER мен MIRACLE қораптарында) ұқсастық анықталмады. Екі

тарап та Апелляция сотына арыз берді. Апелляция соты жауапкердің шағымын

қабылдамады және сот өнімдердің сыртқы көрінісін, көпшілік қауымның реак-

циясын және дизайнерлердің ниетін ескергенін құптады. Өнімнің қаптамасы-

нан «аздаған ұқсастықты» байқаған жерде сот мұны Арнайы юрисдикция соты

үшін дизайнердің мақсатына жеткенін көрсетудегі «алғашқы қадамы» деп келісті

(демек, белгілер арасында байланыс орнатуға болатындай ұқсас).

275

Сондай-ақ

сот «байланыс» қалыптастыруға сөз белгілерінің ұқсастығы жеткіліксіз екенін

266

Intel Corporation, case C-252/07 [2008] ECR I-8823, [48]–[49]; Arnoldo Mondadori Editore v. OHIM,

case C-548 / 14P, ЕС: C: 2015: 624 (Басқа факторлармен қатар, тауарлар мен қызметтердің ұқсамайтын

тұстары байланысты жоққа шығарды, сондықтан әділетсіз артықшылықты талдауға өтудің қажеттілігі

болмады).

267

Antartica Srl v. OHIM, C-320/07P [2009] ECR I–28*.

268

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [56].

269

YOU-Q BV v. Apple Corp., Case C-294/12P, EU:C:2013:300.

270

Aktieselskabet af 21 November 2001 v. OHIM and Parfums Givenchy, Сase T-586/10, EU:T:2011:722.

271

Future Enterprises v. EUIPO, McDonald’s, Case T-518/13, EU:T:2016:389.

272

Azumi Ltd v. Zuma’s Choice Pet Products Ltd [2017] EWHC 609 (IPEC), [69]–[76].

273

3 I. Simon Fhima and R. Jacob, ‘Unfair Advantage Law in the European Union’, in D. Bereskin (eds),

International Trademark Dilution (2017), [11.22].

274

[2007] EWCA Civ 968, [2008] ETMR (1) 1.

275

Сонда, 31, [97], Slazenger v. Feltham (1889) 6 RPC 531, 538 (Lindley LJ) сілтеме жасай отырып.

254

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

38.5-сурет. Lancôme (L’Oréal тобының мүшесі) қолданған MIRACLE қаптамасы

Дереккөз: Baker & McKenzie.

38.6-сурет. Charles Boussiquet әзірлеп, Lancôme (L’Oréal Group мүшесі) пайдаланған

MIRACLE құтысы

Дереккөз: Baker & McKenzie.

38.7-сурет. Creation Lamis әзірлеп, Bellure атынан нарыққа шыққан PINK WONDER қап-

тамасы

Дереккөз: Baker & McKenzie.

255

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

растады; француз тілінде COFFRET d’OR мен LA VALEUR арасында әмбебап ұқ-

састық болғанымен, британиялық орташа тұтынушы ондай ұқсастықты таппай-

ды. MIRACLE мен PINK WONDER белгілері байланыс орнату үшін жеткілікті ұқсас

деген мәлімдеме «шындыққа жанаспайды» деп танылды.

276

Кейінгі белгіні пайдаланушының ниеті Specsavers ісіндегі байланысты бағалау

барысында қайта маңызды деп танылды. Ондағы Asda компаниясының дизайн

процесі Specsavers компаниясының логотипінен бастау алды, бірақ нәтижесінде

«көлеңкелі» жасыл жазуы бар, қиылыспайтын ақ түсті екі сопақшаға айналды

(38.1 және 38.2-суреттерді қараңыз). Апелляция соты Asda компаниясының лого-

типі мен Specsavers компаниясының белгісі арасында байланыс бар екені анықта-

латыны жөніндегі Үлкен соттың пікірін қолдады. Апелляция соты тексеру объек-

тивті болғанымен, нарықпен таныс тұлғаның дәлелі ретінде ниеттің де маңызын

мәлімдеді.

277

Бұдан да маңыздысы әрі L’Oreal шешімімен анық қайшы келгені

278

Апелляция соты логотип қолданысын жалпы кампания контексінде қарау қажет

деп санады, мәселен, Be a real spec Saver at Asda тәрізді имидждік слогандарды

пайдалану секілді.

279

Осылайша, байланыс туындайтынына еш күмән болмады.

2.4.3. Әділетсіз артықшылық немесе белгіге залал келтіру

Белгі 5(3) бөлімнің қолданыс аясына түсуі үшін орындалуға тиіс үшінші талап –

кейінгі белгіні пайдалану мынадай жағдайға алып келетінін көрсетуі қажет:

(i) бұрын тіркелген тауар белгісінің айрықша қасиетіне залал келтіреді; немесе

(іі) бұрын тіркелген тауар белгісінің репутациясына залал келтіреді; немесе

(iii) бұрын тіркелген тауар белгісінің әділетсіз артықшылығын пайдаланады.

Аталған ереже репутациялы белгінің кез келген түрдегі қолданысын шектеуді

көздемейді; дегенмен оппоненттің ұқсас белгіні пайдалануы осы үш салдардың

біріне алып келетінін ескеру қажет.

280

ЕО соттары «аталған залал келтіру жайты-

ның бірі орын алғанын бағалауда, шатастыру ықтималдығын анықтау жағдайын-

дағыдай, жаһандық бағалау жүргізу қажет» деген шешімге келді. Белгілер ара-

сындағы байланысты анықтап, бағалауда қолданылатын факторларға қосымша,

бұрын тіркелген белгінің өзіне тән немесе кейін пайда болған айрықша қасиеті

мен репутациясының күштілігі, сондай-ақ бұрын тіркелген белгі иесінің белгі-

ні тіркеуі мен белгілер тобын пайдалануы бағалауға қатысы бар өзге де фак-

торларға жатады.

281

Мұнда қолжетімділік талабы маңызды деп саналмайды.

282

Себебі талдау көбіне болжалды болғандықтан (кейінгі белгі әлі пайдаланылма-

ған), оппонентке болашақтағы гипотетикалық емес тәуекелдердің дәлелдерін

ұсыну қажет. Енді осы аталғандардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық.

(i) Бұрын тіркелген белгінің айрықша қасиетіне залал келтіру. «Зиянның»

танылған алғашқы түрі – кейінгі белгіні пайдалану бұрын тіркелген белгінің

276

Іс Еуропа сотынан қайтарылған кезінде өнім қаптамасы жайында мәселе қарастырылмады,

ретроспективті іс-әрекеттерді мақұлдаған жауапкерлер құқықбұзушыға теңестірілді.

277

Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2012] EWCA Civ 24, [2012] FSR (19) 555, [158].

278

[2008] ETMR (1) 1, [133].

279

Сонда: [164].

280

Spa nders, T-67/04 [2005] ECR II–1825, [40]; Sigla SA v. OHIM, T-215/03 [2007] ECR II–711, [46].

281

IG Communications Ltd v. OHIM and Citigroup, T-301/09, EU:T:2012:473.

282

Adidas AG and ors v. Marca Mode CV and ors, Case C-102/07 [2008] ECR I–2439, [43].

256

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

айрықша қасиетіне зиянын тигізеді. Әдетте бұл «тауар белгісінің ерекшелігінен

айырылуына» теңестіріледі,

283

яғни «айрықша қасиеттің біртіндеп көмескіленуі

немесе жойылуы, сондай-ақ тауар белгісі мен атауды бәсекелес емес тауарлар-

да пайдалану арқылы жұртшылық санасында ұстап қалу» деп түсінген абзал.

284

Мұндағы мәселе – белгіні ұқсас немесе әртектес өнімдерде рұқсатсыз пай-

далану тауар белгісінің бекітілген бірегейлігіне, яғни оның сауда қабілеті мен

«коммерциялық тартымдылығына» нұқсан келтіруінде болып отыр. Schechter

айтқандай, «егер Rolls-Royce Restaurants, Rolls-Royce cafeterias, Rolls-Royce pants

және Rolls-Royce candy белгілеріне рұқсат берілсе, онда он жылдан кейін Rolls-

Royce белгісі жойылады».

285

Intel Corp v. CPM UK Ltd ісінде

286

Еуропа соты «айрықша қасиетке залал келті-

руді» тауар белгісін ерекшелігінен айыру деп қабылдады. Бұл жерде «INTELMARK

белгісін маркетинг қызметтеріне (алдын ала) тіркеу микропроцессор чиптеріне

тіркелген INTEL тауар белгісінің айрықша қасиетіне зиянын тигізе ме» деген мә-

селе туындады, сондықтан жарамсыз деп танылды. Intel өзінің күшті тұстарын

пайдаланды, ол менталды байланыс орнатылған кезде зиян сөзсіз немесе бол-

жамды түрде орын алатынын мәлімдеді, сондай-ақ өз белгісінің айқын бірегей-

лігі мен кең ауқымды репутациясын атап өтті. Сол арада Intelmark компаниясы

Intel тауарлары мен өзінің қызметтері ұқсамайтынын және қандай да бір эконо-

микалық не өзге де елеулі зиянның жоқтығын алға тартты.

Еуропа соты «айрықша қасиетке залал келтіруді» «тауар белгісін әлсірету»,

«жою» және «тауар белгісінің ерекшелігінен айыру» деген анықтама берді, бұл

белгінің өзі тіркелген және пайдаланылатын тауарлар мен қызметтерді анықтау

қабілеті әлсіреген жағдайда орын алады, себебі кейінгі белгіні пайдалану «бұ-

рын тіркелген белгі айрықша қасиетінің көмескіленуі және оның жұртшылық

санасында қалмауына» алып келеді.

287

Сот мұндай әлсіретудің тұтынушыға бел-

гіні тауармен байланыстыруға қажетті уақытқа ықпал ететінін жеткізді, яғни бұл

«менталды бәсеңдеу» немесе америкалық мамандардың «қиял шығындары»

деп атайтын айқынсыздықты жою кезеңінен хабар береді.

288

Байланыс немесе менталды байланысты айқындауға қажетті факторларды

анықтаумен қатар, Intel айрықша қасиетке келетін зиян осы байланыс салда-

рынан орын алатынын анықтайтын факторлардың болжамды тізімін ұсынды.

289

(i) Қарапайым менталды байланысты анықтау – аталған зиян сөзсіз орын алады

деуге толық негіз емес; (іі) мұндай зардап шегуге алып келу үшін белгінің біре-

гей болуы міндетті емес; репутациясы бар әрі сол арқылы кейін пайда болған

283

Premier Brands UK v. Typhoon Europe [2000] FSR 767, 787; DaimlerChrysler AG v. Alavi [2001] RPC

(42) 813, [88]; Adidas v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2003] ECR I–12537, [AG37].

284

F. Schechter, ‘The Rational Basis of Trademark Protection’ (1927) 40 Harv L Rev 813, 825.

285

Патенттер бойынша Өкілдер палатасы комитетіндегі сот отырысы, 72-конгресс, 1-сессия,

15 (1932). Дәлелді сынға қатысты қараңыз: R. Tushnet, «Gone in 60 Miliseconds» (2008) 86 Texas L Rev 507.

286

Case C-252/07 [2008] ECR I–8823; Adidas v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2003] ECR I–12537,

[AG37] (AG Jacobs); Marca Mode, Case C-425/98 [2000] ECR I–4861, [AG44].

287

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [29]. Сондай-ақ қараңыз: Interora Inc. v.

Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [73] [AG52].

288

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I-8823, [29] («Тауарлар мен қызметтермен тікелей

байланыс орнатуға қолданылған бұрын тіркелген белгі бұдан былай оған қабілетті болмаған

жағдайда» тауар белгісі ерекшелігінен айырылады). Қараңыз: Ty Inc. v. Perryman, 306 F.3d. 509, 511

(7th Cir. 2002) (Posner J).

289

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [65]–[81].

257

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

айрықша қасиетті иеленген кез келген белгі сондай зардап сипатына тап болуы

ықтимал. Алайда белгі шын мәнінде бірегей, яғни өзіне тән ерекшелігі аса ба-

сым деп танылса, онда залалдың орын алу ықтималы жоғары және керісінше,

белгі дескриптив мәні үшін кеңінен пайдаланылатын жерлерде залал ықтималы

мардымсыз болуы қажет.

290

(iii) Біртектес немесе ұқсас белгіні алғаш пайдалану

«мыңдаған залалдан» келген теріс нәтижені күтпей-ақ», айрықша қасиетке бір-

ден зиян келтіруі мүмкін; (iv) осыған орай аспект ретінде бұл ереже үшін нақ-

ты залалға қарағанда, залал келтіру ықтималы да жетерлік. Уақыт өте келе, сот

залалдан асып түсуі мүмкін «ықтималдықтың» осындай болжалды стандартын

қандай да бір елеулі зиян келтіру қажеттілігімен сәйкестендіруге тырысты. Олай

болмағанда, байланыс талабына сай келетін кез келген репутациясы бар белгі

артық ештеңе көрсетпестен, жұмысын сәтті жалғастыра берер еді. Сот бұрын

тіркелген белгінің айрықша қасиетіне зиян келген жағдайда:

...бұрын тіркелген белгімен тіркелген тауар не қызметтердің орташа тұтыну-

шысының кейінгі белгіні пайдалану нәтижесінде экономикалық мінез-құлқында

пайда болған өзгерісті немесе мұндай өзгерістің келешекте орын алу ықтималын

дәлелдеу талап етілетінін атап өтті.

291

«Экономикалық мінез-құлық өзгерісін» талап ету алғашында маңызды дә-

лелдемелік кедергі болып көрінді.

292

Алайда кейінгі соттар Intel-де қабылдан-

ған сараппен көбіне сөз жүзінде ғана келісіп, мұндай залал туралы пайым-

дауын жалғастыра берді.

293

Қасқыр басының бейнесі ортақ элементке айналған

Environmental Manufacturing v. OHIM ісінде

294

Еуропа соты мінез-құлықты өзгерту

туралы бұл талапты кез келген түрде «жеңілдетуден» үзілді-кесілді бас тартып,

Ортақ юрисдикция сотының шешімін қабылдамады. Еуропа соты бұл талаптың

тауар не қызметтердің ұқсау-ұқсамауына қарамастан қолданылатынын түсін-

дірді (Intel соңғысына ғана қатысты болды).

295

Ол «орташа тұтынушының эко-

номикалық мінез-құлқындағы өзгерістер «тұжырымдамасы» тұтынушылардың

қабылдауы секілді субъективті элементтерден ғана туындамайтын... объективті

шарттарды құрайтынын» растады.

296

Оған қоса, күткен талаптарды қанағаттан-

дыруға болатындықтан, нақты зиянды дәлелдеудің қажеті жоқ; «елеулі зиян кел-

тіру қаупі» қарапайым болжамдардың нәтижесі болып саналмайтын, алайда...

ықтималдықты талдауға [негізделген] және тиісті коммерциялық сектордағы

290

SIGLA SA v. OHIM, Case T-215/03 [2007] ECR II–711, [38] (VIPS).

291

Сонда: [77].

292

D. Slopek, ‘Case Comment’ [2009] IIC 348, 352; A. Breitschaft, ‘Intel, Adidas & Co’ [2009] EIPR 497,

503; D. Meale and J. Smith, ‘Enforcing a Trade Mark When Nobody’s Confused’ (2010) 5(2) JIPLP 96; C.

Davies, ‘To Buy or Not to Buy’ [2013] EIPR 373 («Тұтынушылардың мінез-құлқындағы өзгеріс тауар

белгісінің ерекшелігінен айыруды анықтаудың жалғыз жолы болуға тиіс» деп мәлімделді); салыс-

тырыңыз: S. Middlemiss and S. Warner, ‘The Protection of Marks with a Reputation’ [2009] EIPR 326, 328

(Сараптама жеткілікті дәрежеде анық емес деген сын айтылды, алайда «көп жағдайда дұрыс нәтиже

беретін сияқты»). Сондай-ақ қараңыз: Bently and Sherman (2014), 1003–1004.

293

Қараңыз, мысалы: Fine and Country Ltd v. Okotoks Ltd [2012] EWHC 2230(Ch), [270]; 32Red plc v.

WHG International Ltd [2011] EWHC 62 (Ch), [2011] RPC (26) 721, [133] (Хендерсон Дж); Och Zi v. Och

Capital [2010] EWHC 2599(Ch), [138] ісіндегі әлдеқайда талапшыл ұстаныммен салыстырыңыз.

294

Case C-383 / 12P, ЕС: C: 2013: 741; T-570/10 [2012] ETMR (54) 972, [53] - [54], [62] кері қайтарылған

ісі.

295

Case C-383/12P, EU:C:2013:741, [45].

296

Сонда, [37].

258

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

әдеттегі тәжірибені, сондай-ақ істің басқа мән-жайын ескеретін «логикалық

түйіндер» арқылы белгіленеді.

297

Environmental Manufacturing компаниясы-

ның Intel-дің шекті шаманы асырғаны жөніндегі ашық ескертуіне қарамастан,

Арнайы юрисдикция соттары «логикалық түйіндерге» сүйенуін жалғастыруда.

Айрықша қасиетке зиян келтіру мүмкіндігі жайында қорытынды жасағанда,

олар кейде шатастыру ықтималдығы туралы бұған дейінгі (шынайы) тұжырымға

сүйенеді, ал өзге жағдайларда (шынайылығы кемдеу) бұрын тіркелген белгінің

репутациясы мен байланысына немесе менталды байланысына негізделеді.

298

Сондықтан шатастыру ықтималдығы болмаған жерде залал жөнінде қаншалық-

ты оңай пайымдауға болады? Судья Арнольд қиындықты ашық мойындайды:

«Заңды тұжырым мен жосықсыз болжам арасындағы аражікті ажырату әрқашан

оңай бола бермейді».

299

Белгінің cәйкес тауарды не қызметтерді еске түсіру қабілетін шектеу түріндегі

менталды бәсеңдеуінен (Intel мағынасында) немесе оның эксклюзивтілігін тө-

мендетуден өзге (Schechter мағынасында), «оның шығу тегіне қатысты өзіне тән

ерекше сипаттарынан айырылып қалу қаупін тудыру» (genericide. – Ауд.) ретінде

жақсы сипатталған тауар белгісін ерекшелігінен айырудың үшінші формасы бар.

Кейінгі пайдаланушы, яғни кейіннен өтінім беруші немесе нарықтағы бәсекелес

белгіні біртектес немесе өте ұқсас өнімдерде пайдаланған жағдайда репутация-

сы жоғары белгі өнімдердің осы класы немесе категориясы үшін ортақ атауға

айнала алады. Осылайша, Interflora ісіндегі

300

(сайып келгенде, негізсіз) мәселе –

жауапкер Marks & Spencer’s компаниясының Interflora белгісін өзінің гүл жет-

кізу қызметін жарнамалауға арналған негізгі сөз ретінде сатып алуы белгінің

гүл жеткізу қызметі үшін ортақ терминге айналу қаупін тудырды. Тауар белгісін

рұқсатсыз пайдалану оның шығу тегіне қатысты өзіне тән ерекше сипаттарынан

айырылып қалу қаупін тудырады (genericide) (мысалы, жарнама кілтсөз арқылы

оқылса: «Interflora сияқты қызмет қажет болса, бізді таңдап көріңіз»).

Сөз соңында айрықша қасиетке залал келтіру немесе тауар белгісінің ерек-

шелігінен айырудың неліктен соншалықты даулы мәселе екенін шолу жасап кө-

релік. Біріншіден, белгінің қандай ерекшелігіне залал келтірілді?

301

Бірегейлігі

297

Сонда:[42]–[43]. Алдын ала қорытындыда Ортақ юрисдикция соты «оппонент белгісінің «бі-

регейлігіне», тауарлардың ұқсастығына қатысты және өтінім берушінің қасқырдың басын таңдауы-

на түсініктеменің жоқтығы сияқты дәлелдерге қарамастан, «экономикалық мінез-құлықты өзгерту»

талабы қанағаттандырылмады, сондықтан тауар белгісін әлсірету талаптары орындалмады» деген

шешімге келді: T-570/10 RENV, EU:T:2015:76.

298

Comic Enterprises v. Twentieth Century Fox Film Corp [2016] EWCA Civ 41, [113]–[118], [142]–[144]

(Kitchin LJ) («Кері» шатастыру дәлелінен туындайтын мінез-құлықты өзгерту) Skyscape Cloud Services

Limited v. Sky plc, Sky UK Limited and Sky International AG [2016] EWHC 1340 (IPEC) (Мінез-құлық

өзгеруінің дәлелі жоқ, дегенмен шатастыру ықтималдығынан залал туындауы мүмкін); Lifestyle

Equities CV v. Santa Monica Polo Club Ltd [2017] EWHC 3313 (Ch), [133]–[134] (Мінез-құлық өзгеруінің

дәлелі жоқ, бірақ шатастыру ықтималдығын анықтау салдарынан ішінара және талапкердің белгісін

көшіріп алу ниетінен ішінара залал келуі мүмкін).

299

Enterprise Holdings, Inc. v. Europcar Group UK Ltd [2015] EWHC 17 (Ch), [221]–[222] (Шатастыру

дәйектері іріктелгеннен кейін айрықша қасиетке зиян келтіруге қатысты дербес талап сәтсіз аяқталды).

300

Interora Inc. v. Marks& Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [79], [AG82]–[AG84]

(AGJääskinen).

301

Мына істерде қарама-қарсы ұстанымдар байқалады: F. I. Schechter, ‘The Rational Basis of Trade

Mark Protection’ (1927) 40 Harvard L Rev 813; M. Senftleben, ‘The Trademark Tower of Babel–Dilution

Concepts in International, US and EC Trade Mark Law’ (2009) 40 IIC 45; I. Simon Fhima, ‘Dilution by

Blurring–A Conceptual Roadmap’ [2010] IPQ 44; A. Dworkowitz, ‘Ending Dilution Doublespeak: Reviving

the Concept of Economic Harm in the Dilution Action’ (2011–2012) 20 Texas IP LJ 25.

259

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

немесе эксклюзивтілігіне ме, әлде айрықша қасиетіне ме? Аталған екі тұжырым

екі жолға салады, өйткені эксклюзивтілікке келтірген залалды ресми тұрғыда тү-

сіндіруге болады – алдымен бір белгі, одан кейін екеу болды. Яғни келтірілген

залал – бұл логикалық салдар. Керісінше, айрықша қасиетке келтірілетін залал

(шығу тегін көрсету мағынасында) тұтынушылардың ішкі іздестіруге қосымша

шығындануын немесе кейінгі пайдаланушының біртектес не ұқсас белгісінің

әсерінен кейін белгіні қайтарып алуға көп уақыт жұмсауын талап етеді, сондық-

тан шешім қабылдауды да айтарлықтай қиындатады. Бірегей емес белгілер де

толығымен айрықшалана алады. Бұл бір-бірімен байланысы жоқ үш коммер-

циялық ұйымның – Ralph Lauren (киім-кешек және косметикаға), Nestlé (mint

with the hole кондитерлік өнімдерге) және Volkswagen (автомобильдерге) POLO-

ға не себепті өздерінің тауар белгісі ретінде үміткер бола алатынын түсіндіреді.

Тауар белгісі тізілімінің логикасы ұқсас белгілерді әртектес өнімдерде пайдала-

нуға болатынына негізделеді. Эксклюзивтілікке келтірілетін залалды даралыққа

келтірілетін залалмен біріктіру доктриналдық түрде негізсіз және нормативтік

тұрғыдан қажетсіз.

Екіншіден, мақсатымыз даралыққа залал келтіру болса, онда оны қалай өл-

шейміз? Еуропалық одақ «логикалық дедукцияға» көбірек сүйенетін сияқты,

сондықтан ешкім ешқашан ешқандай залалды дәлелдеуге міндетті емес. Алайда

бұл мәселемен неғұрлым байыпты айналысатындар тауар белгісінің ерекше-

лігінен айырылу қандай да бір мағыналы формада болатынына күмәнданады.

АҚШ-та жүргізілген эмпирикалық зерттеулер тәуелсіз үшінші тараптардың әр-

түрлі кластардағы біртектес белгілерді тіркей беретінін және тіпті танымал белгі-

лерді ұлттық брендтер үшін қандай да бір көрінеу залалсыз жергілікті деңгейде

сауда атаулары ретінде пайдаланатынын көрсетеді.

302

Осылайша, тауар белгілері

әртүрлі категорияларда қатар өмір сүре алады, себебі тұтынушылар бренд жа-

йындағы ақпаратты бөліп, бір уақытта бірнеше хабарлама жиынтығын сақтай

алады. Белгілер арасындағы менталды байланыс сондай-ақ «эхо әсерін» береді,

ондағы кейінгі пайдалану танымал белгі мен оның негізгі өнімдері арасындағы

байланысты күшейтеді. Тұтынушыларға жүргізілген сауалнамалар мен зертхана-

лық эксперименттер арқылы менталды байланысты анықтап, айқынсыздықты

жоюмен байланыстырылатын белсендіктің бәсеңдеуін саралауға болады және

бұл кідірістер миллисекундпен өлшенеді, сондықтан олардың саудаға қатысты

нақты шешімге әсер етуі екіталай.

303

Бәсеңдеудің эксперименталдық өлшемде-

рі шынайы сауда контексінде қолжетімді болатын бағыт түзеуші сипаттарды да

алып тастайды. Біз супермаркеттердегі бисквит өнімі қатарынан автомобильді

кезіктіреміз деп ойламаймыз.

304

Оған қоса, эксперименттерде байқалатын баяу-

лау эксперименттік зерттеу қатысушыларының түрлі әлсіретуші түрткі әсерінен

зерек әрі қырағы бола түсетінімен байланысты болуы мүмкін.

305

Жалпы, тауар

302

J. N. She, ‘Dilution at the Patent and Trade Mark Oce’ (2015) 21 Michigan Telecommunications

and Technology Law Review 79; R. Brauneis and P. J. Heald, ‘The Myth of Buick Aspirin: An Empirical Study

of Trade Mark Dilution by Product and Trade Names’ (2011) 32 Cardozo L Rev 2533.

303

Contrast J. Jacoby, ‘Considering the Who, What, When, Where and How of Measuring Dilution’

(2007) 24 Santa Clara High Tech LJ 601, R. Tushnet мықты сыни көзқарас білдіреді, ‘Gone in 60

Milliseconds: Trade Mark Law and Cognitive Science’ (2008) 86 Texas L Rev 507.

304

Jammie Dodgem-нен басқасында.

305

B. Beebe, R. Germano, C. J. Sprigman, and J. H. Steckel, ‘Is Dilution a Unicorn? An Experimental

Investigation’ (Forthcoming, 2018).

260

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

белгісінің ерекшелігінен айырылуы даралыққа келтірілетін залалдың елеулі түрі

екеніне сенімді дәлелдер аз. Керісінше, кейінгі пайдаланушының бренд фрирай-

дингі мен имиджін еркін пайдалануы шынайы шағымға әкелуі мүмкін.

306

(іі) Репутацияға нұқсан келтіру. 5(3) бөлімде көрсетілген залалдың екінші

формасы «бұрын тіркелген белгінің репутациясына зиян тигізу болып саналады.

Бұл көбіне «деградация» немесе «нұқсан келтіру» деп аталады.

307

Заңнан хабары

бар адамдар үшін осы ұғымның «диффамация деликті немесе қасақана алдау

секілді репутацияға тигізетін залалдың алдын алуға ұмтылатын, авторлық құқық

қорғауындағы туынды авторларының моральдық құқығын қорғау сияқты басқа

да құқық салаларымен, сондай-ақ әдепсіз мінез-құлықты реттейтін заңдармен

нақты ұқсастығы бар».

308

Еуропа соты бұл жөнінде:

...тауар мен қызметтердің бірдей немесе ұқсас белгісін үшінші тарап пайда-

ланған жағдайда көпшілік оны тауар белгісінің тартымдылық қуатының төменде-

гені деп қабылдаған жағдайда орын алады. «Мұндай залал келтіру ықтималдығы

көбіне үшінші тарап ұсынған тауарлар мен қызметтердің белгі имиджіне теріс

әсер етуі мүмкін сипаттамасы немесе сапасына сай туындайды» деген шешімге

келді.

309

Бұрын тіркелген тауар белгісінің иесі теріс байланыстың ойдан шығарыл-

мағанын, шынайы екенін негіздеуге тиіс. Бұған бұрын тіркелген белгіде белгілі

бір бейненің болуын негіздеумен қатар, кейінгі белгінің зардап әкелу тәсілі де

жатады.

310

Айқын екі жол арқылы нұқсан келуі мүмкін. Еуропа соты мәлімдеген алғаш-

қы тәсіл – өтінім беруші тауарларының ұсынылған қолданысы оппонент белгісі-

нің репутациясына теріс әсер етеді. Бұл белгіні тиімсіз тауарларға пайдаланған

кезде орын алады,

311

дегенмен тауармен арада қандай да бір теріс байланыс

орнаған жағдайда (мұны кейде тауар арасындағы «антагонизм» деп атайды)

репутацияға да сондай залал келеді. Осылайша, гармонизациялау алдындағы

(гармонизациялау кейінгі бірқатар прецеденттік құқықтарда оң қабылданған)

классикалық мысалда Бенилюкс соты тазарту құралының KLAREIN белгісі джин-

ге пайдаланылатын claeryn-нің репутациясын бұзады деген шешім шығарды,

306

B. Beebe ‘The Suppressed Misappropriation Origins of Trade Mark Antidilution Law’ and G. B.

Dinwoodie, ‘Dilution as Unfair Competition: European Echoes’, in Dreyfuss and Ginsburg (2014) 59, 81;

D. Franklyn, ‘Debunking Dilution Doctrine: Toward a Coherent Theory of the Anti-Free-Rider Principle in

American Trademark Law’ (2004) 56 Hastings Law Journal 117.

307

L’Oréal SA and ors v. Bellure NV and ors, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [40]; Interora Inc. v.

Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [73], [AG52].

308

M. Handler, ‘What Can Harm the Reputation of a Trademark? A Critical Re-Evaluation of Dilution

by Tarnishment’ (2016) 106 TMR 639, 640. Нұқсан келтірудің қорғалатын бренд репутациясының

жеңілдетілген ұғымына жатқызылуы себепті Хэндлер оның заңмен ескерілуге тиіс «залал» түрі

екендігін сын көзбен қайта-қайта бағалайды. Ол «күмәнді» менталды байланыстардың шын мәнінде

тұтынушылар санасында ұзақ уақыттық зиянды түйсінулерге әкеле ме деген сауал қояды. Сонда,

белгінің репутациясына нұқсан келтіру репутациясы бар белгіге шынымен де залал келтіруші ме,

әлде коммерциялық мінез-құлықтың (а)моральдығын реттеуші ме?

309

L’Oréal SA and ors v. Bellure NV and ors, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [40]; Interora Inc. v.

Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [AG82]–[AG92] (AG Jääskinen).

310

DaimlerChrysler v. Alavi [2001] RPC (42) 813, 844, [94]. Өнім сапасының төмен екені жайында

қарапайым пікірлерді мойындаудың қажеті жоқ: TDK Kabushiki Kaisha v. Dosteba AG, R 2090/2013–2

(OHIM BoA), [92].

311

Sihra’s Trade Mark Application [2003] RPC (44) 789.

261

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

себебі «сүйікті сусынын ішкен кезде ешкім оны тазарту құралымен байланыс-

тырғысы келмейді».

312

Тауар белгілерінің иелері әдетте секс-индустрия саласын-

дағы тауарлар немесе қызметтермен арадағы ассоциацияға жалпы қарсылық

білдіреді және арнайы юрисдикция соттары әдетте оларды жақтайды.

313

Басқа

«антагонизмдер» темекі, алкоголь өнімдері мен денсаулыққа қатысты тауарлар

арасында кездесуі мүмкін.

314

Алайда Ортақ юрисдикция соты туристік агенттіктің

SPA-FINDERS-ті пайдалануы минералды суға арналған SPA белгісіне залал келті-

ретіндей минералды су мен туристік агенттік қызметтерінің арасында

315

немесе

өзіне-өзі қызмет көрсету мейрамханалары мен қонақүйлердің компьютерлік

жүйесі арасында VIPS-ті соңғысына пайдалану алдыңғы VIPS-ке теріс әсер ете-

тіндей антогонизм жоқ деген ұйғарымға келді.

316

Сондай-ақ Арнайы юрисдикция

соттары өнім арзан әрі репутациясы салыстырмалы түрде төмен болғандықтан,

оның репутациясына нұқсан келеді деген тұжырымды растауға бата алмай отыр

(мысалы, салыстырмалы түрде арзан Cava белгісі эксклюзив Champagne белгісі-

мен байланыстырылған жағдайда).

317

Тауар белгісінің репутациясына дақ түсіруге жол беруі ықтимал екінші жағ-

дай – кейінгі белгінің бұрын тіркелген белгіні оның репутациясына нұқсан кел-

тіретін тәсілмен өзгертуі. Мұның ең айқын мысалына әдеттегі coca-cola жазуы-

ның Cocaine-ге өзгеруі жатады, яғни бұл – coca-cola-ның заманауи имиджіне

(құрамында кокаин бар деп болжау арқылы) нұқсан келтіре алатын өзгерту.

318

Еуропа сотының «нұқсан келтіруге» берген анықтамасында репутацияға келетін

зардап жайында ғана айтылады және оны үшінші тараптың белгісі пайдаланы-

латын тауар не қызметтер сипатының нәтижесі деп көрсетеді. Репутацияға нұқ-

сан келтірудің мұндай тар мағыналы интерпретациясын оның тауар белгісі иеле-

ріне өзгелердің (мәселен, пародистердің) сөз бостандығын негізсіз шектеуге жол

бермейтінімен түсіндіруге болады.

319

Алайда залал ұғымының мұндай тар мағы-

налы интерпретациясы белгімен байланыстырылатын имиджге немесе белгілі

бір әсерге қатысты «репутацияның» кең ұғымымен күрт қайшы келеді. Демек,

белгіні оның репутациясына нұқсан келтіретіндей деңгейде өзгертуге қатысты

істі қарау барысында сот өз анықтамасын өзгертуі ықтимал.

320

Сондай-ақ ол ин-

тернетте кеңінен тараған, бірақ тауар белгісі иелеріне ешбір зиян келтірмейтін

312

Colgate Palmolive v. Lucas Bols (Claeryn/Klarein) [1976] IIC 420. Бұл жайт Adidas v. Fitnessworld

ісінде мақұлдау арқылы ескерілді, case C-408/01 [2003] ECR I–12537, [AG38] (AG Jacobs); British Sugar

v. Robertson [1996] RPC 281, 295; Premier Brands, [2000] FSR 767, 787.

313

C.A. Sheimer (M.) Sdn Bhd’s Trade Mark Application [2000] RPC 484, 506–7; cf. Oasis Stores [1998]

RPC 631.

314

Souza Cruz v. Hollywood, R283/1999–3 [2002] ETMR (64) 705, [85]–[86]; Inlima SL’s Application;

Opposition by Adidas AG [2000] ETMR 325, 336. Салыстырыңыз: Éditions Quo Vadis v. OHIM, Francisco

Gómez Hernández, Case T-517/13, EU:T:2015:816, [41]–[44].

315

Spa nders, Case T-67/04 [2005] ECR II–1825.

316

Sigla SA v. OHIM, T-215/03 [2007] ECR II–711, [66]–[67].

317

Champagne Louis Roderer v. J Garcia Carrion SA [2015] EWHC 2760 (Ch), [89]–[90] (Rose J).

318

Мұндай бұрмалаудың басқа да мысалдарын қараңыз: R. Burrell and D. Gangjee, ‘Trade Marks

and Freedom of Expression: A Call for Caution’ (2010) 41 IIC 544.

319

Расында, белгіге ықпал ететін зардаптың тауарлар мен қызметтерді ажыратуда еш

«қолданылмастан» орын алатынын байқауға болады. Осы орайда Еуропа соты белгіні тауар белгісі

ретінде пайдаланудан туындаған «белгі репутациясына нұқсан келтіру» ұғымын шектеуге ұмтылуы

мүмкін. Тіпті Cocaine мысалы осындай қолданыс аясынан тыс қалуы ықтимал.

320

O/504/13 (12 December 2013), [23] (TMR, Pike).

262

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

белгілердің қандай да бір юмористік модификациясына кез келген тыйым салу-

ды болдырмайтын репутацияға тигізетін зардапты көрсету үшін жоғары шекті

критерийді қабылдайды деген үміт бар.

321

(iii) Әділетсіз артықшылық. 5(3) бөлім/8(5) баппен көзделген «залалдың»

соңғы формасы өтінім беруші өз белгісін бұрын тіркелген белгінің «әділетсіз

артықшылығын» алу арқылы пайдалану кезінде туындайды. Өкілетті органдар-

дың пікірінше, бұл тауар белгісі иесінің басқа трейдердің ұқсас белгіні тіркеуіне

(немесе пайдалануына, яғни бұрын тіркелген белгінің репутациясын пайдалану

«паразитизмге» немесе «фрирайдқа» алып келетін жағдайда) тыйым салуына

мүмкіндік береді.

322

Бұл «залал» деп аталғанымен, Еуропа соты «L’Oreal v. Bellure

ісінде «ұғым белгіге келтірілген залалға емес, үшінші тараптың иеленген басым-

дылығына қатысты екенін» мәлімдеді.

323

Мұны сот былай түсіндірді:

«Бұл белгі имиджінің немесе ол проекциялайтын сипаттамалардың бірдей не

ұқсас белгімен берілетін тауарларға ауысуы нәтижесінде репутациясы бар белгіні

әдейі қолдану жағдайын көрсетеді».

324

Аталған наразылық білдіру негізінде жатқан принцип «заңсыз иелену» не-

месе «фрирайдтың» алдын алу болып саналады. Бұрын түсіндіріп өткеніміздей,

және бірқатар құқықтанушылардың пікірі бойынша

325

фрирайдқа қарсы құқық-

тық санкциялардың қажеттілігіне күмән тудыратын орынды экономикалық се-

бептер бар; және өзгенің тауар белгісінің репутациясын пайдаланатын фрирайд

не себепті заңда құқықтық қорғау құралын көздейтін ерекше жағдай ретінде

қарастырылу қажеттігі де толық анықталмаған. Үшінші тұлғалардың іс-әрекеті-

нен пайда алуға жалпы тыйым салуға да болмайды, өйткені мәдени және эко-

номикалық өмірдің өзі тәуелділікке негізделеді. Білім алу, бәсекелесу, сондай-ақ

мәдени құндылықтармен алмасуда көшіру маңызды болғандықтан, біз қарым-

қатынас құрып, оны жаңартып тұрғанды қолдаймыз.

326

Қолыңыздағы кітаптың

мұқабасы да осы ойды жеткізіп тұр. Өзгелерді айтпағанда, салыстырмалы жар-

нама өндірушілері, жазушылар, сценаристер, үйлесімді өнім өндірушілері, әлеу-

меттік желі пайдаланушылары мен пародия жасаушылар (оның ішінде Game of

Scones рецепт кітабын жарыққа әкелуге шығармашылық қызығушылық таныт-

қандар)

327

танымал тауар белгілерін жаңғыртуда. Шектеулі қолданысты көздейтін

321

Қараңыз: Red Bull v. Sun Mark [2012] EWHC 1929 (Ch).

322

Adidas v. Fitnessworld, Case C-408/01 [2003] ECR I–12537, [AG39].

323

L’Oréal SA and ors v. Bellure NV and ors, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [41].

324

Сонда. Сондай-ақ қараңыз: Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625,

[AG53].

325

Қараңыз: 818–19 бб; R. Burrell and D. Gangjee, ‘Because You’re Worth It’ (2010) 73 MLR 282,

288–92; G. Austin, ‘Tolerating Confusion about Confusion’ (2008) 50 Ariz L Rev 157, 161–2; Interora Inc.

v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [AG94] (AG Jääskinen); cалыстырыңыз: Helena

Rubinstein SNC v. OHIM and Allergan, Case C-100/11P, EU:C:2012:95 [AG31].

326

Авторлық құқыққа сүйене отырып, креативті жиынтық әрі коллаборатив ұғым ретінде ұғынсақ,

онда көшіру оның қажетті бөлігіне айналады әрі оны мән-жайлардың неғұрлым тар ауқымында

қолдану орынсыз болады: Drassinower, What’s Wrong with Copying? (2015); R. Deazley and B. Meletti,

‘Copying, Creativity and Copyright’, CREATe Working Paper 2016/02 (February 2016); J. P. Fishman,

‘Honest Copying Practices’ (2017) 93 Notre Dame L Rev 267 (Көшірудің күрделі не жеңіл болу мәселесі

жауапкершілікке ықпал етуі керек пе?)

327

Jammy Lannister есімді автордың Orion books баспасынан шыққан еңбегінде Jaime and Cersei’s

Family Mess атты тағамның сәтті атауы берілген.

263

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

тар мағыналы ережеден тыс жағдайды қоспағанда (дәлелді себеппен), осындай

қолданыс түрлерінің барлығына бірдей тыйым салған жөн бе? АҚШ Тауар бел-

гісінің әлсіреуі туралы федералдық заңында фрирайдқа тыйым салатын балама

жоқ.

328

Бұл осынау негізге тар мағыналы түсініктеме беру қажеттілігін білдіреді.

Тауар белгісінің ерекшелігінен айырылу мен нұқсан келтіруді дәлелдеу күр-

делі болғандықтан, арнайы юрисдикция соттары әдетте «әділетсіз артықшылық»

негізіне сүйенгенді құп көреді. Осы ережені қолданарда Арнайы юрисдикция

соты үш кезеңде әрекет етуге тиіс. Біріншіден, ол бұған дейінгі белгінің «тартым-

дылық күшін, репутациясы мен абыройын анықтауы қажет.

329

Екіншіден, Арнайы

юрисдикция соты кейінгі (бірдей немесе ұқсас) белгі пайдаланушысына қандай

да бір артықшылықтың ауысқаны (немесе ауысу ықтималы) дәлелденген бе –

соны анықтауға тиіс. Танымал белгі тұтынушыларының реакциясы негізгі сана-

латын белгінің ерекшелігінен айырылу мен нұқсан келтіруге қарағанда, мұнда

әдетте фрирайд деп танылған және тауар не қызметтердің орташа тұтынушысы

көзқарасымен бағаланатын әсерге басты назар аударылады.

330

Үшіншіден, осы-

лайша алынған артықшылықтың «әділетсіз қолданылғанын» анықтау қажет.

Демек, бірінші кезең бұрын тіркелген белгінің сапалық репутациясын немесе

ахуалын, яғни «белгінің имиджін немесе ол проекциялайтын сипаттамалардың

бейнесін» анықтау болып есептеледі.

331

Соңғысына қатысты Ортақ юрисдик-

ция соты маркетинг саласында пайдаланылатын сипаттамаларды дайындықпен

қабылдаған сияқты; минералды су бренді «денсаулық, сұлулық, тазалық және

минералдардың қанықтығы» жайында хабарламаны беруші ретінде анықтал-

са,

332

фастфудқа арналған белгі «жылдамдық», «қолжетімділік» және «жастық

шақ» сапасымен ассоциацияланады,

333

ал қор биржасына арналған белгі «за-

манауилықпен»,

334

темекі белгісі «релаксация» имиджімен ассоциацияланды.

335

«Репутацияны» айқындауда арнайы юрисдикция соттары белгі атауымен саты-

латын тауарлар мен қызметтердің сипаттамасын ескерумен қатар, белгіні жар-

намалау мен ілгерілетудің нақты тәсілдерін тексере алады, өйткені нақты сипат-

тамаларға назар аудартатын да солар. Дегенмен маркетинг кампаниясындағы

кез келген атрибут не болмаса сипат әзірленетін «имидждің» тиісті компоненті

деп қарастырыла бермейді: мұндай қырлардың бірі – кездейсоқ, ал өзгесі тұты-

нушыға әсер етпеуі мүмкін.

Екінші кезең репутацияның немесе (берілетін имидж) беделдің өтінім беру-

шіні (немесе белгіні пайдаланушыны) «артықшылықпен» қамтамасыз ету үшін

кейінгі белгіге (және онымен байланысты тауарлар немесе қызметтерге) «ауысу»

мәселесін мұқият зерделеу болып саналады. Шамасы, бұл соттан «бүкіл әлемде

мойындалған» түрлі компоненттерді қайта қарастырып, бірдей немесе ұқсас

328

Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [AG53]; G. Dinwoodie, ‘Dilution

as Unfair Competition: European Echoes’, in R. Dreyfuss and J. Ginsburg (eds), Intellectual Property at the

Edge (2014), ch. 4, 88–9.

329

L’Oréal SA and ors v. Bellure NV and ors, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [40].

330

Intel Corporation, Case C-252/07 [2008] ECR I–8823, [36].

331

L’Oréal SA and ors v. Bellure NV and ors, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [41].

332

L’Oréal v. OHIM and Spa, Case T-21/07 [2009] ECR II–31*, [40]; Interora Inc. v. Marks & Spencer,

Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [74].

333

Sigla v. OHIM, Case T-215/03 [2007] ECR II–711.

334

NASDAQ, Case T-47/06 [2007] ECR II–42*.

335

Japan Tobacco, Inc. v. OHIM and Torrefacção Camelo, Case C-136/08P [2009] ECR I–70* (French).

264

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

белгі пайдаланушысы иеленетін пайданы (бар болған жағдайда) мұқият зерттеу-

ді талап ететін сияқты. Intel-ден кейін L’Oreal да сондай индикативтік факторлар-

ды атап көрсетті: белгі репутациясының күшті тұсы және оның (анық ажыраты-

латын) айырмашылығы; белгілер арасындағы ұқсастық; сондай-ақ тауар немесе

қызметтер арасындағы жақындық деңгейі мен табиғаты.

336

Ұқсас немесе бірдей

тауарлар жағдайында мұндай ауысу өздігінен айқын болуы мүмкін, алайда тауар

не қызметтер әртектес болған жағдайда мұндай «өзара байыту» ықтималы әр-

қашан мүмкін бола бермейді. Мысалы, бақша өсімдігінің атауы ретінде (ше-

гіргүл немесе қоғажай) кеңінен танымал TWIX шоколад белгісінің қолданысын

қарастырайық: өсімдікке қатысты қандай да бір артықшылық алуға болатынын

елестету қиын.

337

Тауарлар не қызметтер бір-бірінен өзгешеленетін жағдайда,

ең маңызды фактор – бұрын тіркелген белгінің айырмашылығы сияқты. Еуропа

соты мына жағдайды атап өтті:

«Белгі ойға бірден, шұғыл түрде келіп, неғұрлым есте қалатындай болса, онда

оның қазіргі немесе келешектегі қолданысы белгінің айрықша қасиеті не репута-

циясының әділетсіз артықшылығын пайдаланатыны немесе болашақта иемдене-

тіні соғұрлым ықтимал болмақ».

338

Осы уақытқа дейін «пайда сатылымды арттыру тұрғысынан тұжырымдалуы

қажет» деген пікір айтылған емес-ті; қайта арнайы юрисдикция соттары нақ-

ты сипаттары ауысып отыратын тұтынушылардың ойлау процестеріне қисынды

түсініктеме іздейтін сияқты.

339

L’Oreal v. OHIM and Spa ісінде

340

(бұрынғы) Бірінші

инстанция соты SPA белгісінің минералды суға қатысты имиджі, яғни денсаулық,

сұлулық, тазалық және минералдарға қанықтығы өтінім беруші spa-line белгісін

пайдаланған жағдайда оның тауарларына ауысуы мүмкін деп санады, өйткені екі

өнім де денсаулық пен сұлулықты сақтап, жақсартуға қолданылды. Осыған ұқсас,

Ортақ юрисдикция соты фармацевтикалық препараттарға арналған BOTOX бел-

гісінің репутациясы өтінім берушінің BOTOLIST және BOTOCYL белгілеріне оңай

ауысады деп болжады, себебі екеуі де әжімге қарсы қолданылатын жақпамай

косметикасына қатысты еді, осы жағдайда Еуропа соты осындай фактілік қоры-

тындыларға араласу негіздерін таппады.

341

Керісінше, Бірінші инстанция соты

SPA-FINDERS белгісі минералды суға тіркелген SPA белгісінің айрықша қасиеті-

нің не репутациясының әділетсіз артықшылығын пайдаланбайтынын мәлімдеді,

336

L’Oréal, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [44]. Қолданылатын сараптаманың соңғы түйінін

қараңыз: Shoe Branding Europe BVBA v. EUIPO, Adidas, T-85/16, EU: T: 2018: 109, [48]–[55] (Аяқкиімдегі

екі жолақ Adidas-тың үшжолақты белгісін еске салады және бұл әділетсіз артықшылық қаупін

тудырады).

337

Flowil International Lighting v. EUIPO, Case T-430/15, EU:T:2016:590 (Шамдар мен жарық

беретін тауарлардың репутациясы азық-түлікке қауіп төнетіндей ұқсас болған жоқ) Салыстырыңыз:

PP Gappol Marzena Porczyńska v. EUIPO, case T-411/15, EU:T:2017:689 (Киім-кешек пен жиһаз

арасындағы айырмашылықтарға қарамастан, өтінім берушінің gappol белгісі киімге арналған

GAP репутациясын пайдалана алады, өйткені сән дизайнерлері жиһаз дизайны қатарына өтіп, сән

саласындағы брендтер интерьерді әрлеу аксессуарларының қатарына ауысты).

338

L’Oréal, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [44].

339

Кейде арнайы юрисдикция соттары шекті шаманы тым төмен белгілейді: NASDAQ, Case

T-47/06 [2007] ECR II–42*; a’d Case C-320/07P [2009] ECR I–28*.

340

Case T-21/07 [2009] ECR II–31*, [40].

341

Helena Rubinstein SNC and L’Oréal SA v. OHIM, Case C-100/11P [2012] ETMR 40, [96]–[98],

arming T-345/08 [2010] ECR II–279*.

265

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

себебі SPA белгісі репутациясының туристік фирмаға ауысатынына ешбір дәлел

болған жоқ.

342

Сол сияқты, «темекі» мен «кофенің» екеуі де релаксациялық қа-

сиетке ие деген пікірге қарамастан, Еуропа соты бірінші инстанциядағы соттың

кофе өндіруші кофенің тауар белгісінде түйе мен пирамиданың, пальманың су-

ретін және camelo сөзін (бұған дейін темекінің тауар белгісінде пайдаланылған

сипатында) пайдалануы camel темекісінің ешбір қасиеті кофеге ауысып кетпейді

деген шешімінен қандай қате таппаған.

343

Өзге жағдайларда «имидждің ауысуы» бұрын тіркелген тауар белгісінің

жарнамалануына байланысты орын алуы мүмкін. Мысалы, Aktieselskabet af 21

November 2001 v. OHIM and TDK ісінде

344

кассетаға арналған TDK бұрын тіркелген

белгісімен ассоциацияланған репутация оның демеушілік іс-шараларда киімде

бірінші пайдалануы себепті TDK киім белгісіне қарсы шығуға жеткілікті болды.

Бұл лицензиялық қолдануды ұсыну арқылы коммерциялық байланыс ықтима-

лына алып келер еді. Керісінше, кейінгі белгінің қолданыс контексі имидждің

ауысуы мен одан шығатын әділетсіз артықшылыққа бөгет бола алады.

345

Ағылшын соттары үшөлшемді белгілерге қатысты «имидждің» ауысуы өнім-

дердің ұқсас сипаттары болғандықтан ғана жүзеге асырылатынымен үнемі келі-

се бермейді. Whirlpool v. Kenwood ісінде

346

талапкер kitchenaid artisan белгісімен

ас әзірлеуге арналған премиум-класты миксерді сатып келді. Бұл 70 жыл бойы

пайдаланылып келген әмбебап көлемді миксер еді. Белгісі «орташа» деңгейде

айрықша сипатты миксер пішінінің Еуропалық одақ тауар белгісі тіркеуі бол-

ды (38.8-суретті қараңыз).

347

Сондықтан Kenwood компаниясының KMIX MIXER

миксерінің дизайнындағы ұқсастықтарға Whirlpool қарсылық білдірді (38.9-су-

ретті қараңыз).

Ұқсастық KMIX-ті көрген тұтынушы танымал белгіні есіне түсіреді

(және осылайша байланыс орнатады) деген пікірді негіздеу үшін жеткілікті деп

танылғанымен, сот корольдік адвокат және сот орынбасары Джеффри Хоббстың

құқықбұзушылық орын алмағаны туралы шешімін растады. Сот бұл ұқсастықты

екі өнімнің де асүй үстелінде көз тартатын көркем құралға айналу үшін жоғары

стиль стандарттарына сай әзірленген әмбебап миксер болуынан деп тапты. Екі

өнімнің «базалық пішіні» бірдей болды әрі «еске салу» аса ұтымды көрінбеді.

Сондай-ақ Кенвудтың еш артықшылығы болмады (болған күнде де «әділетсіз»

емес еді).

348

Үшінші кезең – артықшылықтың «әділетсіз екенін» анықтау. Еуропа соты ал-

ғашында бұған репутацияны әдейі заңсыз иелену түріндегі алаңдаушылық баса

көрсетілетін тар мағыналы интерпретацияны ұсынды. L’Oreal ісінде сот былай

деп мәлімдеді:

342

Spa Monopole v. OHIM, T-67/04 [2005] ECR II–1829, [52].

343

Japan Tobacco, Inc. v. OHIM and Torrefacção Camelo, [2009] ECR I–70* (French). Ұқсас ықпалға

қараңыз: Sigla v. OHIM, T-215/03 [2007] ECR II–711, [73]–[74].

344

Case T-477/04 [2007] ECR II–399, a’d in Case C-197/07P [2008] ECR I–193*, [21]. Сондай-ақ

қараңыз: L’Oréal v. OHIM and Spa, Case T-21/07 [2009] ECR II–31*, [35].

345

Келесі бір құқықбұзушылықтың мысалында жауапкердің сол аймақта пайдаланып отырған

басқа бір тауар белгісі автокөліктерді жалға беру нарығында көшбасшы тауар белгісі болып саналған

және оны жарнамалауға көп күш-жігерін жұмсаған: Enterprise Holdings, Inc. v. Europcar Group UK Ltd

[2015] EWHC 17 (Ch), [223]–[225] (Arnold J).

346

[2009] EWCA Civ 753.

347

Сонда: [137] (Lloyd LJ).

348

Сонда:[138] (Lloyd LJ).

266

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Үшінші тұлғаның репутациясы бар белгіге ұқсас белгіні пайдалануынан туын-

дайтын әділетсіз артықшылық... бұл тарап осындай қолданыс арқылы белгінің тар-

тымдылығын, репутациялық белгінің абыройын пайдаланып қалуға; және белгі

репутациясын жасап, пайдалануда оның иесі жұмсаған маркетингтік күш-жігерге

кеткен шығындарға ешқандай қаржылық өтемақы төлеместен, оны пайдалануға

ұмтылған жағдайларда әділетсіз иеленген артықшылық болып саналады.

349

«Әділетсіздік» критерийінің өміршеңдігіне аздаған күмән бар.

350

Өйткені бас-

қа белгіге әдейі жүгіну өтемсіз пайдаға, яғни қайтымы жоқ алымға әкелетін кез

349

L’Oréal SA and ors v. Bellure NV and ors, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [50] (ерекше назар

аударылды).

350

Helena Rubinstein SNC and L’Oréal SA v. OHIM, Case C-100/11P [2012] ETMR 40; Interora Inc. v.

Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [AG32].

38.9-сурет. Kmix миксері

Дереккөз: Whirlpool v. Kenwood [2009] EWCA Civ 753.

38.8-сурет. KITCHENAID ARTISAN миксері

Дереккөз: Whirlpool v. Kenwood [2009] EWCA Civ 753.

267

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

келген (тіпті әдейі емес) пайдалану тәрізді о бастан әділетсіз. Алайда мұндай кең

мағыналы екінші тұжырым, бірінші кезекте, қайтару міндеттемесінің болуын

болжайды. Англия Апелляция сотының бір алқасы артықшылықтың «әділетсіз»

деп танылуы үшін қандай да бір қосымша фактор болуға тиіс деп қарастырса,

351

Еуропа соты Interflora v. Marks & Spencer ісінде бұрын тіркелген белгінің репута-

циясына әдейі нұқсан келтірілген жағдайда «әділетсіз» ұғымының шын мәнінде

еш мағынасы жоқтығын енді растаған сияқты.

352

Көбіне өтінім беруші белгіні әлі пайдаланып үлгермейтін наразылық жағда-

йында белгі тіркеуге сұрау салынатын тауар не қызметтерге пайдаланылатын

болса, онда Арнайы юрисдикция соты артықшылықтың болашақта «алынаты-

нын» бағалауы қажет. Еуропа соты Helena Rubinstein ісінде

353

белгі иесі гипо-

тезалық емес және болашақта орын алатын әділетсіз артықшылық қатерінің

дәлелдерін ұсынуға тиіс деп көрсетті. Әділетсіз артықшылық (тауар белгісінің

ерекшелігінен айыратын немесе нұқсан келтіретін) залал жағдайындағыдай,

«ықтималдықты талдау арқылы жасалған логикалық түйін мен сәйкес коммер-

циялық сектордағы қалыпты практиканы, сондай-ақ сот ісінің басқа да мән-

жайларын ескеру» негізінде анықталады.

354

Көп нәрсе «фрирайдқа» тыйым салу жолындағы бастапқы межеге байланыс-

ты. Әлеуметтік-экономикалық өмір позитивті сыртқы әсерлерден тұрақты пайда

алумен байланысты ма (арамыздағы қанша адам отшашуға қандай да бір үлес

қоспастан оны бағалай алдық)? Немесе, жекелей алсақ, ешқандай бөгде кө-

мексіз өз күш-жігерімізге ғана сүйеніп, табысқа жете аламыз ба? Айналшықтап

пайымдаудың алдын алып, «әділетсіздік» ұғымына қандай да бір мағыналы

мазмұн беру үшін «артықшылық» мына жағдайларда орынсыз саналуы мүм-

кін: (i) залалды немесе нұқсан келтіретін жағдайда (алайда L’Oréal ісінде мұндай

жағдай орын алмады); (ii) болашақта өнімді әзірлеп, саралауға қажет түрткіні

жоятын жағдайда (алайда АҚШ-та фрирайдқа қарсы мұндай федералдық ты-

йым салынбағанымен, брендтер өркендеп отыр); (iii) аморальды немесе әдепсіз

болған жағдайда, өйткені белгіні әзірлеушілерге өтемақы берілмейді (алайда

мораль философиясы қорғауға лайық заңды болжамы бар талаптың ғана тар

мағыналы формасын растайды); (iv) немесе меншік құқығын қорғауға негіздел-

ген жағдайда.

355

Төртінші аргументке келер болсақ, брэнд тауар белгісі иесінің

оны әзірлеу жөніндегі нарративке негізделген меншік құқығы объектісі ретінде

ақталуға тиіс болғанымен («мұны мен жасадым және оны мен иеленемін» де-

ген сияқты), маркетингтік зерттеулер брэнд имиджінің мазмұны мен құндылығы

351

Whirlpool Corp. v. Kenwood Ltd [2009] EWCA Civ 753, [114], [136]; cалыстырыңыз: L’Oréal v.

Bellure [2010] EWCA Civ 535, [49] («Кез келген фрирайдинг әділетсіздікке жатады»).

352

Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [89]. Қараңыз: Interora Inc. v.

Marks and Spencer Plc [2013] EWHC 1291 (Ch), [279]; Kerly, [11–135], [16–116], [16–125] ( Whirlpool-дың

«әділетсіздікті» көрсетуін талап етуін қателік деп есептеу керек).

353

Helena Rubinstein SNC and L’Oréal SA v. OHIM, Case C-100/11P [2012] ETMR 40.

354

Сонда: [95].

355

Қараңыз: M. Lemley and M. P. McKenna, ‘Owning Mark(et)s’ (2010) 109 Mich L Rev 137; D. S.

Gangjee and R. Burrell, ‘Because You’re Worth It: L’Oréal and the Prohibition on Free Riding ’ (2010) 71

MLR 282; A. Chronopoulos, ‘Goodwill Appropriation as a Distinct Theory of Trade Mark Liability: A Study

on the Misappropriation Rationale in Trade Mark and Unfair Competition Law’ (2014) 22 Texas Intellectual

Property Law Journal 253; M. E. Kenneally, ‘Misappropriation and the Morality of Free-Riding’ (2014) 18

Stanford Technology Law Review 289.

268

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

тұтынушылардың салымы мен инвестициялары нәтижесінде пайда болатынын

көрсетеді, бұл жағдайда брэнд имиджінің мазмұны өздігінен динамикалық бо-

лып келеді. Егер брэнд даму жолындағы көпқырлы диалогқа ұқсайтын болса,

онда тауар белгісінің иесі жобалаған брэндтің тұрақты имиджіне қатысты талап-

тары көңілге қонбайды.

356

2.5. ДӘЛЕЛСІЗ СЕБЕПТЕР

Оппонент өзінің бұрын тіркелген белгісінің репутациясы бар екенін және өті-

нім берушінің белгіні пайдалануы әділетсіз артықшылыққа алып келетінін неме-

се оның бұрын тіркелген белгісіне зиян келтіретінін анықтағаннан кейін, кейінгі

белгіні пайдаланудың «дәлелсіз себепті» дәлелдеу міндеті өтінім берушіге жүк-

теледі. Осы уақытқа дейін өтінім берушінің белгіні пайдалануы «дәлелді» екенін

айқындауда ұстануға тиіс шектік мәні аса күрделі деп саналды, тіпті кейінгі пай-

даланушының белгіден бас тартуын талап ете алмайтын шынайы коммерциялық

қажеттілікке ұқсады.

357

Ондай «дәлелді» Еуропа сотының соңғы шешімдері мән-

жайдың кең ауқымынан табуға болатынын растады, алайда оны зерттеу сипаты

мен сыртқы шегі әлі де анықталуда.

358

Бұған дейін байқағанымыздай, Еуропа соты қазіргі уақытта репутациясы бар

белгіге әдейі жасалған барлық сілтемелерді әділетсіз артықшылық деп қабыл-

дайды. Мұны теңестіру мақсатында сот Interflora ісінде «адал бәсекелес» пай-

далануды «дәлелді» қолданыс ретінде қарастыратынын жеткізеді.

359

Демек, сот

пікірінше (INTERFLORA сияқты), репутациясы бар тауар белгісін интернетте жар-

намалаушы негізгі сөз ретінде қолдану жарнама беруші бәсекелес өнім ұсынады

деген негізде (өзінің гүл қызметі бар Marks and Spencer сияқты) ақтала алады.

Сот мынадай төрт жағдайды қарастырған: (i) жарнама беруші танымал белгімен

байланыстырылатын тауарларға «балама» ұсынды; (ii) ұсынылып отырған бә-

секелес өнім «сол тауар белгісі иесінің тауарларын не қызметтерін қарапайым

имитация жасау» емес; (iii) белгіні пайдалану оның репутациясын әлсіретіп не

оған нұқсан келтірген жоқ; және (iv) қолдану тауар белгісінің функцияларына

(қандай да бір өзге жолмен) теріс әсер еткен жоқ.

360

(Құқықбұзушылық контексінде) бұл кейінгі пайдаланушыдан бұрын тіркел-

ген белгіні қолданудың «ауадай қажеттілігін» емес, керісінше, оған деген заңды

356

D. Gerhardt, ‘Consumer Investment in Trade Marks’ (2009–10) NC L Rev 427; D. S. Gangjee, ’Property

in Brands: The Commodication of Conversation’, in H. Howe and J. Griths (eds), Concepts of Property in

Intellectual Property Law (2013), 29; L. McDonagh, ‘From Brand Performance to Consumer Performativity:

Assessing European Trade Mark Law after the Rise of Anthropological Marketing’ (2015) 42 Journal of Law

& Society 611.

357

Premier Brands UK v. Typhoon Europe [2000] FSR 767, 789–92; L’Oréal v. OHIM and Spa, T-21/07

[2009] ECR II–31*, [40], [43]; BSB v. Microsoft [2013] EWHC 1826 (Ch), [193], [234] (Asplin J). Бұл стандарт

Бенилюкстің бұрынғы ұстанымынан табылды: Colgate-Palmolive BV v. NV Koninklijke Distilleerderijen

Erven Lucas Bols, Case A 74/1 [1979] ECC 419.

358

I. Fhima, ‘Due Cause’ (2017) 12 JIPLP 897.

359

Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [91]. Бұл маңызды оқиға

деп танылды: Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2012] EWCA Civ 24, [2012] FSR (19) 555,

[141]. Шынында, Грэм Динвуди L’Oréal v. Bellure ісіндегі шешімді «Еуропа құқығындағы тауар

белгісін әлсірету туралы нормасының жоғары нәтижесі деп қарастыруға болатынын» мәлімдеді:

G. Dinwoodie, ‘Dilution as Unfair Competition: European Echoes’, in R. Dreyfuss and J. Ginsburg (eds),

Intellectual Property at the Edge (2014), 97.

360

Функциялар 40-тарау, 10-бөлімде толығырақ талқыланады.

269

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

қызығушылығын көрсету керегін білдіреді.

361

Репутациясы бар белгі иесі мен

кейінгі өтінім беруші немесе пайдаланушы арасында «мүдделер теңгерімі»

қажет секілді.

362

Leidseplein Beheer ісінде

363

жауапкер 1970 жылдардан бастап

Амстердамда The Bull Dog атымен танымал барды басқарған; яғни, шын мәнінде,

ол белгіні сауда атауы ретінде бірінші болып пайдаланған. Талапкер 1983 жылы

алкогольсіз сусындарға арналған RED BULL тауар белгісін тіркейді, әрі кейіннен

энергетикалық сусындарға арналған белгі репутациясына ие болады. Жауапкер

қонақүй, мейрамхана және кафе қызметтеріне арнап өзінің THE BULL DOG бел-

гісін талапкердің тіркеуінен кейін көп ұзамай тіркеген. Уақыт өте келе, жауапкер

нарыққа сол атаумен энергетикалық сусын шығарады. Голландия соттары «бел-

гілер арасындағы ұқсастық байланыс орнатуға жеткілікті, сондай-ақ жауапкер

RED BULL иеленген репутацияның әділетсіз артықшылығын пайдаланды» деген

қорытындыға келеді. Осыдан «жауапкердің іс-әрекетін ақтап алуға «негіз» бар

ма» деген сұрақ туындады. Еуропа соты негіздің «объективті басым себептерді»

(яғни қолдану қажеттілігін) талап етпейтінін, десек те жауапкердің «субъектив-

ті мүддесіне» қатысы бола алатынын көрсетті.

364

Ондай мүддені кейінгі даулы

белгіге жасалған бұрынғы инвестициялардан, сондай-ақ тұлғаның бір белгі-

ні (оларға қатысты қарсылық білдірген) түрлі тауар не қызметтерге қолдануды

таңдаудағы ниетінен («адалдығынан») табуға болады. Еуропа соты Leidseplein

Beheer ісі бойынша Bull DOG энергетикалық сусынын сату жөніндегі шешімнің

адал ниеттілігін, тіркелген белгінің салалас аумаққа табиғи ену қадамы екенін

және мұның RED BULL белгісінің репутацияға ие болғанға дейін орын алған-ал-

мағанын анықтауды ұлттық сот қарауына қалдырды. Шешім оң болған жағдайда

Red Bull Leidseplein-нің The Bull Dog белгісін пайдаланғанына көнуі керек.

Осылайша, Leidseplein және Interflora істерінде белгіні пайдалану «негізді» деп

танылатын екі нақты мәселе анықталды: адал бәсекелестікті қолдау және кейінгі

белгіні қабылдауда субъективті, адал себептерді тану (мысалы, сауда атауы ретін-

дегі бұған дейінгі пайдалану және саналы түрде жаңа өнімдер нарығында даму

сияқты). Бірқатар соттар осы эмбрионалды әдіснаманың тауар белгісін қорғауға

қажет «адал тәжірибе» ережесінде

365

талап етілгенімен, оның қаншалықты сәй-

кес келетінін қарастыра бастады.

366

Алайда заңды мүддеге белгінің дескриптив

қасиеттерін пайдалануға деген қызығушылық

367

немесе жалпы мағынасында өз

361

Бас адвокат Kokott мырза Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH ісінде айырмашылықтарды

жақсы көрсеткен, Case C-65/12 [2014] ETMR 24. 362 Сонда, [AG34]–[AG36].363 Leidseplein Beheer BV

v. Red Bull GmbH, Case C-65/12 [2014] ETMR 24. Салыстырыңыз: Shoe Branding Europe BVBA v. EUIPO,

Adidas, Case T-85/16, ЕС: T: 2018: 109, [56] - [67], [137]–[148] (Германиядағы мұның алдындағы ұзақ

уақыттық пайдалану салыстырмалы негіздер контексінде болмаса, дәлелді себепті толық анықтай

алмайды).

362

Сонда, [AG34]–[AG36]

363

Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, Case C-65/12 [2014] ETMR 24.

364

Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, Case C-65/12 [2014] ETMR 24, [45], [48].

365

Қараңыз: 41-тарау.

366

The London Taxi Corporation v. Frazer Nash [2016] EWHC 52 (Ch), [268], [273]–[282] (Екі сұраныс

аясындағы тиісті факторлар сәйкес келеді деген болжам жасалды); Lifestyle Equities CV v. Santa

Monica Polo Club Ltd [2017] EWHC 3313 (Ch), [121], [139]–[150].

367

Evegate Publishing Ltd v. Newsquest Media (Southern) Ltd [2013] EWHC 1975 (Ch), [208]

(Мерзімді басылымға SOUTHERN FARMER-ді пайдалану дәлелді себебі бар адал бәсекелестік болды).

Салыстырыңыз: Ukulele Orchestra of Great Britain v. Clausen [2015] EWHC 1772 (IPEC), [71].

270

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ойын еркін білдіру де жатады.

368

Керісінше, кейінгі тауар белгісіне негіз ретінде

жеке есім немесе үй жануарының атын пайдалануға байланысты тұжырымдар

аса сәтті деп танылған жоқ.

369

Сонымен қатар Еуропа соты қараған істердің бір де бірі репутациясы бар

белгі иесімен салыстырмалы негіз бойынша дауланған белгіні тіркеу әрекетіне

қатысты болған емес. Сөйтіп, «дәлелді» белгіні жауапкердің құқықбұзушылық

контексіндегі қолданысын ақтау үшін емес, тіркеуді қолдауға пайдалануға бола

ма? Бір жағынан, сот Leidseplein Beheer ісінде дәлелді себептің «тіркелген белгі-

мен байланысқан құқықтардың үшінші тараптың пайдасын мойындауға алып

келмей, қайта репутациясы бар белгі иесін ұқсас белгіні пайдаланумен келісуге

міндеттейтінін» мәлімдеді.

370

Бұл кейінгі белгіге, мысалы, энергетикалық сусын-

дарға арналған The BULL DOG-қа тіркеу көзделмегенін айқындау мақсатында қа-

былданған болуы керек. Дей тұрғанмен, «дәлелді себеп» тұжырымы 1994 жылғы

заңның 5(3) бөлімінде, 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 4(4)(а)

бабында (қазіргі 2015 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 5(3)(а) бабы

және Еуропа одағы тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 8(5) бабында кездеседі.

Белгіні пайдалануға деген заңды қызығушылық болса, онда бірдей белгінің не

себепті тіркеле алмайтынын түсіну қиын.

371

3. БҰРЫНҒЫ ҚҰҚЫҚТАРҒА ҚАТЫСТЫ САЛЫСТЫРМАЛЫ

НЕГІЗДЕР

Белгіден бұрын тіркелген тауар белгілерінің негізінде, сонымен бірге оның

«бұрынғы құқықтарға» қайшы келуіне сәйкес бас тартылады. Бұрынғы құ-

қықтарға қатысты бас тартудың салыстырмалы негіздері директиваның

5(4)(а) және (b) бөлімінде және Еуропа одағы тауар белгісі регламентінің (EUTMR)

8(4) бабында көрсетіледі.

372

Аталған заңнамалар өтінім беруші белгісін пайдала-

ну жосықсыз бәсеке құқығына сай 5(4)(а) бөлімі/8(4) бабымен не болмаса автор-

лық құқық секілді кез келген басқа құқық арқылы шектелген жағдайда (Еуропа

одағы тауар белгісі регламентімен (EUTMR) жарамсыз деп тану контексіндегі

368

Comic Enterprises Ltd v. Twentieth Century Fox Film Corp [2016] EWCA Civ 41, [122]–[123] (Мүдде-

лер теңгеріміне негізделген ұстанымды құптау); [145]–[147] (Телесериал экспрессивті туынды болға-

нымен, тауар белгісі ретіндегі атауына балама нұсқалар кездесті, әрі бұл экспрессия дәлелінің күшін

азайтты).

369

Kenzo Tsujimoto v. OHIM, Case T-414/13, EU:T:2015:923, [58] (Дәлелді себеп құрай алатын жеке

есімді тауар белгісі ретінде тіркеуге сөзсіз құқық болмады); Arrom Conseil v. EUIPO, Case T-358/15,

EU:T:2016:490, [79]–[85] (Оппонент секілді NINA RICCI тобына тиесілі болғандықтан, Ricci тобының

атауын пайдалануға дәлелді себеп жоқ еді); Azumi Ltd v. Zuma’s Choice Pet Products Ltd [2017] EWHC

609 (IPEC), [86]–[87] (Жауапкердің Zuma атты жануарының атауына негізделген үй жануарларына

арналған азыққа DINE IN WITH ZUMA тауар белгісін таңдау дәлелді себеп деп танылмады).

370

Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, Case C-65/12 [2014] ETMR 24, [46].

371

Интеллектуалдық меншік ведомствосының (ЕUIPO) «жеке атау» контексіндегі осыған дейінгі

шешімдері мұның әлі де даулы мәселе екенін көрсетеді. Ортақ юрисдикция соты бұл мәселені Shoe

Branding Europe BVBA v. EUIPO Adidas ісінде тікелей қарады, Case T-85/16, EU: T:2018:109, [137]–[148]

(Германияда бұған дейін ұзақ уақыт пайдалану салыстырмалы негіздер контексінде орын алғаны-

мен, дәлелді себепті белгілеуге жеткіліксіз еді; екіжолақты белгі тіркеле алмағанымен, құқықбұзушы-

лық контексінде дәлелді себеп қайта қаралған тұста белгі қолданысы сақталуы мүмкін).

372

Еуропа одағы тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 60(1)(c) бабы (бұрынғы CTMR, 53(2) бабы)

жарамсыздықтың баламалы салыстырмалы негізін мойындайды.

271

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

5(4 (b) бөлімі/60(2) бабы тауар белгісінің тіркелмеуін көздейді. Олардың әрқай-

сысын рет-ретімен қарастырайық.

373

3.1. ТІРКЕЛМЕГЕН БЕЛГІЛЕР

Директиваның 5(4)(а) бөліміне сәйкес, тауар белгісінің Біріккен Корольдіктегі

қолданысы тіркелмеген тауар белгісін не сауда барысында пайдаланылатын

басқа белгіні қорғайтын қандай да бір заң үстемдігіне (атап айтқанда, жосық-

сыз бәсеке құқығына) байланысты шектелген болса, белгі тіркелмейді. Аталған

ережеде «тіркелмеген тауар белгісі құқықтарының» тар мағыналы тұжырымы

қолданылғанымен, келтірілген бөлім 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының

(TMD) 4(4)(b) бабын (2015 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 5(4)(a)

бабын қолданысқа енгізуге арналған секілді.

374

Гудвилл шарттары, ақпаратты бұрмалау

375

және ықтимал залал анықталған

жағдайда 5(4)(а) бөлім жосықсыз бәсеке құқығына жүгінеді.

376

Бұрынғы құқық-

тың болуын дәлелдеу ауыртпалығы оппонентке жүктеледі.

377

Осы тұрғыдан ал-

ғанда, «жосықсыз бәсекеге қатысты сот шағымында бұрмалау ықтималы мен

гудвилге зардап келтіру мүмкіндігі соттың араласуын ақтап алатындай нақты әрі

елеулі болуы» маңызды.

378

Наразылықты 5(2) бөлімге емес, 5(4) бөлімге негіз-

деу қымбат әрі уақытты қажет еткенімен, оның артықшылығы – Арнайы юрис-

дикция соты оппонент белгіні қалай пайдаланып, жұртшылықтың оны қалай

қабылдайтынына көбірек көңіл бөле алады. Тағайындалған тұлға тауар белгісі

құқығына сай шатастыру ықтималына қатысты талап-арыздан жосықсыз бәсеке

талап-арызы соңғысының тәуелсіз түрде қаралатынымен ерекшеленетінін түсін-

дірді.

379

Еуропа одағы тауар белгісі регламентінің (EUTMR) құқықтық режимі ая-

сында ЕО-ның Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) мен Ортақ юрис-

дикция соты салыстырмалы негіздерде наразылық білдіруге немесе жарамсыз

373

Аталған «бұрынғы құқықтар» біріздендірілмеген. Оппонент немесе белгінің күшін жоюға

өтінім беруші өзінің бұрынғы құқығын заңнама мен фактілер анықтайтынын көрсетуге тиіс

болғанымен, OHIM v. National Lottery Commission, Case C-530/12P, EU:C:2014:186 ісінде Ішкі нарықты

үйлестіру ведомствосы (OHIM) мен Ортақ юрисдикция соты, тиісінше, ұлттық заңнамаға қатысты өз

бетінше ақпараттандыруға құқылы деген қорытындыға келді. Сондай-ақ қараңыз: macros consult

GmbH v. OHIM, Case T-579/10, EU:T:2013:232. Бекітіліп-танылған құқық түрлеріне шолуды қараңыз:

EUIPO Examination Guidelines, Part D, Section 2, 20–7 (Бұған атау құқығы, бет-әлпетін бейнелеу құқығы,

авторлық құқық және өнеркәсіптік меншік құқығы жатады); Cellap Laboratoire SA v. GM Holdings, R

0581 / 2016–5 (8 наурыз 2017 ж.) BoA EUIPO (Компания, сауда және интернеттегі домен атауларын

бұған дейінгі құқық ретінде қабылдау).

374

Wild Child Trade Mark [1998] RPC 455, 457. Сондай-ақ қараңыз: EUTMR, Art. 8(4).

375

Гудвилл қалдық құн болса және сауда барысында тұрақты түрде қолданылмаса, қарсылық

қабылданбайды: Dimian AG v. OHIM, T-581/11, EU:T:2013:553.

376

32, 33 және 34-тарауларды қараңыз.

377

Шешілмеген мәселелердің бірі – оппоненттің орын алатын жосықсыз бәсеке мерзімін белгілеу

міндетімен байланысты: бұл өтінім берушінің белгіні пайдалана бастаған, әлде тіркеуге өтінім берген

немесе тіркеу мерзімі ме? Салыстырыңыз: Interlotto (UK) v. Camelot Group plc [2004] RPC 186 (CA)

(тіркеу мерзімі); Last Minute Network v. OHIM, Joined Cases T-114 and T-115/07 [2009] ECR II–1919

(General Court), [96] (Көзделген мерзім өтінім берілген мерзім саналды); Boxing Brands Ltd v. Sports

Direct International [2013] EWHC 2200 (Ch), [77], [95]–[96]; Roger Maier v. Asos plc [2013] EWHC 2831

(Ch), [71] – [81] (Rose J). 378 Corgi Trade Mark [1999] RPC 549, 557.

378

Corgi Trade Mark [1999] RPC 549, 557.

379

Eriks Industrial Services Ltd v. Volvo Trademark Holding Aktiebolag, O-061–15 (30 January 2015)

Trade Marks Registry, [80]–[83] (Professor Annand, AP).

272

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

деп тануға негіз ретінде жосықсыз бәсекенің доктриналық шектерін жақсы біліп

келеді.

380

Еуропалық одақ тауар белгісі жағдайында

381

(ұлттық заңнамаға байланысты)

шыққан тегінің атауынан, компания атауынан немесе сауда атауынан тұратын

тіркелмеген белгінің құқықтық иесі «белгі мәні жергілікті деңгейден асып түсе-

тін» жағдайда ғана тіркеуге қарсы бола алады.

382

Ереженің мақсаты – Еуропалық

одақ тауар белгісін тіркеуге қарсы тұлғаның сәйкес нарыққа нақты қатысы жоқ

құқыққа сүйеніп білдіретін қарсылығын болдырмау.

383

Бұл меже тым жоғары кө-

рінеді. Anheuser-Busch ісінде

384

Еуропа соты оның қалай бағаланатынына қатыс-

ты бірнеше пайдалы нұсқау ұсынды.

(i) Критерий белгінің қорғалу аясына емес, оның пайдаланылуына бағыттал-

ған.

385

Мәселен, белгінің Англия мен Уэльс аумағында қорғалуы оның пай-

даланылу ауқымы жергілікті деңгейден жоғары болғанын көрсетпейді.

(іі) Қолданыс сауда барысында жүзеге асырылуға тиіс, яғни белгі коммерция-

лық қолданыста болуы міндетті, алайда құқық табиғатының алуантүрлілі-

гін ескеріп, «тауар белгісі ретінде» немесе «шынайы түрде қолданылуы»

міндетті емес.

386

(iii) Бағалаудың екі өлшемі бар: алғашқысы – белгіні сауда барысында пай-

далану «айтарлықтай маңызды» болды ма?; екінші өлшемі пайдаланудың

географиялық ауқымы жергілікті деңгейден асты ма, яғни ол қорғау сұ-

ралатын «аумақтың едәуір бөлігінде» қызмет етті ме?

387

Ешқандай априо-

ри стандарт болмағанымен, әдетте шағын қалада немесе провинцияда-

ғы пайдалану алынып тасталады.

388

Апелляция соты Тауар белгісі туралы

380

Tilda Riceland Pvt Ltd v. OHIM, Case T-136/14, EU:T:2015:734 (Ұзаққа созылған жосықсыз бә-

секеге сәйкес, жеке трейдер BASMATI RICE белгісіндегі гудвилл үлесін талап ете алатынын әрі бұл

наразылық танытуға жеткілікті мүліктік мүддені туындататынын білді); Nelson Alfonso Egüed v. EUIPO,

Jackson Family Farms, Case T-45/16, EU:T:2017:518, [86]–[90] (Оппонент гудвилді даулы Еуропалық одақ

тауар белгісіне өтінім бергенге дейін алуға тиіс болғанымен, оның наразылық мерзіміне дейін орын

алғанын және бар екенін растау талап етіледі; егер өтінім мен наразылық арасындағы уақыт ал-

шақтығы аз болса, соңғысын дәлелдеудің қажеті жоқ, өйткені жосықсыз бәсекеде бұрынғы гудвилл

қабылданады).

381

Салыстырыңыз: Saxon Trade Mark [2003] FSR (39) 704, [32] (Laddie J).

382

EUTMR, Art. 8(4).

383

Moreira de Fonseca Lda v. OHIM, Joined Cases T-318–T-321/06 [2009] ECR II–663, [36];

AnheuserBusch Inc v. Budejovicky Budvar, Case C-96/09P [2011] ECR I–2131 (ECJ, Grand Chamber), [157].

384

Case C-96/09P [2011] ECR I–2131 (ECJ, Grand Chamber).

385

Сонда: [158]. Сондай-ақ қараңыз: Peek & Cloppenburg v. OHIM, C-326/13P және C-325/13P,

EU:C:2014:2059 істерінде бекітілген (дауланған тауар белгісіне тыйым салатын құқықтың географиялық

ауқымы мүше-мемлекеттің бір бөлігіне емес, бүкіл аймағына таралуын «жергілікті деңгейден асып

түсетін мәннің» талап етпейтіні жөніндегі Ортақ юрисдикция сотының пайымын растады); Ugly Inc v.

OHIM, Case T-778/14, EU:T:2016:122 (COYOTE UGLY фильмі мен оның саундтрегіне қатысты деректерді

фильмдегі барлар тізбегінің 8(4) бап талап еткен білім межесіне жеткенін дәлелдеу үшін пайдалануға

жарамайды).

386

Anheuser-Busch Inc v. Budejovicky Budvar, Case C-96/09P [2011] ECR I–2131 (ECJ, Grand Chamber),

[144], [152].

387

Сонда: [159]–[163]. Дегенмен белгінің аумақтың едәуір бөлігіндегі қолданысын тексеру аумақ-

тың өзі «жергілікті емес» болған жағдайда ғана орынды екені туралы сот ескертпесін атап өткен

жөн. Еуропалық одақ тұрғысынан Мальта мен Люксембург жергілікті аумақ ретінде қарастырылатын

сияқты.

388

Moreira de Fonseca Lda v. OHIM, Joined Cases T-318–321/06 [2009] ECR II–663, [36]–[42]; cf. Frost

Products Ltd v. FC Frost Ltd [2013] EWPCC 34.

273

БАС ТАРТУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ НЕГІЗДЕРІ

заңның 47-бабына сәйкес (жарамсыздықты даулау), репутацияның кейде

қажетті гудвилді бермейтіндей шағын ауқымда қалыптасатынына қара-

мастан, жалпы ереже ретінде тіркеуге қарсылық білдіру, сондай-ақ тір-

келген белгіні кейіннен жарамсыз деп тану үшін нақты аймақтағы бұған

дейінгі гудвилдің жеткілікті екенін жеткізді.

389

3.2. АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ, ДИЗАЙН ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ ТІРКЕЛГЕН ДИЗАЙН ҚҰҚЫҒЫ

Тауар белгісін «кез келген бұрынғы құқыққа, оның ішінде авторлық құқық заң-

намасына, дизайн құқығы немесе тіркелген дизайн құқығына сәйкес» Біріккен

Корольдікте қандай да бір дәрежеде пайдалануға жол берілмейтін болса, онда

белгі 1994 жылғы заңның 5(4)(b) бөліміне сәйкес тіркелмейді. Ереже 2008 жылғы

Тауар белгісі директивасының (TMD) 4(4)(c) бабымен (қазіргі 2015 жылғы Тауар

белгісі директивасының (TMD) 5(4)(b) бабы) сәйкес келеді, дегенмен ол толықтай

қолданылмайтын сияқты.

390

Керісінше, Еуропалық одақ Интеллектуалдық меншік

ведомствосында (EUIPO) осы негіз аясында наразылық білдіру ережелері кез-

деспейді. Алайда Еуропа одағы тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 60(2) бабы

бұрынғы құқықтардың толықтырылмаған тізімімен сәйкессіздікті жарамсыздық

негізі ретінде қарастырады.

391

Әлдекім құрал (құрылғы) дизайнының авторлық құқығына ие болса, 5(4)(b)

бөлімге сәйкес, өтінім беруші авторлық құқық иесінің келісімінсіз оған тауар

белгісі ретінде қорғау шараларын ала алмайды. Мысалы, Karo Step Trade Mark

ісінде

392

өтінім берушінің белгіде авторлық құқығы болғандықтан, ол белгі иесі-

нің тіркелген құрал белгісінің күшін жоя алды.

393

Осыған ұқсас Oscar Trade Mark

ісінде де

394

Кинематография академиясы академияның жыл сайынғы сыйлығы

ретінде берілетін атақты Оскар мүсіні бейнеленген белгіні тіркеуге табанды

389

Caspian Pizza Ltd v. Shah [2017] EWCA Civ 1874 (Patten LJ) (Сондай-ақ мұндай жағдайға ішінара

жарамсыздық жатқызылмайтынын растайды; белгі бұған дейінгі құқық негізінде тұтастай жарамсыз

деп танылды).

390

4(4)(с) бап тұлғаның «атау» немесе «жеке тұлғаның бет-әлпетін бейнелеу» құқығына қатысты,

ал 5(4)(b) бап болса, оларға қатысты болмағанмен, аталған мүдделер тұлғаның суретін пайдалану

мақұлдауды білдіретін жосықсыз бәсеке құқығына сәйкес (33-тарау, 3.3.1-бөлімді қараңыз) және тұл-

ғаның жеке өмірін шектейтін жағдайларда (47-тарауды қараңыз) Құпиялықтың кеңейтілген заңымен

қорғалуы мүмкін. «Бұрынғы жағдайлар ТМА 1994, 5(4)(а) бап аясында қамтылады, алайда соңғысы

5(4)(б) бапқа сәйкес, «бұрынғы құқық» ретінде қорғала ма?» деген мәселе басы ашық күйінде қала-

ды. Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот (ECtHR) атау немесе жеке тұлғаның бет-әлпетін бейне-

леу құқықтарын тұжырымдап, олардың сенім құқығында бекітілгеніне қарамастан, сәйкес құқықтар

деп саналуы даулы секілді.

391

Бұл ереже, яғни бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламенті (CTMR) 53(2) бабы «атау»

немесе «жеке тұлғаның бет-әлпетін бейнелеу» құқығын қоса алғанда, бұған дейінгі ұлттық құқық не-

месе жалпыеуропалық құқық негізінде жарамсыз деп тану ісін қозғауға мүмкіндік береді. Біріншіге

қатысты қараңыз: Edwin v. OHIM, Case C-263/09P [2011] ECR I–5853 (ECJ, Grand Chamber). Мұндағы

қорғау шаралары 8(4) баппен салыстырғанда белгі сауда барысында пайдалануға тиіс және жер-

гілікті деңгейден асып түсетін мәні болу керек деген талапқа бағынбайды. Бұл жосықсыз бәсекеге

сәйкес, бұған дейінгі құқықтарға негізделген тіркеуге наразылық білдіруге қарағанда, «басқа құқық»

формасы түріндегі жарамсыздық талабын айқындау оңай екенін білдіреді.

392

[1977] RPC 255. Аталған бейне құқықбұзушылық ретінде қарастырылуы керек: Jules Rimet Cup

Ltd v. Football Association Ltd [2008] ECDR (4) 43 (Deputy Judge Wyand QC).

393

Karo Step Trade Mark [1977] RPC 255, 273.

394

Oscar Trade Mark [1980] FSR 429.

274

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қарсылық білдірді. Судья Грэм сыйлықтың мүсін ретінде авторлық құқық арқы-

лы қорғалғаны және силуэт бейнесі одан көшірілгені туралы шешім шығарды.

395

Сонымен қатар ойдан шығарылған сөздер мен қысқа сөз тіркестері ақпаратпен,

нұсқаулықпен қамтамасыз етпейтіндіктен, сондай-ақ рухани ләззат сыйламай-

тындықтан, олар әдеби шығарма ретінде авторлық құқық аясында қорғалмай-

тынын айта кеткен жөн.

396

Сондықтан 5(2)(b) бөлімі сөзді немесе қысқа тіркесті

ойдан шығарушыға сол сөзді не тіркесті басқа біреудің тауар белгісі ретінде пай-

далануына кедергі келтіруге рұқсат етпейді.

397

3.3. АГЕНТТІҢ БЕЛГІНІ РҰҚСАТСЫЗ ТІРКЕУІ

Тауар белгісін тіркеуге Конвенция елінде белгі иесі болып саналатын тұлғаның

агенті немесе өкілі өтінім берген және белгі иесі оған қарсы болған жағдайда

аталған өтінім қабылданбауы қажет.

398

Бірінші инстанция сотының (CFI) берген

түсініктемесі бойынша бұл ереже сенім білдірушінің білімі мен тәжірибесін бұ-

рынғы агенттің әділетсіз пайдалануына жол бермеуге бағытталған.

399

Оппонент

белгі иесі конвенция елінен екенін, өтінім беруші оның агенті не өкілі (немесе

өкілі болғанын)

400

және өтінімнің «мақұлданбағанын» анықтауы қажет.

401

Агент

компанияның жалған атауын пайдаланып, тауар белгісіне өтінім берген кезде

сарапшыға шынайы агенттік қатынастарды анықтау мақсатында «корпоративтік

бетпердені ашуға» тура келуі мүмкін. Өтінім берушінің «тауар белгісінің шынайы

иесінің» агенті екенін анықтауға қарағанда, теріс пиғылды көрсету жеңіл екені

атап өтілді.

402

395

Сонда, 439, 440.

396

4-тарау, 3.7.2-бөлімді қараңыз.

397

Бірақ бұл «теріс пиғыл» проблемасымен байланысты болуы мүмкін: қараңыз: TMA 1994,

3(6) бап; 37-тарау, 4.4-бөлім талқыланған.

398

TMA 1994, s. 60; Paris, Art. 6 septies; EUTMR, Art. 8(3). Қараңыз: A. Kur, ‘Not Prior in Time, but

Superior in Right: How Trademark Registrations Can be Aected by Third-party Interests in a Sign’ [2013]

IIC 790, 804–8 (Қазіргі жағдай және келешектегі реформаларды талқылау).

399

DEF-TEC Defense Technology GmbH v. OHIM and Defense Technology Corporation of America,

Case T-6/05 [2006] ECR II–2671, [38]. Шолуды қараңыз: EUIPO, Examination Guidelines, Part C, Section 3

(‘Unauthorised Filing by Agents’).

400

Safariland LLC v. OHIM, Case T-262/09 [2011] ECR II–1629, [64]–[74].

401

Соңғы элементке келетін болсақ, Бірінші инстанция соты «келісім «нақты, анық және сөзсіз»

болуға тиістігін» мәлімдеді: DEF-TEC Defense Technology GmbH v. OHIM and Defense Technology

Corporation of America, Case T-6/05 [2006] ECR II–2671, [38]. Сондай-ақ қараңыз: Ursula Adamowski v.

OHIM, Case T-537/10, EU:T:2012:634.

402

Target Fixings v. Brutt [2007] RPC (19) 462, [101].

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

1. Кіріспе

2. Белгіні пайдаланбау

3. Жалпы атауға айналған тауар белгілері

4. Жаңылыстыратын пайдалану

5. Қайтарып алу салдары

1. КІРІСПЕ

Сараптама процестеріне қарамастан, тауар белгісінің тізілімі тауар белгіле-

рінің жарамдылығына кепіл бола алмайды.

Белгіні тіркеуден шығаратын екі

себеп бар. Алғашқысы – белгі жарамсыз деп танылған жағдай. Жарамсыздық

негіздері 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның 47-бөлімінде және Еуропалық

одақ тауар белгіcі регламентінің (EUTMR) 59, 60-баптарында айқындалған.

Олар

бұған дейін қарастырылған белгі бас тартудың абсолютті немесе салыстырма-

лы негіздерінің бірін бұзып, тіркелген деген негізде оны жарамсыз деп тануды

көрсетеді.

Белгінің тіркеуден алынып тасталуы ықтимал екінші себепке осы тарауда қа-

растырылатын белгінің «кері қайтарылуы» жатады. Белгіні қайтарып алуға төрт

негіз бар және олар 1994 жылғы заңның 46-бөлімінде, сондай-ақ Еуропалық

одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 18(1) және 58-баптарында қарастыры-

лады.

Осы негіздер, бұған қоса, 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD)

10, 12-баптарында (және 2015 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD)

19-21-баптары) айтылады. 46-бөлім/58-бапқа сәйкес, белгі (тіркелген барлық

немесе кейбір тауарлар мен қызметтерге қатысты)

мынадай негіздерге сүйеніп,

кері қайтарылуы мүмкін:

(i) тауар белгісі тіркеу аяқталған мерзімнен кейінгі бес жыл ішінде пайдала-

нылмаған жағдайда (яғни белгіні пайдаланбау);

(ii) тауар белгісін пайдалану бес жылға үздіксіз тоқтатылған кезде;

(iii) тауар белгісі «саудадағы жалпы атауға» айналған тұста (яғни жалпы атау-

ға айналу); немесе

TMA 1994, s. 70.

Бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламенті, (CTMR) 52 және 53-баптар.

36, 37 және 38-тарауларды қараңыз. 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң (ТМА), 47(6) бөлімінде

тауар белгісін тіркеу қандай да бір деңгейде жарамсыз деп жарияланса, тіркеу ешқашан жүргізілмеген

деп танылады.

Бұрынғы CTMR, 51-бап.

TMA 1994, s. 46(5); Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті (EUTMR), Art. 58(2) (бұрынғы CTMR,

Art. 51(2)).

276

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(iv) тауар белгісі көпшілікті жаңылыстыруға алып келетін тәсілмен пайдала-

нылған (яғни жалған болған) жағдайда.

Заңның 46(4) бабына сәйкес, белгіні қайтарып алу жөніндегі өтінімді кез

келген тұлға Тіркеу ведомствосына не сотқа бере алады.

Белгіні қайтарып алу

қажеттігін дәлелдеу ауыртпалығы оны кері қайтаруға мүдделі тарапқа жүкте-

леді.

Алайда белгіні қолданылмағанына қатысты қайтару мәселесіне келгенде,

100-бөлім жалпы жағдайды өзгертіп жібереді, демек, соған сәйкес белгі иесі

тіркелген белгіні пайдаланғанын көрсетуге тиіс.

46(1) бөлімнің тұжырымдама-

сына сай, Тіркеу ведомствосының басқаша жолмен кері қайтарылуға тиіс белгі-

ні өз қалауы бойынша қалдыруға дискрециялық құқығы болатынын атап өткен

жөн (алайда кері қайтарылмайтын белгіні тіркеуден алып тастау емес), дегенмен

мұндай құқықты жоқ деп санаған дұрыс.

Осындай жалпылама тұсын ескере отырып, тіркелген белгінің кері қайтары-

луы мүмкін негіздерді саралауға көшейік. Ал пайдаланбауға қатысты екі негізді

бірге қарастырған жөн.

2. БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНБАУ

Белгінің кері қайтарылуына жол беретін алғашқы себеп оны «пайдаланбау»

негізінен шығады. Пайдаланылмаған белгіні қайтарып алу – оны пайдалану нә-

тижесінде ғана қорғап қалуға болатынын айғақтайды, мұндай жағдай жосық-

сыз бәсеке құқығында кездеседі.

Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің

(EUTMR) 24-декларативтік бөлімінде түсіндіріліп өткеніндей, «тауар белгілері-

нің іс жүзінде қолданылатын жағдайларынан өзге, ЕО тауар белгілерін немесе

оған дейін тіркелген кез келген тауар белгілерін қорғауға ешқандай негіз жоқ».

Пайдалану арқылы ғана белгілер тұтынушыларға ақпарат береді, осылайша,

белгі құқықтық қорғауға лайық болады. Демек, белгі тіркеуден кейін ақылға қо-

нымды кезең ішінде қолданысқа енгізілмесе немесе оны пайдалану тоқтатылған

болса, онда басқа трейдердің осы белгіні қабылдауына кедергі болатын дәлелді

негіздер жоқ. Белгіні пайдаланбаған соң, оны қайтарып алу пайдаланылмайтын

белгілерді, сондай-ақ тіркелген және пайдаланылған, бірақ пайдаланылуы тоқ-

татылған белгілерді

басқа трейдерлердің соларға ұқсас немесе бірдей тауар

ЕО тауар белгісіне келсек (EUTM), белгіні қайтарып алу туралы өтінім Интеллектуалдық меншік

ведомствосы (EUIPO) Күшін жою бөлімшесіне тікелей немесе құқықбұзушылық жөніндегі талапқа

қарсы талап ретінде берілуі мүмкін: EUTMR, Arts 58(1) and 128(1) (бұрынғы CTMR, Arts 51(1) және

100(1)). Пайдаланбау сондай-ақ EUIPO-да наразылық бойынша дау барысында даулануы мүмкін:

EUTMR, Art. 47 (2) (бұрынғы CTMR, Art. 42(2)).

TMA 1994, s. 72.

EUTM қайтарып алу қаупіне тап болған жағдайда мақсатты пайдалануды дәлелдеу ауыртпалығы

меншік иесіне жүктеледі; EUTMDR 19(1) қоса берілген EUTMR Art. 51(1)(а) қараңыз.

Premier Brands UK v. Typhoon Europe [2000] FSR 767, 811.

Invermont Trade Mark [1997] RPC 125; Cabanas Havana (Device) Trade Mark [2000] RPC 26, 34.

2008 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 9-декларативтік бөлімі қажетсіз конфликтілердің

алдын алу мақсатында тіркелген белгілердің санын қысқартуға ниет білдіреді. Бұл 2015 жылғы Тауар

белгісі директивасының (TMD) 31-декларативтік бөлімінде қайталанады.

Баламасы CTMR, 9-декларативтік бөлімі болды.

Судья Джейкоб бұл белгілерді бейнелеп былай деді: «Соттардың сауда жолына тастап кеткені».

Re Laboratories Goëmar SA [2002] ETMR (34) 382, 389, [19]. Бас адвокат Коломер оларды «мәйіттер»

деп атады: Silberquelle, Case C-495/07 [2009] ECR I–137, [AG45]. Қараңыз: Мummery LJ in La Mer

Technology v. Laboratoires Goëmar SA [2006] FSR (5) 49, [14].

277

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

белгілерін қауіпсіз пайдалана алатындай деңгейде тіркеу ведомствосынан алып

тастауға көмек береді.

Соңғы жылдардағы ретсіздік немесе пайдаланылмайтын

тауар белгілерінің проблемасы, яғни тізілімде иелері ішінара немесе толық пай-

даланбайтын тауар белгілерінің ұшырасуы директивалық органдардың назарын

аударуда, себебі ретсіздік кейінгі өтінім берушілердің рәсімдеу шығындарын

ұлғайта түседі.

Пайдаланылмаған соң кері қайтару жақсы тауар белгілерінің

оппортунистік жинақталуын да тежейді.

Белгіні қайтарып алуда қолданылатын

сәйкес принциптерді судья Арнольд London Taxi v. W3 ісінде оңтайлы тұжырым-

дап берді.

2.1. БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНБАУДЫҢ СӘЙКЕС КЕЗЕҢІ

Көріп отырғанымыздай, пайдаланбаудың екі айрықша түрі бар. Оның бас-

тапқы негіздемесі 46(1)(а) бөлімде/58(1)(а) бапта көрсетілген,

онда тауар белгісі

мынадай негізде кері қайтарылуы мүмкін:

...тіркеу рәсімі аяқталғаннан кейінгі бес жыл ішінде белгі иесі немесе оның

келісімімен тіркелген белгіні тауарларға не қызметтерге қатысты Біріккен

Корольдікте іс жүзінде пайдаланбаған және пайдаланбауға қандай да бір негізді

себептер болмаған жағдайда...

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) бұрындары кең ауқымды

спецификациясы бар өтінімдерге рұқсат бергендіктен, белгіні кері қайтару тауар белгілері иелері-

нің құқықтарын сәйкес межеде шектеуде аса маңызды рөл атқарады. Көптеген адамдар тізілімде-

гі ретсіздік жөнінде алаңдаушылық білдірді, алайда эмпирикалық деректер дәлелсіз болып отыр:

G.von Greavenitz et al., Trade Mark Cluttering: An Exploratory Report (2012) (жүйелі проблеманың дә-

лелін таппады); Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade Mark

System (2010), [1.32]  (дәлелдерді шолу), [1.39] («Тізілімдердің шамадан тыс жүктелуінен тауар бел-

гілеріне қол жеткізу айтарлықтай шектелгенін куәландыратын тұрақты құжаттама жоқ»), [4.44] («Ша-

мадан тыс жүктелу Еуропадағы нақты проблема екеніне қатысты әртүрлі пікірлер бар»).

G. von Graevenitz, R. Ashmead, and C. Greenhalgh, Cluttering and Non-Use of Trade Marks in Europe

(UK IPO Report 2015/48); US PTO, Post Registration Proof of Use Pilot Final Report (25 August 2015).

Өміршең тауар белгілерінің қоры таусылғаны жайындағы мәселені қараңыз: B. Beebe and J. Fromer,

‘Are We Running Out of Trademarks? An Empirical Study of Trademark Depletion and Congestion’ (2018)

131 Harv L Rev 945 (Бәсекеге қабілетті тауар белгілерінің сарқылмайтын қоры бар деген болжамға

дау айтылды). Салыстырыңыз: Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community

Trade Mark System (2011), [1.32] , [1.39], [4.44] (ретсіздіктің ықпалына күмәнмен қарау).

37-тарау, 4.4-бөлімнен көргеніміздей, 3(6) бапқа қарамастан, Біріккен Корольдік белгіні пайда-

лану ниеті жоқ өтінімдерді теріс пиғылды деп және осылайша алынған кез келген тіркеуді жарамсыз

деп қарастырады. Алайда «теріс пиғылды» әділетсізден гөрі, «ынсапсыз» өтінім жағдайларында бел-

гілеу қиын болуы мүмкін және ондай жағдайларды қарастыруға 46-бөлім сай келеді. Кейде пай-

даланбау себебінен белгіні кері қайтару міндетті белгілердің тізілімін жүргізудегі қоғам мүддесінің

көрінісі саналғанымен (мысалы, Imperial Group v. Philip Morris [1982] FSR 72, 84 ісін қараңыз), ұлттық

тізілімдер де, EUTM тізілімдері де міндетті белгілер туралы нақты түсінік беруге шынайы кіріспейді.

London Taxi Corp v. Frazer-Nash Research Ltd [2016] EWHC 52 (Ch), [219], [227]; W3 Ltd v. Easygroup

Ltd [2018] EWHC 7 (Ch), [194]–[202].

Бұрынғы CTMR, Art. 51(1)(a); Осындай өкілеттіктерді шектейтін халықаралық стандарттарды

қараңыз: Paris, Art. 5C; TRIPS, Art. 19.

Бұл тіркеуден кейінгі бес жыл деп интерпретацияланды, яғни 1999 жылғы 9 ақпанда тіркелген

белгі үшін ең ерте қайтару күні 2006 жылғы 10 ақпан болды: Valent Biosciences Trade Mark [2007] RPC

(34) 829.

278

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Белгіні 46(1)(а) бөлімге сәйкес кері қайтару үшін тіркеуден кейінгі бесжылдық

кезең ішінде оның шынайы пайдаланылмағанын көрсету керек.

Пайдаланбау

мерзіміне бесжылдық тіркеу кезеңінің берілуі – оның иесіне тауар белгісін пай-

далануды ұйымдастыра алатындай жеткілікті ұзақ уақыт берілуге тиіс дегенді

білдіреді. Еуропа соты осы бесжылдық жеңілдік мерзімінің ішінде белгіні өтінім

берілген кез келген тауар не қызметтерге пайдаланбаған соң, қайтарып алуға

қарсылық білдірудің орынсыз екенін растады; ондай жағдайға өтінімнің теріс

пиғылды екеніне негізделген жарамсыздық жалғыз балама бола алады.

Белгінің пайдаланылмауына байланысты қайтарып алудың екінші негізі

46(1)(b) бөлімде айқындалады, сонымен бірге пайдалануды ұзақмерзімге тоқта-

ту немесе кідірту кезінде көрініс береді. Соған сәйкес, белгіні «пайдалану үздіксіз

бесжылдық кезеңге тоқтатылса және пайдаланбауға қандай да бір негізді себеп

болмаса, белгі кері қайтарылады». Пайдаланбауға бесжылдық кезеңнің берілуі –

белгі иесі тауар белгісін пайдалануды тоқтатқан жағдайда, оны пайдалану нәти-

жесінде қол жеткізген гудвилінің бірден жойылмайтынын айғақтайды.

Белгі бесжылдық кезең өткеннен кейін және қайтарып алуға өтінім беріл-

генге дейін қайта пайдаланылса немесе пайдаланыла бастаса, онда ол пайда-

ланылмауына байланысты кері қайтарылмайды.

Алайда 46(3) бөлімге сәйкес,

«егер пайдалану «өтінім бергенге дейінгі үш ай ішінде» жүзеге асырылса, онда

пайдаланудың басталуы немесе қайта басталуы назарға алынбауға тиіс» делі-

неді. Дегенмен «егер пайдалана бастауға немесе қайта пайдалануға дайындық

жұмыстары белгі иесіне өтінімнің берілуі мүмкін екені белгілі болғанға дейін

жүргізілсе», онда бұл ереже қолданылмайды. Мұндай үшайлық шектеу кезеңі

тауар белгісін қолданбаған белгі иесіне өтінім берушінің ниеті белгілі болған-

нан кейін, белгіні бірден (қайта) пайдалана бастауы арқылы оның пайдаланыл-

мауына орай кері қайтаруға берілген өтінімді қабылдамауға жол бермеу үшін

қолданылады. Демек, теориялық тұрғыдан алғанда, өтінім берушілер тауар бел-

гісін кері қайтаруға өтінім бергенге дейін, меншік иесінен белгінің қандай да бір

пайдаланылғаны жайында сұрап, хат жолдай алады. Осы орайда мұндай сауал

тауар белгісінің иесін белгіні пайдалануға мәжбүр еткен күннің өзінде, өтінім

берушілер өздерінің белгіні пайдаланбағанына байланысты қайтарып алуға бе-

ретін өтініміне кедергі келтірмейтінін білетін болады.

Осы жерде «Бір белгіні екі рет тіркеуге бола ма?» деген сауал туындайды.

Солай болған жағдайда қойылатын тағы бір сұрақ: Бұл бесжылдық пайдаланбау

ережесіне қалай ықпал етеді? Origins Natural Resources v. Origin Clothing ісінде

25-кластағы әрқилы киім түрлеріне тіркелген белгіні басқаға беру арқылы ие-

ленген талапкер, сол белгіні киімнің кең ауқымды ассортиментіне тіркеуге өтінім

берді. Жауапкер бұған жол беруге болмайтынын айтып, бесжылдық пайдалан-

бау ережесіне нұқсан келтіретінін даулады. Судья Джейкоб онымен келіспеді:

TMD 2008, Art. 12; TMD 2015, Art. 19. Директиваның нақты мерзімдерді анықтауы бойынша

мәселені мынадан қараңыз: Armin Häupl v. Lidl Stiftung & Co. KG, Case C-246/05 [2007] ECR I–4673.

Länsförsäkringar AB v. Matek A/S, Case C-654/15, EU:C:2016:998, [26].

Жосықсыз бәсекеге қатысты ережелерге назар аударыңыз: 32-тарау, 2.2.2-бөлім.

TMA 1994, s. 46(3). Алайда Еуропа соты сол кезеңнен кейінгі пайдалану тиісті кезең ішінде-

гі шынайы пайдалану дәрежесін бағалау кезінде маңызды болу мүмкіндігін мойындады: La Mer

Technology Inc. v. Laboratoires Goëmar SA, Case C-259/02 [2004] ECR I–1159, [31].

[1995] FSR 280.

279

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

Адам белгіні пайдалануға шынайы ниеттенбей тұрып, оны қайта-қайта тіркей

берсе, ол өз белгісінен айырылар еді... Ал, екінші жағынан, адам белгіні bona fide

(лат. адалдық) адал пайдалану ниетімен тіркеп, оны бірнеше жыл бойы пайда-

лана алмайтынын дәлелдесе, онда белгі кері қайтарылуы мүмкін, алайда оның

белгіні әлі де пайдаланам деген жоспары бар еді, олай болса, неге белгіге қайта

өтінім бермеске?

Еуропа соты белгіні пайдаланбаған соң, кері қайтарып алу салдарын бол-

дырмау үшін ғана бірнеше рет тіркеу теріс пиғылдан туындауы мүмкін екенін

мойындады.

2.2. БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНУ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

46(1)(а), (b) бөлім/58(1)(а) бапқа сәйкес, мынадай сауал қойылуға тиіс: Белгіні

«пайдалану» дегеніміз қандай мағына береді? Ескеретін жайттың бірі – тауар

белгісін бұзатын қолданыстың барлық түрін (әсіресе үшінші тараппен жасалған

жағдайда) белгіні қайтарып алуға берілетін өтінімді қорғау мақсатындағы қол-

данысқа жатқызуға болмайды.

2.2.1. Белгіні пайдалану

Тіркелген белгінің иесі оны пайдаланып жүргенін жария ете алатын ең ай-

қын тәсіл – сол белгімен таңбаланған бұйымдарды сату болып табылады.

Пайдаланудың жарнама секілді өзге де түрлері (белгімен таңбаланған өнімдерді

немесе көрсетілетін қызметтерді болжалды сатумен байланысты болған жағ-

дайда) оны айқындай алуы мүмкін.

Өнімді іске қосу сияқты бизнесті даярлау

шаралары (егер оның бәрі тауар белгісі иесіне тән компания ішінде жүргізілсе)

мұндайда жеткіліксіз болуы мүмкін. Сол сияқты, белгіні лицензиялау мүмкінді-

гі жайында кәсіпорындар арасындағы келіссөздер де 46-бөлімге сәйкес белгіні

пайдаланған болып саналмайды.

Ansul BV v. Ajax Brandbeveiliging BV ісінде сот

қажет талапты атап өтті:

...белгіні пайдалану тиісті кәсіпорынның ішкі қолданысымен ғана шектеліп

қалмай, сол белгі арқылы қорғалатын тауар не қызметтердің нарықта пайда-

ланылуын талап етеді. Сондықтан белгінің қолданысы сатылатын немесе сатуға

дайын тауар не қызметтерге, соның ішінде кәсіпорынның жарнамалық кампа-

ниясының клиент қауіпсіздігіне арналған шараларына қатысты болуы керек.

Интеллектуалдық меншік ведомствосының (EUIPO) тәжірибесі бойынша

делдал немесе дистрибьюторлық компанияға қатысты пайдалануды көрсете-

тін дәлелдер ішкі пайдалануға жатпайды.

Ортақ юрисдикция соты бірнеше іс

Сонда, 284.

pelicantravel.com v. OHIM, Case T-136/11, EU:T:2012:689, [27]–[28].

Verein Radetzky Orden v. Bundesvereinigung Kameradschaft Feldmarschall Radetzky, Case C-442/07,

[2009] ETMR 14, [24] (Қайырымдылық ұйымы үшін жеткілікті насихат материалдарында пайдалану).

Philosophy Inc v. Ferretti Studios [2003] RPC (15) 287, 295–6, [18], [21] (Peter Gibson LJ). Бұл

пайдалану деп саналғанымен, «шынайы пайдалануды» білдірмейді.

Ansul BV v. Ajax Brandbeveiliging BV, Case C-40/01 [2003] ECR I–2439, [37].

EUIPO, Examination Guidelines, Part C, Section 6, [2.3.2]. Сондай-ақ қараңыз: Fruit of the Loom, Inc.

v. EUIPO, Case T-431/15, EU:T:2016:395 (Белгіні сыртқы пайдалану түпкілікті тұтынушыларға бағыттал-

ған пайдалануды білдіре бермейді; ал реселлерлер мен кәсіби делдалдарға бағытталған пайдалану

маңызды болып саналады).

280

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бойынша ЕО тауар белгісінің (EUTM) іс жүзінде шынайы пайдалануды анықтауға

қатысы бар дәлел категорияларын, сондай-ақ әр категорияның дәлелдемелік

күшін қарастырды.

Өз уақытында шешімін табуға тиіс қызықты бір мәселеге

«ауызша пайдаланудың» сәйкестігі жатады. Заңның 103(2) бөліміне сәйкес, пай-

далану дегеніміз – «графикалық репрезентациядан тысқары... басқа пайдалану

түрі». Бұл ауызша пайдалану тәсілінің жеткілікті екенін көрсетуі мүмкін,

де-

генмен Anheuser-Busch v. Bedejovicky Budvar ісінде

сот орынбасары, корольдік

адвокат Саймон Торли тұтынушылардың ауызша пайдалануы 46(1) бөлім үшін

«тауар белгісі құқығының күрделі мәселелерін қамтитын» пайдалану түрі болып

танылатынын айтты.

2.2.2. Тауар белгісі ретінде пайдалану

«Пайдалану» тиісті тауар не болмаса қызметтердің саудаға шығу тегін ай-

қындау мағынасында «тауар белгісі ретіндегі» пайдалануды көрсетеді дегеніміз

жөн сияқты. Animated Music Ltd’s Trade Mark ісінде

Біріккен Корольдік Тауар

белгісін тіркеу ведомствосы меншік иесі мультфильмді лицензиялауға қатысты

брошюралар мен инвойстарда белгінің болмашы ғана пайдаланылғанын көр-

сетіп, дәлелдеуге тырысса да, nellie the elephant белгісін тіркеуді кері қайтар-

ды. Тіркеу ведомствосы ұсынылған айғақтардан белгінің «тауар белгісі» ретінде

қолданылмай, яғни қандай да бір қызметтердің шығу тегін көрсету үшін емес,

мультфильмнің немесе кейіпкердің атауы ретінде пайдаланылғанын анықтады.

Түрлі қайнар көзден шыққан текстиль өнімдерінің мақта сапасын сертификат-

тау мақсатында cotton flover фигуративті белгісі лицензиялау арқылы қолданыл-

ған кезінде, яғни ол жеке белгі болып тіркелгеніне қарамастан, сертификаттау

белгісі ретінде пайдаланылған тұста Еуропа соты белгінің шығу тегін көрсететін

негізгі функциясына сай келмейтін пайдалану оны қайтарып алудан құтқармай-

тынын растады.

Мұндай тұжырым қолданыстың тауар белгісінің сапалық функ-

циясы немесе кепілдігі сияқты басқа да танылған функцияларын күшейткеніне

қарамастан орын алды. Белгіні өнімнің нақты коммерциялық шығу тегін көрсету

үшін пайдалану оны қайтарып алу қаупіне қарсы тұруға қажетті алғышарт болды.

Белгіні өнімдерді безендіруге пайдалану немесе (орташа тұтынушы) солай түсі-

нетін жағдайда «шынайы пайдалануға» жатпайтыны прецеденттік құқықтан бел-

гілі; сол сияқты, дескриптив мағынасында қолдану да, тиісінше, пайдалану болып

Мысалы, қараңыз: Futbol Club Barcelona v. EUIPO, Case T-614/14, EU:T:2016:448 (Шолу пайдалану

дәрежесін, орны мен уақытын анықтауға тиіс); Marcas Costa Brava, SL v. EUIPO, Case T-686/15,

EU:T:2017:53, [56]–[63] (Жарнама материалының көшірмелерін ғана дайындау жеткіліксіз; олардың

көпшілікке таралуының дәлелі қажет); M.I. Industries, Inc. v. EUIPO, Case T-30/16, EU:T:2017:77, [35]–

[48] (Тауар белгісі иесінің пайдалануды қолдау мақсатында берген жауабының дәлелдік күші туралы

прецеденттік құқықты шолып шығу).

Ensure Plus Trade Mark, O/389/02 (26 September 2002), [39].

[2002] RPC (38) 748, [51]. Сондай-ақ қараңыз: Second Skin Trade Mark [2002] ETMR (CN3) 326 (TM

Registry) (Ауызша пайдалану жеткілікті болғанымен, клиенттердің қарапайым пайдалануы жеткілікті

деп танылмайды).

[2004] ETMR (79) 1076.

W.F. Gözze Frottierweberei GmbH v. Verein Bremer Baumwollbörse, Case C-689/15, EU:C:2017:434.

281

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

саналмайды.

Фирмалық атау ретінде пайдалану оның осындай қолданысын

негіздей алмайды.

Сондай-ақ белгіні мекенжайы жоғарғы бөлігінде көрсетіл-

ген инвойстарда және т.б. құжаттардағы пайдалану дәлелі – шынайы пайдалану

дәлелі болып танылмайды.

2.2.3. Ассоциацияланған белгілер арқылы пайдалану

Тіркелген тауар белгісі ретінде пайдаланылмай отырғанына қарамастан,

іс жүзінде пайдалануға қойылатын талапты қанағаттандыратын екі тәсіл бар.

Біріншісі – белгі түрленген (өзгертілген) формада, одан кейінгісі белгі құрама

белгінің бір бөлігі немесе басқа белгілердің жиынтығы ретінде пайдаланылады.

Олардың әрқайсысы рет-ретімен қарастырылады, алайда тіркелген және пайда-

ланылған белгі арасында қатаң сәйкестік талап етілмеуінің негізгі себебі – белгіні

тиісті тауарлар мен қызметтерді ілгерілетуге және маркетинг талаптарына икем-

ді бейімдей алатынында.

Аталған өзгертулер белгінің айрықша қасиетін өзгертпейінше, түрленген бел-

гіні пайдалану – тіркелген тауар белгісі ретінде пайдалану деп танылады (егер

түрленген нұсқа өзінің бастапқы құқығы бойынша тіркелмесе).

46(2) бөлімге

сүйенсек, «тауар белгісін пайдалануға оның тіркелген формасындағы айрық-

ша қасиетін өзгертпейтін элементтері өзгеше түзілетін пайдалану жатады».

Лорд Уолкердің Anheuser-Busch v.Bedejovicky Budvar ісіндегі пікіріне қарағанда,

Арнайы юрисдикция соты алдымен пайдаланылған белгі мен тіркелген бел-

гі арасындағы айырмашылықтарды анықтауға тиіс. Осыдан кейін ғана Арнайы

Henkell & Co v. EUIPO, Case T-20/15, EU:T:2016:218 (PICCOLO тауар белгісі ретінде емес,

жылтырайтын шарап шөлмектерінде белгілі бір шөлмек көлемін сипаттау үшін пайдаланылды); Futbol

Club Barcelona v. EUIPO, Case T-614/14, EU:T:2016:448 (CULE даулы белгісі коммерциялық шығу тегін

көрсету үшін емес, Барселона футбол клубының жанкүйерлерін немесе ойыншыларын анықтау үшін

пайдаланылды); Polytetra v. OHIM, EI du Pont de Nemours, Case T-660/11, EU:T:2015:387, [80] («Үшінші

тараптардың түпкілікті өнімдерінде TEFLON белгісінің болуы» – осы белгіні білдіретін шикізаттың

болғаны үшін жабын қабаты немесе өнімнің белгілі бір функционалдық сипаттамаларымен

байланысты оң тәжірибені көрсетіп, тұтынушылар таңдауын өнімге бағыттайды», ал бұл оның негізгі

функцияны қанағаттандырмайтынын білдіреді). Басқа юрисдикциялар да шынайы пайдалануға

осы ұстанымды қабылдады. Қараңыз, мысалы, FMTM Distribution Ltd v. Van Cleef & Arpels SA [2017]

SGIPOS 6 (IPO Singapore). (Коммерциялық шығу тегін көрсетуге пайдаланудың орнына MYSTERY SET

асыл тастарды көзге көрінер жиектемесіз орнатуды суреттеп берді).

Фирмалық атау ретінде пайдалану міндетті түрде тауар белгісі ретінде пайдалануды білдірме-

генімен, фирмалық атауды пайдаланудың кейбір түрлері сондай болуы мүмкін: Céline SARL v. Céline

SA, Case C-17/06 [2007] ECR I–7041. Қараңыз: 40-тарау, 9-бөлім. Белгі иесі компания атауынан тұра-

тын белгіні сатылатын өнімдеріне бекітсе немесе оны тұтынушылардың санасында шығу тегін көр-

сетуші байланыс орнататындай дәрежеде пайдаланса, бұл қайтарудың алдын алатын пайдалану түрі

ретінде сарапталады. Салыстырыңыз: M.I. Industries, Inc. v. EUIPO, Case T-30/16, EU:T:2017:77 [64]–[66]

(Компанияның атауы тауар белгісі ретінде пайдаланылмайды).

Orient Express Trade Mark [1996] RPC 25, 42. Euromarket Designs Inc. v. Peters [2000] ETMR 1025,

[56] ісінде судья Джейкоб «дүкеннің атауы ретінде пайдалану тауарларға қатысты пайдалану болып

танылмайтынын» мәлімдеді.

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores Ltd, Case C-252/12 [2013] ETMR 46, [29].

39. Il Ponte Finanziaria SpA v. OHIM, Case C-234/06P [2007] ECR I–7333, [86]. Әрі қарай қараңыз:

Bernhard Rintisch v. Klaus Eder, Case C-553/11, EU:C:2012:671, [21], [22]. Салыстырыңыз: Alcohol

Countermeasure Systems v. EUIPO; Case T-638/15, EU:T:2017:229, [21–[25] (Сол меншік иесінің өзі

тіркеген алдыңғы сөз белгісіне өзінің айрықша сипаты тұрғысынан ерекшеленбейтін кейінгі даулы

белгінің пайдалануын көрсету үшін арқа сүйеуге болады); шағым кезінде C-340/17P түрінде.

TMD 2008, Art. 10(1)(a); TMD 2015, Art 16(5)(a).

[2003] RPC (25) 477 (CA), 490, [41].

282

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

юрисдикция соты айырмашылықтардың тіркелген белгінің айрықша қасиетін

өзгертетінін анықтауы керек. Мұндағы айрықша қасиет дегеніміз – орташа тұ-

тынушының емес, «белгінің осы орташа тұтынушыға беретін ықтимал әсерін»

бақылайтын Тіркеу ведомствосының ұстанымымен алғанда, белгіні «қандай да

бір дәрежеде таңғажайып әрі естеқаларлықтай» ететін нәрсе.

Белгінің өзгеруі осы белгінің айрықша қасиетін өзгерте ме деген мәселе «ал-

ғашқы әсерден» туындаған жағдай және Апелляция соты одан бас тартпауы ке-

рек.

Көп нәрсе белгінің түріне (сөз не бейнелеу белгісі болсын), оның әдетте

қалай қолданылып, түсінуге болатынына (визуалды, есту немесе концептуал-

ды), сондай-ақ қалай өзгеретініне байланысты қалыптасады. Белгінің айрықша

қасиетін өзгерту үшін оның бірегейлігіне не даралығына өзгеріс енгізу қажет.

Тіркелген белгі мен пайдаланылатын нұсқаға визуалды, есту және концептуалды

негіздер бойынша эквиваленттікке салыстыру жүргізіледі.

Ортақ юрисдикция

сотының пікірінше, элементтерді қамтитын құрама белгілерге «қосылған компо-

ненттердің әрқайсысының ішкі қасиеттері, негізінде, сол компоненттердің дара

немесе үстем сипатын, сондай-ақ оның тауар белгісі құрылымындағы сәйкес

жағдайды саралауды талап етеді».

Қысқа немесе қарапайым белгілер не бол-

маса айрықша қасиеті аз белгілер жағдайындағы болар-болмас түрлену пай-

даланудың

белгі тіркеу талаптарына сай емес екенін білдіруі мүмкін.

Мысалы,

(сол кездегі) Бірінші инстанция соты J.GIORGI белгісі GIORGI, MISS GIORGI неме-

се GIORGI LINE терминдері кездескен инвойстарда пайдаланылған жоқ, өйткені

мұндай пайдаланудан J.GIORGI-дің айрықша қасиеті зардап шекті деген ұйғарым

жасады.

(Giorgi жалпыға мәлім атау ретінде қарастырылды, сондықтан айрық-

ша белгілерінің аздығымен ерекшеленді). Керісінше, сөз-бейне белгісі жағда-

йында орташа тұтынушы белгідегі сөз үстемдігін көрсе, онда бейненің айтар-

лықтай өзгерісінің әсері әлсіз болуы мүмкін.

Мұндай жағдай Budweiser ісінде

орын алды,

онда стильді формадағы BUDWEISER BUDBRÄU белгісін тіркеуде

Сонда. Сэр Мартин Нурс Тіркеу ведомствосының дұрыс сараптаманы қолдана алмауы оның

белгі жөніндегі көзқарасына әсер етпес еді, өйткені Тіркеу ведомствосы «мәселеге міндетті түрде

орташа тұтынушы көзімен қарауға тиіс екенін» мәлімдеді: сонда, 483, [10].

Сонда.

Еуропа соты «сәл өзгеше форма туралы» айтады: Il Ponte Finanziaria, Case C-234/06P [2007] ECR

I–7333, [86].

EUIPO v. Cactus SA, Case C-501/15P [2018] ETMR 4, [68]–[71].

Қараңыз, мысалы, hyphen GmbH v. EUIPO, Skylotec Gmbh, Case T-146/15, EC:T:2016:469, [37]

(EUIPO-мен келіспеу және қарапайым dog bone немесе гантельдің фигуративті белгісіне қоршалған

шеңберді қосу, оның айрықша қасиетін өзгертпейтіні біршама даулы шешім, себебі – шеңбердің өзі

базалық геометриялық пішін).

Бұған қарсы пікір де рас: Toni Klement v. EUIPO, Case T-211/14, EU:T:2015: 688, [27]–[42]; a’d

C-642/15P, EU:C:2016:918 (French) (BULLERJAN сөз белгісімен бірге, пештің айтарлықтай ерекше

пішіні пайдаланылған жерде оның дара сипатын өзгертпейтіндей сөз қосуға мүмкіншілігі бар еді).

Laboratorios RTB, SL v. OHIM, T-156/01 [2003] ECR II–2789, [44]. Ұқсас әсерді қараңыз, El Corte

Inglés, SA v. OHIM, T-39/10, EU:T:2012:502 (E. TUCCI EMIDIO TUCCI белгісінің айрықша қасиетін

өзгертті).

J & F Participações SA v. OHIM/Plusfood Wrexham, Case T-324/09 [2011] ECR II–24*, [36] (Тіркелген

FRIBO сөзіне лента қосу оның айрықша қасиетін өзгерткен жоқ); Victor International GmbH v. EUIPO,

Case T-204/14, EU:T:2016:448, [23]–[42] (Victoria сөз элементі болар-болмас өзгеше фигуративті

элементпен толықтырылса немесе түрлі-түсті жазылса, не болмаса шеңбер ішіне орнатылып, басқа

фигуративті және сөз элементтерімен байытылғанына қарамастан айтарлықтай тұрақты болды).

Anheuser-Busch v. Bedejovicky Budvar [2003] RPC (25) 477 (CA).

283

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

құлып пен қалқан кейпін айнала қоршап, бас әріптермен жазылған сөзді пай-

далану «сәтті тәсіл» деп танылды.

Мұндай пайымдаулар Бірінші инстанция со-

тының QUANTIÈME стиліндегі вариациялардың (бас әріптерді пайдалану, «Q»

әрпін өзгерту және астын сызу) сағатқа арналған белгінің айрықша қасиетін өз-

геріске ұшыратпағаны туралы шешімін түсіндіреді.

Белгіге басым элемент ре-

тінде айрықша сөз немесе логотип енгізілсе, онда оған дескриптив терминдерді

алып-қосу әдетте белгінің айрықша қасиетіне әсер етпейді.

Сол сияқты, сәндік

сипаттағы болмашы стилистикалық өзгертулер белгіні кері қайтаруға түрткі деп

саналмайды.

Specsavers ісінде Апелляция соты шынайы пайдалануды саралау кезінде ақ-

қара түсте тіркелген белгінің белгілі бір түсте қолданылғаны маңызды және

мұндайда сол түсті пайдалану орташа тұтынушының белгіні қабылдауына оның

айырмашылығына ықпал ете алатындай деңгейде болуға тиіс деген пайым жа-

сады.

Осыған байланысты Интеллектуалдық меншік ведомствосы (EUIPO) ал-

дыңғы тәжірибеге сәйкес ерекшеленетін жалпы тәжірибе хабарламасын жария-

лады, соған сай, ақ-қара форматта тіркелген белгілер барлық түсте тіркелген

болып саналады.

Қатысушы реестрлер үшін тіркеу енді белгінің қолдану аясын

тарылтатын ақ-қара бейнемен шектеледі. Алайда іс жүзінде шынайы пайдала-

нуды бағалау кезінде сөз бен фигуративті элементтер бірдей, реңктері тұрақты

және жеке түстер үйлесімі айрықша болмау шартымен түстің өзгеруі нарық кон-

тексінде айрықша қасиеттің өзгеруі ретінде қарастырылмайды.

Тіркеу мен нақты пайдалану арасында алшақтық кездесетін екінші сценарий-

ге келсек, белгіні басқа белгілермен комбинацияда пайдалану «шынайы пайда-

лану» саналатыны жайында күрделі мәселелер көтерілді. Rintisch ісінде

Еуропа

соты «PROTI-PLUS, әйтеуір, бір мәрте пайдаланылған, сонымен бірге тіркелген

құрама белгі болғанымен де, PROTI белгісі бір мәрте пайдаланылған» деген ше-

шімге келді. Ең алдымен, құрама белгі өзіне тән дара сипатқа PROTI сөзін қосу

арқылы жетті. Алайда айрықша белгі ретінде тіркелген белгінің комбинациялық

Тіркеу ведомствосы сөздерді осылай пайдалану белгінің айрықша қасиетін өзгертпейтіндей

формада қолдану тәсілі екенімен келісті, өйткені орташа тұтынушы графиканы сөз ретінде қабылдар

еді (астын сызу және әртүрлі қаріптер «негізгі хабарламаны» өзгертпейді және оған ешнәрсе

қоспайды). Апелляция сотында сэр Мартин Нурс Тіркеу ведомствосының «сөздерде үстемдік мән

болатынын және бұл басқа жария элементтердің мәнін әлсірететінін» заңды негізде анықтағанын

атап өтті: сонда, 483, [12]. Апелляция сотына қатысқан лорд Уолкер шешімді өзі қабылдайтын жағдай

болса, онда Тіркеу ведомствосына қарағанда, судья өз пікіріне ұқсас көзқарасқа сүйенетінін айтты,

алайда Тіркеу ведомствосы жалпы қателеспегендіктен, Үлкен сот та, Апелляция соты да Тіркеу

ведомствосының сараптамасын өз сараптамасымен алмастырмауы керек: сонда, 491, [52] .

Devinlec Développement Innovations Leclerc SA v. OHIM, T-147/03 [2006] ECR II–11, басқа негізде

шағым түсірді және T.I.M.E. ART v. OHIM, Case C-171/06P [2007] I–41* ретінде расталды.

GfK v. OHIM and BUS, T-135/04 [2005] ECR II–4865, [35]–[41]; New Yorker SHK Jeans GmbH & Co.

KG v. OHIM, T-415/09 [2011] ECR II–366, [63]–[64]; Nirvana Trade Mark, O/262/06 (18 September 2006)

(AP, Arnold QC); OAO Alfa-Bank v. alpha Bank AE [2011] EWHC 2021 (Ch) (Briggs J).

Galletas Gullón v. EUIPO, O2 Holdings, іс T-404/16, EU: T: 2017: 745 (Белгі печенье қорабы сияқты

қаптамада болған жағдайда, оған пайдаланған кейбір түстердің немесе геометриялық пішіндердің

өзгеруі белгі жөніндегі жалпы әсерді айтарлықтай өзгерткен жоқ).

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores Ltd (Registrar of Trade Marks Intervening)

[2014] EWCA Civ 1294, [22], [33] (Kitchin LJ).

TMDN, Common Communication on the Common Practice of the Scope of Protection of Black and

White Marks (15 April 2014).

Bernhard Rintisch v. Klaus Eder, Case C-553/11, EU:C:2012:671.

284

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бөлігі болғанына қарамастан, сот «белгі пайдаланылды» деген шешім шығар-

ды. Осылайша, Colloseum Holding ісінде

сот «қызыл жапсырмадан тұратын тір-

келген белгіні джынсылардың артқы қалтасына орналастыру үшін пайдалануға

болады» деп шешті және ол қызыл жалаушаға жазылған LEVI’S сөзімен бірге

пайдаланылып отырса да, оны бір мәрте пайдаланудың мысалына жатқызып,

осындай ұйғарымға келді. Сол сияқты, сот «бір мәрте пайдалану SPECSAVERS

сөзі жазылған белгіге қатысты болғанымен, Specsavers-тің қиылысатын екі қара

сопақшадан тұратын тіркелген белгісі пайдаланылды» деген шешім шығарды

(38.1-сурет, 2.3.1-бөлімді қараңыз).

Бір қарағанда, мұндай жағдайларды жалпы ереже аясында түсіндіру қиын,

себебі соған сәйкес тіркелген белгіден өзгешеленген белгіні пайдалану – осы

жаңарту бұрынғы белгінің айрықша қасиетін өзгертпейтін жағдайда ғана кейінгі

белгіні пайдалану болып саналады. Демек, LEVI’S және SPECSAVERS сөздерінің

өзі айрықша (бұл олардың тіркеуі арқылы расталады, сондай-ақ оларды пайда-

лану дәлелі болып табылады), сондықтан оларды толықтыру қызыл жалауша-

ның немесе қиылысатын сопақша белгілердің айрықша қасиетіне ықпал етуге

тиіс еді. Алайда екі белгінің физикалық тұрғыдан алғандағы үйлесіміне қара-

мастан (сөзді бейненің үстіне орналастыру арқылы), тұтынушылар екі белгіні

де өзінің дара қасиетін сақтаушы ретінде қарастырады, өйткені олар құраманы

екі (немесе үш) жеке белгінің пайдаланылуы деп түсінеді, бұл жерде сөз, бейне

және құрама жайында айтылады. Кей жағдайларда даулы белгі басқа белгілер

арасында өз мәнін жоғалтып, қайтарып алу әрекеті сәтті аяқталады.

2.2.4. Лицензиаттың пайдалануы

Пайдалану 46(1)(а),(b) бөлімге және 18-бапқа сай, 18-бапты 58(1)(а) баппен

бірге оқығанда, сәйкес белгі иесімен немесе оның келісімімен жүзеге асыры-

луға тиіс.

Белгі иесі келісімін көрсетуі қажет, алайда Арнайы юрисдикция соты

мұны белгі иесінде үшінші тараптың пайдалану дәлелінің болуынан біле алады.

Hebrew University of Jerusalem v. Continental Shelf 128 Ltd (Einstein) ісінде

өтінім

беруші 1999–2004 жылдар аралығында киімге берілген EINSTEIN белгісінің пай-

даланылмағаны үшін кері қайтарылуын талап етті. Белгі иесі Hornby Street Ltd атты

басқа компанияның сату жөніндегі менеджерінен белгінің биркаларда, тігілген

лейблдар мен инвойстарда қолданылғаны жайында мәлімдеме ұсынды. Hornby

Street Ltd белгі иесінің еншілес компаниясы ретінде сипатталды, дей тұрғанмен,

одан кейінгі байланыстың ешқандай дәлелдері көрсетілген жоқ. Сарапшы дә-

лелдемелерден белгінің пайдаланылғанын анықтағанымен, белгі иесі «қолда-

ныс өзінің келісімімен жүзеге асқанын көрсеткен жоқ» деген ұйғарымға келді.

Colloseum Holding AG v. Levi Strauss & Co., Case C-12/12 [2013] ETMR 34.

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores, Case C-252/12 [2013] ETMR 46.

Labeyrie v. EUIPO, CaseT-766/15, ЕС: T: 2017: 123 (француз тілінде (алғашында айырмашылығы

аздау болған) балыққа және тамақ өнімдеріне тіркелген көк фондағы алтын балық бейнесінен

тұратын фигуративті белгі LABEYRIE сөз белгісімен бірге пайдаланылды әрі суреттің айрықша

қасиетін өзгертті).

TMD 2008, Arts 10, 12; TMD 2015, Arts 16, 19; TRIPS, Art. 19(2); Martin Y Paz Diusion SA v. Depuydt,

Case C-661/11 [2014] ETMR 6, [AG64].

The Sunrider Corp. v. OHIM, Case C-486/04P [2006] ECR I–4237.

Einstein Trade Mark [2007] RPC (23) 539.

285

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

Оның пікірінше, қарапайым келісім аздық етеді, сондықтан біршама бақылау

деңгейі жұмыс істеуі қажет. Апелляцияда Тағайындалған тұлға және корольдік

адвокат Джеффри Хоббс Тауар белгісі директивасының тарихына мұқият талдау

жүргізіп, белгі иесі оны пайдалануға рұқсат бергенге дейін, яғни белгі иесі мен

пайдаланушы арасында экономикалық байланыс пайда болғанға дейін оның

иесі осы белгімен сатылатын тауарлардың сапасын бақылауға қатысты талап-

тардың жоқ екенін жеткізді. Мұнда екі фирманың ортақ иелігі жеткілікті еді. ЕО

тауар белгісі (EUTM) тұрғысынан тіркеуді сақтау үшін Ортақ юрисдикция соты

лицензиаттың белгіні пайдаланғанын растады.

2.3. БЕЛГІНІ ШЫНАЙЫ ПАЙДАЛАНУ

Белгінің тізілімде қалуы үшін оның Біріккен Корольдікте (немесе ЕО тауар

белгісі жағдайында, Еуропалық одақта) шынайы пайдаланылғанын көрсету

талабы қойылады. Прецеденттік құқықта «шынайы пайдаланудың» екі ұғымы

қолданылады.

Бастапқы түсінікке сәйкес, оған жасанды, жалған емес немесе

белгіні сақтау мақсатындағы тағы басқа пайдалану жатады. Керісінше, пайдала-

нудың «шынайылығына» деген екінші көзқарас тұтынушылардың назарын бел-

гіге аудару үшін нарықта айтарлықтай шынайы пайдаланылуын талап етеді. Кей

жағдайда сараптама пайдаланудың субъективті (мұндағы тестілеу адал ниетті

анықтауды қамтиды) және объективті шынайылығы (тестілеу әдеттегі коммер-

циялық стандарт болып табылады) тұрғысынан тұжырымдалады.

Негізгі айыр-

машылық мынада: егер тестілеу адал пайдалануды анықтауды көздесе, ол ми-

нималды меже бола алады (дегенмен тауар белгісін қорғау бағдарламасындағы

елеулі пайдалану назарға ілінбеуі мүмкін); объективті шынайылық үшін елеулі

түрде пайдаланудың болуы шарт (дегенмен «елеулі» ұғымы секторға байланыс-

ты өзгеріп отырады).

Қазір Еуропа сотының «субъективті ұстанымға» әлдеқайда жақын крите-

рийді қабылдағаны анықталды, алайда ондағы пайдалану да шынайы немесе

мағыналы болуға тиіс. Бұл ұстанымда минималды шекті меже жоқ; субъективті

тұрғыдан шынайы, бірақ өте қарапайым пайдалану белгіні сақтай алады, алай-

да арнайы юрисдикция соттары оны сақтау үшін белгінің «жеткілікті» пайдала-

нылғаны жайындағы сұрақтан толық құтыла алмайды. Бұл ұстанымды Еуропа

соты екі маңызды шешім негізінде дамытты. Ansul BV v. Ajax Brandbeveiliging BV

ісінде

Ansul 1971 жылы Бенилюкс елдерінде MINIMAX белгісін өрт сөндіргіш

пен оның ілеспе тауарларына тіркейді. Алайда ол 1989 жылдан бері ешқандай

өрт сөндіргішті сатпады. Дегенмен Ansul өрт сөндіргіштердің құрамдас бөлік-

терін саудаға шығарды, оларға жөндеу жұмыстарын жүргізіп, қызмет көрсетті,

Қараңыз, мысалы: Matrazen Concord v. OHIM, Case T-258/13, EU:T:2015:207, [38]–[44]; Windrush

Aka LLP v. EUIPO, Case T-336/15, EU:T:2017:197 (Еуропалық одақ тауар белгісі EUTM иесі үшінші тарап-

тың пайдалануын іс жүзіндегі пайдалануды құрайды деп мәлімдесе, онда ол келісілген пайдалану-

ды айғақтайды, бұл ретте келісу болмағанын дәлелдеу ауыртпалығы белгіні қайтарып алуға өтінім

берушіге ауысады), Case c-325/17P апелляциясы бойынша; IR V. EUIPO, Case T-132/15, EU:T:2017:162,

[81]–[86] (Лицензиялық келісімдерді жай ғана ұсынуға немесе талқылауға қатысты дәлелдер нақты

пайдалануды анықтауға жеткіліксіз болды).

L. Bently and R. Burrell, ‘The Requirement of Trade Mark Use’ (2002) 13 AIPJ 181.

Gerber Trade Marks [2003] RPC (34) 637, 641 (Auld LJ) (a 1938 Act case).

Case C-40/01 [2003] ECR I–2439.

286

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сонымен бірге осындай қызметтер инвойсында MINIMAX белгісін пайдаланды.

Minimax GmbH деп аталатын неміс компаниясы өрт сөндіргіштер өндіріп, сатып

келді және 50 жыл бойы MINIMAX-қа неміс тіркеуін иеленді. 1994 жылы неміс

компаниясының еншілес компаниясы Ajax MINIMAX тауар белгісін Нидерландта

пайдалана бастады. Ajax 1971 жылғы Ansul тіркеуінің кері қайтарылуына сұрау

салды, ал Ansul болса, MINIMAX белгісін Бенилюкс елдерінде пайдаланбау үшін

Ajax компаниясына қарсы соттың тыйым салуын сұрады. Іс нәтижесі Ansul белгі-

сінің 1989 жылдан кейін белгіні құрамдас бөліктерге, сондай-ақ жөндеу жұмыс-

тарына шынайы пайдаланылғанына қатысты еді.

Еуропа соты «шынайы пайдалану ұғымы бүкіл Еуропалық одақ аясында бір-

келкі түсіндірілуге тиістігін» мәлімдеді. Құқықтарды сақтауға арналған ресми пай-

далану шынайы пайдалануға жатпайтыны айтылды.

Шынайы пайдалану тауар

белгісінің негізгі функциясына сай келуге тиіс, яғни тұтынушыға тауар не қызмет-

тердің шыққан тегінің бірегейлігіне кепілдік беруі қажет. Сот мұндай пайдалану:

...белгіні пайдалану тиісті кәсіпорынның ішкі қолданысымен ғана шектеліп қал-

май, сол белгі арқылы қорғалатын тауар не қызметтердің нарықта пайдаланылуын

талап етеді деп пайымдады. Сондықтан тауар белгісін пайдалану сатылуы жоспар-

ланған немесе сатуға дайын, сондай-ақ кәсіпорында сатып алушыларды қауіпсіз-

дендіру мақсатындағы (әсіресе жарнамалық науқан түріндегі) даярлық жұмыстары

жүргізіліп жатқан тауарларға не қызметтерге қатысты жүзеге асырылуға тиіс.

Бұдан бөлек, сот пайдаланудың шынайылығын бағалау кезінде «белгінің

коммерциялық пайдаланылу шынайылығын, яғни мұндай пайдаланудың бел-

гімен қорғалатын тауарлар мен қызметтер нарығындағы үлесті сақтау немесе

құруда тиісті экономика секторындағы кепілді» шешу үшін барлық фактілер мен

мән-жайларды ескеру қажеттілігін атап өтті.

Шынайы пайдалануға қол жеткізу

жолында әрқашан сандық тұрғыдан маңызды болуы міндетті емес. Нәтижесінде

сот құрамдас бөліктерге немесе сатудан кейінгі қызмет көрсетуге қатысты пай-

далану, тіпті белгі тіркелген тауарлар бұдан былай сатылмаса да, тауарлармен

«байланысты» пайдалану бола алатынын көрсетті. Сот «Ansul мен Ajax арасын-

дағы ерекше істі ұлттық соттар құзырындағы мәселе» деген ұйғарыммен шешім

шығарудан бас тартты.

Сот пайымдауының кейбір аспектілері сәл түсініксіз болғанымен, Біріккен

Корольдіктің сауалына жауап ретінде қосымша түсініктемелер ұсынылды. RE

Laboratories Goëmar SA ісінде

«құрамында теңіз өнімдері бар косметикаға арнал-

ған LABORATOIRE DE LA MER белгісін 46-бөлімге сәйкес қайтарып алуға жол бер-

меу үшін жеткілікті деңгейде шынайы пайдаланылды ма?» деген сауал қойылды.

Меншік иесі теңіз балдырынан жасалған өнімдерге маманданған шағын француз

компаниясы еді, ал белгіні қайтаруға өтінім беруші Huber Laboratories компаниясы

LA MER атауымен тері күтіміне арналған өнімдердің кең ассортиментін шығаруға

ниет білдірді. Шотландтық агент белгі иесінен небәрі 800 фунтқа сауда жасады.

Goëmar белгіні «ресми» түрде пайдаланған, оны тізілімде сақтау мақсаты болған

деген болжам жасалған жоқ. Судья Джейкоб Еуропа сотына бірнеше сауал қойды.

Сонда, [36].

Сонда, [37].

Сонда, [38].

[2006] FSR (5) 49.

287

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

Сот болмашы пайдаланудың өзі (сандық тұрғыдан маңызы жоқ) «белгі ар-

қылы қорғалатын тауарлар мен қызметтердің нарықтық үлесін сақтап не бол-

маса оны құру үшін тиісті экономика секторында негізге айналғанда, іс жүзін-

де шынайы пайдалануға жатуы мүмкін» деп жауап берді.

Ол үшін ұлттық сот

ұсынылған фактілерге баға беруге тиіс. Кей жағдайларда осы критерийге тауар

белгісін жалғыз клиенттің пайдалануы да сәйкес келуі мүмкін, алайда мұндай

кезде аталған операцияның «белгі иесі үшін шынайы коммерциялық негізі» бар

екенін көрсеткен жөн. Алайда фактілерді осылайша саралау қажеттілігі қандай

да бір априорлы, абстрактілі, сандық межені жоққа шығарады.

Еуропа сотының пікірімен қаруланған судья Блэкберн «шынайы пайдала-

нуды анықтау үшін сатылымға ғана иек арту жеткіліксіз деген ұйғарымға кел-

ді.

Алайда апелляциялық шағымды қарау кезінде Апелляция соты шешім кү-

шін жойды.

Сот пайдаланудың «ішкі» деп саналмайтынын мәлімдеді: өйткені

шотландтық агент Goëmar-дің еншілесі емес, тәуелсіз ұйым болып табылады.

Goëmar өз тауарын барынша сатуға, сөйтіп, нарықтан өз үлесін алуға тырысты;

оның соншалықты табыс әкелмегені немесе тауарының тұтынушылар назары-

на ілікпегені маңызды емес. Тауарды сол тауар белгісімен сатуға деген шына-

йы талпынысы жеткілікті еді. Еуропа сотының пікіріне қарамастан, Апелляция

соты кез келген басқа ұстанымның сандық межені анықтауға тиіс екенін ескертті.

(Сол кездегі) лорд-судья Ньюбергер соттар мен ведомстволардан пайдаланудың

елеулі екенін көрсететін сараптаманы талап ететін ұстанымның күрделі, қымбат

әрі қолдану үшін көп уақытты қажет ететінін айтты.

Еуропа соты іс жүзінде шынайы пайдалану нарықтағы үлесті сақтау неме-

се айқындау мақсатындағы орынды пайдалануды талап ететінін мәлімдеді.

Сарапшының тиісті тауар түрін ескеруін және алдын ала белгіленген пайыздарға

сүйеніп, механикалық шешімдер қабылдамауын талап ететін бұл критерийді ай-

тарлықтай басы-қасында болған адам ретінде жеңіл түсінуге болады. Керісінше,

Апелляция соты Ansul мен Goëmar ісін тауар белгісін ресми де, символика-

лық та емес, әдеттегі пайдалануды талап ретінде түсіндірді. Бұл позицияны

Тағайындалған тұлға мен Ирландияның Патенттер ведомствосы қолдады

және

ол болжауға болатын келешектегі стандарт ретінде қалатын тәрізді.

Алайда

соттар «Ресми де, жалған да емес аса қарапайым коммерциялық қолдану шы-

найы пайдалануға жата ма?» деген мәселеге қайта орала береді.

Кез келген

коммерциялық пайдалану автоматты түрде іс жүзіндегі шынайы пайдалануға

La Mer v. Goëmar, Case C-259/02 [2004] ECR I–1159, [21]–[27].

La Mer Technology Inc. v. Laboratoires Goëmar SA [2004] EWHC 2960, [2005] FSR (29) 668.

Laboratoires Goëmar SA v. La Mer Technology Inc. [2005] EWCA Civ 978.

Сонда, [46].

Police Trade Mark [2004] RPC (35) 693 (Arnold QC); Stefcom SPA’s Trade Mark; Application for

Revocation by Travel Hurry Projects Ltd [2005] ETMR (82) 960.

Қараңыз: MFE Marienfelde GmbH v. OHIM, Case T-334/01 [2004] ECR II–2787; La Mer Technology,

Inc. v. OHIM, Case T-418/03 [2007] ECR II–125, мұнда Бірінші инстанция соты сәйкес тауарларға

қатысты ең аз пайдалану амалын жеткілікті деп қарастырды.

Кей жағдайларда экономиканың тиісті секторы мен нарық үлесін ескере отырып, белгіні сақтау

мақсатындағы пайдалану тым қарапайым болады. Қараңыз: J and J Crombie Ltd v. Nutter (Holdings)

Ltd [2013] EWHC 3459 (Ch) (Asplin J) (Тауар белгілері жөніндегі сарапшының шешімі минималды

пайдалану шынайы пайдалануға жатпайтынын растады); Reber Holding GmbH & Co KG v. OHIM,

Case C-141/13, EU:C:2014:2089 (француз және неміс) (Неміс кондитерлік нарығы контексінде қолдан

жасалған шоколад кәмпиттерінің бір қалада сатылған шағын көлемі шынайы пайдалануға жатпады).

288

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

жатпайтыны түсіндірілді.

Оның үстіне, тауар белгісінің иесіне пайдалануды бе-

кіту үшін бесжылдық эксклюзивті кезең беріледі. Белгі иесі осы уақыт ішінде

нарыққа қандай да бір әсерін көрсете алмаса, оған өз тіркеуін сақтауға мұрсат

беру дұрыс па?

Сот «үгіт-насихат (promotional) мақсатындағы пайдалану іс жүзіндегі «шына-

йы пайдалану» болып танылмайды» деген шешім шығарған.

Демек, WELLNESS

белгісі киім-кешек пен алкогольсіз сусындарға тіркелгендіктен және оның су-

сынға пайдаланылғаны WELLNESS киімін сату кезінде үгіт-насихат сыйлығы ре-

тінде берілгендіктен, сот оның сусындарға шынайы пайдаланылмағанын атап

өтті. Бұл оның сусын түрлеріне арналған «аутлет ашу немесе оны сақтап қалу

мақсатында» пайдаланылмағанына сай шыққан шешім еді.

Сондай-ақ сот бел-

гілер мен қайшылықтардың әлеуетін ескере отырып, белгіні тиісті тауарлар мен

қызметтер үшін нарықта пайдаланған жағдайда ғана құқықтарды сақтау «ма-

ңызды» екенін атап өтті.

2.4. ТІРКЕЛГЕН БЕЛГІНІ ТАУАРҒА НЕМЕСЕ ҚЫЗМЕТТЕРГЕ ҚАТЫСТЫ

ПАЙДАЛАНУ

Тауар белгісін тікелей өнімдерге немесе олардың қаптамасына қолдану пара-

дигмалық пайдалану деп танылғанымен, заңнамада өнімдерге «қатысты» немесе

«соған байланысты» пайдалану қамтылып, ұғым аясы кеңейе түседі (демек, оған

сату орындарындағы брошюра, парақша, инвойс және жарнамалық хабарлан-

дырулар жатады). Қолданылмағанына қатысты белгі кері қайтарылмайтынына

кепілдік беру үшін тіркелген белгі тауарларға немесе қызметтерге қатысты пай-

даланылуға тиіс.

Ұқсас тауарларға қатысты пайдалану тіркелген белгі тауарларға

қатысты пайдалану болып саналмайды. Алайда белгі иесі тіркелген белгі тауарды

жөндеу кезінде пайдаланатын құрамдас бөліктерге немесе тауарды жөндеу не

қызмет көрсетуге ықпалы бар қызметтерге қолданған жағдайда, тіркелген белгіні

тауарға немесе қызметтерге қатысты пайдалану орын алуы мүмкін.

Осыған ұқсас проблема белгі иесі тіркелген белгіні футболка секілді үгіт-на-

сихат тауарында пайдаланған жағдайда туындайды: Бұл жерде белгі футболкаға

Reber Holding GmbH & Co KG v. OHIM, Case C-141/13, EU:C:2014:2089, [32] (француз және

неміс); SdS InvestCorp AG v. Memory Opticians Ltd [2016] ETMR 8 (AP, Prof. Annand); Nike Innovate C.V.’s

Trade Mark Application [2017] FSR 8 (AP, Alexander QC) (Пайдалану шағын әрі географиялық жағынан

шектеулі жағдайларда, EUTM үшін жалған емес әрі коммерциялық пайдалануды анықтау қайтарып

алудың алдын алуға әлі де жеткіліксіз болуы мүмкін).

Қараңыз: Kerly, [12–064]; салыстырыңыз: Сот нарыққа әсер етудің бірқатар дәлелдерін талап

еткен кездегі белгілердің мәні «жергілікті мәннен» асып түсу түсінігі: 38-тарау, 3.1-бөлім.

Silberquelle, Case C-495/07 [2009] ECR I–137, [20]–[22].

Сонда, [18]. Бірақ салыстырыңыз: Antartica Srl v. OHIM, C-320/07P [2009] ECR I–28*, [28]–[30]

(коммерциялық емес пайдалану).

Silberquelle, Case C-495/07 [2009] ECR I-137, [19], Бас адвокаттың пайдаланылмайтын тауар

белгілерін «мәйіттер» ретінде сипаттауын және тауар белгілері ведомстволарын «зиратқа»

айналдырмау мақсатын қолдайды: сонда, [AG45], [AG55].

TMA 1994, s. 45(1)(a); TMD 2008, Art. 10; TMD 2015, Art. 17; EUTMR, Art. 18(1) (бұрынғы CTMR,

Art. 15(1)).

Ansul v. Ajax, Case C-40/01 [2003] ECR I–2439, [41]–[42]. Бұл елеулі гудвилл ешқашан анықталмаған

белгілерге қарағанда, пайдаланылған және қалдық гудвилді сақтаған белгілерге қатысты пайдалану

талабын кеңірек түсіндіруге деген бейімділікті көрсететін секілді.

289

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

қатысты, әлде үгіт-нсихат жүргізілетін тауарларға қатысты пайдаланылып отыр

ма? Бұл фактіге негізделген мәселе болуы мүмкін және жауап орташа тұтыну-

шының пайдалануды қалай қабылдайтынына байланысты екенін атап өту орын-

ды.

Алайда мұндай пайдалану амалын футболкаға да және олар насихаттайтын

тауарларға да қатысты пайдалану деп қарастыруға болады. Premier Brands UK v.

Typhoon Europe ісінде

үй жабдықтары мен контейнерлерге арналған TYPHOO

белгісінің иесі осы белгіні шай қорабына, печенье ыдысына және т.б. пайдаланға-

нын мәлімдеп, белгінің кері қайтарылуына қарсылық білдірді. Судья Ньюбергер:

«Көпшілік мұндай пайдалануды typhoo шайының насихаты деп түсінгенімен, бұ-

дан сондай-ақ олардың тауарды typhoo шайы өндірушісімен немесе оның рұқ-

сатымен нарыққа шыққан деп болжам жасамайтынынан хабар бермейді», – деді.

Өнімдердің нақты сатылуы мен таратылуының тиісті дәлелдері болмаса, жар-

намаға не жарнамалық қызметке қатысты дәлелдердің тіркеуді сақтауы екіта-

лай.

Соңында айтарымыз: белгі өтінім берілген тауарлар мен қызметтердің бір-

қатар түрлеріне қатысты ғана пайдаланылған жағдайдағы ішінара қайтарудың

күрделі мәселесі осы тарауда толығырақ қарастырылады.

2.5. БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНУ КЕҢІСТІГІ

Британиялық тауар белгісін пайдалану Біріккен Корольдікте жүзеге асуы

керек. Шетелдік юрисдикция негізінде шыққан жарнама Біріккен Корольдікте

қолжетімді болса, онда пайдаланылуы мүмкін. Мысалы, Elle Trade Marks ісінде

сабын мен парфюмерияға арналған ELLE белгісінің иесі өзі меншік иесі болып

табылатын танымал әйелдер журналының француз тіліндегі басылымында осы

белгідегі сабын мен басқа косметиканың сатылымға қойылу фактісіне сүйенді.

Француз басылымы Біріккен Корольдікте сатылды және онда ELLE сабынының

жарнамасы бар деп қабылданды, оны британиялық оқырмандар Парижге ба-

рып немесе телефон арқылы тапсырыс беріп алатын еді. Нақты сатуға ешқан-

дай дәлел болмаса да, судья Ллойд «бұл тиісті тауарлар класындағы іс жүзін-

де шынайы пайдалану» деген шешім шығарды. Керісінше, интернет-сайттағы

қолжетімді пайдалану Біріккен Корольдіктегі пайдалануға жатпайды: Тіркеуші

Солтхаус мырза атап өткендей, жағдай өзгеше болғанда, «қарапайым уеб-сайт

жасауға дүниежүзі бойынша қол жеткізу мүмкін болғандықтан, ол әлемнің кез

келген еліндегі пайдалануды білдіре алар еді».

Мұндай жағдайларда сайттың

Біріккен Корольдіктегі клиенттерге бағытталғанын дәлелдеу керек сияқты.

Young v. Medici [2004] FSR (19) 383, [3] (Jacob J) (Тауар белгісі бар тауарды каптамада сату,

қораптар мен қаптамаларды пайдалану дегенді білдірмейді).

[2000] FSR 767. Сондай-ақ қараңыз: Elle Trade Marks [1997] FSR 529.

Arrieta D. Gross v. OHIM, Case T-298/10, EU:T:2012:113, [60]–[70] (Мамандандырылған топ

арасындағы жарнама қызметтердің жұртшылыққа сатылғанын немесе сатуға шығарылғанын

көрсете алмады).

Сонда, 40-тарау, 8-бөлімді салыстырыңыз.

Platinum Trade Mark, O/133/01 (15 March 2001), [35]. DeLorean Motor Co., O / 317/16 (2016

жылдың 4 шілдесі) (AP, Annand) («Таңбаланған» домендік атаулары бар уеб-сайттар мен ортақ уеб-

сайттарға қатысты әлсіз дәлелдер Біріккен Корольдікте шынайы пайдалану саналмады).

Euromarket Designs v. Peters [2000] ETMR 1025. Таргеттеу туралы прецеденттік құқық Argos Ltd

v. Argos Systems Inc [2017] EWHC 231 ісінде кешенді түрде қарастырылды (Richard Spearman QC),

[144]–[244]. 40-тарау, 8-бөлімді қараңыз.

290

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Тауар белгісінің арнайы нормаларында Біріккен Корольдікте белгінің тауар-

ларға немесе олардың қаптамасына экспорт үшін ғана жапсырылатын жағ-

дайлар атап өтіледі.

Бұл экспорттың шетелдік жеке компанияларға жүргізе-

тін жағдайымен қоса, белгі иесінің белгіні Біріккен Корольдіктегі тауарларына

жапсырып, оны шетелдегі еншілес компаниясына жіберетін жағдайларды қам-

титыны негізінде кеңінен түсіндіріледі.

Солай болған күнде, аталған норманы

пайдалану белгі иесінің ұйымына ішкі қолданыс болмауға тиіс деген жалпы та-

лаптың ережеден тыс жағдайы ретінде қабылдануы керек.

ЕО тауар белгісіне (EUTM) келер болсақ, тиісті пайдалану Еуропалық одақ-

та жүзеге асырылуға тиіс.

«Талап етілген пайдалану ЕО мүше-мемлекеттерінің

кем дегенде екеуінде орын алуы керек пе?» деген мәселе біраз уақытқа дейін

түсініксіз болды.

Leno Mеrken ісінде

сот бір мемлекеттегі пайдалану міндет-

ті түрде жеткілікті деген «бір мемлекет» шешімін қабылдамады. Осындай жағ-

дайда Hagelkruis компаниясы Бенилюкс Тауар белгісі ведомствосына жарнама

және маркетинг қызметтеріне OMEL сөзін тіркеуге өтінім берді. Leno Mеrken де

35-кластағы қызметтерге ONEL атауымен қоғамдастықтың тауар белгісін тіркеуі

негізінде өтінімге қарсылық білдірді. Мұнда шатастыру ықтималдығы бар деп

танылды, алайда қарсылас ONEL-ді Нидерландта ғана пайдаланғанын көрсетті.

Осы жағдай «Қоғамдастықтың тауар белгісі регламенті (CTMR 15-бабына сәйкес)

қоғамдастық белгісін сақтауға жеткілікті ме?» деген сауал туындатты. Сот бұл мә-

селе бойынша «кеңес пен қоғамдастық хаттамаларының міндетті күші жоқ еке-

нін,

оған қоса, тауар белгісін Еуропалық одақта пайдалану мәселесі ЕО-ға мү-

ше-мемлекеттердің аумақтарының шекарасына қарамай шешілуге тиіс» деген

қорытындыға келген.

Мәселе пайдалану сол тауар немесе қызметтерге ЕО на-

рығында үлес құру не сақтау мақсатындағы пайдалану болды ма дегенге саяды

(бұл ұлттық нарықта үлес құру немесе сақтауға қарағанда, көбірек пайдалануды

талап етуі ықтимал-ды).

Тауар белгісін пайдаланудың географиялық ауқымы

«Еуропа қоғамдастығында» шынайы пайдаланғанын бағалаудағы факторлар-

дың бірі болғанымен,

100

бір мемлекеттің аумағында пайдаланылғаны жеткілікті

(немесе жеткіліксіз) деп кесіп айтуға болмайды.

101

Алайда соттың тауар белгісін

әлсіретуге қарсы кеңейтілген қорғауы бар

102

репутациялы белгілердің орнына

қатысты ұқсас мәселеге негізделген, яғни пайдалану қоғамдастықтың «елеулі

бөлігінде» жүзеге асырылуға тиіс деген мағынадағы өтініштерді қабылдамауы

негізсіз емес еді.

103

Бас адвокат өзінің «кішкене жеңілдеу» мысалын келтірді:

TMA 1994, s. 46(2). Салыстырыңыз: 40-тарау, 6.3-бөлім.

Imaginarium Trade Mark [2004] RPC (30) 594 (TM Registry).

CTMR, Art. 15 (1), (1) (a) («Қоғамдастықтағы шынайы пайдалану»).

Анықтама үшін қараңыз: Bently and Sherman (2014), 1025.

Leno Merken v. Hagelkruis Beheer B.V., Case C-149/11 [2013] ETMR 16.

Сонда, [45]–[47].

Сонда, [44], [AG48].

Сонда, [AG50].

100

Сонда, [56].

101

Сонда: [50]. Бас адвокат Шарпстон түсіндіргеніндей, «мысалы, ұлттық сот ONEL белгісімен

ішкі нарықты қамту Нидерландта және жақын аймақтарда шоғырланғанын анықтаса, белгінің

Нидерландта ғана пайдаланылуы едәуір салмақ қосар еді»: сонда, [AG57].

102

Бұл жөнінде 38-тарау, 2.4-бөлімді қараңыз.

103

Leno Merken v. Hagelkruis Beheer B.V., Case C-149/11 [2013] ETMR 16, [53].

291

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

Шотландияда фритюрде қуырылған шоколад батончиктерін сатып, жақсы

пайда тауып келген кәсіпкер өз бизнесін Францияда, Италияда, Эстонияда және

Венгрияда дамыту мақсатымен маркетингтік жоспар жасауға талпынды делік.

Осы жоспарды жүзеге асыру үшін ол қоғамдастықтың тиісті тауар белгісін тір-

кейді. Оның сәтті коммерциялық бастамасына қарамастан, жоспар түбегейлі ой-

ластырылмаған екен: түсініксіз себептерге байланысты мүше-мемлекеттердегі

тұтынушылар өзінің ұлттық аспаздық талғамына сай жаңа ұсыныстарды қабыл-

дауға ниет білдірмейді. Коммерциялық табыстың түспеуі тауар белгісін іс жүзінде

шынайы пайдаланған талдауға әсер етпейді. Керісінше, сөз болып отырған нақты

өнімге деген сұраныстың белгілі бір географиялық аумақтың белгілі бір жерінде

шоғырлануы сараптама жүргізуде маңызды болмақ.

104

Бұл мысалда «қоғамдастықтағы» шынайы пайдалану орын алар еді, себебі

қуырылған шоколад батончиктерінің еуропалық нарығы Шотландиямен шек-

теледі. Іс жүзінде шынайы пайдалануды бағалау кезіндегі өнімнің нарықтағы

үлесін талдай келе, сот барлық тиісті жағдайларды, оның ішінде «тиісті нарық

сипаттамасын, тауар белгісімен қорғалатын тауарлардың немесе қызметтердің

сипатын, аймақтық деңгей мен пайдалану ауқымын, сондай-ақ оның жиілігі мен

тұрақтылығын» ескеру қажеттілігін атады.

105

Кейінірек Ортақ юрисдикция соты

пайдалану Лондон және Темза жазықтығымен шектелгенімен, ол аймақтық дең-

гейді ғана емес, халықтың жоғары тығыздығын, жетекші әлемдік қаржы және

мәдени орталық ретіндегі Лондонның статусын және сөз болып отырған элек-

трондық желілерге қол жеткізу қызметінің үйлесімсіз жоғары профилін еске-

ре отырып, ЕО тауар белгісін (EUTM) сақтау үшін жеткілікті деген қорытындыға

келді.

106

2.6. БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНБАУДЫҢ НЕГІЗДІ СЕБЕПТЕРІ

1994 жылғы заңның 46(1)(а),(b) бөлімі және Еуропалық одақтың Тауар белгісі

регламентінің (EUTMR) 58(1)(а) бабында белгіні пайдаланбауға «негізді себеп-

тер» болған жағдайда, бұл белгінің кейінгі жай-күйіне әсер етпейтіні жөнінде

айтылады.

107

Еуропа сотының түсіндірмесі өте күрделі еді, сондықтан белгі иесі

оған арқа сүйеуі қиын. Armin Häupl v. Lidl Stiftung & Co. KG ісі

108

немістің Lidl

супермаркеттер желісіне тиесілі австриялық LE CHEF DE CUISINE тауар белгісіне

қатысты туындады. Австрияда өз супермаркеттерін ашу кезінде Lidl бюрокра-

тиялық кедергілерге тап болды және бес жыл өткеннен кейін Häupl компания-

сы белгінің кері қайтарылуына өтінім берді. Австрияның Патенттер және тауар

белгілері бойынша Жоғарғы арнайы юрисдикция сотының түрлі сұрақтарына

жауап ретінде Еуропа соты ескертпеге сүйену үшін белгі иесі: (і) кедергінің белгі

иесінің еркінен тыс туындағанын, (іі) кедергі мен тауар белгісін пайдалану мүм-

кін болмаған жағдайда, олардың арасында тікелей байланыстың болуын және

104

Сонда, [AG50, n. 31].

105

Сонда, [58].

106

Now Wireless v. OHIM, Starbucks (HK) Case T-278/13, EU:T:2015:57, [42]–[58]. Салыстырыңыз:

The Sofa Workshop Ltd v. Sofaworks Ltd [2015] EWHC 1773 (IPEC) (EUTM-ді Біріккен Корольдікте

айтарлықтай кеңінен пайдалану – оны сақтау үшін жеткіліксіз).

107

Бұрынғы CTMR, Art. 50(1)(a). 1938 жылғы заңға сәйкес пайдаланбау «саудадағы ерекше жағ-

дайларға» байланысты болған кезде осыған ұқсас алып тастау жасалды.

108

Case C-246/05 [2007] ECR I–4673.

292

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(ііі) кедергінің тауар белгісін пайдалануға мүмкіндік бермейтінін немесе негіз-

сіз ететінін көрсетуі қажет деді. Біз бұлардың әрқайсысын жеке-жеке қарасты-

рамыз, алайда пайдаланбаудың негізді себептерін анықтау пайдаланудың өзін

анықтауға тең келмейтінін басынан нақтылап алған жөн. Негізді себептерге бай-

ланысты пайдаланбау кезеңі бесжылдық жеңілдік мерзіміне жатпайды.

2.6.1. Белгі иесінің еркінен тыс туындайтын мән-жайлар

Еуропа соты «негізді себептер» ұғымын 1994 жылғы Интеллектуалдық мен-

шік құқығының сауда аспектілері туралы келісімнің (TRIPS) 19-бабына сәйкес

интерпретациялады.

109

Онда «тауар белгісі иесінің еркінен тыс туындайтын және

тауар белгісін пайдалануға кедергі келтіретін мән-жайлар пайдаланбау үшін не-

гізді себептер ретінде танылуға тиіс» делінген. 19-бапта Арнайы юрисдикция

сотына арнап «пайдаланбаудың негізді себептері» деп қарастырылуға тиіс бір-

қатар жағдайлар жайында айтылғанымен, Еуропа соты олардың негізді деп та-

нылатын бірден-бір себеп екенін көрсетіп, алға тартты.

110

«Меншік иесінің еркінен тыс» туындайтын кедергі идеясын азды-көпті ке-

ңінен интерпретациялауға мүмкіндік бар. Иесінің бақылауынан толықтай тыс

жатқан мәселелерді ғана қамтуға немесе иесінің «еркінен тәуелсіз» барлық

фактілерді қамту үшін кең ауқымды мағынаны қолдануға болады. Мұндай ке-

дергілердің классикалық мысалдарына «импортқа шектеу қою немесе басқа да

мемлекеттік талаптар» жатқызылғанымен,

111

ресурстар тапшылығы, қаржылық

проблемалар, қызметкерлер құрамының жетіспеуі, маркетингтік проблемалар

немесе технологияны жетілдірудегі қиындықтар сияқты басқа да мән-жайлар

иесінің «ықылас танытатындар» қатарына жататыны екіталай. Дегенмен қиын-

дықтардың осындай соңғы түрлері «иесінің еркінен тыс» саналмайды, себебі

олар «кәсіпкердің жеке бақылауындағы мәселелер», бизнесмен оны өзі қадаға-

лап жоспарлауы керек.

112

Ортақ юрисдикция соты:

«негізді себептер тұжырымдамасы... белгі иесі кезігетін коммерциялық қиын-

дықтардың мән-жайына қарағанда, тауар белгісінің иесіне қатысы жоқ және бел-

гіні пайдалануға мүмкіндік бермейтін мән-жайға байланысты қарастырылуға тиіс

екенін» мәлімдеді.

113

109

Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімінің (TRIPS) 19-бабында

былай делінеді:

«Тауар белгісі иесінің еркінен тыс туындайтын және оны пайдалануға кедергі жасайтын мән-

жайлар, мысалы, импортты шектеу немесе мемлекеттің тауар белгісімен қорғалатын тауарларға

немесе қызметтерге қатысты басқа да талаптары тауар белгісін пайдаланбау үшін негізді себептер

ретінде танылуға тиіс.

110

Häupl v. Lidl, Case C-246/05 [2007] ECR I–4673 (ECJ, Third Chamber).

111

TRIPS, Art. 19; Invermont Trade Mark [1997] RPC 125, 130 (1994 жылғы заңға сәйкес негізді деп

танылған пайдаланбау «дәрілік заттарды мақұлдау секілді кейбір шарасыз нормативтік талаптардан

туындаған кідірістерді» қамтиды); British American Tobacco UK Ltd and (өтінім негізінде) ors, R v.

The Secretary of State for Health [2016] EWCA Civ 1182, [78]–[80] (Темекі өнімдерінің тауар белгісін

пайдалануға заңмен тыйым салу – пайдаланбаудың негізді себебі ретінде қарастырылады).

Пайдаланудың сыртқы кедергілері міндетті түрде мемлекет тарапынан болуы шарт емес. Меншік

иесі «Формула-1» жарысына қатысуға өтінім беріп, ол қабылданбаған кезінде БК Тіркеу ведомствосы

Team Lotus белгісін пайдаланбаудың негізді себептері болды деп шешті: Team Lotus Trade Mark (29

May 2003) (TM Registry).

112

Invermont Trade Mark [1997] RPC 125; Philosophy v. Ferretti [2003] RPC (15) 287 (CA), 298, [25].

113

RTB v. OHIM, T-156/01 [2003] ECR II–2789, [41]. Сондай-ақ қараңыз: Kaane American International

Tobacco Company FZE v. EUIPO, Case T-294/16, EU:T:2017:382, [43].

293

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

Сондай-ақ Еуропа соты пайдаланбаудың негізді себебіне сәйкес келетін ар-

гументтердің шектеулі пайдалану амалын ақтайтын себеп ретінде қайта тұжы-

рымдалмайтынын түсіндірді, өйткені басқа қатынастардағы шектеулі пайдалану

көрінісі болмашы ғана, сондықтан іс жүзінде нақты пайдалануды мүлде дәлел-

дей алмас еді.

114

2.6.2. Кедергі мен белгі арасындағы жеткілікті тікелей байланыс

«Негізді себептер» ескертпесі күшіне ену үшін Еуропа соты кедергі мен белгі-

ні пайдалану арасындағы тікелей байланысты анықтауға тиіс. Häupl ісі бойынша

шығарылған сот шешіміне сәйкес, супермаркеттер құрылысына рұқсат алудағы

бюрократиялық кедергілер мен LE CHEF DE KITCHEN белгісін азық-түлік өнім-

деріне (яғни ол тіркелген тауар не қызметтерге) пайдалану арасында жеткілікті

тікелей байланыс болған жоқ.

115

Ал егер, мысалы, тауарларға белгілі бір атау-

ды пайдалану реттеуші органның (Дәрі-дәрмекті бағалау жөніндегі еуропалық

агенттік сияқты) рұқсатына тәуелді болса, онда жеткілікті тікелей байланыс ор-

наған болар еді. «Еріктен тыс» туындайтын кедергілер тұжырымдамасы кеңінен

интерпретацияланып, ресурстар тапшылығын немесе қаржылық проблемалар

сияқты мәселелерді қамтитын болса, пайдаланбаудың негізді себебі саналуы

үшін мұндай мән-жайлар мен нақты белгіні нақты тауарларға пайдалану ара-

сында жеткіліксіз байланыс орнауы ықтимал.

116

2.6.3. Белгіні пайдалану мүмкін емес немесе негізі жоқ

Еуропа соты иесінің еркінен тыс туындайтын көптеген мәселе белгіні пайда-

лануға емес, оны пайдалануға дайындау барысына ғана кедергі келтіруі керек-

тігін айтып өтті. Соның нәтижесінде пайдаланбауды негіздеуге және белгі иесін

ескертпеге сәйкестендіруге бұл жеткіліксіз болады. Ал ескертпеге сәйкес келу

үшін кедергі белгіні пайдалануға мүмкіндік бермеуі немесе, кем дегенде, мағы-

насыз етуі керек. Сот «қандай да бір кедергі белгіні, тиісінше, пайдалануға ай-

тарлықтай қауіп төндіретін жағдайларда, оған қарамастан, белгі иесінен саналы

түрде пайдалануын талап етуге болмайтынын» мәлімдеді.

117

«Мүмкін емес» жағдайлар сирек кездеседі. Көп жағдайда кедергі дегеніміз

тауар белгісі иесі белгінің пайдаланылуына кепілдік беруі үшін әрекетке бару-

ға тиіс (немесе одан айырылу), әлде ол жойылғанға дейін белгіні сақтауды не-

гіздейтін нәрсе ме деген сұрақ туындайды. Бұл нақты фактілерді зерттеу бол-

мақ.

118

Арнайы юрисдикция соты белгі иесінің қолданыстағы корпоративтік

стратегиясын (және оған салынған қаражатты), меншік иесі қол жеткізген кез

келген гудвилді, кедергінің ықтимал ұзақтығын,

119

иеленушіге қолжетімді балама

114

Naazneen Investments v. OHIM, Energy Brands, Case T-250/13, EU:T:2015:160; a’d Case C-252/15P,

EU:C:2016:178.

115

Häupl v. Lidl, Case C-246/05 [2007] ECR I–4673, [52].

116

Anglian Mode Trade Mark SRIS, O/181/00 (19 May 2000) (Экономикалық құлдырау және т.б.

«тауар белгісін ұзақ уақыт бойы пайдаланбаудың негізді себептеріне жатпайды»); Naazneen

Investments v. OHIM, Energy Brands, Case C-252/15P, EU:C:2016:178, [96]–[99] (Белгіні кері қайтару

туралы істің қозғалуы пайдаланбаумен жеткілікті тікелей байланысты емес).

117

Häupl v. Lidl, Case C-246/05 [2007] ECR I–4673, [53].

118

Сонда, [54].

119

Кедергілер шексіз жалғаса беретін болса (Кубаға алғаш рет 1962 жылы енгізілген АҚШ-тың сауда

эмбаргосы сияқты), олар «саудадағы қалыпты жағдайға айналады»: Cabanas Habana [2000] RPC 26, 33.

294

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

стратегияларды (мысалы, белгіні әртүрлі форматта пайдалану)

120

немесе белгі-

ні пайдалану үшін өзге тұлғаларды лицензиялау мәселелерін саралауы мүмкін.

Еуропа соты «белгі иесінен оның тауарларының бәсекелес аутлет дүкендерде

сатылуын талап етуге болмайтынын» мәлімдеді.

121

Біріккен Корольдіктегі бір істе

санитарлық ережелер темекі құрамындағы толықтырғыш мөлшерін шектеген

кезде темекі белгісін пайдаланбау негізсіз деп шешілді, себебі мұндай реттеулер

белгінің жалпы темекіге қолдануға кедергі келтірген жоқ.

122

Өзге істе сот белгілі

бір тәттілерді дайындау технологиясын жетілдіру мүмкін болмайтын жағдайда

magic ball белгісін пайдаланбаудың дәлелді себебі болғанын анықтады.

123

«Екі

жағдай да Häupl-ге дейін орын алды және алдағы уақытта белгі иесінен k-2 бел-

гісін толықтырғышы төмен темекілерде кез келген жағдайда қолдануын немесе

magic ball белгісін басқа кондитерлік өнімдерге пайдалануын талап ету қисынды

ма?» деген мәселені мұқият қарастыруы қажет.

Әдетте пайдаланбаудың негізді себептері спецификацияның бір бөлігіне

ғана қатысты болуы мүмкін. Мұндай жағдайда Арнайы юрисдикция соты пай-

даланбауы негізді деп танылған тауарларға немесе қызметтерге қатысты тіркеу

жүргізуге рұқсат бере алады. Мысалы, Team Lotus ісінде

124

белгі иесі «35-класқа

жататын жарнамалық қызметтерге» тіркелді, алайда ол (сәтсіз болған) бар ын-

тасын өз командасының «Формула-1» автоспорт чемпионатына қатысуға жұм-

сады: табысқа жеткен жағдайда жарнамалық қызмет те ілесе дами берер еді.

Біріккен Корольдіктің Тауар белгісін тіркеу ведомствосы ерекше кедергілердің

белгіні «Формула-1»-ге қатысты жарнамаға пайдаланбаудың негізді себепте-

рі болғанымен келісті, дегенмен аталған кедергілер жалпы жарнамаға неме-

се автоспортқа қатысты жарнамаға пайдаланбауды негіздей алмас еді. Тіркеу

ведомствосы белгіні 35-класқа енген жарнамалық қызметтерге қатысты ғана

(«Формула-1» жарысына қатыстының барлығы) сақтауға мүмкіндік берді.

2.7. СПЕЦИФИКАЦИЯНЫ ТҮЗЕТУ

Белгі иесі пайдалануды (немесе пайдаланбаудың негізді себептерін) специ-

фикациядағы тауарлардың (қызметтердің) бір бөлігі үшін ғана көрсете алатын

болса, онда бұл күрделі мәселе тудырады. Тіркеу ведомствосы тіркеу көлемін

шектеуге тиіс болса, онда белгі іс жүзінде пайдаланылған тауарлар сипаттама-

сына қатысты мәселе туындайды. Көп жағдайда бұл қиындықсыз өтеді, мысалы,

тіркеу киім-кешек пен сусынға арналады, ал ол сусындарға қатысты пайдала-

нылады, сондықтан киімге келгенде, белгіні сызып тастайды. Ал егер тіркеу ал-

когольді ішімдіктерге арналса, алайда ол вискиге қатысты ғана пайдаланылса

ше? Мұндайда спецификацияны түзету қажет пе? Тарапты вискимен шектей ме?

Әлде уытты вискимен шектелуі керек пе? Жоқ, шотландтық біруытты вискимен

шектеле ме? Бұл мәселе аса маңызды, себебі спецификацияда тауар белгісі иесі

құқығының негізі анықталады, сондай-ақ тауар белгісіне қатысты орын алған

120

Сонда (habana сөзін алып тастау арқылы белгіні өзгертілген формада пайдалану орынды деп

қарастырылды).

121

Häupl v. Lidl, Case C-246/05 [2007] ECR I–4673, [53].

122

K-2 Trade Mark [2000] RPC 413, 421.

123

Magic Ball Trade Mark [2000] RPC 439 (Park J).

124

Team Lotus Trade Mark (29 May 2003).

295

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

жағдайда (шатастыру ықтималдығын анықтаудың қандай да бір қажетінсіз), бір-

тектес белгіні пайдалануға тыйым салыну айқындалады.

Сондықтан, 46(5) бөлімде атап өткеніміздей, белгіні ішінара кері қайтару

практикалық тұрғыдан айтарлықтай маңызды мәселе болып саналады: «Белгіні

қайтарып алу негіздері тауар белгісі тіркелген бірқатар тауарға не қызметтер-

ге қатысты болса, онда қайтарып алу осы тауарға не қызметтерге қатысты бо-

луы қажет».

125

Тіркеу кезінде өтінім берушілер өнім спецификациясын әзірлеу

үшін көбіне кең ауқымды жобалауды қолданады. Құқықбұзушылық жағдайында

жауапкер талапкер келтірген тауарлар мен қызметтер тізімін қысқарту әдісі ре-

тінде белгіні қайтарып алуға қарсы талап қояды.

126

Осы жерде Asos ісінен мысал

келтіре кетсек: «Арнайы велоспорт киіміне қатысты пайдалануды жалпы киімге

қолдануға бола ма?» деген сұрақ туындайды.

127

Пайдалану аясын сипаттау мәселесі әу баста Үлкен сотта интеллектуалдық

меншік мәселесін қарастыратын судьялар арасында келіспеушілік тудырды,

олардың бірқатары спецификацияны қайта жазуға дайын болса, ал басқалары

иесінің қолдағы тізімінен тауарларды ғана алып тастауды ұсынды.

128

Thomson

Holidays v. Norwegian Cruise Line ісінде

129

Апелляция соты бұрынғы ұстанымды

мақұлдады, осылайша, пікірталас өз шешімін тапты. Нақты пайдалануды ескеріп,

әділ спецификацияны» қайта жазуға ұмтылған сот орташа тұтынушының өнім-

дерді пайдалануды қабылдау тәсілі оларды (қайта) жіктеу кезінде маңызды еке-

нін мәлімдеді.

Reckitt Benckiser ісінде

130

Бірінші инстанция соты мүлдем басқа ұстанымда

болды. Бұл істе қарсылық «металл жылтырату құралдарына» арналған ALADDIN

белгісін тіркеуге негізделді, алайда оппонент magic cotton, яғни жылтырататын

зат сіңген мақтаға қатысты ғана пайдаланған амалды дәлелдей алды. Сот мұн-

дай пайдалануға сәйкес келетін спецификацияның ауқымы қандай екенін қа-

растырып, еркін түрден өзгеше бөлуге келмейтін «келісілген категориялар» мен

«субкатегориялар» арасын ажыратты.

131

Пайдалану еркін түрден өзгеше бөлу-

ге келмейтін субкатегориядағы коммерциялық бір нұсқаға қатысты көрсетілсе,

мұндай пайдалану бүкіл субкатегорияға өзі үшін тауар белгісін сақтап қалудың

себебін негіздей алады. Осы бағалауды жүргізуде Бірінші инстанция соты Ницца

келісімінің категориялары мен субкатегорияларына ерекше назар аударды және

«металл жылтырату құралдары» Ницца классификациясының «жинау, жылты-

рату, тазалау және абразив препараттарға» сүйеніп, «аса нақты және тар мағы-

насында анықталған субкатегория» екені жайында қорытынды жасады. Демек,

қандай да бір зат сіңген мақтаны пайдаланудан басқасын одан әрі анықтауға еш-

қандай негіз болған жоқ. Бірінші инстанция соты Ницца келісімінің ресми кате-

горияларын біршама әмбебап логиканы ұсынушы ретінде қарастырғандықтан,

125

EUTMR, Art. 58(2) (бұрынғы CTMR, Art. 51(2)).

126

Stichting BDO v. BDO Unibank [2013] EWHC 418 (Ch), [50]–[88] (Arnold J) (Еуропалық және

ағылшын құзыретті органдары қабылдайтын ұстанымды шолу).

127

Roger Maier v. Asos Plc [2015] EWCA Civ 220.

128

Қараңыз: Bently and Sherman (2014), 1029.

129

[2003] RPC (32) 586. Сондай-ақ қараңыз: Young v. Medici [2004] FSR (19) 383 (Jacob J).

130

T-126/03 [2005] ECR II–2861 (aladdin). Сондай-ақ қараңыз: Mundipharma AG v. OHIM, T-256/04

[2007] ECR II–449.

131

T-126/03 [2005] ECR II–2861 (CFI, Fourth Chamber), [45]–[46].

296

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

«оның Ницца келісіміне осындай тәсіл арқылы сүйенгені дұрыс па» деген сұрақ

қоюға болады.

132

Біріккен Корольдіктегі тағы бір көзқарас екі сараптама жиынтығын біріктіру

арқылы қалыптасты. Апелляция соты мынадай жағдайларда келісуді талап ете-

тін қарама-қайшы ережелерді анықтады: тауар белгісі иесінде субкатегорияға

қатысты пайдаланылған өнімдердің жалпы категориясын монополияландыру

мүмкіндігі болмауға тиіс, өйткені тауар белгісінің иелеріне берілген айрықша құ-

қықтар белгінің нақты пайдаланылуына сай жүзеге асады. Сонымен қатар ком-

мерциялық шындық та мойындалуға тиіс; «белгі иесі өз белгісін тіркеу қамтитын

нақты тауарлар мен қызметтердің барлық ықтимал вариацияларында пайдала-

нады деп саналы түрде күтуге болмайды».

133

Демек, біршама абстрактілікке жол

бере отырып, сот «тиісті кезең ішіндегі белгі [іс жүзінде] пайдаланылған тауар-

ларды немесе қызметтерді анықтап, орташа тұтынушы оларды қалайша әділ си-

паттайтынын ескеруге тиіс».

134

Неғұрлым кең ауқымды категория аясында тәуел-

сіз субкатегорияны анықтауға болатын болса, онда пайдалануды дәлелдеу әрбір

субкатегорияға қатысты болуға тиіс. Мысалы, киімді күнделікті киімге, трикотаж,

балалар киіміне және т.б. бөлуге болады. Коммерциялық тұрғыда тиісті субкате-

горияны анықтау мүмкін болмаса, онда кейбір тауарларға немесе қызметтерге

қатысты пайдалануды дәлелдеу барлық категория бойынша пайдалануды көр-

сетуге жеткілікті болады.

3. ЖАЛПЫ АТАУҒА АЙНАЛҒАН ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ

Белгінің кері қайтарылуы ықтимал екінші себебіне оның жалпы белгіге ай-

налуы, яғни белгінің белгілі бір көзден шыққан нақты өнімді емес, өнімнің тегін

немесе түрін білдіруі жатады.

135

46(1)(с) бөлімде/58(1)(b) бапта көрсетілгендей,

белгі «иесінің іс-әрекеті немесе әрекетсіздігі нәтижесінде тіркелген өнімінің не-

месе қызметінің саудадағы жалпы атауға айналуы» негізінде кері қайтарылуы

мүмкін. Жалпы атауларға айналған белгілер мысалына GRAMOPHONE

136

мен

SHREDDED WHEAT жатады.

137

Жалпы атауға айналған тауар белгілерін қайтарып алу негізсіз деп дауланды.

Мысалы, Пендлтон жалпы атауға айналған тауар белгілерін жоюды қолдайтын

дәйектердің «әлсіз, алайда толық зерттелмегенін» мәлімдеді.

138

Бұдан бөлек, ол

132

Қараңыз: Келісім меншік құқығын анықтау үшін емес, әкімшілік жіктеуге арналған: 35-тарау,

2.1.2-бөлім. Сондай-ақ қараңыз: Kerly, [12–126]. Сайып келгенде, бұл мәселе Еуропа сотының

қарауына жөнелтілуі мүмкін.

133

Roger Maier v. Asos Plc [2015] EWCA Civ 220, [56]–[60] (Kitchin LJ).

134

Сонда, [64]–[65]; сондай-ақ қараңыз: Comic Enterprise Ltd v. Twentieth Century Fox Film Corp

[2014] EWHC 185 (Ch), [74]–[94]. ЕО және Біріккен Корольдік ұстанымдарын салыстыру үшін қараңыз:

Kerly, [12–113]–[12–132].

135

TMD 2008, Art. 12(2)(a); TMD 2015, Art. 20(a). Қараңыз: Backaldrin Österreich The Kornspitz

Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12 [2014] ETMR 30, [AG40]–[AG46] (AG Cruz

Villalón), (Әмбебаптық белгінің «шығу тегі» функциясын жоғалтуына қатысты және тұтынушылардың

белгілемені өнімнің белгілі бір сапасына қатысты деп түсінуі маңызды емес), [19]–[23] (ECJ).

136

[1910] 2 Ch 423.

137

(1940) 57 RPC 137.

138

M. Pendleton, ‘Excising Consumer Protection: The Key to Reforming Trade Mark Law’ (1992) 3 AIPJ

110, 116.

297

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

бұл ережені «табысты тауар белгісін жалпы атауға айналдыру мақсатында бә-

секелес тарапынан науқан жүргізу арқылы заңды бұзбай, десек те әдеп шегінде

жалтару немесе жағымсыз мінез-құлыққа шақыру әдісі» ретінде сипаттады.

139

Керісінше, басқалары жалпы атауға айналған тауар белгілерін қайтарып алуды

жақтайтын тұжырымдардың тиісті түрде жеткізілмегенін мәлімдесе де, аталған

белгілерді тізілімде қалдыруға рұқсат берілген жағдайда тұтынушылар мен бә-

секелестер зиян шегетінін пайымдады.

140

Бұл белгі жалпы атауға айналса, оның

бір трейдердің тауар не қызметтерін екіншісінен ажырату қабілетін жоғалтуы-

мен байланысты екенін атап өткен жөн.

Тұтынушылардың жалпы атаумен белгіленген тауар жөніндегі сұрағына сату-

шының беретін ықтимал жауаптары оларға келтірілетін залал ретінде анықтала-

ды. Тұтынушыларға тауар белгісінің иесіне тиесілі өнім нұсқасы ғана ұсынылға-

нымен, қолжетімді баға, сапа және т.б. барлық спектрі ұсынылмайды.

Белгі жалпы атауға ие болған жағдайда туындайтын басқа мәселе – тұтыну-

шылардың көпшілігі өнімді анықтау үшін қолданатын терминді бәсекелестер заң

жүзінде қолдана алмайды. Бәсекелестер өнімге балама атау бере алғанымен,

тұтынушыға жағдайды түсіндіру немесе тауар белгісінің иесінен лицензия алу

олар үшін тиімсіз әрі қымбатқа түседі.

141

3.1. АТАУ

Белгіні жалпы атауға айналуы негізінде кері қайтару үшін ол тіркелген өнім

немесе қызмет саудада ортақ атауға айналғанын көрсету керек.

142

Жалпы атауға

айналатын белгілердің көбі атау белгілері болғанымен, 46(1)(с) бөлімнің/58(1)(b)

баптың аясын «атаулармен» шектеу дұрыс емес секілді. Бұған жалпы ұғымға ай-

налатын нәрсенің сөзден ғана құралмайтын жағдайларын айтып өткен абзал,

мысалы, фармацевтикалық препаратта оның табиғаты ретінде қабылданатын

белгілі бір түсті әуел бастан еркін пайдалану

143

немесе құрамын айғақтайтын

құты пішінін не болмаса (технологияны стандарттау арқылы) белгішелер секілді

компьютер-пайдаланушы интерфейстер аспектілерін басынан еркін пайдала-

нуды айтуға болады. Шынында, Еуропа сотына жүгіну жайты джинсы қалтала-

рындағы тігістің джинсыға тән ретінде қабылданатынына қатысты орын алды,

дегенмен онда мұндай белгіні қисынды түрде «атау» деп сипаттау жайында сөз

болған жоқ.

144

Мұндай жағдайларда да сөздерге қатысты саясат қолданылады,

139

Сонда.

140

R. Folsom and L. Teply, ‘Trademarked Generic Words’ (1980) 89 Yale LJ 1323, 1326; D. R. Desai and

S. L. Rierson, ‘Confronting the Genericism Conundrum’ (2007) 28 Cardozo L Rev 1789.

141

Folsom мен Teply белгінің жалпы атауға айналу мәселесі келтірілуі ықтимал кез келген залалды

көрсету арқылы шешілуге тиіс деп даулады. Осыған орай, «даулы белгі тұтынушыларды іздеуге

жұмсалатын түпкі шығындарды айтарлықтай арттыра ма, әлде жаңа нарыққа енуге кәдімгідей

кедергі келтіре ме» деген сұрақ туындайды: R. Folsom and L. Teply, ‘Trademarked Generic Words’ (1980)

89 Yale LJ 1352.

142

Жарғылық мәтінде белгінің саудадағы жалпы атауға айналғаны жөнінде айтылғанымен,

оның тауарлар үшін жалпы атауға айналғаны жеткілікті деп шешілді: Hormel Foods Corp. v. Antilles

Landscape Investment NV [2005] RPC (28) 657, 700, [167].

143

Бәсекелестің фармацевтикалық препараттар үшін пішін мен түсті имитациялау қабілетінің

маңыздылығы жайында қараңыз: J. A. Greene қараңыз, ‘The Materiality of the Brand: Form, Function,

and the Pharmaceutical Trademark’ (2013) 29(2) History and Technology 210.

144

Levi Strauss & Co. v. Casucci SpA, Case C-145/05 [2006] ECR I–3703; cf. Julius Sämaan Ltd v. Tetrosyl

Ltd [2006] FSR (42) 849, [113] (Kitchin J).

298

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сондықтан белгіні кері қайтару орын алуы ықтимал. Осыған орай, Еуропа соты

(прецеденттік құқықта белгіні кері қайтарудың осы негізінің басқа аспектіле-

ріне қолданғаны секілді) бұл тармаққа да кең мағыналы ескертпе береді деп

үміттенеміз.

3.2. «САУДАДАҒЫ» ЖАЛПЫ ҰҒЫМ

46(1)(с) бөлім/58(1)(b) баптың тұжырымдамасына сәйкес, атау қалың көпші-

лік арасында емес, саудада кең ауқымда тарауға тиіс. Көптеген мысалдардан

бұлардың арасында маңызды айырмашылық бар екенін көруге болады, себебі

тұтынушылар оларды «жалпы атау» деп қарастырғанның өзінде, табанды сая-

сат арқасында тауар белгілерінің иелері трейдерлердің (GRAMOPHONE неме-

се ASPIRIN сияқты) белгілерді бұрынғысынша тауар белгісінің маңызы тұрғы-

сынан бағалайтынына кепіл бере алады. Алайда Björnkulla v. Procordia ісінде

145

және кейінгі Kornspitz ісінде

146

Еуропа соты «саралау көп жағдайда тұтынушы

көзқарасы негізінде жүргізілуге тиіс» деген шешім қабылдады. Алғашқы жағдай

Швециядағы Procordia компаниясының маринадталған корнишонға тіркеген

BÖSTONGURKA белгісіне қатысты өрбіді. Швед соттарында ұсынылған дәлелдер

тұтынушылардың белгіден тауардың сипатын (дескриптив) көретінін, ал трей-

дерлер (азық-түлік дүкені мен сауда орны иелері) одан қиярдың нақты бір өнді-

рушіге тиесілі (Procordia) екенін байқайтынын алға тартты. Соттың пікіріне қара-

ғанда, 1988 жылғы Тауар белгісі директивасының (TMD) 3- және 12-баптарының

екеуі де белгі тізілімге ену немесе оның құрамында қалуы үшін өнімнің немесе

қызметтің шығу тегін көрсету функциясын орындауға тиіс екенін көрсетеді.

147

Уақыт өте келе, сот бұл мәселені саудамен айналысатындар емес, тұтынушы-

лар немесе соңғы пайдаланушылар тұрғысынан интерпретациялау қажеттігін

мақұлдады.

148

Әйтсе де сот әдеттегідей кесімді ережелер белгілеуден қауіптеніп,

ережеден тыс жағдайлар мүмкіндігін қарастырды, сонымен бірге ондағы «тауар

нарығының ерекшеліктері» тауар белгісі жөніндегі трейдерлердің пікірі де на-

зарға алынуға тиіс екенін жеткізді.

149

Сот бұған ешқандай мысал келтірмегені-

мен, орын алуы мүмкін бір жағдай рецептуралық дәрі-дәрмекке байланысты.

Онда медицина қызметкерлерінің дәрілік затты таңдауға әсер етуі препараттың

тауар белгісінің жалпы атауға айналуын бағалау кезінде оны тиісті класқа айнал-

дыра алады.

150

145

Björnekulla Fruktindustrier Aktiebolag v. Procodia Food Aktiebolag, Case C-371/02 [2004] ECR

I–5791.

146

Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12

[2014] ETMR 30

147

Осылайша, Сот Björnekulla ісінде қайтарып алуға арналған бұл негіздеменің кең мағыналы

түсініктемесін қабылдау орынды және бұл белгінің айрықша қабілетін жоғалтқан кез келген

жағдайды әлеуетті қамтуы үшін қажет деп мәлімдейді.

148

Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12

[2014] ETMR 30, [28]–[30] (Қоғам қара ұннан әзірленген екі шеті үшкірлеу тоқаштың жалпы атауы деп

қабылдаған, ал наубайшыларға тауар белгісі иесінің нанға арналған қоспасын пайдалана отырып

дайындалған өнім ретінде түсінетін kornspitz жалпы атауға айналған белгі болды).

149

Björnekulla Fruktindustrier Aktiebolag v. Pocodia Food Aktiebolag, Case C-371/02 [2004] ECR

I–5791, [25].

150

Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12

[2014] ETMR 30, [AG59] (AG Cruz Villalón).

299

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

3.3. КІНӘ ТАЛАБЫ

Белгі тіркелген өнім немесе қызмет үшін саудадағы жалпы атауға айналға-

нымен, иесінің «әрекеті немесе әрекетсіздігі нәтижесінде» жалпы атауға айнал-

ған жағдайда ғана кері қайтарылады. Еуропа соты мұны «қырағы әрекетті талап

ету» деп атады.

151

Бұл талап белгі иесінен белгіні жалпы атауға айналатындай

қалыпта пайдаланудан тыйылуын ғана емес (мысалы, белгіні өз жарнамасында

немесе ат таңуда өнім сипаттамасы ретінде пайдалану), сондай-ақ басқа опера-

торлар белгінің айрықша қасиетіне, мысалы, құқықбұзушылық жайында іс қоз-

ғау арқылы қауіп төндірмеуіне кепіл беру шараларын қабылдауға тиіс екенін

білдіреді.

152

Белгі иелерінің трейдерлерге қарсы құқықбұзушылық әрекеті тура-

лы талап қоюдан басқа қабылдауға тиіс нақты қадамдары толық анықталмаған.

Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті (EUTMR) тауар белгісінің иесіне сөз-

діктер мен энциклопедияларда танылған нақты сөздерге тауар белгісі статусын

алуға айқын құқық береді, әйтсе де Біріккен Корольдік құқығында бұған сәйкес

келетін ереже жоқ (және пайдаланудың мұндай тәсілі қазіргі құқықбұзушылық

түсінігіне сәйкес келетініне күмән бар).

153

Әрине, трейдердің өз белгісін тауар

белгісі ретінде қабылдануын сақтауға ұмтылатын заңға қайшы әрекеттер де кез-

деседі: мұндайда көбі тұтынушыларды құлақтандыру пиғылына жол береді, со-

нымен бірге олардан тауар белгісін етістік (to xerox не to hoover) немесе зат есім

(lego не lycra) түрінде пайдаланбауын, алайда ® не болмаса ™ таңбасын бірге

сапалық сын есім ретінде (лего-бөлшектер, ксеро-көшірме немесе лайкра тал-

шықтары) пайдалануын сұрап, жарнаманы кеңінен қолданады.

Björnkulla ісі бойынша шығарылған шешім тұрғысынан соттар тұтынушы-

лардың белгіні жалпы белгі деп қабылдамауы үшін «қырағы әрекетті талап ету»

тауар белгісі иелерінен қаншалықты дәрежеде белгілі бір қадамдарға барып та-

лап ететінін шешуі керек.

154

Кейінірек Бас адвокат Вильялон «кешенді тексеріс

[тауар белгісі] иесінен нарықты бақылап, өз брендін жалпы таңбаға айналуынан

151

Levi Strauss v. Casucci, Case C-145/05 [2006] ECR I–3703, [30]–[31]. Иесінің әрекеті не әрекетсіздігі

белгінің жалпы атауға айналуына «себеп» болуы керек, алайда жалғыз себеп болуы міндетті емес:

Hormel Foods [2005] RPC (28) 657, 700, [171]–[172].

152

Levi Strauss v. Casucci, Case C-145/05 [2006] ECR I–3703, [34]; Hormel Foods [2005] RPC (28) 657

(Иесі пайдаланылуын қорғамауы салдарынан spambusters белгісі жалпы атауға айналды, ал spam

белгісіне қатысты жағдай басқаша, себебі ол әрдайым қорғауда болды).

153

EUTMR, Art. 12. Тауар белгісін пайдалану жөніндегі материалды қараңыз: 40-тарау, 7-бөлім

және ережеден тыс жағдайлар 41-тарау, 4-бөлім. Құқықтың осы үш саласының арасында маңызды,

алайда әлі де жеткілікті зерттелмеген өзара байланыс бар. Бәсекелес белгіні Stix Products, Inc. v.

United Merchants and Manufacturers, Inc., 295 F.Supp. 479 (SDNY 1968) ісіндегідей, әмбебаптау

мақсатында әдейі дескриптив түрде пайдаланатын болса, тауар белгісінің иесі қандай да бір іс-

әрекеттерге бара ала ма? Мұның жауабы пайдаланылатын белгілер бірдей болатын немесе айрықша

сипатқа келтірілген залал (тауар белгісін әлсірету) дәлелдене алатын деңгейде «иә» деуге келетін

сияқты. Біріншіден, мұндай пайдалану «белгінің негізгі функцияларының біріне (яғни оның айрықша

сипатына) қауіп төндіреді», тіпті бірде-бір тұтынушы жаңылыстырылмаса да, құқықбұзушылық

орын алады. Сонымен қатар мұндай пайдалану 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның (TMA)

11(2)(b) бөліміндегі дескриптивтілікті қорғау шарасының аясынан тысқары қалады, өйткені мұндай

пайдалану адал тәжірибеге қайшы. Алайда мұндағы пайдалану тауарлар мен қызметтерге «қатысты»

жүзеге асырыла ма?

154

Сондай-ақ қараңыз: Case No. 4 Ob 269/01 (29 January 2002) (Austrian Supreme Court) (walkman),

[2003] IIC 966 (Шағын аудиоплеерді сипаттау үшін басқа термин болмағандықтан, walkman жалпы

атау болсын деген шешім шығарылды); Jenken v. Creeks, Paris Court of Appeal, Case No. 04/03753 (20

April 2005) (vintage) [2006] IIC 347(vintage киімге қатысты жалпы атау болып табылады).

300

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қорғау үшін барлық қисынды іс-әрекеттерді жүзеге асыруын талап ететінін» атап

өтті.

155

Ол сондай-ақ тауар белгісінің иесі үшінші тұлғалардың жалпы пайдала-

нуын болдырмау мақсатында ақылға сыйымды бар жұмысты атқарып, белгінің

тауар белгісі екеніне көпшілік назарын аударуға тиіс екенін айтты. Мұндай қа-

дамға жарнама мен өнімнің атауын лейблдеу, сондай-ақ сөздік шығаратын бас-

пагерден нақты сөздің белгі екенін көрсетуге сұрау салса, соны жатқызуға бола-

ды. Бұдан бөлек, тауар белгісінің иесі лицензиаттардан (олар болған жағдайда)

белгіні мақсатты түрде пайдалануын талап ете отырып, оны жалпы ұғымнан

қорғауға тиіс, сонымен қатар осындай міндеттемелердің орындалуын қамтама-

сыз ететін қадамдарға барғаны абзал.

Еуропа соты «қырағы әрекет» жайында талапты меншік иесінің мүддесі

мен басқа экономикалық операторлардың мүддесі арасындағы теңгерімнің құ-

рамдас бөлігі ретінде түсіндіреді. Кей жағдайда бұл талаптың негізінде жатқан

саясатты түсіну қиын. Біріншіден, айрықша қасиеті болмаған немесе оны жо-

ғалтқан кез келген белгінің қандай себеппен тізілімде қалу қажеттігі түсініксіз.

Семантикалық эрозияның алдын алуға бағытталған ынта оның орын алғанын не

себепті теріске шығаруы керек?

156

Екіншіден, кейбір сарапшылар тауар белгісін

қорғауды реттеуге жұмсалған қаражаттың босқа кететінін айтады әрі белгіні кері

қайтаруға қарсы емес, керісінше, оны қолдау мақсатында есепке алынуға тиіс

екенін даулайды.

157

Өйткені «экономикалық тұрғыдан алғанда, мұндай шаралар

әдетте фирманың өніміне деген сұранысты ынталандырмайды, сондықтан эко-

номикалық жағынан тиімсіз».

158

Алайда «тауар белгісінің пайдаланылуын реттеу

талабы меншік иесінің келісімінсіз жойылмауы қажет» деген жалпы қағидаға не-

гізделе алады.

159

4. ЖАҢЫЛЫСТЫРАТЫН ПАЙДАЛАНУ

Белгінің кері қайтарылуының ықтимал үшінші себебіне оның қоғамды жаңы-

лыстыруға алып келетін тәсілмен пайдаланылғаны жатады. Осыған байланысты

1994 жылғы заңның 46(1)(d) бөлімі/Еуропалық одақтың Тауар белгісі регламен-

тінің (EUTMR) 58(1)(c) бабы мынадай жағдайда белгі кері қайтарылуы ықтимал,

егер:

...иесінің өзі немесе оның келісімімен белгінің тіркелген тауар не қызметтерге

жауаптылығы нәтижесінде қоғамды, әсіресе тауарлардың немесе қызметтердің

сипатына, сапасына не географиялық шығу тегіне қатысты жаңылыстыруы.

160

46(1)(d) бөлім 3(3)(b) бөлімдегі бас тартудың абсолютті негізіне сәйкес келеді,

155

Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12

[2014] ETMR 30, [AG83]–[AG84] (AG Cruz Villalón), [34] (ECJ).

156

A. Pickett, ‘The Death of Genericide? A Call For a Return to the Text of the Lanham Act’ (2007) 9

Tulane Journal of Technology and Intellectual Property 329, 331.

157

R. Folsom and L. Teply, ‘Trademarked Generic Words’ (1980) 89 Yale LJ 1323, 1354.

158

Сонда.

159

Backaldrin Österreich The Kornspitz Company GmbH v. Pfahnl Backmittel GmbH, Case C-409/12

[2014] ETMR 30, [AG31], (citing Art. 17(2) of the Charter) (AG Cruz Villalón); [32]–[34] (Eуропа соты

мүдделер теңгеріміне сілтеме жасады).

160

TMD 2008, Art. 12(2)(b); TMD 2015, Art. 20(b). 37-тарау, 4.2-бөлімді қараңыз.

301

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

алайда өзгерістер тіркеуден кейін орын алып, белгінің уақыт өте келе жаңылыс-

тыруға алып келуі мүмкін екенін мойындайды. Белгі тіркеу кезінде жалған болса,

3(3)(b) бөлімге сәйкес жарамсыз деп танылуға тиіс.

161

4.1. КІНӘ ТАЛАБЫ

Белгі 46(1)(d) бөлімге сәйкес кері қайтарылуы үшін ол өз иесінің немесе оның

келісімімен жасалған іс-әрекеттер нәтижесінде жаңылыстыруға тиіс.

162

Белгінің

үшінші тарап әрекеттерінің ықпалынан жаңылыстыру ықтималдығын ескере

келе, тауар белгілерінің иелеріне өздерінің лицензиялық келісімдеріне лицен-

зиат тарапынан тауар белгісін оның өміршеңдігіне қауіп төндіретіндей теріс

пайдаланбауына кепілдік беретін ережелерді енгізу ұсынылады.

4.2. ҚОҒАМДЫ ЖАҢЫЛЫСТЫРУ

Белгі 46(1)(d) бөліміне сәйкес кері қайтарылуы үшін оны пайдалану қоғамды

тауардың немесе қызметтердің сипатына, сапасына не болмаса географиялық

шығу тегіне қатысты жаңылыстыратынын көрсетуі керек. Еуропа соты негізді

қолдануға «нақты алдаудың немесе тұтынушының алдануына апаратын айтар-

лықтай елеулі қауіптің» дәлелі болу қажет деген шешім шығарды.

163

Мысалы, ORLWOOLA белгісіндегі таза жүннен тігілген киім кейіннен (нейлон

сияқты) басқа материалдардан дайындалса, онда белгі жаңылыстыруға апаруы

мүмкін, мұндайда белгінің ауызша айтылуынан («таза жүн» тіркесіндегі «таза»

сөзінен) пайда болатын біртекті жүн өнімінің коннотациясы тауардың шына-

йы табиғатына қатысты жаңылыстыруға алып келеді.

164

Сондай-ақ белгі иесі

өз бизнесінің географиялық орнын өзгерткен кезде бұрын оның шыққан же-

рін ойлауға жетелейтін белгі енді шатастырып, алдауға алып келеді.

165

Алайда

пайдаланудың жаңылыстыруға апаратын жағдайларын қарастырған кезде тауар

белгісінің иесі тұтынушыны хабардар етпестен, өз тауарының немесе қызмет-

терінің сапасын өзгертуге, географиялық орналасқан жерін немесе ресурс ала-

тын көздерін өзгертуге, сондай-ақ белгіні үшінші тарапқа табыстауға не болмаса

үшінші тұлғаларға оны пайдалануға лицензия беруге де толық құқылы екенін

ескеруі қажет.

166

Жеке тауар белгісі лицензиялау арқылы текстиль өнімдерінің

сапасы мен құрамын сертификаттауға пайдаланылған жағдайда, Еуропа соты

жаңылыстыратын белгіні жарамсыз деп тануға болмайтынын түсіндірді, «өйтке-

ні белгі иесі өз лицензиаттарына мерзімді сапалық бақылау жүргізіп, көпшіліктің

161

«Негізгі «кемшілік» – белгі жаңылыстыратын немесе жалған болсын, бірдей» деп мәлімделді;

жалғыз айырмашылығы – кемшілік әрдайым белгіге тән болды ма, әлде пайдалану салдары ретінде

пайда болды ма деген мәселеде: Kerly, [12–155].

162

Bostitch Trade Mark [1963] RPC 183 ісінде лицензиат өзі өндірген белгілі бір бұйымдарды тауар

белгісі иесінің рұқсатынсыз сата бастады. Мұндай әрекеттер иесінің белгісін алып тастауға алып

келмес еді.

163

Elizabeth Florence Emanuel v. Continental Shelf 128 Ltd, Case C-259/04 [2006] I–3089, [47] citing

Gorgonzola v. Kaserei Champignon Hofmeister GmbH, Case C-87/97 [1999] ECR I–1301, [41].

164

Orlwoola Trade Mark (1909) 26 RPC 683.

165

Biscosuisse and Chocosuisse v. Mövenpick Holding, R 697/2008–1, (OHIM, First BoA) (печеньеге

тіркелген Mövenpick of Switzerland белгісін кері қайтару, өйткені лицензиат печеньені Германияда

сатты, ал бұл өнімнің Германияда өндірілгенін меңзеді).

166

Bostitch [1963] RPC 183, 197 (Lloyd Jacob J).

302

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

белгімен байланыстыратын және күтетін сапасын қамтамасыз ете алмайды».

167

Кері қайтарылу үшін белгінің өзі тұтынушыны жаңылыстыруға қабілетті болуға

тиіс; белгіні және оны пайдалануға берілетін лицензияларды келешектегі басқа-

руға қатысы жоқ.

Осы тұрғыда туындайтын бір сауал: Тауардың немесе қызметтердің шығу

тегіне қатысты қоғамды жаңылыстыратын пайдалану 46(1)(d) бөлім мақсатына

сай теріс пайдалану санала ма? Бұлай болған жағдайда «белгіні лицензиялау

әрекетінің өзі 46(1)(d) бөлімге сәйкес тізілімнен алып тастауды растай ма» де-

ген қосымша сұрақ туындайды.

168

Elizabeth Emanuel ісінде

169

өз бизнесін және

Elizabeth Emanuel белгісін үшінші тарапқа табыстаған танымал дизайнер тұтыну-

шылар оны осы белгі атауымен сатылатын киім дизайнына қатысты деп ойла-

ғаны үшін аталған тауар белгісін қайтарып алуға өтінім берді. Еуропа соты бұл

мәселенің аталған бөлім құзыретіне жататынына сенімді болмады. Өйткені белгі

басқа біреуге табысталған, сонымен бірге тауар іс жүзінде белгі иесінің қатысуы-

мен немесе оның бақылауы негізінде өндірілген еді. Демек, белгі тауардың шығу

тегін саудада көрсету функциясын орындауын жалғастырды. Орташа тұтынушы

Elizabeth Emanuel-дің оны дизайн процесіне жеке қатысқан деп ойлағанымен,

бұл тауардың табиғаты мен сапасына байланысты жаңылыстыруға жатпады.

Әдетте нақты негіздемелер көмескілеу келеді, сондықтан бірқатар мүмкін-

діктерді айқындаған жөн болар. Еуропа соты құқықтық шынайылық мынада

дегенді алға тартады: тауар белгілері жеке есім арқылы қалыптасады, сондай-

ақ ол заңды негізде беріледі немесе лицензияланады, сондықтан осындай жағ-

дайда тұтынушылар тұлғаның өндіріске қатысып, оның рөлі тауар сапасына

немесе құндылығына айтарлықтай ықпал ететініне сенгенімен, белгі өздігінен

жаңылыстыра алмайды. Балама ретінде жағдай орташа тұтынушының құқықтық

шынайылық тұрғысынан не түсінетіні жайында болуы мүмкін, яғни «орташа тұ-

тынушы» тауар белгісі құқығынан қажетті деңгейде хабардар және тауар белгісі

өнімнің белгі иесінің келісімі бойынша өндірілгенінен ғана хабар беретінін біле-

ді. Яғни коммерциялық шығу тегін дұрыс түсінбеу белгіні тауардың табиғатына,

сапасына немесе географиялық шығу тегіне байланысты кері қайтарудың осы

негіздемесін бағалауға қатысы жоқ десе де болады. Бұл коммерциялық шығу

тегінің тауардың қабылданатын сапасы немесе табиғатына әсері жөніндегі мә-

селені ашық қалдырып отыр. Соңында сот оның орнына «тұлғаның қатысы бар

деп елестету» – нағыз алдауға жатпайтын басқа жағдай екенін мәлімдей алады.

Бұл жеке атауы бар тауар белгісі алдамшы болып саналады деген мәселені ашық

күйінде қалдырғанымен, оның қай кезде орын алатынын айту қиын: «суретшінің

сурет пен мүсінге қойған қолын белгі ретінде иеленуі бұған мысал бола ала ма

екен» деген сұрақты ашық қалдырады.

Elizabeth Emanuel ісі белгіні гудвилмен бірге табыстау негізінде кері қайта-

ру мүмкін емес екенін көрсеткенімен, логика онымен шектелмей, тауар белгісін

қандай да бір сапа бақылауынсыз жалпы табыстау мен лицензиялауға таралатын

секілді. Аталған мәселелер Scandecor Developments AB v. Scandecor Marketing AB

167

W.F. Gözze Frottierweberei GmbH v. Verein Bremer Baumwollbörse, Case C-689/15, EU:C:2017:434,

[56]–[57]. Екеуі қатар дауланғандықтан, мәселенің, ең алдымен, абсолютті негіздерде жарамсыз деп

танылатыны немесе CTMR-ге сәйкес кері қайтару ретінде қарастырылатыны толық анықталмады.

168

H. Norman, ‘Trade Mark Licences in the UK’ [1994] EIPR 154, 158.

169

Elizabeth Florence Emanuel v. Continental Shelf 128 Ltd, Case C-259/04, [2006] ECR I–3089.

303

БЕЛГІНІ ҚАЙТАРЫП АЛУ

ісінде

170

Лордтар палатасы арқылы қаралды. Онда халықаралық компаниялар

тобы өзінің еншілес компанияларына бірқатар автономия бере отырып, мәсе-

лені заң аясында қарастыруға құқылы. Халықаралық компания белгілерге иелік

етіп, ал жергілікті компаниялар бөлшек саудамен айналысты. Еншілес компания-

лардың бірі сатылып, бас компания оған белгіні лицензиялауын жалғастырудан

бас тартқан кезінде (бұрынғы) еншілес компания (талапкердің құқықбұзушылық

туралы талап-арызына жауап ретінде) тауар белгісін жауапкердің тауарына қол-

дануға мүмкіндік бере отырып, талапкер тауар белгілерін жаңылыстыруға жол

берді деп даулады. Атап айтқанда, белгіде талапкердің емес, жауапкердің тауа-

рына қатысты айрықша сипат пайда болғаны дауланды. Тауар белгілері шығу

тегін көрсетуші ретінде пайдаланылғандықтан, жауапкер талапкердің белгісі

жаңылыстыруға апарғанын, сондықтан кері қайтарылуға тиіс екенін мәлімде-

ді. Лордтар палатасы «Еуропа сотынан алдын ала нұсқау алмайынша, іс бойын-

ша қандай да бір шешімге келу мүмкін емес» деген ұйғарымға келді. Нақтырақ

айтқанда, «Палата белгіні лицензиямен қамтылмаған (яғни тауар белгісінің иесі

тарапынан сапалық бақылау жүзеге асырылмайтын) пайдалану тауар белгісін

міндетті түрде жаңылыстыруға қабілетті ете ме?» деген сұрақ қойды. Алайда іс

Еуропа соты қандай да бір нұсқаулық бергенге дейін реттелді, сондықтан қазіргі

уақытта заманауи құқықты түсіну Палатаның шешімінен шығарылуға тиіс. Лорд

Николлс мұндай пайдалануың тым болмаса эксклюзивті лицензияның әрекет

ету мерзімі ішінде өздігінен жаңылыстыруға қабілетсіз екенін айқындап берді.

Дегенмен «лицензияның аяқталуы тауар белгісін жаңылыстыруға алып келе ме»

деген мәселе тиісті тараптардың қалай әрекет ететініне, яғни бұрынғы лицен-

зиаттың тиісті тауармен немесе қызмет негізінде сауда жүргізуіне байланысты

болмақ. Бұрынғы лицензиаттың клиенттері белгі орнатылған тауарды бұрынғы

лицензиатпен қателесіп байланыстырса, онда белгі жалған белгіге айналады.

Демек, жағдайдың осылай болуы, лорд Николлстың айтуынша, фактіге негіздел-

ген мәселеге жатады. Elizabeth Emanuel ісі бойынша Еуропа сотының шешімі осы

ұстаныммен сәйкес.

5. ҚАЙТАРЫП АЛУ САЛДАРЫ

46(6) бөлімге сәйкес, меншік иесінің құқықтары белгіні қайтарып алу тура-

лы өтінім берген күннен бастап немесе Тіркеу ведомствосы не сот қайтарып

алу негіздерінің одан ертерек мерзімде орын алғанына көз жеткізген жағдайда,

сол мерзімнен бастап әрекетін тоқтатады.

171

Тарап қайтарып алудың оған берген

өтінім мерзімінен бұрын күшіне енуін қаласа, ол қайтарып алу негіздерінің ерте-

рек орын алғанын ашық мәлімдеуі керек.

172

Мұның маңыздылығын Riveria Trade

Mark ісінен көруге болады.

173

Аталған істе 1973 жылы тіркелген riveria белгісі

170

[2002] FSR (7) 122.

171

K-2 Trade Mark [2000] RPC 413 (Тіркеу рәсімі аяқталғаннан кейінгі бесжылдық мерзім өткен соң

белгіні кері қайтару).

172

Omega SA v. Omega Engineering Inc. [2003] FSR (49) 893, 896 (Jacob J); Datasphere Trade Mark

[2006] RPC (23) 590 (AP, Hobbs QC). Сондай-ақ назар аударыңыз: WISI Trade Mark [2006] RPC (22) 580

(Белгіні пайдалану мәселесі ол тіркелген сәттен бастап кез келген уақытта қарастырылған жағдайда,

кері қайтару құқығы тіркеу рәсімі аяқталғаннан кейінгі бесжылдық мерзім өткен соң беріледі).

173

[2003] RPC (50) 883.

304

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

2000 жылғы franco’s riveria cone тіркелуінің жарамсыздығы туралы қарсылық

білдіруге сәтті негіз болды. «Бір айдан кейін riveria белгісі пайдаланылмаған соң,

2001 жылдың мамырынан бастап (қайтарып алуға өтінім берген мерзім) кері

қайтарылуға тиіс» деген шешім қабылданды. Уақыт өте келе, берілген қайтарып

алу өтінімі franco’s riveria cone белгісінің жарамдылығына қатысты ертерек қа-

былданған шешімге ықпал ете алмады. Алайда белгіні қайтарып алу өтінімі ер-

терек берілгенде, жағдай басқаша сипат алуы мүмкін еді.

Тұлға кейіннен жарамсыз деп танылған белгіні ол кері қайтарылмай тұрған

кезде пайдаланса, онда сот тыйымына ұшырамайды; оның орнына тауар бел-

гісінің иесі зиянды қаржылай өтейді және түскен пайда жөнінде есеп береді.

174

Сайып келгенде, белгі жеткіліксіз пайдаланылуына сай кері қайтарылғанымен

(коммерциялық қатысуы тұрғысында Еуропалық одақтың қандай да бөлігімен

шектелген ЕО тауар белгісі режимдері қорғалмаған болуы мүмкін), жосықсыз

бәсеке салдарындағы деликт орынды шешім ретінде қала береді.

175

174

Levi Strauss v. Casucci, Case C-145/05 [2006] ECR I–3703, [36].

175

Sofa Workshop Ltd v. Sofaworks Ltd [2015] EWHC 1773 (IPEC); The Ukulele Orchestra of Great

Britain v. Clausen and anor (t/a the United Kingdom Ukulele Orchestra) [2015] EWHC 1772 (IPEC). Екі

жағдайда да EUTM кері қайтарылды, алайда жосықсыз бәсеке әрекеті сәтті өтті.

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

1. Кіріспе

2. Құқықбұзушылық әрекеттер

3. Талапкердің тауар белгісі деген не?

4. Жауапкердің тауар белгісі қандай?

5. Жауапкердің тауар белгісін пайдалану ерекшеліктері

6. Пайдалану түрлері

7. Сауда барысында

8. Аумақ

9. Тауарлар мен қызметтерге қатысты

10. Белгі ретінде пайдалану: функцияларға қатысты қайшылықтар

11. Акцессорлық жауапкершілік

1. КІРІСПЕ

Тауар белгісі құқығының соңғы уақытта дамытылған маңызды аспектілерінің

бірі – жеке меншік иесіне берілген құқық аясының кеңейтілуі. Америка Құрама

Штаттары құқық саласының жетекші мамандарының бірі бұл жағдайды «ақыл-

ойдың соңы» деп атады.

Шынында да, тіркелген тауар белгісі иелеріне берілген

құқықтың аясы кеңейтілгені соншалық – тұтынушының ғана емес, трейдердің де

құқығын қорғайтын квазиавторлық құқық формасын қалыптастырды.

Британдық тауар белгісі иелерінің құқығы 1994 жылғы Тауар белгісі туралы

заңның 9 және 10-бөліктерінде қарастырылған. Ал Еуропалық одақтың тауар

белгісі иесінің құқықтары белгілі бір дәрежеде Біріккен Корольдіктің тауар белгісі

иелеріне Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің 9-бабында көрсетілген құ-

қықтармен сәйкес келеді.

Еуропалық одақ тауар белгісі «Еуропалық одақ тауар

белгісі соттары» деген атпен ұлттық соттарда қолданылады.

Еуропалық одақ

тауар белгісі иесінің құқығы бұзылғанда, ұлттық соттар ұлттық заңның негізін-

де толықтырып, қайта қарастырылған Еуропалық одақ тауар белгісі регламентін

M. Lemley, ‘The Modern Lanham Act and the Death of Common Sense’ (1999) 108 Yale LJ 1687.

Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің 12-бабы (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі

регламентінің 10-бабы) тауар белгісі иелеріне сөздіктерді, энциклопедияларды және басқа да

анықтамалық еңбектерді шығаратын баспагерлерге тауар белгісін тіркеуге арнайы құқық береді. Бұл

құқық Тауар белгісі туралы директиваға 2015 жылы енгізілді, оған мысал ретінде 12-бапты атаймыз.

Бұл тыйым анықтамалық еңбектерде жүйесіз қолданылған жалпы тауар белгісін пайдалану –

белгінің функциясын көрсететін (ерекше коммерциялық) шығу тегінің бұзылуына алып келуі мүмкін

және оның өзіне тән ерекше сипаттарынан айырылып қалу қаупін тудырады. Қараңыз: J. Bellido мен

A. Pottage, ‘Lexical Properties: Trademarks, Dictionaries and the Sense of the Generic’ (2018) History of

Science (forthcoming).

EUTMR, Art. 123 (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің 95-бабы, Қоғамдастықтың

Тауар белгісі соттарына қатысты) 48-тарау, 7.1.5-бөлімді қараңыз.

306

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

басшылыққа алады.

ЕО тауар белгісі соты бойынша істі қарау барысында ұлттық

соттарға ЕО-ға мүше кез келген мемлекеттің аумағында көмек көрсету құқығы

беріледі.

Құқықбұзушылық ЕО-ға мүше-мемлекеттерде орын алған жағдайда

тиісті сот Брюссель регламентіне сай әрекет ететін юрисдикциялық ережелер-

мен анықталады. Әдетте бұл жауапкердің тұрғылықты немесе олардың заңды

түрде тіркелген мекемесі орналасқан жерде жүзеге асады.

Тауар белгісінің құқығы бұзылғанда, иесі сотқа жүгінеді.

Сондай-ақ эксклю-

зивті лицензиат та тауар белгісі құқығының бұзылғаны жөнінде сотқа жүгінуі

мүмкін.

Егер лицензиаттар өз атынан құқықбұзушылық жайында шағымдануға

құқығы болмаса, олар әдетте тауар иесінің атынан сотқа өтініш бере алады.

Тіркелген қандай да бір тауар белгісінің құқығы арнайы заңмен қорғалады.

Тауар белгісі заңды тіркеуден өткеннен кейін оның иесінің құқықтары (өтініш

берген күннен бастап) қорғалады.

Тіркелген күннен бастап құқықтар он жылға

беріледі

және әрі қарай тағы он жылға, тіпті шектелмейтін мерзімге дейін де

жалғасуы мүмкін.

Еуропалық одақтың тауар белгісіне байланысты да осыған

ұқсас қағидалар бар, бірақ ЕО-ның тауар белгісі бойынша тауар белгісі иелері

өтініш беру мен тіркеу мерзімі арасында орын алған құқық бұзудың «негізгі өте-

мақысын» ғана өндіріп алуға құқылы.

2. ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР

Тауар белгісі құқығының бұзылуы ықтимал жағдайлары Еуропалық одақтың

тауар белгісі регламентінің 9-бабы мен 1994 жылғы заңның 10(1)-(3) бөлімінде

көрсетілген. Тауар белгісі құқығының бұзылуы мүмкін жағдайларды қарастыр-

мас бұрын, құқық бұзу барысында жауапкердің білімі, ниеті немесе тұжыры-

мы талап етілмейтінін атап өткен жөн.

Бұл патенттер мен тіркелген дизайндар

сияқты тауар белгісі құқығын бұзғаны үшін қатаң жауапкершілікке тартыла-

тынымен түсіндіріледі, өйткені монополия «абсолютті» болып саналады. Оған

қоса, жосықсыз бәсекеден айырмашылығы – тауар белгісі иесі үшін келтірілген

залалды көрсетудің қажеті жоқ. Шынында да, тауар белгісі иесі белгі әлі пайда-

ланылмаса да, құқықтың бұзылғаны туралы шағымдана алады. Сондай-ақ ма-

ңызды ескеретін жайт, ол 10(1)-(3) бөлімде анық жазылғандай, құқықбұзушылық

деп танылуы үшін жауапкер белгіні сауда барысында пайдаланғанын дәлелдеуге

тиіс. Бұл мәселеге кейінірек тоқталамыз.

EUTMR, Art. 129 (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің 101-бабы).

EUTMR, Art. 126 (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің 98-бабы). 49-тарау, 3.3-

бөлімді қараңыз.

EUTMR, Art. 122, 125–128 (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің 94, 97–100 бап-

тары) 48-тарау, 10-бөлімді қараңыз.

Теңқұқылы меншік иесі сотқа арыздана алады, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң 23(5) бөлім.

TMA 1994, s. 31.

TMA 1994, s. 30; EUTMR Art. 25 (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің 22-бабы).

TMA 1994, s. 9(3).

TMA 1994, s. 42.

TMA 1994, s. 43.

EUTMR, 11(2) (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің 9(3) бабы)

Frisdranken Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH, Іс C-119/10 [2011] ECR I–13179, [AG43] (AG

Kokott); Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores [2010] EWHC 2035 (Ch), [95] (судья Манн).

307

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

Тауар белгісі құқығының бұзылғанын анықтау үшін тіркелген белгі мен шағым

түскен белгіні салыстыру қажет. Тауар белгісі құқығының бұзылуы мүмкін жағ-

дайлар 10(1)-(3) бөлімде қарастырылған. Олар мына жағдайларда орын алады:

(і) белгілер және тауарлар немесе қызметтер бірдей болғанда;

(іі) белгілер, тауарлар мен қызметтер бірдей болғанда және осы жерде тіркел-

ген белгімен байланыстыру ықтималдығын қамтитын шатастыру ықтималдығы

туындағанда;

(ііі) белгілер, тауарлар мен қызметтер бірдей және белгілер арасындағы бай-

ланысты қамтитын шатастыру ықтималдығы болғанда;

(iv) белгілер бірдей немесе бірдей болады, тіркелген тауар белгісі Біріккен

Корольдікте репутацияға ие және жауапкер сол белгіні пайдаланса, ол әділетсіз

болады немесе тіркелген тауар белгісінің репутациясы мен ерекше сипаттамасы-

на зиян келтірген жағдайда орын алады.

Тіркеу жарияланған мерзімге дейін жасалған іс-әрекеттерге ешқандай қыл-

мыстық жауапкершілік жүктелмейді.

10(1)-(3) бөліміндегі құқық бұзудың негіздері 5(1)-(3) бөліміндегі бас тартудың

салыстырмалы негіздерін көрсетеді. Нәтижесінде белгіні соңғы болып пайдалан-

ған үшінші тараптың әрекеті 10(1)-(3) бөліміне сәйкес құқықбұзушылық ретінде

танылып, салыстырмалы негіздер бойынша құқықбұзушы болып табылады. Бас

тарту үшін салыстырмалы негіздердің құқығы бұзылғанына қатысты ережелерді

көрсететін тағы бір факт – тауар белгісінің құқығы бұзылды ма жоқ па деген сұ-

рақ бойынша шешім қабылдау кезінде пайдаланылған ұғымдармен (мысалы, екі

белгінің қаншалықты ұқсас болуы) бірдей болуы. Біз 38-тарауда салыстырмалы

негізде тауарды белгілеуден бас тарту туралы шешім қабылдау кезінде пайда бо-

латын ұғымдарды қарастырып өткендіктен, бұл мәселені қайта қараудың қажеті

жоқ. Алайда құқықбұзушылық туралы талап пен салыстырмалы негіздер ара-

сында бірқатар маңызды айырмашылықтар бар. Бұл айырмашылықтардың кей-

бірі өмірде кездесетін жағдайларға емес, салыстырмалы негіздердің көптеген

салдарына бағытталған теориялық сараптамаларға негізделгендіктен туындап

отыр. Бас адвокат Мингоцци мәлімдегендей, болжанған жағдайларға байланыс-

ты бас тарту әрекеттерімен салыстырғанда, құқықбұзушылық әрекеттер нарықта

қолданудың экс-пост (ex post) талдауын қарастырады.

ЕО тауар белгісі туралы заңына енгізілген өзгертулер салыстырмалы жарнама

Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасына (MCAD) сай рұқ-

сат етілмегенін,

жоғарыда қарастырып өткен құқықбұзушылықтардың үш кате-

гориясына жататынын растады.

Қайта қарау нәтижесінде құқықбұзушылықтың

TMA 1994, s. 10(1); EUTMR, Art. 9(2)(a) (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің

9(1)(а) бабы).

TMA 1994, s. 10(1); EUTMR, Art. 9(2)(b) (бұрынғы Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің

9(1)(b) бабы).

TMA 1994, s. 10(2)(b); EUTMR, Art. 9(2)(b).

TMA 1994, s. 10(3); EUTMR, Art. 9(2)(c).

Fédération Cynologique Internationale v. Federación Canina Internacional de Perros de Pura Raza,

c-561/11 [2013] ETMR 23 (AG Mengozzi), [AG36].

20-тарау, 41-бөлім, 6-бөлімшені қараңыз.

EUTMR, Art. 9(3)(f); TMD 2015, Art. 10(3)(f).

308

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

жаңа екі категориясы белгіленді. Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің

9(4) бабы Еуропалық одақ арқылы транзитпен өтетін тауарларға, тіпті ол тауар-

лар Еуропа нарығына шығарылмаса да, айрықша құқықтардың қолданылу ая-

сын кеңейтті.

Бұл тыйым Еуропалық одақ арқылы контрафактілі тауарларды

тасымалдауға байланысты енгізілді, өйткені оның қолданылу аясы ұқсас тауар-

ларда «бірдей немесе маңызы бойынша ұқсас белгілерді» пайдаланумен шекте-

леді.

Бұл тыйым кеден органы арқылы жүзеге асты.

Алайда бұл ұсынымдарды

Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісімнің (GATT) 5-бабында транзит еркін-

дігінің кепілдігімен осы тыйымды теңдестіру қажеттігі туралы, сондай-ақ заң-

ды патенттелмеген дәрілік заттардың халықаралық саудасын қиындатуы мүмкін

қауіп туралы айтылады.

Екінші жаңа толықтыру Еуропалық одақ тауар белгісі

регламентінің 10-бабында көрсетілген және қаптамаға немесе өнімге белгі салу-

дың кез келген құралдарын пайдалануға қатысты дайындық әрекеттеріне тыйым

салу құқығын мойындайды.

Бұл «қаптамалар, затбелгілер, биркалар, түпнұсқа

элементтер немесе құралдың қауіпсіздігі я болмаса түпнұсқа не белгі жапсы-

рылған кез келген өзге құралдың сауда жасау барысында құқықбұзушылық бо-

лып саналатын тәсілдер арқылы қолданылу» қаупі болған жағдайларда пайда-

ланылады. Құқық иесі осындай белгілер мен затбелгілер негізінде ұқсас немесе

бірдей белгілердің жапсырылуына және құқық бұзатын белгі салынған осындай

қаптамалар және затбелгі жапсырылған материалдардың коммерциялық мақ-

сатта таралуының алдын алуы мүмкін. Бұл екі жаңа толықтырулар 1994 жылғы

Тауар белгісі туралы заңға әлі енгізілген жоқ.

БК соты құқықбұзушылықтың үш негізгі категориясы – қосбірегейлік, шатас-

тыру ықтималдығы және «залал келтіру» тәрізді мәселелерге қайта оралып, әр

категория бойынша құрылымдық сараптау әдісін әзірледі.

Әзірленген сарап-

тамалар осы үш категорияға ортақ. Бірінші кезекте тауар белгісі иесінің мен-

шік аумағын анықтап алуы қажет (белгі, тауарлар немесе қызметтер). Екіншіден,

жауапкердің белгісін анықтау керек (белгіні соңғы пайдаланған талапкер өзін

заңды иесі екенін дәлелдейтін айғақ). Жауапкершілікті бағалау кезінде Арнайы

Бұл бөлімде ЕО тауар белгісі иесі үшінші тараптың сауда жасау мақсатында тауарлардың

Еуропа одағына тасымалдауына кедергі жасауға құқылы екені айтылған. Сонымен қатар үшінші

елдерден тасымалданатын тауарлармен қатар (оларды қаптау қызметін қоса алғанда), ЕО аумағында

еркін айналымға жіберілмеуі және ЕО тіркелген тауар белгісіне ұқсайтын заңсыз тауарларға немесе

ЕО ішіндегі тауар белгісіне ұқсас тауарлардың ЕО аумағында еркін айналымға шығуына тауар белгісі

иесі кедергі жасауға құқылы екені мәлімделген. 2015 жылғы Тауар белгісі туралы заңның 10(4) бабын

қараңыз.

Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің 15 және 18-бөлімдерінде; 2015 жылғы Тауар

белгісі туралы заңның 21 және 24-бөлімдерінде мәлімделген.

Қараңыз: Еуропа одағының кеден аймағына еркін айналымға жіберілмейтін тауарлар мен

транзит тауарларға қатысты интеллектуалдық меншік құқығының кеден заңнамасындағы комиссия-

лық ескертпесі [2016] OJ C 244.

Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің 15 және 19-бөлімдері; 2015 жылғы Тауар белгісі

туралы заңның 21 және 25-бөлімдері. Қараңыз: M. Senftleben, ‘Wolf in Sheep’s Clothing? Trade Mark

Rights against Goods in Transit and the End of Traditional Territorial Limits’ (2016) 47 IIC 941.

Қараңыз: TMD 2015, Art. 11.

Қараңыз: қосбірегейлік. Supreme Pet Foods Ltd V. Henry Bell & Co Ltd [2015] EWHC 256, [83]

(Arnold J). Қараңыз: Шатастыру ықтималдығын бағалау. Interora Inc v. Marks & Spencer [2015] ETMR

5, [67]–[69] (лорд-судья Китчин); Roger Maier v. ASOS plc [2015] EWCA Civ 220, [75]–[80] (лорд-судья

Китчин); W3 Ltd v. Easygroup Ltd [2018] EWHC 7 (Ch), [229]–[232] (судья Арнольд). Қараңыз: «әлсірету».

Enterprise Holdings Inc v. Europcar Group UK Ltd [2015] EWHC 17 (Ch), [119] (судья Арнольд).

309

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

юрисдикция соты жауапкердің белгіні нақты пайдаланғанын қарайды, ал са-

лыстырмалы негіздер жағдайында сот пайдаланудың басқа да «шартты түр-

де қолданғанын» қарауға тиіс. Үшіншіден, құқықбұзушылықты анықтау қажет,

себебі бұл белгінің сауда барысында тиісті аумақта (Біріккен Корольдік белгісі

үшін Біріккен Корольдік, Еуропалық одақ тауар белгісі үшін Еуропалық одақ)

пайдаланғанын дәлелдеу үшін қажет. Сондай-ақ ең даулы жері – ол белгінің

тиісті функцияларының біріне әсер ететінін дәлелдеуге тиіс. Біз бұл мәселелерді

рет-ретімен қарастырамыз.

3. ТАЛАПКЕРДІҢ ТАУАР БЕЛГІСІ ДЕГЕН НЕ?

Тіркелген тауар белгісінің құқықбұзушылығын саралаудағы алғашқы әре-

кеттің бірі – тауар белгісінің ресми тізілімін анықтау. 35-тарауда тоқталып өтке-

німіздей, тіркеу

рафикалық белгі арқылы тауарлар мен қызметтердің негізін

анықтайды және оны қорғайды.

Алайда бұл екеуі де материалдық тұрғыдан

«бастапқы нүктелер» болып саналады.

Біріншіден, егер тіркеу мерзімі бес жылдан асса, тауарлар мен қызметтердің

ерекшеліктерін қайта қарастыруды қажет етуі мүмкін. Шынында да, құқықбұзу-

шы тіркеудің қолданылу аясына қатысты шағымдана алады, яғни бес жылдан

астам уақыт бұрын тіркелген белгіні пайдаланбағаны үшін оның күшін жою ту-

ралы өтініш береді. 39-тарауда айтылғандай, бұл көбінесе тауар белгісі сипатта-

масының қолданылу аясын қайта қарауға алып келеді, содан кейін тауарлар мен

қызметтердің әділ қолданылғанын қарастырып, шағымданушының ресми түрде

пайдалануына мүмкіндік береді.

Сонымен қатар сот құқықбұзушылықты саралау барысында белгінің қолда-

нылғанын анықтауы мүмкін.

38-тарауда айтылғандай, шатастыруды бағалау –

«жаһандық» мәселе. Еуропа сотының пікірінше, жаһандық бағалау кезінде бел-

гінің қалай қолданылғанына назар аударылуы керек: белгіні пайдалану қарқыны

мен географиялық ауқымы неғұрлым кең болса, белгі айырмашылығы мен ша-

тастырудың ықтимал деңгейі де соншалықты жоғары болады.

Сондай-ақ егер

белгі бір түрде қолданылса және жауапкер өзінің белгісін осыған ұқсас түрде

пайдаланса, бұл «жаһандық бағалаудың» бір бөлігі болуы мүмкін. Specsavers

International Healthcare Ltd v.Asda Stores Ltd ісінде

талапкер белгісінің түсі қара,

сопақ пішінді бейнеде тіркелген. Алайда қолданыстағы заңға сәйкес, жауап-

кердің пайдаланған пішінінің түсіне қарамастан, оны тіркеуге және қолдануға

рұқсат беріледі. Дегенмен бұл белгі, негізінен, жасылдау реңкте қолданылған

еді. Сотқа «оның бұл әрекеті заңға сай ма жоқ па» деп сауал жолдағанда, сот

Ертеректе қолданылған тауар белгісі жауапкершілігінен бас тарту ісі қаралмайды. Saville Perfume

v. June Perfect and F.W. Woolworth (1941) 58 RPC 147; The European v. The Economist Newspaper [1998]

FSR 283, 289. Алайда бұдан былай Еуропалық одақ тауар белгісі жағдайында жауапкершіліктен

жалтаруға жол берілмейді. 35-тарау, 2.5-бөлімді қараңыз.

Praktiker Bau-und Heimwerkermärkte AG, Case C-418/02 [2005] ECR I–5873, [AG61]–[AG62] (AG

Léger).

Қараңыз: Specsavers International Healthcare Ltd V. Asda Stores Ltd [2012] EWCA Civ 24, [161]

(лорд-судья Китчин).

Canon V. MGM Іс C-39/97 [1998] ECR I–5507, [18].

Case C-252/12 [2013] ETMR 46. 38-тарау, 38.1-суретті қараңыз.

310

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

«бұл әрекет заңды екенін» мәлімдеді. Екі тұрғыдан қарағанда да, бұл жаһан-

дық бағалаудағы шатасуға ұқсас және бағалауда белгіге әділетсіз артықшылық

берілген жоқ деп жауап берді.

Алайда тауар белгісі иесінің белгісін контекс-

тік тұрғыдан бағалауда шектеу бар. Нақты түстің пайдаланылуы сияқты, тіркеуде

байқала бермейтін қосымша элементтер өте маңызды. Кері жағдайда тіркеуде

көрінбейтін қосымша элемент, мысалы, белгілі бір түсті пайдалану, ол тұтыну-

шының тиісті тіркелген белгіні қабылдауына әсер ететіндіктен ғана маңызды

болды. Апелляция соты қорғалған белгі аясында сатылатын сөздік ойынға ар-

налған ойын механикасының қолданбалы бағдарламалық жасақтамасы өзінің

мазмұны бойынша шатастыру ықтималдығына жатқызылуы керек еді деген дә-

йекті дәлелді қабылдамады.

4. ЖАУАПКЕРДІҢ ТАУАР БЕЛГІСІ ҚАНДАЙ?

Белгілі бір тұлғаның тіркелген тауар белгісіне қарсы құқықбұзушылық әре-

кетін анықтау барысында тіркелген белгіні (және кез келген қолданыс тұрғысы-

нан) жауапкер пайдаланған белгімен салыстыру қажет.

Жауапкердің белгісін

саралау кезінде 10(1) бөліміндегі «қосбірегейлік» мәселесі ескеріледі: егер белгі

немесе тауарлар мен қызметтер бірдей болса, онда жауапкер шатастыру ықти-

малдығына байланысты құқықбұзушы болып саналады. Алайда жауапкер белгі-

сін анықтау барысында қиындық тууы мүмкін.

LTJ Diffusion компаниясы

киімге «Артур» сөзін жазып шығарған «Артур және

Фелиция» атты балалар киімін сататын компанияның үстінен сотқа шағымдан-

ған. Француз соты Еуропа сотынан «5(1)(a) бабы ешқандай қосымша материал-

дар қосылмаған бірыңғай өнімдерді ғана шығаруға қолданыла ма немесе белгілі

бір материалдар енгізілген белгіні қайта шығаруға қолданыла ма» деп түсінікте-

ме беруді сұрады. Еуропа соты «тауар белгісін құрайтын барлық элементтерін

сақтай отырып, ешқандай қосымша элементтер қоспай, көшірме жасағанда ғана

ол өнімдер бірегей болып есептелетінін» мәлімдеді.

Демек, бұдан «қосымша

материалдар» немесе «тиімсіз өзгерістер» туралы доктриналар жоқ екенін аңға-

рамыз. Соттың шешімінде жауапкердің «Артур» немесе «Артур және Фелиция»

белгісін пайдаланғанына қатысты ешқандай нақты нұсқаулар болмаса да, біре-

гей өнім ретінде қолданғаны айтылған.

LTJ Diffusion ісінде Еуропалық одаққа мүше-мемлекеттер «қосымша белгі-

ден» бас тартуға құқығы жоқ, бұл процесс барысында «Арнайы юрисдикция

соты жауапкер белгісінің өлшемдерін қалай анықтайды?» деген күрделі сұрақ-

қа нақты жауап бермейді. Жарнама мен қаптамадағы белгілердің қарапайым

Сонда, [37]–[41]. Апелляция сотында қаралған істер: [2012] EWCA Civ 24, [96] (Тіпті лорд-судья

Китчин шатастыру ықтималдығы жоқ деген қорытындыға әсер етпейтінін мәлімдесе де). Қараңыз:

Evegate Publishing Ltd v. Newsquest Media (Southern) Ltd [2013] EWHC 1975 (Ch), [180].

JW Spear & Sons Ltd and ors v. Zynga Inc. [2015] EWCA Civ 290, [46]–[48], [178] (Floyd LJ) (scrabble);

cf. Comic Enterprises Ltd v. Twentieth Century Fox Film Corporation [2016] EWCA Civ 41, [102]–[106]

(Талапкердің белгілерін пайдалану әдісі шатастыру қаупі бар деген тұжырымды растайды).

SA Société LTJ Diusion v. SA Sadas, Case C-291/00 [2003] ECR I–02799.

Сонда.

Сонда, [51] (көлбеу қаріппен берілген).

Reed Executive plc v. Reed Business Information [2004] RPC (40) 767, [33].

311

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

мысалдарын қарастырайық, белгінің кез келген өзге материалсыз (слогандар,

суреттер, бояулар, безендіру, қосымша элементтер мен нұсқаулар және т.б.) өз-

дігінен көрініс табуы өте сирек кездеседі. Дегенмен ұқсас материалдарды пайда-

ланған жауапкердің өнімі бірегей болып саналмайды. Демек, Арнайы юрисдик-

ция сотының қарарындағы жауапкердің белгі өлшемін анықтауда дұрыс шешім

шығаруы үшін нақты іс барысында кездесетін кейбір ережелер мен тәжірибелер

ескерілуге тиіс. Басқаша айтқанда, біз оны қалай анықтай аламыз? Орташа тұты-

нушылар алдында енгізілген қосымша белгінің бір бөлігі ретінде қабылданбаса,

Арнайы юрисдикция соты бұл істі кері қайтара алады.

Тақырып синтаксистік

тұрғыдан бір-бірімен байланысты болып, көрнекі немесе семиотикалық нысан-

ның бір бөлігі ретінде қабылдануы (мысалы, бірдей қаріпті пайдалану сөздердің

әртүрлі әріптерді қолдана отырып, сол белгінің бөлігін құрайтынын болжайды)

маңызды факторлардың бірі саналады.

Осылайша, астаналардағы «Reed бизнес

ақпаратын» бір семиотикалық мағына ретінде қарастыруға болады (тауар белгі-

сінің мақсаты үшін), ал «Reed бизнес ақпараты» (астаналардағы Reed-пен ғана)

тауар белгісі ретінде пайдалану мақсатында қарастырылуы мүмкін.

Сонымен

қатар ritzpoker.net тіркесі ritz сөзімен сәйкес келмейтін ritzpoker белгісін де қам-

тиды.

Мұндай семиотикалық байланыстар тауар белгісінің алдына қандай да

бір сын есімді қосу арқылы да берілуі мүмкін. Мысалы, жеуге жарамды ермек-

саз бен ойын желімі (play-doh) және көліктердегі сары жолақтар мен анықтама

журналы (беттері сары түсті) ұқсас деп айта алмаймыз. Себебі бұл жерде сын

есім синтаксистік жағынан дұрыс қолданылып тұр, жеуге жарамды ермексаз,

көліктердеің сары жолақтары өз алдына жеке семиотикалық нысан екенін көр-

сетіп тұр.

Сонымен қатар слогандағы терминді грамматикалық тұрғыдан дұрыс

қолдану (мысалы, «сәбиіңізді құрғақ ұстауға арналған») слоганды белгі ретін-

де пайдалануды көрсетеді, бірақ слоган шеңберінде функциялармен ажыраты-

латын әріптік немесе стильдік өзгеріс болса, онда ол тауар белгісін құрайды.

Сонымен жауапкер spec saver белгісін қолданған, бірақ контекст бойынша «Be

a real spec saver at Asda» деген слоган болды. Себебі spec saver арзан көзілдірік-

терді сатып алушыны сипаттайтын мағынаны білдірмейді («Specsavers нарықта-

ғы жетекші компанияны меңзеп тұр» дегені нақты дәлелденді).

«Өнімнің дизай-

ны, бейнесі, құрылымы немесе құрамына қатысты өзге қосымшалардың тауар

белгісі бойынша маңызы жоқ деп санағанда, өз алдына қосымша белгі бола ала

ма?» деген тағы бір сұрақ туындайды. Осылайша, жарнамада cadbury шоколады

тіркесін қолданған жағдайда, Арнайы юрисдикция соты шоколад сөзін белгінің

SA Société LTJ Diusion v. SA Sadas, Case C-291/00 [2003] ECR I–02799, [AG49]; c Specsavers

International Healthcare Ltd v. Asda Stores [2010] EWHC 2035 (Ch), [127] (судья Манн).

Талапкердің тауар белгісі бірыңғай семиотикалық мағынадан ғана тұрмай, түрлі белгілердің

жиынтығынан құралса, жауап нақты болмауы мүмкін. Қараңыз: R. Burrell and M. Handler, Australian

Trade Mark Law (2016), 393–6.

Reed Executive plc v. Reed Business Information [2004] RPC (40) 767, [33].

Ellerman Investments Ltd, The Ritz Hotel Casino Ltd v. Elizabeth C-Vanci and Eduardo C-Vanci [2006]

EWHC 1442 (Ch), [10]; Och Zi v. Och Capital [2010] EWHC 2599 (Ch), [71] (och-пен сәйкес келмейтін

och түбірін табу).

Hasbro v. 123 Nahrmittel GmbH [2011] EWHC 199 (Ch), [193]; Yell Ltd v. Giboin [2011] EWPCC 9,

[123].

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores [2010] EWHC 2035 (Ch), [127].

Қараңыз: 128].

312

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

бір бөлігі ретінде емес, сипаттама ретінде қарастыруы мүмкін.

Электрондық

поштаның сөзалды қосымшасы мен жұрнағының құрамдас бөліктері өз алдына

жеке нысан ретінде (түрлі мақсаттарда) қарастырылуы мүмкін. Бұл herr-voss@

kcs-industry.com белгісі талапкердің тіркеп қойған mark herr voss белгісін бірегей

пайдалану деп түсіндіреді.

Егер тауар белгісі қосымша сипаттама ретінде емес,

екі бөлек тауар белгісі ретінде қарастырылса, мысалы, cadbury деген үй белгісі

бар жерде, dairy milk атты өндірістік желісі сияқты орындарда осындай жағдай

орын алуы мүмкін.

LTJ тұтынушылар қандай да бір элементті белгіден тыс деп санайтыны бей-

мәлім болса, Арнайы юрисдикция соты белгіні тұтастай қарап және салыстыру

кезінде 10(1) баптың орнына 10(2) бапты негізге алу керек деген «қатаң» тәсілді

ұсынады. Егер 10(1) бөлімнің мақсаты шешім қабылдау процесін оңтайландыру

болса, онда оны пайдалану нақты жағдайлармен шектелуге тиіс; «бірегейліктің»

кешенді сынақтары ұзаққа созылған даулы пікірталастармен өлшенбейді.

5. ЖАУАПКЕРДІҢ ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Салыстырмалы негіздерді бағалау мен құқықбұзушылықты бағалау ара-

сындағы үшінші айырмашылық жауапкердің іс-әрекетіне байланысты. Арнайы

юрисдикция соты жауапкердің белгіні пайдалануы мүмкін нысандарын елесте-

тіп көруге және олардың қандай да бір қарсылығын тудыратынын бағалауға тиіс.

Ал құқықбұзушылық ісінде бұл керісінше: жауапкер белгілі бір іс-әрекеттерді

жасаған немесе жасауға әрекеттенген.

Жауапкершілікті бағалауы сол әрекет-

теріне қатысты болады.

Specsavers ісінде

лорд-судья Китчин бағалау орташа

тұтынушыға әсер ететін барлық жағдайларды ескеретінін мәлімдейді; осылайша,

соттың бірінші инстанциясында Asda spec saver белгісін be a real spec saver at

Asda слоганында пайдаланғанына қарамастан, шатастыру ықтималдығын баға-

лау барысында сот «сөзді тұтастай слоганда пайдалану, яғни постерлердегі ерек-

шеленіп тұратын слоганда пайдаланған» деп дұрыс шешім шығарды.

Қараңыз: [37]. Сондай-ақ қараңыз: Compass Publishing v. Compass Logistics [2004] EWHC 520

(Ch), [21] (compass logistics compass-қа ұқсас емес, бірақ «at Compass logistics король» болар еді).

Blue IP Inc. v. KCS Herr-Voss Ltd [2004] EWHC 97 (Ch), [53]. In Antoni Fields v. Klaus Kobec Ltd

[2006] EWHC 350 (Ch), [68]–[72], Deputy Judge Sheldon QC held that klaus kobec limited пен klauskobec.

com klaus kobec-пен бірдей, бірақ klauskobecrugby.com-нан басқа Powell v. Turner [2013] EWHC 3242

(IPEC), [105] (www.wishboneash.co.uk домені wishbone ash-пен бірдей емес).

Datacard v. Eagle Technologies [2011] EWHC 244 (Pat), [314]–[315] (plusribbon – деректер картасы

екі белгіні қосып, оны деректер картасымен қатар пайдалану); Powell v. Turner [2013] EWHC 3242

(IPEC), [105] (Martin Turner’s Wishbone Ash тіркесі wishbone ash тіркесімен бірдей емес).

O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd, Case C-533/06 [2008] ECR I–4231, [66]–[67]; Kerly, [11–030].

50 O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd, Іс-533/06 [2008] ECR I–4231, [64]–[67]; Och Zi v.

Och Capital [2010] EWHC 2599 (Ch), [78]. Қазіргі кезде кейбір судьялар «контекстік талдауды»

құқықбұзушылық сараптамаларына кіріспе ретінде енгізеді. W3 Ltd v. Easygroup Ltd [2018] EWHC 7

(Ch), [211] (судья Арнольд).

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores [2012] EWCA Civ 24, [87]–[88], бекітілген

[2010] EWHC 2035 (Ch), [145]. Сонда, [101]. Лорд-судья Китчин судья Арнольд әзірлеген сипаттаманың

аясы тар деген мәлімдемесінің нақтылығы белгісіз.

313

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

Сонымен қатар Еуропа соты осы Specsavers ісі бойынша мұның қамтитын

ауқымы өте кең болғанын көрсетті: Asda компаниясының Specsavers логотипі

тауар белгісіне

қатысты құқықбұзушылық орын алғанда, Asda компаниясын

өзін жасыл түспен байланыстырғаны маңызды факті болды. Сот бұл шатастыру

ықтималдығын төмендетуі немесе тіркелген белгінің артықшылығын пайдала-

ну үшін «дәлелді себеп» («due cause») туралы мәлімдемені пайдалануы мүмкін

екенін көрсетті.

Жауапкердің нақты қолданысына қатысты мәселе құқықбұзу-

шылық сараптамаларына сай болса, жауапкердің жеке белгісін, қосымша мәтін

мен белгілерді, сондай-ақ нақты бөлшек сауда келісімшарттарын пайдалану ша-

тастыру қаупін тудырмау үшін жеткіліксіз болуы мүмкін.

Мұнда Еуропалық одақ тауар белгісін бұзуға қатысты істерде айтарлықтай

салдарға ие географиялық аспект бар. Кейбір құқықбұзушылық әрекеттер жергі-

лікті сипатқа ие болуы мүмкін, ал бас тартудың салыстырмалы негіздерін бағалау

кезінде (Еуропалық одақ тауар белгісі иесі үшін) пайдалану бүкіл ЕО бойынша

жүзеге асырылуы ықтимал. Біріккен Корольдіктен өзге елде танымал емес кон-

сервіленген етке қатысты Голландия сотының Еуропалық одақ тауар белгісіне

шығарған шешімі бұған айқын мысал болады. Жауапкер Нидерландтағы энерге-

тикалық сусынға консервіленген еттің белгісін пайдаланған. Егер Еуропалық одақ

тауар белгісіне жауапкер өтініш берген жағдайда, белгінің Біріккен Корольдікте

(репутацияның орнына) де пайдаланылуы, ең болмағанда, қағаз жүзінде кон-

фликтіге бастама болар еді. Алайда болжанған құқықбұзушылықтың ерекше

жағдайда, жауапкер белгіні Біріккен Корольдікте емес өзге елде пайдалан-

ғандықтан, тиісті жұртшылық консервіленген ет белгісімен таныс болмаған.

Осылайша, ешқандай құқықбұзушылық орын алмаған.

6. ПАЙДАЛАНУ ТҮРЛЕРІ

1994 жылғы заңның 9(3) бабының 10(4) бөлімі бойынша Еуропалық одақ

тауар белгісі регламенті тұлғаның белгіні пайдаланатын жағдайлардың әлі де то-

лықтырылатын тізімін ұсынады.

Бұл жағдайлардың біразы төменде көрсетілген:

(і) тауарларға немесе оның қаптамасына белгі жапсырады;

(іі) тауарларды нарыққа немесе саудаға шығарады, не болмаса осы мақсатта

белгі жапсырып, оны қоймада сақтайды, белгі аясында қызметтер ұсынады не-

месе көрсетеді;

38-тарау, 38.1-суретті қараңыз.

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores, Case C-252/12, EU:C:2013:497, [48]–[49].

Thomas Pink v. Victoria’s Secret Ltd [2014] EWHC 2631 (Ch), [128] (Birss J) (жауапкердің контекстік

төрт ерекшелікті пайдалануы басқаша талдануға тиіс); Jack Wills Ltd v. Houseof Fraser (Stores) Ltd

[2014] EWHC 110 (Ch), [97]–[98] (судья Арнольд); Enterprise Holdings, Inc. v. Europcar Group UK Ltd

[2015] EWHC 17 (Ch), [206] (судья Арнольд) (жауапкердің жеке белгілерді, жолақтарды және

қосымша жарнама контексін пайдалануы); BMW v. Technosport [2017] EWCA Civ 779, [18], [26]–[35]

(Floyd LJ) (контекст хабарламаның жалған екенін немесе шатастыруға алып келе ме деген мәселені

анықтауға көмектеседі). Бұл тәсіл бойынша сот BMW ісін AB Volvo v. Heritage ісінде барынша тар

аяда, яғни контекстен тыс қарастыру керек [2000] FSR 253. Кейбір сілтемелерді ұсынғаны үшін Луис

Порангабаға алғыс айтамыз.

Hormel Foods Corporation v. Dukka B.V. and Van Doorne Beverages B.V. (Гааганың округтік соты,

судья П. Х. Блок; 9 қазан, 2013 ж.).

TMD 2008, Art. 5(3); TMD 2015, Art. 10(3).

314

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(ііі) белгі аясында тауарларды импорт пен экспортқа шығарады;

(vi) белгіні іскерлік құжаттарда және жарнамада пайдаланады.

Қазіргі уақытта құқықбұзушылық сараптамалары аясында нақты мойын-

далған екі қосымша пайдалану формасы бар: (v) белгіні екінші рет сауда мен

компания атауы немесе сауда мен компания атауының бір бөлігі ретінде қол-

дану; атаудың бөлігі ретінде пайдаланады; (vi) белгіні жаңылыстыратын және

Салыстырмалы жарнама директивасына (MCAD) сай келмейтін әрекетте салыс-

тырмалы жарнамада пайдалану.

6.1. Белгі тауарлардың қай жеріне жапсырылады?

9(3)(a) бап/10(4)(a) бөлім бойынша белгі тауарлар мен қаптаманы жапсыру-

да пайдаланылады. Бұл, бәлкім, тауар белгісі құқығын бұзудың ең көп таралған

формасы болса керек. Мысалы, контрафактілі тауарды өндірушілер сhanel құ-

тысындағы хош иісті әтірдің орнына басқа сұйықты құйған жағдайда орын алуы

мүмкін.

Жауапкер тауарларға белгіні жапсыру үшін қалыптау, өрнек салу неме-

се затбелгі жапсыру сияқты қандай да бір оң әрекет жасауға тиіс. Алайда үшінші

тарап үшін құтыны сусынға толтыру «пайдалану» болып саналмайды. Frisdranken

Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH ісінде

жауапкер голланд компаниясы құ-

тыларды британдық Вирджиния аралдарында орналасқан Smart Drinks компа-

ниясы атынан толтырған. Smart Drinks компаниясы сусынмен, сондай-ақ бос

құтылар, қақпақтармен (талапкердің тауар белгісі құқығын бұзатын белгілер са-

лынған) қамтамасыз етеді. Жауапкер құтыларды қолдан жасалған сусындармен

толтырған соң, оларды Smart Drinks компаниясына берді, одан кейін сусынды

Бенилюкстен (Бельгия, Нидерланд, Люксембург) басқа елдерге экспорттайды.

Голландияның апелляция соты құтыдағы белгінің үстіне өзге белгіні жапсыруға

болмайтынын дәлелдеп, «құтыны басқа сусындармен толтыру – тауарларға өзге

белгі жапсырғанмен бірдей болады» деген қаулы шығарды. Бірақ Голландия

Жоғарғы соты бұл істі Еуропа сотына жолдады. Ал Еуропа соты, өз кезегінде, бұл

жағдайға қатысты жауапкер құтының сыртқы бейнесіне, тиісінше, белгіге мән

бермей, дайын өнімнің өндірістік процесінің техникалық бөлігін ғана орында-

ғандықтан, белгіні пайдаланбаған деп жауап берді.

«Белгіні жапсыру» үшін белгі тауарда жанама түрінде емес тікелей пайдала-

нылуға тиіс. Белгі жауапкердің тауарында кездейсоқ пайда болса, ол іс қозғауға

жеткіліксіз. Біз мұны Trebor v. Football Association ісінде

«Үш арыстан» футбол

Тиісінше, Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті, 9(3)(d) және (f) баптар; TMD 2015 ж. 10(3)

(d) және (f) баптары.

Қараңыз: Glaxo Group v. Dowelhurst [2004] ETMR (39) 528, 551, [97].

Case C-119/10 [2011] ECR I–13179, [2012] ETMR (16) 340.

Сонда, [30]. Сондай-ақ қараңыз: [AG37]–[AG39], Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге

асыру директивасы және сыбайлас құқықбұзушылықтың 11-бабына сәйкес сот тыйымы, 48-тарау,

3.4 және 3.5-бөлімдер. Керісінше, Еуропалық одақ тауар белгісі талапкерінің ісінде осыған ұқсас «құ-

жат» конфликтісі туындап, нәтижесінде белгінің қызметіне зиян келтірілмегені анықталса, Арнайы

юрисдикция соты істі кері қайтаруы мүмкін; мысалы, ЕО мүше-мемлекеттердегі үлгіні пайдаланба-

ған тұтынушылар Еуропалық одақ тауар белгісі туралы білмейді және олар білмегені үшін ұялмай-

ды. Қараңыз: Enterprise Holding Inc. v. Europcar Group UK Ltd [2015] EWHC 300 (Ch); G. B. Dinwoodie,

‘Territorial Overlaps in Trademark Law: The Evolving European Model’ (2017) 92(4) Notre Dame LR 101,

154–155 (әлсірету контексінде).

[1997] FSR 211.

315

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

қоғамдастығының логотипімен байланысты құқықтың бұзылуы туралы істен кө-

реміз. Trebor кәмпит өндірушісі кәмпиттердің қаптамасына футболшылардың су-

ретін жапсырып, сатылымға шығарғанда, сот ісі басталды. Футбол қоғамдастығы

«кейбір футболшылар «Үш арыстанның» логотипі бар ағылшын командасының

жолағын тағып жүргендіктен, бұл оның белгісінің құқығын бұзумен бірдей еке-

нін» мәлімдеді. Судья Ратти істі кері қайтарып, «Trebor логотипті даулы мақсатта

пайдаланбағанын»,

сонымен қатар судья Ратти «Trebor ағылшын футбол лого-

типін өз карталары мен өнімдерінде пайдаланды деп санау, 10(4)(а) бөлімі бо-

йынша қисынсыз екенін» мәлімдеді. Белгіні әдейі пайдаланды деген тұжырымды

әлі де анықтау керек. Өйткені бұл абайсызда пайдалану болмағандықтан, көбіне

10(4) бөлімнің, 9(3)(а) бабына сәйкес келеді.

Тауар белгісі иесінің белгісін тауарға емес, қаптамаға жапсыру 10(4)(а) бөлімі

бойынша құқықбұзушылық болып саналмайды, ол 10(5) бөліміне сәйкес келе-

ді. Бұл жерде «тауарларға белгі салуда немесе қаптауда іскерлік құжат ретін-

де немесе тауарлар мен қызметтерді жарнамалау үшін пайдалануға арналған

материалға» деген белгіні пайдаланатын тұлға осы материалды заңсыз пайда-

ланғаны үшін жауапты болады. Белгі туралы хабардар болу маңызды фактор

болып саналмайтын бірінші деңгейлі құқықбұзушылықтың екінші деңгейлі

құқықбұзушылықтан айырмашылығы бар. 10(5) бөліміне сай, екінші деңгейлі

құқықбұзушылық белгіні қолданған тұлға «оны пайдалануға меншік иесінің не-

месе лицензиардың тиісті тәртіппен рұқсат етпегенін білген немесе соған сенуге

негіз болған» кезде туындайды.

Сондай-ақ Еуропалық одақ тауар белгісі рег-

ламентінің 10-бабы қаптаманы немесе өнімге белгі салудың кез келген басқа

құралдарын пайдалануға қатысты дайындық шараларына тыйым салу құқығын

мойындайтынын атап өткен жөн.

6.2. «БЕЛГІ АЯСЫНДА» ПАЙДАЛАНУ

10(4)(б) бөлім/9(3)(б) бап бойынша тұлға «белгі аясында» тауарларды са-

тылымға, нарық пен дүкенге шығарғанда немесе «белгі аясында» қор жинау

мақсатында, не болмаса «белгі аясында» қызмет көрсеткен кезде белгіні пайда-

ланады. 10(4)(б) бөліміндегі негізгі тұжырымдама – тауарлар белгі аясында пай-

даланылады. Бұл белгі тауарларға тікелей жапсырылмаса да, ол тауарға жақын

орналасқан немесе онымен байланысты жерде «пайдаланылуы» мүмкін дегенді

білдіреді. Бұл, мәселен, тауардың сатылған орны белгі атауымен аталған жағдай-

да орын алуы мүмкін. Алайда бұл жерде бір мәселе туындайды. Яғни тұтынушы

нарықта бір өнімді арнайы сауда атауы бойынша сұраған жағдайда, 10(4)(б) бө-

лім/9(3)(б) баптың қолданылатыны анық емес. Мұны, мысалы, тұтынушы ауыр-

сынуды басатын нурофен сұрағанда, оған ибупрофен фармацевтикалық брэнді

ұсынылған жағдайдан байқаймыз. Бұл белгінің репутациясына зиян келтірсе де,

10(4)(б) бөлім/9(3)(б) бабы осы мәселені «белгі аясында» сатылған жағдай ретін-

де қарастыруы екіталай.

Сонда, 216.

Қараңыз: Beautimatic International v. Mitchell International Pharmaceuticals and Alexir Packaging

[1999]ETMR 912.

Қараңыз: TMD 2015, Art. 11.

316

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Белгі арқылы пайдаланылатын тауарлар өте көп болса да, 10(4)(б) бөлім/9(3)(б)

баптың қолданылу аясы жауапкердің белгі мен осы тауарды пайдалану барысы-

на зиян тигізбеуге тиіс деген мәлімдемемен шектеледі. Бұл «абайсызда пайдала-

нылды» деген мәліметпен ғана шектелмейді. Мұны Trebor v. Football Association

ісінен

көруге болады. Онда кәмпит өндіруші «10(4)(b) бөліміндегі Англия лого-

типі бар белгінің аясындағы карталарды нарыққа шығармайтыны» туралы ше-

шім картаға қосымша белгі енгізу өндірушінің іс-әрекетінің тікелей салдары бол-

мағаны жайындағы мәлімет арқылы қабылданды, яғни белгі сол жерде болды,

себебі суретке түсірген кезде футболшы сол форманы киіп түскен еді. Мұндай

жағдайларда тауар «белгі аясында» емес, нақты белгімен сатылды дегеніміз дұ-

рыс болар. Осының негізінде команда демеушісінің тауар белгісі жапсырылған

спорт киімін киген футболшының фотосы кітап мұқабасына басылып шықса,

10(4)(б) бөлім/9(3)(б) бабына сай белгіні «пайдалану» болып саналмайды.

6.3. ИМПОРТ НЕМЕСЕ ЭКСПОРТ

10(4)(с) бөлімі белгі аясындағы тауарларды экспорттап немесе импорттаған

кезде де белгі бойынша «пайдаланатынын» мәлімдейді.

Бұл өте маңызды, се-

бебі тауар белгісі иесінің өз тауарын Біріккен Корольдіктен өзге елдерге импорт-

талуына тыйым сала алады. Байқайтынымыздай, бұл құқық кейде тауар белгі-

сі иесінің келісімімен басқа жерде сатылған жағдайда да қолданылуы мүмкін.

Осының нәтижесінде тауар белгісі иесіне осы құқық арқылы нарықты аумақ-

тық белгісі бойынша бөлу құқығына ие (осылайша, әрбір аумақ үшін әртүрлі

баға белгіленуі мүмкін). Осы 10(4)(с) бөлімнің қолданылу аясы бойынша тұлға

импортталатын тауарлар меншік құқығына ие болуы шарт емес.

Бұл Біріккен

Корольдік заңына негізделген аумақ арқылы тауар белгісімен өнімді қарапайым

тасымалдау (яғни өзге жерде орналасқан межелі жерде) тұтынушылардың құ-

қықтарын бұзу болып саналмайтыны туралы ережесімен теңестірілген.

Алайда

біз, жоғарыда тоқталып өткендей, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңда тиісті

ереже болмаса да, Еуропа одағы арқылы транзиттелетін тауарлар Еуропалық

одақ тауар белгісі регламентінің 9(4) бабына

сәйкес құқықбұзушылық болып

есептеледі. Құқық иелері мұны қолдаса да, бұл жағдайда тауарларды тәркілеу

1994 жылғы Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері (TRIPS) тура-

лы келісіміне сәйкес келе ме деген күмән туындады.

Жүргізілген реформаға сәйкес, тауар жөнелтуші коммерциялық мақсатта

әрекет етуші, ал жеке тұлға қабылдап алушы болып саналады. Еуропалық ко-

миссия, Еуропалық парламент пен кеңеске мүше-мемлекеттердің тауарлық

[1997] FSR 211.

EUTMR, Art. 9(3)(c).

Miller Brewing Co. v. The Mersey Docks and Harbour Co. [2004] FSR (5) 81, 98 [68].

Philips Electronics v. Lucheng Meijing Industrial Co.; Nokia v. HMRC, Біріктірілген істер C-446/09 және

C-495/09 [2012] ETMR13 (Шекаралық шаралар регламенті бойынша транзит тауарлар «контрафактілі

тауарлар» саналмайды. Себебі тауарлар Еуропа одағының ішіне импортталмағандықтан, тауар

белгісі иесінің құқығын бұзу болып есептелмейді). Қараңыз: 49-тарау, 2-бөлім. Бірақ салыстырыңыз:

Frisdranken Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH, Ic C-119/10 [2011] ECR I–13179, [AG56] (AG Kokott)

(Өндірісті ұйымдастыру және экспортқа шығаратын өнімдерге белгі салу пайдалану құқығын бұзу

болып саналады, өйткені өндірілген тауарлар кедендік рәсімге жатпайды).

Қараңыз: TMD 2015, Art. 10(4).

H. Grosse Ruse-Khan, ‘A Trade Agreement Creating Barriers to International Trade? ACTA Border

Measures and Goods in Transit’ (2011) 26 Am U Int’l L Rev 645.

317

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

белгілерге қатысты заңдарын жақындату туралы ұсынысы (2013 ж. наурыз.)

COM (2013) 0162 соңғы, 10(4) бап.

6.4. ІСКЕРЛІК БАСЫЛЫМДАР ЖӘНЕ ЖАРНАМАДА БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНУ

10(4)(д) бөлім/9(3)(e) бабы тұлғаның белгіні іскерлік басылымдар мен жар-

намада пайдалануын қарастырады. «Іскерлік басылымдарда пайдалану» блан-

кілерде, конверттер мен инвойстарда (invoices) пайдалану тәрізді мәселелерді

қамтиды.

«Тауарларға қатысты» мұндай пайдалану оның тауарға қатысты еке-

ніне байланысты болады (мысалы, қарапайым қаптамаға қатысты айырмашы-

лық).

«Жарнамада» пайдалану кинотеатр, телевизия, билбордтар мен журнал-

дардан бастап, футболкалар мен сыраның астына қоятын кілемшелерге дейінгі

жарнамалық қызметтің кең ауқымын қамтуы мүмкін. 103(2) баптағы тауар бел-

гісін қолдану графикалық бейнелерден өзге де пайдалануларды қамтиды, яғни

ауызша жарнамаларды да пайдалану деген мағынаны білдіреді. «Салыстырмалы

жарнама» да «жарнамаға» жатады.

Жарнама жасау үшін үшінші тұлғалардың

тауар белгілерін пайдалану, тіпті үшінші тұлға тауар белгісін іздеу жүйесіне ен-

гізсе және «жарнама сілтемелері» нәтижесінде жарнама шықса, ол да жарнама

болып саналады.

10(4)(д) бөліміне сай белгілі бір уеб-сайтқа адамдарды тарту

үшін басқа тұлғаның тауар белгісін «мета-тег» ретінде пайдалануға болады.

10(4)(д) бөлімі/9(3)(e) бабының маңызды бір ерекшелігі – ол 10(4) бөлім/9(3)

бабының мысалдары сияқты емес, мұнда тауарлар туралы ештеңе айтылмайды.

Мысалы, бұл әлдебір пайдаланушы белгіні жарнама билбордында тауардың су-

ретін бейнелемей, белгіні ғана пайдаланса да, ол құқықбұзушы болып саналады.

Мұндай жағдайларда жарнама тауардың белгілі бір түрлеріне ғана «қатысты»

болуға тиіс.

6.5. ИНТЕРНЕТТЕ ПАЙДАЛАНУ

Жалпыға қолжетімді уеб-сайттарды пайдалану 10(4) бөліміне сай пайдала-

нылды деп есептеледі. Бұл – тауарларды «белгі бойынша» ұсыну немесе «жар-

намада» пайдаланумен байланысты болуы мүмкін, не болмаса 1994 жылғы

заңның 10(4) бөліміндегі, Тауар белгісі директивасының 6(3) бабы және қо-

ғамдастықтың тауар белгісі регламентінің (CTMR) 11(2) бабында ұсынылған

иллюстрациялық тізімдегі пайдалану. Мұндай контексте домендік атау ретінде

Broad v. Graham (№ 2) [1969] RPC 295, 298; Cheetah Trade Mark [1993] FSR 263; Beautimatic

International [1999] ETMR 912, 925 (инвойс).

Сонда, 927

O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3GUKLtd, Casе C-533/06 [2008] ECR I–4231, [32]–[36]; EUTMR, 9(3)

(f) Art.

Louis Vuitton v. Google France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber),

[51]– [52], [64] ; Die BergSpechte GmbH v. trekking-at-reissen GmbH, Case C-278/08 [2010] ECR I–2517,

[19]; Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [28]; Eis.de GmbH v. BBY, Case

C-91/09 [2010] ECR I–43, [18].

Belgian Electronic Sorting Technology v. Bert Peelaers, Case C-657/11, EU:C:2013:516 (Мета-тег-

те тауар белгісін пайдалану Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасы мақсаты

үшін жасалған жарнама болды); салыстырыңыз. Reed Executive plc v. Reed Business Information Ltd

[2004] RPC (40) 767, [149] (лорд-судья Джейкоб) (анықталмаған).

318

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

пайдалану – 10(4) бөлім аясындағы орынды пайдалану ретінде қарастырыла-

ды.

Алайда тауар белгісін домен етіп тіркеу жарнама болмауы мүмкін.

Егер кілтсөз ретінде таңдалған белгі жарнамада пайдаланылмаса да, бұл жар-

нама берушінің тауарлары мен қызметтеріне қатысты қолданылады.

Google-дың AdWords сияқты «кілтсөзді» жарнамасы сот тәжірибесін қалып-

тастырды (сондай-ақ академиялық түсініктемелерді де).

Жоғарыда айтып өт-

кеніміздей, жарнама берушінің үшінші тұлғаның тауар белгілерін кілтсөз ретін-

де өз жарнамасында «пайдалануы» жарнама берушіні жауапкершілікке тартуы

мүмкін.

Алайда бастапқыда іздеу провайдері арқылы табылған белгіні кілтсөз

ретінде пайдалану – белгіні «пайдалануға» жатпайды.

Еуропа соты бұл пайда-

лануды «үшінші тұлға белгіні өзінің коммерциялық мақсаты үшін пайдаланаты-

нын білдіреді» деп түсіндірді. Осы себептен eBay сияқты интернет нарығының

провайдерлері өз тұтынушыларына тауар белгісіне сай келетін тауарларды са-

тып алуына қызмет көрсетеді, ал бұл, өз кезегінде, белгілерді «пайдалану» болып

есептелмейді.

Бұл негізгі шешімдер іздеу провайдерлері мен аукцион сайттары

тауар белгілерін заңсыз пайдаланғаны үшін жауап бермейді дегенді білдірсе де,

олар сыбайлас құқықбұзушылар ретінде жауапты болуы мүмкін (Электрондық

сауда директивасының 14-бабы бойынша «хостерлерді» қорғайтын негіздер)

және жауапты немесе жауапты емес екені Интеллектуалдық меншік құқығын

жүзеге асыру директивасының 11-бабымен қарастырылуы мүмкін.

Қалай бол-

ғанда да, мұндай делдалдар жарнама берушілер мен трейдерлердің тауар бел-

гісін бұрыс пайдаланғанын байқаған кезде шара қолдануы керек.

Тауар белгісін құрайтын кілтсөздерді пайдаланушы интернет жарнама беру-

шілер белгіні құқықбұзушылық мақсатта қолданушылар ретінде саналып, жауап-

кершілікке тартылады. Нәтижесінде олар тауар белгісін пайдалану арқылы тауар

белгісінің функциясын көрсететін шығу тегіне зиян келтіру қаупімен қатар,

ин-

вестициялық немесе жарнамалық функциялар сияқты, басқа да функцияларға

зиян келтіретін «әлсірету» категориясының біріне шатастыру ықтималдығын ту-

ғызғаны үшін жауапты болады.

Argos Ltd v. Argos Systems Inc [2017] EWHC (Ch)231 (жауапкердің доменінде және өз уеб-сайтын-

дағы жарнамада ARGOS тіркелген белгісін пайдалану ісі бойынша құқықбұзушылық болмаса да, құ-

қықбұзушылық аясында қаралады. Қараңыз: жосықсыз бәсеке контексіндегі киберсквоттингті талқылау

үшін 33-тарау, 2 және 5-бөлімдер. Сот жүйесінен тыс дауларды шешу үшін 31-тарау, 5-бөлімді қараңыз.

Belgian Electronic Sorting Technology v. Bert Peelaers, Case C-657/11, EО:C:2013:516, [43].

S. Dogan and M. Lemley, ‘Trademark and Consumer Search Costs on the Internet’ (2004) 41 Hous L

Rev 777; G. Dinwoodie and M. Janis, ‘Confusion over Use: Contextualism in Trademark Law’ (2007) 92 Iowa

L Rev 1597; R.C. Goodstein et al., ‘Using Trademarks as Keywords: Empirical Evidence of Confusion’ (2015)

105 СМР732; A. Blythe, ‘Trade marks as Adwords: An Aid to Competition or a Potential Infringement?’

[2015] EIPR 225.

Тіркелген тауар белгісінің функциясына жарнама әсер ете ме? 6.4 және 10-бөлімдерді қараңыз.

Louis Vuitton v. Google, Case C-236/08 [2010] ECR I–2417, [56].

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case С-324/09 [2011] ECR I–6011, [102]. Қараңыз: акцессорлық

жауапкершілік мүмкіндіктері [104]; J. Riordan, The Liability of Internet Intermediaries (2016).

Ортақ жауапкершілік бойынша 48-тарау, 3,4-бөлімді қараңыз. Электрондық сауда директивасы

бойынша осы тараудың 11-бөлімі.

49-тарау, 3.2.3-бөлімді қараңыз.

10-бөлімді қараңыз.

Interora v. Marks & Spencer [2015] ETMR 5 (CA); Қараңыз: Cosmetic Warriors Ltd v. Amazon.co.uk

Ltd [2014] EWHC 181 (Ch), (Амазон жарнама беруші ретінде lush бренд белгілерден тұратын жарна-

малық сілтемелерде шатастыруға жол бергені үшін жауап берді. Амазон өзінің уеб-сайтында lush-ті

іздеу термині ретінде ұсынғанда, ішкі іздеу функциясы үшін жауапты болды, себебі ол өз уеб-сай-

тында lush өнімінің болғанын анықтамаған еді).

319

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

Bechtold пен Tuckerhave Google шешімінің ықпалын зерттеді, іздеу провай-

дерлеріне берілген еркіндік үшінші тараптың тауар белгілеріне «жарнамалық

сілтемелерді» ұсынады. Дегенмен іздеушілердің кейбір топтарына (тауар белгі-

сінің иесін іздеушілер мен жалпы ақпарат іздеген тұтынушылар) әртүрлі жолмен

әсер еткенін анықтаған: S. Bechtold and C. Tucker, ‘Trade Marks, Triggers and Online

Search’ (2014) 11(4) Journal of Empirical Legal Studies 718.

7. САУДА БАРЫСЫНДА

Белгіні «сауда барысында» пайдаланған да құқықбұзушылыққа жатады.

Arsenal v. Reed ісінде

Еуропа соты белгі сауда барысында пайдаланылатынын,

яғни ол «жеке іс ретінде емес, экономикалық пайда табу мақсатында коммер-

циялық қызмет контексінде» пайдаланылатынын көрсетті. Бұл критерийлер-

дің (жеке емес, экономикалық пайда) ортақ талапқа жататыны немесе «жеке

іс ретінде емес» жай ғана коммерциялық қызмет контексінде қолданылатыны

нақты көрсетілмеген.

Сот пайдаланудың өзі коммерциялық байланыстарда

пайдалануды қажет ететінін ескере отырып, «ішкі пайдалану – пайдалану болып

табылмайды және «сауда барысында» деген тіркес экономикалық әрекеттерге

ғана тікелей қатысты екенін» мәлімдеді.

L’Oréal v. eBay ісінде

сот бұл тіркестің

интернет нарығындағы жеке тұлғалардың сауда қызметінде қалай пайдаланаты-

нына қатысты нұсқау берді. Жалпы алғанда, мұндай сатылымдар коммерциялық

қызмет контексінде болмайды. Алайда олардың көлемі мен сату жиілігінің нә-

тижесінде «жеке қызмет шеңберінен шығатын болса», онда трейдер сауда про-

цесінде әрекет етуші жеке белсенді тұлға болып саналады. Сот судья Арнольдтің

әрбір он жауапкердің төртеуі сауда барысында жұмыс жасаған деген ұйғары-

мын мақұлдады.

Бұл істі қозғауға негіз болмаса да, судья Арнольд белсенділік

деңгейін сипаттады (олардың көпшілігі мыңдаған заттарды сатты), eBay-дің та-

лаптарына сай, бұлардың «саудамен айналысушылар» екені анықталды.

TMD 1989 Тауар белгісі директивасының 5(1) бабы; Қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің

9(1) бабы. Сауда БК заңы бойынша кез келген бизнес пен кәсіпті құрамына енгізуші ретінде

анықталады. 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның 103(1) бөлімі.

Case C-206/01 [2002] ECR I–10273, [40]. Қараңыз: Google France SARL v. Louis Vuitton Malletier SA,

Joined Cases C-236/08 to C-238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [50]; Frisdranken Industrie

Winters BV v. Red Bull GmbH, Case C-119/10 [2011] ECR I–13179, [28].

Och Zi v. Och Capital [2010] EWHC 2599 (Ch), [55]–[66]. Тауар белгілерін саяси компанияларда

(кампания болуы мүмкін) пайдалану – сауда барысында пайдалану болып саналмайды. Unilever v.

Grin [2010] EWHC 899 (судья Арнольд).

Frisdranken Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH, Іс C-119/10 [2011] ECR I–13179, [28] (құтыны

«пайдалану» мақсатында емес, «сауда мақсатында» толтырды); Anheuser-Busch Inc. v. Budejovicky

Budvar, Case C-96/09P [2011] ECR I–2131 (ECJ, Grand Chamber), [144]; Och Zi v. Och Capital [2010]

EWHC 2599 (Ch), [66] (судья Арнольд); cf. Divineo v. Sony Computer Entertainment France (15 қаңтар

2014 ж., Париж апелляция соты) (жаңа ойын приставкаларын зерттеу мақсатында импорттау «сауда

барысында» болып танылды).

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011, [55].

Сонда, [56].

[2009] EWHC 1094 (Ch), [2009] RPC (21) 693, [4] (L’Oréal компаниясы алты істің төртеуінде өзара

келісімге келіп, қалған екеуінде үнсіз қалды), [92]–[246] (өздерінің әрекеттерін қайта сараптау).

320

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

8. АУМАҚ

Британдық тауар белгісі иесінің құқықбұзушылық әрекетін қарау үшін,

сол құқық бұзушы әрекет Біріккен Корольдік аумағында орын алуға тиіс.

Құқықбұзушылықтың Британияда туындағаны бір қарағанда жеңіл көрінге-

німен, интернет пайдалану бұл мәселені күрделендіреді. Себебі Британияның

тұтынушыларына шетелдік сайттардағы мұндай қолжетімді пайдалану Біріккен

Корольдіктегі пайдалану сияқты көрінуі мүмкін. Еуропа сотының белгіні ин-

тернет арқылы қолжетімді тауарлардың ісін белгілі бір аумақ аясында қарауы

қисынсыз, әрі мұндай пайдалануды бағалау сол аумақтағы тұтынушыларға

«бағытталғанымен» байланысты деп мәлімдеді.

Белгінің кімге және қалай ба-

ғытталғаны негізгі доменді қамтиды (co.uk домені өз атауы бойынша БК халқына

бағытталған),

яғни сайтта көрсетілген тауарларды жеткізетін немесе жіберетін

орындары

мен төлем жүргізілетін валютаға қарай анықталады.

Нәтижесінде

Еуропа соты Еуропалық Экономикалық Аймақтан (ЕЭА) тыс жерде уеб-сайттан

жеке тұтынушыға сатылған заттар ЕО ауамағында құқықбұзушылық болып са-

налады. Себебі жеткізілген тауарлар шекарада Шекаралық шаралар регламенті

негізінде тәркіленуі мүмкін.

9. ТАУАРЛАР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРГЕ ҚАТЫСТЫ

Құқықбұзушылық орын алуы үшін жауапкер талапкердің құқығы бойынша

қорғалған «тауарлар мен қызметтерді» пайдалануы шарт (бірыңғай, бірдей не-

месе тіпті талапкердің тауарларына ұқсас болмаса да). Мұндағы «қатысты» пай-

далану тауар белгісіндегі негізгі шектеуді көрсетеді (мысалы, авторлық құқық-

пен салыстырғанда). Кейбір хабарламалар белгінің репутациясына зиян келтіруі

мүмкін. Мысалы, жаңалықтар бойынша мұнда тауарлар мен қызметтерге «қа-

тысты» пайдалану болды деп айта алмаймыз: жаңалықтардағы мақалада ерек-

шеленген белгі газетті өзге газеттерден ажырата алмайды (логотипі мен атауы

бойынша болуы мүмкін). Алайда «қатысты» пайдалану ұғымын түсіндіруде және

қолдануда, кем дегенде, екі қиындық бар.

Біріншіден, «қатыстының» өлшемі әлі анықталмаған. 2008 жылғы Тауар бел-

гісі директивасының 5-бабы «қатысты» деген ұғымның мағынасын «ажырату»

деп түсіндіреді.

Тауарлар мен қызметтерге «қатысты» дегеніміз құқықбұзушы-

лыққа негіз болатын бұрынғы «тауар белгісін пайдаланудың» функционалдық

TMA 1994, s. 9(1). And the Isle of Man: TMA 1994, s. 108(2).

L’Oréal SA v. eBay International AG,Case C-324/09 [2011] ECR I–6011 (ECJ, Grand Chamber), [61]–

[64]; Euromarket Designs Incorporated v. Peters and anor [2001] FSR 288; Stichting BDO v. BDO Unibank,

Inc. [2013] EWHC 418 (Ch), [100]–[109] (судья Арнольдтің Еуропа сотының өкімдерін сараптауы);

Argos Ltd v. Argos Systems Inc [2017] EWHC 231 (Ch), [144]–[224] (уеб-сайт белгілі бір аумақтағы

тұтынушыларға бағытталған деп айтылған заңды кешенді түрде қайта қарау).

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case С-324/09 [2011] ECR I–6011, [66].

Сонда, [65] («ерекше маңызды» фактор).

Yell Ltd v. Giboin [2011] EWPCC 9, [56], [162]–[170].

Blomqvist v. Rolex SA, Case C-98/13 [2014] ЕСМР 25, [28].

TMD 2015, Art. 10.

321

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

баламасы тәрізді.

100

Өйткені бұл 5(5) бап ЕО-ға мүше-мемлкеттердің белгілерін-

де «тауарлар мен қызметтерді ажырату мақсатынан бөлек», қосымша қорғаныс

функцияларын қамтамасыз етеді.

101

Еуропа сотының осы тәсілді қолданысқа ен-

гізуге ниеті болғанымен, тұлға белгіні тауарлар мен қызметтерді ажырату үшін

пайдаланатын икемді әдісті қолданады. Сот Céline SARL ісінде

102

«сауда атауы

ретінде пайдалану 5-бап бойынша қолданылмайды, дегенмен бұл пайдалану-

шының тауарларын немесе қызметтерін басқа трейдерлердің тауарларынан

немесе қызметтерінен ажырату үшін пайдалануды талап ететіндіктен, дүкен сау-

да атауын өзге трейдерлердің тауарларынан ажырату үшін пайдалана алаты-

ны» мәлімдеді. Мұндай жағдайда пайдалану құқықбұзушылық болып саналады.

Сонымен қатар сот салыстырмалы жарнамадағы пайдалану жарнама берушінің

тауарларына қатысты пайдалану ретінде есептеледі деп қаулы шығарды (белгі

иесінің тауарларына емес).

103

Мұндай пайдалану «сауда бағытында» болды, өйт-

кені сатушы осылай әрекет етті.

2006 жылғы Компаниялар туралы заңның 69-бабы тұлғаларға талапкердің

гудвилі («кез келген сипаттағы репутациясы» ретінде анықталған) «айтарлық-

тай ұқсас» атауларды тіркеуге рұқсат етпейді немесе Біріккен Корольдікте оны

пайдалану компания мен талапкер арасындағы байланысты болжай отырып,

шатастыруға алып келетін «компания атауын тіркеуге қарсылық білдіруге мүм-

кіндік береді. Қарсылықтар атауларға байланысты Арнайы юрисдикция сотында

қарастырылуға тиіс. Тауар белгісінің қолданысын шатастыруға әкеліп соғатын

компания атауларын тіркеуге жол бермей, тауар белгісінің иесі өзінің тауар бел-

гісін сауда атауы ретінде де пайдаланбағанына көз жеткізе алады.

Екіншіден, қолданылу аясына қарамастан, белгінің қандай тауарларға қатыс-

ты пайдаланылатыны туралы шешім қабылдау кезінде күрделі мәселелер туын-

дауы мүмкін. Өйткені бұл мәселе тауарлар мен қызметтердің талапкердің бел-

гісі тіркелген тауарлармен бірдей немесе ұқсас (ұқсас емес) екенін анықтаудың

алдында орын алды. Frisdranken v. Red Bull ісінде, жоғарыда айтып өткеніміздей,

SD жеткізген бөтелкелерді W сусынға толтырып, SD-ға қайтарады.

104

Сот «W-ны

сусынға қатысты емес, бөтелкелерді толтыруға байланысты қызметтерге «қатыс-

ты» белгіні «пайдаланушы» (Red Bull-дың белгісіне зиян келтіруі мүмкін) болып

саналады» деп шешім шығарды.

Осыған ұқсас мәселе құрама өнімдерге байланысты туындайды: құрама белгі

құрама өнімге немесе тұтас өнімге «қатысты» қолданыла ма? Жауап орташа тұ-

тынушының түсінігіне байланысты болады. Автокөліктердің орташа тұтынушы-

сы шиналардағы белгілер тұтастай автомобильге емес, шиналарға ғана қатысты

екенін мойындайды.

105

Ал басқа жағдайлар қарапайым болуы мүмкін.

100

Supreme Petfoods Ltd v. Henry Bell & Co (Grantham) Ltd [2015] EWHC 256 (Ch), [85] (судья

Арнольд) («Еуропалық одақ соты тауарлар мен қызметтерге «қатысты» белгіні пайдалану тауарлар

мен қызметтерді «ажырату» мақсатында, яғни тауар белгісі ретінде пайдалануды білдіреді деп

санайды»).

101

Біріккен Корольдік 2008 жылғы Тауар белгісі туралы заңның 5(5) бабының артықшылықтарын

пайдаланбаса да, ұқсас компаниялардың атауларын тіркеуді реттейтін ережелерді қолданысқа енгізді.

102

Céline Sarl v. Céline SA, Case C-17/06 [2007] ECR I–7041.

103

O2 (UK) Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd, Case C-533/06 [2008] ECR I–4231; Louis Vuitton v. Google

France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [67]–[73].

104

Frisdranken Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH, Case C-119/10 [2011] ECR I–13179.

105

Schütz (UK) Ltd v. Delta Containers Ltd [2011] EWHC 1712 (Ch), [80], [85] (судья Бриггс).

322

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

10. БЕЛГІ РЕТІНДЕ ПАЙДАЛАНУ: ФУНКЦИЯЛАРҒА ҚАТЫСТЫ

ҚАЙШЫЛЫҚТАР

Тауар белгісінің түрлі функцияларына зиян келтірілгені туралы мәселені зерт-

теу құқықбұзушылықпен байланысты.

106

Алайда бұл зерттеу құқықбұзушылықты

талдаудағы шешуші, бірақ әлі де нақты көрсетілмеген кезең болды. Оның пайда

болуын қосбірегейлік ережесі аясын түсіндіретін прецеденттік құқықтан көруге

болады.

107

Бір қарағанда, 5(1)(а) бабы бойынша берілген қорғау абсолютті болып

көрінеді. Бұл жағдайда талапкерден белгінің, өнімдерінің бірегей екенін негіз-

деуі талап етіледі. Дегенмен Еуропа соты бойынша пайдалану құқықты бұзаты-

ны немесе бұзбайтыны сол пайдаланудың тауар белгісінің функцияларына әсер

ететініне не етпейтініне байланысты болады, «атап айтқанда, тауардың шыққан

тегін анықтау – тұтынушыларға тауарлардың шығу тегіне кепілдік беру болып

саналады».

108

Біраз уақыт бойы сот 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының

5(1)(а) бабында шығу тегін ғана атап, соған сүйеніп келді (7-бап пен келісімге

сәйкес құқықтарды жою мәселелерін қарау кезінде басқа да функциялар туралы

атап өтсе де).

109

Алайда L’Oréal v. Bellure ісінде

110

сот «тауарлар мен қызметтердің

сапасына кепілдік беретін функция мен жарнама, инвестиция, коммуникация

функцияларын да ескеру қажет екенін» мәлімдеді.

111

Кейінгі прецеденттік құ-

қықпен қатар, Үлкен палата да осы мәлімдемені қайталады.

112

Функциялардың мазмұнын әрі қарай зерттемей тұрып, бірнеше мәселелерге

тоқтала кеткен жөн. Біріншіден, Тауар белгісі директивасының 10(1) бөлімі 5(1)

бабына сәйкес құқықбұзушылықты белгі функцияларына әсер еткен жағдайлар-

мен шектей отырып, сот бастапқыда директиваны сөзбе-сөз оқу кезінде берілген

қорғау аясын тарылтты (мұндай жағдайларда қорғау «абсолют» деп аталады).

113

106

Тауар белгілеріне қатысты көптеген қорғаныс шаралары «адал іс-тәжірибеге сәйкес» ескерт-

песіне жатады, бұл, өз кезегінде, белгінің функцияларын қорғауда тауарлық белгі иесінің заңды мүд-

делеріне қатысты әділ түрде әрекет ету міндеттемесін жүктейді. Еуропалық одақ аясында тауарлар-

дың қайта сатылуына қарсы тұру құқығының сарқылуы жағдайында олар белгі функцияларына қауіп

төндіретініне байланысты болады. Осы екі аспектілер 41-тарауда қарастырылады. Даулы істерді сәтті

қорғап шығу белгіні шынайы пайдалануды талап етеді, ал бұл, өз кезегінде, негізгі функцияға сәйкес

пайдалануды білдіреді. 39-тарауды қараңыз.

107

Supreme Petfoods Ltd v. Henry Bell & Co (Grantham) Ltd [2015] EWHC 256 (Ch), [86] (судья

Арнольд) (қосбірегейлікке қатысты түсіндірменің күрделі екенін ескере отырып).

108

Arsenal v. Reed, Case C-206/01 [2002] ECR I–10273, [51]; O2 (UK) Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd, Case

C-533/06 [2008] ECR I–4231, [57].

109

Parfums Christian Dior SA v. Evora BV, Case C-337/95 [1997] ECR I–6013, [39]–[48]; Copad SA v.

Christian Dior Couture SA, Case C-59/08 [2009] ECR I–3421, [52]–[59].

110

Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [58].

111

Осылайша, сот Лордтар палатасының өкілеттігіне қайшы келді, соған сәйкес, берілген құқықтар

шығу тегімен шектелді: R v. Johnstone [2003] FSR (42) 748, 755, [13] (Lord Nicholls).

112

Louis Vuitton v. Google France, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber),

[77], [AG95].

113

Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [2012] ETMR 1, [36]–[37];

Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, Case C-65/12 [2014] ETMR 24, [32]. Қараңыз: C. Morcom, ‘Trade

Marks and the Internet: Where Are We Now?’ [2012] EIPR 40 (Сот бұл жерде функциялардың жағымсыз

әсерін талап ете отырып, қателікке бой алдырды деп болжайды, өйткені қорғаныс абсолютті болуы

керек); L. P. Ramsey and J. Schovsbo, ‘Mechanisms for Limiting Trade Mark Rights to Further Competition

and Free Speech’ [2013] IIC 671, 679.

323

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

Бірдей өнімдер мен белгілерді дәлелдеу үшін зиян келтіру элементі қосымша

талап ретінде енгізілді. Екіншіден, түсіндіруші 10(2) бөлім/5(1)(б) бабына қа-

рағанда, 10(1) бөлім/5(1) бабына сай сол жағдайды құқықбұзушылық ретінде

мойындауға тиіс (ол шатастыру ықтималдығымен қатар, белгінің шығу тегін де

талап етеді).

114

Сондықтан сот белгінің шығу тегімен жұмыс істейтін тауар белгісі

иелерін қорғауға бейім тұратыны таңғаларлық жағдай емес. Үшіншіден, «әсер»

ұғымы «жағымсыз» немесе «зиян»

115

сөздерімен синонимдес болуы мүмкін.

116

Соттар мұнда белгі функциясына әсері болатын «тәуекел» бар ма деген мәсе-

лені анықтап алды.

117

Керісінше, 5(2) бабындағы әділетсіз артықшылықты (оңай

олжаны иелену) қамтиды, пайдаланушы үшін пайда жауапкершілігі 5(1) бабына

қатысты болмайды.

118

Бұл парадокс туғызады, егер келтірілген зиян 5-баптағы

барлық құқықбұзушылыққа сай болса, онда әділетсіз артықшылыққа бағыттал-

ған ереже қандай?

10.1. ШЫҒУ ТЕГІНЕ ЗИЯН КЕЛТІРУ

Тауар белгісінің маңызды функциясы ретінде де сипатталатын «шығу» тегі –

меншік иесінің рұқсатымен нарықққа шығарылатын тіркелген белгісі бар тауар-

лар мен қызметтердің тауар белгісі иесінен шыққанының «кепілі».

119

Бұл басқа

тұлғаның тауарлар мен қызметтерді белгі атауын иеленіп немесе тұтынушыны

тауар белгісінің иесі шығаратын тауарлар мен қызметтермен осы белгі бірдей

деп иландырып, тауарын нарыққа шығарудың алдын алатыны анық. Осы тұр-

ғыдан 5(1) бап бойынша тауар белгісінің құқығы бұзылатын жағдайлар, 5(1)(б)

бап бойынша тауар белгісінің құқығы бұзылатын, яғни пайдалану «шатастыру

ықтималдығын» туғызатын жағдайларға сәйкес келеді. Ұқсас тауарлар мен қыз-

меттерде бірдей белгіні пайдаланған жағдайда мұндай ықтималдық болжануы

мүмкін. Сондықтан қазіргі уақытта пікірлерде алшақтық болса да, жауапкер бұл

функцияның жүзеге аспағанын дәлелдеуге тиіс.

120

114

Louis Vuitton, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [78].

115

Céline SarL v. Céline SA, Case C-17/06 [2007] ECR I–7041, [16]; L’Oréal NV v. Bellure NV, Case

C-487/07 [2009] ECR I–5185, [58]; Louis Vuitton, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand

Chamber), [79].

116

Arsenal Football Club plc v. Matthew Reed, Case C-206/01 [2002] ECR I–10273, [54]; L’Oréal NV

v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [60]; Louis Vuitton, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR

I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [76]; Die BergSpechte GmbH v. trekking-at-reissen GmbH, Case C-278/08

[2010] ECR I–2517, [30]; Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [29].

117

Louis Vuitton, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [88] (оның қаупі);

Die BergSpechte, Case C-278/08 [2010] ECR I–2517, [37] (немесе оның ұқсастығы).

118

Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, Case C-65/12 [2014] ETMR 24, [39]–[40]; M. Senftleben,

‘Trade Mark Protection: A Black Hole in the Intellectual Property Galaxy?’ [2011] IIC 383, 386. Алайда

әділетсіз артықшылық немесе дайын олжаға тап болуды әрқашан үлкен инвестиция немесе жарнама

функцияларына зиян келтіруші ретінде қарап, іс қозғауға болады.

119

Homan-La Roche v. Centrafarm, Case C-102/77 [1978] ECR I–1139, [7]; Martin y Paz Diusion v.

Depuydt, Case C-661/11, EU:C:2013:252 (AG Cruz Villalón), [AG75].

120

Supreme Petfoods Ltd v. Henry Bell & Co (Grantham) Ltd [2015] EWHC 256 (Ch), [87]–[134] ісінде

судья Арнольд дәлелдеу ауыртпалығының қиындығын мұқият зерделеді. Салыстырыңыз: Interora

Inc. v. Marks & Spencer [2014] EWCA Civ 1403, [84], [131]–[151] (Kitchin LJ) (дәлелдеу ауыртпалығы бар

деген дәлелді жоққа шығара отырып).

324

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Белгі нақты сипаттамалық мақсатта пайдаланылса, оның шығу тегіне әсер

етпейді.

121

Мысалы, Hölterhoff v. Freiesleben ісінде

122

«күн нұры» және «зергер-

лік бұйымдар жасауға арналған бағалы тастар» деген сөз тіркесі мен сөйлемді

қолданған тауар белгісі иесі Hölterhoff компаниясынан «күн нұры» формасында

жасалған алмазды алып тастау жайындағы өзара коммерциялық келісімді орын-

дамағаны үшін Hölterhoff компаниясы үстінен шағымданды. Келісімдер ауызша

жүргізілген, тұтынушы да, зергер де тауардағы «күн нұры» терминінің талапкер-

ге тиесілі екенін ескермеген. Еуропа соты осы сілтеменің негізінде жатқан нақты

фактілерге арналған өз шешімінде «1989 жылғы Тауар белгісі директивасының

5-бабында берілген құқықтар пайдаланылатын тауар белгісінің шығу тегін көр-

сететін белгі ретінде қабылданады, бұл жағдайға байланысты ешқандай мәселе

туындамайды деп» қаулы етті.

123

Екіншіден, тауарлар мен қызметтерді безендіру мақсатында пайдаланса, бел-

гінің шығу тегіне зиян келмейді. Adam Opel AG v. Autec AG ісінде

124

танымал Opel

автокөлігін өндіруші автомобильдер мен ойыншықтарға арналған логотипін

тіркеді (40.1-суретті қараңыз). Жауапкер радиатор торында Opel логотипі жап-

сырылған, пульт арқылы қашықтан басқарылатын Opel Astra V8 Coupé ойын-

шық машиналарын саудаға шығарды. Opel компаниясы жауапкерді сотқа бер-

ді. Landgericht Nürnberg-Fürth Германия соты Еуропа сотынан бұл пайдалануды

1989 жылғы Тауар белгісі директивасының 5(1)(а) бабына қайшы келетін іс ре-

тінде қарауды сұрады. Яғни тұтынушы ойыншық машиналарды пайдаланғанда,

оны Opel машинасының кішірейтілген нұсқасы деп қабылдап, жоғарыда атал-

ған бапты бұзды деген шешім шығаруды сұрады. Еуропа соты «тұтынушылар

бұл ойыншық машиналарды Opel көлік компаниясының өнімі деп санамағанын

және өзара экономикалық байланыс болмағандықтан, жауапкердің белгіні пай-

далануы белгінің маңызды функциясына әсер етпейді» деп жауап қайтарды.

125

Алайда өзара ұқсас тауарларда қолданылатын, бірдей белгілердің шығу те-

гіне зиян келтірілмейтін жағдайлар салыстырмалы түрде алғанда, аз кездеседі.

Сондай-ақ сот «үшінші тұлғаның мерчендайзингтегі пайдаланулары тауар бел-

гісі иесі монополиясының шегінен шықпайтынын» мәлімдеді. Arsenal Football

Club plc v. Matthew Ree ісінде

126

«Арсенал» футбол клубы басшылығы осы футбол

клубынан тысқары орналасқан сауда дүкенінің иесі шарф қана сатқан Matthew

Reed-тің үстінен сотқа шағым түсірді. «Арсенал» футбол клубы дүкен иесі са-

тылымдағы өнімдеріне «Арсенал» футбол клубының белгісін пайдаланды деп

шағымданды. Бұл дүкеннің өнімін сатып алушылар тауарлардың клубқа қаты-

сы жоқ екеніне, ал, керісінше, тұтынушылар дүкен өнімін сатып алу арқылы

«Арсенал» футбол клубына сенім артып, жанкүйер болғаны жөнінде дәлелдер

ұсынды. Еуропа сотына сілтеме жасай отырып, сот тауар белгісі иесінің құқы-

ғын қорғау үшінші тараптың белгіні пайдалануы – тауар белгісінің функциясына,

атап айтқанда, оның тұтынушыларға тауардың шыққан тегін көрсететін маңызды

121

Arsenal v. Reed [2003] RPC (9) 144.

122

Case C-2/00 [2002] ECR I–4187.

123

Сонда, [17] (қырларын барынша көрсету үшін асыл тастарды қырлау стиліне сілтеме жасалды);

Rxworks [2007] EWHC 3061 (Ch) (Deputy Judge Daniel Alexander QC).

124

Adam Opel AG v. Autec AG, Case C-48/05 [2007] ECR I–1017.

125

Сонда, [24].

126

Case C-206/01 [2002] ECR I–10273.

325

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

функциясына әсер ететін немесе әсер етуі мүмкін жағдайлармен шектелетінін

көрсетті.

127

Осыдан кейін сот бұл іске қатысты бірнеше ескертулер жасады. Бұл

белгіні тұтынушылар сауда барысында ғана пайдаланғанын және ол «сипатта-

малық ғана мақсаттарға арналмағанын» атап өтті.

128

Пайдалану «тауарлар мен

тауар белгісі иесі арасындағы сауда барысында маңызды байланыс бар» деген

пікірді қалыптастыру үшін қолданылды.

129

Бұл тіпті алғашында тұтынушылар бел-

гіден жаңылысса да, «кейбір тұтынушылар әсіресе олар тауар сатылғаннан кейін

де... ол тауарларды көрсе... белгіні «Арсенал» футбол клубының тауарларымен

байланысты деп түсінуі мүмкін».

130

Сөйтіп, пайдалану белгінің маңызды функ-

циясын құрайтын шығу тегінің кепілдігіне қауіп төндіруі ықтимал.

131

Апелляция

соты Еуропа сотының шешімін түсіндіре отырып, «Matthew Reed Arsenal FC-тің

тауар белгісі иесінің құқығын бұзды» деп қаулы қабылдады.

132

Апелляция соты-

ның пікірінше, бақыланбаған, сипаттамалық емес пайдаланулар тауар белгісі-

не зиян келтіреді, себебі ол «бұдан былай шығу тегіне кепілдік бере алмайды»;

«пайдалану неғұрлым кең ауқымда болса, тауар белгісінің өзіндік функциясын

толыққанды орындау аясы соғұрлым тарылады».

133

Лордтар палатасының пікірінше, R v. Johnstone ісінде компакт-дискілер мен

осыған ұқсас өзге құралдарда орындаушыларды анықтау үшін пайдалану бел-

гінің шығу тегіне қауіп төндіруі мүмкін.

134

Бұл әнші Bon Jovi-дің ән жазбаларын

(басқалармен бірге) компакт-дискіге рұқсатсыз жазып, оларды саудаға шығарған

трейдердің үстінен қылмыстық іс қозғалды. Компакт-дискілерде Bon Jovi тіркесін

пайдаланғаны үшін жауапкер bon jovi тауар белгісі иесінің құқығын бұзған деп

127

Сонда, [51].

128

Сонда, [55].

129

Сонда, [56].

130

Сонда, [58]. Қараңыз: Viking Gas A/S v. Kosan Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I–6161, [AG40] (AG

Kokott) (сатылымнан кейінгі шатастыру шығу тегіне зиян келтіруі мүмкін).

131

Arsenal Football Club plc v. Matthew Reed, Case C-206/01 [2002] ECR I–10273, [62].

132

Arsenal FC plc v. Reed (№ 2) [2003] 3 All ER 865, reversing Laddie J’s judgment: [2003] 1 CMLR 13,

[2003] 1 All ER 137. Қараңыз: Dyer v. Gallacher [2007] JC 125.

133

Arsenal FC plc v. Reed (№ 2) [2003] 3 All ER 865, [48].

134

[2003] 1 WLR 1736, [2003] 3 All ER 884, [2003] FSR (42) 748.

40.1-сурет. OPEL корпоративтік логотипі

Дереккөз: Opel.

326

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

айыпталды. Лордтар палатасы «бұл пайдалану диск мазмұнын нақты сипаттау не-

месе шығу тегін көрсетуден басқа ештеңе де болмауы мүмкін екенін» мәлімдеді.

Лорд Уолкер бұған қатысты болуы мүмкін бірнеше факторларды ұсынды. Атап

айтқанда, белгінің имиджі, өзге белгілерді пайдалану, кез келген жауапкершілік-

тен бас тарту шарты мен ниеті, сондай-ақ «айыпталушы құқықбұзушының адал-

дығы мен ізгі ниетіне қатысты» басқа да жағдайлар болуы мүмкін.

135

«Кілтсөзді жарнамада» тауар белгісін пайдалану нәтижесінде шығу тегіне

зиян келтірілген бе? Бірқатар жағдайларда сот «шығу тегі «жарнама» (сілтеме,

тақырып және қысқаша хабарлама ретінде түсіндіріледі) дисплейімен зақым-

дануы мүмкін» деп шешім шығарды, тіпті бұл жарнамалардың өзі тауар белгісін

қамтымаса да, тұтынушының нақты тауар белгісін іздеу жүйесіне енгізуіне жауап

болады.

136

Бұл істер көптеген жағдайларды қамтиды, атап айтқанда, интернет

сайттарда түрлі контрафактілі тауарларды сату жарнамаларында тауар белгісін

пайдалану,

137

бәсекелестер тауары

138

және тауар белгісі иесінің бұрын қолда-

ныста болған тауарларын пайдалану.

139

Louis Vuitton v. Google France ісінде

140

сот

«тиісті тест жарнаманың (сілтемелер мен қысқа мәліметтер), тиісінше, ақпарат-

тандырылған интернет пайдаланушыларға

141

әсерін тигізгенін» мәлімдеді. Бұл

термин Еуропалық тауар белгісі заңнамасындағы «орташа тұтынушы» ұғымынан

айтарлықтай өзгеше.

142

Ең басты сұрақ: «Жарнама» осындай пайдаланушыларға

төмендегідей мүмкіндіктерді бере ме?

...немесе оларға хабарландыруда көрсетілген тауарлар мен қызметтердің

тауар белгісі иесінен немесе онымен экономикалық байланысы бар компания-

дан, не болмаса үшінші тараптан шыққанын анықтау қиындық туғызады.

143

Сот интернет байланысы

144

айқындығының маңызын атап өтті және «шатас-

тыру ықтималдығына» арналған тест нұсқасын енгізді.

145

Шынында да, сот екі

жағдайда да сол тесте «шатастыру ықтималдығы» шығу тегіне зиян келтіреді деп

анықтады.

146

135

Пайдаланудың шығу тегіне қатысын анықтау контексіне «ізгі ниет пен адалдық» сілтемесі

сәйкес келмейді.

136

Сонымен қатар жарнамалар «жарнама сілтемелер» тақырыбында беріледі. Сот «органикалық»

іздеу нәтижесінде табылған «жарнамаларды» қараудан бас тартты. Die BergSpechte GmbH v. trekking-

at-reissen GmbH, Case C-278/08 [2010] ECR I–2517, [43]; Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08

[2010] ECR I–6963, [38].

137

Louis Vuitton, Cases C236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [84].

138

Сонда, Die BergSpechte, Case C-278/08 [2010] ECR I–2517, [35]; Eis.de GmbH v. BBY, Case C-91/09

[2010] ECR I–43.

139

Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [34].

140

Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [84].

141

Eis.de GmbH v. BBY Vertriebsgesellschaft mbH, Case C-91/09 [2010] ECR I–43, [18] (себепті

тапсырыс), [27].

142

Interora Inc. v. Marks & Spencer [2013] EWHC 1291 (Ch), [231].

143

Die BergSpechte, Case C-278/08 [2010] ECR I–2517, [35]; L’Oréal SA v. eBay International AG, Case

C-324/09 [2011] ECR I–6011, [94]–[97].

144

Louis Vuitton, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, [86]; cf. Viking Gas A/S v. Kosan Gas A/S,

Case C-46/10 [2011] ECR I– 6161, [AG38] (AG Kokott) тесті жалпы қолданудың бірі ретінде қарастыру).

145

DataCard Corp. v. Eagle Technologies Ltd [2011] EWHC 244 (Pat), [2011] RPC (17) 443, [263];

Interora Inc. v. Marks & Spencer [2013] EWHC 1291 (Ch), [233], [241], [256], [266] (судья Арнольд) (кері

дәлелдеу ауыртпалығы арқылы тесті шатастыру ықтималдығы ретінде сипаттау).

146

Die BergSpechte, Case C-278/08 [2010] ECR I–2517, [35] and [39]; Portakabin Ltd and Primakabin

BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [34] and [52].

327

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

2016 жылдың басында Google іздеу нәтижесінің оң жақ бетіндегі жарнама-

лық сілтемелерді толықтай алып тастады және органикалық іздеу тізілімінің ба-

сындағы төрт жарнамаға дейін (осылай белгіленген) арттырды.

Сот жүргізген тексеру нәтижесінде кілтсөздерді мүмкіндігінше тауар белгісі

ретінде пайдаланбауды ұсынды,

147

бірақ кез келген нақты пайдалану фактілері-

не ерекше назар аударуды талап етеді.

148

Нәтижесінде ұлттық соттар түрлі тұжы-

рымдарға келді.

149

Басшылық маңызы бар ұлттық шешімді Interflora Inc. v. Marks

& Spencer ісінде қолданды.

150

Талапкер Interflora – 1879 дүкені бар, 1618 тәуелсіз

флористен тұратын гүл жеткізу желісі (оның бизнесі БК гүл нарығының 10-15%-ын

құрайды).

151

Ол – тіркелген іnterflora белгісінің иесі. Жауапкер Marks and Spencer

өзінің гүл тасымалдау қызметіне дайын жарнамалық қызметті пайдаланып,

іnterflora гүлдерін іздеген тұтынушыға өз өнімдерін жарнамалаған. Жарнамада

M&S Flowers деген тіркесті пайдаланып, Interflora туралы ештеңе айтылмаған.

Бес жылға созылған және Апелляция сотына екі рет жүгінген Еуропа соты тал-

қылауының нәтижесінде Үлкен сот бұл тәжірибе талапкер белгісінің шығу тегі-

не зиян келтірген немесе келтірмегенін анықтап, шешім шығаруға тиіс болды.

Сот іс қаралған 2008 жылғы мәлімет бойынша, орташа интернет тұтынушылар

Google-дың ақылы түрде жұмыс істейтін іздеу нәтижесінде кілтсөз іздеу жүйесі-

нің бар-жоғына және жұмысына мән бермеген.

152

Еуропа соты істі қарау бары-

сында орташа интернет тұтынушылар әсерін бағалай отырып, «(жеткілікті түрде

ақпараттанған бақылаушы) тұтынушының Marks and Spencer-дің Interflora гүлдер

желісінің бір бөлігі болып санала ма, жоқ па деген сауалға жауап берудің маңы-

зына назар аударатынын» мәлімдеді. Интернет тұтынушылар Marks and Spencer

Interflora гүлдер желісінің бөлігі емес екенінен хабардар болса, жауапкершілікке

тартылмас еді.

153

Алайда судья Арнольд «мұндай ақпарат болмағанын» мәлімде-

ді.

154

Сонымен қатар сот жауапкердің «орташа интернет пайдаланушы осы ақпа-

ратты интернеттен тапқанда, бұл бәсекелес ұсыныстар болды деп түсінеді» деген

дәлелін қабылдамады. Сот «бұл «жарнамада» екі компания арасында байланыс-

ты анықтайтын ешқандай дәлел жоқ екенін» мәлімдеді.

155

Сонымен қатар ірі ком-

паниялар (Tesco-мен байланысы бар) және өз брендтерін пайдаланған шағын

компаниялар арқылы әрекет еткен Interflora гүлдер желісінің өзіндік ерекшелігін

147

Судья Арнольдтің пікірінше, «жалпы ереже бойынша жарнамадағы кілтсөз бәсекеге ықпал

етеді»: Interora Inc. v. Marks & Spencer [2013] EWHC 1291 (Ch), [288].

148

Кілтсөздерді кез келген жағдайда пайдалану шығу тегіне әрдайым әсер етпейді. Қараңыз:

G. Psaroudakis, ‘In Search of the Trade Mark Functions: Keyword Advertising in European Law’ [2012] EIPR 33.

149

Interora Inc. v. Marks & Spencer ісінде ұлттық прецеденттік құқық сараланады [2013] EWHC 1291

(Ch), [282]–[287]. Еуропа сотында қаралған істердің арасынан Eis.de-ге қатысты емес, BergSpechte

және CNRRH жарнамаларына қатысты жауапкершілік анықталды. Die BergSpechte Outdoor Reisen

und Alpinschule Edi Koblmüller GmbH v. Guni [2011] GRUR Int 173 (Oberster Gerichtshof); BANANABAY

II (13 January 2011) (BGH); CNRRH v. Google France SARL (13 July 2010) (French Cour de Cassation).

Қараңыз: T. Bednarz, ‘Keyword Advertising before the French Supreme Court and Beyond: Calm at Last

after Turbulent Times for Google and its Advertising Clients?’ [2011] IIC 641, 663 .

150

[2013] EWHC 1291 (Ch). Келесі шешімдер: Cosmetic Warriors Ltd v. Amazon.co.uk Ltd [2014]

EWHC 181 (Ch); Victoria Plumb Ltd v. Victorian Plumbing Ltd [2016] EWHC 2911 (Ch).

151

Толық мәліметті мына жерден алуға болады [2013] EWHC 1291 (Ch), [21]–[64].

152

Сонда, [290].

153

Interora Inc. v. Marks & Spencer,Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [51].

154

Interora Inc. v. Marks & Spencer [2013] EWHC 1291 (Ch), [295].

155

Сонда, [296].

328

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ескере отырып, орташа интернет қолданушының Marks and Spencer компания-

сы Interflora гүлдер желісі компаниясының құрамына кірмейді деген қорытынды

жасай алмады.

156

Сондай-ақ сот Interflora сөзін іздеу сөзі ретінде пайдаланған-

дардың көпшілігі жауапкердің сайтына кірген, содан кейін Interflora уеб-сайтына

өтіп кеткен. Сот осындай статистикалық зерттеулерге де назар аударды. Бұдан

шығатын қорытынды, тұтынушылар Interflora сайтын іздеу барысында белгісіз

себептермен Marks and Spencer-дің сайтына кірген, себебі Marks and Spencer-ді

Interflora гүлдер желісі компаниясының бір бөлігі деп санаған.

157

Осы жағдайлар-

дың бәрін ескере отырып, сот «жауапкердің interflora кілтсөзін пайдалануы ком-

панияның шығу тегіне зиян келтірді» деген қорытындыға келді.

158

Апелляциялық шағымды қарау кезінде судья Арнольд 2008 жылғы Тауар бел-

гісі директивасының 5(1)(а) бабындағы функцияларға тигізген залалды бағалау

кезінде кері дәлелдеу ауыртпалығы бойынша қателесті деген негізде шешімді

қайтарып алды. «Үшінші тұлға жарнама берушінің жарнамаланатын тауарлар

мен қызметтердің шығу тегіне қатысты орташа тұтынушы тарапынан шатастыру

ықтималдығы болмас үшін, белгіні пайдалану контексте жеткілікті екенін көр-

сету үшін жауапкершілік жүктеледі» деген қорытынды жасау дұрыс емес болар

еді.

159

Бұл кері дәлелдеу ауыртпалығы көптеген дәлелді қорытындыларға әсер

етті.

160

Апелляция сотының 5(1)(б) бабына сәйкес, шатасу ықтималын анықтау

үшін пайдаланылған мүдделердің бастапқы шатасу ұғымына сынмен қарады.

161

Бұл құқықтық стандарттардың, ықтимал орташа тұтынушының болжамды конст-

рукциясын қоса алғанда, тауар белгісінің функцияларына тигізген зиянның бар-

жоғын анықтауға ықпал ететін маңызын көрсетеді.

10.2. ӨЗГЕ ФУНКЦИЯЛАР

L’Oréal NV v. Bellure NV ісінде

162

сотқа «парфюмерияға ұқсас хош иістендір-

гішті өндірушіге парфюмерия тауар белгісімен «салыстыру тізімін» пайдалануға

рұқсат беріле ме» деген мәселе көтерілді. Тұтынушы хош иістендіргіштің тауар

белгісі иесіне байланысы жоқ екенін білгендіктен, белгінің «шығу тегіне» зиян

келмеген. Осылайша, шығу тегі үшін жауапкершілікті шектейтін қолданыстағы сот

тәжірибесінің шектеулі әсері сотқа тікелей ұсынылды: тауар белгілерін пайдала-

на отырып, салыстырмалы жарнама жауапкершіліктен босатылады. Мұндай жа-

ғымсыз қорытынды сотты басқа функцияларды анықтау үшін өзінің прецеденттік

құқығын мұқият зерделеуге ықпал етті. Тұлғаның ұқсас белгілерді пайдалануы

оның шығу тегіне зиян келтірмесе, алайда инвестиция, хабарлама немесе жарна-

ма барысында тауарлар мен қызметтер сапасына байланысты өзге функцияларға

кері әсер етсе, ол тұлға 5(1)(а) бабы бойынша құқықбұзушы болып саналады.

163

156

Сонда, [297].

157

Сонда, [301]–[306]. Судья Арнольд мұны «мүдделердің бастапқы шатасуы» деп түсіндіреді. Бұл

тұжырымдама үшін 38-тарау, 2.3.3-бөлімді қараңыз.

158

Interora Inc. v. Marks & Spencer [2013] EWHC 1291 (Ch), [318].

159

Interora Inc. v. Marks & Spencer [2014] EWCA Civ 1403, [151] (лорд-судья Китчин).

160

Сонда, [174], [177]–[184].

161

Сонда, [152]–[158].

162

Case C-487/07 [2009] ECR I–5185.

163

Сонда, [58]. Бас адвокат Джейкобс бұл функцияларды алғаш рет Parfums Christian Dior SA v.

Evora BV ісінде көтерді. Case C-337/95 [1997] ECR I–6013.

329

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

Маңыздысы, тауар белгісі иелері өз белгілері әлі танымал репутацияға ие

болмаса да, осы функцияларды орындау үшін тауар белгілерін пайдалана ала-

ды.

164

Осы функциялардың нақты сипаты түсініксіз болып қала береді. Осы уа-

қытқа дейін сот «сапа», «жарнама» және «инвестиция» функциялары бойынша

ғана нұсқаулар ұсынды.

10.2.1. Сапа функциясы

«Сапа» функциясы қарапайым болып көрінеді. SA-CNL SUCAL v. HAG ісінде

Еуропа соты мына мәселелерді атап өтті: компания өз өнімдерінің немесе қыз-

меттерінің сапасына байланысты өзінің тұтынушыларын ұстап тұруға қабілетті

болуға тиіс, бұл тек клиенттерге өнімдер мен қызметтерді сәйкестендіруге мүм-

кіндік беретін айрықша белгілері болған жағдайда ғана мүмкін. Нәтижесінде тұ-

тынушылар тауарлар мен қызметтерді басқа белгіден оңай ажырата алады. Тауар

белгісіне зиян келтірмеу үшін ол барлық тауарлар оның сапасына жауап беретін

бір кәсіпорынның бақылауымен өндірілгеніне кепілдік беруге тиіс.

165

Әрине, сапаның заңды кепілдігі жоқ. Тауар белгісі иелері нарыққа шығара-

тын өнімдерінің стандартын арнайы бір белгі бойынша сақтауға міндетті емес.

Алайда олар мұны жиі жасайды және өздерінің тауарлары мен қызметтерінде

тұтынушы қабылдаған сипаттамаларды (жарнама немесе тәжірибесі бойын-

ша) сақтайтын тауар белгісі ретінде сүйенеді.

166

Dior v. Evora ісінде

167

бас адвокат

Джейкобс сапа функциясын шығу тегінің нақты бір бөлігі ретінде қарастыруға

болатынын атап өтті. Одан кейін Еуропа соты бұл екі функцияның әртүрлі екенін

түсіндірді, сондықтан белгіні сапаны сертификаттау (лицензиялау арқылы) үшін

ғана пайдалану – белгінің шығу тегін анықтауға және оны туындаған даудан қор-

ғауға негіз бола алмайды.

168

Бұдан бөлек, сот сапа функциясының құрылымын кеңейтуді ұсынды. Copad

SA v. Christian Dior Couture SA ісінде

169

сот «бағалы тауарлардың сапасы физика-

лық немесе материалдық ерекшеліктерімен ғана шектелмей, сондай-ақ оның

«бағалы екенін» де қамтитынын» мәлімдеді.

170

Соттың осы мақсатта іс жүргізуін-

дегі сапа функциясының мұндай кең аядағы түсіндірмесі сот ісінің сараптама-

ларын бұлыңғыр ететін тәрізді. Сапа функциясына келтірілген залалды анықтау

барысында, Арнайы юрисдикция сотының тауарлар мен қызметтер сипатта-

масына және физикалық немесе материалдық сапасына қатысты мәселелерді

164

Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [40].

165

SA-CNL SUCAL v. HAG, Case C-10/89 [1990] ECR I–3752, [13]; L’Oréal SA and ors v. Bellure NV

and ors, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [AG53] (AG Mengozzi) («Сапа кепілдігі немесе, нақтырақ

айтқанда, өнім сапасындағы (бірегей сапа) тұрақтылық»). Қараңыз: A. Griths, ‘Quality in European

Trade Mark Law’ (2013) 11(7) Northwestern Journal of Technology and Intellectual Property 622.

166

Сонда, [AG18].

167

Parfums Christian Dior SA v. Evora BV, Case C-337/95 [1997] ECR I–6013, [41]. Қараңыз Viking Gas

A/S v. Kosam Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I–6161, [AG45], [AG47] (Ұжымдық немесе сертификаттық

белгілер шығу тегін емес, сапаны көрсетеді).

168

W.F. Gözze Frottierweberei GmbH v. Verein Bremer Baumwollbörse, Case C-689/15, EU:C:2017:434,

[41]–[46] (Жай ғана куәландыратын сапаны пайдалану шығу тегіне сәйкес пайдалануды талап ететін

белгіні шынайы пайдалану ретінде жіктелмейді).

169

Case C-59/08 [2009] ECR I–3421.

170

Сонда, [24].

330

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қарауын шектеуді ұсынамыз. Сөйтіп, рұқсат етілмеген белгіні пайдаланса, белгі

физикалық сипаттамаларға сай болмаса, тұтынушыларды өзара байланыстыра-

тын тауарлар мен қызметтерде рұқсат етілмеген белгілерді қолданса, сапа функ-

циясы бұзылады.

10.2.2. Жарнама функциясы

Google France ісінде

171

сот «кілтсөз жарнамадағы тауар белгісінің кез келген

функциясына зиян келтіруі мүмкін бе» деген мәселені қарады. Сот тауарлардың

жарнамасын тауар белгісінің функциясы ретінде анықтады.

172

Сонымен қатар

сот тауар белгісінің иесі өз белгісін өзгелердің сауда жасау және коммерциялық

стратегия құралы ретінде пайдалануына «теріс әсер ететін кез келген пайдала-

нуды болдырмауға құқылы» деп болжады.

173

Алайда сот үшінші тұлғаның louis

vuitton кілтсөзін пайдалануынан бұл функцияға зиян келмегенін мәлімдеді, се-

бебі тауар белгісі иесі өзінің жарнама сілтемелері арқылы жоғары нәтижеге

жету үшін бар күшін салады дегенді білдіреді.

174

«Жарнама функциясына» қандай жағдайда зиян келеді? Судья Арнольд

тауар белгісінің жарнама функциясы тауарлар мен қызметтерді тұтынып жүр-

ген орташа тұтынушыға белгілі бір имидж қалыптастыратынын қарастырды.

175

Осылайша, жарнама функциясы тауар белгісі иесі өзінің тауар белгісін сәнді

имиджі бар, репутацияға ие тауарларға қатысты пайдаланған кезде орын алуы

мүмкін. Егер жауапкердің белгіні пайдалануы төмен нарықтағы тауарлармен,

маркетингілік әдістермен немесе жарнамамен байланысты болса, оның жағым-

сыз әсері болады.

10.2.3. Инвестиция функциясы

«Инвестиция» функциясы жайында не айтуға болады? Interflora Inc. v. Marks &

Spencer ісінде

176

Еуропа соты инвестициялық функцияға қатысты кейбір нұсқау-

лар берді. Меншік иесі тауар белгісін «тұтынушылардың өздеріне деген сенімін

жоғалтпауға әрі олардың алдындағы репутациясын түсіріп алмауға» көмектесе-

тін «коммерциялық стратегиялық құрал» ретінде пайдаланады.

177

Ал осы мақсат

«инвестиция» функциясында да болды. Сот «инвестиция» функциясы мен «жар-

нама» функциясы қатар қолданылса да,

178

«бұл екеуінің де өзіндік ерекшелігі

171

Louis Vuitton v. Google France, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber),

[91].

172

Сонда, [91]. Бренд имиджі тұтынушылар бағалайтын ерекше әрі толықтырылатын «өнім»

болғандықтан, жарнама функциясы мойындалуға тиіс деген дәйекті дәлелді мына автордың еңбегінен

таба аласыз: A. Chronopoulos, ‘Legal and Economic Arguments for the Protection of Advertising Value

through Trade Mark Law’ (2014) 4(4) QMJIP 256.

173

Сонда, [92].

174

Сонда, [94].

175

Datacard v. Eagle Technologies [2011] EWHC 244 (Pat), [2011] RPC (17) 443, [272] (судья Арнольд).

176

Case C-323/09 [2011] ECR I–8625.

177

Сонда, [39]; cf. Viking Gas A/S v. Kosam Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I– 6161, [AG58], бас

адвокат Кокот инвестициялық функцияны меншік иесінің белгіні лицензиялау мен одан табыс табу

қабілеті тұрғысынан түсіндірді.

178

Салыстыру үшін: Louis Vuitton v. Google France, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417,

[AG96], бас адвокат Пойарес Мадуро сапаны, жарнама мен коммуникацияны қамтамасыз ету функ-

циялары «инновация мен коммерциялық инвестицияны» дамыту функциясының арнайы мысалда-

ры болғанын мәлімдеді.

331

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

болатынын» мәлімдеді. Соттың пікірінше, жарнама функциясы – тауар белгісі-

нің репутациясын қалыптастыру және ұстау үшін қолданылған жалғыз коммер-

циялық әдіс.

179

Содан кейін сот егер үшінші тараптың тауар белгісін пайдала-

нуы «меншік иесі өзінің тауар белгісін тұтынушылардың сенімінен шығу және

репутациясын сақтап қалу үшін өзінің тауар белгісін пайдалануға айтарлықтай

кедергі келтірсе, бұл функция бұзылады» деп түсіндірді.

180

Осыған қарамастан, инвестициялық функция жұмбақ сияқты болып қала

береді.

181

Судья Арнольд жарнамалардағы кілтсөздің салдарынан инвестиция

функциясына зиян келетінін анықтау үшін батыл қадамдар жасады.

182

Ол «пайда-

лану тауар белгісінің репутациясына «жарнамалық тұрғыдан ықпал етіп, имид-

жіне зиян келтірсе», «инвестиция функциясына» кері әсер ететінін» мәлімдеді.

183

Нәтижесінде 5(2) бап бойынша инвестиция функциясына зиян келтіру – «күйе

жағу» (қаралау) болып саналады.

184

10.2.4. Байланыс функциясы

Осы уақытқа дейін сот «байланыс» функциясы жайында ешқандай сөз қозға-

мады. Алайда L’Oréal v. Bellure ісінде

185

бас адвокат Менгоззи тауар белгісі тұты-

нушыға тауарлар жөнінде түрлі ақпараттарды жеткізетінін байқады. Бұл белгі-

нің ішінде жасалуы мүмкін (мысалы, белгі тауардың белгілі бір сипаттамаларын

көрсететін жерде) немесе ақпаратты осы белгі жарнамасы арқылы байланысты-

ру негізінде жүзеге асырылуы мүмкін. Ол «байланыс» функциясы өнімнің имид-

жін (сапа, сенім, жауапкершілік, бағалылық, беріктік т.б.) көтеретін ақпараттық

жарнама мен коммуникацияны да қамтиды. Оның пікірінше, тауар белгісінің

ақпарат беру мүмкіндігі қорғауға тұрарлық.

186

Қиындығы сол – бұл байланыс

функциясына қандай жағдайлар (шатасу, күдіктену, «күйе жағудан» (қаралаудан)

басқа) зиян келтіретіні әлі анық емес.

10.2.5. Сын мен реформа

Еуропа сотының «функцияларға» қатысты прецеденттік құқығы соттар, сарап-

шылар

187

және саясаткерлер тарапынан сынға ұшырады. Тұжырымдамалардың

түсінікті болмауына байланысты көп сын айтылды. Interflora ісінде судья Арнольд

«бұл функциялардың нені білдіретінін және олардың өзара байланысын анықтау

179

Interora Inc. v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [60]–[61].

180

Сонда, [66].

181

Инвестиция белгінің функциясы емес, «белгінің атрибуты» деген пікірді мына автордан оқи

аласыз: Kerly, [2–005].

182

Interora Inc. v. Marks & Spencer [2013] EWHC 1291 (Ch).

183

Сонда, [274].

184

Репутациясына зиян келтіруге қатысты 38-тараудың 2.4.3-бөлімін қараңыз.

185

Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [AG54].

186

Салыстырыңыз: Viking Gas A/S v. Kosam Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I– 6161, [AG56]–[AG58]

(«байланыс функциясы» тауар белгісін қашықтан көретіндердің түсінігін білдіреді). Қараңыз: Max

Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade Mark System (2011), [2.186].

187

A. Ohly, ‘Keyword Advertising or Why the ECJ’s Functional Approach to Trade Mark Infringement

does not Function’ [2010] IIC 879; A. Horton, ‘The Implications of L’Oréal v. Bellure: A Retrospective and

Looking Forward’ [2011] EIPR 550; A. Kur, ‘Trade Marks Function, Don’t They? CJEU Jurisprudence and

Unfair Competition Practices’ [2014] IIC 434; M. Senftleben, ‘Function Theory and International Exhaustion–

Why it is Wise to Conne the Double Identity Rule to Cases Aecting the Origin Function’ [2014] EIPR 518.

332

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қиынға соғатынын» мәлімдеді.

188

L’Oréal v. Bellure ісінде

189

лорд-Судья Джейкоб

функцияларды «тым жалпылама және жеткілікті түрде анықталмаған» деп ерек-

ше сынға алды. Cот бұл тұжырымдамаларды қандай да бір заңнамалық негізге

сүйенбей әзірлеген еді.

190

Сонымен қатар «Директиваның 5(1)(а) бабы түсіндір-

месі 5(2) баппен қалай сәйкес келетінін түсіндіру оңай емес екенін» мәлімдеді.

191

5(2) бап бойынша белгіні қорғауға арналған маңызды шектеулер бар, тауар бел-

гісін пайдаланудағы құқық бұзу «дәлелсіз себептен» болуы мүмкін. Мұндай та-

лаптар 5(1)(а) бапта нақты көрсетілмеген, сондықтан репутациясы бар белгілер-

ге қатысты 5(2) бапқа сәйкес, белгі репутациясының бар-жоғына қарамастан,

5(1)(а) бапқа сай жол берілмейді.

192

Бұдан шығатын қорытынды: тауар белгісін

пайдаланудың көптеген түрлерін қорғауға құқықтық негіз жоқ.

193

Жоғарыда айтылған сын-пікірлердің кейбірін қабылдай отырып, Max Planck

институтының зерттеуі «бұл функциялар алдағы уақытта 5(1)(а) бабын басшылық-

қа алуға тиіс» деп мәлімдеді.

194

Кейінірек Еуропалық комиссия «Директиваның

5(1)(а) бабында тауар белгісінің қосымша функцияларын мойындауда құқықтық

нақтылық жоқ» деп таныды.

195

Алайда қайта қаралған Еуропалық одақ тауар

белгісі регламенті мен 2015 жылғы Тауар белгісі директивасы заңдарына ұсы-

ныстар енгізілмеді. Функциялар сараптамасы Еуропа тауар белгісі ландшафты-

ның бір бөлігі болып қалады.

11. АКЦЕССОРЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК

Тауар белгісі құқығының бұзылуындағы акцессорлық жауапкершілік тура-

лы доктрина директива мен регламент аясына кірмейтіндіктен тиімсіз болып

қалады.

196

Бұл Францияда Азаматтық кодексте, ал Германияда Storerhaftung

188

Interora Inc. v. Marks & Spencer [2013] EWHC 1291 (Ch), [271].

189

[2010] EWCA Civ 535, [30].

190

Сонда.

191

L’Oréal v. eBay [2009] EWHC 1094 (Ch), [2009] RPC (21) 693, [300] (судья Арнольд); Datacard v.

Eagle Technologies [2011] EWHC 244 (Pat), [2011] RPC (17) 443, [272] (судья Арнольд); Interora Inc.

v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [AG58] (AG Jääskinen); European Commission,

Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council to Approximate the Laws of the

Member States Relating to Trade Marks (March 2013) COM(2013) 0162 nal, 6.

192

Қараңыз: «дәлелді себеп» («due cause») туралы 38-тарау, 2.5-бөлім. Көптеген бас адвокаттар

шығу тегі функциясынан ерекшеленетін функцияларды қарастыру кезінде мүдделер тепе-теңдігін

талап ете отырып, бұл мәселені шешуге тырысты: Қараңыз: Louis Vuitton v. Google France, Cases

236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (ECJ, Grand Chamber), [AG102] (AG Poiares Maduro); Viking Gas A/S

v. Kosan Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I–6161, [AG59]– [AG64] (AG Kokott). Бұл «шешім» функция

ұғымына қосымша қиындықтар туғызатын тәрізді. Сот 5(2) бабында жауапкершілікке тарту мәселесі

қарастырылмаса да, 5(1)(a) бабына сай жауапкершілікке тартуды қабылдаған сияқты: Leidseplein

Beheer BV v. Red Bull GmbH, Case C-65/12 [2014] ETMR 24, [36].

193

L’Oréal v. Bellure [2010] EWCA Civ 535, [30]; N. Dawson, ‘Non-Trade Mark Use’ [2012] IPQ 204, 224–5.

194

Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade Mark System (2010),

[2.184].

195

European Commission, Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council to

Approximate the Laws of the Member States Relating to Trade Marks (March 2013) COM(2013) 0162 nal, 6.

196

Алайда интернет контексіндегі қорғаныс Электрондық сауда директивасы арқылы үйлестіріл-

ген. 14-бап (хостинг). Қараңыз: M. Leistner, ‘Structural Aspects of Secondary (Provider) Liability in Europe’

(2014) 9 JIPLP 75. Тауар белгісін құқығын бұзатын акцессорлық жауапкершілікті салыстырмалы түрде

сараптау үшін симпозиумның мына жинақтарын қараңыз: (2014) 37 Colum JL & Arts; G. B. Dinwoodie

(ed.), Secondary Liability of Internet Service Providers (2017).

333

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

(«жауапкершілікке кедергі жасау») деп аталатын доктринада арнайы құқықтық

қорғауға алынған. Мұнда үшінші тұлғаның қатысуынсыз өзгелерді құқықбұзу-

шылыққа итермелейтін құқық бұзу әрекеттеріне қарсы баптар ретінде қарас-

тырылған.

197

Біріккен Корольдікте мұндай қосымша істер үшін ықтимал жауап-

кершіліктің екі қайнар көзі бар: «қайталама құқықбұзушылық» деп аталатын

шектеулі құқықтық қорғау және біріккен құқықбұзушылықтың жалпы ережесі.

Құқықтық жауапкершілік 10(5) бөлімде қарастырылған, белгіні пайдалану-

шы «тауарларға белгі салу мен қаптау барысында коммерциялық құжат ре-

тінде және тауарлар мен қызметтерді жарнамалау кезінде материалды заңсыз

пайдаланғаны үшін жауап береді» деп көрсетілген. Белгі туралы хабардар болу

маңызды фактор болып саналмайтын құқықбұзушылық 10(5) бөлімге сай белгі-

ні пайдаланған тұлға «меншік иесінің немесе лицензиардың тиісті тәртіпке сай

рұқсат етпегенін білген немесе рұқсат етпеді деп ойлауға негіз болған жағдайда

ғана туындайды».

198

Сондай-ақ жауапкерлер ұйымдасқан құқықбұзушылық әрекеттері арқылы

тауар белгісінің құқығын жанама түрде бұзуы мүмкін. Бұл қағидалар 48-тарауда

қарастырылады: құқық бұзуға әрекеттенген адам құқықбұзушылыққа ықпал етіп

қана қоймай, сонымен бірге құқықбұзушылықтың «жалпы әрекетіне» белсенді

түрде қатысуға тиіс.

199

Бұл мәселелер барынша коммерциялық маңызға (және құқықтық маңызға

да) ие. Доктриналар, мысалы, іздеу жүйесі бойынша пайдаланатын терминдер

болуы мүмкін кілтсөздерді жарнамалау қызметтерін ұсынатын іздеу жүйесі про-

вайдерінің ұсынысын реттеп,

200

контрафактілі тауарларды eBay аукциондары ар-

қылы сатудың алдын алады.

201

Тіпті жауапкершілік ұйымдасқан құқықбұзушылық негізінде қаралса да,

Электрондық сауда директивасының 14-бабы қаржы жауапкершілігінде маңыз-

ды «қауіпсіз айлақ» шектеулерін ұсынады (бірақ сот тыйымы бойынша емес).

Бұл сонымен бірге «хостинг» деп аталатын ұғымға да қатысты болады. Атап айт-

қанда, қызмет тұтынушысы берген «ақпаратты сақтауды» қамтитын ақпараттық

қоғам қызметі көрсетілген жағдайда, қызмет көрсететін тарап қызмет тұтыну-

шысының өтінішіне сай сақталған ақпаратқа (ол белгілі бір талаптарға сәйкес

болса) жауапты емес. Мұнда қойылатын талап – қызмет көрсетуші тарап заңсыз

әрекеттен не ақпараттан хабардар болмауы керек, сондай-ақ ол заңсыз әрекет

немесе ақпараттан хабар беретін қандай да бір фактілер мен жайттардан хабар-

сыз болуға тиіс. Бұған қоса, қызмет көрсететін тарап аталғандардан хабардар

болған кезде, дереу тиісті ақпаратты пайдалану мүмкіндігіне шектеу қоюға не-

месе ондай ақпаратты алып тастауға міндетті.

197

Leistner, op. cit., 78–81.

198

Білімге қойылатын талаптар авторлық құқық контексінде қолданылатын талаптарға ұқсайды.

8-тарауды қараңыз.

199

Сондай-ақ абайсызда әрекет ету түрінде тікелей деликт жауапкершілік қарастырылды.

Қараңыз: A. Roy and A. Marsoof, ‘Negligent Omissions as a Basis for Holding Internet Intermediaries

Liable for Infringements of Trade Mark Rights: Approaches under the English Common Law’ [2017] IPQ 52.

200

Louis Vuitton v. Google France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (Еуропа соты, Үлкен

палата), [57], [AG114]–[AG125] (AG Poiares Maduro).

201

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011 (Еуропа соты, Үлкен палата),

[104], [AG55]–[AG56]; Frisdranken Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH, Case C-119/10 [2011] ECR

I–13179, [35].

334

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Хостинг қорғанысының негізгі идеясы қызмет провайдердің «пассивті» рөлін-

де жатыр. Google ісінде, Еуропа соты мәлімдегендей, қызмет провайдердің жұ-

мыс сипаттамасы «техникалық, автоматты, пассив және ол ұсынған білім немесе

деректерді бақылау кемшіліктерін көрсете отырып бейтарап» болуға тиіс.

202

Бұл

пассивтік табыс табу да пассив болады дегенді білдірмейді, ал қызметтер бейта-

рап, ешкімді алаламайтын және жауапкершілікпен көрсетілуін талап етеді. Яғни

автоматтандырылған жарнаманы жеткізуші жарнама беруші немесе провайдер

таңдаған және сипаттаған тауарларды сату үшін нарық ұсынатын сайт арқылы

таңдалған кілтсөздерге жауап ретінде қорғанысқа ие болуы мүмкін.

203

Алайда

тауар белгісін кілтсөз ретінде белсенді тауып беретін іздеу құралы пассив рөл

атқаратыны әлі белгісіз. Шынында да, Google ісінде сот бұл компанияның кілтсөз

арқылы іздеп, табу барысында атқарған рөлі пассив болды ма деген мәселеде

оған «сай» екенін атап өтті.

204

Егер хост пассив болса да, провайдер заңсыздық туралы хабардар болған

жерде қорғаныс қолданылмайды. Бұл мәселелер әлі де зерделеуді қажет етеді.

205

Құқықбұзушылық әрекеттер анықталса, хост қорғанысқа сүйене ме? Хост бұл

жүйенің құқықбұзушылық мақсатта қолданылғанынан хабардар, бірақ мұндай

әрекетті болдырмау немесе оған жол бермеу үшін не істеуі керек? Бұл контексте

«хабардар болу» тұжырымдамасын ескере отырып, Электрондық сауда директи-

васының 15-бабы ЕО мүше-мемлекеттердегі провайдерлерге «олар беретін және

сақтайтын ақпаратқа мониторинг жасап, бақылау үшін «жалпы міндеттеме» жүк-

теуге тыйым салатынын, сондай-ақ заңсыз әрекеттерді көрсететін фактілер мен

жағдайларды белсенді түрде іздейтін жалпы міндеттеме жүктейтінін» ескерген

жөн.

206

Осылайша, шартты немесе конструктивті білімнің кез келген тұжырымда-

масы провайдер өз қолданушыларын бақылайды деп болжай алмайды.

eBay ісін қараған сот:

«...егер экономикалық оператор бұл фактілердің немесе жағдайлардың, яғни

сауда туралы ұсыныстардың заңсыз екенін білсе және жедел әрекет ете алмаса,

бұл қызмет қорғауға жатпайтынын» мәлімдеді.

207

202

Louis Vuitton v. Google France, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417 (Еуропа соты, Үлкен

палата), [114].

203

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011 (Еуропа соты, Үлкен палата),

[115] (Сатуға арналған ұсыныстарды өз серверінде сақтау, қызмет көрсету шарттарын реттеу және

тұтынушыларға жалпы ақпаратты жеткізу сайт аукционын «белсенді» етпейді). Дегенмен Францияның

кассациялық соты «еBay шын мәнінде белсенді болды, сол себепті қорғанысты пайдаланбайды» деп

қаулы етті. eBay Inc. v. LVMH (3 мамыр, 2012 ж.) (Кассациялық сот, Коммерциялық палата).

204

Louis Vuitton v. Google France, Cases C-236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, [118]. Ол сондай-ақ

«жарнамалық сілтемемен бірге жүретін коммерциялық хабарламаны құрастырудағы» рөлі туралы

да айтып өтті, бірақ жарнама берушілер мәтінді құрап, сілтемені салатыны анық. Сонда, [AG126],

[AG138] Мына еңбектерде делдалдың пассивтігімен қатар, делдал ұғымының анықтамасы берілген:

Tommy Hilger Licensing LLC v. Delta Center, Case C-494/15, EU:C:2016:582; McFadden v. Sony Music

Entertainment Germany, Case C-484/14, EU:C:2016:689.

205

АҚШ тәжірибесіне негізделген мысалды мына еңбектен таба аласыз: S. Dogan, ‘Principled

Standards vs. Boundless Discretion: A Tale of Two Approaches to Intermediary Trademark Liability Online’

(2014) 36 Colum JL & Arts 1; M. Senftleben, ‘An Uneasy Case for Notice and Takedown: Context Specic

Trademark Rights’ (March 2012), available online at http://www.ssrn.com/abstract/=2025075.

206

Қараңыз: Электрондық сауда директивасы, 48-бөлім (белгілі бір нақты бақылау 15-бапты

бұзбай талап етілуі мүмкін екенін мойындай отырып).

207

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011 (Еуропа соты, Үлкен палата),

[120].

335

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

Тиісті білім үшінші тараптардан ұсынылуы мүмкін немесе провайдердің өз

әрекетінен туындайды. Мұндай екіұшты критерийлерді қолдану мүше-мемле-

кеттер сотының қарауына қалдырылды және қазіргі таңда eBay ісі шешілді.

Акцессорлық жауапкершілік мәселесі (атап айтқанда, жауапкершілік пайда

болатын жағымды критерийлер құру) ЕО-ның ағымдағы реформаларына енгізі-

луге тиіс деп күтілуде. Алайда бүгінгі күнге дейін енгізілген жалғыз өзгеріс – қап-

тау немесе өнімге белгі жапсырудың кез келген басқа құралдарын пайдалануға

қатысты дайындық әрекеттеріне тыйым салу құқығын мойындайтын Еуропалық

одақ тауар белгісі регламентінің 10-бабында көрсетілген тыйым.

208

Бұдан басқа оң нәтиже берген әрекеттің бірі ретінде бренд иесі мен «аукцион

сайттары» (eBay және Amazon-ды қосқанда) провайдерлері арасында «өзара

түсіністік меморандумының» жасалғанын айтуға болады. Меморандумда про-

вайдерлер контрафактілі тауарларға қатысты ескерту алған кезде, ол заттарды

сайттан алып тастауға және контрафактімен айналысатындарға қарсы шара қол-

дануға міндетті болды.

209

Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымы (WIPO)

тарапынан ешқандай шара қолданылмайтын тәрізді.

210

208

Қараңыз: 2015 жылғы Тауар белгісі директивасы, 11-бап.

209

Еуропалық комиссияның Интернет арқылы контрафактілі тауарларды сату мәселелері туралы

өзара түсіністік меморандумы (Memorandum of Understanding on the Sale of Counterfeit Goods via the

Internet ) (мамыр, 2011 ж.). Мына онлайн-сілтеме арқылы оқи аласыз: http: //ec.europa.eu/internal_

market/iprenforcement/docs/memorandum_04052011_en.pdf. Қараңыз: European Commission, Report

from the Commission to the European Parliament and the Council on the Functioning of the Memorandum

of Understanding on the Sale of Counterfeit Goods via the Internet (April 2013) COM(2013) 0209 nal;

G. Dinwoodie, ‘Secondary Liability for Online Trademark Infringement: The International Landscape’

(2014) 36 Colum JL & Arts 463; EUIPO, Study on voluntary collaboration practices in addressing online

infringements of trade mark rights, design rights, copyright and rights related to copyright (қыркүйек

2016 ж.). Қауіпсіз айлаққа әсер етуі мүмкін ерікті шаралар да Еуропалық одақтың бірыңғай цифрлық

нарығының стратегиясы шеңберінде ұсынылған заңнамаға енгізілді: Қараңыз: G. F. Frosio, ‘Reforming

Intermediary Liability in the Platform Economy: A European Digital Single Market Strategy’ (2017) 112 Nw

U L Rev 19.

210

Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымын (WIPO) талқылау үшін мына еңбектерді

қараңыз: WIPO, Information Meeting on the Role and Responsibility of Intermediaries in the Field of

Trademarks (тамыз 2012 ж.) SCT/INFO/NET/GE/12/INF.1; WIPO, Report of the Standing Committee on

the Law of Trademarks, Industrial Designs and Geographical Indications (27th Session, Geneva, 18–21

September 2012) SCT/27/11; cf. the study for the Advisory Committee on Enforcement by F. W. Mostert,

Study on Approaches to Online Trademark Infringement (1 қыркүйек 2017 ж.) (WIPO/ACE/12/9 REV.2).

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

1. Кіріспе

2. Тіркелген белгіні пайдалану

3. Атау мен мекенжайды пайдалану

4. Дескриптив пайдалану

5. Өнімнің немесе қызметтің мақсатына сай пайдалану

6. Салыстырмалы жарнама

7. Жергілікті пайдалану

8. Сарқылу

9. Өз ойын еркін білдіру

1. КІРІСПЕ

Біз бұл тарауда тауар белгісі құқығын бұзғаны үшін айыпталған тұлғаларға

арналған қорғаныстың түрлі тәсілдерін қарастырамыз. Тауар белгісін құқықбұзу-

шылықтан қорғау әрдайым маңызды болса да, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы

заңға сәйкес қорғаныс аясының кеңеюі, жауапкерлер бұдан былай ұсынылған

қорғау құралдарына мейлінше жиі сүйенеді дегенді білдіреді.

Құқық бұзғаны

үшін айыпталған жауапкерлерге кең таралған әдіс ретінде талапкердің тіркелген

құқығын жарамсыз деп тану немесе күшін жоюға тиіс деген тұжырымды айта

кеткеніміз жөн.

Бұл мәселелерге 36, 37, 38, 39-тарауларда арнайы тоқталып өт-

кен едік.

2. ТІРКЕЛГЕН БЕЛГІНІ ПАЙДАЛАНУ

БК тауар белгісі құқығының бұзылуы туралы талап бойынша алғашқы қорға-

ныс шаралары 1994 жылғы заңның 11(1) бөлімінде баяндалған. Бұл соңғы тауар

белгісі тіркелген тауар мен қызметтерге қатысты басқа тіркелген тауар белгісін

пайдалану арқылы оның құқығының бұзылмауын қамтамасыз етеді. Шынында

да, 11(1) бөлімге сай, белгіні тіркеу құқықбұзушылыққа қарсы қорғаныс шарасы

болып саналады. Бұл – тұлғаның өз жұмысын бір уақытта атқара отырып, басқа

Қараңыз: G. Dinwoodie, ‘Developing Defenses in Trademark Law’ (2009) 13 LCLR 99, 152;

W. McGeveran, ‘Rethinking Trademark Fair Use’ (2008) 94 Iowa L Rev 49; M. Grynberg, ‘Things are

Worse than We Think: Trademark Defenses in a “Formalist” Age’ (2009) 24 BTLJ 897; W. McGeveran, ‘The

Trademark Fair Use Reform Act’ (2010) 90 Boston U L Rev 2267; R. G. Bone, ‘Notice Failure and Defenses

in Trademark Law’ (2016) 96 Boston U LR 1245 (Қорғанысты эксклюзив құқықтардың негізінде күрделі

істердің компенсация әдісі ретінде ұсыну).

Сондай-ақ күші жойылған немесе жарамсыз деп танылған қарсы талапты қоспағанда, шектеулі

қорғанысты ұсынатын қоғамдастықтың тауар белгісін реттеу регламентінің 99(3) бабына (бұрынғы

Регламенттің 40/94,95(3) бабы) назар аударыңыз.

337

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

біреудің құқығын бұзатын авторлық құқық жағдайына қарама-қайшы. Тіркеу ар-

қылы берілетін қорғаныс трейдерлерді тауар белгілерін тіркеуге ынталандырады.

Бір қарағанда, бұл ережеден тыс жағдай ЕО заңымен үйлеспейтіндей көрі-

неді.

Fédération Cynologique International v. Federación Canina Internacional de

Perros de Pura Raza ісінде

Еуропа соты қоғамдастықтың тауар белгісін реттеуге

(қоғамдастықтың тауар белгісін реттеу; қазіргі ЕО тауар белгісі регламенті) қа-

тысты қоғамдастықтың тауар белгісі (қоғамдастықтың тауар белгісі; қазіргі ЕО

тауар белгісі) иесінің эксклюзив құқықтары «барлық үшінші тараптарға» өзінің

тауар белгісін пайдалануға тыйым салды, тіпті бұл тыйым кейінірек тіркелген қо-

ғамдастықтың тауар белгісінің өзге де иесіне қатысты қолданылады деген қаулы

қабылдады. Құқықбұзушылық туралы іс қозғамас бұрын, меншік иесіне кейінірек

тіркелген белгіні жарамсыз деп тану туралы өтініш берудің қажеті жоқ. Бұл жағ-

дай қоғамдастықтың тауар белгісіне қатысты болса да, 2008 жылғы Тауар белгісі

директивасының 5-бабында «барлық үшінші тараптар» деп тұжырымдалған.

Алайда соңғы қарарлардағы сәйкессіздік мәселесін қарапайым дей алмайтын

сияқтымыз. Бір жағынан, 1994 жылғы заңның 11(1) бабы директива бойынша

рұқсат етілмеген құқықтардан айрықша болып көрінеді. Бірақ тәжірибе жүзінде

қалай болатыны жайында ойланып қарасақ, кейін тіркелген тауар белгісі иесі

«бұрын» тіркелген белгіні жарамсыз деп танымайынша, қорғау тауар белгісінің

бұрынғы иесінің іс-әрекетін жоққа шығармайды.

Жауапкер 11(1) бабындағы

қорғанысқа сүйенгендіктен, талапкер әдетте 47(3) бабына сай тіркелген белгінің

жарамдылығы бойынша жауап береді. Бұл бір іс аясында жүзеге асырылуы (дә-

лірек айтқанда, жасалуға тиіс) мүмкін, сондықтан сот істі жүргізуге кедергі бола

алмайды.

Іс жүзінде егер талапкер кейінірек тіркелген тауар белгісін қолдануға келісім

берсе, 11(1) бап бойынша талапкердің жауапкер үстінен шағымдануы арқылы

қарсылықты жою мүмкіндігі шектеледі. Өйткені бұрын тіркелген тауар белгісі

иесі өз тауар белгісінің бес жыл бойы үздіксіз пайдаланылып келгенін мойын-

даса, 1994 жылғы заңның 48-бөлімі оның кейінгі тіркеуін жарамсыз деп тану

немесе белгіні қолдануға қарсылық білдіру құқығынан айырылатынын мәлім-

дейді.

Талапкер тауар белгісінің қолданылғанын білсе және жауапкер белгіні

адал ниетпен тіркеп, пайдаланбаса, онда талапкер 11(1) бөліміне сай, қорғаныс

шарасы негізінде қарсы әрекет жасай алмайды.

Алдағы уақытта 11(1) бөлімнің тауар белгілері туралы Еуропа тауар белгісі

туралы заңға жақында енгізілген «аралық құқықтардың» қорғаныс шарасы көр-

сетілген ережелерімен қалай үйлесетініне назар аударамыз. Тауар белгісін ке-

йінірек (немесе аралық) тіркеу мәселесі белгілі бір жағдайларда алдыңғы тауар

белгісіне байланысты құқықбұзушылық туралы шағымға қарсы тұра алады.

Шын мәнінде, бұл қорғаныс шаралары алғашқы тауар белгісін кейінгі тауар бел-

гісі бойынша құқықбұзушылық шағымынан алшақтата отырып, алғашқы және

Бұған Испанияның Жоғарғы соты өз қарсылығын білдірді: Editorial Prensa Canarias, S.A. v. Radio

Pública de Canarias SA (24 шілде 2013 ж.). Сондай-ақ осы бөлімнің соңындағы кейінгі заңнамалық

өзгерістерді де қараңыз.

Case C-561/11 [2013] ETMR 23.

Қараңыз, сонда: Operative part of the Court.

TMD 1989, Art. 9; Budejovicky Budvar v. Anheuser Busch, Case C-482/09 [2011] ECR I–8701.

338

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

кейінгі тіркелген тауар белгісінің қатар қолдану формасын енгізді.

Олардың әр-

қайсысы белгілі бір жағдайларда кейінгі тіркелген тауар белгісі алғашқы болып

тіркелген тауар белгісінің құқығын бұзудан қорғайды. Алайда бұл жағдайлар ке-

йінірек Еуропалық одақ тауар белгісі

немесе ұлттық белгінің қарастырылуына

байланысты өзгереді.

Қорғаныс шарасы екі белгі үшін де мынадай жағдайларда

жүреді: белгінің алғашқы иесі белгіні кейін пайдаланғанын білген кезде немесе

белгінің алғашқы иесі соңғы қолдануды жарамсыз ету үшін қарсы іс қозғауда

сенімсіз болса және соңғы болып пайдаланушының белгіні тіркеген күніне ба-

сымдық беретін жағдайда.

Еуропалық одақтың Тауар белгісі регламентінде бұ-

рын тіркелген тауар белгісі иесінің келісім беруі қорғау амалына жүгіну құралы

бола алатыны айтылған. Ал 2015 жылғы Тауар белгісі директивасына сай, кейін

тіркелген тауар белгісін жарамсыз деп тану туралы өтінім белгілі бір себептерге

байланысты қанағаттандырылмаса, қорғану амалдары жекелеген мемлекет дең-

гейінде жүзеге асырылады.

3. АТАУ МЕН МЕКЕНЖАЙДЫ ПАЙДАЛАНУ

Тіркелген тауар белгісі 1994 жылғы заңның 11(2)(а) бабы мен ЕО тауар бел-

гісі регламентінің 14(1)(а) бабына сәйкес, тұлғаның өзінің аты мен мекенжайын

қолдануы құқықбұзушылық болып саналмайды.

Тауар белгісі директивасы мен

Еуропалық одақ тауар белгісі регламенті де жеке тұлға ғана қорғаныс шарасына

сүйене алатынын анықтады. 11(2) бөліміндегі өзге барлық қорғаныстар сияқты,

мұның да өз шарты бар. Пайдалану өндірістік және кәсіпкерлік іс жүргізудегі

«адал тәжірибеге сәйкес» болады.

3.1. АТАУДЫ ПАЙДАЛАНУ

Тауар белгісі туралы заңның жосықсыз бәсеке (passing off) құқығынан айыр-

машылығы

адам өз атын қолданған кезде құқықбұзушылық туралы шағымды

қарастырады. Бұл қорғаныс шарасы бәрінен де маңызды. Себебі заңның 3(1)(б)

бөлімі тауар белгісі иесінің тегіне қатысты қарастырылып, тауар белгісі ретінде

тегін қорғау туралы өтініш білдірген бірінші тұлғаның қорғанысқа қол жеткізуіне

мүмкіндік береді.

Өзге тұлғалар оның атын қолданса, құқықбұзушылық болып

саналады.

Anheuser-Busch ісінде

budweiser сыра белгісінің иесі Финляндияға budvar

сырасын импорттаушы чех сауда бәсекелесін сотқа берді. Жауапкердің сырасы

EUTMR, Recital 22.

EUTMR, Art. 16 (Бұрынғы қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің 2015 жылы алғаш рет

өзгеріс енгізілгеннен кейінгі 13а-бабы).

TMD 2015, Art. 18.

Ex CTMR, Art. 12(a); TMD 2008, Art. 6(a); TMD 2015, Art. 14(1)(a).

33-тарау, 2.1-бөлімді қараңыз.

37-тарауда ерекшелікке арналған талқылау сынақтары берілген. Қорғаныс аясы мен пайдасы

жайында түрлі пікірлер бар. Қараңыз: Nichols plc’s Trade Mark [2003] RPC (16) 301, 305–6. Салыс-

тырыңыз. Procter & Gamble v. OHIM (Baby Dry), Case C-383/99P [2001] ECR I–6251; Wrigley v. OHIM

(Doublemint), Case C-191/01P [2003] ETMR (88) 1068 (бас адвокат Джейкобс).

McCartney, R 1802/2011–2 (OHIM BoA).

Anheuser-Busch v. Budvar, Case C-245/02 [2004] ECR I–10989 (Еуропа соты, Үлкен палата), [75]–[84].

339

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

budvar белгісімен шыққан. Алайда «budweiser сырасы Budvar ұлттық компания-

сының сыра зауытында қайнатылып, құйылғаны» туралы мәлімет тауар белгі-

сінің астында кіші әріптермен жазылған. Бұл істі шешу үшін Фин соты Еуропа

сотының 1989 жылғы Тауар белгісі директивасының 6(1)(а) бабын түсіндіруге

қатысты нұсқау берді. Ең бастысы, сот бұл қорғаныс шарасы жеке атаулармен

ғана шектелмеген деп қаулы етті. Кеңес пен комиссия хаттамасында ережеден

тыс жағдай жөнінде айтылғанына қарамастан, бұл қаулы қабылданды.

Еуропа

соты хаттамалардың күшіне басымдық берілмейтінін және директивада мұндай

шектейтіндей ештеңе көрсетілмегенін мәлімдеді. Бұл шешім қабылданған сәттен

бастап ережеден тыс жағдайға қатысты маңызды мәселені шешуге мүмкіндік

берсе де, соттар «жеке атау» концепциясының қолданылу аясын әлі қарасты-

рып келеді. Ағылшын соты ресми тіркелген компания атауынан Ltd

сөзін алып

тастау арқылы сәл ғана өзгеріс енгізуге рұқсат берген, бірақ ресми компания

атауында бұдан басқа қысқартулар

мен өзгерістер болмайды.

Алайда Hotel

Cipriani ісіндегі

Апелляция сотының шешімі неғұрлым икемді тәсілді көрсетеді.

Тіпті айтарлықтай ерекшеліктері болмаса да, «белгі атауы тұлғаның жеке аты

болмайды» деген арнайы ереже жоқ. Осылайша, Cipriani Grosvenor Street компа-

ниясы өз тауар белгісінде Cipriani (London) атауын пайдаланғаны үшін қорғауға

ие болды. Бұл компания тіпті Cipriani-ді емес, (ол атаумен мүлде сәйкес кел-

мейді) талапкердің cipriani белгісін пайдаланды деген шағымы бойынша құқық

бұзған жағдайда да қорғануға құқылы.

Бұған дейін Үлкен сот лақап аттарды

қолдануға қатысты 11(2)(а) бөліміне сай қорғаныс қолданылмайды деп мәлімде-

ген еді, бірақ Апелляция соты бұл шешімге қарсы болды:

Негізінде, өзінің иеленген атауымен қоғамға іскерлік мақсатта танылған тұлға

өз бүркеншік есімін сақтап қалу үшін қорғаныс шарасын пайдалануға құқылы.

Мысалы, әртістің сахналық бүркеншік есімі, жазушының бүркеншік есімі, тағы

басқаларын айтуға болады.

Алайда «жеке атын» қорғау сәтсіз аяқталса, ол көп жағдайда адал тәжірибеге

қатысты түрлі факторлардың өзгеруіне байланысты қалыптасады.

Дегенмен сау-

да атауларын немесе фирмалық атауларды қолданғандар қорғаныс амалдарын

Жоба нұсқасын қараңыз: European Council, Note from General Secretariat to COREPER on

Amended Proposal for a Council Regulation on the Community Trade Mark (11 May 1988) Note 5865/88.

Қараңыз: https://www.cipil.law.cam.ac.uk/projectseuropean-travaux/community-trade-mark-regulation.

Scandecor Developments AB v. Scandecor Marketing Ltd [1998] FSR 500, 521–2 (Lloyd J); Daimler

Chrysler AG v. Alavi [2001] RPC (42) 813, 846, [100].

Premier Luggage & Bags Ltd v. Premier Company (UK) Ltd [2003] FSR (5) 69, 88–9, [44].

Asprey & Garrard Ltd v. WRA (Guns) Ltd [2001] EWCA Civ 1499, [2002] FSR (31) 487, [15].

Hotel Cipriani Srl v. Cipriani (Grosvenor Street) Ltd [2010] EWCA Civ 110, [2010] RPC (16) 485.

Сонда, [73].

NAD v. NAD [1997] FSR 380.

[2010] EWCA Civ 110, [2010] RPC (16) 485, [66].

Адал тәжірибе шарты кедергі болған тәрізді Och-Zi v. OCH Capital [2010] EWHC 2599; Redd

Solicitors LLP v. Red Legal [2012] EWPCC 54; Property Renaissance Ltd (t/a Titanic Spa) v. Stanley Dock

Hotel Ltd (t/a Titanic Hotel Liverpool) & ors [2016] EWHC 3103 (Ch) [89]–[111] (судья Карр) (бұрынғы

тәжірибелермен салыстырғанда, қорғаныс тиімсіз болды; алайда болашақта бірнеше түзетулерден

кейін қорғаныс қолданысқа енеді). Бұл үй жануарлары атауына қатысты емес, жеке және заңды

тұлғаларға қатысты жүзеге асырылады: Azumi Ltd v. Zuma’s Choice Pet Products Ltd [2017] EWHC 609

(IPEC).

340

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ұтымды пайдаланып келеді.

Енді жеке атаулар үшін кейінгі заңнамалық тұжы-

рымдардың маңызы зор.

Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің жаңа қа-

рарларына дейін күшінде болған құқықбұзушылық заңнамалары ескіріп қолда-

ныстан шығады.

Ал жеке атауларды шектеу ЕО-ның негізгі құқықтарына, атап

айтқанда, өз ойын еркін білдіру мен бизнесті жүргізу еркіндігін қоса алғанда,

негізсіз араласу болып саналады деген негізде шешілмеді.

Бұл екі құқыққа да

кедергі келтіретініне қарамастан, қорғау аясының тарылуы оның заңды мақсат-

тарымен ақталады және осы мақсаттарға жету үшін заң шеңберінен шықпайды.

Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін сараптама жасау қажеттігі (тауар белгісін мен-

шік ретінде қорғау) туындайды, соның нәтижесінде мұндай заңнамалық сәйкес-

сіздіктерден құтыламыз.

3.2. АДАЛ ТӘЖІРИБЕ

Кәсіпкерлік және іскерлік мақсаттағы «адал тәжірибенің» негізгі ұғымы ЕО

мүше-мемлекеттердегі жосықсыз бәсекелестікті тоқтатуды талап ететін Париж

конвенциясы қарарларынан туындайды.

2008 жылғы Тауар белгісі директи-

васының 6-бабы «үшінші тұлғаның тіркелген белгіні қолдануына рұқсат берілуі

керек» деген негізгі идеяны алға тартады. Бірақ үшінші тұлға тарапынан мұндай

қолдану әрекеті жосықсыз бәсекелестікке айналмауға тиіс. Қарапайым талаптар-

дың біреуін қарастырайық, біреудің өз атын немесе дескриптив белгіні пайда-

лануы қорғануға жеткіліксіз екенін көреміз. Сонымен бірге бұл жерде осы пай-

далану негізін және оның тауар белгісі иесіне әсерін ескерген жөн. Сондықтан

Еуропа соты бұл ережені тауар белгісі иесіне қатысты «адал әрекет ету міндеті»

деп түсіндірді.

Мұндай тәсіл 11(2) бөліміндегі барлық үш қорғанысқа қатысты

қолданылады (2008 жылғы Tауар белгісі директивасының 6-бабы; Еуропалық

одақ тауар белгісі регламентінің 14-бабы),

алайда қолдану әртүрлі жағдайға

байланысты өзгеруі мүмкін.

Stichting BDO v. BDO Unibank [2013] EWHC 418 (Ch); Roger Maier v. ASOS plc [2015] EWCA Civ 220

(лорд-судья Салестің келіспеушілігіне назар аударыңыз); Argos Ltd v. Argos Systems Inc [2017] EWHC

231 (Ch).

Бұл негіздеме Max Planck институтында ұсынылды, Қоғамдастықтың тауар белгісі жүйесінің

жалпы жұмыс істеуін зерттеу (2011), [2.254]–[2.254] («басымдық қағидасына» сілтеме жасай отырып,

айырмашылығы бар белгілер арасындағы конфликтіні жүйелі түрде шешуге тиіс).

Argos Ltd v. Argos Systems Inc [2017] EWHC 231 (Ch), [312].

Sky v. SkyKick [2018] EWHC 155 (Ch), [336]–[355] (судья Арнольд).

Paris, Art. 10bis(2). Назар аударыңыз: Anheuser-Busch v. Budvar, Case C-245/02 [2004] ECR I–10989

(Еуропа соты, Үлкен палата) (Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімі

(TRIPS), 17-бап, меншік иесінің заңды мүддесін ескеруді талап етеді).

BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905, [61]; Céline Sàrl v. Céline SA, Case C-17/06 [2007]

ECR I–7041, [32]; Gerolsteiner Brunnen GmbH & Co. v. Putsch GmbH, Case C-100/02 [2004] ECR I–691, [24];

Anheuser-Busch v. Budvar, Case C-245/02 [2004] ECR I–10989 (Еуропа соты, Үлкен палата), [82]; Gillette

Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Case C-228/03 [2005] ECR I–2337, [41]; Portakabin Ltd v. Primakabin BV,

Case C-558/08 [2010] ECR I–6963 (Еуропа соты, Бірінші палата), [67].

Мысалы, Еуропа соты мына екі «жеке атау» ісіндегі Anheuser-Busch v. Budvar, Case C-245/02

[2004] ECR I–10989 and Gillette Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Case C-228/03 [2005] ECR I–2337 алдыңғы

Gerolsteiner Brunnen GmbH & Co. v. Putsch GmbH, Case C-100/02 [2004] ECR I–691 «дескриптив адал

пайдалануға» сілтеме жасады. Қараңыз: Samuel Smith Old Brewery v. Lee [2011] EWHC 1879 (Ch),

[2012] FSR (7) 263, [113].

341

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

Жауапкердің көзқарасын саралауға негізделген субъективті адалдыққа қа-

рағанда, бұл – объективті сараптама. Бұл белгілерді қалай иеленді,

оны бел-

гі иесінің мүддесі үшін пайдаланудың әсері,

құқықбұзушының одан хабардар

болуы және шатасу мен әділетсіз артықшылықтың орын алмауын қамтамасыз

ету сияқты, түрлі жағдайларды ескере отырып,

істің кең ауқымды қаралуын

талап етеді.

Енді бұл шарт белгіні тауар белгісі ретінде пайдалануды жоққа шы-

ғармайтыны анық.

Тауар белгісін пайдаланудың адал тәжірибеге сай болғанын

анықтау барысында, сот жауапкердің тауарларын (немесе қызметтер жарнама-

сын) тексеруге тиіс.

Адал тәжірибе критерийі жалпы түсінікке байланысты, барынша ауқымды

түрде тұжырымдалғанына қарамастан, Еуропа соты қорғаныс шаралары толық-

қанды қамтамасыз етілмес бұрын, орындалуға тиіс бірнеше шарттар бар деп

мәлімдеді.

Нақтырақ айтсақ: тауар белгісі иесі мен алып-сатушы арасында

коммерциялық байланыс орнаса;

пайдалану өзінің айрықша репутациясы мен

сипаттамасы бойынша әділетсіз артықшылыққа ие болып, тауар белгісіне зиян

келтірсе;

тауар белгісіне «күйе жақса» (қараласа);

жауапкер өз өніміне өзгенің

тауар белгісін қойып, көшірме, контрафактілі өнім ретінде қолданған жағдай-

ларда, сот бұл қолданулар адал тәжірибе критерийіне жатпайтынын мәлімде-

ді.

Бұл келтірілген факторлар жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама

жөніндегі директивадан алынса керек (олар фактор ретінде емес, шарт ретін-

де әрекет етеді). Ағылшын прецеденттік құқығы бұрынғы Еуропа соты құқығы

Gillette Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Case C-228/03 [2005] ECR I–2337, [46] («барлық сәйкес

жағдайларды жалпы бағалау»).

Céline Sàrl v. Céline SA, Іс C-17/06 [2007] ECR I–7041, [AG53]–[AG57]; Hotel Cipriani SRL v. Cipriani

(Гросвенор стрит) Ltd [2009] RPC (9) 209, [151].

Céline Sàrl v. Céline SA, Case C-17/06 [2007] ECR I–7041, [34]; Anheuser-Busch v. Budvar, Case

C-245/02 [2004] ECR I–10989, [83]; Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963,

[67], [70].

Gillette Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Case C-228/03 [2005] ECR I–2337, [46]. Белгіні қолдану

тиімділігін бағалау өзгерісіне таңбаны пайдаланушының қалай жауап беретіні жайындағы мәселеге

назар аударды. Samuel Smith Old Brewery v. Lee [2011] EWHC 1879 (Ch), [2012] FSR (7) 263, and Maier

v. Asos plc [2013] EWHC 2831 (Ch), [157].

Reed Executive plc v. Reed Business Information Ltd [2004] RPC (40) 767, [121], [124], [125].

Қазіргі уақытта стандартты қолданудың көптеген мысалдары бар. Қараңыз: «жеке атын» қор-

ғау контексінде Hotel Cipriani SRL v. Cipriani (Гросвенор стрит) Ltd [2009] RPC (9) 209, [153]–[164], on

appeal at [2010] EWCA Civ 110, [2010] RPC (16) 485, esp. at [58]–[86]; Och Zi v. Och Capital [2010] EWHC

2599 (Ch), [141]–[151]; Stichtung BDO v. BDO Unibank Inc. [2013] EWHC 418 (Ch); Frost Products Ltd v. FC

Frost Ltd [2013] EWPCC 34, [138]–[139] (судья Вос); Maier v. Asos plc [2015] EWCA Civ 220, [145]–[160]

(лорд-судья Китчин) (Жауапкердің атауды пайдаланғанға дейін кешенді зерттеу жасамағанын сынға

алған лорд-судья Сейлстің сыни пікірімен бірге) Sky v. SkyKick [2018] EWHC 155 (Ch), [327]–[335] (судья

Арнольд).

Gillette Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Іс C-228/03 [2005] ECR I–2337, [42]–[45], [49]; BMW v. Round

and Metal Ltd [2012] EWHC 2099 (Pat), [113].

BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905, [51]; Gillette Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Case

C-228/03 [2005] ECR I–2337, [42]; Anheuser-Busch v. Budvar, Case C-245/02 [2004] ECR I–10989, [83].

BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905, [52]; Gillette Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Case

C-228/03 [2005] ECR I–2337, [43].

Сонда, [44].

Сонда, [45].

Céline Sàrl v. Céline SA, Case C-17/06 [2007] ECR I–7041, [34]; Anheuser-Busch v. Budvar, Case

C-245/02 [2004] ECR I–10989, [83].

342

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сияқты, жалпы бағалауда бұған шарт ретінде емес, «маңызды факторлар» ретін-

де қарайды.

Бұл икемді тәсіл болғандықтан, біз «әділдікті» бағалаймыз.

Алғашқы екі шарт (немесе фактор) аздаған өзгерісті қажет етеді. Мәселен,

біріншісінде, тұтынушылар белгі атауын пайдалану тауар белгісі иесімен бай-

ланысты деп түсінсе,

мысалы, саудагердің бизнесі тауар белгісі иесі бизнесінің

бір бөлігі немесе еншілес бөлігі деп санаса, қорғаныс қол жетімсіз болады.

Бұл,

әрине, жауапкер белгіні қалай қолданғанына (дисплейде, жарнамада, қаптамада

немесе өнімде) және орташа тұтынушының тауарды қаншалықты білетініне тіке-

лей байланысты. Еуропа соты бұл мәселенің ұлттық соттарда шешілуге тиіс екенін

мәлімдеді.

Алайда кейбір шатасуларға рұқсат берілуі мүмкін: Gerolsteiner ісінде

сот дыбыстық шатасудың шектеулі дәлелдерінің болуына қарамастан қорғанысқа

жол берілетінін мәлімдеді. Шамасы, шатасудың деңгейі неғұрлым жоғары бол-

са, оны пайдалану соғұрлым қорғаныс аясынан тыс қалады.

Сондай-ақ оңтайлы

қорғаныс мүмкіндігін азайтатын белгілердің басқа функцияларына тигізетін зия-

ны арасында немесе шатасу мен қорғанысты жүзеге асыратын тәуекел мен зиян

келтіру ықтималы арасында да айырмашылық бар.

Сонымен қатар жауапкер тұ-

тынушының сауда мен тауар белгісі арасындағы өзара байланыстан қаншалықты

хабардар болғанын ескеру маңызды. Егер тұтынушы осындай қорытындыға келсе,

жауапкер үшін бұл адал пайдалануға жатпайтыны анық.

Portakabin Ltd v. Primakabin BV ісінде

жауапкердің өз тауарларында белгіні

пайдалануы 11(2) бөлімнің 6-бабындағы шарттарға сай келсе де, жарнама беру

үшін тауар белгісін кілтсөз ретінде пайдалану, тіпті екі компания арасындағы

экономикалық байланыс жарнамада анық байқалмаса да, сот мұндай істердің

көп жағдайда «адал тәжірибемен» сәйкес келе бермейтінін мәлімдеді. Алайда

сот бұл істі қараудан бас тартпады.

Екіншіден, сот жауапкердің пайдалануы белгімен байланысты репутацияның

«әділетсіз артықшылығына» сүйенбеуі керек екенін атап өтті. Алайда барлық

«артықшылықтар» белгі репутациясына зиян келтірмейді: Еуропа соты «егер тұ-

тынушы тауар белгісі иесі мен трейдер арасында коммерциялық байланыс бар

екеніне сенетіндей негіз болмаса, ал трейдер белгіні пайдаланудан табыс тауып

отырса да (мысалы, жарнама олардың бизнесіне сапаны қалыптастырып отыр-

ғандықтан), бұл пайдалану адал болды» дегенді білдірмейді.

Hotel Cipriani SRL v. Cipriani (Гросвенор стрит) Ltd [2009] RPC (9) 209, [145] (судья Арнольд);

Samuel Smith Old Brewery v. Lee [2011] EWHC 1879 (Ch), [2012] FSR (7) 263, esp. [116], [118]; Maier v.

Asos plc [2013] EWHC 2831 (Ch), [148] (судья Роуз). Gerolsteiner Brunnen ісіндегі шешім «факторлар»

болғанда ғана солай жасаудың ақталуы болады, Case C-100/02 [2004] ECR I–691, [25], адал тәжірибе

нәтижесіне қайшы келмейтін кейбір шатасулар Gillette ісіндегі мәлімдемемен сәйкес келуі мүмкін.

Anheuser-Busch v. Budvar, Case C-245/02 [2004] ECR I–10989, [83].

BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905, [52], [63], [64].

Сонда, [55].

Case C-100/02 [2004] ECR I–691. Қараңыз: Roger Maier v. ASOS plc [2015] EWCA Civ 220 [149]

(лорд-судья Китчин) (Алайда шектеулі деңгейдегі шатастыру мүмкіндігі қорғанысты пайдалануға

кедергі келтірмейді. Бұл істің мән-жайы мен шатасудың себептеріне байланысты орын алады).

Fine & Country v. Okotoks [2012] EWHC 2230, [2013] EWCA Civ 672, [123].

Sky Plc v. Skykick UK Ltd [2018] EWHC 155 (Ch), [330]–[331].

BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905, [53]. Қараңыз: Mercedes Star (5 July 2001)

(Düsseldorf Court of Appeal) (2003) 34 IIC 438.

Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [68]–[72].

Сонда, [71]. Қараңыз: Maier v. Asos plc [2013] EWHC 2831 (Ch), [165] (судья Роуз); Argos Ltd

v. Argos Systems Inc [2017] EWHC 231 (Ch), [283], [326]–[327] (Ричард Спирман QC) (жеңіл жолмен

келген артықшылық адал емес).

343

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

Прецеденттік құқықта «әділетсіз артықшылықты» негізге алу көп жағдайда

түсінікті, бірақ мұны қорғанысты жүзеге асыру шартына айналдырудың кез кел-

ген әрекеті екі себепке зиян келтіруші әрекет ретінде қаралуға тиіс. Бұл екі себеп

38-тарауда жан-жақты қарастырылған «әлсірету» контексінде жауапкершілік

шарты ретінде әрекет ету фактісінен туындайды және бұл ұғымдар бірдей деп

болжанады.

Бірінші қарсылық, 6-баптың 11(2) бөлімнің түсіндірмесі 5(2) бап 10(3) бөлімге

негізделген құқықбұзушылық туралы талаптардағы қандай да бір рөлінен айы-

рады.

Өйткені «әділетсіз артықшылық» жауапкершіліктің бір шарты болып ке-

леді. «Әділетсіз артықшылық» қорғанысқа кедергі келтірсе, онда мұндай шағым

бойынша ешқашан қорғаныс болмайды. Мұндай ақылға қонымды себептердің

қаупін ерекше атап өткен жөн: (i) құқықбұзушылық анықталады; (ii) одан кейін

жауапкер қорғаныс шараларын қарастырады; (iii) өздерінің «адал тәжірибемен»

жүре алмайтынын көрсеткеннен кейін, барлық факторлар құқықбұзушылық бо-

лып саналатындықтан, ережеге сай кедергілер ретінде қайтадан туындайды.

10(3) бөлім күмәндану мен күйе жағуға (қаралауға) негізделген жауапкерші-

лікті қарастыратындықтан, бұл негіздер орынды. Сондай-ақ кез келген күмән

мен күйе жағу қорғаныс шараларын жүзеге асырмайды. Бұл өкінішті, өйткені

жауапкершілік шатастыру шеңберінен шығатын жағдайларда көптеген құқық-

танушылар ережеден тыс жағдай қажет деп санайды. 5(2) бабының 10(3) бөлімі

мен 6-бап 11(2) бөлімдегі ережеден тыс жағдайдың салдары соттарды «дәлелді

себептердің» (бастапқыда жауапкершілік болмауы үшін) айқын тұжырымдарын

әзірлеуге мәжбүрледі. Сөйтіп, үшінші тараптың кілтсөзі бар белгіні пайдалану

әділетсіз артықшылық береді, Interflora ісінде

сот саудада кілтсөзді пайдалану

үшін «дәлелді себеп» болуы мүмкін екенін мойындады (мұнда тұтынушыларға

тауар белгісі иесінің тауарларына балама ұсыну үшін).

Заң нормаларымен сәйкес келмейтін екінші қарсылық, әділетсіз артықшы-

лықтың болуы 11(2) бөлімнің қорғаныс шараларын жүзеге асыруға жол бермей-

ді. «Әділетсіз» артықшылық ұғымы өзінің мазмұны жағынан көптеген қарама-

қайшылықтарға толы. Шынында да, 38-тарауда байқағанымыздай, «әділетсіздік»

ұғымы қасақана пайдаланумен теңестірілді. Қорғанысты шектейтін пайдаланудан

аулақ болудың ықтимал тәсілдерінің бірі – белгілі бір әрекеттің адал тәжірибеге

сәйкес келетіні немесе келмейтіні туралы шешім қабылдау кезінде «әділетсіздік»

ұғымына өзгеше мағына беру (сот қараған BMW ісі

сияқты). Егер «қорғаныс

Céline Sàrl v. Céline SA, Case C-17/06 [2007] ECR I–7041, [AG47]. Салыстырыңыз: Max Planck

Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade Mark System (2010), [2.250] («дәлелді

себеп» бойынша табыс алып келетін репутациясы бар белгілерді ережеден тыс жағдайда қолдану).

P-J. Yap, ‘Honestly, Neither Celine nor Gillette is Defensible’ [2008] EIPR 286. Қорғаныстың ин-

терпретациялық әдісі шектеулі болғаны туралы дәйекті дәлелді қараңыз: I.Fhima, ‘The Trade Mark

Defences Meet Copyright: Fair use or Three Step Test?’ (2014) 4 QMJIP 297; M. Senftleben et al., ‘The

Recommendation on Measures to Safeguard Freedom of Expression and Undistorted Competition:

Guiding Principles for the Further Development of EU Trade Mark Law’ [2015] EIPR 337.

Interora v. Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625.

BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905. Бірақ салыстырыңыз: L’Oréal NV and ors

v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [77] (Әділетсіз артықшылық 1989 жылғы Тауар

белгісі директивасы (TMD) 5 (2) бабында және Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама

директивасының (MCAD) 4(f) бабында бірдей мағынаға ие); O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd,

Case C-533/06 [2008] ECR I–4231, [49] (Шатастырудың екі заңдық құжатта бірдей мәні бар).

344

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

әрекетінің шарты ретінде пайдалану белгінің айрықша сипаттамасына зиян кел-

тірмеуге тиіс» деген қорытынды жасаса, ол қазіргі заңнама бойынша шатастыру

ықтималдығы болса, онда белгінің айрықша сипаттамасына зиян келеді деген

сөз.

Өйткені 10(1) бөлімінде (қосбірегейлік) немесе 10(2) бөлімде (шатастыру

ұқсастығы) жауапкершілікке қатысты «негізі бар» шектеулер болмағандықтан,

бұл факторларды шарттарға енгізу қорғаныс әрекеттерінен айыруы мүмкін.

Әділетсіз артықшылықтың барлық ерекшеліктерін қайта сараптай отырып,

ЕО тауар белгісі құқығындағы жаңа реформалар тауар белгісі иесінің бәсекелес-

терімен және басқа да үшінші тұлға мүддесі арасында тепе-теңдік қажет екенін

ашық мойындады. Адал тәжірибелер мазмұны шығармашылық ойын еркін біл-

діру, сондай-ақ басқа да жалпы фундаменталды құқықтар арқылы кеңейе түсті.

4. ДЕСКРИПТИВ ПАЙДАЛАНУ

Еуропалық одақтың тауар белгісі регламентінің 14(1)(б) бабы

мен 1994 жыл-

ғы заңның 11(2)(б) бөлімінде тауарлар мен қызметтерде өнімнің сапасы, көлемі,

мақсаты, сұрпы, құндылығы, географиялық мекені, өнімнің мерзімі және басқа

да белгілері осы мақсатта пайдаланылса, онда тіркелген тауар белгісінің құқығы

бұзылмайтыны жазылған. Бұл пайдалану өндірістік немесе коммерциялық мә-

селелерде адал тәжірибеге сәйкес келеді деген ережеге сай жүзеге асырылады.

37-тарауда сөз болғандай, дескриптив термині тіркеуге жатпайды.

Дескриптив

термині пайдалану кезінде «ерекшелікке ие болғандықтан» тіркеуге алынса,

11(2)(б) бөлімі белгі иесі өзіне берілген құқық бойынша басқа трейдерлердің

тауары мен қызметтерін сипаттау үшін, ұқсас сөз бен белгіні пайдалану құқығын

шектемейді.

4.1. ДЕСКРИПТИВТІК

Дескриптив пайдаланудың тауар белгісі функцияларына әсері болмайтын-

дықтан, мысалы, жарнамадағы дискриптив пайдалану сияқты, «таза дескрип-

тив» мақсатындағы қолданулар дескриптив пайдаланудың ұғымын шектемей-

ді.

11(2)(б) бөліміндегі қорғаныстың қолданылатын ең айқын жағдайдың бірі

трейдер өзінің жеке тауарларын сипаттау үшін тіркелген тауар белгісін пайда-

ланады, мысалы, тауар белгісі guaranteed to keep your baby dry (бөбекті құрғақ

ұстау үшін) сөзін өзінің жаялықтарына тіркеген. Ал өзара бәсекелес компания-

лар жарнама бергенде «бөбегіңізді құрғақ ұстауға кепілдік береді» слоганын өз

жаялықтарына қатысты пайдаланған.

Fine and Country Ltd v. Okotoks Ltd [2012] EWHC 2230 (Ch), [270] (судья Хилдьярд).

«Адал тәжірибе» ұғымының екі шартын еуропалық заңнамада кодификациялау әрекеті жүзеге

аспады: Max Planck Institute, Study on the Overall Functioning of the Community Trade Mark System

(2011), [2.265].

TMD 2015, Recital 27; EUTMR, Recital 21.

Ex CTMR, Art. 12(b); TMD 2008, Art. 6(b); TMD 2015, Art. 14(1)(b).

Дескриптивке арналған сынақ жөніндегі пікірталас дескриптив қорғаудың қамту саласы мен

пайдалылығына қатысты әртүрлі көзқарасқа негізделген: салыстырыңыз. Procter & Gamble v. OHIM

(Baby Dry), Case C-383/99P [2001] ECR I–6251 and Wrigley v. OHIM (Doublemint), Case C-191/01P [2003]

ETMR (88) 1068 (бас адвокат Джейкобс).

L’Oréal NV and ors v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [61]–[62]. Қараңыз: «Шығу

тегіне» зиян келтірмейтін «таза» дескриптив пайдалану. 40-тарау, 10.1-бөлім.

345

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

Тұлға дескриптив нұсқауды өзінің жеке тауар белгісінің бір бөлігі ретінде

пайдаланған жағдайларда да қолданылуы мүмкін. Мысалы, Gerolsteiner Brunnen

GmbH & Co. v. Putsch GmbH ісінде

Еуропа соты «Kerry белгісін пайдаланған бұ-

лақ суын шығаратын компания бөтелкесіне gerri белгісін жапсырған минералды

су шығаратын компанияның тарапынан түсірілген шағымға қарсы қорғанысқа

сүйене ала ма?» деген мәселені қарады. Жауапкер белгіні «тауар белгісі» ретінде

қолданса да, Сот 6(1)(б) бапты негізге ала отырып, «kerry бұлақ су белгісі оның

географиялық шыққан жерін нұсқап тұр» деген шешім шығарды. Таңбаның қо-

сымша белгі ретінде пайдаланылуы «Таңба географиялық шыққан тегін нұсқап

тұр ма дегеннен гөрі, адал тәжірибеге сай ма?» деген бағалауға қатысты фактор

болып саналады.

Алайда қазіргі уақытта дескриптив қорғанысына сүйенуді қажет етпейтін бір-

қатар нақты жағдайлар бар. Дегенмен бұл тұлғаның белгіні талапкер тауарын

сипаттау үшін пайдаланатын жағдайларда қолданылмайды. Мысалы, атау не-

месе біреуге қатысты затты пайдалану (baby dry-ға қарағанда, жөргек ылғалды

екі есе сіңіреді деген сияқты)

үшінші тұлғаның жарнама беру үшін белгілерді

«кілтсөз» ретінде пайдаланбауын еске салады.

Сонымен қатар бұл «декоратив-

ті» пайдалануды ақтамайды. Adidas AG v. Marca Mode CV ісінде

Еуропа соты «де-

коративті пайдалану (спорттық киімде екі жолақ болған жағдайда) дескриптив

нұсқауға жатпайтынын» мәлімдеді.

Тауар белгісінің ерекшеліктерін пайдалану сатылымдағы тауарды айқындау

үшін (сатушыға өнімді жасауға немесе сатуға құқық беретін) қолданылады. Adam

Opel AG v. Autec AG ісінде

танымал Opel автокөлік компаниясы өзінің логотипін

ойыншық машиналарда тіркеген (40.1-сурет, 10.1-бөлімді қараңыз) Autec ком-

паниясының үстінен сотқа шағымданды. Жауапкер логотипті тауарды сипаттау

үшін пайдаланғанын мәлімдеді. Яғни тауар Opel автокөлік зауыты шығаратын

машиналардың ойыншық көшірмесі екенін көрсетеді. Еуропа соты «директи-

ваның 6(1)(b) бабы мұндай пайдалану түрлерін алып тастауға қолданылмайды»

(егер ол шынымен директиваның 5-бабына сәйкес келсе) деп атап көрсетті. Сот

бірден былай деп мәлімдеді:

«Сонымен қатар адал мақсатты көздеп, көліктің кішірейтілген моделін шығару

үшін сол модельге тіркелген автокөліктің тауар белгісімен бірдей белгіні жапсыру –

кішірейтілген модельдердің сипаттамаларынан хабар берудің емес, бар болғаны,

түпнұсқа модельді адал мақсатта репродукциялаудың элементі болып саналады.

Бұл бас адвокат Коломердің «мұндай пайдаланулар ережеден тыс жағдай

бойынша қаралуы керек» деген пікіріне қайшы келді. Өкінішке қарай, соттың

Case C-100/02 [2004] ECR I–691 (Еуропа соты, Бесінші палата); салыстырыңыз. Windsurng

Chiemsee, Cases C-108 and 109/97 [1999] ECR I–2779, [28]; Adidas AG and ors v. Marca Mode CV and ors,

Case C-102/07 [2008] ECR I–2439, [AG77].

L’Oréal SA v. Bellure, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [AG25] (бас адвокат Менгоззи); Portakabin

Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [60]–[61].

Сонда, [60].

Case C-102/07 [2008] ECR I–2439, [48]; cf. Samuel Smith Old Brewery v. Lee [2011] EWHC 1879 (Ch),

[2012] FSR (7) 263, esp. [127].

Adam Opel AG v. Autec AG, Case C-48/05 [2007] ECR I–1017; cf. Сонда, [AG51] (бас адвокат

Коломер).

Сонда, [44].

346

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

логотипті пайдалану – ойыншықты Opel автомобилінің дәл көшірмесі екенін

көрсететін пайдалану ретінде қарамайтыны түсініксіз жағдай.

4.2. АДАЛ ТӘЖІРИБЕ

Дескриптив пайдалану кәсіпкерлік және іскерлік мақсатта «адал тәжірибе-

ге» сай болса ғана қорғаныс қамтамасыз етіледі.

Бұл туралы алдыңғы бөлімде

талқыланғанын оқырмандардың есіне саламыз. Мұнда Еуропалық одақтағы әр-

түрлі тілдердің әсеріне назар аударған жөн. Адал тәжірибені ескере отырып,

тауарды өндірген мемлекеттің белгіні дескриптив мақсатта пайдаланғанын көр-

сетуі – маңызды мәселе.

Тіпті ол белгілі бір аумақтағы орташа тұтынушының

Осы контекст бойынша мысалдарды қарау үшін, Samuel Smith Old Brewery v. Lee [2011], EWHC

1879 (Ch), [2012] FSR (7) 263; Fine and Country Ltd v. Okotoks Ltd [2012] EWHC 2230 (Ch), [270] (судья

Хилдьярд). O

көпіршік тауар белгісі. Дереккөз: O

Recall Matratzen Concord AG v. HuGermany SA, Case C-421/04 [2006] ECR I–2303, 37-тарау,

3.1.2-бөлімде талқыланған, матрастарға арналған немістің matratzen сөзі Испанияда шығатын мат-

растардың тауар белгісі ретінде тіркелген.

Нұсқаулықтың дескриптив болуы немесе болмауы жайындағы мәселеге тауар шығарған (тауар

өндіруші) мемлекет ережелері (12-тарау, 5-бөлімде талқылап өткен «тұлдыр туындылар» ісіне ұқсас)

пайдалану керек пе, жоқ па деген сұрақты қарастырған жөн: егер тауар шыққан (тауар өндіруші)

мемлекетте нұсқаулық дескриптив болса, онда қорғаныс шаралары қамтылуы керек (адал тәжіри-

бені табу мақсатында).

41.1-сурет. O

көпіршігінің тауар белгісі

Дереккөз: О

347

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

көзқарасы бойынша құқықбұзушылық болып саналса да. Gerolsteiner ісінде

сот Еуропалық одақ сияқты, кең ауқымды және әртүрлі экономикалық одақтағы

тілдің әралуандығына байланысты белгілі бір шатасулардың жол берілуіне шы-

дамдылық танытуға тура келетінін атап өтті. Сот ЕО-дағы тілдің әралуандығын

ескере отырып, «мүше болған бір мемлекетте тіркелген тауар белгісі мен екінші

мүше-мемлекеттегі... географиялық шығу тегі арасында кейбір фонетикалық ұқ-

састықтың болуы мүмкін екенін» мәлімдеді.

Бұл шатасу (фонетикалық ұқсас-

тық) «адал тәжірибеге сай әрекет етпеген» деген жауапкер пікіріне дәйекті дәлел

бола алмайды. Аталған іс географиялық шығу белгісі бойынша қаралды, алайда

осы кемшіліктер дескриптив терминдерге қатысты болды.

Бұл, шамасы, Еуропалық одақ тауар белгісі аясындағы жағдай, сондықтан

жүйе 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының 6-бабы бойынша қаралғанда,

сот ісінде келісім болар еді.

4.3. АЖЫРАТЫЛМАЙТЫН БЕЛГІЛЕРГЕ ҚАТЫСТЫ КЕҢЕЮ

Жақында Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің (EUTMR) 14(1)(б) бабы

мен 2015 жылғы тауар белгісі директивасының (TMD) 14(1)(б) бабындағы «дес-

криптив» қорғанысы аясы кеңейіп, «ажыратылмайтын» белгілердің пайдала-

нуын да қорғанысқа алды.

Ал бұл өзгеріс Біріккен Корольдік заңдарына әлі

енгізілмеген. Түсіндірмелердің бірі – Hölterhoff доктринасында көрсетілген, бұл

құқықбұзушылыққа қарсы жауапкердің барлық белгісін таза дескриптив пайда-

ланудан ажыратады.

Алайда ұсынылған жаңа қосымша ерекше тауар белгісі

арасынан ажыратылатын элементтерді сұрыптауды жөн санайды. Бұл кейіннен

күшіне енген Еуропалық тауар белгісі туралы заңдағы жауапкершіліктен бас

тарта алмаса, Max Planck-тың зерттеуіндегі ұсынысқа қарсы болды.

Тауар бел-

гісіне өтінім беруші тіркеу кезінде күрделі белгінің ажыратылатын элементте-

рі жоқ екенін дәлелдеп бере алмаса немесе тіркеуші тарапынан бұл әрекеттер

талап етілсе, үшінші тұлғаның бұл элементтерді пайдалануына рұқсат беретін

балама механизмдер талап етіледі. Өйткені тауар белгісі арнайы ажыратылмай-

тын элементтерден ғана тұрса, тауар белгісін тіркеу өтініштері кері қайтарыла-

ды. Айрықша емес компоненттерден тұратын белгілерді тіркеуге болады. Бұл

қорғаныстың жаңа түрі трейдерлерге бұрын тіркелген белгінің ажыратылмаған

компоненттерін пайдалануына кедергі келтірмеуі мүмкін. Мәселен, өз белгісін

безендіру үшін тіркелген белгі формасының функциялық немесе ою-өрнек эле-

менттерін қолдану.

Бұл қорғаныстың жаңа түрі қолайлы болса да, әлі бірқатар

Gerolsteiner Brunnen, Case C-100/02 [2004] ECR I–691.

Сонда, [25].

Қараңыз: Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің 21-түсіндірмесі («ЕО тауар белгісі

берген айрықша құқықтар меншік иесіне тыйым салу құқығын бермеу керек... сипаттама немесе

ажыратылатын белгілер және жалпы нұсқаулардың пайдаланылуы»).

40-тарау, 10.1-бөлімді қараңыз.

Max Planck институты Қоғамдастықтың тауар белгісі жүйесінің жалпы жұмыс істеуін зерттеу

(2011), [2.38]–[2.48]. Жауапкершіліктен бас тарту. 35-тарау, 2.5-бөлімді қараңыз. Қосымша түсіндірме-

лер үшін қараңыз: A. Kur, ‘Yellow Dictionaries, Red Banking Services, Some Candies and a Sitting Bunny:

Protection of Colour and Shape Marks from a German and European Perspective’, in I. Calboli and M.

Senftleben (eds), The Protection of Non-Traditional Marks: Critical Perspectives (2018).

36-тарау, 3.1-бөлімді қараңыз.

348

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

аспектілеріне нақтылық жетіспейді. Шамасы, жаңа қорғаныс алғашында ажыра-

тылмайтын, бірақ кейін айырықша сипаттарға ие (тұтас алғанда) болған белгі-

лерді қолдануға рұқсат бермейді, тек қана тіркелген белгілердің ажыратылмай-

тын элементтерін пайдалануға мүмкіндік береді. Осы тұрғыда ажыратылмайтын

белгіні пайдалану дескриптив пайдаланудан мүлдем өзгеше болады; «швейца-

риялық ірімшіктегі тесіктер» бейнесі неғұрлым қолайлы болып саналады.

5. ӨНІМНІҢ НЕМЕСЕ ҚЫЗМЕТТІҢ МАҚСАТЫНА САЙ

ПАЙДАЛАНУ

1994 жылғы заңның 11(2)(с) бөлімі мен Еуропалық одақ тауар белгісі регла-

ментінің 14(1)(с) бабы жауапкер белгіні өнім мен қызметтің (аксессуарлар мен

қосалқы бөлшектер сияқты) мақсатына сай пайдаланса, бұл жағдайда тіркелген

тауар белгісінің құқығы бұзылмайды. Бұл кейіннен ЕО заңында анықтамалық

пайдалану болып енгізілді.

Пайдалану кәсіпкерлік және іскерлік мақсаттағы

шынайы адал тәжірибелерге сай болуға тиіс деген шарт негізінде жүзеге аса-

ды. Бұл әрекеттер нақты қорғанысты талап етеді, өйткені 11 (2) (b) бап тауарлар

мен қызметтердің «мақсатты пайдалануына» арналған нұсқауларды пайдалану-

ды қамтиды. Алайда 11(2)(с) бөлімі «тауар белгісін» пайдалану арнайы ереже

болып саналады және, осылайша, оның әрекет ету аясына енетін жағдайларды

ғана бақылайды.

Бұл сондай-ақ Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасы

бойынша салыстырмалы жарнама болып саналады, себебі онда бұл екі өнімнің

балама техникалық сипаттамалары бар деп айтылған: Toshiba Europe GmbH v.

Katun Germany GmbH, Case C-112/99 [2002] 3 CMLR (7) 164, [32]–[40]. Біз 3.2-бө-

лімде тоқталып өткеніміздей, Еуропа соты Жаңылыстыратын және салыстырма-

лы жарнама директивасы шарттарын жиі пайдаланады.

4-бап 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының 6(1)(с) бабына сай «адал

тәжірибе» ұғымын анықтайды. Нәтижесінде қорғаныс трейдер тауар белгісіне

ресми түрде қатысы болмаса да, ол өз саудасының әдеттегі барысының бір бө-

лігі ретінде тауар белгісіне сілтеме жасау қажет деп есептейді. Бұл жағдай трей-

дер белгілі бір өнімнің қосалқы бөлшегін саудаға шығарған уақытта кездеседі.

Мұндай жағдайда трейдер тұтынушыларға бөлшек заттың негізгі өнімге сәйкес

келетіні жөнінде ақпарат береді. Мұның ең тиімді әдісі – өнімнің тауар белгісі-

не сілтеме жасауы. Сауда барысында тауар белгісін пайдалану қажет болатын

жағдайдың тағы бірі – трейдер тауарлардың белгілі бір брендін жөндеген кезде

жүзеге асады (мысалы, Sony теледидарлары). Егер тауар белгісі иелері мұндай

пайдалануды бақылай алса, олар сауданы әділетсіз түрде шектеген болар еді.

Еуропа соты мәлімдегендей, Директиваның 6(1)(с) бабындағы қорғаныс тауар

белгісін қорғаудың «негізгі мүддесін қызмет көрсету еркіндігімен және тауар-

лардың еркін қозғалысымен үйлестіруге ұмтылады».

Қараңыз: TMD 2008, Art. 6(c); TMD 2015, Art. 14(1)(c).

BMW v. Round and Metal Ltd [2012] EWHC 2099 (Pat), [113].

PAG v. Hawk-Woods [2002] FSR (46) 723, 729 (J).

Bayerische Motorenwerke AG and BMW Nederland Pumfrey BV v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR

I–905, [64].

349

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

Еуропа соты қорғаныстың бұл ерекшелігін BMW v. Deenik ісінде

қарады. Осы

талап бойынша жауапкер BMW автокөліктерін жөндеу және қызмет көрсетуге

мамандандырылған гаражды басқарған. Байқалып тұрғандай, ол BMW дилерлік

жүйесінің ресми өкілі болмаған. Ал BMW әкімшілігі «жауапкер өзін маманданған

BMW автокөліктерін жөндейтін және қызмет көрсетуші ретінде таныстырған-

да, bmw белгісін заңсыз пайдаланғанын» мәлімдеді. Бұл жағдайда жауапкердің

пайдалануы директиваның 6(1)(с) бабындағы қорғанысқа сай деп түсіндіріліп,

Еуропа соты BMW шағымымен келіспеді. Бұл жауапкердің bmw белгісін пай-

даланбай, BMW автокөліктерін жөндеп, қызмет көрсеткенін хабарламағанына

байланысты еді.

Пайдалануда «алға қойған мақсатты көрсету қажет пе?» деген

сұраққа қатысты Еуропа соты: «Егер тәуелсіз трейдер BMW автокөліктерін жөн-

деу мен қызмет көрсетуді жүзеге асырса немесе іс жүзінде осы саланың маманы

болса, онда бұл жағдайда тәжірибе бойынша bmw белгісін қолданбай өз тұты-

нушыларына қызмет көрсете алмайды», – деді.

Еуропа соты Gillette ісінде ережеден тыс жағдайдың қолданылу аясы жөнін-

дегі мәселені қайта қарады.

Мұндай жағдайда, Gillette талапкері gillette және

ұстара сөзін тауар белгісі ретінде тіркеген еді. Жауапкер қаптамаға «parason flexor

мен gillette sensor-дың ұстайтын тұтқасы бұл ұстарамен үйлесімді» деп жазып, ұс-

тараларды өзінің parason flexor белгісімен саудаға шығарған. Gillette компаниясы

бұл әрекеттің алдын алмақ болып, сотқа арыз түсіргенде, Фин соты бұл істе «ұс-

тара «қосалқы бөлшек» болып тұрған сияқты деген күмәнмен істі Еуропа сотына

жолдады. Еуропа соты іспен толық танысып, «ережеден тыс жағдай қосалқы бөл-

шектермен немесе аксессуарлармен ғана шектелмейді, бұл – ережеден тыс жағ-

дайға сай келетін тауарларды қолданудың жай ғана мысалы» деп жауап берді.

Соттың ұстараның қосалқы бөлшекке немесе аксессуарға жататынын анықтау-

дың қажеті жоқ; мұнда «Ұстараның сату мақсатын көрсету үшін Gillette белгісіне

сілтеме жасауы қажет пе?» деген мәселе туындайды. Сот бұл тауар белгісін пай-

далану қажет болған жағдайда ғана, өнімнің (оның үйлесімділігін қоса алғанда)

болжамды мақсаты жайында жұртшылыққа түсінікті және толық ақпарат беру

үшін қолданылатынын түсіндірді. Жалпы алғанда, пайдаланудың кең ауқымды

түріндегі анықтамасын бере отырып, сот «қажет» терминіне аз ғана түсіндірме

ұсынды, бұл талапкердің тауар белгісін пайдалану үшін қажет ақпаратты беру-

дің жалғыз тәсілі болуға тиіс дегенді білдіреді. Нәтижесінде тұтынушыға өнімнің

техникалық стандарттары мен басқа да нормалары, үйлесімділігі жөнінде толық

ақпарат беру үшін талапкерге тауар белгісін пайдаланудың қажеті болмайды. Бұл

кеңесті ескере отырып Хельсинки жоғарғы соты «gilette пен sensor сөзіне сілтеме

жасау «қажет» (және адал тәжірибеге сай)» деп шешім шығарды.

5.1. АДАЛ ТӘЖІРИБЕ

Қорғаныс қолжетімді болуы үшін пайдалану «кәсіпкерлік және іскерлік мә-

селелерде адал тәжірибеге сай» қалыптасуға тиіс. Осы тараудың 3.2-бөліміндегі

Сонда.

Сонда, [54].

Сонда, [AG54], [60].

Gillette Co. v. L.A–Laboratories Ltd Oy, Case C-288/03 [2005] ECR I–2337, [24]–[39]. Қараңыз:

Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [62]–[66].

Gillette Co. v. L.A.-Laboratories Ltd Oy [2007] ETMR (17) 235 (Жоғарғы сот, Хельсинки).

350

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

талқылауды қараңыз. Осы жерде трейдер аулақ болғаны жөн бір мәселе бар.

Тұтынушылар трейдердің тауар белгісіне қатысы бар деп сеніп қалмағаны абзал.

Мысалы, автокөлік жөндеушіні «уәкілетті жөндеуші» ретінде немесе қосалқы

бөлшектерді жеткізушіні қосалқы бөлшектерді өндіруші ретінде қабылдамауы

керек.

Жауапкердің пайдаланған белгісі шатастыруға алып келсе, құқықбұзу-

шылық сараптамасы аясында қарастырылуға тиіс.

Шатастыратын пайдалану-

лардың дәлелі өзекті болғандықтан, «адал тәжірибелердің» талаптарына сай

келе бермейді.

Біз адал фактор мәселесін «факторларға» сүйене отырып баға-

лау керек деп тұжырымдасақ та, Еуропа соты шатастыру, әділетсіз артықшылық,

күмәндану мен көмескі шарт ретінде әрекет ететінін атап көрсетті.

5.2. РЕФЕРЕНТТІ ПАЙДАЛАНУ

ЕО тауар белгісі құқығын реформалау және қайта қарау нәтижесінде «мақ-

сатты» қорғаныстың аясы референтті пайдалану қорғанысына дейін ауқымда-

ла кеңейді. Америка Құрама Штаттарында трейдер тауар белгісі иесінің тауары

мен қызметтерін ұсыну үшін тауар белгісін пайдалануға рұқсат ететін преце-

дентті құқық бар. Түзетілген ЕО заңы еуропалық субъектілерге балама еркіндік

береді. Пайдалану ережеге сай келген жағдайда, тауар белгісін «тауар таңба-

сының меншік иесі ретінде тауардың немесе қызметтердің бірдей екенін көр-

сететін анықтамалық» мақсаттағы кез келген қолдануларға тыйым салынбайды,

себебі пайдалану ережеге сай келеді.

Түзетілген заңнамада тауар белгісі бар

тауарларды қайта сату үшін осы ережеге сәйкес рұқсат етілетіні түсіндіріледі.

Референтті «шығармашылық ойын еркін білдіру мақсатында» адал тәжірибе та-

лабын қанағаттандырған жағдайда пайдаланылады.

Мұнда ескеретін жайт – ол

ЕО тауар белгісі туралы заңы, қорғанысты қоса алғанда, еркіндік пен шығарма-

шылық ойын еркін білдіруге және барлық фундаменталды құқықтарға құрмет

көрсетілуі керек.

6. САЛЫСТЫРМАЛЫ ЖАРНАМА

«Cалыстырмалы жарнама» – трейдердің тауар мен қызметтерін басқа трей-

дердің тауары мен қызметтерін салыстырмалы түрде сипаттайтын жарнамада

қолданылатын термин.

Жарнама берушінің тауарларын көрсету үшін салыс-

тырмалы жарнамалар әдетте баға, құндылық, жарамдылық, сапа сияқты аспекті-

лердің айырмашылығына мән береді. Мұндай жағдайда жарнама берушілер кө-

біне бәсекелестердің тауар белгілері бойынша тауарлары немесе қызметтеріне

Datacard v. Eagle Technologies [2011] EWHC 244 (Pat), [347]; BMW v. Round and Metal Ltd [2012]

EWHC 2099 (Pat), [113].

Bayerische Motoren Werke AG v. Technosport London Ltd [2017] EWCA Civ 779, [14].

Bayerische Motorenwerke AG v. Ronayne (T/A BMW Care) [2013] IEHC 612.

EUTMR, Art. 14(1)(c); TMD 2015, Art. 14(1)(c). Қараңыз: Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің

21-түсіндірмесі («тауар мен қызметтердің тауар белгісі иесіне тиесілі екенін көрсететін референтті

мақсаттағы ЕО тауар белгісін адал пайдалануға меншік иесі кедергі жасамауы керек»).

EUTMR, Recital 21; TMD 2015, Recital 27.

Сонда.

Қараңыз: A. Ohly and M. Spence, The Law of Comparative Advertising (2000).

351

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

сілтеме жасайды. Еуропалық одақ салыстырмалы жарнаманың қорғалуы мен

оның тоқтатылуын реттеп отыратын арнайы заңнама – Жаңылыстыратын және

салыстырмалы жарнама директивасын

әзірледі.

Алайда осы заңнама мен

тауар белгісіне қатысты заңдар арасындағы мәселе осы уақытқа дейін реттел-

мей, түсініксіз болып келді.

Негізінде, Директива ЕО-ға мүше-мемлекеттерден салыстырмалы жарнамаға

рұқсат сұрайды,

әйтсе де жарнамаға 4-баптағы мына сегіз шартқа сәйкес келсе

ғана рұқсат беріледі:

(а) директиваның 2(б), 3, 8(1) баптарына сай шатастыруға алып келмейді…

[бұл басқа тұжырымдамалар анықталмаса да, мүше-мемлекеттерді «ша-

тастыратын» жарнамадан қорғауды міндеттейді];

(b) ол бірдей қажеттіліктерді қанағаттандыратын немесе осыған бірдей мақ-

сатта пайдаланылатын тауарларды немесе қызметтерді салыстырады;

(с) ол осы тауарлар мен қызметтердің бағасын қамтуы мүмкін бір немесе бір-

неше материалдық, релеванттық және репрезентативтік ерекшеліктерін

объективті түрде салыстырады;

100

(d) ол бәсекелестің тауар белгілерінің, сауда атауларының және басқа да ай-

рықша белгілерінің, тауарлар мен қызметтерінің репутациясын түсірмейді

немесе кемсітпейді;

101

(е) шыққан жері көрсетілген өнімдер белгісі бар өнімдерге жатады;

102

(f) ол тауар белгісіне, фирмалық атауына немесе бәсекелестің басқа да

Directive 2006/114/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006

concerning misleading and comparative advertising [2006] OJ L 376/21 (27 December 2006).

For background, see A. Ohly and M. Spence, The Law of Comparative Advertising (2000); J. Glockner,

‘The Regulation of Comparative Advertising in Europe’ [2012] IIC 35.

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңы 10(6) бөлімнің ерекше қарарын БК соты қажет емес

деп санайды. O2 v. Hutchison [2007] RPC (16) 407, [58]. Прецеденттік құқық үшін Bently and Sherman

(2004), 917–20 ісін қараңыз.

Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасының (MCAD) 2(с) бабы «салыс-

тырмалы жарнаманы» «бәсекелесін немесе бәсекелесінің тауарын тікелей немесе жанама түрде

атын атап өтетін жарнаманың түрі» деп анықтайды. Мұның ауқымы «өте кең»:

L’Oréal NV and ors

v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [52]. Домен атауын тіркеу жарнама немесе кілтсөз

болып санала ма? Қараңыз: Belgian Electronic Sorting Technology v. Bert Peelaers, Case C-657/11,

EU:C:2013:516 (кілтсөз белгісін пайдалану жарнама болaды). Қараңыз: жарнама «салыстырмалы

болса, De Landtsheer Emmanuel SA v. Comité Interprofessionnel du Vin de Champagne, Veuve Clicquot

Ponsardin SA, Case C-381/05 [2007] ECR I–3115. Қараңыз: «кілтсөз жарнамаға» сай келеді Interora Inc.

v. Marks & Spencer plc [2013] EWHC 1291 (Ch), [325] (судья Арнольд).

Қараңыз: Pippig Augenoptik GmbH & Co. KG v. Hartlauer Handelsgesellschaft mbH, Case C-44/01

[2003] ECR I–3095, [53], [65]; Lidl Belgium GmbH & Co. KG v. Etablissementen Franz Colruyt NV, Case

C-356/04 [2006] ECR I–8501 (ECJ, Grand Chamber); Lidl v. Vierzon, Case C-159/09 [2010] ECR I–11761;

Kingspan Group plc v. Rockwool [2011] EWHC 250 (Ch); Carrefour Hypermarchés SAS v. ITM Alimentaire

International SASU, Case C-562/15, EU:C:2017:95.

Emmanuel v. Veuve Clicquot, Іс C-381/05 [2007] ECR I–3115; Lidl Belgium GmbH & Co. KG v.

Etablissementen Franz Colruyt NV, Case C-356/04 [2006] ECR I–8501, esp. [28], [34], [36]; Lidl v. Vierzon,

Case C-159/09 [2010] ECR I–11761.

100

Lidl Belgium GmbH & Co. KG v. Etablissementen Franz Colruyt NV, Case C-356/04 [2006] ECR

I–8501, [47], [49], [61],[70]–[74]; Carrefour Hypermarchés SAS v. ITM Alimentaire International, Case

C-562/15, EU:C:2017:95.

101

Қараңыз: Pippig, Case C-44/01 [2003] ECR I–3095, [80].

102

Өнімдерді сыртында жазылған ақпараттары мен атаулары бойынша салыстыруға болады: De

Landtsheer Emmanuel SA v. Comité Interprofessionnel du Vin de Champagne, Veuve Clicquot Ponsardin

SA, Case C-381/05 [2007] ECR I–3115.

352

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

айрықша белгілеріне, не болмаса бәсекелес тауарлардың шыққан жерінің

атауына қатысты әділетсіз артықшылықтарды пайдаланбайды;

103

(g) ол қорғалатын тауар белгісі немесе сауда атауы бар тауарлар мен қызмет-

тердің көшірмелерін ұсынбайды;

104

(h) ол трейдерлер арасында, жарнама беруші мен бәсекелес арасында неме-

се тауар белгілері, сауда атаулары, басқа да айрықша белгілері, жарнама

берушінің тауарлар мен қызметтері, бәсекелестің тауар белгілері арасын-

да шатастыруды болдырмайды.

Бұл шарттар салыстырмалы жарнама үшін қолайлы.

105

Мүше-мемлекеттер

шатастыратын жарнамамен күресу және «трейдерлер мен бәсекелестердің мүд-

десін» қорғау, салыстырмалы жарнама ережелерін сақтау үшін «парапар және

тиімді» құқық құралдарымен қамтамасыз етуге міндетті. Бұл құқықтық шаралар-

ды да қамтиды.

Біріккен Корольдік өз міндеттемелерін директиваға сәйкес бірқатар түрлі

ережелерді пайдалана отырып орындайды.

106

Олардың ішіндегі ең маңызды-

сы – БК Жарнама практикасы комитеті (CAP) әзірлеген Жарнама стандарттары

басқармасы (ASA) иелігіндегі таратылмайтын жарнама кодексі, сауданы ынта-

ландыру және тікелей маркетинг кодексі.

107

Жарнама практикасы комитеті сауда

өкілдері және кәсіби мамандармен бірлесе отырып өзін-өзі реттеу жүйесін әзір-

леді. Кодекс газеттердегі және басқа да басылымдардағы жарнамаларға, киноин-

дустриясы әрі бейнежарнама бизнесіндегі жарнамаларға, сондай-ақ жарнама

акцияларына қатысты қолданылады. Медиада хабар таратуға қолданылатын па-

раллель кодекс БК Жарнама стандарттары басқармасы иелігіндегі таратылмай-

тын жарнамаға да қолданылады.

Сатуды ынталандыру және директ маркетингі кодексі Жаңылыстыратын және

салыстырмалы жарнама директивасы талаптарына сай болғанға дейін салыс-

тырмалы жарнамаға жол береді.

108

Осы талаптарға сәйкес болу, тұтастай ал-

ғанда, контексте қабылданған жарнаманың ықтимал әсеріне сай бағаланады.

103

Қараңыз:Toshiba v. Katun, Case C-112/99 [2001] ECR I–7945; Pippig, Case C-44/01 [2003] ECR

I–3095, [84]; L’Oréal NV and ors v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [2010] EWCA Civ 535.

Сын-ескертпелерді мына еңбектерден қараңыз: D. Gangjee and R. Burrell, ‘Because You’re Worth It’

(2010) 73 MLR 282, 288–92.

104

L’Oréal NV and ors v. Bellure NV, Іс C-487/07 [2009] ECR I–5185, [75]–[76] (иістерді хош иіске ұқ-

сатып әзірлегендіктен шарт бұзылған), [2010] EWCA Civ 535, [38]. Соңғысын қараңыз: A. Kur, L. Bently,

and A. Ohly, ‘Sweet Smells and a Sour Taste: Қараңыз: The ECJ’s L’Oréal Decision’ (2009), http://papers.

ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1492032. Әдетте салыстырмалы жарнаманың формасы салыс-

тырулардан тұрады. Supreme Petfoods Ltd v. Henry Bell & Co. (Грантем) Ltd [2015] EWHC 256 (Ch), [130]

(судья Арнольд).

105

Toshiba v. Katun, Case C-112/99 [2001] ECR I–7945, [37]. Осыған қарамастан, ЕО ережесі АҚШ

баламасына қарағанда анағұрлым шектеуші деп саналады: T. W. Dornos and T. Wein, ‘Trademarks,

Comparative Advertising, and Product Imitations: An Untold Story of Law and Economics’ (2016) 121 Penn

State Law Review 421.

106

Қараңыз: D. Fitzgerald, ‘Self-regulation of Comparative Advertising in the UK’ [1997] Ent L Rev 250.

107

Бұл 1962 жылы Жарнама стандарттары басқармасымен бірлесе отырып жасалған, содан бері

бірнеше рет өзгертілді. Жарнама стандарттары басқармасы сауда мен жарнамадан түсетін салық

алымдары арқылы қаржыландырады. Жарнама практикасы комитеті жөнінде мына сілтемеден оқи

аласыз: https://www.asa.org.uk/ codes-and-rulings/advertising-codes.html.

108

CAP Code, [3.33]–[3.37], [3.41]–[3.44] (Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директи-

васы 4-бабының сегіз шарты берілген).

353

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

Жарнаманың әсері аудиторияға, ортаға, өнімнің сипатына және сол уақытта тұ-

тынушыларға таратылған кез келген қосымша материалға байланысты қалып-

тасады. Жарнама берушілерде олардың барлық талаптарын растайтын, тікелей

немесе объективті түрде негізделуге тиіс құжаттық дәлелдер болуы қажет.

109

Бұл

дәлелдердің сәйкестігі ережелерге қатысы мен жарнаманың жалпы әсері арқы-

лы бағаланады.

Жарнама стандарттары басқармасы арыз-шағымдарды тексереді.

110

Компания-

дан жарнамасын немесе жарнама акцияларын алып тастауды не оған өзгерту

енгізуін талап етуі мүмкін.

111

Компаниялар ЖСБ үкіміне қарсы шағым түсіруге құ-

қылы болса да, ЖСБ кеңесінің үкімі шешуші рөл атқарады.

112

Кодекске қайшы ке-

летін жарнамаға және жарнамалық акцияларға қарсы әрекет етуге бағытталған

бірқатар санкциялар бар.

113

Бұқаралық ақпарат құралдары жарнамалық акция-

лардан бас тарта алады; ЖСБ уеб-сайтында қаулыны жариялау жағымсыз нәти-

желерге алып келуі мүмкін; жарнама берушілер, промоутерлер немесе кәсіби ас-

социация агенттіктері сауда санкциясын салып, оны қайта алып тастай алады; ал

сауда, кәсіби немесе медиаұйымдар ұсынатын қаржылық ынталандырулар кері

қайтарылуы ықтимал.

114

Өзін-өзі реттеу жүйесі 2008 жылғы бизнесті жаңылыстыратын маркетингілік

ережелерден қорғау арқылы нығайтылады.

115

Осы ережеге сай, Бәсекелестік

және нарық мәселелері жөніндегі орган сияқты атқарушы органдар Жаңы-

лыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасының талаптарын сақта-

майтын жарнамаларға қарсы сотқа шағымдана алады.

116

Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасы Тауар белгісі

туралы заңына есеп беру кезінде ғана сүйенеді және кей жағдайда Тауар белгісі

туралы заңы мен Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директива-

сы арақатынасы туралы мәселеде нақтылық болмады.

117

Алайда бұл ұстаным

нақтыланды: басқа тауар белгісін пайдаланатын, бірақ сегіз шартты сақтайтын

салыстырмалы жарнама тауар белгісі құқығын бұзғаны үшін жауапкершілік-

тен босатылады.

118

Егер мұндай жарнама шарттарға сәйкес келмесе, онда ол

тауар белгісі иесінің құқығын бұзады. Бұл ұстаным ЕО тауар белгісі туралы заңға

ресми түрде енгізілді. 2015 жылғы Тауар белгісі директивасының 10(3)(f) бабы

мен ЕО тауар белгісі регламентінің 9(3)(f) бабы салыстырмалы жарнамада қор-

ғалған белгіні Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасы

109

CAP Code, [3.7].

110

Сонда, 104, [60.4], [60.6], [60.28] . Егер бір мәселеге қатысты бірнеше іс қозғалса, арыз-шағым-

дар қаралмайды: BCAP Code, [60.32].

111

CAP Code, 104.

112

Сонда, 9(IVa).

113

Сонда, 101.

114

Сонда, 104–5.

115

SI 2008/1276, regs 4 (салыстырмалы жарнаманың рұқсат етілген шарттарын белгілеу), 15 (Құ-

қық қорғау органы құқықбұзушылыққа жол бермеу үшін соттан тыйым салуды талап ете алады. Рег.

3), 18 (соттың өкілеттігі).

116

CAP Code, 105. Қараңыз: OFT, Business to Business Promotions and Comparative Advertisements

(2009); CMA, Consumer Protection: Guidance on the CMA’s Approach to the Use of its Consumer Powers:

Consultation Document (September 2013).

117

MCAD, Recitals 13–15.

118

O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd, Case C-533/06 [2008] ECR I–4231, [45], [51]; L’Oréal NV

and ors v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [54], [71].

354

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

шарттарына қайшы келетін тәсілмен пайдалану тауар белгісі құқығын бұзу бо-

лып саналатынын мәлімдеді.

119

Белгіні салыстырмалы жарнамада пайдалану – жарнама берушінің тауарына

қатысты қолдану деп қарастырылады.

120

Егер бұл тіркелген және жарнамаланып

жатқан бірдей тауарларға бірдей белгіні пайдаланса, онда 10(1) бөліміне сай

құқықбұзушылық ретінде танылады.

121

Ұқсас белгілер немесе тауарлар пайда-

ланылса, 10(2) бөлім бойынша жауапкершілікке тартылады немесе пайдалану

Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасының 4(һ) бөліміне

(бұрынғы Салыстырмалы жарнама директивасының 3а(1)(d) бабы) сәйкес кел-

мейді.

122

Алғашқы тіркелген белгі нарықта репутацияға ие болса, онда салыс-

тырмалы жарнама сол белгінің репутациясын пайдаланып, әділетсіз артықшы-

лықты иеленген деп саналады.

123

Өйткені Жаңылыстыратын және салыстырмалы

жарнама директивасының бір бабында (4(f) бабы) әділетсіз артықшылыққа жол

берілмейді және Тауар белгісі директивасы 5(2) бабының (1994 жылғы заңның

10(3) бөлімі) мағынасына ұқсас.

124

Бұдан шығатын қорытынды репутациясы бар

белгінің иесі өз белгісін салыстырмалы жарнамада бәсекелесінің пайдалануы-

на жол бермейді.

125

Мұндай қорытынды қанағаттандырылмады.

126

Туындаған

шешім осындай жағдайларда тауар белгілері құқығындағы «әділетсіз артықшы-

лық» талдамалы құрылымын ауыстыру болып саналады,

127

өйткені заңды салыс-

тыру «әділетсіз» немесе балама болмайтын «дәлелді себептердің» қауіпсіздік

«қақпағын» пайдаланудың белгілі бір референтті түрлерінің бәсекелестік артық-

шылықтарын мойындайды.

128

Ұқсас белгілерді пайдалану шатастыру ықтималдығын тудырмауы мүмкін,

алайда Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасының 4(d)

бабына қайшы келуі мүмкін. Егер бұрын тіркелген белгінің репутациясы болмаса,

119

Қараңыз: EUTMR, Recital 14 and TMD 2015, Recital 20 («Құқықтық нақтылықты және Одақтың

заңнамасына толық сәйкес келуін қамтамасыз ету үшін тауар белгісі иесі егер салыстырмалы жарна-

маға қайшы келсе, үшінші тараптың сол белгіні пайдалануына тыйым салуға құқығы бар [MCAD]»).

120

O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd, Case C-533/06 [2008] ECR I–4231, [35]; L’Oréal NV and ors

v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [53].

121

Сонда, [55]–[56].

122

O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3G UK Ltd, Case C-533/06 [2008] ECR I–4231, [46].

123

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores [2012] EWCA Civ 24, [150]–[151].

124

L’Oréal NV and ors v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [77] (unfair advantage has

the same meaning in TMD 1989, Art. 5(2), and MCAD, Art. 4(f)). Мүмкін, бұл ұсынысты қайта қарау

қажет болар. Егер белгі репутациясына салыстырмалы жарнама шартында көрсетілгеннен де артық

басымдық берілсе, онда салыстырмалы жарнама Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама

директивасының 4(f) бабына қайшы келеді.

125

Есіңізге түсіре кетейін, 38-тарау, 2.4.3-бөлімінде репутацияны әдейі пайдалану әділетсіз бола-

тыны баяндалған. L’Oréal NV and ors v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [50]; Interora v.

Marks & Spencer, Case C-323/09 [2011] ECR I–8625, [89]. Сондай-ақ салыстырмалы жарнама үнемі бұ-

рынғы (тауар) белгісінің репутациясын пайдаланады. Specsavers Int’l Healthcare v. Asda Stores [2012]

EWCA Civ 24, [2012] FSR (19) 555, [164].

126

Шынында да, бұл тауар белгілерін пайдалана отырып, салыстырмалы жарнамаға жол бе-

рілмейтінін білдіреді. Өйткені танымал тауар белгісі – репутацияға ие. Қараңыз: 38-тарау, 2.4.1-бө-

лім. Алайда бұл қорытынды Pippig Augenoptik GmbH & Co. ісінде ұсынған шешімге сай келмейді.

KG v. Hartlauer Handelsgesellschaft mbH, Case C-44/01 [2003] ECR I–3095 and Toshiba v. Katun, Case

C-112/99 [2001] ECR I–7945 were decided.

127

L’Oréal NV and ors v. Bellure NV, Case C-487/07 [2009] ECR I–5185, [77].

128

Interora v. Marks & Spencer plc, Case C-323/09 [2012] ETMR 1, [89]–[92].

355

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасының шарттарына

сәйкес келмейді, дегенмен тауар белгісі құқығын бұзғаны үшін жауапкершілік-

ке тартылмайды. Мұндай жағдайда тауар белгісінің иесі Жарнама практикасы

комитеті кодексіне сүйене алады немесе пайдалану Жаңылыстыратын және са-

лыстырмалы жарнама директивасы, не болмаса 2008 жылғы Бизнес маркетинг

ережесі шарттарын бұзды деп шағымдануы мүмкін.

Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасы тауар бел-

гісін құқықбұзушылықтан қорғайтынын ескере отырып, 4-баптың (сол кездегі

3 (а)) сегіз шартына «ауыстыруға болмайтын» қосымша шарттарын енгізу ту-

ралы мәселе көтерілді. O2 v. Hutchison ісінде

129

жауапкер өзінің ұялы қызмет

жарнамасында талапкердің тіркелген белгісіне (телекоммуникация қызметіне

қатысты) ұқсас «көпіршік бейнені» пайдаланған (41.1-суретті қараңыз). Талапкер

Жаңылыстыратын және салыстырмалы жарнама директивасына сай рұқсат бе-

рілу үшін салыстырмалы жарнамада тауар белгісін пайдалану «ауыстырылмауы»

керек және Hutchison компаниясы O

компаниясына сілтеме жасаса да, көпір-

шік белгісін пайдалануға міндетті емес еді. Бас адвокат Менгоззи «ауыстыруға

болмайтынға» мұндай талап жоқ екенін» мәлімдеді.

130

Бірақ сот бұл мәселені

қарамады.

7. ЖЕРГІЛІКТІ ПАЙДАЛАНУ

1994 жылғы заңның 11(3) бөлімінде Біріккен Корольдікте тіркелген тауар

белгісі құқығы белгілі елді мекенде бұрын қолданыста болған құқықты пайда-

лану арқылы бұзылмайтынын қарастырған.

131

Бір елдегі құқықтың пайдаланы-

луы заң (соның ішінде жосықсыз бәсеке құқығы) арқылы қорғалса, онда сол

құқықты пайдалануға болады. Егер бұрынғы құқықты пайдалану талапкер өз

белгісін пайдаланғанға және тіркегенге дейін болған жағдайда ғана қорғаныс

туындайды.

132

Жергілікті қолданулар мен Еуропалық одақ тауар белгісінің (EUTM) арақаты-

насы күрделі. ЕО тауар белгісі регламентінің 137-бабы (Бұрынғы қоғамдастықтың

тауар белгісі регламентінің 110-бабы) кез келген бұрынғы құқық иесіне ЕО тауар

белгісі иесіне қарсы ұлттық заңнамаға сүйенуге мүмкіндік береді.

133

Сондықтан

ЕО тауар белгісін беруге қарсы болмаған ұлттық белгі иесі осы ЕО тауар белгісін-

де (құқықбұзушылыққа қарсы шағымды қоса алғанда) қолданбауы үшін ұлттық

129

O2 Holdings Ltd v. Hutchison 3G Ltd, Case C-533/06 [2008] ECR I–4231.

130

Сонда, [AG43].

131

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң 11(3) бөлім. Бұл 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының

6(2) бабында; 2015 жылғы Тауар белгісі директивасының 14(3) бабында көрсетіледі. Қараңыз: Kerly,

[17–032]–[17–044].

132

Caspian Pizza Ltd v. Maskeen Shah [2017] EWCA Civ 1874 (Hacon J) (Егер талапкер Біріккен

Корольдіктің басқа жерінде Caspian атауымен сауда жасаса, ал жауапкер бастапқы гудвилі Вустер

қаласында қорғалған сол атаумен сауда жасаса, 2008 жылғы Тауар белгісі директивасының

6(2) бабына сай, жауапкерлер артықшылыққа ие болады). Салыстырыңыз: Redd Solicitors LLP v. Red

Legal Ltd [2012] EWPCC 54 (бұл мәселе бойынша қолайлы құқық емес).

133

ЕО тауар белгісі регламентінің 8 және 60(2) баптарында көрсетілгендей, бұл ережелер қара-

пайым жергілікті құқықтарды алып тастамаса да, ЕО тауар белгісі регламентінің 138-бабы осындай

жергілікті құқықтарды қорғауды көздейді.

356

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

форумдарда өздерінің ұлттық құқықтарын пайдалана алады.

134

ЕО тауар белгісі

регламентінің 138-бабы нақты елді мекендерге қолданылатын құқықтардың ар-

тықшылығын мойындайды. Бұл мәселеде ЕО мүше-мемлекеттердің заңы жер-

гілікті қолданыстағы бұрынғы құқық иесі ғана өз құқығы қорғалған аумақта ЕО

тауар белгісінің пайдалануына қарсылық білдіре алады. Бір жағынан, жергілікті

жердегі бұрынғы құқығы бар ЕО мүше-мемлекетте ЕО тауар белгісі иесі бес жыл

бойы «үздіксіз келісім» принципіне бағынады.

135

Тіпті жергілікті бұрынғы құқық

ЕО тауар белгісіне қарсы шағым түсіре алмаса да, бұрынғы құқық иесі ЕО тауар

белгісі иесінің сотқа берген шағымынан туындайтын әрекеттен қорғалады.

136

Бұл ережелер қоғамдастықты 2004 жылы 15-тен 25-ке дейін, 2008 жылы 27-ге

және 2013 жылы 28 мемлекетке кеңейткеннен кейін айрықша мәнге ие болды.

Жаңадан қосылған мемлекеттерде ЕО тауар белгісін тіркеу автоматты түрде қол-

данысқа енеді. ЕО тауар белгісі регламентінің 137-138-баптары осы аумақтарда

бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан құқықтарды ЕО аумағы кеңеюі салдарынан

туындайтын ықтимал әрекеттерден қорғайды.

8. САРҚЫЛУ

Дәстүрлі тауар белгілері өзіндік аумақтық сипаттамаларға ие болғандықтан,

меншік иесі де түрлі аумақтарда өзгеше құқықтарға ие болады. Әдетте бұл құ-

қықтар осы аумаққа белгісі бар тауарларды тасымалдауға жол бермеу құқығын

да қамтиды.

137

Яғни бұл (А) аумағындағы тауар белгісі иесі басқа (В) аумағынан

тасымалданатын импорт тауарлардың алдын алады дегенді білдіреді. Тіпті белгі

иесінің келісімімен В аумағындағы нарыққа шығарылған жағдайларда да орын

алды. Іс жүзінде тауарды бір елден екінші елге импорттау қажет болуы мүмкін

бірқатар себептер бар. Сірә, В аумағындағы тауарлардың бағасы А аумағында-

ғы бағаға қарағанда арзан немесе А аумағындағы тауардың сұранысы қанағат-

тандырылмайды. Бір қарағанда, егер тауар импортына рұқсат берілсе, онда бұл

барлық мүдделі тараптарға тиімді болар еді. А аймағындағы қоғам арзан өнім-

дерден пайда көреді, ал тауар белгісі иесінің мүддесі В аумағында сауда-саттық

арқылы қанағаттандырылады. Алайда алғашқы әсер күрделі шындыққа жол бе-

реді. Бұл тауар белгілерінің иелері нарықтарды бөлу және параллель импорт-

ты болдырмау үшін маңызды себептерге ие екенімен түсіндіріледі.

138

Шекарада

заңды және жалған тауарлар арасындағы айырмашылықты жүргізу қиын екенін

ескере отырып, параллель импорт тауар белгісі иесінің жалған тауарлардың им-

портын болдырмау қабілетін әлсіретуі мүмкін.

134

38-тарау, 3-бөлімнен көргеніміздей, ЕО тауар белгісі регламентінің 8(4) бабына сәйкес, жергі-

лікті маңызы бар құқықтарды ғана пайдалану салыстырмалы негізде тіркеуге кедергі бола алмайды.

135

EUTMR, Art. 138(2). Алайда ЕО тауар белгісі дұрыс мақсатта қолданылмаса, үнсіз келісім

маңызды болмайды.

136

EUTMR, Art. 138(3).

137

TMA 1994, s. 10(4)(c); EUTMR, Art. 9(3)(c) (Бұрынғы қоғамдастықтың тауар белгісі регламентінің

9(2)(c) бабы); TMD 2008, Art. 5(3)(c); TMD 2015, Art. 10(3)(c).

138

Фармацевтика саласындағы бағаның алуантүрлілігі ұлттық заңнамадағы ерекшеліктерге

байланысты. Параллель импортты жүзеге асыруға рұқсат берілсе, ұлттық билік органдары белгі-

леген ең төмен бағаны пайдаланады. Қараңыз: Нарықты шектеу жолы арқылы бақылау заңдылығы

8.3.6-бөлім.

357

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

8.1. НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРДІ ДАМЫТУ

Тауар белгісі директивасы қабылданғанға дейін сот ұлттық тауар белгісі иесі

Еуропалық одақтың басқа елдерінде сатылатын тауарлардың сол мүше-мемле-

кетте таралуына тосқауыл қоя алатын жағдайларды егжей-тегжейлі сипаттай-

тын бірқатар күрделі ережелер әзірледі.

139

2008 жылғы Тауар белгісі директи-

васының 7-бабы мен 1994 жылғы заңның 12-бабына сай прецеденттік құқық

аясында әзірленген сарқылу ұғымын енгізетіндіктен, осы прецеденттік құқықтың

негізгі ерекшеліктерін атап өткен жөн.

140

Тауар белгісі директивасы қабылданғанға дейінгі жасалған заңнама Еуропа-

лық одақ туралы келісімнің (TFEU) 34 және 36-баптарының қарама-қайшы та-

лаптарын мойындады. Еуропалық одақ туралы келісімнің 34-бабына сай, «им-

порт немесе оған ұқсас шараларға» тыйым салынған. Алайда Еуропалық одақ

туралы келісімнің 36-бабына сәйкес, егер олар мүше-мемлекеттер арасындағы

кәсіпкерлік және коммерциялық меншікті қорғауға негізделсе, мүше-мемле-

кеттер арасындағы импортқа тыйым салуға немесе шектеуге жол беріледі. Бұл

ЕО мүше-мемлекеттер арасындағы сауда-саттықты ерікті түрде шектеу немесе

дискриминациялау құралы болмайтын жағдайда жүзеге асырылады.

1-тарауда атап өткеніміздей, ішкі нарық талаптары мен кәсіпкерлік меншік

ұлттық құқықтары арасындағы ымыраға қол жеткізе отырып,

141

сот тауар, тауар

белгісінің аясында нарыққа шығарылғанда, құқықтардың сарқылу принципін

мойындады.

142

Осы қағида «бірінші сатылым» ережесі ретінде де белгілі, тауар

белгісі иесі құқықбұзушылық туралы өтінім беру арқылы тауарды қайта сатуға

немесе одан әрі таралуына жол бермейді. Тауар белгісі иесі бірінші сатылым-

ды жүзеге асырғаннан кейін оның иелік құқығы сарқылады. Бір жағынан, тауар

белгілері тұтынушы үшін тауардың шығу тегі мен сапа кепілдігі ретінде әрі қа-

рай қызмет етуін жалғастыруды қамтамасыз ету кезінде

143

сот тауар белгісі иесі

тауардың айналымға шығуына қарсы заңды негіздер болған жағдайларда бұл

құқықтардың сарқылмағанын мәлімдеді.

144

139

Қараңыз: C. Stothers, Parallel Trade in Europe: Intellectual Property, Competition and Regulatory

Law (2007); L. G. Grigoriadis, Trade Marks and Free Trade: A Global Analysis (2014), ch. 7; I. Calboli and

E. Lee (eds), Research Handbook on Intellectual Property Exhaustion and Parallel Imports (2016).

140

Қараңыз: TMD 2015, Art. 15; EUTMR, Art. 15 (Бұрынғы қоғамдастықтың тауар белгісі регламен-

тінің 13-бабы).

141

Bristol-Myers Squibb v. Paranova A/S and C. H. Boehringer Sohn; Boehringer Ingelheim KG and

Boehringer Ingelheim A/S v. Paranova A/S; and Bayer Aktiengesellschaft and Bayer Danmark A/S v.

Paranova A/S, біріккен істер C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, [31].

142

Сарқылу принципі белгілі бір тұлға импорт пен экспортты жүзеге асыратын елде тауар бел-

гісін иеленген жағдайларда қолданылады. Мұндай жағдайда сондай-ақ экономикалық байланыста-

ғы еншілес топтар болған кезде қолданылады, мысалы, бір топтың еншілес компаниялары ретінде:

Centrafarm BV and Adriaan De Peijper v. Sterling Drug, Case C-15/74 [1974] ECR 1147 және егер лицен-

зиат лицензияның негізгі шарттарын бұзбай, оны таратқан уақытта жүзеге асады. Алайда экономи-

калық байланыс тауар белгісіне құқықтарды табыстаған жағдайды қамтымайды: IHT Internationale

Heiztechnik v. Ideal Standard, Case C-9/93 [1994] ECR I–2789, I–1850, [43]–[45].

143

Қараңыз: Homann-La Roche v. Centrafarm, Case C-102/77 [1978] ECR 1139, [7]; IHT Internationale

Heiztechnik v. Ideal Standard, Case C-9/93 [1994] ECR I–2789, [33].

144

Қараңыз: Homann-La Roche v. Centrafarm, Іс C-102/77 [1978] ECR 1139; Centrafarm v. American

Home Products Corporation, Case C-3/78 [1978] ECR 1823.

358

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Бұл құқықтың сарқылу заңнамасы 1994 жылғы заңның 12(1) бөлімі мен ди-

рективаның 7(1) бабына

145

қатысты жұмыс істейді.

146

Мұнда «меншік иесінің

тауар белгісімен немесе оның келісімімен Еуропалық Экономикалық Аймақ на-

рығына шығарылатын тауарларда тауар белгісін пайдалану тіркелген тауар бел-

гісінің құқығын бұзбайтынын» мәлімдеді.

147

Директиваға дейінгі заңнамаларда

көрсетілгендей, 7(1) бап пен 12(1) бөлімдегі сарқылу принципі жалпы ережелер-

ге бағынады, яғни белгілі бір жағдайларда меншік иесінің құқығы сарқылмайды.

7(2) бабында жазылғандай, меншік иесінің тауарды әрі қарай саудаға шығаруға

қарсы құқықтық негіздері болған жағдайда, әсіресе тауар нарыққа шығарыл-

ғаннан кейін өзгерген және тауардың сапасы төмендеген жағдайда 1-параграф

қолданылмайды.

148

8.2. САРҚЫЛУ ШАРТТАРЫ

Тауар белгісі иесінің құқықтары сарқылуы үшін екі шартты орындау қажет:

(i) тауар Еуропалық Экономикалық Аймақ нарығына шығарылуға тиіс және

(ii) меншік иесінің немесе оның келісімімен жасалғаны жөн. Тауар белгісі иесінің

(осы тауарды одан әрі коммерциялау) құқығын жоюда осы екі шарт «шешуші

фактор» болып саналады.

149

8.2.1. Нарыққа шығару

Көптеген жағдайларда нарыққа шығарудың орын алғанын бағалау оңай бо-

лады. Бұл жерде «Тауарларға иелік ету құқығы тауар белгісі иесінен (немесе ли-

цензиаттан) үшінші тұлғаға өте ме?» деген сұрақ туындайды. Егер солай болса,

онда тауар нарыққа шығады.

150

Алайда еBay ісінде

151

Жоғарғы палатадағы Еуропа соты парфюмерия үлгіле-

рі нарыққа мүлде шығарылмады деп қаулы етті, себебі олар алып-сатушылар

арасында тегін таратылды. Осылайша, ол Германия жоғарғы сотына сілтеме жа-

саған сот шешіміне тікелей қайшы келеді.

152

Еуропа соты өзінің құқықтық тәжі-

рибесіне сүйене отырып, Silberquelle ісінде «шынайы пайдалану» орын алды деп

мәлімдеді.

153

Бұл негіздеме жеткіліксіз. Silberquelle ісіне сүйену шешімді оңтайлы

145

Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3529.

146

2008 жылғы Тауар белгісі директивасының 7-бабы тар мағынада тұжырымдалған, Еуропалық

одақ туралы келісімнің 34 және 36-баптары бұрынғыдай әрекет етеді. Қараңыз: Pharmacia & Upjohn

SA v. Paranova, Case C-379/97 [2000] 1 CMLR 51, 81, [28]; cf. Oracle America Ltd v. M-Tech Data [2012]

UKSC 27, [13] (Лорд Сампшон).

147

Although TMD 2008. 7 (1) бап ЕО қоғамдастық маркетингіне және 2015 жылғы Тауар белгісі

директивасына қатысты, 15-бап Одаққа қатысты құқықтардың сарқылу принципі Еуропалық Эконо-

микалық Аймаққа (EEA) белгілі бір мақсаттар үшін таратылған. Қараңыз: Annex XVII and Art. 2(1) of

the Protocol to the Agreement for the European Economic Area [1994] OJ L 1/3.

148

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңының 12(2) бөлімінде «әрі қарайғы мәмілелер» деген

тіркес «тауарларды коммерцияландыру» деген сөзге синоним ретінде оқылуы керек.

149

Viking Gas A/S v. Kosan Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I– 6161, [27].

150

Peak Holding AB v. Axolin-Elinor ABR, Case C-16/03 [2004] ECR I–11313.

151

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011.

152

L’Oréal SA v. eBay International AG, [2009] EWHC 1094 (Ch), [2009] RPC (21) 693, [320]–[326] (судья

Арнольд).

153

39-тарау, 2.3-бөлімді қараңыз.

359

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

түсіндірмейді. Жетекші түсініктеме берушілердің пікірінше, мұндай жағдай «жар-

нама материалдарын пайдалану ешқашан шынайы пайдалану болып саналмай-

ды» дегенді білдірмейді. Сараптама белгі иесінің тауар белгісін сауда орнын ашу

үшін пайдаланғанын анықтайды.

154

eBay ісінде осы үлгілерді жарнамалау мақса-

ты көзделді. Сөйтіп, «тауар тегін жеткізілсе, тауар белгісі иесі тауарды нарыққа

шығарды деп түсінуге болмайды» деген соттың шешімі дұрыс емес саналады.

155

Екі күннен кейін Еуропа соты Viking Gas A/S v. Kosan Gas A/S ісіне

156

қатысты

шешім шығарды, бұл сарқылу жағдайын қайтадан саудаға тәуелді етеді. Іс қайта

толтырылатын газ сатылымына қатысты қозғалды және «Баллондарға қатысты

құқық сарқылды ма?» деген сауал туындады. eBay ісінен айырмашылығы сот

мұнда баллондар сатып алынғанын дәлелдеуге тырысты. Газ канистерлеріне қа-

рағанда газ баллондары қымбатырақ тұратындықтан, бұл жерде газ ғана сатыл-

маған еді және «бірнеше рет қайта пайдалануға арналған, бастапқы өнімнің қа-

рапайым қаптамасы болып саналмайды, бірақ экономикалық маңызға ие және

өз алдына тауар ретінде қаралуға тиіс».

157

Бұл прецеденттік құқыққа қарамастан, сот сарқылудың «сатылым» нәтижесі

ретінде емес, тауарға меншік құқығын беру салдарынан туындайтынын мойын-

дағаны дұрыс деп санаймыз. Авторлық құқыққа қатысты позиция «саудадан»

ерекшеленетін ауысу құқығының сарқылуына алып келеді.

158

Сонымен қатар

бұған негізгі мәселе ретінде ерекше назар аударылғандықтан, тауарда оның са-

тылғаны немесе сыйға берілгені жайындағы мәліметтің нақты көрсетілмеуі және

кез келген бастапқы маркетингтің келісім талаптарына оңай қол жеткізе алмауы

сияқты жағдайлар назардан тыс қалып қояды. Шынында да, тіпті келісуші та-

раптар өзара «тегін» берілетін заттарды анықтап көрсетсе де, экономистер бұл

мәміле туралы шынайы есеп екеніне күмәнмен қарайды: мысалы, «біреуін сатып

алсаң, екіншісі тегін».

Осы дәлелдерді алға тарта отырып, eBay ісінде (және Viking) оңтайлы шешім

шығарылғанына сену қиын, оған қоса, тауар белгісі иесінің бөтелкелер мен үл-

гілерді сынақтан өткізу құқықтары сарқылмады. Сот үлгі және негізгі тауарлар

арасындағы айырмашылықты қарастыруы мүмкін. Негізгі тауарлар трейдерлер-

ге ғана жеткізіледі, сөйтіп, нарыққа шығарылатын тауарлардан ерекшеленетін

болады деп айту орынды сияқты. Ал үлгілерге қатысты айтар болсақ, егер трей-

дерлер тұтынушыға осы үлгі тауарларды ұсынса (болжағандай), ол нарыққа шы-

ғарылуға тиіс, алайда егер (ықтимал болып көрінсе) eBay-де қайта сатуға рұқ-

саты болмаса,

159

онда бұл тұжырымды өзара келісім болмаған жағдай ретінде

түсіндіруі керек.

160

154

Kerly, [12–081].

155

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011, [71].

156

Case C-46/10 [2011] ECR I– 6161 (Еуропа соты, Бірінші палата). eBay ісіне баяндама жасаған сот,

Илешичті қосқанда, Жоғарғы палатаның бес мүшесі қатысты.

157

Сонда, [30].

158

Салыстыру үшін: Директиваның 4-бабындағы («Объектіні» бірінші болып өзгеге сату немесе

бірінші сатылым кезінде тарату құқығын беру арқылы құқықтың сарқылатынын талқылау үшін)

6-тарау, 3.3-бөлімді қараңыз.

159

[2009] EWHC 1094 (Ch), [323].

160

Салыстыру үшін: Coty Prestige Lancaster Group GmbH v. Simex Trading AG, Case C-127/09 [2010]

ECR I–4965; note also L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011, [AG67].

360

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

8.2.2. Келісім

Тауар белгісі иесінің «келісімімен» тауар нарыққа шығарылған жағдайда

ғана құқықтар сарқылады. Келісім тұжырымдамасы ЕО аясында үйлестірілді.

161

Келісім одан әрі таратуды бақылау құқығынан бас тарту ниетін айқын көрсетуге

парапар болуы керек.

162

Мұндай келісімдер өзара келісіліп жасалуы мүмкін.

163

Сот «егер бұл фактілер мен жағдайлар меншік иесінің айрықша құқықтарынан

бас тартқанын нақты көрсетсе, келісім тауарларды нарыққа шығарғанға дейін

немесе сол уақытта не одан кейін орын алған фактілер мен жағдайлардан туын-

дауы мүмкін екенін» мәлімдеді.

164

Лицензиат тауарды лицензиялау арқылы нарыққа шығарса, бұл тауар бел-

гісі иесінің келісімімен болған мәселе ретінде қарастырылады. Алайда тауарды

нарыққа тауар белгісі иесінің лицензиаты лицензияның аясынан тыс шығарса

не істеу керек? Copad SA v. Christian Dior Couture SA ісінде

165

Dior оны лицен-

зиаттарға, атап айтқанда, дисконттық дүкендерге сатуға тыйым салатын таңда-

малы дистрибьюторлық келісім арқылы ішкиімін сатқан. Sil, Dior өнімінің қоры

бар лицензиат қаржылық қиындықтарға тап болды және келісімді бұзып, Copad

дисконт дүкенінің тауарларын сатты. Егер сот директиваның 8(2) бабында көрсе-

тілген ережелердің бірін балама лицензия шартын бұза отырып жүзеге асырса,

онда құқық сарқылмайды деген шешім шығарды. Бұдан көретініміздей, тауар

белгісі формасына, тауарлар мен қызметтердің аясына, белгіге рұқсат етілген

аумаққа, қызметтер мен тауарлардың сапасына және ұзақтығына қатысты шарт-

тарды бұзса, онда лицензиат тауар белгісі құқықтарын бұзған болып санала-

ды. Егер құқықбұзушылық осы бес шарттың бірі бойынша жасалса, онда өткізу

меншік иесінің келісімімен жүзеге асырылды деуге болмайды.

166

Бұл тізім то-

лық болмаса да, сот «сапа» ұғымын кең ауқымда түсіндіруді ұсынды, онда қа-

растырылып отырған тауарлар сияқты бағалы тауарлар жағдайында олардың

физикалық немесе материалдық сипаттамаларымен шектелмейтінін, сондай-ақ

олардың «бағалы аурасын» қамтитынын мәлімдеді.

167

«Дисконттық дүкендерге

сатпаңыз» деген терминнің бұрмалануы тауардың сапасымен байланысты ма

деген мәселе «өнімнің имиджіне» зиян келтірмейтініне байланысты болды.

168

Бұл – ұлттық сот деңгейінде қаралатын мәселе, Еуропа соты көптеген ескерілуге

тиіс факторларды қарайды (сәндік тауарлардың сипаты, сату көлемі, сырттағы

арнайы тасымалдау келісімшарттардың тұрақтылығы, сатып алушының тәжіри-

бесі және маркетинг жолдары).

161

Zino Davido, Joined Cases C-414/99 and C-416/99 [2001] ECR I–8691, [43]; Makro v. Diesel spA,

Case C-324/08 [2009] ECR I–10019. Қараңыз: Stothers, 345–7.

162

Makro v. Diesel spA, Case C-324/08 [2009] ECR I–10019, [22].

163

Сонда, [45].

164

Сонда, [22].

165

Case C-59/08 [2009] ECR I–3421 (Еуропа соты, Бірінші палата).

166

Сонда, [51].

167

Сонда, [24].

168

Сонда, [37]. Қараңыз: Coty Germany GmbH v. Parfümerie Akzente GmbH, Case C-230/16 [2018]

4 CMLR 9 (Үшінші тарап онлайн-платформалар арқылы сатуға тыйым салатын бағалы тауарларды

іріктеу жайындағы белгілі бір келісімдер бәсеке туралы заңға қарсы тұра алады деп пайымдай

отырып; сот дистрибьютор шарттарын бұзған кезде, бұл тауар белгісі құқығын бұзуға алып келетінін

дәлелдеді).

361

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

Coty v. Simex

ісінде

169

«тестер бөтелкелерге» қатысты тауар белгісі иесі құқық-

тарының сарқылуы жөнінде мәселе туындады. Парфюмерия тестерлерінің пре-

зентациясында еркін пайдалану үшін сатушыларға ұсынылады, бірақ құжаттық

негіздегі тауардың құқықтары талапкер меншігінде болды. Тестер бөтелкелерін-

де «таныстырылым үшін» және «сату үшін емес» деген сөз жазылған қаптама-

лар болды, бірақ соған қарамастан, бұл тауарлар жауапкердің қолына түсті. eBay

ісінде сот «тауар белгісі иесінің құқығы сарқылмаған» деп қаулы қабылдады,

алайда Кoти ісінде сот (Палатада қарастырылып, eBay шешімі шыққанға дейін

екі жыл бұрын) өзгеше түсініктеме берді. Сот мұнда сатуға келісім болмағанын

мәлімдеді, ал, шынында, тауар нарыққа мүлдем шығарылмаған деген қорытын-

дыға келді. Кейбір тауарлардың Еуропалық Экономикалық Аймақтан тыс жер-

лерден жеткізілгені анықталса да, сот «тауар белгісінің иесі тестер бөтелкелер-

ді, тіпті оларды Еуропалық экономикалық аймағындағы бөлшек саудагерлерге

жеткізсе де, оларды сатуға «келісім» берді деп айтуға бола ма» деген мәселені

қарастырды. Сот тауардағы жапсырма белгілерді ескере отырып, «мұндай жол-

мен жеткізілген тауарларды ЕО нарығына шығаруға «келісім» бар деп есептей

алмаймыз» деген шешім шығарды.

170

8.3. БЕЛГІСІ БАР ТАУАРДЫҢ ӘРІ ҚАРАЙ САТЫЛУЫНЫҢ АЛДЫН АЛУДЫҢ

ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Тауар белгісі иесі ЕЭА нарығына белгісі бар тауарлардың сатылуының алдын

алу үшін өз құқықтарын пайдалана алады, алайда мұның «құқықтық себептері»

болуға тиіс.

171

Басқа трейдердің пайдасына шешілетін кейінгі сауда әрекеттері

тауар белгісі иесі үшін оған кедергі жасаудың құқықтық негіздері болмайды.

172

Алайда тауар белгісі иесі үшін осындай белгісі бар кейінгі сауда әрекеттерінің

алдын алудың көптеген құқықтық себептері кездеседі. Оларға тауарды өзгерту

және тауарды қайта қаптау арқылы немесе жарнамадағы тауар мен қызметтер-

дің белгісін өзгерту жатады. Мұның әрқайсысына рет-ретімен тоқталамыз.

8.3.1. Тауарды өзгерту

Нарыққа шығарылғаннан кейін тауардың сапасы өзгерсе немесе төмендесе,

тауар белгісі иесі тауар белгісі арқылы одан әрі жасалатын мәмілелерді болдыр-

мауға құқығы бар. Мысалы, Франциядағы тіркелген белгі негізінде бейнеойын-

дар приставкасын өндіруші және сататын трейдер басқа трейдерді Франциядан

Біріккен Корольдікке осы приставкалардың экспортталуына, қаптаманы ашып,

адаптерді салып, қайта қапталған тауарды Біріккен Корольдікте сатуға тыйым

салуы мүмкін. Мысалы, егер адаптер стандарты трейдердің Біріккен Корольдікке

тасымалдайтын адаптерінен өзгеше болса, кем дегенде, қайта қапталған тауар-

лар адаптердің тұпнұсқасы болмаса, тауар белгісі иесі осындай тауарлардың

169

Coty Prestige Lancaster Group GmbH v. Simex Trading AG, Case C-127/09 [2010] ETMR 41.

170

Сонда, [48].

171

Oracle America Ltd v. M-Tech Data [2012] UKSC 27, [16].

172

Сонымен қатар мұнда ұсталған тауарларға қатысты өзіндік мәселелер бар; тауар белгісі иесі

осылармен айналысуға тиіс. Қараңыз: Viking Gas A/S v. Kosan Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I–

6161, [AG25] (AG Kokott). Тіпті қайта сату кезінде де сатушы тауар белгісі иесі мен өзінің арасында

коммерциялық байланыс бар деген әсер тудырмауы керек.

362

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қайта сатылуына заң тұрғысынан қарсылық білдіре алады.

173

Белгі иесі мұндай

істерді бақылай алмаса, тауар белгісі иесі өзінің белгісі арқылы нарыққа шыға-

рылған өнімдердің сапасын бақылай алмайды.

Тауар сипаттамаларының өзгеруі белгінің шығу тегіне (және сапасына) ке-

пілдік беру қабілетіне кедергі келтіретін жағдайларда ғана қарсылық туғызып

қоймай, сондай-ақ, егер ол осы белгімен байланысты репутацияға елеулі әсер

етсе, жағымсыз болуы мүмкін. Viking Gas A/s v. Kosan ісінде

174

Еуропа соты «бө-

телке формасында сатылған газ контейнерлерінің құқығы сарқылды, дегенмен

тауар белгісін иеленуші осындай формадағы газды қайта толтыру үшін пайдала-

нуға қарсылық көрсетуге болады» деп қаулы етті. Ал бұл қарсылық тауарларға

белгі жапсырылғанына және бөтелкелердің қандай жағдайда қайта сатылғаны-

на немесе ауыстырылғанына байланысты туындайды. Сауда даулы мәселеге ай-

налмас үшін, белгі жапсыру барысында тауар белгісі иесі мен алып-сатушылар

және газ сатушы арасында коммерциялық байланыс жоқ екенін анықтауға тиіс.

Жалған түсініктің болатыны не болмайтыны осы саладағы тәжірибеге байланыс-

ты, алайда жеке тұтынушы өзінің бөтелкелерін қайта толтырып алғаны – мұнда

коммерциялық байланыстың болмағанын нақты көрсетеді.

175

8.3.2. Қаптаманы ашу

Тауар белгісі иесі қаптамадан шығарылған тауарды қайта сатуға кедергі жа-

сауға қарсылық білдіруі мүмкін. Еуропа соты бұл мәселені eBay ісінде қарады,

176

онда бірқатар сатушылар жауапкердің аукционында тауарды түпнұсқа қаптама-

сыз сатқан. Сот «өндіруші сипаттамасына қатысты ақпарат немесе косметикалық

өнімнің маркетингіне жауапты тұлға туралы маңызды мәліметтер қайта қаптама

жасамау салдарынан көрсетілмей қалса, тауар белгісі иесі тауардың әрі қарай

саудаға шығарылуына қарсылық білдіруге құқылы» деп мәлімдеді. Сонымен қа-

тар тауар белгісі иесі қаптаманы алып тастау әрекеті өнімге және тауар белгісінің

репутациясына зиян келтіретінін анықтаса, қайта сатуға қарсы бола алады.

8.3.3. Қайта қаптау

Тауар белгісі иесінің тауардың сатылуына қатысты мәмілелерді бақылай алуы-

на заңды негіз болатын тағы бір жағдай – тауарды қайта қаптау мәселесі. Осы ар-

қылы тауар белгісі иесі қарсылық білдіруге құқығы бар.

177

Bristol-Myers v. Paranova

ісінде

178

Bristol-Myers компаниясы бірнеше мүше-мемлекеттерде фармацевтика-

лық өнімдерді нарыққа шығарған. Ол Даниядағы фармацевтикалық дәрі-дәрмек-

тер бойынша тауар белгісінің иесі болған. Paranova Грекия, Біріккен Корольдік

сияқты мүше-мемлекеттерде арзан бағамен сатылып жатқан Bristol-Myers-тің

өнімдерін сатып алып, оны Данияға импорттаған. Бастапқыда дәрі-дәрмектер

таблетка түрінде блистерлі қаптамада, колбаларда, құтыларда және ампулалар-

да сатылған. Дания нарығына шығару үшін Paranova барлық фармацевтикалық

173

Sony Computer Entertainments v. Tesco Stores [2000] ETMR 104.

174

Case C-46/10 [2011] ECR I–6161.

175

Қараңыз: Schütz (UK) Ltd v. Delta Containers Ltd [2011] EWHC 1712 (Ch), [80], [85] (судья Бриггс).

176

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011 (Еуропа соты, Үлкен палата).

177

Қараңыз: Stothers, 74–103.

178

Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528.

363

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

дәрі-дәрмектерді жаңа қаптамалармен қайта шығарған. Осылайша, Paranova

өзінің қаптамасы түпнұсқа қаптамасымен сәйкес келуі үшін оның сыртын ақ түс-

ті жолақтармен безендіріп, бірыңғай формаға келтірді. Жаңа қаптамада өндіру-

шінің тиісті тауар белгілері көрсетілген (атап айтқанда, Bristol-Мyers). Сондай-ақ

«қаптамадағы өнімді Bristol-Myers компаниясы өндірген, Paranova компаниясы

қайта қаптап, импортқа шығарған» деп жазылған. Bristol-Myers компаниясы осы

импорт Данияда тіркелген түрлі тауар белгісі құқықтарын бұзған деп шағымдан-

ды. Бұл іс Еуропа сотының қарауына жіберілді.

Еуропа соты Тауар белгісі директивасының 7(1) бабына сілтеме жасай оты-

рып, «тауар белгісі иесі басқа мүше-мемлекеттің нарығына олардың келісімі-

мен шығарылған өнімдердің сатылуына немесе импортталуына белгі бойынша

кедергі жасау құқығына сүйене алмайды» деген шешім шығарып, істі тоқтатты.

Алайда қайта қаптау тауардың «шығу тегіне» зиян келтіретіндіктен, тауар қайта

қапталған жағдайда тауар белгісі иесі тауардың әрі қарай сатылуының алдын

ала алады.

179

Дегенмен сот Bristol Myers ісінде қиындық туындауы мүмкін екенін мәлім-

деді. Яғни тауар белгісі иесіне өз құқығын қолдануға рұқсат беретіндіктен, бұл

Еуропалық одақ туралы келісімнің 34-бабына сай, тауарлардың еркін қозғалы-

сына жасырын шектеу қоя отырып, өз құқықтарын жүзеге асыруға мүмкіндік

береді. Мұндай жағдайдың орын алмауы үшін cот «меншік иесінің тауар белгісін

пайдалану құқығы ЕО мүше-мемлекеттер арасындағы нарықты жасанды түрде

бөлуге ықпал еткен кезде, қайта қапталған тауарлар параллель импортқа кедер-

гі жасай алмайтынын» мәлімдеді. Сөйтіп, cот тауар белгісі иесі құқықтарының

қолданылу аясын шектеді.

Сот меншік иесінің құқықтары тауар белгісі мәселесіне кері әсер етпегені-

не сенімді болу үшін параллель импорттаушылар белгілі шарттарды орындаған

жағдайда ғана, қайта қапталған тауарларды параллель иморттауға рұқсат бері-

летінін мәлімдеді. Олар мыналар:

(i) қайта қаптау өнімнің түпнұсқасына кері әсер етпейді;

(ii) параллель импорттаушы тауарға белгі жапсыру, үлгілерді қолдану сияқты,

белгілі міндеттемелерді орындауға тиіс және

(iii) қайта қаптау сапасы белгінің репутациясына зиян келтірмеуге тиіс.

180

«Нарықты жасанды бөлу» мағынасымен танысып болғаннан соң, енді па-

раллель импорттаушыға арналған мына төмендегі шарттарды жеке-жеке

қарастырып өтеміз.

(i) Мүше-мемлекеттер арасындағы нарықтың жасанды түрде бөлінуі па-

раллель импорттаушыға тауарды қайта қаптауға мүмкіндік береді.

181

Нарықтың «жасанды бөлінуін» тексеру объективті стандарттар аясында

шешіледі. Бұл импорттаушыға тауар белгісі иесі мүше-мемлекеттер ара-

сындағы нарықты бөлуге ниет білдіргенін дәлелдеудің қажеті жоқ дегенді

179

Сонда, 3532–3, [47]. Қараңыз: Boehringer Ingelheim KG, Boehringer Ingelheim Pharma KG v.

Springward Ltd; Merck, Sharp & Dohme GmbH v. Paranova Pharmazeutica Handels GmbH, Joined Cases

C-143/00 and 443/99 [2002] ECR I–3759, [30].

180

Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3533–4, [54].

181

Сонда, [56].

364

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

білдіреді. Еуропа соты «егер ол нарыққа кіруге кедергі болса, онда нарық-

ты бөлу жасанды екенін» мәлімдеді. Басқаша айтқанда, тауар белгісінің

күші импорттаушыға ЕО мүше-мемлекеттердегі нарыққа өнімді импорттау

үшін қажет болатын қайта қаптауға кедергі жасауға пайдаланылмайды.

182

Қайта қаптауды ақтап алатын тағы бір жайт бар, ол басқа мүше-мелекетте

өзгеше қапталған тауарлар екінші бір мүше-мемлекетте қайта қапталмаса, оны

нарыққа шығаруға рұқсат берілмейді.

183

Мысалы, бір мемлекетте «таза виски»

ретінде сатылса, бірақ басқа мүше-мемлекеттегі ереже бойынша виски «таза»

деп сипатталмаса, онда қаптамадағы «таза» сөзін алып тастау қажет болады.

184

Дәл осылай түпнұсқа қаптаманың мөлшері импорттаушы мүше-мемлекетке

сатылмаса, тауар белгісі иесі өнімді қайта қаптауға қарсылық білдіре алмайды.

185

Мысалы, бұл процесс қайта қаптаудың мөлшері ұлттық регламенттер негізінде

реттелетін кезде орын алуы мүмкін. Bristol-Myers ісінде Еуропа соты қайта қап-

тау «қажеттігі» тіпті импорттаушы мемлекетте қаптаудың өзгеше түрлерін пай-

даланған жағдайларда да болуы мүмкін екенін түсінді.

186

Бұл тіпті сатылып кеткен

тауарлардың қаптама формасын да қамтиды. Импорттаушы өнімдерді өз нары-

ғының бір бөлігінде ғана саудаға шығарса, «нарықтың бөлінуі» орын алады.

187

Сондай-ақ қайта қаптау тұтынушылық тәжірибеге негізделуі мүмкін. Boehringer

Ingelheim (№1) ісінде

188

Еуропа соты «тұтынушылардың қарсылығы нарыққа шы-

ғуға, мысалы, қайта қаптауға әрдайым кедергі болмайды» деп қаулы етті. Нақты

айтқанда, онда «нарықта немесе оның едәуір бөлігінде жаңадан белгі салынған

фармацевтикалық өнімдерге қатысты тұтынушылар тарапынан осындай күшті

қарсылық болуы мүмкін, ол нарыққа тиімді қол жеткізу үшін кедергі ретінде қа-

растырылуға тиіс» деп мәлімдеді.

189

Қажеттілік – негізгі мәселе.

190

Сонымен, «қажеттік» талабы қайта қаптаудың

әдісі мен сипатына емес, қайта қаптау фактісіне тікелей қатысты.

191

Басқа шарт-

тардың сақталғанын саралау барысында ғана, қайта қаптау мәселелерін мұқият

тексеріп шығу керек.

(ii) Егер өнімнің түпнұсқасы өзгерсе, тіпті нарыққа шығару үшін қайта қаптау

талап етілсе де, тауар белгісі иесі өз өнімін қайта қаптау кезінде оның өзгертілуі

немесе тауардың негізгі сипаттамасына кері әсері болуы мүмкін деп қауіптенсе,

182

Boehringer Ingelhem v. Swingward, Case 143/00 [2002] ECR I–3759, [46]. Қараңыз: Ferring

Lægemidler v. Orifarm, Case C-297/15, EU:C:2016:857 (қайта қаптауға (і) ЕЭА-ға мүше-мемлекетте

шығарылатын медициналық тауарлардың ЕЭА-ның өзге мүше-мемлекеттеріне импортталып, сол

елдің қаптамасымен сатылған жағдайда; және (ІІ) импорттаушы импортталатын өнім ЕЭА-ға мүше

импорттаушы мемлекет нарығының шектеулі бөлігіне ғана сатылғанын көрсетпеген жағдайларда

қарсылық білдіруге құқылы, сондай-ақ сот қайта қаптау қажет болған кезде [20]–[23] тармақтары

бойынша мысалдар келтірді).

183

Bristol-Myers, Біріккен істер C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3536, [57].

184

Frits Loendersloot v. George Ballantine & Son, Case C-349/95 [1997] ECR I–6227, 6260, [45].

185

Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3534–5, [53]. Бұл

мәселені ұлттық сот шешуге тиіс: Aventis Pharma Deutschland GmbH v. Kohlpharma GmbH and MTK

Vertbriebs-GmbH, Case C-433/00 [2002] ECR I–7761, [AG66].

186

Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3534–5, [54].

187

Сонда, [54].

188

Boehringer Ingelheim v. Springward, Case 143/00 [2002] ECR I–3759.

189

Сонда, [51]–[52].

190

Boehringer Ingelheim v. Swingward Ltd, Case C-348/04 [2007] ECR I–3391.

191

Сонда, [38].

365

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

онда оған қарсылық білдіре алады.

192

Кейде мұны «теріс әсер» (adverse effects)

доктринасы деп атайды. Қайта қапталған тауарлардың әрі қарай саудаға шығуы-

на кедергі жасауға тауар белгісі иесінің құқықтық негіздері болуы үшін тауарға

келтірілген кері әсер нақты көрсетілуге тиіс; бірлі-жарым қауіптің ықтимал тәуе-

келі есепке алынбайды. Bristol-Myers ісі осыған мысал бола алады, «дәрі-дәрмек-

терді жылтыр қораппен қайта қаптау дәрінің сипаттамасына әсер етуі мүмкін»

деп шағымданды.

193

Bristol-Myers компаниясы «әртүрлі мерзіммен шығарылған

жылтыр қораптарды жинақтап сату өнімнің саудасына әсер етуі мүмкін» деп уәж

айтты. Бірақ Еуропа соты «мұнда тауарға нақты қауіп жоқ» деп есептеді.

Қайта қаптау әрекетінің өнім түпнұсқасына кері әсері болғанын анықтау үшін

өнімнің табиғаты мен қайта қаптау әдістері де қатар ескерілуге тиіс. Қайта қаптау

сыртқы көрінісіне ғана әсер етіп, өнімнің негізгі ішкі қаптамасын бұзбай немесе

оның сақталуын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік органның бақылауымен қай-

та қапталған кезде ғана рұқсат беріледі. Сондай-ақ қайта қаптаушының қосым-

ша нақты ақпарат жазуы тауардың айналымға шығуына қарсы құқықтық негіз

болмайды.

194

Еуропа соты егер қайта қапталған өнімде маңызды ақпарат болмаса, онда

ол қаптаманың ішіндегі өнімнің түпнұсқасына жанама әсер етуі мүмкін екенін

мойындады.

195

(iii) Параллель импорттаушы белгілі міндеттемелерді сақтауға тиіс, сонымен

қатар тауар иесін теріс пайдаланудан қорғау үшін қайта қапталған дәрі-дәрмекті

импорттаушы белгілі талаптарды орындауы қажет.

196

Біріншіден, қаптамадағы

өнімді кім өндіргені

197

және оны кім қайта қаптағаны жөнінде мәлімет нақты

көрсетілуі керек.

198

Бұл мәлімет қайта қапталған өнімде анық жазылуға тиіс

199

және орташа тұтынушының назарын аудартып, қалыпты көру қабілеті бар адам

оқи алатындай мөлшерде басылып шығуы шарт.

200

Тауар белгісі иесінің рұқса-

тынсыз қайта қапталғаны жайында мәлімет беру қажет емес.

201

Еуропа соты Frits Loendersloot v. George Ballantine & Son, Case C-349/95 [1997]

ECR I–6227, [48] ісінде сот алкогольді ішімдіктерді қайта белгілеу барысында па-

раллель импорттаушы Bristol-Myers-те жазылған фармацевтикалық өнімдерге

қойылатын талаптарды сақтауы керек екені баяндалған, бірақ басқа тауарлар

жағдайында бұл талап міндетті емес болуы мүмкін. Дегенмен «бұл басқа тауар-

ларға қатысты істерде ол талаптарды орындау қажет болмауы мүмкін» деп мә-

лімдеді. Алкоголь тауарларды параллель импорттаған жағдайда тауар белгісі

192

Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3536, [59].

193

Сонда, [62]–[63].

194

Сонда, 3537, [66]; Phytheron International SA v. Jean Bourdon SA, Case C-352/95 [1997] ECR

I–1729, I–1748, [23].

195

Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3538, [65].

196

Сонда, [49].

197

Pzer v. Eurim-Pharm, Case C-1/81 [1081] ECR 2913, [11]; Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and

C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, [74].

198

The Wellcome Foundation Ltd v. Paranova Pharmazeutika Handels GmbH [2008] ECR I–10479 (Бұл

жағдайда нақты қаптама жасаушының болуы міндетті емес, бірақ қайта қаптама жасауды ұйымдас-

тырған адам болуы мүмкін).

199

Homann-La Roche, Case C-102/77 [1978] ECR 1139, 1165, [12]; Pzer v. Eurim-Pharm, Case C-1/81

[1081] ECR 2913, [11]; Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, [71].

200

Сонда, [71].

201

Сонда, [72].

366

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

иесінің мүддесі, әсіресе контрафактілі тауарларға қарсы, импорттаушының зат-

белгі жапсырылған өнімді нарыққа шығаратынын тауар белгісі иесіне алдын ала

ескертіп қоюын талап етеді.

Екіншіден, қайта қапталған өнімнің нарыққа шығып, сатылып жатқаны ту-

ралы тауар белгісі иесіне алдын ала ескертілуге тиіс.

202

Тауар белгісі иесі қайта

қапталған өнімнің саудаға шығар алдында қапталған өнім үлгісін алуды талап

ете алады. Бұл тауар белгісі иесіне қайта қапталған тауар өнімнің түпнұсқасына

әсер етпейтініне немесе тауар белгісінің репутациясына зиян келтірмейтініне

көз жеткізуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ бұл тауар белгісі иесіне өзін контра-

фактілі тауардан қорғануға қосымша мүмкіндік береді.

203

«Қайта қапталып жат-

қан өнімді тексеру үшін белгі иесіне ақылға қонымды уақыт беріп», параллель

импорттаушы белгі иесін алдын ала хабардар етуге міндетті.

204

Бір жағдайда сот

«егер үлгі хабарламамен бірге ұсынылса, онда 15 жұмыс күні ақылға қонымды

мерзім саналатынын» мәлімдеді.

205

Бұл хабарлама талабын сақтамай, тауар са-

тылса, құқықбұзушылық болып танылады.

206

(iv) Қаптау сапасы қайта қапталған тауар белгісі иесінің репутациясына кері

әсер етпеуге тиіс. Bristol-Myers ісінде

207

Еуропа соты «қайта қапталған тауарлар-

дың орынсыз презентациясынан тауар белгісі мен оның иесінің репутациясына

зиян келуі мүмкін» екенін атап өтті. Бұл әсіресе қайта қаптау сапасы сын көтер-

месе, таза болмаса және ақау болған жағдайларда көрінеді. Қайта қапталған

өнімнің презентациясы тауар белгісінің репутациясына зиян келтіргенін анық-

тау барысында өнімнің сипаттамасы мен нарықты ескеру қажет.

208

Халыққа тіке-

лей сатылатын фармацевтикалық өнімдер жағдайында қаптамадағы өнімнің са-

пасы мен тұтастығына деген жұртшылықтың сенімін нығайту үшін қаптаманың

маңызы зор. Ақауы бар, сапасы төмен және лас қаптама тауар белгісі иесінің

репутациясына зиян келтіруі мүмкін.

209

Алайда фармацевтикалық дәрі-дәрмек-

тер емханаларға сатылған кезде презентацияның маңызы да аз.

210

Дәріханалар

арқылы рецепт бойынша сатылатын аралық жағдайда тұтынушылардың рецепт

бойынша сатылатын өнімнің сапасына деген сенімі маңызды болуы ықтимал.

211

Тауар белгісі иесінің репутациясына «дебрендинг» (қайта қаптау барысында па-

раллель импорттаушы өндірушінің тауар белгілерін алып тастайды) және «бір-

лескен брендинг» (қайта қаптау кезінде параллель импорттаушы өз брендін қо-

сады) жасау арқылы зиян келуі мүмкін.

212

202

Homann-La Roche, Case 102/77 [1978] ECR 1139, 1165, [12].

203

Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3540–1, [77].

204

Case C-143/00 [2002] ECR I–3579, [64].

205

Сонда, [67]; Glaxo v. Dowelhurst [2004] EWCA Civ 129, [127].

206

Boehringer Ingelheim v. Swingward, Case C-348/04 [2007] ECR I–3391, [59], [61]–[62]. Ескерту

талабы бұзылса, мәселе тауар белгісінің құқықбұзушылық ісі ретінде қаралады: Hollister Inc. v. Medik

Ostomy Supplies [2012] EWCA Civ 1419, [2013] FSR (24) 502.

207

Bristol-Myers, Joined Cases C-427/93 and C-429/93 [1996] ECR I–3457, I–3528, 3540, [75]; Frits

Loendersloot v. George Ballantine & Son, Case C-349/95 [1997] ECR I–6227, 6255, [29].

208

Сонда.

209

Сонда, [76].

210

Сонда, [77].

211

Сонда.

212

Boehringer Ingelheim v. Swingward, Case C-348/04 [2007] ECR I–3391, [38]; Boehringer Ingelheim

v. Swingward Ltd [2008] EWCA Civ 83.

367

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

8.3.4. Ребрендинг

Тауар белгісі иесі өзінің тауар белгісін иеленген тауарлармен әрі қарай жасала-

тын мәмілелерді шектеу үшін құқықтық негіз болуы мүмкін тағы бір жағдай туын-

дайды. Ол параллель импорттаушы осы белгіні өзгерткен кезде пайда болады.

Pharmacia & Upjohn v. Paranova ісінде

213

Upjohn (фармацевтикалық компания – Ауд.)

клиндамицин (clindamycin) антибиотигін Дания, Германия және Испанияда дала-

цин (dalacin), ал Францияда далацине (dalacine) тауар белгісімен нарыққа шығар-

ған. Paranova Данияда антибиотикті қайта сату мақсатында Франциядан далацин

капсулаларын сатып алды. Upjohn бұл сауданың алдын алу мақсатында әрекет жа-

саған кезде, «Paranova компаниясының далацине белгісін далацин белгісіне ауыс-

тыруы заңды ма» деген мәселе туындады. Еуропа соты «осы жағдай мен қайта

қаптау арасында ешқандай айырмашылық жоқ екенін» мәлімдеді.

214

Bristol-Myers

ісіне сүйене отырып, далацин белгісін жапсырғанын ақтау үшін параллель им-

порттаушы нарыққа шығу мақсатында объективті қажеттік болғанын көрсетуге

тиіс болды. Сот American Home Products ісіндегі

215

мысалды алға тарта отырып,

белгіні қайта пайдалануды негіздеу үшін параллель импорттаушы иесінің нарық-

ты бөлуге субъективті ниеті бар екенін дәлелдеуі керек деген ұсыныстың дұрыс

емес екенін мәлімдеді. Тұтынушы құқығын қорғау заңнамасы «далацине белгісін

қолдануға тыйым салғанда немесе шатастыратын белгіні пайдалануға рұқсат бе-

рілмесе, «қажеттілік шарты» орындалатынын» мәлімдеді.

216

Сот «параллель им-

порттаушы коммерциялық артықшылыққа жету үшін арнайы тауар белгісін ауыс-

тырса, «қажеттілік шарттарына» сұраныс болмайтынын да» мәлімдеді.

217

Speciality European Pharma Ltd v. Doncaster Pharmaceuticals Group ісінде

218

Апелляция соты мұндай қажеттілік дәлелденбеген деп Төменгі инстанция соты-

ның шешімін кері қайтарды. Біріккен Корольдікте «регурин» белгісін пайдалану-

ға Medeus лицензиясын алған талапкер, тропция хлориді (зәр тоқтамау дертін

емдеуде қолданылады) бойынша БК нарығының 8%-на ие болған және на-

рықтың 60%-ы патенттелмеген өнімдермен (патенттен шыққан препарат) қам-

тамасыз етілген. Апелляция сотының судьясы Асплин Medeus лицензиясымен

Францияда céris және Германияда urivesc атауымен сатылған регурин белгісін

параллель импорттаушыға ребрендинг жасауға рұқсат берілсе, онда бұл парал-

лель импорттаушыға «коммерциялық артықшылық» (басқа өнімдерге қараған-

да жоғары бағада сату) беретінін мәлімдеді. Нарыққа шығу үшін ребрендинг жа-

саудың қажеті болмаған және регулин ретінде сатылатын тропий хлориді үшін

нарықты анықтау орынсыз еді.

219

Керісінше, Апелляция соты дженериктердің бә-

секелестігіне қарамастан, рецепт нарығы тұрақты әрі регуринге сұраныстың көп

болғаны жөніндегі дәлелге сенді. Демек, ребрендинг нарыққа шығу мақсатында

жасанды кедергілерді еңсеру үшін қажет болған жағдаймен ғана шектелді.

Ребрендинг контексінде Апелляция соты жауапкерді ақтау мақсатында

Bristol-Myers-тің талдауын қолдану үшін, олар өздерінің импорт тауарлары сол

213

Case C-379/97 [1999] ECR 6927.

214

Сонда, 82, [37].

215

Centrafarm v. AHP, Case C-3/78 [1978] ECR 1823, 1841–2, [21]–[23].

216

Case C-379/97 [1999] ECR I–6927, [43].

217

Сонда, [44].

218

[2015] EWCA Civ 54, overruling [2013] EWHC 3624 (Ch).

219

Сонда, [67].

368

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ЕЭА-ға экспорттаушы мүше-мемлекеттің нарығына импортты тоқтатпақ болған

компанияның өзі немесе оның бақылауы бойынша шығарылғанын дәлелдеуге

тиіс екенін түсіндірді. Басқаша айтқанда, мұндай тауарларды ЕЭА өзге елдердің

нарығына осы ребрендингпен күресіп жүрген компания ғана шығаруға тиіс.

220

8.3.5. Тауар жарнамасы

Christian Dior v. Evora ісінде

221

Еуропа соты коммерциялық делдалдар осы

тауарларды жарнамалау үшін тауар белгісі иесінің белгісін пайдалануға заңды

қызығушылығы болса да, меншік иесі мұндай жарнаманың алдын алуы мүмкін

екенін көрсетті. Сотқа парфюмерия өнімдерін өндіретін Dior компаниясынан

шағым түсті, бұл «Нидерландтағы Evora дәріханаларында Dior парфюмінің са-

тылатыны жөнінде жарнама жасау арқылы тауар белгісі құқығын бұзды» деген

шағымнан туындады. Еуропа соты тауар белгісі репутациясына келтірілген зиян,

негізінен, ЕО нарығына шығарылған тауарларды жарнамалауға қарсылық білді-

ру үшін құқықтық негіз болуы мүмкін деп қаулы етті,

222

бірақ тауар белгісі иесінің

заңды мүддесі мен делдалдың арасындағы тепе-теңдік сақталуға тиіс.

223

Қымбат,

бағалы тауарларға қатысты жағдайда делдалдар тауар белгісінің құнын төмен-

дететін жарнамалардан сақтануға бар күшін салуға тиіс, өйткені мұндай жарна-

малар тауар мен белгілі имиджге зиян келтіреді.

224

Алайда делдал әдетте әртүрлі

сападағы тауарлар үшін қолданатын әдісті пайдаланса, онда мұндай жарнамаға

қарсылық тауар белгісінің репутациясына едәуір зиян келтірсе» ғана заңды бо-

лып саналады.

225

«Егер жарнама тауар белгісі иесінің белгі имиджіне едәуір зиян

келетіндей мағынаға құрылса, құқықбұзушылыққа жол берілетінін» мәлімдеді.

226

Тауар белгісі бар тауарды қайта сатуға қатысты істе тауар белгісі иесінің

«кілтсөздерді» пайдалануы ақтала ма? Еуропа соты бұл мәселені Portakabin v.

Primakabin ісінде

227

қарады, жауапкер өзінің тауарымен қатар, талапкер өнді-

ріп, тұтынған тауарларды екінші рет сату мақсатында сайтқа жарнама беру үшін

portakabin (және басқа нұсқаларын да) белгісін қолданған. Сот жауапкершілік

басты орында болу үшін жарнама (тұтынушы интернеттегі іздеу жүйесі арқы-

лы талапкердің тауар белгісін іздеген кезде «жарнамалық сілтеме» бойынша

шығатын бірнеше жолдардың болуы) тауар белгісі иесі мен жарнама беруші-

нің арасындағы байланысты нақтыланбаған түрде қалдыруға тиіс екенін және

бұл тауар белгісі иесінде іскерлік тәжірибеге қарсылық білдіруге құқықтық

220

Flynn Pharma Ltd v. Drugsrus Ltd [2017] EWCA Civ 226, arming [2015] EWHC 2759 (Ch).

221

Parfums Christian Dior SA v. Evora BV, C-337/95 [1997] ECR I–6013. Қараңыз: Stothers, 71–4.

Қараңыз: Coty Germany GmbH v. Parfümerie Akzente GmbH, Case C-230/16 [2018] 4 CMLR 9 (Қымбат

имиджді сақтау эксклюзивті дистрибьюторлық келісімдерде бекітілген жағдайлар ретінде бәсекені

шектеуге негіз бола алады).

222

Parfums Christian Dior SA v. Evora BV, Case C-337/95 [1997] ECR I–6013, [43].

223

Сонда, [44].

224

Сонда, [45].

225

Сонда, (көлбеу қаріп қосылды).

226

Сонда, [47]. BMW v. Deenik, Case C-63/97 [1999] ECR I–905, [64], Еуропа соты мұнда тұтынушыны

шатастыратын трейдер мен тауар белгісі иесінің арасында байланыс бар деп сенетіндей мәселе

туындамаса, трейдердің тауар белгісін қолдану арқылы артықшылыққа қол жеткізгеніне қарамастан

(себебі жарнамада олардың бизнес аурасы көрсетіледі), онда бұл пайдалану әділетсіз болды дегенді

білдірмейді. 3.2-бөлімді қараңыз.

227

Case C-558/08 [2010] ECR I–6963.

369

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

негіз болғанын білдіреді.

228

Дегенмен сот әрі қарай мына үш тармақты анықтау-

ға тырысты. Біріншіден, ұсталған тауарлардың кеңінен сатылуына байланысты,

тұтынушы тауар белгісі иесі мен ұсталған тауарды сатушы арасында коммер-

циялық байланыс бар деп болжамайды.

229

Екіншіден, тіпті тауар белгісі иесінен

алынып, жауапкер дебрендинг (portakabin белгісін алып тастау) пен ребрен-

дингке (primacabin белгісімен) ұшыраған тауарларды сатылымға шығарса да,

кілтсөздерді қолдануға қарсы заңдық себептер болатын еді.

230

Үшіншіден, сот

«жауапкердің талапкерден басқа трейдерлерден келген ұсталған тауарды сат-

қаны нақты анықталмағанын» мәлімдеді. Сот «басқа тауарлардың көлемі мен

сапасы «тауар белгісі иесінің өз белгісі бойынша танылған репутациясына елеулі

зиян келтіру» тәуекелін болдырмайтын жағдайда кілтсөз ретінде пайдалануға

жол беріледі» деп қаулы етті.

231

8.3.6. Бәсеке туралы заң және параллель импорт

Еуропадағы сарқылу ережелеріне сай, кейбір фармацевтикалық фирмалар

нарыққа арзан бағамен сатылатын дәрілерді жеткізуді азайту арқылы парал-

лель сауданы шектеуге ұмтылды. In Sot. Lelos kai Sia EE v. GlaxoSmith Kline ісін-

де

232

Грекия нарығындағы тұтынушылардың ламикталға деген сұранысын қана-

ғаттандыру барысында «GSK фирмасының грек көтерме саудагерлерінің дәріге

сұранысын орындамауы үстем жағдайды пайдалану болып саналады» деп ше-

шім қабылдады. GSK фирмасы реттеуші контексті ескере отырып, «Грекиядағы

дәрі-дәрмектің бағасын бекіту өзінің заңды коммерциялық мүддесін қорғайды

және егер ол грек көтерме саудагерлерін қамтамасыз етуге міндетті болса, нә-

тижесінде ол бүкіл Еуропа нарығын Грекия билігі бекіткен бағамен сәйкестенді-

руге тура келетінін» мәлімдеді. Грекияның монополияға қарсы комитеті Еуропа

сотына бірнеше сауал жолдады. Сот «параллель импортты шектеу мақсатында

Еуропалық одақ шеңберінде тауарды жеткізуден бас тартуы әдетте үстем жағ-

дайды теріс пайдаланумен бірдей деп санайды, үстем жағдайға ие трейдер өзі-

нің заңды коммерциялық мүддесін қорғаудан мұндай бас тартуды ақтай алатын

жағдайлар бар» деп қаулы етті. Ең маңыздысы, сот «қарапайым тапсырыс» пен

«ерекше тапсырыстың» (мүше-мемлекеттердегі бұрынғы іскерлік қатынастар

мен нарық талаптарын ескере отырып бағаланады) аражігін ажыратып бер-

ді. Сот «қарапайым тапсырысты орындаудан бас тарту үстем жағдайды асыра

пайдалану болып саналатынын, дегенмен төтенше тапсырысты орындаудан бас

тарту, яғни басқа нарықтарға дәрі-дәрмектерді (қымбатырақ) экспорттаушылар-

ға «өзінің коммерциялық мүддесіне қайшы келмейтіндей, ақылға қонымды мөл-

шерде ғана қарсы тұруға» рұқсат етілетінін» мәлімдеді.

233

228

Сонда, [81].

229

Сонда, [84].

230

Сонда, [86]. Қараңыз: Viking Gas v. Kosan Gas A/S, Case C-46/10 [2011] ECR I–6161, [AG31]. Бұл

мәлімдемелерге қарамастан, Тауар белгісі туралы заңда барлық тауар белгілері алынған тауарларды

қайта сатуға қарсылық білдіру үшін негіз жоқ.

231

Portakabin Ltd v. Primakabin BV, Case C-558/08 [2010] ECR I–6963, [91].

232

Sot. Lelos kai Sia EE v. GlaxoSmithKline Anonimi Emporiki Viomikhaniki Etairia Farmakeftikon

Proionton, Case C-468/06 [2008] ECR I–7139 (Еуропа соты, Үлкен палата). Қараңыз: Stothers, 254–62.

233

Sot. Lelos kai Sia EE v. GlaxoSmithKline Anonimi Emporiki Viomikhaniki Etairia Farmakeftikon

Proionton, Case C-468/06 [2008] ECR I–7139 (Еуропа соты, Үлкен палата).

370

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Сарқылу құқығына жанама түрде қатысты болса да, Еуропа соты қымбат бренд

тауарларға қатысты дистрибьюторлық жеткізу жүйесінің ережесін бекітті. Бұл

дистрибьюторлардың Amazon сияқты үшінші тараптың уеб-сайттарын өздерінің

қымбат тауарларын (бұл жағдайда парфюмерия) сату үшін пайдалануын шек-

тейді.

234

Егер кез келген шектеулердің мақсаты бренд тауардың қымбат, танымал

имиджін сақтау болса, онда келісім бойынша жасалған шектеулер де осы мақ-

сатқа сай келеді. Сонымен қатар жеткізушілер де объективті өлшемдер бойынша

іріктелсе, онда Еуропалық одақ туралы келісімнің 101(1) бабы бұзылмайды.

235

8.4. ТАУАР БЕЛГІСІ КӨРСЕТІЛГЕН ТАУАРДЫҢ ПАРАЛЛЕЛЬ ИМПОРТЫ ЖӘНЕ

ЗАТБЕЛГІДЕГІ АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ

Параллель импорттаушы тауарды қайта сату үшін затбелгіні қайтадан жапсыру

құқығына ие бола алады, алайда «меншік иесі затбелгідегі кез келген авторлық

құқыққа сүйене отырып импортты болдырмауы мүмкін бе» деген сұрақ туындай-

ды. Шамасы, параллель импорттаушы мұндай жапсырмалардың көшірмелерін

жасап немесе қайта басып шығатындықтан, авторлық құқық бұзылады. Дегенмен

жапсырмаға қатысты өзге тәсіл қабылданды. Мұны Christian Dior v. Evora ісінен

236

көруге болады, Christian Dior өзінің бейнелі белгі дизайнындағы авторлық құқық-

қа сүйене отырып, Evora компаниясын өзінің жарнама парақшасындағы белгіні

қолдануына кедергі жасауға тырысты. Еуропа соты мұндай жағдайда «делдалдың

жарнамасында қорғалған туындыларды көшіруге қатысты авторлық құқықты бұ-

зуға болмайды... бұл жағдай тауар белгісі иесіне де қатысты болады» деп қаулы

етті.

237

Сот «егер делдал авторлық құқық иесінің құқығын бұзбай, оның тауарының

репутациясына зиян келтірмесе, әдетте сол тектес бұйымдарды сату барысында

тауар белгісін пайдалана алады, бірақ делдалдар өздері жеткізген немесе сатқан

тауардың сапасы үшін өздері жауап беретінін» мәлімдеді.

238

8.5. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САРҚЫЛУ

2008 жылғы Тауар белгісі директивасының 7-бабы және 1994 жылғы заңның

12-бөлімі ЕЭА-да нарыққа әлі шығарылмаған өнімдерге қатысты жазылған.

239

ЕЭА елдеріне белгі иесі немесе соның келісімімен тауарды заң шеңберінде им-

порт нарығына шығарса, сол белгісі бар тауардың ЕО-дан тыс мемлекетте жа-

салғаны маңызды емес.

240

7-бапта егер өнім ЕЭА-дан тыс жерлерден импорт-

талса және тауар белгісі иесінің келісімімен ЕЭА нарығына әлі шығарылмаған

234

Coty Germany GmbH v. Parfümerie Akzente GmbH, Іс C-230/16, EU:C:2017:941 (Сәнді имидждің

сақталуы бәсекелестікті шектеуі мүмкін бе деген мәселе көтерілді).

235

Сонда, [22] (Осы ереже негізінде «кәсіпорындар мен... ЕО-ға мүше-мемлекеттер арасындағы

саудаға әсер етуі мүмкін қалыптасқан тәжірибелер мен олардың ішкі нарықтағы бәсекесін жою,

шектеулер мен қарсылықтары нарық талабына сай емес және тыйым салынады»).

236

Case C-337/95 [1997] ECR I–6013.

237

Сонда, [58].

238

Сонда, [59].

239

Ережелерде айтарлықтай айырмашылықтар болғандықтан, тауарлардың ЕЭА нарығына және

сыртқа қай уақытта шығарылатынын анықтау – маңызды мәселе. Қараңыз: Glaxo Group v. Dowelhurst

Ltd [2004] ETMR (39) 528, [2004] EWCA Civ 290.

240

Phytheron v. Bourdon, Case C-352/95 [1997] ECR I–1729, I–1748, 1748, [21].

371

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

жағдайда не болатыны туралы нақты нұсқаулар берілмеген. Біз қазір осы мәсе-

лені қарастырамыз.

8.5.1. Бұрынғы мәлімет (Background)

Директива қабылданғанға дейін халықаралық сарқылу мәселесі жекелеген

мүше-мемлекеттердің қарауында болды.

241

Комиссияның алғашқы ұсынысы құ-

қықтардың халықаралық сарқылуын көздейді, яғни тауар белгісі иелеріне олар-

дың келісімімен әлемнің кез келген елдерінде нарыққа шығарылған тауарларды

қайта сатуға қарсы болуға рұқсат етілмейді.

242

Кейіннен комиссия өз пікірін өз-

гертті және оған енгізілген ұсыныс «қоғамдастық» арқылы нарыққа шығарылған

тауарларға сарқылу принципін шектеді.

243

Бұл Еуропалық одақтан тыс нарыққа

шығарылатын тауарларға қатысты нақты ұстанымды көрсетпейді.

8.5.2. Silhouette фирмасы

Silhouette International v. Hartlauer ісінде

244

Еуропа соты директивасына сай

халықаралық сарқылу принципінің қолданылғанын анықтап, шешім қабылдауға

тиіс болды.

245

Silhouette фирмасы жоғары сапалы сәнді көзілдірік өндіріп, оны

дүниежүзі нарығына silhouette тауар белгісімен шығарған. Талапкер Австрияда

және басқа да елдерде тіркелген белгінің иесі болған. Silhouette фирмасы

Болгариядағы бір фирмаға ескірген көзілдіріктерді сатқан. Жауапкер Hartlauer

ескірген көзілдіріктерді Болгариядағы фирмадан алып, оны Австрияға импорт-

тап, қайта сатып отырған. Silhouette фирмасы Hartlauer-дің Австрия нарығын-

да көзілдірікті өз тауар белгісі бойынша сатуға тыйым салатын бұйрыққа қол

жеткізді. Ол тауарлар ЕЭА белгі иесінің немесе оның келісімімен шығарылмады

деген негізде жасалды. Осылайша, Silhouette өзінің тауар белгісі құқығын сар-

қыған жоқ. Silhouette фирмасы «Директивада мұндай құқықтар ЕЭА аясындағы

сауданың себебінен ғана сарқылуы мүмкін» деп сендірді.

Австрия Жоғарғы соты «ЕО заңнамасы мүше-мемлекеттердің тауарлары ЕЭА

нарығына шығарылған уақытта ғана құқықтың сарқылғанын көрсете ме, әлде

мүше-мемлекеттер тауарды ЕО-дан тыс мемлекеттерге шығарған кезде құқық-

тың сарқылатынын көрсете ме?» (көрсетуі мүмкін бе) деп Еуропа сотына сауал

жолдады. Сот директиваға сай, «мүше-мемлекеттер сарқылу мәселесін өздері-

нің ұлттық заңнамасында қарастырады» деген дәлелді жоққа шығарды. 1 және

241

EMI Records v. CBS United Kingdom, Case 51/75 [1976] ECR 811, 845.

242

[1980] OJ C 351/80, proposed Art. 6; for the Explanatory Memorandum. Қараңыз: European

Commission, Proposal for a First Council Directive to Approximate the Laws of the Member States Relating

to Trade-marks; Proposal for a Council Regulation on the Community Trade-Mark (November 1980)

COM(80) 635 nal. Қараңыз: Stothers, 335–6.

243

European Commission, Amended Proposal for a Council Regulation on the Community Trade Mark

(July 1984) COM(84) 470 nal; [1985] OJ C 351/80, 4; Stothers, 336–7.

244

Case C-355/96 [1998] ECR I–4799. Қараңыз: A. Carboni, ‘Cases about Spectacles and Torches: Now,

Can We See the Light?’ [1998] EIPR 471; Stothers, 342–4.

245

Еуропа еркін сауда қауымдастығы (EFTA) соты Mag Instrument v. California Trading Company

Norway, Case E–2/97 [1998] 1 CMLR 331, [28] ісінде өзгеше шешім қабылдады. Сот «сырттан келетін

тауарлардың өзіне қатысты халықаралық сарқылуды пайдалануын немесе пайдаланбауын

Еуропаның еркін сауда аймағы мемлекеттерінің өз еркіндегі мәселе» деп шешім шығарды. Бұл

шешім Silhouette аясында қайта сараланды: L’Oréal Norge AD v. Per Aarskog, Cases E-9/07 and E-10/07

[2008] ETMR (60) 943 (EFTA Ct).

372

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

9-түсіндірмелерді ескере отырып, сот «директиваның 5–7 баптары «тауар бел-

гісіне берілген құқықтарға қатысты ережелерді үйлестіру» ретінде түсіндірілуі

керек екенін» мәлімдеді.

246

Сонымен бірге ішкі нарықтың жұмыс істеуін қамта-

масыз ету үшін бірыңғай ереже белгілеу қажет болды. 7-баптың талабына сай,

«ЕО мүше-мемлекеттер тауар белгісі иелеріне ЕЭА-дан тыс елдерден (тіпті тауар

белгісі иесінің келісімі болса да) тауар белгісі бар тауарларды кіргізбеуге міндет-

тейтін» деген жалғыз ғана ереже болды.

8.5.2. Келісім

Silhouette ісі мүше-мемлекеттердің халықаралық сарқылу ережесін қолдан-

бауға тиіс екенін түсінгенмен, келесі логикалық мәселені түсіндіру үшін соттың

тағы бір шешімі қажет болды: ЕЭА нарығына тауарды импорттауға келісім деге-

німіз не? Zino Davidoff ісінде

247

судья Ладди тіпті тауар белгісі иесі ЕЭА нарығында

тауар белгісі иесі немесе оның келісімімен ЕЭА нарығына бұған дейін шығарыл-

маған тауарларды импорттауды тоқтататын құқығы болса, енді тауар белгісі иесі

сол құқықты өз келісімін берген жағдайда пайдалана алмайды. Ол сондай-ақ

ағылшын құқығы бойынша «ауызша немесе басқаша келісімге келсе және үшінші

тұлғаға тауарды сатуға шектелмейтін құқық беру арқылы тауарды тікелей неме-

се басқаша жолмен үшінші тұлғаға беруі» меншік иесінің келіскенін көрсетеді.

248

Судья Ладдидің түсіндіруі бойынша тауарды сату кезінде сатушыға ешқандай ке-

дергі мен шектеудің болмауы тауар белгісі иесінің сол тауарлардың әрі қарай

таралуына келісім бергенін растайды (тауарлардың ЕЭА нарығына импорттауды

қоса айтқанда). Яғни «тауар белгісі иесі тауарды Сингапур нарығына шығаруға

келісім берсе, ол тауарды ЕЭА нарығына да шығара алады» дегенді білдіреді.

Еуропа соты Silhouette ісіне сүйене отырып судья Ладдидің шешімін кері қай-

тарды.

249

Біріншіден, ол «директивадан бұл контексте өзара келісілген келісім

тұжырымдамасы болуға тиіс» деп санайды.

250

Екіншіден, сот «келісімнің нақты

болуы міндетті емес, әйтсе де ол түсінікті болуы керектігін» мәлімдеді. Дегенмен

бұл келісім ЕЭА нарығына тауарды біржақты импорттауға қарсылық білдіретін

басқаның құқығына қарсы негіздерді көрсетуге тиіс.

251

Демек, кейбір жағдай-

ларда келісім әртүрлі мерзімде, мысалы, тауарлар ЕЭА-дан тыс нарыққа шыға-

рылғанға дейін және шығарылған уақытта немесе шағарғаннан кейін жасалуы

мүмкін. Өзара келісімсіз тауарды ЕЭА нарығына шығаруға рұқсат берілмейді.

Іс жүзінде параллель импорттаушыға келісімді растайтын дәлелдер болмаған

кезде келісім бар деп сотты сендіруі өте қиынға соғады. Бір ғана мысал, тауар

белгісі иесі өз тауарының ЕЭА нарығына шығарылғанын білсе де, оған қарсы

болмаған.

252

246

Silhouette, Case C-355/96 [1998] ECR I–4799, [25].

247

Zino Davido v. A. & G. Imports [1999] 3 All ER 711.

248

Сонда, [38].

249

Joined Cases C-414/99 and C-416/99 [2002] Ch 109, [2001] ECR I–8691, [2002] 1 CMLR 1. Бұл тест

тауардың тікелей нарыққа (импортқа емес) шығарылуына келісімнің бар-жоғын бағалауға қатысты:

Makro v. Diesel spA, Case C-324/08 [2009] ECR I–10019. 8.2.2-бөлімді қараңыз.

250

Joined Cases C-414/99 and C-416/99 [2001] ECR I–8691, [43].

251

Сонда, [45].

252

Соттар кемінде екі істе мақұлданған келісімді анықтады: Corporation Habanos SA v. Mastercigars

[2007] EWCA Civ 176; Honda Motor Co. v. Naseem [2008] EWHC 338 (Ch). Бірақ салыстырыңыз: Roche

Products Ltd v. Kent Pharmaceutical [2006] EWCA Civ 1775. Қараңыз: Levi Strauss v. Tesco [2002] 3 CMLR

11, [2002] ETMR (95) 1153 (судья Памфри).

373

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

8.5.3. Келісімді дәлелдеу

Davidoff ісінің шешімінен көретініміздей, ЕЭА нарығына сырттан импорттал-

ған тауарды ЕЭА-да сатумен айналысып, келеңсіз жағдайға тап болған трейдер

тауар белгісі иесінен тауарды ЕЭА нарығында саудаға шығаруға келісім бергенін

дәлелдеуге тиіс. Van Doren + Q GmbH v. lifestyle + sportswear Handelsgesellschaft

mbH ісінде

253

Еуропа соты бұл ауыртпашылықты дәлелдеу мәселесі барлық

мүше-мемлекеттерге ортақ мәселе екенін мәлімдейді, бірақ ұлттық заң ЕЭА

шеңберінде тауардың еркін айналымына кедергі келтірмеуге тиіс екенін көр-

сетті. Калифорнияда орналасқан Stüssy Inc. компаниясы киімдерге арналған

stüssy белгісінің иесі, ал Van Doren компаниясы осы stüssy белгісі бар киімдерді

Германияға тасымалдайтын эксклюзив дистрибьютор болды. Lifestyle фирмасы

осы stüssy киімдерін Германияда саудаға шығарған, ал Van Doren компания-

сы «бұл әрекет арқылы тауар белгісі иесінің құқығы бұзылды» деп сотқа арыз

берген. Van Doren компаниясы тауардың АҚШ-тан келгенін мәлімдесе, Lifestyle

фирмасы ол тауарды ЕЭА ішкі нарығынан жеткізгенін айтты (тауар белгісі құқы-

ғы сарқылған), алайда өз жеткізушілерін атаудан бас тартты. Германия заңнама-

сына сәйкес, жауапкер өз құқықтарының сарқылғанын дәлелдеуге тиіс, деген-

мен Апелляция соты талапкерге бірнеше міндеттерді жүктеуге тырысты. Сотқа

«Еуропалық одақтың жұмыс істеу шартының 34-бабы ережеден алып тастауды

талап ете ме» деп сауал жолдады, соған сай, дәлелдеу ауыртпалығы жауапкерге

жүктеледі.

Біріншіден, сот «Германия құқығындағы дәлелдер ережесі қоғамдастық за-

ңына, соның ішінде директиваның 5 және 7-баптарына сәйкес келеді» деп қау-

лы қабылдады. Алайда сот «мұндай дәлелдеу ережесі «ұлттық нарықтардың

бөлінуінің нақты қаупіне» алып келуі мүмкін жағдайда саралауды қажет етуі

ықтимал екенін» мәлімдеді.

254

Мұндай жағдайларда Еуропалық одақ туралы ке-

лісімнің 34-бабы дәлелдеу ережесінің нақтылануын талап етеді және ұлттық сот-

тар дәлелденуге тиіс түрлі істерді бөліп қарастыруы қажет. Егер, нақтырақ айт-

сақ, онда бастапқыда тауардың ЕЭА-дан тыс сатылғанын дәлелдеу ауыртпалығы

белгі иесінің жауапкершілігінде болғанын; одан кейін параллель импорттаушы

өнімнің келесі импортына өз келісімін бергенін дәлелдеуге тиіс.

Сот мұндай бөлу тәуекелі туындауы мүмкін жағдайға мысал келтірді, бұл жал-

пы тәсіл ретінде жіктеледі, яғни еуропалық маркетинг ерекше бөлу жүйесі ар-

қылы жүзеге асырылады. Мұндай кезде параллель импорттаушыдан келісімді

дәлелдеуді талап ету – ол тауарды қайдан алғанын талап етумен парапар (және

осы жерден тауар белгісі иесінің эксклюзивті дистрибьюторлық жүйесіндегі құ-

қықбұзушылықтарды анықтау). Осындай жолмен анықтаудың нәтижесінде тауар

белгісі иесіне өзінің дистрибьюторлық жүйесінен жалған дистрибьюторды алып

тастауға және сол арқылы параллель импорттаушыға жеткізуді жалғастыруға

осылайша кедергі жасауға мүмкіндік берер еді. Сонымен қатар сот тауар белгісі

иесінен тауардың ЕЭА-дан тыс мемлекетте сатылғанын дәлелдеуді талап етеді.

Мұны тауардың алғаш рет сериялық нөмірмен немесе ЕЭА-дан тыс сатылғанын

көрсететін басқа да сипаттамалар арқылы дәлелдеуге болады.

253

Case C-244/00 [2003] ECR I–3051.

254

Сонда, [38]–[39].

374

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Oracle America Ltd v. M-Tech Data ісінде

255

Қытай, Чили, АҚШ нарығына өз тауар

белгісімен компьютер бөлшектерін шығаратын талапкердің арызы қаралды.

Жауапкер бұл тауарларды Біріккен Корольдікке импорттаған және үшінші тұл-

ғаға (талапкер атынан жұмыс істеуші) жеткізіп беріп отырған. Талапкер өз тауар

белгісінің құқығы бұзылғанын айтып, сотқа жүгінген кезде жауапкер «Oracle

компаниясы ЕЭА нарығын бөліп пайдалануы Еуропалық одақ туралы келісімнің

34 және 36-баптарына қайшы болғанын, сондықтан талапкердің тауар белгісі

құқығын талап етуі орынсыз» деп қарсы шағым айтты. Жауапкер бұл тауарлар

Oracle компаниясының ЕЭА нарығына шығаруға рұқсат бермегенін білмегені жа-

йында дәлел ұсынды. «Диск саудасы мен компьютер жабдықтары дүниежүзілік

нарықты қамтитындықтан, Oracle компаниясы ЕЭА нарығына шығарылған дискі-

лердің сериялық нөмірлерінің тізімін жасап, өз әріптестерін ақпаратпен хабардар

етіп қоюына болар еді. M-Tech Oracle Еуропада өзінің заңды өнімдерін рұқсатсыз

сатпау үшін мұны жасаудан бас тартқанын» мәлімдеді.

256

Өкінішке қарай, M-Tech

фирмасы Oracle компаниясының дұрыс ақпарат бермеуінің салдарынан саудаға

әсер етуі мүмкін кедергілерді дәлелдеп бере алмады.

257

2008 жылғы Тауар белгісі

директивасының 5-бабы «Еуропалық одақ туралы келісімнің 34 және 36-бапта-

рының құрылымы ретінде шығарылуға тиіс болжамды шектеу негізінде жасады»

деп көрсетуге тырысты.

258

Бірінші қарарда судья Китчин қорғанысты кері қайтар-

ды, алайда апелляция кезінде Апелляция соты «қорғау даусыз емес деп есепте-

ді, сондықтан іс сотқа берілуге тиіс екенін» мәлімдеді. Жоғарғы соттың апелля-

циялық қарауынан кейін бірінші шешім қайта күшіне енді. Сотпен келіскен лорд

Сампшн ЕЭА нарығына шығарылған және шығарылмаған тауарларға қатысты

ережелер арасындағы айырмашылықты түсінгеннен кейін дәлелді қорғаныстың

болмағаны анықталды. Жауапкер қарсылық білдірген мінез-құлық – «[талапкер]

іске асыруға ұмтылған ерекше құқықтың кепілі»,

259

атап айтқанда, EЭA-да алғаш-

қы саудаға қарсы әрекет етудің абсолюттік құқығы болды. Сонымен, қорғаныс

жүзеге аспағандықтан, сотқа жүгіну қажет болмады.

8.5.4. Бәсеке ережелері

Егер тіпті халықаралық сарқылу ережесінің жоқ екені анық болса да,

Еуропалық тауар белгісі саясаты мен Еуропалық бәсеке туралы заңына, әсіресе

Еуропалық одақтың жұмыс істеу шарты 101-бабының өзара байланысына қа-

тысты шешілмеген мәселелер бар. Сот соңғысының өзектілігін Javico v. Yves St

Laurent ісінің шешімінде анық көрсетті.

260

Бұл жағдайда Yves St Laurent компа-

ниясы Javico компаниясымен арадағы дистрибьюторлық келісімшартты тоқта-

туға әрекет жасады. Javico компаниясы тауарларды Ресей мен Украинада ғана

сатуға міндетті болды, өйткені кейбір өнімдердің қандай да бір жолмен Біріккен

Корольдік нарығына да жеткені анықталды. Версаль апелляция соты «81-бап

(қазіргі 101-бап) мұндай келісімшарттарға тыйым салуы мүмкін бе?» деген ке-

ңес үшін Еуропа сотына жүгінді. Сот «келісімнің мақсаты – бәсекені шектеу» деп

255

[2012] UKSC 27.

256

Сонда, [9]. Істі қарау мақсатында сот бұл шынымен де солай деп ойлады.

257

Егер солай болса, ол Еуропалық қорғанысқа сүйене алады. Қараңыз: [11].

258

Сонда, [11].

259

Сонда, [24].

260

Javico International and Javico AG v. Yves St Laurent Parfums SA, Case C-306/96 [1998] ECR I–1983.

375

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

қаулы етті, сондықтан келісімнің ЕО мүше-мемлекеттер арасындағы саудаға әсе-

рі қандай болғанын анықтау – маңызды мәселе. Егер келісім тауарларды ЕЭА-ға

импорттауға тыйым салса, онда ол ЕЭА-дағы бәсекелестікті шектеу мақсаты ре-

тінде саналып, келісім күшін жояды. Алайда келісімде «мұндай жағдайда аумақ-

тан тыс (ЕЭА аумағында және одан тыс) ешқандай сауда-саттық жасалмайды»

деп нақты көрсетілген. Нәтижесінде сот «келісімнің «әсері» қандай болды» деген

сауал қойды. Бұл экономикалық контексті, атап айтқанда, тараптардың қарас-

тырылып отырған нарықтағы салыстырмалы жағдайы мен маңызын бағалауды

қамтиды. Бірақ маңызды салдары болмаса, келісім тоқтатылмайды және күшін

де жоймайды. Егер ЕО нарығы олигополистік немесе бағада айтарлықтай айыр-

машылық болса, даулы келісімнің ықтимал әсерін зерттеу керек. ЕО аясынан тыс

нарық ЕО шеңберіндегі нарықпен салыстырғанда едәуір аз болса, онда оның

әсері де аз болуы мүмкін. Дегенмен мұндай істерді қарастыру ұлттық деңгейдегі

соттардың міндетіне жатады.

Silhouette ісінде Еуропа соты Тауар белгісі туралы заңы меншік иесіне бәсеке

саласындағы саясатты сараптау кезінде ЕЭА-дан тыс нарыққа шығаруға мүмкін-

дік беруі керек екенін нақты көрсетті. Сот Javico ісінде бәсекелестік сауда саяса-

тын саралай отырып, «ЕЭА нарығына тыйым салатын келісімдер Еуропалық одақ

туралы келісімнің 101-бабына (бұрынғы ЕҚ 81-бабы және келісімнің 85-бабы)

қайшы келетінін» мәлімдеді. Байқағанымыздай, екі саясат бір-біріне қайшы

келеді және өзара ортақ мәміле Javico фирмасының тәжірибесін шектеулі қол-

дану арқылы ғана жүзеге асырылады. Кез келген жағдайда Davidoff екі себеп-

пен Javico-ның қолданылу аясын шектейді: біріншіден, «келісім» ұғымы (және

дәлелдеу ауыртпалығы жөніндегі сұрақтар) тауар белгісі иесі ЕЭА нарығы им-

портындағы өзінің тауар белгісі құқығын келісім арқылы шектемеуге тиіс екенін

көрсетеді, осылайша, 101-бабының талабын бұзбай әрекет етуге (бұл біржақты

актілерге емес, келісімдерге қатысты) болады; екіншіден, тіпті келісімде ЕЭА-дан

тыс аймаққа сатылған тауарларды ЕЭА қайта сатпауға міндеттесе де, мұндай ес-

керту Тауар белгісі туралы заңына сәйкес, меншік иесінің құқықтарына қатысты

жоғарыда айтылған бәсекеге әсер етпейді.

261

8.5.5. Реформа

Silhouette ісінің шешімінен кейін Еуропалық комиссия халықаралық сарқы-

луға қатысты ережелерді реформалау туралы мәселе көтерді. Ол халықаралық

сарқылуға өтудің экономикалық салдарына зерттеу жүргізуді тапсырды, ол, өз

кезегінде, бұл мәселелердің күрделі екенін (бағаға ғана емес, сонымен қатар

өнімнің сапасы немесе сатудан кейінгі қызмет сияқты мәселелерге де әсер етуі

мүмкін) және режимнің өзгеруінен тұтынушыларға баға жеңілдіктері шектеулі

болуы мүмкін (кейбір секторларда 2%-ға дейін) екенін көрсетті.

262

Содан кейін

комиссия ЕО-ға мүше-мемлекеттермен және мүдделі тараптармен кеңейтілген

кеңестер өткізді. Мысалы, халықаралық сарқылуды белгілі бір тауарларға ғана

261

Commission Sta Working Paper, Possible Abuses of Trade Mark Rights within the EU in the

Context of Community Exhaustion (мамыр 2003 жыл) SEC(2003) 575 (Қазіргі құқықтық ұстанымды

қанағаттанарлық деп санау).

262

National Economic Research Associates/SJ Berwin, The Economic Consequences of the Choice of

Regime of Exhaustion in the Area of Trade Marks: 262 National Economic Research Associates/SJ Berwin,

The Economic Consequences of the Choice of Regime of Exhaustion in the Area of Trade Marks:

376

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қатысты қолдану сияқты (фармацевтикалық өнімдер және дыбыстық жазба

өнімдерін қоспағанда) түрлі ықтимал нұсқалар ұсынылды.

263

Алайда 2000 жыл-

дың мамырында комиссия осы салаға қатысты қандай да бір шаралар ұсынбау

туралы шешім қабылдады.

Брекситтің бұл пікірталастарды қайта бастағаны таңғаларлық жағдай емес.

Егер Біріккен Корольдік ЕО құрамынан шығып, ЕЭА-дан кететін болса, онда ай-

мақтық сарқылудың жалпыодақтық тұжырымдамасы бұдан былай қолданыл-

майды. Болашақта қабылданатын модельдерді таңдау (i) ЕО-мен кез келген ал-

дағы уақыттағы сауда келісімі шеңберінде аймақтық сарқылуды жалғастыруды

да қамтиды; (ii) ішкі нарыққа шығарылған тауарларды ғана бақылау құқығы сар-

қылады, яғни ұлттық сарқылу құқығының шектеулі ұғымын қабылдау; (iii) немесе

келісімге дейінгі халықаралық сарқылу мәселесіне қайта оралу.

264

9. ӨЗ ОЙЫН ЕРКІН БІЛДІРУ

Алдыңғы талдау тауар белгілері мен бәсеке туралы заң арасындағы байла-

нысты қарастырады. Қарастырылатын соңғы мәселе – экспрессивті құндылықтар

немесе жазба/мәтін көздеген мүдде мен Тауар белгісі туралы заң арасындағы

байланыс. Цифрлық технология мен әлеуметтік медиа бұл интерфейстің маңы-

зын арттырды. Сурет, пародия, ән немесе сатиралық блогтардағы посттар бұл

белгіні кәсіпорынның қоршаған орта саясатын немесе қызметкерлердің қарым-

қатынасын сынау мақсатында пайдаланылуы мүмкін. Тауар белгілері әлеуметтік

маңызы бар ыңғайлы тіркелім ретінде жұмыс істейтіндіктен, сыншылар табиғи

отын, бағалы заттар немесе темекі индустриясы сияқты тұтас секторды сынауға

арналған жетекші брендтерді пайдалана алады. Тауар белгісі туралы заңда осы

сияқты қайшылықтарға жауап берудің екі әдісі кездеседі.

265

Алғашқысы – қол-

даныстағы ережелерді белгілі бір дау туындаған жағдайда, өз ойын еркін біл-

діруге қатысты қолдану. Сын коммерциялық мақсатта пайдаланылмауы мүмкін,

сондай-ақ референтті пайдалану немесе дәлелді себеп сияқты қорғаныс қол-

жетімді болуы ықтимал. Екіншісі – сөз бостандығын қорғайтын нақты заңнама

әзірлеу.

266

Олардың әрқайсысының өз артықшылықтары мен кемшіліктері болса

да, ЕО заңнамасы бірінші тәсілге артықшылық береді.

Жалпы алғанда, тауар белгісі құқықтарында өз ойын еркін білдіруге қарсы

шектеулер сирек қойылады. Мысалы, компанияны немесе оның өнімін сынау

263

Select Committee on Trade and Industry, Eighth Report: Trade Marks, Fakes and Consumers (8 July

1999).

264

M. Mimler, The Eect of Brexit on Trademarks, Designs and Other ‘Europeanized’ Areas of Intellectual

Property Law in the United Kingdom (BIICL, Paper № 7, December 2017) 10–11.

265

W. Sakulin, Trade Mark Protection and Freedom of Expression (2010); R. Burrell and D. S. Gangjee,

‘Trade Marks and Freedom of Expression: A Call for Caution’ (2010) 41 IIC 544; L. P. Ramsey, ‘Reconciling

Trade Mark Rights and Free Expression Locally and Globally’, in D. Gervais (ed.), International Intellectual

Property: A Handbook of Contemporary Research (2015) 341; S. Jacques, ‘A Parody Exception: Why Trade

Mark Owners Should Get the Joke’ [2016] EIPR 471 (Еуропалық одақтың авторлық құқық заңына ұқсас,

Тауар белгісі туралы заңындағы пародиялық ережеден тыс жағдайды қарастыру).

266

Мұны кейбір АҚШ соттары дұрыс деп қабылдайды. Сараптаудың екі кезеңінен өткен Rogers

v. Grimaldi, 875 F 2d 994 (2nd Cir. 1989) ісін қараңыз, ((і) туындының «көркемдік маңызы» болмаған

жағдайда ғана немесе (ІІ) егер ол коммерциялық дереккөзге не мазмұнына байланысты тұтынушы-

ларды шатастыруға алып келсе, белгіні пайдалану шектеледі).

377

ТАУАР БЕЛГІСІН ҚОРҒАУ

үшін тауар белгісін пайдалану әдетте тауар белгісі құқықтарын бұзу болып са-

налмайды. Өйткені мұндай нақыштар «сауда барысындағы»

267

әрекеттерге де,

тауарлар мен қызметтердегі қолдануға да жатпайды.

268

Сонда қайсысына жатуы

мүмкін? Тауарлар мен қызметтердің артықшылықтарын бағалау тауар белгіле-

рін пайдалана алады, бірақ бұл әрекет баспагердің тауарына «қатысты» (тауар

белгісі иесінің тауарларын белгілеу үшін) болмайды. Белгіні суреттің (Warhol

компаниясының сорпаға арналған ыдыстарындағы танымал campbell суреттері

сияқты) немесе поп-әндердің тақырыбы ретінде пайдалану кезінде (Undertones

тобының Mars Bars әніндегідей немесе Aqua атты скандинавиялық ән-би тобы-

ның Barbie Girl өлеңінде барби тауар белгісін пайдаланғаны сияқты) құқықбұзу-

шылықтың болғаны немесе болмағаны – ол жағы әлі белгісіз.

269

«Бұл әрекеттер

сауда барысында орын алады» деген болжамға сүйене отырып,

270

«Сурет салу

мен әнге (яғни айрықша белгі ретінде) қатысты (айырықша белгілер болған-

дықтан) пайдалану болды ма?» деген маңызды сауал туындайды. Бұл жағдай-

да жауапкершілік мұндай қолданулар әділетсіз артықшылықты пайдаланғанына

немесе campbell белгісінің репутациясына зиян келтіргеніне, сондай-ақ ол «дә-

лелді себепке» де байланысты болады.

271

Біз 38-тарауда «дәлелді себеп» өз ойын

еркін білдіруі үшін арнайы орын қалдыратынын мәлімдедік. Біз, жоғарыда атап

өткендей, қазіргі ЕО-ның тауар белгілері туралы заңнамасында, құқықбұзушы-

лық пен қорғаныс туралы ережелерді қоса алғанда, «негізгі құқықтар мен еркін-

діктерді, атап айтқанда, өз ойын еркін білдіруді толық құрметтеуді қамтамасыз

ететіндей түрде қолданылуға тиіс» деген нақты нұсқау бар.

272

Көп жағдайда Тауар белгісі туралы заң өз ойын еркін білдіруге зиян келтір-

меуге тиіс болса да, кейде трейдер тауар белгісі құқығын бұзатын экспрессивті

нақыштағы тауарларды сата алады. Мысалы, тауар белгісін пародиялайтын фут-

болкаға «Форд» компаниясының Ford сөзі жазылған көк түсті, сопақ логотипіне

ұқсатып Fraud сөзін пайдаланған. АҚШ-тың прецеденттік құқығынан алынған

тағы бір мысал, chewy vuitton атауымен сатылған иттерге арналған ойыншық-

тарды бірден louis vuitton белгісіне жасалған пародия деп түсінуге болады.

273

Мұндай жағдайларда Тауар белгісі туралы заңы сөз бостандығына қайшы келуі

мүмкін (әсіресе Louis Vuitton 24-сыныпты «тоқыма өніміне» немесе 28-сыныпты

«ойыншықтарға» байланысты тауар белгілеріне қатысты құқыққа ие болса).

274

Мұнда 1994 жылғы заңның 10(2) немесе 3-бөлімі бойынша жауапкершілік бо-

луы мүмкін бе? Егер олай болса, онда бұл жағдайларда ұлттық, аймақтық немесе

267

Unilever v. Grin [2010] EWHC 899 (Ch), [11]–[14] (судья Арнольд).

268

Сонда, [15].

269

Mattel, Inc. v. MCA Records. 296 F.3d. 894, 902 (9th Cir. 2002).

270

Case C-206/01 [2002] ECR I–10273, [40]. Қараңыз: Travelex Global and Financial Services Ltd &

Interpayment Services Ltd v. Commission, Case T–195/00 [2003] ECR II–1677, [93]–[104]; cf. Arsenal v.

Reed, Case C-206/01 [2002] ECR I–10273, [AG63].

271

38-тарау, 2.5-бөлімді қараңыз.

272

2015 жылғы Тауар белгісі директивасының 27-түсіндірмесі; Еуропалық одақ тауар белгісі рег-

ламентінің 21-түсіндірмесі.

273

Louis Vuitton Malletier v. Haute Diggity Dog, LLC, 507 F.3d. 252 (4th Cir. 2007).

274

W. Sakulin, Trademark Protection and Freedom of Expression (2011); W. Sadurski, ‘Allegro without

Vivaldi: Trademark Protection, Freedom of Speech, and Constitutional Balancing’ [2012] EUConst 456;

L. Ramsey and J. Schovsbo, ‘Mechanisms for Limiting Trade Mark Rights to Further Competition and Free

Speech’ (2013) 44 IIC 671; R. Burrell and D. Gangjee, ‘Trade Marks and Freedom of Expression: A Call for

Caution’ (2010) 41 IIC 544.

378

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

халықаралық құқықта мойындалған негізгі бостандыққа жүгіну мүмкіндігі бар.

275

Burrell және Gangjee істі өз ойын еркін білдіру құқығына сүйене отырып қарау

«көптеген қателіктерге алып келеді» деп санайды және мұндағы мәселе (және

мәселені шешу) «әлсірету» мен шатастырудың кеңейтілген тұжырымдамалары

арқылы тауар белгісі құқығын проблемалық және негізсіз түрде кеңейтуден

туындаған деп болжайды. Сонымен қатар олар өз ойын еркін білдіру құқығы-

на жүгіну Тауар белгісі туралы заңның қолданылу аясын кеңейтудің жағымсыз

салдарларына қарсы тұру үшін жеткіліксіз болуы мүмкін деп санайды (басқа-

лармен бірге), ортақ құқықтың кейбір судьялары ағылшын соттарында Адам

құқықтары туралы еуропалық конвенцияның 10-бабын қабылдамағанын атап

өтті. Нәтижесінде олар осы қиындықтарды өз ойын еркін білдіруді пайдалана

отырып, белгілі бір категорияларды алып тастау («пародия» сияқты) арқылы

жеңілдете алады, мұндай стратегияның өзіндік мәселелері (еркіндікке қатысты)

болады.

275

Human Rights Act 1998, s. 12; EU Charter, Art. 11; ECHR, Art. 10. Қараңыз: L. Zelechowski,

‘Invoking Freedom of Expression and Freedom of Competition in Trade Mark Infringement Disputes:

Legal Mechanisms for Striking a Balance’ (2018) ERA Forum, available online at https://link.springer.com/

article/10.1007/s12027-018-0498-3.

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ

ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

1. Кіріспе

2. Меншік құқығы

3. Қолдану түрлері

4. Қолданудағы шектеулер

1. КІРІСПЕ

Тіркелген тауар белгісі туралы заңның пайда болуына жосықсыз бәсеке

(passing off) себеп болған, сондықтан жосықсыз бәсеке құқығынан туындайтын

шектеулердің ұзақ уақыт бойы ықпал етіп келгені таңғаларлық емес. Осындай

шектеулердің бірі – жосықсыз бәсеке тауар белгісіндегі меншікті қорғамайтыны;

жосықсыз бәсеке трейдердің мүліктік мүддесін ғана, атап айтқанда, «гудвилін»

бұрмалаудан қорғайды. Тіркелген тауар белгісі туралы заң мұндай шектеулерден

біртіндеп арыла бастады (қазіргі кезде тауар белгісі меншіктің нысаны ретін-

де қарастырылады),

бірақ тауар белгісін қолдануға қатысты құқық әлі де тауар

белгісі иесінің меншігіндегі өз алдына дербес актив екенін толық мойындамай

отыр.

Бүгінде тауар белгісі компанияның балансын да қамтиды,

алайда тауар

белгісін пайдалануға қатысты құқықтық шектеулер әлі де бар. Бұл тарауды тауар

белгісіндегі меншікті қарастырудан бастаймыз, сондай-ақ тауар белгісін бірле-

сіп иелену мәселесіне көбірек көңіл бөлеміз. Тауар белгісін қолдану жолдарын

қарастырғаннан соң, тауар белгісін пайдалануда туындайтын шектеулерге тере-

ңірек тоқталамыз.

Бұл мәселелерге терең бойламас бұрын, британиялық тауар белгісін қолда-

ну 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңмен реттелетінін, сондай-ақ Еуропалық

одақ тауар белгісі регламенті (2017/1001) Еуропалық одақтың тауар белгілерін

ішінара ғана реттейтінін айта кеткен жөн. ЕО заңнамасында трансфер, құқық-

ты басқаға беру, бағалы қағаздар, өсиет жарлығы мен дәрменсіздік саласында-

ғы нормалар әлі үйлесім таппаған, сондықтан регламенттің жобасын әзірлеген

мамандар «Еуропалық одақтың тауар белгілеріне қатысты транзакцияны осы

TMA 1994, s. 22 (жеке меншік); EUTMR, Art. 19 (меншік құқығының объектісі). АҚШ-тағы осыған

ұқсас мәселелер жөнінде қараңыз: L. Johnston, «Drifting towards Trademark Rights in Gross» (1985) 85

TM Rep 19.

DTI, Reform of Trade Marks Law (1990 Cm. 1203), [4.34]–[4.39]; K. Lupton, «Trade Marks as Property»

(1991) 2 AIPJ 29. Атап айтқанда: B. Sherman and M. Power, «Law, Accounting and the Emergent Positivity

of Intangible Property» (1994).

S & LS 477; P. Cussons, «Trade Marks on the Balance Sheet», in D. Campbell, H. Harmeling, and

E. Keyzer (eds), Trademarks: Legal and Business Aspects (1994), 235.

380

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

одаққа мүше-мемлекеттердің құқықтарымен реттеген жөн» деген шешім қа-

былдады. Демек, Еуропалық одақтың тауар белгісіне қатысты дауды тауар белгі-

сінің меншік иесі тұратын елдің құқығымен реттеуге болады.

2. МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ

2.1. ИЕЛЕНУ ҚҰҚЫҒЫ

Тауар белгісінің иесі дегеніміз – сол тауар белгісін ресми тіркеген тұлға.

«Өнертапқыш» және «құқығы бар тұлға» ұғымын патентке өтінім бергенге де-

йін (және соған қарамастан) болған субъектілер ретінде мойындайтын патенттік

құқықтан айырмашылығы 1994 жылғы заң тұжырымдамасына сай, тауар белгі-

сі өтінім бергенге дейін меншік иесі бола алатынын мойындамайды. Қысқаша

айтқанда, 1994 жылғы заң бойынша тауар белгісін бірінші тіркеген тұлға тауар

белгісі иесінен сәл ғана өзгеше және жалғыз иесі болып саналады. Тауар белгісін

тіркеуге өтінішті бірнеше тұлға қатар берсе, тауар белгісін тіркеу туралы шешім

олардың өтініштер жарамсыздығының салыстырмалы негіздері адалдық талап-

тарына сәйкес негізде қабылданады.

2.2. БІРЛЕСІП ИЕЛЕНУ

Екі немесе одан көп тауар белгісін қолдану барысында туындауы мүмкін мә-

селенің бірі – тауар белгісін бірнеше тұлғаның иеленуі. Мұндай жағдайда «бір-

лесіп иеленушілердің бірі тауар белгісін өзге бірлесіп иеленушінің келісімінсіз

пайдалана ала ма» деген сұрақ туындайды. Бұл екі немесе одан көп тіркелген

тауар белгісі иелерінің арасында келісім болмаған жағдайда, 1994 жылғы Тауар

белгісі туралы заңда «әр иеленуші тіркелген тауар белгісінің бөлінбейтін тең үле-

сіне құқылы» деп жазылған.

Бұл әрбір иеленушіге «өзінің немесе оның агентте-

рінің өз мүддесі үшін және олардың келісімінсіз немесе басқа адамдарға алдын

ала есеп бермей-ақ, тіркелген тауар белгісін бұзуға тең болатын кез келген іс-

әрекетті жасауға» рұқсат етілетінін білдіреді.

Бірақ иеленушілердің әрқайсысы-

ның құқығы мен қорғанысына қойылатын шектеулер бар, мысалы, басқа бірлес-

кен иеленушілердің келісімінсіз үшінші тұлғаға осы тауар белгісін пайдалануға

рұқсат бере алмайды.

EUTMR, Art. 19(1). Қараңыз: EUTMR, Art. 23(2) (өндіру); Art. 24(1) (Төлем қабілетсіздігі туралы

қолданылатын ережелер борышкердің «негізгі мүддесі» бар мемлекетке қатысты болуы керек).

Шын мәнінде, өтінім беріледі және құны бар меншік объектісі ретінде қарастырылады, тіп-

ті Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенцияға (ECHR) сай қорғалады: Anheuser-Busch v.

Portugal, App. № 73,049/01 [2007] EHRR (36) 830, [2007] ETMR (24) 343.

TMA 1994, s. 23.

TMA 1994, s. 23(3).

TMA 1994, s. 23(4).

381

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

3. ҚОЛДАНУ ТҮРЛЕРІ

Тауар белгісін қолданудың бірнеше жолы бар.

Әдетте ең кең тараған әді-

сі – тауар белгісі иелерінің өзінің қолдануы. Сондай-ақ тауар белгісіне құқықты

үшінші тұлғаға беруге, үшінші тұлғаның пайдалануына рұқсат беруге, кепілдікке

қоюға немесе үшінші тұлғаның меншігіне (қайтыс болған немесе банкрот бол-

ған жағдайда) беруге болады.

Енді осылардың әрқайсысына тоқталып өтейік.

3.1. ӨЗІНДІК ҚОЛДАНУ

Тауар белгісін қолданудың кең таралған жолдарының бірі – тауар белгісі ие-

сінің өзінің пайдалануы. Мұндайда әдетте тауар белгісі иесі тауарды өзі өндіреді,

оған белгі салады және тауарды өзі сатады. Бірақ тауар белгісі иесі осы жұмыс-

тардың бәрін өзі атқара алатынына қарамастан, ол үшінші тұлғаның қызметін

пайдаланатын жағдай жиі кездеседі. Мысалы, тауар белгісі иесі өзінің тауар

белгісін тауар өндіретін өзге тұлғаның («уағдаласқан өндірушінің») тауарына

қолдануы мүмкін. Мұндай жағдайларда белгі тауар белгісі иесі тауарды дайын-

дағанын көрсету үшін пайдаланылмайды; ол белгі тауардың таңдалғанын және

тауар белгісі иесі мақұлдағанын көрсетеді.

Жалпы, бұлай ынтымақтасып жұмыс

істеуге еш кедергі жоқ. Алайда «егер екі тараптың ынтымақтастығы тоқтаса, мә-

селен, тараптардың бірі банкрот болса немесе келісімшарттағы міндеттемесін

орындамаса, тауар өндіруші бұдан былай өзінің тауарын тауар белгісі иесінің

рұқсатынсыз сата ала ма» деген сұрақ туындайды.

Тауар белгісі иелері тауарды нарыққа шығарған кезде бірқатар стратегия-

ларды пайдаланады. Көбіне олар тауарының нарыққа қай жолмен болса да

шыққанына қуанып жатады. Алайда кейде тауарының құнын түсіріп алмау үшін

кейбір тұлғаларға оның сатылуына шектеу қоюы мүмкін. Парфюмерия өндіру-

шілердің көбі супермаркет сияқты сауда орындарын сауда үшін қолайлы жер

деп қарастырмайды.

Тауар Еуропалық Экономикалық Аймақтың (ЕЭА) нарығына шыққаннан соң,

тауар белгісі иесінің құқығы сарқылады. Сондықтан тауар белгісімен таңбалан-

ған тауарды жеткізуші дистрибьютор сол тауарды әрі қарай сату үшін тауар

белгісі иесінен рұқсат алуға міндетті емес. Дегенмен тауар белгісі иесі дис-

трибьюторлардың тауар белгісін пайдалану барысын бақылап отырғысы ке-

луі де мүмкін. 41-тарауда байқағанымыздай, дистрибьютордың тауар белгісін

тауарды жарнамалауда және басқа уақыттарда да пайдалануына қойылатын

шектеулер бар.

Тауар белгісін қолдану барысында туындайтын көптеген мәселелер жөнінде қараңыз: N. Wilkof,

Trade Mark Licensing (2005).

TMA 1994, s. 24(1); EUTMR, Art. 24 (банкроттық).

Шынында да, судья Миллет тауар белгісі иесі «бір компания жасаған, екінші компания құ-

растырған, үшінші компанияның тауар белгісімен таңбаланып, төртінші компания сатуға шығарған

тауарға құқығын сақтауы мүмкін екенін» мәлімдеген. Accurist Watches v. King [1992] FSR 80, 88.

As in Accurist Watches, сонда. (Өндірушінің құқықтық титулды сақтап қалу туралы ескертпені

жүзеге асыру тәртібімен сатуы); N. Wilkof, Trade Mark Licensing (2005), ch. 8.

Сонда, ch. 7.

382

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

3.2. МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН БАСҚАҒА БЕРУ

3.2.1. Тіркелген тауар белгісі

Құқықты басқаға беру – тауар белгісіне (немесе өтінімге) меншік құқығын

үшінші тұлғаға беру. Меншік құқығын басқаға берудің нәтижесінде құқықты ал-

ған тұлға құқықты берген тұлғаның құқығына ие болады және тауар белгісін

ендігі жерде өз қалауынша қолдана алады. Лицензиар лицензия бергенде тауар

белгісіндегі өз мүддесін сақтап қалатын болса, құқықты басқаға беруде құқық

беруші мүддесінен бас тартады және осы тауар белгісіне қатысты жауапкерші-

лігі де тоқтайды.

Тіркелген тауар белгілері активтер ретінде жиі қарастырылатындықтан, бұл

құқықты басқаға беруді шектейді.

Жосықсыз бәсеке мен тіркелген тауар белгісі

арасындағы үлкен айырмашылық – осы. Тіркелмеген белгі иесі белгі пайдала-

нылған кәсіпорынның гудвилін беру арқылы ғана белгінің артықшылығын көр-

сете алады.

Ортақ құқықтағы тауар белгісіне қатысты бұл норма тауар белгісін

қорғау керек, себебі ол тұтынушы үшін тауардың шыққан жері болып саналады

деген көзқарастан туған. Осындай логикаға сүйенсек, егер тауар белгісіне құ-

қықты басқаға беруге рұқсат етілсе, тауар мен қызмет түрінің шығу тегіне қа-

тысты шатасу туындар еді. Тіркелген тауар белгілері көбінесе активтер ретінде

қарастырылатындықтан, шектеуді азайтады.

Құқықты басқаға беру толық немесе шектеулі сипатта болуы мүмкін. Ұлттық

тауар белгісі, тауар белгісі тіркелген тауар мен қызметтердің бөлігіне қатысты

пайдаланудың шектеулі тәсілі ретінде тағайындалуы мүмкін

немесе география-

лық жағынан

(Еуропалық одақ туралы келісімді сақтай отырып) тауар мен қыз-

меттердің бір бөлігіне қатысты берілуі мүмкін.

Ал ЕО тауар белгісі «тауардың

бәріне және бүкіл Еуропалық одаққа жарамды» болуға тиіс.

Құқықты басқаға беру жарамды болуы үшін ол жазбаша түрде рәсімделуі ке-

рек және құқықты басқаға беруші қол қоюға тиіс. Еуропалық тауар белгісіне құ-

қықты басқаға беру келісімшартына тараптардың бәрі қол қоюы қажет.

Тауар

белгісі немесе өтінімнің бірнеше бірлескен иеленушісі болса, әрбір иеленуші өз

үлесіне ғана құқықты бере алады және ол үшін басқа бірлескен иеленушілердің

келісімін алуға міндетті.

Тауар белгісіне құқықты толық беру үшін бірлескен ие-

ленушілердің бәрі бірауыздан келісуі керек және бәрі қол қоюы керек. Құқықты

басқаға беруді тіркеудің қажеті жоқ, дегенмен тіркелсе, бірқатар артықшылыққа

ие болады. Бұған кейінірек егжей-тегжей тоқталамыз. ЕО тауар белгісіне құқықты

TMA 1994, s. 24.

Гудвилі де берілуі мүмкін: Reuter v. Mulgens (1953) 70 RPC 235.

Pinto v. Badman (1891) 8 RPC 181; Thorneloe v. Hill [1894] 1 Ch 569.

TMA 1994, s. 24(2).

Бірнеше тұлға бір тауар белгісін бір юрисдикция аясында қатар пайдаланған кезде қиындық

тууы мүмкін, бірақ ол қиындық тауар белгісіне құқықты басқаға беру еркіндігіне кедергі бола

алмайды: Elizabeth Emanuel v. Continental Shelf, C-259/04 [2006] ETMR 56.

TMA 1994, s. 24(2)(b).

EUTMR, Art. 19(1).

TMA 1994, s. 24(3) (құқық беруші қол қоюға тиіс); EUTMR, Art. 20(3) (Келісімшарт тараптарының

бәрі қол қоюға тиіс).

TMA 1994, s. 23(4).

383

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

басқаға беру туралы айтсақ, ЕО Интеллектуалдық меншік ведомствосы (бұрынғы

Интеллектуалдық меншік туралы ведомство) қоғамды тауар мен қызметтің таби-

ғаты, сапасы мен географиялық шығу тегі туралы шатастыратын тауар белгісін тір-

кемеуге міндетті. Ал БК Тауар белгілерінің тізілімі бұл мәселені қадағаламайды.

3.2.2. «Тіркелмеген» тауар белгілері

Жосықсыз бәсеке құқығы тауар белгісіне қатысты гудвилді қорғайды. Гудвил-

дің бизнеске берілуі мүмкін емес.

Яғни белгі құқығына құқықты беру бары-

сында, гудвилді емес, яғни тауар белгісінің өзін ғана беруге

жол берілмейді.

Бизнес пен гудвилді алған жаңа иеленуші бизнесін осы тауар белгісімен жүр-

гізе алады және үшінші тарапқа жосықсыз бәсеке бойынша талап қоя алады.

Сондай-ақ бизнесте гудвилді бөлуге болады (кейде мұны «құқықты ішінара

беру» деп атайды). Бұл жағдайдың классикалық мысалы ретінде, Dent v. Turpin

ісінде

әкесі қайтыс болғаннан кейін, Лондонның екі ауданында тұратын екі

өгей ұлына екі дүкенін мұраға қалдырғаны жайында айтуға болады: ұлдарының

бірі Стрэндте, екіншісі Королева биржа ауданында тұрған. Дүкендердің жұмысы

әрі қарай жалғасып, гудвиліне де құқық берілген. Сот бұл істе «мұрагерлердің

әрқайсысының гудвилі дербес болады және әрқайсысы үшінші тарапқа тауар

белгісі жөнінде жосықсыз бәсеке талап қоя алады» (бірақ бір-біріне қоя ал-

майды) деген шешімге келген. Сол сияқты, Sir Robert McAlpine v. Alfred McAlpine

ісінде

де бизнесті географиялық шекарасына байланысты бөлген, бірақ Alfred

McAlpine пен Robert McAlpine екеуі жұмысын бірге жалғастыра берген (осыдан

кейін географиялық шекараға байланысты бөлу әдісі ұзақ уақыт бойы қолда-

нылмаған). Кейін бұл бизнестің жартысын McAlpine деп ребрендинг жасағысы

келген кезде «бұл ребрендинг жосықсыз бәсеке болып саналады» деген қоры-

тындыға келген. Бұл мысалдардан бизнес пен гудвилді бөлу мүмкін десек те,

бәрібір бизнес бөлінгеннен кейін де тауар белгісінің иелері бір-бірінің қызметін

ескеруі керек екенін көріп отырмыз.

3.3. ЕРІКТІ ЛИЦЕНЗИЯ

3.3.1. Тіркелген тауар белгілері

Тауар белгісін қолданудың тағы бір жалпыға ортақ жолы – басқа тұлғаға

осы тауар белгісін белгілі бір қызметте қолдануға рұқсат беру, яғни лицензия

Құқықты қайтарып алуды негіздеу үшін келісімшарттың әділ болмағанын дәлелдеу қажет.

Сонымен қатар ЕО Интеллектуалдық меншік ведомствосы құқықты қабылдаушы тарап өзі қабыл-

даған тауарларға немесе қызметтерге қатысты еуропалық белгіні тіркеуді шектеуге келіскендіктен

қабылдауы керек: EUTMR, Art. 20(4). Одан бөлек, Еуропалық одақтың тауар белгісі регламентінің

20(2) бабына сәйкес, тауар белгісіне қатысты міндеттемелердің бәрінің түгел өтуі ЕО тауар белгісіне

де құқықты басқаға беруді білдіреді.

Adrema v. Custodian [1957] RPC 49.

Бұл гудвилдің бизнестің қатысуынсыз сатылған кездерінде де туындайды (мысалы, Barnsley

Brewery v. RBNB ісін [1997] FSR 462 қараңыз) алайда бұл қазіргі мақсаттарға сай келмейді.

Pinto Bad m an (1891) 8 RPC 181; Thorneloe v. Hill [1894] 1 Ch 579.

Newman v. A dle m [2006] FSR 16, [27]; бекіту үшін сілтеме келтіру Reuter v. Mulhens (1953) 70

RPC 102.

(1861) 2 Jo hnson & Hemming’s Chancery Reports 139; 70 ER 1003.

[2004] RP C 36.

384

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

беру. Тауар белгісін қолдануға лицензия берудің мерчендайзинг, франчайзинг,

дистрибуция келісімдері сияқты кең тараған жолдары бүгінде миллиардта-

ған табыс тауып отырған индустрияға

«тауар мен қызметті ішкі және халық-

аралық аренада дистрибуциялаудың, нарыққа шығару мен сатудың үлкен жолы-

на айналып отыр».

Базалық лицензия беру дегеніміз – тауар белгісі иесінің келі-

сімінсіз, өзге жағдайларда тыйым салынуы мүмкін әрекетті орындауға арналған

рұқсат.

Лицензия лицензиаттың тауарлар мен қызметтерге құқықтарды бұзбай

пайдалануға мүмкіндік береді.

Егер пайдалану лицензия шарттарына бағынса,

лицензиат тауар белгісі иесінің осы бағыттағы әрекетіне қарсы тұрады.

Көбіне

тараптар ерікті лицензиялаудың шарттарын белгілейді, сондықтан ол шарттар

траптардың қажеттілігіне, қабілетіне, мақсатына байланысты болады.

Дегенмен тауар белгісі туралы заңға сай, лицензия белгіні пайдалануға ғана

рұқсат беріп қоймайды, ол одан да көп мүмкіндіктерге ие. Егер, керісінше, ке-

лісім болмаса, тауар белгісіне берілген лицензия лицензиаттың мүддесіне ше-

шіледі.

Сондай-ақ лицензиат осы тауар белгісі бойынша үшінші тұлғаға қарсы

талап қоюға да құқылы.

Тауар белгісіне берілген лицензия

меншік құқығы

сипатында болады,

сондықтан жарамды болуы үшін жазбаша формада бе-

рілуге тиіс

(бірақ келісім туралы шарт жазбаша түрде болуы міндетті емес).

Лицензия жарамды болуы үшін оны лицензиардың атынан тіркеу міндетті емес,

дегенмен тіркеудің бірнеше артықшылықтары бар, оған кейінірек тоқталамыз.

Лицензияның бір реттік рұқсат беруден бастап, эксклюзив лицензияға дейінгі

көптеген түрлері болуы мүмкін. Лицензия (тіпті ЕО тауар белгілері) аумағына,

мерзіміне, белгілі бір тауар мен қызмет түріне, пайдалану жолына байланысты

әртүрлі болады.

G. Battersby and C. Grimes, «Merchandising Revisited» (1986) 76 TM Rep 271, 275.

N. Wilkof, Trade Mark Licensing (2005), 1.

Лицензияға бұл көзқарас қазір (жапы) өзгерген. Қараңыз: Thomasv. Sorrell (1673), 124 ER 1098

(Vaugh 330).

Martin Y Paz Diusion SA v. Depuydt, Case C-661/11, EU:C:2013:252 (Opinion of Advocate-General

Cruz Villalón), [AG62] («Лицензия дегеніміз – тауар белгісін коммерциялық мақсатта пайдалануға келі-

сім алудың жалпыға ортақ жолы»). Қараңыз: Pie Opitiek v. Bureau Gevers, Case C-376/11, EU:C:2012:502

(ECJ, Second Chamber).

Sport International v. Inter Footwear [1984] 2 All ER 321.

Егер тараптар қарсылық білдірмесе, құқық нормалары лицензиатқа құқық сублицензия беру

мүмкіндігін мойындайды: 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң 28(4) бөлім.

TMA 1994, s. 28(3); EUTMR, Art. 27(1). Ескеріңіз: EUTMR, Art. 27(2).

TMA 1994, s. 30; EUTMR, Art. 25(3); егер лицензияда өзгеше көзделмесе, ЕО тауар белгісі

регламенті аясында осы құқықтарға ие болу үшін лицензияны тіркеудің қажеті жоқ. Қараңыз: Youssef

Hassan, C-163/15, EU:C:2016:71.

Сот лицензияны «меншік құқығы емес» деп таныған: Northern & Shell v. Cond Nast [1995] RPC

117.

Қараңыз: N. Wilkof, Trade Mark Licensing (2005), ch. 12. Лицензия мен меншік құқығының

айырмашылығын айқындау үшін қараңыз: [12.43]–[12.55], 278–84.

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң 28(2) бөлім. Шамасы, құқық әлі де болжанатын лицензия-

лар мен ауызша келісімдерді мойындайды, сондай-ақ эстоппельге қатысты дәстүрлі принциптерді

қолданады.

Бірлескен меншік иелері бар жерде олардың барлығы кез келген лицензияға келісім беруге

тиіс: 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң 23(4)(a) бөлім.

TMA 1994, s. 28(1)(b); EUTMR, Art. 25(1).

TMA 1994, s. 28(1).

385

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

Лицензияның түрлері ішіндегі (құқық тұрғысынан алғандағы) ең маңызды-

сы «эксклюзивті лицензия» болып саналады. Эксклюзивті лицензия дегеніміз –

тауар белгісінің ресми меншік иесі лицензиатқа тауар белгісін пайдалануға

рұқсат берген кезде, мұндай рұқсатты басқа ешкімге бермеуге және бұл тауар

белгісін өзі де қолданбауға уәде беруі.

Мұның құқықтық салдары – бұл айрық-

ша лицензия, тауар белгісіне қатысты барлық басқа лицензияларды қоса алған-

да, лицензия берушіні (яғни тауар белгісі иесінің) өзі де қолдана алмайтынын

білдіреді.

Эксклюзивті лицензия лицензиатқа цессионарийдің өкілеттіктеріне балама

өкілеттіктер береді.

Эксклюзивті лицензиаттың басқа лицензиаттан артықшы-

лығы

– үшінші тұлғаға талап қойғанда, тауар белгісінің меншік иесі рұқсатын

алуға міндетті емес.

Эксклюзивті лицензиаттың құқығы цессионарийдің құқы-

ғымен тең, сондықтан лицензия шарты күшіне енген күннен бастап кез келген құ-

қықбұзушылыққа қатысты талап қоя алады. Шынында, талап қою арызын тауар

белгісінің меншік иесі де, эксклюзивті лицензиат та бере алады.

Статутта парал-

лель құқықтар болған жағдайда басшылық нұсқаулық береді.

Құқықта қарапайым келісімшарт және эксклюзивті лицензиялар деген түрлері

бөлек көрсетілсе де, коммерциялық мәмілелерде лицензияның қай түрін пайда-

ланатыны көбіне нақты аталмайды. Шынында, компанияның менеджерлері мен

заңгерлері «лицензия» ұғымын ретсіз пайдаланады және, шын мәнінде, лицен-

зия қажет емес кезде де олар «лицензия» деп аталатын келісімшарттар жасай-

ды.

Коммерциялық тұрғыдан алғанда, лицензия келісімі мен осыған ұқсас келі-

сімдерді өнімнің тауар белгісінің лицензиясы, франчайзинг келісімі, дистрибуция

келісімі деп бөлуге болады.

Тауар белгісінің лицензиясы лицензиатқа өнімді өндіруге және сол өнімге

тауар белгісін қолдануға рұқсат береді. Бұл көбіне мерчендайзингте, сондай-ақ

кейбір өнім түрлерін өндіруде қолданылады (мысалы, сусын өндірісінде тауар

белгісі иесі шырынды өзі шығарады, бірақ ол сусынды құтыға құю, сату жұмыс-

тарын лицензиат атқарады). Өнімнің тауар белгісіне арналған лицензиялары па-

тент пен технология лицензиясымен де байланысты болады.

Біріккен Корольдіктегі бөлшек сауданың үштен бірі франчайзингке тиесілі

делінеді.

Франчайзинг келісімінде франчайзер франшизаның ауқымын белгі-

лейді. Әрбір мәміледегі келісімнің табиғаты әр жағдайда ерекше болуы мүм-

кін, сондықтан франчайзер франшизаны бизнестің қызметіне қолайлы жүйемен

қамтамасыз етеді. Франчайзер корпоративтік имиджді (оның ішінде тауар белгі-

сін), жарнаманы, тренингті, қызмет орнын, ноу-хау мен бизнесті қолдау қызметін

қамтамасыз етуі мүмкін.

Франчайзингтің жарқын мысалы ретінде STARBUCK’s

TMA 1994, s. 29(1). Қараңыз: Scandecor International v. Scandecor Marketing [2002] FSR 122, [14].

TMA 1994, s. 31(1).

Қарапайым лицензия туралы қараңыз: TMA 1994, s. 28(2)–(5).

TMA 1994, s. 31(1).

TMA 1994, s. 31(2).

TMA 1994, s. 31(4)–(8).

R. Joliet, «Trademark Licensing Agreements under the EEC Law of Competition» (1983–84) 5 Nw J

Intl L & Bus 755, 765.

Сонда, 765–6.

M. Abell, «Clouds on the Horizon for Franchisors in the EU» (August 1998) Trademark World 34.

Kall-Kwik v. Rush [1996] FSR 114.

386

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

кофесін, Рronuptia үйлену тойы киімдерін, Кall-Кwik сурет көшірмелері дүкендер

желісін атауға болады.

Дистрибуция келісімі дегеніміз – өндірушінің тауарын нарыққа жеткізудің

жолын реттейтін құрал ғана.

Дистрибьюторлық келісімдер әдетте тауар белгі-

леріне лицензиялар болып саналмаса да, мұндай келісімдер дистрибьютордан

өндіруші белгілеген тәртіппен өндірушінің тауар белгісі арқылы тауарларды са-

туды талап ететін ережелерді қамтуы мүмкін. Балама ретінде олар лицензиаттан

дистрибьютордың белгілі бір белгілерін пайдалануды талап ете алады.

Өндіруші

өз брендінің репутациясын қорғау үшін дистрибьюторға тауарды белгілі бір дү-

кенге жеткізуге тыйым салуы мүмкін. Бұған мысал ретінде парфюмерия өндіру-

шілерінің супермаркеттерге өз өнімдерін жеткізуден бас тартуын айтуға болады.

3.2.2. «Тіркелмеген» тауар белгілері

«Тіркелмеген» тауар белгілеріне лицензия беру – жосықсыз бәсеке құқығы

аясында қорғалатын күрделі процесс.

Интеллектуалдық меншікке берілген ли-

цензия әдетте актив (яғни меншік) ретінде қарастырылатындықтан, қиындықтар

туындайды. «Ортақ құқықта» лицензия лицензиатқа ажырамас құқық берсе де,

меншік құқығын бермейтінін ескерсек, лицензияны түсіну оңай болады.

Лицензиядағы меншіктің болмауы ортақ құқықта лицензиялардың толық бе-

рілуін мойындамайтынынан туындайды.

Демек, «тіркелмеген» тауар белгісінің

лицензиясы үшінші тұлғаға қатысты ешқандай құқық бермейді және ондай ли-

цензияны лицензиат «дәрменсіз» деп жариялаған кезде, дистрибуция жасауға

болатын актив ретінде мойындамайды.

Бұл жеке құқық (А) тұлғасы (В) тұлғасының тауар белгісін пайдаланса, жосық-

сыз бәсеке бойынша жауапқа тартпайтыны туралы келісімін білдіреді. Бұл лицен-

зия тауар белгісін пайдаланудың шарттарын (А-ның тауар белгісін пайдаланғаны

үшін В-ны жауапқа тартпайтынын) белгілейді (бірақ белгілеуге міндетті емес).

Мұндай келісімді жасаудағы қиындық Fine & Country v. Okotoks ісінде

кездескен.

Бұл істегі Fine & Country компаниясы жылжымайтын мүлік агенттігінің «брендін»

құрып, тәуелсіз агенттіктерге сол брендті пайдалануға берді. Fine & Country ком-

паниясы жылжымайтын мүлік агенті ретінде сауда жасамады, ол жай ғана өзінің

лицензиаттары үшін сауда алаңын ұсынды. Сот мұндай жағдайда «Fine & Country

брендінің бизнес гудвилін лицензиарлар мен лицензиаттарға бөлу керек» деген

шешімге келген.

Франчайзингті үш категорияға бөлуге болады: қызмет түрлерін көрсетуге қатысты «қызмет фран-

чайзингі келісімдері» (Кall-Кwik көшірмелері); тауар өндіруге қатысты «индустриялық франчайзинг ке-

лісімдері»; тауарды сатуға қатысты «дистрибуция франчайзингі келісімдері» (мысалы, Рronuptia).

Кейде дистрибуция франчайзингі дистрибуция келісімінің сипаттарына да ие болады: R. Joliet,

«Trademark Licensing Agreements under the EEC Law of Competition» (1983–84) 5 Nw J Intl L & Bus 755,

764–5.

Consten & Grundig v. EC Commission, Case C-56/64 [1966] CMLR 418.

Қараңыз: S. Lane, «The Status of Licensing Common Law Marks» (1991).

Star Industries v. Yap Kwee Kor [1976] FSR 256, 270–2.

Қараңыз, мәселен: British Legion v. British Legion Club (Street) Ltd (1931) 48 RPC 55.

[2012] EWHC 2230 (Ch).

Сонда, [71]; the Court of Appeal [2013] EWCA Civ 672 at [56]–[57] франчайзингпен салыстырғанда

және Уадлоудың пікіріне сүйеніп (2011), [7-110–7-111].

387

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

Нәтижесінде лицензия келісімінде (әсіресе франчайзинг келісімінде) гудвилді

бөлу мәселесі қиындық туғызған, себебі брендтің гудвилі әдетте лицензиардың

еншісінде болады.

Fine & Country ісінде

Апелляция соты осы шешімді өзгер-

тусіз қалдырған, бірақ компанияның негізгі бизнесі болмаса, оған гудвилді бөліп

беру қаншалықты дұрыс екенін түсіндіре алмаған.

3.4. ИПОТЕКАЛЫҚ КЕПІЛ

3.4.1. Тіркелген тауар белгілері

Меншіктің басқа да түрлері сияқты, тауар белгісін де борышты өтеу үшін

пайдалануға болады. Бұл тауар белгісінің меншік иесіне қаржылай қор жинауға

мүмкіндік беретін пайдалы әдіс болуы мүмкін. Мұндай қамтамасыз ету түрле-

рінің бірі – заңды ипотекалық кепіл, яғни тауар белгісі иесінің (кепіл берушінің)

тауар белгісін кепіл ұстаушыға беруді көздейтін заңды кепіл болып саналады. Бұл

тауар белгісі қарызды өтегеннен кейін кепіл берушіге берілетін жағдайда (неме-

се «сатып алу» туралы заңда айтылғандай) болады. Кепіл берушіге тауар белгісін

пайдалануды жалғастыру құқығын беру маңызды болып саналады. Бұған экс-

клюзивті лицензияны сақтау арқылы қол жеткізуге болады.

Қауіпсіздіктің ба-

лама түрі тауар белгісіне

«құн» төлеу, бұл жағдайда лицензия өзгеге беріл-

мейді; құн төлеуші тауар белгісіне қатысты белгілі бір құқықтарға ие болады.

Қамтамасыз етудің бұл екі жолы да жарамды болу үшін жазбаша түрде ресім-

делуге тиіс және тараптар оған қол қоюы керек.

Тауар белгісін иеленушілер-

дің бәрінің бірлескен келісімі болуы керек.

Кепілді тіркеудің қажеті жоқ, бі-

рақ тіркелсе, бірқатар артықшылыққа ие болады. Бұған кейінірек егжей-тегжей

тоқталамыз.

3.4.2. «Тіркелмеген тауар белгілері»

Гудвилді тапсыруға немесе кепілге қоюға болады,

бірақ мұндай кезде құ-

қық белгілі бір деңгейде шектеледі. Мысалы, кепіл беруші бизнесін жалғасты-

рып жатқандықтан, кепіл ұстаушы оған жосықсыз бәсеке бойынша талап қоя

алмайды.

Гудвилді бизнестің қатысуынсыз беру мүмкін емес, сондай-ақ бұл

ипотеканы мәжбүрлеп орындауды қиындатады, өйткені, егер бүкіл бизнес қолға

алынбаса, онда ешқандай мүлік тәркіленбейді. Әдетте мұндай кепілдік түрлері

ірі компанияларда қаржы құрылымындағы қаржылық міндеттемелермен бай-

ланысты болады.

Fine & Country ісінде лицензиардың лицензиаттың сенімгерлік басқаруына берген лицензиясын

«гудвилл» деп атаған.

[2013] EWCA Civ 672 at [56]–[57].

D. Campbell, H. Harmeling, and E. Keyzer (eds), Trademarks: Legal and Business Aspects (1994),

250–2 (заңды ипотекалық әдісті қолданбауға кеңес береді).

TMA 1994, s. 24(5).

TMA 1994, s. 24(3)–(5).

TMA 1994, s. 23(4).

Қараңыз: Reuter v. Mulhens (1953) 70 RPC 235.

Beazley v. Soares (1882) 22 Ch D 660.

388

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

3.5. ӨСИЕТ ЖАРЛЫҒЫ

Тауар белгісі жеке меншік түрі болып саналады, сондықтан тауар белгісі иесі

қайтыс болған жағдайда тауар белгісі өсиет пен өсиеттің болмауы туралы ере-

жеге сәйкес басқа тұлғаға өтуі мүмкін.

Ортақ иеленушілердің бірі қайтыс бол-

ған жағдайда ортақ иеленушілер тауар белгісін ортақ жалға алушылар ретінде

иеленетіндіктен (бірлескен жалға алушылар ретінде емес),

қайтыс болған ор-

тақ иеленушінің үлесі оның қалған мүлкімен бірге ауысады, ал басқа ортақ ие-

ленушілерге берілмейді. Тауар белгісі өтуі үшін қайтыс болған иеленушінің өкілі

қол қоюы керек. Бизнестің иесі қайтыс болған кезде бизнестің гудвиліне құқық

берудің тәртібі құқықты басқаға беру тәртібімен бірдей. Гудвилл тек бизнеспен

бірге ғана беріледі.

3.6. МҮДДЕ МЕН МӘМІЛЕЛЕРДІ ТІРКЕУ

Бұған дейін тауар белгісін тіркеудің бірнеше функциясы бар екенін айтқан-

быз:

гудвилдің барлығын дәлелдеуге негіз болады; бәсекелес трейдерлердің

арасында тауар белгісіне құқығын қамтамасыз етуде басымдықты анықтайды;

үшінші тұлға бірдей немесе ұқсас тауар белгісін пайдаланған кезде, тауар белгі-

сінің құқығын қорғау үшін мәліметтер қоймасы қызметін атқарады.

Құқықтық жариялықты мақсатқа сай таңдауға болады, өйткені белгілерді не-

месе олармен жасалатын мәмілелерді тіркеуге ешқандай заңнамалық міндетте-

ме жоқ және, шын мәнінде, мәмілелер тіркеу жоқ кезде жарамды болады, тізілім

жер кадастры жүйесі жылжымайтын мүлікке мүліктік құқықтарды көрсетуге үміт-

кер ретінде коммерциялық белгілерге заңдық құқықтардың «айнасы» ретінде

әрекет етеді деп айтуға болмайды. Дегенмен тауар белгісін тіркеудің тараптарға

беретін артықшылығы да бар: мәміле жасау кезінде тіркелген мәміленің тіркел-

меген мәміледен артықшылығы кездеседі, сондықтан мәмілені дереу тіркеген

жөн.

Тіркеуге болатын мәмілелердің тізімі 1994 жылғы заңның 25(2) бабында

айтылған: құқықты басқаға беру, келісім беру, бағалы қағазды беру, лицензия

беру түрінде болады.

Сенімгерлік туралы хабарлама тіркелмеуі мүмкін.

Мұндай мәмілені БК тауар белгілерінің тізілімі мен ЕО Интеллектуалдық мен-

шік ведомствосы екеуі де тіркейді, бірақ бұл екі жүйенің тіркеуден бас тартуының

салдары екі түрлі қалыптасады. Сондықтан бұлар жеке-жеке қарастырылады.

Біріккен Корольдікте БК белгілеріне қатысты мәмілені тіркеудің үш түрлі сал-

дары бар. Біріншіден, тіркеу белгіге қатысты одан әрі келісілмеген мәмілелерден

кейін тіркеу иесінің мүддесінің сақталуын қамтамасыз етеді. Нақтырақ айтсақ,

1994 жылғы заңның 25(3) бабында тіркелмеген мәміле үшінші тұлға тауар белгі-

сін елемеген кезде және тауар белгісіне қатысты мүдде конфликтісі болған кезде

bona vacantia сипатында өтуі де мүмкін. Қараңыз: Joe Cool (Manchester) TM [2000] RPC 926.

TMA 1994, s. 23(1).

35-тарау, 1-бөлімді қараңыз.

Қараңыз: N. Wilkof, Trade Mark Licensing (2005), chs 3 and 4.

ЕО тауар белгісі регламенті тараптардың бірінің талап етуі бойынша тізілімге мынадай құжаттар

енгізеді және жариялайды: құқықтың ауысуы, қамтамасыз ету, атқару, лицензия (немесе оны беру).

EUTMR, Arts 20(5), 22(2), 23(3), 24(3), and 25(5).

TMA 1994, s. 26.

389

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

«тиімсіз» екенін көрсетіп тұр.

Екіншіден, тауар белгісін пайдалануға лицензия

беру мәселесінде мәміленің тіркелуі лицензиатқа тауар белгісіне қатысты құ-

қықтар мен құқық қорғау құралдарын алуына дәлел болды.

Үшіншіден, мәміле

тіркелмесе, мәміле жасалғанға дейін алты айдың ішінде орын алған құқықбұзу-

шылық үшін өтемақыны цессионарий мен лицензиат төлеуге міндетті болады.

Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің де мәмілені тіркемеудің ЕО тауар

белгілеріне тигізетін осындай теріс әсері бар. 27-бапта Еуропалық одақтың тауар

белгілеріне құқықтың ауысуы, қамтамасыз ету, лицензия беру туралы мәміле, егер

үшінші тарап бұл мәміле өзінің мүддесіне қайшы келетінін білмесе, тіркеуден өт-

кеннен кейін ғана күшіне енуі керек дейді. Үшінші тұлғаның банкрот немесе тө-

лемді орындау істері, тиісінше, мүше-мемлекеттердің құқығымен реттеледі.

Еуропалық одақтың тауар белгілеріне құқықтың ауысуын тіркеудің өзіндік

пайдасы бар. Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің 20(11) бабына сәйкес,

тауар белгісіне құқықтың ауысуы туралы мәміле ЕО Интеллектуалдық меншік

ведомствосында тіркелмесе, құқықты алушы Еуропалық одақтың тауар белгісін

тіркеуден кейін пайда болатын құқыққа ие бола алмайды. Ал құқықтың ауысқа-

нын тіркеуден бас тарту үшін, құқықты ауыстырғаны туралы құжаттың жарамсыз

екенін дәлелдеу қажет. Сонымен қатар құқықты қабылдаушы Еуропалық одақ

тауар белгісінің тауары мен қызметінің еуропалық белгісі тіркелген кездегі шек-

теуімен келіссе, ЕО Интеллектуалдық меншік ведомствосы құқықты қабылдау-

шының пікірімен санасуға тиіс.

3.7. МӘЖБҮРЛІ ЛИЦЕНЗИЯЛАУ

Интеллектуалдық меншік құқығының дизайн, авторлық құқық, патент құқығы

сияқты басқа салаларында тауар белгісіне қатысты мәжбүрлі лицензиялар жоқ.

Құқық қорғау құралының бұл түріне 1994 жылғы Интеллектуалдық меншік құ-

қығының сауда аспектілері туралы келісімі (TRIPS) ресми түрде тыйым салған.

Дегенмен монополиямен күрес мақсатында тиісті орган құқық иесін бірнеше

лицензия беруге міндеттеуі мүмкін.

Яғни бұл норма Интеллектуалдық меншік

құқығы сауда аспектілері туралы келісімінің монополиямен күрес ережесіне сай

туындаған.

4. ҚОЛДАНУДАҒЫ ШЕКТЕУЛЕР

Тауар белгісін қолданудың шарттары мен талаптарын тараптар әдетте келі-

сімшартпен бекітеді; 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң тараптардың әрекет

Мұның әсері төмендегідей болуы мүмкін: A тауар белгісі құқығын 2017 жылғы 1 шілдеде В-ға

берген. Одан кейін 2017 жылғы 1 тамызда С-ға дәл осы тауар белгісін пайдалануға лицензия бер-

ген; В құқықты алғаны туралы мәлімдемені тіркемеген, ал С 2017 жылы тамызда ол туралы мүлде

бейхабар болған. Бірақ В енді С-ның рұқсатына тәуелді болып отыр. Қараңыз: N. Wilkof, Trade Mark

Licensing (2005), 58.

TMA 1994, s. 25(3)(b).

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң 25(4) бөлім; Патент туралы 1977 жылғы заңның 68-бабын-

да, 23-тараудың 2.6-бөлімінен оқыңыз.

Қараңыз: T. Riis and J Schovsbo, «Compulsory Licenses and Trade Marks» (2012) EIPR 651.

Лицензиялық міндеттемелерді монополияға қарсы күресте бәсекелестік мәселелерін жою

үшін де пайдаланады. Қараңыз: European Commission, Merger Regulation Remedies Notice [2008] OJ

C 267/1, [65].

390

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ету аясын белгілеген. Тараптар тауар белгісін қолдану аясы жөнінде өзара мәмі-

леге келсе де, құқық мәмілеге келуге тиіс екені туралы өзінің ұсынысын алмас-

тыруды қаламайды. Яғни интеллектуалдық меншік құқығының басқа да салала-

рындағыдай, тауар белгісі құқығында да меншік иесінің құқығы біраз шектелген.

Лицензиялауға қатысты негізгі шектеу заңның 46-бөлімінде

қамтылған кері

қайтарып алу туралы ережелердің қолданылуы нәтижесінде туындайды. Себебі

егер лицензияның (құқықтың ауысуының) шарттары мен ауқымы тауар белгісін

жаңылыстыруға алып келсе, ондай мәміле тіркелмеуі мүкін. Нәтижесінде тауар

белгісі иесі тауар белгісін қолдану барысында тауар белгісінің жаңылыстыруға

алып келуіне жол бермеуі керек. Тауар белгісінің жаңылыстыруға алып келуіне

жол бермеу үшін тауар белгілерінің иелеріне сапаны бақылау туралы ереже-

лерді олар беретін кез келген лицензияларға қосуға және осы стандарттардың

сақталуын қамтамасыз ету үшін белгілі бір бақылау саясатын жүргізеді.

Тауар белгісі иесіне тауар белгісінен туындауы мүмкін тағы бір маңызды шек-

теулер БК мен Еуропалық одақтың бәсеке туралы заңдарында қарастырылған.

Келесі бөлімде біз осы режимдердің тауар белгілеріне кеңінен қолданылатын

лицензиялық шарттарды таңдау тәсілдерін қарастырмас бұрын, бұл режимдер-

дің құқықтық табиғатын сипаттаймыз.

4.1. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ БӘСЕКЕ ҚҰҚЫҒЫ

Еуропаның бәсеке құқығындағы тауар белгісін лицензиялау мен тауар белгі-

сін қолдану жөніндегі келісімге қатысты негізгі норма – Еуропалық одақ туралы

келісімінің 101-бабы. Бұл бапқа сәйкес, ЕО мүше-мемлекеттері арасындағы ішкі

нарықта бәсекеге тыйым салатын, шектейтін, кедергі жасайтын келісімдердің

бәрі жарамсыз болып саналады.

«Келісімнің қандай да бір элементі «сауданы

шектеуші» болып табыла ма?» деген мәселені комиссия әдетте «келісім тарап-

тарының (немесе үшінші тараптардың) қызметін «елеулі дәрежеде» шектей ме»

деген мәселе негізінде қарайды.

Қосалқы келісімдерге келетін болсақ, онда комиссия

қосалқы келісімдер-

ді тексеру бойынша қосалқы келісімдер туралы хабарлама әзірледі,

комиссия

онда бәсекелес емес фирмалар арасындағы келісімдер тараптардың әрқайсы-

сының нарықтық үлесі келісімде қозғалатын тиісті нарықтың 15%-ынан аспаса,

101(1) баппен реттелмейтінін мәлімдеді. Дегенмен бұл нұсқаулықты бағаны белгі-

леу мен аумақты қорғауға қатысты нормалары бар келісімге қолдануға болмайды.

39-тарау, 4-бөлімді қараңыз.

TFEU, Art. 101(2).

Бұл көбіне «еркін әрекет теориясы» деп аталады және шектеуді тым кең қолданатыны үшін

сынға ұшыраған. Cот Javico v. Yves Saint Laurent, Case C-306/96 [1998] ECR I–1983, [23]–[26] ісінде бір-

неше келісімнің нарыққа әсерін зерттей келе, «ЕО қызметі шарты 101(1) бабының аясына жатпайды»

деген шешім шығарған, себебі ол келісімдер жекелеген мәмілелер үшін аса қажет келісімдер еді. Тал-

қылау үшін қараңыз: N. Green, «Article 85 of the EC Treaty in Perspective қараңыз: Stretching Jurisdiction,

Narrowing the Concept of a Restriction and Plugging a Few Gaps» [1988] ECLR 190; H. P. Lugard, «Vertical

Restraints under EC Law: A Horizontal Approach» [1996] 17 ECLR 166. Қараңыз: комиссия, мейлінше,

бейресми әдіске көшу туралы белгі береді. R. Whish, «Regulation 2790/99: The Commission’s «New

Style» Block Exemption for Vertical Agreements» (2000) 37 CMLR 887, 889–90.

[2001] OJ C 368/13. Комиссия ЕО-ға мүше-мемлекеттердің бәсеке мәселелері жөніндегі өкілетті

органдары бастапқы қадағалауды жүзеге асыруға тиіс деп есептейді.

391

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

Тіпті ЕО қызметі шартының 101-бабы тыйым салған келісімнің өзін де ко-

миссия ережеден тыс жағдайда жарамды деп тануы мүмкін. Осы орайда ере-

жеден тыс екі жағдайдың маңызы зор: (і) технологияға құқық ауысу келісімінің

(2014 жылғы Технологиялық трансферді блоктық босату регламенті (TTBER) не-

месе 2014 жылғы ТТBE;

(іі) вертикаль келісімінің (Вертикаль шектеулер регла-

менті немесе [VRR]).

2014 жылғы Технологиялық трансферді блоктық босату регламенті туралы

22-тарауда әңгімелеген болатынбыз. Мұнда регламент тауар белгісі келісімнің

негізгі мақсаты үшін, атап айтқанда, патенттерді немесе ноу-хауды лицензиялау

үшін қосымша жағдайларда ғана қолданылатынын атап өткен жөн.

Ал егер

тауар белгісі келісімнің негізгі мақсаты болса, оны Технологиялық трансферді

блоктық босату регламентінің аясында қарауға болмайды.

Бірақ Вертикаль

шектеулер регламентінің тауар белгісі лицензиясы үшін маңызы зор.

Себебі

Вертикаль шектеулер келісіміндегі ережеден тыс жағдайлар брендтер арасын-

дағы бәсекені арттырады, бәсекеге бірнеше жағдайда ғана, мысалы, жеткізуші-

нің нарықтағы күші орасан зор болса ғана шектеу қояды.

Вертикаль шектеулер регламенті өндіру мен таратудың әртүрлі деңгейіндегі екі

немесе одан да көп кәсіпорын арасындағы келісімге (келісімнің мақсаты осы бол-

са) – тараптардың тауарды өндіру, тарату, кейбір тауар мен қызметті қайта өндіру

тәртібін белгілейтін вертикаль келісімдерге қолданылады.

Алайда бұл келісім-

шарттар тауар белгісіне құқық беруді немесе интеллектуалдық меншік құқығын

басқаға беруді реттейтін келісімді пайдаланған кезде оның тауарлар мен қызмет-

терді пайдалану, өнімді өндіру, тарату мүмкіндігін ескеруі керек.

Бірақ интеллек-

туалдық меншік мұндай келісімнің негізгі мақсаты болса, бұл келісім Вертикаль

шектеулер регламентінде қолданылмайды.

Осылайша, ережеден тыс жағдай

тауар белгісі жөніндегі мәлімдемелердің көбіне қолданылмайтынын ескерген

жөн: мысалы, тауар белгісіне құқық беру немесе мерчендайзинг келісімдерінде

қолданылмайды.

Дегенмен көбіне әлеуетті тұрғыдан франчайзинг пен дистри-

буциялық келісімдерге қолдануға болады. Себебі бұл келісімдерде тауар белгісі

мәселесі туралы айтылады, бірақ бәрібір бұл норманы тауарлар мен қызметтеді

пайдалану, өндіру, қайта өндіру мәселесіне ғана қатысты қолдану керек.

Council Regulation (EU) № 316/2014 of 21 March 2014 on the application of Article 101(3) of the

Treaty on the Functioning of the European Union to categories of technology transfer agreements [2014]

OJ L 93/17 (28 March 2014). 23-тарау, 3-бөлімді қараңыз.

Commission Regulation (EU) № 330/2010 of 20 April 2010 on the application of Article 101(3) of

the Treaty on the Functioning of the European Union of categories of vertical agreements and concerted

practices [2010] OJ L 102/1 (23 April 2010) («Вертикаль шектеулер регламенті» немесе VRR).

TTBER 2014, Art. 1 (Технологиялық құқықтарға сілтеме жасау арқылы технологияны беру туралы

келісімді айқындау).

Commission Decision of 23 March 1990: Moosehead/Whitbread [1990] OJ L 100/36 (тауар белгісі

лицензиясы келісімнің басты шарты болғандықтан, ноу-хау реттеу аясынан тыс қалады ). Қараңыз:

R. Subiotto, «Moosehead/Whitbread: Industrial Franchises and No-challenge Clauses Relating to Licensed

Trade Marks under EEC Competition Law» [1990] 11 ECLR 226.

Ескеріңіз: European Commission, Guidelines on Vertical Restraints [2010] OJ C 130/1 (19 May 2010)

(«VRR басшылық қағидаттары»).

VRR, Art. 1(1)(a).

VRR, Art 2(3).

VRR, Art. 2(3).

VRR Guidelines, [33]. Бірақ комиссия «мұндай келісімді дәл сол тәртіппен қарау керек» деп

санайды. Сонда, [43].

Сонда, [42]–[44] (франчайзинг туралы).

392

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Вертикаль шектеулер регламенті бастапқыда Еуропалық одақ туралы келісім-

нің 101-бабы

вертикаль келісімдерді шектемейді және көптеген келісімдерге

ережеден тыс жағдай көзделген. Атап айтқанда, жеткізушінің нарықтағы үле-

сі 30%-дан аспаса, «вертикаль шектеуі» бар келісім жасауға рұқсат беріледі.

Дегенмен тіпті шағын кәсіпорындар арасындағы кейбір келісімде «тыйым са-

лынған әрекеттерді» қамтымаса (мысалы, бағаны белгілеу, аумақты бөлу), мұн-

дай келісімге ережеден тыс жағдайды қолдануға болмайды.

Егер келісімде

вертикаль шектеу болса және белгілі бір әрекеттерге тыйым салмаса, сондай-

ақ нарықтағы шектеулерге сай келсе, онда ол келісім ережеден тыс жағдайға

рұқсат береді. Бұл келісімнің басқа шарттарына қарамайды: яғни ережеден тыс

жағдайда тыйым салынбаған әрекеттерден басқаның бәріне рұқсат берілген. Бір

жағынан, егер Вертикаль шектеулер регламентін қолданбасақ, шектеулі келісім

Еуропалық одақ туралы келісімнің 101-бабына қайшы келуі мүмкін.

«Эксклюзивті жеткізу міндеттемесі» жағдайында тиісті үлес сатып алушыға

тиесілі болады. Жекелей істердегі келісімшарттарда регламенттің қолданылуы

Еуропалық одақ туралы келісімнің 101(3) бабымен сәйкес келмейтіндей нәти-

жеге әкелсе, шарттың [2003] OJ L 1/1 (4 қаңтар 2003 ж.), 29(1) 81 және 82-бапта-

рында жазылған бәсеке туралы ереженің жүзеге асуы туралы кеңес регламен-

тінің (ЕО) 2002 жылғы 16 желтоқсандағы № 1/2003 81-бапта баяндалған бәсеке

ережелерін жүзеге асыру туралы қаулысына сәйкес, блокты алып тастау туралы

ереженің күшін кері қайтарып алуы мүмкін. 15-16 бөлімдерге сай, егер нарық-

тың 50%-ы ұқсас келісімшарттармен қамтылса, комиссия Вертикаль шектеулер

регламентінен бас тартуы мүмкін.

4.2. БІРІККЕН КОРОЛЬДІК БӘСЕКЕ ҚҰҚЫҒЫ

БК бәсеке құқығы ортақ құқық жүйесіндегі сауданы шектеу доктринасы сияқ-

ты келісімшарттардағы ұғымдарға шектеу қоятын принциптер мен 1998 жыл-

ғы Бәсеке туралы заң (Competition Act) сияқты күрделі заңдар кешенінен тұ-

рады. Бұл заң ЕО бәсеке құқығымен параллель, яғни бұл заңның нормалары

Еуропалық одақ туралы келісімнің 101-бабына балама жүйе құрады.

Келісімді

1998 жылғы Бәсеке туралы заңның 9-бабындағы тыйымдардың аясына жатпай-

тынын алдын ала ескерту немесе ережеден тыс жағдайды қолдану қажет емес

(Еуропалық одақ туралы келісімнің 101(3) бабына параллель). Егер келісім ЕО

тыйымынан босатылса, ұлттық тыйым салудан да босатылады.

100

4.3. ОРТАҚ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ТАУАР БЕЛГІСІНЕ ЛИЦЕНЗИЯ БЕРУ

Бұл бөлімде біз тауар белгілеріне лицензия беру келісімдерінде жиі

пайдаланылатын терминдер мен оларға бәсеке туралы құқықта пайдаланатын

тәсілдерді қарастырамыз.

VRR, Art. 2(1).

VRR, Art. 3.

VRR, Art. 4. Келісім 5-бапта көзделген мерзімді қамтитын жағдайларда тоқтатылуы мүмкін.

Бұдан былай хабарландыру жүйесі жоқ.

Competition Act 1998, s. 2; see OFT, Vertical Agreements (April 2004) OFT 419a.

100

Competition Act 1998, s. 10 (параллель ережеден тыс жағдай). Ескеріңіз, Days Medical Aids

v. Pihsiang Machinery [2004] EWHC 44 (Comm), [254]–[266] ортақ құқықты қолдану туралы мәселені

көтеру Еуропалық одақ туралы келісімнің 101-бабында көрсетілген нәтижемен сай келмеуі мүмкін.

Қараңыз: Jones v. Ricoh UK Ltd [2010] EWHC 1743, [49].

393

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

4.3.1. Эксклюзивтілік

Тауар белгісіне лицензия беру мәселесі әдетте лицензиатқа белгілі бір аумақ-

та, мысалы, Біріккен Корольдікте тауарларды сатуға немесе белгі арқылы қызмет

көрсетуге айрықша құқық беретін шарттарды да қамтитынын атап өткен жөн.

Мұндай шарт лицензиарға лицензиатпен бәсекелес болмау үшін, дәл сол аумақта

тауарды осы тауар белгісімен нарыққа шығармау немесе қызмет көрсетпеу сияқ-

ты міндеттеме жүктеуі де мүмкін. Лицензиат та басқа лицензиаттың аумағында

тауар белгісі бірдей тауарды сатпауға міндеттеме алуы ықтимал.

101

Вертикаль шек-

теулер жөніндегі нұсқаулық мұндай келісімді эксклюзив дистрибуция деп атай-

ды.

102

Эксклюзивтікке берілетін кепіл өнімге үлкен көлемде инвестиция салғысы

келетін лицензиат үшін (тауар белгісі лицензиясында) және бөлшек сауда жасау

үшін (қызметтің дистрибуциясы мен франчайзингінде) аса маңызды. Мұндай жағ-

дайда лицензиат сол нарықты бақылай алатынына сенімді болғысы келеді.

103

Ал

эксклюзив шарттар болмаса, лицензиат сол нарықтағы тауар мен қызмет түрінің

бәсекесіне ұшырап қана қоймай, сонымен қатар өзінің тауар белгісімен бірдей

тауар мен қызметтің бәсекесіне кезігеді, сондай-ақ ірі көлемде инвестиция салу-

дан бас тартуы әбден мүмкін. Демек, эксклюзивті келісім нарықтағы тауар белгісі

бар тауар мен қызметтің түрін арттырып, сол арқылы бәсекені дамытуға ықпал

етуі мүмкін. Сондай-ақ эксклюзивті лицензия үшінші тұлғаларға аз зиян келтіреді,

өйткені тауар белгісі иесі тауар белгісін иелену нәтижесінде мұндай эксклюзив

құқыққа ие болды. Екінші жағынан, эксклюзивті лицензиялау – аумақтарды бөлу

ішкі нарыққа қол жеткізуге айтарлықтай нұқсан келтіруі мүмкін.

Вертикаль шектеулер регламенті ымыралы ұстанымдарды мойындайды:

4(б) бапта келісімнің мақсаты «лицензиаттың келісім бойынша тауарлар мен қыз-

меттерді белгілі бір аумақта немесе белгілі бір тұтынушыларға ғана сатуды шек-

теу» болса, ол келісімге ережеден тыс жағдай нормасын қолдануға болмайтыны

айтылған. Алайда актив саудаға «эксклюзив аумақта немесе эксклюзив тұтынушы

тобына тауарларды арнайы жеткізетін немесе басқа сатып алушыға бөлген ерек-

ше аумаққа немесе тұтынушылардың ерекше тобына, егер мұндай шектеу сатып

алушының сатуын шектемесе» шектеу қоюға жол беріледі. Осылайша, «пассив»

және «актив» сатылымдар арасындағы басты айырмашылық – клиенттердің

әрекетіне жауап болып саналатын сатылымдар мен трейдерлердің тұтынушыға

белсенді түрде жақындауы үшін сатылатын тауарлардың арасындағы айырма-

шылық.

104

Мұндай кезде ережеден тыс жағдайды ескеру қажет, яғни егер тыйым

аумақтан тыс актив сатумен шектелсе ғана келісімнен босатылады.

4.3.2. Өндірістік стандарттар

Белгілі бір стандарттардың сақталуын қамтамасыз ету үшін франчайзингке

қатысатын немесе тауар белгісін қолданатын тауарларды өндіруге және сату

101

R. Joliet, «Trademark Licensing Agreements under the EEC Law of Competition» (1983–84) 5 Nw J

Intl L & Bus 755, 789–90 (Аймақтық лицензиялар, аумақтық эксклюзивті лицензиялар және аумақтағы

сатуды шектеулер арасындағы айырмашылық).

102

VRR Guidelines, [39].

103

Қараңыз: сапаны бақылаудың маңызы N. Wilkof, «Trademark Licensing: The Once and Future

Narrative» (2014) 104 TM Rep 895.

104

VRR Guidelines, [51]–[52] (жарнамалау мен интернетте сату пассив сату болып саналады).

394

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

үшін басқаларға лицензия беретін тауар белгісінің иесі көбінесе лицензиаттың

өндірісі мен бизнесін жүргізу үшін жағдай жасағысы келеді.

105

Белгі функцияла-

рының бірі сапа кепілдігі болғандықтан,

106

мұндай ескертпелер оңай негізделеді

және бұл ережені саудаға шектеу қою деп санауға болмайды. Алайда мұндай

ескертпелер лицензиаттан, белгілі бір шектеулі көздерден ингредиенттерді,

компоненттерді немесе басқа материалдарды сатып алуды талап етуі мүмкін

болғандықтан, мұндай міндеттемелер бәсекеге қарсы қатынастар болып көрінуі

мүмкін. Дегенмен бәсеке мәселелері жөніндегі органдар міндетті элементтерді

қамтитын патенттік келісімдерге қарағанда қатал емес ескертулерге жатады.

107

Егер бұл ережелер ЕО қызметі шартының 101-бабына сай келсе, онда

Вертикаль шектеулер регламенті мұндай ереженің мерзімі тым ұзақ және ау-

қымы тым кең болмаса рұқсат береді. 5(а) бапта «бәсекеге кедергі жасайтын

мұндай тікелей және жанама міндеттеменің мерзімі белгіленбесе немесе бес

жылдан ұзақ болса, алып тастаулар болмайтыны» айтылды. 1-бап «тиісті нарық-

тағы сатып алушыларға бағытталған тауарлар мен қызметтерді және оларды ал-

мастырғыштарды тиісті нарыққа шығару және жеткізіп беру үлесі 80%-дан аса-

тын кез келген міндеттемелерді – «бәсеке емес» міндеттемелер» деп анықтайды.

Нәтижесінде көптеген жағдайларда мұндай ескертулерге жол беріледі.

4.3.3. Бәсекеге қабілетсіздік

Тауар белгісі иесі лицензиаттардың басқа өнімді сатуына жол бермеуге мүд-

делі болуы мүмкін. Campari ісінде

108

Еуропа комиссиясы мұндай ескертуді ли-

цензиаттар лицензиялық өнімді сатуға өз назарын аударатынына кепілдік бере-

тін негізде мақұлдады. Комиссия патент лицензияларындағы мұндай ескертпе

олардың техникалық және экономикалық прогресі үшін кедергілер болып са-

налатын негізде қарсылықтарды тудыруы мүмкін болса да, тауар белгілеріне

арналған лицензияларда мұндай тыйым салу «өнімді эксклюзив дистрибуция

келісімімен тең дәрежеде дистрибуциялауға ықпал ететінін» мәлімдеді.

109

Тауар белгісі иелері лицензиаттарға лицензияның мерзімі біткеннен кейін

бәсекеден бас тарту туралы ескертпе енгізе отырып, өз мүддесін қорғағысы

келеді. Бұл әсіресе тауар белгісіне лицензия коммерциялық құпияға байланыс-

ты мәміленің бір бөлігі болып саналатын жағдайларда ұсынылады. Сондай-ақ

тауар белгісі иелерінің гудвилін қорғаудың да маңызы зор. Вертикаль шектеулер

регламенті мұндай шектеуге бірнеше жағдайда ғана рұқсат береді: шектеудің

мерзімі бір жылдан аспаса; лицензиат бәсекелес тауар мен қызмет түрін осы ли-

цензия келісімшартының әрекет мерзімінде ғана сатуына болмайды десе; шек-

теудің мақсаты жеткізушінің лицензиатқа беретін «ноу-хауын» қорғау болса.

110

Жергілікті құқықта мұндай мәселені сауданы шектеу доктринасы реттейді,

«ол доктрина кез келген шектеу тараптар мен қоғам мүддесінің заңдылығын

105

R. Joliet, «Trademark Licensing Agreements under the EEC Law of Competition» (1983–84) 5 Nw J

Intl L & Bus 755, 779–85.

106

Функциялар туралы 40-тарау, 10-бөлімді қараңыз.

107

OFT, Intellectual Property Rights: A Draft Competition Act 1998 Guideline (November 2001) OFT

418, [2.25]–[2.27].

108

Re the Agreements of Davide Campari Milano SpA [1978] FSR 528 (Еуропалық комиссия).

109

Сонда, 540, [72].

110

VRR, Art. 5(b). Бұл міндеттеме қоғамдық игілікке енбеген ноу-хауды пайдалану мен ашуға

уақыт бойынша шектелмеген шектеу қою мүмкіндігіне нұқсан келтірмейді.

395

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

сақтайтындай деңгейде ақылға қонымды болуға тиіс» деген талап қояды. Kall-

Kwik Printing (UK) v. Rush ісінде

111

фотокөшірме дүкенінің франчайзинг келісімін-

де франчайзиге франчайзердің бизнесіне бәсекелес болатын басқа бизнеспен

айналысуға тыйым салынған болатын. Сондай-ақ шектеу келісімі аяқталғаннан

кейін екі жыл ішінде кез келген франчайзи франчайзердің дүкенінен 10 миль

қашықтықта дүкен ашуға тыйым салынған. Бірақ франчайзи франчайзинг келісі-

мінің әрекет ету мерзімі ішінде жақынырақ жерден бәсекелес дүкен ашқан. Сот

ереже географиялық тұрғыдан өте кең жасалғанын мәлімдеді. Бұл франчайзер-

дің жүз тоқсан бір франчайзиі болғандықтан, осы ескертпе жалпыұлттық тыйым

салуға тең келер еді. Дегенмен судья «бұл ескертпе осы бизнестегі бәсекелестік-

пен байланысты, сондықтан оны жарамды деп тану керек» деген шешім қабыл-

даған. Судья Кук екіжылдық мерзімді ақылға қонымды деп санайды.

112

4.3.4. Даудан бас тарту туралы ескертпе

Тауар белгісі лицензиясындағы келісімде лицензиатқа лицензияны тіркеудің

жарамдылығын даулауға тыйым салатын міндеттемелерді қамтиды. Мұндай ес-

кертпе «даудан бас тарту туралы ескертпе» деп аталады. Олар Вертикаль шек-

теулер регламентінде қарастырылмайды, сондықтан тыйым салынбайды деуге

әбден болады. Moosehead/ Whitbread ісінде

113

канадалық сыра компаниясы мен

оның БК лицензиаты арасында тауар белгісіне лицензиядағы осындай даудан

бас тарту туралы ереже бойынша талап қою арызы қаралған. Бұл жағдайда тір-

кеудің шынайылығына дау туғызбау жөніндегі міндеттемелер мен белгіні иеле-

нуге қатысты дау болмауы туралы ережелер арасында айырмашылық анықтал-

ды. Лицензиатқа меншік құқығын даулауға тыйым салатын ережелер ЕО қызметі

шартының қазіргі 101-бабына қайшы келмейді, себебі комиссияның пікірі бо-

йынша олар бәсекені шектемейді. Дегенмен тауар белгісінің жарамдылығын

даулауға шектеу қоятын ескертпе ЕО қызметі шартының 101-бабы шеңберінде

шектелуі мүмкін. Комиссия «бұл міндеттеме, шын мәнінде, екі тарапқа да қа-

тысты болғандықтан, ол бәсекелестікті айтарлықтай шектемейді» деген қоры-

тындыға келді. Бұл, негізінен, moosehead белгісінің нарықта жаңалық болуымен

байланысты еді.

Даудан бас тарту туралы ережеге кейінірек тауар белгісін делимитациялау

келісімі бөлімінде тағы тоқталамыз.

4.3.5. Бағаны шектеу

Тауар белгісі иесі лицензиаттың тауарға қоятын бағасын шектеу ниеті болуы

мүмкін. Мұндай шектеулер ЕО қызметі шартының 101(1) бап шеңберінде бәсеке-

ні шектеу деп мойындалғанымен, табысты тұтынушымен тең дәрежеде бөліскен

жағдайда 101(3) бабы қолданылуы мүмкін. Мұндай терминдер тыйым салын-

ған «қатты ядорлы» терминдер қатарына жатады, ал олар Вертикаль шектеулер

111

[1996] FSR 114; қараңыз: Dyno-Rod plc v. Reeve and anor [1999] FSR 148; and Carewatch Care

Services v. Focus Caring Services [2014] EWHC 2313 (Ch).

112

Қараңыз: Kall-Kwik (UK) v. Bell [1994] FSR 674 (18 ай себепсіз шектеу); Prontaprint v. London Litho

[1987] FSR 315 (үш жыл).

113

Moosehead/Whitbread [1990] OJ L 100/36, [1991] 4 CMLR 391. Қараңыз: R. Subiotto, «Moosehead/

Whitbread: Industrial Franchises and No-challenge Clauses Relating to Licensed Trade Marks under EEC

Competition Law» [1990] 11 ECLR 226.

396

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

регламентін қолдануға шектеу қояды.

114

Дегенмен келісімге тауар бағасы туралы

ұсыныс енгізуге болады. Сол сияқты, 1998 жылғы Бәсеке туралы заңда «сатып

алу немесе сату бағаларын тікелей немесе жанама түрде бекіту» келісімдері,

2(2)(а) бапқа сай, тыйым салынған келісімдердің мысалдары ретінде аталады.

4.4. ТАУАР БЕЛГІСІН ДЕЛИМИТАЦИЯЛАУ КЕЛІСІМІ (БІРЛЕСКЕН КЕЛІСІМ)

Алдыңғы бөлімде тауар белгілеріне қатысты вертикаль келісімдерде жалпы

ескертпелерге бәсекелестік нормаларын қолдану мәселесіне тоқталған бола-

тынбыз. Яғни өндірушіден пайдаланушыға дейінгі тізбектегі тауар белгісі иесі,

франчайзи, дистрибьютор арасындағы келісімдерді қарастырдық. Енді горизон-

таль келісімдерге қысқаша тоқталып өтейік. Горизонталь келісімдер дегеніміз –

бәсекелес өндірушілер мен тауар белгісі иелері арасындағы дистрибуцияны

реттейтін келісімдер. Мұндай келісімдер бәсекеге қарсы көбірек кедергі келті-

реді. Бұл келісімдердің арасындағы маңыздысы – «ымыралы келісімдер» мен

«тауар белгісін делимитациялау келісімі». Тауар белгісін делимитациялау келісімі

дегеніміз – тауар белгілері ұқсас иеленушілердің өзара конфликтісін (келешекте

тууы мүмкін конфликті) реттеу үшін жасалатын келісім.

115

Мұндай келісім мүд-

делері интернетте ұсынылатын жерде тіпті күрделі болуы мүмкін.

116

Бұл келісім-

нің лицензия беруге мүлде қатысы жоқ болуы да ықтимал, бірақ осы келісім-

де де бәсеке құқығымен реттелетін лицензия беру келісіміндегі жағдайға ұқсас

ұғымдар жиі қолданылады, сондықтан осы тарауда тоқталып өткенді жөн көріп

отырмыз.

117

Мұндай конфликтіні өзара келісіп реттеудің қалыптасқан бірнеше жолы бар:

(і) тауар белгісін бір тарап қана пайдаланады, ал екінші тарап жаңа белгі жа-

сап алады деген келісімге келеді;

(іі) екі тарап тауар белгісін қатар пайдаланбау үшін, тараптардың бірі тауар

белгісін белгілі бір салада ғана пайдаланады;

(ііі) тараптардың бірі тауар белгісін бір ғана аумақта, екіншісі басқа аумақта

пайдаланады;

(iv) әркім белгіні белгілі бір ресімдеумен ғана пайдалануға келіссе, тұтынушы-

лардың шатасуы барынша азаяды.

Тауар белгісін делимитациялау келісімінің мазмұны әртүрлі болады,

118

бірақ

әрбір нақты жағдайда олар еуропалық және жергілікті құқыққа сай болуы керек.

Еуропаның бәсеке құқығы саласындағы негізгі норма – ЕО қызметі шартының

114

VRR, Art. 4(a).

115

Қараңыз: N. Wilkof, «Out of the Shadows: The Unique World of Trade Mark Consent Agreements»,

in I. Calboli and J. de Werra (eds), The Law and Practice of Trademark Transactions (2016), ch. 11; M. Fawlk,

«Trademark Delimitation Agreements under Article 85 of the Treaty of Rome» (1992) 82 TM Rep 223.

116

A. Peukert, «The Coexistence of Trade Mark Laws and Rights on the Internet, and the Impact of

Geolocation Technologies» [2016] 47 IIC 60.

117

R. Joliet, «Trademark Licensing Agreements under the EEC Law of Competition» (1983–84) 5 Nw J

Intl L & Bus 755, 765.

118

Ескі келісімдерді қазіргі кездегі мәселелерге қолданудың мысалдарын қараңыз (мәселен,

домен атауын беру мәселесінде 1970 жылғы келісімді қолданған): KGaA v. Merck Sharp & Dohme

Corp and ors [2016] EWHC 49 (Pat).

397

ТАУАР БЕЛГІСІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ

101-бабы. Еуропа комиссиясы мен Еуропа соты «мұндай келісімді заңнамаға сай

деп тануға болатынын, себебі мұндай келісім тараптарды ұзаққа созылатын сот

ісінен, ішкі нарықтағы бәсекелестіктен және ұлттық құқық колизиясының туын-

дауынан сақтайтынын» мәлімдеген.

119

Дегенмен Еуропа комиссиясы кәсіпкер-

лерді мұндай келісімде шектеу нормаларын азайтуға шақырған.

120

Егер мұндай келісім бәсеке мен нарықты бөлуге ықпал етсе, ЕО қызме-

ті шартының 101(1) бабына қайшы болып саналады. «Келісім бәсекелестікті

шектей ме?» деген мәселе көбінесе белгінің бұрын пайдаланылғанына байла-

нысты болады. Мысалы, BAT Cigaretten-Fabrik GmbH v. EEC ісінде

121

сот British

American Tobacco компаниясының голландиялық бәсекелесінің Тoltecs белгісін

Германияда пайдалануына тыйым салған ескертпені заңсыз деп таныған, себебі

British American Tobacco компаниясы қолдануына қарсы жасалған келісім заңсыз

шектеу қойған, өйткені BAT-тың dorcet белгісі белсенді (немесе пайдаланылма-

ған) болмаған. Алайда шектеу салынған тарап осы белгіні пайдаланбаған (не-

месе оны едәуір дәрежеде пайдаланбаған) жағдайларда, комиссия «бұл белгіні

екінші тарапқа беру цеденттің бәсекелесу қабілетін шектеуге тең болмайды» деп

санайды.

122

Шынында да, комиссия «шамасы, пайдаланылмаған белгінің ешқан-

дай құндылығы жоқ және адам өз тауарлары немесе қызметтері үшін басқа бел-

гіні таңдай алады» деген пікірді ұстанады.

Алайда конфликті жағдайында екі жақ та өздерінің белгілерін белгілі бір дә-

режеде қолданады. Жоғарыда айтылғандай, мұндай жағдайда комиссия шек-

теуді барынша азайтатын шешімді қолдайды. Егер тараптар әрқайсысы тауар

белгісінің әртүрлі формасын қолдану туралы келісімге келсе, мұндай келісім ЕО

қызметі шартының 101-бабына қайшы келмейді.

123

Екінші жағынан, конфликті-

ні бір белгіні бір тарапқа, екіншісін екінші тарапқа беру арқылы шешуге бола-

ды. Мұның нәтижесі тараптарды гудвилді басқа белгілермен қалпына келтіруге

мәжбүрлеу болса да, бұл 101-бапқа сәйкес келетін шектеуші салдарларға әкелуі

мүмкін, бірақ мұндай жағдайда өтпелі кезең ұсынылса және тарапқа бұл атау-

ды тауар атауы ретінде пайдалануды жалғастыруға рұқсат етілсе, мұндай келі-

сім қабылдануы мүмкін. Шамасы, комиссия белгіні әртүрлі тараптардың ортақ

нарықтың әртүрлі бөліктерінде пайдалануын көздейтін келісімдерге барынша

жақындай түсті.

124

Сондай-ақ «даудан бас тарту туралы ереже» ауқымының тым

кең болуы мен мерзімінің ұзақ болуын да қабылдамайтынын мәлімдеді.

125

БК құқығында тауар белгісін делимитациялау келісімі сауда келісімін орын-

дауды қамтамасыз ететін қосымша келісім болып саналады. Прецеденттік құ-

қықта ұсынылған қарсылықтың жалғыз негізі – сауданы шектеу. Дегенмен, негі-

зінен, бұл шектеу енгізетін адамнан мүддесінің ақылға қонымды бөлінуін талап

119

BAT Cigaretten-Fabrik v. EEC [1985] FSR 533, 541, [33]; дегенмен өзара бірлескен келісімшарттың

негізінде белгілі аумаққа кіргізбеу салдарынан мәселе туындайды, себебі ол патент құқығындағы

бәсекеге қарсы. 23-тарау, 2.3.1(i) бөлімді қараңыз.

120

Комиссияның 85-бап негізіндегі (Пенни) [1978] FSR 385, 395 сот ісі бойынша шешімі 78/193/

EEC. 23 желтоқсан, 1977 жыл.

121

[1985] FSR 533.

122

Penney’s [1978] FSR 385, 396.

123

Сонда.

124

Sirdar/Phildar [1975] 1 CMLR D 93; Community v. Syntex/Synthelabo [1990] FSR 529.

125

BAT Cigaretten-Fabrik [1985] FSR 533. Басқа жағдайларда барынша икемділік көрсетілген:

Penney’s [1978] FSR 385, 396–7 (егер бес жылға дейін болса жарамды).

398

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

етеді, осы тұрғыдан Апелляция соты WWF–World Wide Fund for Nature v. World

Wrestling Federation Entertainment Inc. ісінде

126

«мұндай келісімнің қойған шектеуі

мүдделердің ақылға қонымды деңгейде бөлінуіне себеп болатынын» мәлімде-

ген. Нәтижесінде жауапкер шектеудің ақылға қонымсыз екенін, мысалы, шектеу-

ге негіз болатын гудвилл жоқ екенін дәлелдеуі керек. Apple корпорациясында Ltd

v. Apple Computer Inc. ісінде

127

ымыраға келуге байланысты түрлі күрделі іс жүргі-

зу мәселелерін қарау кезінде Апелляция соты «мұндай келісімдерде қамтылған

шектеулер тараптардың заңды мүдделерін қорғау үшін қажет болған жағдайлар-

да ғана заңды болып табылады» деп қаулы етті. Тіркелген тауар белгісін иелену

құқығы мұндай келісім жасауға негіз бола алмайды; сондықтан мұндай шектеуді

шектеушінің гудвилін қорғау үшін ғана берген жөн. Нәтижесінде мұндай шектеу

белгі пайдаланылған жерде ғана ақталады. Апелляция соты ЕО қызметі шарты-

ның 101-бабы мен ортақ құқыққа сәйкес тәсілдің қазіргі уақытта едәуір дәреже-

де ұқсас екенін атап өтті.

128

126

[2004] FSR (10) 161. Қараңыз: Fenchurch Environmental Group Ltd v. Bactiguard AG [2007] RPC (31)

701 (Тауар белгісінің тізілімі).

127

[1991] 3 CMLR 49.

128

Мұндай келісімде даудан бас тарту туралы ереже болуы мүмкін: Apple Corp. v. Apple Computer

Inc. [1992] FSR 431. Делимитациялауға қатысты соңғы сот ісін қараңыз: Apple Corp. Ltd v. Apple

Computer Inc. [2006] EWHC 996 (Ch), [2006] Info TLR 9 (Ch D).

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ

АТАУЫН КӨРСЕТУ

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ

ШЫҒУ ТЕГІН КӨРСЕТУ

1. Кіріспе

2. Тауар шығарылған жердің атаулары мен географиялық атаулары

3. Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі

4. Қосымша сапа шарттары

1. КІРІСПЕ

Уақыт өте келе, Еуропалық одақ ауылшаруашылық өнімдерін сипаттау мен

таңбалауды қадағалау бойынша бірқатар шаралар енгізді. Бұл өлшем нарықтағы

зәйтүн майының стандарты

мен сиыр өнімдерін таңбалаудан

бастап, шарап-

тың сипаттамасын, дизайнын, құрамын, меншік құқығын

қорғауға дейінгі құқық

нормаларын қамтиды. Бұл тарауда осы өлшемнің құқықтық шеңберін құрайтын

үш режим туралы баяндаймыз. Біріншіден, Еуропалық одақтың ауылшаруашы-

лық өнімдері мен тамақ өнімдерінің географиялық атауларды (GIs) реттейтін

Сапа жүйесі регламентіне тоқталамыз.

Бұл – белгілі бір географиялық аудандар-

дан шыққан азық-түлік пен басқа да ауылшаруашылық өнімдерін сипаттау үшін

пайдаланылатын атаулар. Мәселен, Kalamata зәйтүн майы және Parma шошқа

еті сияқты, белгілі бір аумақтан шығатын танымал өнімдерді атауға болады.

Ауылшаруашылық өнімдері режимінің ЕО-ның болашақтағы ішкі реформалары

Regulation (EC) №2815/98 of 22 December 1998 concerning marketing standards for olive oil [1998]

OJ L 349/56 (Бірінші және екінші сығылған зәйтүн майының таңбалануы мен қаптамасында шығу

тегінің белгілерін реттейді).

Regulation (EC) №1760/2000 of 17 July 2000 (Ірі қара малдарды сәйкестендіру және тіркеу, сиыр

еті мен ет өнімдерін таңбалау жүйесін құру) [2000] OJ L 204/1, Recital 31, Art. 16(6).

Еуропа парламенті мен кеңесінің ауылшаруашылық өнімдері нарықтарын бірыңғай ұйымдас-

тыруды негіздеу туралы 2013 жылғы 17 желтоқсандағы регламенті (EО) №1308/2013 және Кеңес

регламентінің (EEC) №922/72, (EEC) №234/79, (EC) №1037/2001 және (EC) №1234/2007 [2013] OJ L

347/671 күшін жою.

Presently Regulation № 1151/2012 of the European Parlament and of the Council of 21 November

2012 on Quality Schemes for Agricultural Products and Foodstus [2012] OJ L 323/1 (‘Quality Schemes

Reg.’). Ол 2081/1992 және 510/2006 ережелерін алмастырады.

ЕО-ның қорғалған атауларын Шығу тегі дерекқоры мен тізімінен (Database of Origin and

Registration [DOOR]) іздеуге болады: ec.europa.eu/agriculture/quality/door/list.html.

400

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

мен сыртқы екіжақты және көпжақты келіссөздерінің күн тәртібінде маңызы арта

түсетіндіктен, осы тарауда бұл тақырыпқа ерекше назар аударамыз. ЕО-дағы ша-

рап пен спирттік ішімдіктерді реттейтін режим туралы білгісі келген оқырманға

осы салаға қатысты арнайы әдебиеттерді оқуға кеңес береміз.

Екіншіден, біз

дәстүрлі тағамдар мен рецептердің атауларын қорғау үшін Еуропалық одақ әзір-

леген дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі жүйесін қарастырамыз. Үшіншіден, біз

2013 жылы енгізілген қосымша сапа шарттарын қарастырамыз.

Азық-түлік өнімдерінің шығу тегін көрсету – қолданысқа соңғы кезде ғана ен-

гендей болып көрінгенімен, тамыры тереңде жатқан үрдіс.

Әсіресе бұл Испания,

Франция, Италия, Португалия және (аз дәрежеде) Германия сияқты елдерге қа-

тысты. Азық-түлік және ауылшаруашылық өнімдері барлық мәдениеттерде ма-

ңызды рөл атқаратынын ескере отырып, географиялық белгілерді реттеу үшін

арнайы құқықтық режимдер ұзақ уақыттан бері қолданылып келеді. Мысалы,

XIV ғасырда Францияда Roquefort ірімшігін қорғау үшін арнайы заңнама қабыл-

данған. Дегенмен бұл режимнің құқықтық негізі мен институттық формасы әр

жерде әр кезеңде сан түрлі болған. Ортақ құқық жүйесіндегі елдерде азық-түлік

өнімдері мен ауылшаруашылық өнімдерінің атауы тауар белгісі мен белгі серти-

фикаты жосықсыз бәсеке арқылы қорғалған.

Азаматтық құқықтық елдер ұжым-

дық белгілерге және жосықсыз бәсекеге сүйенеді, сонымен бірге олар ауыл-

шаруашылық атаулардың қолданылуын реттеу үшін тауар шығарылған жер-

лердің атаулары сияқты ерекше режимдерді әзірледі. Азаматтық құқық елдері

сонымен қатар шарап, ірімшік, зәйтүн майларына және басқа да ауылшаруа-

шылық өнімдеріне берілген құқықты мойындайтын екіжақты және (кейде) көп-

жақты шарттар жасасты. Кейінгі уақытта Еуропалық одақ Еуропадағы азық-түлік

өнімдерінің аймақтық және дәстүрлі атауларын қорғауды стандарттауға бағыт-

талған бірқатар құқықтық ережелерді енгізді.

Тауардың шыққан жерін көрсетудің құқықтық режимі туралы сөз болған кез-

де көтерілетін мәселелердің бірі – оның интеллектуалдық меншік формасы ре-

тіндегі мәртебесі қандай деген сұрақ. Архив деректеріне сүйенсек, бұл мәселені

беделді аймақтық өнімдердің бренді мен гудвилін қорғау үшін алғаш рет Париж

конвенциясының аясында тауар белгісі іспетті қарастырған. Алайда олардың

(сипаттамалық) географиялық коннотациялары және ұжымдық пайдалану өлшем-

дері географиялық атаулардың негізгі тауар белгісі құқығындағы негізгі мэйнст-

римге сай келе бермейді. Демек, тауар белгісін материалдық емес, игілік ретінде

қорғайтын норма бұрыннан бар, бірақ тауар белгісін қорғаудың негіздері мен

әдіснамасы дамымаған. Уақыт өте келе, қорғау үшін қосымша негіздеме ретінде

V. Mantrov, EU Law on Indications of Geographical Origin: Theory and Practice (2014), chs 7–9; M.

Blakeney, The Protection of Geographical Indications: Law and Practice (2014), chs 4–5.

Осы саладағы тарихи оқиғалармен танысу үшін қараңыз: P. E. McGovern et al. (eds), The Origins

and Ancient History of Wine (1996); K. M. Guy, When Champagne Became French: Wine and the Making

of a National Identity (2003); P. Boisar, Camembert: A National Myth (2003). Бұл оқиғаға қарамастан, құ-

қықтық режим тауар белгісін Интеллектуалдық меншіктің ерекше категориясы ретінде ХІХ ғасырдың

соңында ғана мойындай бастады.

Қараңыз: WIPO Secretariat, ‘Document SCT/6/3 Rev. on Geographical Indications: Historical

Background, Nature of Rights, Existing Systems for Protection and Obtaining Protection in Other Countries’

2 April 2002 (SCT/8/4), D. Gangjee, ‘Spanish Champ An Unfair Competition Approach to GI Protection’

and D. Gervais, ‘A Cognac after Spanish Champagne? Geographical Indications as Certication Marks’, in

Dreyfuss and Ginsburg (2014).

401

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

өндірісті аймаққа байланыстыру немесе мәдени мұраны қолдау арқылы ауылдың

тұрақты дамуына жәрдемдесу сияқты белгі аясындағы өнімді қолдауға бағыттал-

ған көптеген қосымша саяси бағдарламалар қарастырылды.

Еуропада тауардың

географиялық шыққан жерінің атауы интеллектуалдық меншік нысандарының

бірі болып саналатынына күмән жоқ, өйткені сот және Лордтар палатасы еуро-

палық заңнамаға сәйкес қорғалатын географиялық атаулар осындай категорияға

жататынын мойындады.

Олардың тауар белгілері немесе тауар атаулары сияқ-

ты қорғалатын белгілердің басқа категорияларынан айырмашылығы – өнім мен

гудвилл қалыптастыратын орын арасындағы айрықша немесе ерекше байланыс

ұғымы. Автордың ерекше өнертабысы мен ол патенттеген өнертабысының «біре-

гейлік» идеясы сияқты, осы байланыстағы меншік құқығын беру үшінші тұлғалар-

дың құқықтарына қауіп төндірмеуін қамтамасыз етуге арналған.

Бұл сонымен қатар Еуропалық одақтың ауылшаруашылық география-

лық атау (GI) ережесінің нақты заңнамалық негіздерінің бірі саналады, ол

Еуропалық одақ туралы келісімнің 118-бабына (алдағы ішкі нарық мақсаттары-

на Интеллектуалдық меншік құқықтарын енгізуді міндеттейтін) сілтеме жасайды:

Сапа жүйесі регламентінің кіріспесін қараңыз.

Бұл тарауда ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдерінің геогра-

фиялық шыққан жерінің атауы жайында әңгімелейміз. Алайда географиялық

белгілердің барлық өнімдерге қатысты болатынын ескерген жөн. Сондықтан ба-

йырғы халықтардың ойлап тапқан тауарын да тауардың географиялық шыққан

жерінің атауы жөніндегі нормалардың негізінде қорғау керек деген ұсыныстар

болған. Бұл – қызықты мүмкіндік, өйткені ол ұжымдық құқықтарды, сонымен қа-

тар көптеген байырғы тұрғындар үшін маңызды «өнім» мен «орын» арасындағы

байланысты мойындайды.

1.1. ҚОРҒАУ ТҮРЛЕРІ

Ауылшаруашылық өнімі мен азық-түлік өнімінің атауларын құқықтық қор-

ғаудың арасында өзіндік маңызды айырмашылық бар.

Шараптар, алкоголь

және ауылшаруашылық өнімдерінің атауларын реттейтін еуропалық заңнама-

ның қабылдануы белгілі бір дәрежеде Еуропадағы бұл мәселені жеңілдетуге

D. Gangjee, Relocating the Law of Geographical Indications (2012); I. Calboli, ‘Of Markets, Culture

and Terroir: The Unique Economic and Culture-Related Benets of Geographical Indications of Origin’,

in D. Gervais (ed.), International Intellectual Property: A Handbook of Contemporary Research (2015).

Салыстырыңыз: T. Broude, ‘From Chianti to Kimchi: Geographical Indications, Intangible Cultural Heritage,

and Their Unsettled Relationship with Cultural Diversity’, in I. Calboli and W.L. Ng-Loy (eds), Geographical

Indications at the Crossroads of Trade, Development, and Culture in the Asia-Pacic (2017); S Frankel, ‘The

Mismatch of Geographical Indications and Innovative Traditional Knowledge’ (2011) 29 Prometheus 253.

Қараңыз: Consorzio del Prosciutto di Parma v. Asda Stores Ltd [2002] FSR 3 (HL), 38, [6] (лорд

Хоффманн) (Тауар шығарылған жердің қорғалған атауы Интеллектуалдық меншік құқығының

формасы).

«Бірегей байланыс» жөніндегі пікірдің контекстуализациясы мен сыни пікірлерді қараңыз:

Gangjee (2016).

Бұл саладағы қиындықтарды қараңыз: B. Sherman and L. Wiseman, ‘From Terroir to Pangkarra:

Geographical Indications of Origin and Traditional Knowledge’, in Gangjee (2016). Салыстырыңыз: T. W.

Dagne, ‘The Identity of Geographical Indications and Their Relation to Traditional Knowledge in Intellectual

Property Law’ (2014) 5 WIPOJ 137.

Қараңыз: Gangjee (2012).

402

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

көмектесті, алайда басқа елдерде бұрынғысынша мүлдем өзге тәсілдер қолда-

нылады. Дүниежүзілік сауда ұйымының Канкунда өткен жиынында ЕО-ның 1994

жылғы Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімінің

(TRIPS) негізінде кеңейту жайындағы ұсынысы басқосуға қатысушы делегаттар-

дың көңілінен шықпаған, сондықтан бұл мәселені талқылау әлі де біраз уақытқа

дейін созылатын сияқты. Сондықтан алдымен осы саладағы негізгі ұғымдарды

анықтап алған жөн.

(і) Өнімнің шыққан жерін көрсету – «қайнар көзін көрсету», ол «шығу тегінің

белгісі» немесе қарапайым ғана «шыққан жерінің географиялық атауы» деп те

аталатыны белгілі, бұл – географиялық атауларды сипаттау үшін қолданылатын

жалпы термин.

Өнімнің шыққан жерінің атауы – өнімді белгілі бір география-

лық аумақпен байланыстыратын сипаттамасы; бірақ өнімнің сипаты мен сапасы-

ның оның шыққан жеріне байланысты болуы міндетті емес. Яғни өнімнің шық-

қан жерінің атауы тұтынушыға өнімнің қай елден, ол елдің қай аймағынан, ол

аймақтың қай жерінен шыққаны жайындағы мәлімет беру үшін қажет.

Демек,

өнімнің шыққан жерін көрсету – шыққан жеріне және географиялық атауларына

қарағанда кеңірек ұғым.

(іі) Географиялық атауы. Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспек-

тілері туралы келісімнің (TRIPS) 22(1) бабында «өнімді мүше-мемлекеттің аума-

ғында, оның ішінде сол аумақтың белгілі бір аймағы мен жерін де көрсететіні,

өнімнің сапасы, репутациясы мен басқа да маңызды атрибуттық сипаты сол

географиялық атауымен байланысты болатыны» айтылған. Интеллектуалдық

меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісіміндегі бұл анықтама өнім

мен оның шыққан жері арасында бір-біріне балама екі түрлі байланыс бола-

тынын көрсетіп отыр: біріншісі – өнімнің сапасы мен сипатының шыққан тегіне

байланысы; екіншісі өнімнің шыққан жері мен оның субъективті репутациясы

арасында байланыс бар екенін көрсетіп отыр.

(ііі) Тауардың шыққан жерінің атауы – тауардың географиялық атауын көрсе-

тудің айрықша түрі.

Бұл мәлімет «өнім шыққан елдің, аймақтың географиялық

атауын білдіреді және өнімде белгілі бір қоршаған ортаға, оның ішінде табиғат

пен адам факторына сай айрықша және өзіндік сапасының болатынын көрсете-

ді».

Тауар шығарылған жер атауын анықтайтын белгі «тауар шығарылған жер-

дің атауын пайдаланатын өнім немесе, негізінен, оның географиялық ортасымен

ғана анықталатын сапа мен сипаттамаларға сай болуы керек».

Париж конвенциясы мен Тауардың шыққан жері туралы жалған және жаңылыстыратын

мәлімет көрсету жөніндегі 1891 жылғы Мадрид келісімінде пайдаланылды.

Қараңыз: Exportur, Case C-3/91 [1992] 1 ECR 5529, [11]; Jacques Pistre, Cases C-321–324/94 [1977]

CMLR 565 (ECJ), 587.

Маңызды тарихи дәлелдерге сүйене отырып, репутацияны географиялық шығу тегіне объ-

ективті түрде жатқызуға болады. Қараңыз: D. Gangjee, ‘From Geography to History: Geographical

Indications and the Reputational Link’, in I. Calboli and W.L. Ng-Loy (eds), Geographical Indications at the

Crossroads of Trade, Development, and Culture in the Asia-Pacic (2017).

Француздың d’origine атауынан шыққан.

1958 жылғы Тауардың шыққан жерінің атауын қорғау мен оны халықаралық тіркеу туралы

Лиссабон келісімінің 2-бабы. 1.2.3-бөлімді қараңыз.

Салыстыру үшін қараңыз: F. Gevers, ‘Geographical Names and Signs Used as Trade Marks’ [1990]

EIPR 285.

403

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

Тауардың шыққан жерінің атауын көрсету – осы үш қорғаныс түрлерінің ішін-

дегі жалпы атауы болып саналады: ол өнімнің белгілі бір географиялық жер-

ден шыққанын (мысалы, Франция парфюмериясы) көрсетеді. Керісінше, өнімнің

шыққан жерінің географиялық атаулары, географиялық орналасуы өнімге бел-

гілі бір белгілер немесе сипаттамалар беруді талап етеді. Олар қатынастардың

табиғаты мен мойындайтын қасиеттеріне байланысты ерекшеленеді. Мәселен,

өнімнің шыққан жерінің атауы сол өнімнің сапасы мен сипатының белгілі бір

географиялық қоршаған ортаға сай екенін білдіреді, яғни өнім мен оның шық-

қан жері арасында айрықша байланыс болуы керек. Ал тауардың география-

лық атауы оның сапасын ғана емес, сондай-ақ репутациясы мен басқа да тиісті

сипаттарын қамтиды. Өнімнің шығарылған жерімен тығыз байланысты екеніне

мұқият көңіл бөлмесек, өнім моделінің патент құқығымен, авторлық құқықпен,

дизайн құқығымен қорғалатын мүддесінің сипаты өзгеріп, тауар белгісі құқығы

арқылы қорғалатын сипатқа ұқсап кетеді.

Еуропалық одақ Еуропада ауылшаруашылық саясатына реформа барысында

тауардың шығу аймағы жайындағы мәліметті реттейтін бірнеше заң қабылдаған.

Нәтижесінде құқықтық лексикада көптеген жаңа терминдер пайда болды.

Тауар шығарылған жердің қорғалған атауы.

Бұл термин Сапа жүйесі рег-

ламентіне сай тіркелген тауар шығарылған жердің қорғалған атауын сипаттау

үшін пайдаланылады. «Тауардың шыққан жерінің атауы» бұл контексте ауылша-

руашылық өнімі мен азық-түлік өнімінің сипаттамасындағы шыққан жерін, ай-

мағын, кейде шыққан елін білдіреді. Тауар шығарылған жердің қорғалған атауы

ретінде саралау үшін аталған өнім көрсетілген жерден шығуы керек. Сондай-ақ

өнімнің сапасы мен сипаты «белгілі бір географиялық аумақтағы табиғи және

адами факторларға сай айрықша және өзіндік сипатта»

екенін және өнімді өн-

діру мен дайындау процесінде белгілі бір географиялық орынға сай ерекшелік

бар екенін де көрсете алуға тиіс. Өндіруші тауар шығарылған жердің атауын тір-

кеуі үшін өнімінің таңбасында белгілі бір дизайн мен логотипті қолдануы керек

(43.1-суретті қараңыз).

(ii) Қорғалған географиялық атау (PGI). Бұл термин Сапа жүйесі регламен-

тіне сай тіркелген географиялық атауларды сипаттау үшін пайдаланылады.

«Географиялық атау» ауылшаруашылық өнімі мен азық-түлік өнімінің сипат-

тамасындағы шыққан жерін, аймағын, кейде шыққан елін білдіреді. Қорғауға

үміткер болу үшін географиялық атауы көрсетілген жерден шығуға тиіс. Өнім

немесе тамақ өнімдері белгілі бір сапаға, репутацияға немесе осы географиялық

Интеллектуалдық меншікте қолданылатын әртүрлі модельдер жөнінде (тауар белгілерін қоспа-

ғанда) қараңыз: Sherman and Bently, 166–72.

Бұл Аppellation d’origine contrôlée атауының аудармасы.

Quality Schemes Reg., Art. 5(1). 43.1-суретті қараңыз. PDO, PGI, and TSG logos. Дереккөз: ©

Еуропалық одақ, 1995–2012.

Сапа жүйесі регламентінің 12(3) бабы тауар шығарылған жердің қорғалған атауы мен қор-

ғалған географиялық атауына мынадай талап қойған: «Одақтың белгілері тауардың таңбасында

көрсетілуге тиіс». Бұл ЕО-дағы тұтынушылардың көбі тауар шығарылған жердің қорғалған атауы

мен қорғалған географиялық атауы логотиптерінің мәнін түсінбегенін куәландыратын эмпирикалық

зерттеулерге жауап ретінде жасалады; Еуропалық аудиторлар соты (European Court of Auditors): «Ди-

зайн және тауардың географиялық атауы режимінің менеджменті мен дамуы тауардың тиімділігін

арттыра ма?» (арнайы есеп № 11, 2011) 25–33.

404

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

шығу тегіне қатысты басқа да сипаттамаларға ие болуы керек. Сондай-ақ өнімді

өндіру мен дайындау белгілі бір географиялық аймақта жүзеге асырылатынын

көрсету қажет.

Сілтеме тауар шығарылған жердің қорғалған атауына қара-

ғанда аз талап етіледі деп саналады, өйткені репутациясы оны қанағаттандыру

үшін негіз болуы мүмкін, ал дайындық кезеңдерінің бірі көрсетілген жерде өтуге

тиіс.

Қорғалған Географиялық атаумен (PGI) салыстырғанда аз талап қойылады.

Өндіруші тауардың шыққан аймағын, қорғалған атауын тіркеу үшін тауар бел-

гісінде белгілі бір дизайн мен логотипті қолдануы керек (43.1-суретті қараңыз).

(iii) Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі (TSG). Бұл термин Сапа жүйесі рег-

ламентіне сәйкес тіркелген дәстүрлі тағамдар мен рецепке қатысты қолданы-

лады.

Өнімді дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі ретінде тіркеу үшін азық-түлік

өнімдерінің ерекше сипатын көрсетуі керек және дәстүрлі немесе белгіленген

дәстүрі болуға тиіс. Бұл контекстегі «айрықша сипат» ұғымы ауылшаруашылық

өнімі мен азық-түліктің өз категориясындағы басқа өнімдер мен азық-түлік түр-

лерінен ерекшелейтін сипат немесе сипаттар жиынтығын білдіреді.

Тіркелген

атауды пайдалану құқығын берумен қатар, ерекше сипаттағы сертификат ре-

тінде тіркеу өндірушілерге «Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі» белгісі мен осы

белгіге сай логотипті пайдалануға құқық береді (43.1-суретті қараңыз).

(iv) Міндетті емес сапа мерзімі. Сапа жүйесі регламентімен енгізілген төр-

тінші мерзім 2013 жылдың 3 қаңтарында күшіне енген міндетті сапа мерзіміне

жатады. Бұл жүйенің мақсаты «ішкі нарыққа қосылған қосымша құнның сипат-

тамаларын немесе ауылшаруашылық өнімін өндірушілердің атрибуттарын ха-

барлауын жеңілдету» болып саналады.

Quality Schemes Reg., Art. 5(2).

Бұл әлсіреуді сынаған пікірді қарау үшін: I. Calboli, ‘In Territorio Veritas: Bringing Geographical

Coherence in the Denition of Geographical Indications of Origin under TRIPs’ (2014) 6 WIPOJ 57.

Quality Schemes Reg., Art. 18. Бұрын бұл категорияны № 509/2006 (EC) регламенті мен (EEC)

№2082/1992 (ЕЕС) Кеңес регламенті реттейді.

Quality Schemes Reg., Art. 3(5).

Quality Schemes Reg., Art. 27.

43.1-сурет. Тауар шығарылған жердің қорғалған атауының (PDO), Қорғалған Геогра-

фиялық атаудың (PGI) және Кепілдендірілген дәстүрлі ерекшеліктер (TSG)

логотиптері

Дереккөз: © Еуропалық одақ, 1995–2012.

405

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

1.2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР

Бұл бөлімде тауардың географиялық шыққан жерінің атауын құқықтық рет-

теуге әсер ететін маңызды халықаралық шарттарды қарастырамыз.

1.2.1. Өнеркәсіптік меншікті қорғау жөніндегі Париж конвенциясы

Өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы 1883 жылғы Париж конвенциясында

географиялық белгілерге шектеулі қорғаныс қарастырылған. 1(2) бап өнеркәсіп-

тік меншікті қорғауды, атап айтқанда, тауарлардың шығу тегі немесе атауын көр-

сетуді көздейді. 9(1) бөліммен бірге қарастырылатын 10(1) бөлімде «тауарлар-

дың шығу тегін тікелей немесе жанама пайдалану» жағдайында импорт кезінде

тауарларды тәркілеу қарастырылған. Бұл ережелер жалған атаулармен шектеле-

ді; олар термин аударылған жағдайға немесе атау «түр», «сияқты» немесе «үлгі»

тәрізді сөздерге қолданылмайды. Тауардың шыққан жерінің атауы туралы жал-

ған мәлімет беруді конвенцияның 10(2)(3) бабының (bis) негізінде «жосықсыз

бәсекелестік акт» деп атауға болады.

1.2.2. Тауардың шыққан жері туралы жалған және жаңылыстыратын

атаулардың алдын алу жөніндегі Мадрид келісімі

1891 жылғы Тауардың шыққан жері туралы жалған және жаңылыстыратын

атаулардың алдын алу жөніндегі Мадрид келісімі тұтынушыға тауардың шыққан

жері туралы жалған мәлімет берудің алдын алу үшін жасалған.

Бұл келісім шық-

қан жері туралы жалған мәлімет беретін тауарды импорттауға тыйым салуды

және тәркілеуді талап етеді. Тауар сыртына тауардың шыққан жерінің атауын

жазу мәселесін конвенцияға қол қойған мемлекет өзі шешеді, шараптың сырты-

на ғана міндетті түрде шыққан жерінің атауы жазылуы керек.

Мадрид келісімінің басты мақсаты – тұтынушыларды жаңылысудан қорғау.

Бірақ, уақыт өте келе, бұл келісім өндірушінің мақсатына қарамастан, кез кел-

ген тауардың шыққан жерін көрсету үшін пайдаланыла бастады. Мадрид келі-

сімінің жобасын әзірлеген кезде бұл мәселе Париж конвенциясын 1958 жылы

Лиссабонда қайта қарағанға дейін аса маңызды еді және Париж конвенциясы-

ның 10-бабы тауардың шыққан жерінің атауы туралы жалған мәліметті қаса-

қана берген жағдайда ғана атауды қорғау үшін қолданылғанын ескерген жөн.

Алайда 1958 жылы Лиссабонда қайта қаралғаннан кейін Париж конвенциясы-

ның 10-бабы енді алаяқтықты дәлелдеуді қажет етпей-ақ, атауларды қорғайды.

Нәтижесінде Мадрид келісіміне деген қажеттілік күмән тудырды.

Тауар шығарылған жердің қорғалған атауының қазіргі режимі бұрынғы ережелердің негізінде

әзірленген. Бұған дейінгі екіжақты және көпжақты келісімдер туралы қараңыз: Ricketson (2015), chs

2, 13; Gangjee (2012), 176–7.

14 сәуір 1891жылы, Вашингтонда (2 маусым, 1911 ж.), Гаагада (6 қараша, 1925 ж.), Лондонда

(2 маусым, 1934 ж.), Лиссабонда (31 қазан, 1958 ж.) және Стокгольмнің қосымша актісінде (14 шілде,

1967 ж.) қайта қаралды. 2018 жылы мамырда Мадрид келісіміне Біріккен Корольдік, Франция мен

Германияны қосқанда, отыз алты мүше-мемлекет қол қойған.

Қараңыз: M. Leaer, International Treaties on Intellectual Property (1990), 270.

406

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

1.2.3. Тауардың шыққан жері мен оның халықаралық тіркеуін қорғау

жөніндегі Лиссабон келісімі

1958 жылғы 31 қазанда әзірленген Тауар шығарылған жердің қорғалған

атауы және оларды халықаралық тіркеу туралы Лиссабон келісімі

– тауар шы-

ғарылған жердің қорғалған атауының халықаралық жүйесін құрайтын келісім.

Келісімде «тауар шығарылған жердің қорғалған атауы – сапасы, сипаттамасы тек

географиялық ортамен, оның ішінде табиғи және адами факторлармен анықта-

латынын және шығарылатын өнімді белгілеуге қызмет ететін елдің, аймақтың

немесе елді мекеннің географиялық атауы» деп айқындалған.

Лиссабон келісімінің 1-бабында қол қоюшы мемлекет осы келісімге қол қой-

ған басқа мемлекеттің Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымына (WIPO)

тіркеген тауардың шыққан жерінің атауын қорғауға тиіс. Дүниежүзілік интел-

лектуалдық меншік ұйымы қарауындағы халықаралық тіркеуге атауды енгізу

үшін, тауар шығарылған жердің қорғалған атауы алдымен оның шыққан елінде

қорғалуға тиіс. Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымына тіркеу туралы

өтінімді осы ұйымға мүше-мемлекеттегі ведомство арқылы ғана беруге бола-

ды. Өтінімнің тіркелгені туралы мәлімет жарияланғаннан кейін мүше-мемлекет-

терге өтінімнің тіркелгені туралы хабарлама жолданады. Хабарланғаннан кейін

мүше-мемлекеттер атауын қорғай алмайтыны туралы мәлімдеме жасау үшін

12 ай мерзім беріледі. Егер өтініш жасалмаса, онда мүше-мемлекет тауар шыға-

рылған жердің қорғалған атауын оның шыққан елінде қорғауға тиіс.

Лиссабон келісімі бұрыс пайдаланудың көптеген жағдайларына қарсы бағыт-

талған. Оларды шартты түрде мынадай үш топқа жіктеуге болады: (і) атауды жа-

ңылыстыратындай жолмен пайдаланбау; (іі) атауды жалпыға ортақ пайдаланбау;

(ііі) белгілі бір атаудың репутациясын пайдалануға жол бермеу. Мадрид келісімі-

нің басты мақсаты өндірушілерді қорғау болса, Лиссабон келісімі де өндіруші-

лерді шатастырудан қорғайды, тіпті тұтынушы өнімнің шыққан жері мен сипа-

ты жөнінде хабардар болса да қорғайды.

Нақтырақ айтсақ, Лиссабон келісімі

қол қоюшы мемлекеттен өнімнің шыққан жерінің атауын көрсетсе де (мысалы,

«Квинслендте жасалған Cornish қаймағы»), шыққан жерінің атауы басқа тілге

аударылған болса да, «сияқты», «ұқсас», «жасалған» деген сөздер жалғанса да,

иеленіп алу мен ұқсастықтан құқықтық қорғауды талап етеді.

Бір маңыздысы,

тауардың шыққан жерінің атауын тіркеу туралы өтінішті тіркегеннен кейін, ол

атауды жалпыға ортақ атау ретінде қолдануға тыйым салынады.

Лиссабон келісіміне біраз өзгертулер енгізіліп, нәтижесінде 2015 жылы

Женева заңы әзірленді.

Женева заңы тауардың географиялық атауын қорғауды

1967 жылы 14 шілдеде Стокгольмде қайта қаралған (1979 жылғы 28 қыркүйекте өзгерту енгі-

зілген). 2018 жылы мамырда 28 мүше болды.

Француз шарабына қатысты: M. Hopperger, ‘International Protection of Geographical Indications:

The Present Situation and Prospects for Future Developments’ [1999] WIPO Symposium: South Africa 5.

Lisbon Agreement, Art. 2.

Gangjee (2012), 157–76.

Lisbon Agreement, Art. 3.

Lisbon Agreement, Art. 6 (Тіркеуден кейінгі атауы «өнім шыққан елде қорғалатын болса, ол елде

[дау] жалпы атау ретінде саналмайды»).

Geneva Act of the Lisbon Agreement on Appellations of Origin and Geographical Indications

(20 мамыр 2015 жылы қабылданғандай) («Женева актісі»).

407

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

жеңілдету үшін біраз жаңалықтар әкелді: (і) тауардың шыққан орнының атауын

тіркеудің параллель екі жолы пайда болды: біріншісі – өтінім беру арқылы тіркеу,

екіншісі – Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісі-

мінің (TRIPS) 22.1-бабына сәйкес тіркеу;

(іі) шыққан жерінің атауы ұғымына жа-

нама географиялық ұғымдарды ескере отырып жаңа анықтама берген (мысалы,

тұздықты грек ірімшігі Feta);

(ііі) өтінімді мемлекеттік ведомство арқылы ғана

емес, сондай-ақ Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымына (WIPO) тікелей

беруге де болады;

(іv) қорғаудың құқықтық және институциялық формалары

мен қорғау шеңберін де нақтылай түсті;

(v) атауды жалпыға ортақ қолдануға

тыйым күшінде қалды.

Өзгертілген келісімнің тартымдылығын және мүшелік

құрамын кеңейту мәселесін анықтау керек.

1.2.4. Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы

келісімі

1994 жылғы Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері жөніндегі

келісімі (TRIPS) – осы саладағы ең маңызды шарт әрі оған қол қоюшы мемлекет-

тердің саны да өте көп. Бұл келісім қол қоюшы мемлекеттерден мынаны талап

етеді:

(і) тұтынушыларға өнімнің шынайы географиялық шыққан жерін көрсететін

мәліметке жалған ақпарат жазып, яғни өнімнің географиялық атауын дұрыс көр-

сетпейтін кез келген пайдалануға немесе

(іі) Париж конвенциясының 10-бабында (bis) аталған жосықсыз бәсекелестік-

ке жол бермеу.

Жоғарыда айтылғандай, географиялық атаулар Интеллектуалдық меншік құ-

қығының сауда аспектілері туралы келісімінде «тауардың сапасы, репутациясы

немесе басқа да сипаттамасы мәні бойынша оның географиялық шығу тегі тір-

келетін мүше-мемлекеттің не осы аумақтағы өңірдің не болмаса елді мекеннің

аумағынан шығарылған тауарды сәйкестендіретін нұсқаулар» ретінде айқында-

лады.

Айта кету керек, Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері

жөніндегі келісімі ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдеріне ғана

емес, барлық өнімдерге қолданылады.

Барлық географиялық атаулар жаңылыстыруға алып келетін пайдаланудан

қорғаудың белгілі бір дәрежесін қолданады. Интеллектуалдық меншік құқығы-

ның сауда аспектілері туралы келісімі қоғамды жаңылыстыратын атауды қолда-

нуға тыйым салады (22.2(а) бап). Мысалы, Париж бен Техастағы соңғы үлгідегі

Geneva Act, Art. 2(1).

Сонда.

Geneva Act, Art. 5.

Geneva Act, Arts 9–11.

Geneva Act, Art. 12.

D. Gervais, ‘Irreconcilable Dierences? The Geneva Act of the Lisbon Agreement and the Common

Law’ (2015) 53 Hous L Rev 339; M. Geuze, ‘Geo.graphical Indications under WIPO-Administered Treaties’, in

Gangjee (2016); A. Micara, ‘The Geneva Act of the Lisbon Agreement for the Protection of Appellations of

Origin and Their International Registration: An Assessment of a Controversial Agreement’ (2016) 47 IIC 673.

TRIPS, Art. 22(1). Қараңыз: T. Kongolo, ‘Any New Developments with Regards to GI Issues Debated

under WTO?’ (2011) 33 EIPR 83.

408

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

қымбат сән үлгілеріндегі жолақтар (22.4-бап); жосықсыз бәсекелестікке сай пай-

далану (22.2(б) бап); тауардың шыққан жерінің атауынан тұратын тауар белгісі

қоғамды жаңылыстыруға алып келсе тіркелмейді немесе жарамсыз болып сана-

лады (22.3-бап). Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы

келісім өзге ауылшаруашылық өнімдеріне қарағанда, шарап пен спирттік ішім-

діктерді жоғары деңгейде қорғайды. Атап айтқанда, 23-бап мүше-мемлекеттер-

ден тауардың шынайы шығу тегі көрсетілген жағдайларда да қорғауды қамта-

масыз етуді талап етеді, географиялық атау аудармада пайдаланылады немесе

«түрі», «типі», «стилінде», «ұқсас» және т.б. сияқты сөздермен бірге қолданы-

лады. Сондай-ақ аттас атаулардың мәртебесін анықтауды талап етеді. 23(4) бап

сонымен қатар Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы

келісім кеңесі шарап жайындағы хабарландыру мен тіркеу жүйесін құру туралы

келіссөздер жүргізуге тиіс. 24-бапта белгілі бір жағдайларға тоқталған (мысалы,

географиялық атаулар мен тауар белгілерінің ішінара сәйкес келуіне қатысты).

Дүниежүзілік сауда ұйымының 2001 жылы Дохада өткен министрлер конфе-

ренциясында Еуропалық одақ бастаған елдер АҚШ пен ДСҰ-ға мүше басқа да

елдердің наразылығына қарамастан, тауардың географиялық атауын реформа-

лау мәселесін күн тәртібінде қараған.

Атап айтқанда, Доха декларациясы ша-

рап пен спирттік ішімдіктің шыққан географиялық атауын тіркеу мен тіркелгені

жайында хабарлаудың көпжақты жүйесін құруы жөніндегі келіссөзге мандат бе-

ріп, Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімінің

23-бабына сәйкес шарап пен спирттік ішімдіктермен қатар, ауылшаруашылық

өнімдеріне берілетін қорғаудың неғұрлым жоғары деңгейін қолдану мүмкін-

дігі белгіленді.

Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы

келісім Еуропаның тәжірибесін әлемдік стандарт ретінде қабылдауы керек де-

ген ұсыныс та айтылған. Дегенмен соңғы жиырма жыл бойы бұл екі бағытта да

прогресс байқалмайды. Шарапты (спирттік ішімдікті) халықаралық тіркеу мәсе-

лесін талқылауға мандаты бар екеніне қарамастан, соңғы жан-жақты ұсыныс

2011 жылғы әртүрлі көзқарасты жинақтаған ұсыныс болды.

Сондықтан осы

тарауда жоғарыда талқыланған Лиссабон келісімінің Женева заңындағы рефор-

маларды осы жағдай негізінде қайта қарауға болады. Лиссабон келісімі тауар-

лардың барлық түрін халықаралық тіркеудің балама жүйесі ретінде жасалған

келісім болатын. 23-бапты шарап пен спирттік ішімдіктерден басқа өнімдерге

де қолдану туралы ұсыныс әлі шешімін таппаған, себебі бұл баптың нормасы

бастапқыда Еуропадағы шарап өндірушілердің лоббиінен туған норма еді; оны

тарату үшін нормативтік немесе принципті негіздеменің бар-жоғы туралы даулы

мәселе әлі де шешімін таппай отыр.

Қараңыз: WTO Ministerial Conference, Ministerial Declaration (20 November 2001) WT/MIN(01)/

DEC/1, online http://www.wto.org/english/thewto_e/minist_e/min01_e/mindecl_e.htm.

Сонда, [12], [18].

Мәтіннің жобасы Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімі жө-

ніндегі кеңесіне 2011 жыл 21 сәуірдегі (TN/IP/21) «Сауда келіссөздері жөніндегі комитет төрағасы-

ның баяндамасы» қоса берілді. Қараңыз: J. M. Cortes Martin, ‘International Protection of Geographical

Indications: The WTO Multilateral Register Negotiations’, in Gangjee (2016).

M. Handler, ‘Rethinking GI Extension’, in Gangjee (2016); J. Hughes, ‘Champagne, Feta, and Bourbon–

the Spirited Debate about Geographical Indications’ (2006) 58 Hastings Law Journal 299.

409

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

1.2.5. Екіжақты келісімдер

Еуропалық одақ ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдерін құ-

қықтық қорғау саласында бірқатар екіжақты келісімге қол қойған. Мысалы,

Австралия (шарап),

Чили (шарап, спирттік ішімдіктер мен және хош иісті сусын-

дар),

Мексикамен (спирттік ішімдіктер)

жөнінде шарт жасасқан. Географиялық

атауларды реттейтін халықаралық шарттардың шектеулі мүшелік құрамын және

Канкундағы Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келі-

сімі келіссөздерінің нәтижесіз аяқталуын ескере отырып, Еуропалық одақ басқа

юрисдикцияларда еуропалық тауарларды қорғау тәсілі ретінде екіжақты келі-

сімдерді пайдалану саясатын белсенді әзірледі.

1.3. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ РЕГЛАМЕНТТЕРІ

Ауылшаруашылық өнімдерінің атауын реттейтін нақты құқықтар 1993 жылы

Еуропалық одақта екі ереже арқылы енгізілді. Біріншісі – ЕО-дағы тауар шы-

ғарылған жердің қорғалған атауын реттейтін 1992 жылғы Географиялық атау

регламенті.

Екіншісі – 1992 жылғы Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігін реттеу

регламенті.

Еуропалық одақ пен бірқатар бұрынғы колониялар арасындағы геогра-

фиялық атауларға байланысты даудың аясында Австралия мен АҚШ ДСҰ-ның

Дауларды шешу жөніндегі органына 1992 жылғы Географиялық атау регламен-

тінің кейбір аспектілері Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері

туралы келісімді бұзғаны жөнінде шағым түсірді.

Топ Австралия мен АҚШ-тың

Council Decision 94/184/EC of 24 January 1994 concerning the conclusion of an Agreement be-

tween the European Community and Australia on trade in wine [1994] OJ L 086/1 (31 March 1994) (the

Australia–EU Agreement).

Еуропа қауымдастығы және оған мүше-мемлекеттер мен Чили Республикасы арасында ассо-

циация құру жөніндегі келісім: Соңғы заң [2002] OJ L 352/3 (30 желтоқсан, 2002 ж.) (ЕО–Чили ассо-

циация келісімі).

Кеңес шешімі 97/361/EC 1997 жыл 27 мамырдағы спирттік ішімдіктер мен сусындардың атауын

өзара қорғау мен мойындау жөніндегі келісімі [1997] OJ L 152/15 (11 маусым, 1997) (ЕО-Мексика

келісімі).

A. Moroni, ‘New Generation of Free Trade Agreements: Towards ‘International’ European Geographical

Indications’ (2017) 8(3) George Mason Journal of International Commercial Law 286. Географиялық

атау ережелерінің тиімділігін бағалау жайында мерзімдік баспасөздерде де жазылған. Қараңыз:

European Commission, Report from the Commission to the European Parliament, the Council, the EESC

and the Committee of the Regions on Implementation of Free Trade Agreements COM(2017) 654 nal

(9 November 2017).

Бұл регламентке үшінші елдердің өндірушілері үшін қауымдастықтың географиялық атауларын

алу тәртібі қолжетімді болуын қамтамасыз ету мақсатында түзетулер енгізілді: Регламент (EК)

№ 535/97 17 наурыз 1997, Регламентке өзгеріс (Еуропалық экономикалық қоғамдастық) № 2081/92

ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдерінің шығу тегі мен географиялық атауын қорғау

туралы [1997] OJ L 83/3; Регламент (EC) № 692/2003 8 сәуір 2003, Регламентке өзгеріс (EEC) № 2081/92

ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдерінің шығу тегі мен географиялық атауын қорғау

туралы [2003] OJ L 99/1.

Регламент (EC) № 2082/92 14 шілде 1992, ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдерінің

арнайы түрлерін сертификаттау туралы [1992] OJ L 201/9 (1992 жылғы «Дәстүрлі ерекшеліктердің

кепілдігі регламенті»).

US v. EC, WT/DS174; Australia v. EC, WTO DS/290. Қараңыз: M. Handler, ‘The WTO Geographical

Indications Dispute’ (2006) 69 MLR 70; M. Handler, ‘The EU’s Geographical Indications Agenda and its

Potential Impact on Australia’ (2004) 15 AIPJ 173.

410

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

шағымын қанағаттандырып, «1992 жылғы Географиялық атау регламенті ДСҰ-

ға мүше емес еуропалық мүшелер үшін ұлттық режимді көздемегенін, өйткені

Еуропалық одақтан тыс елдерден географиялық белгіні тіркеу осы ел үкіметінің

өзара қорғау жүйесін қабылдауға байланысты екенін» мәлімдеді. Сондай-ақ топ,

1992 жылғы Географиялық атау регламентіне сай, үкіметтің бақылауы бойын-

ша инспекциялық құрылымдар құру туралы талап шетел азаматтарына қатысты

кемсітушілік болып саналатынын айтқан.

Дегенмен бұл дау ДСҰ сарапшыларының Географиялық атаулар мен тауар бел-

гісі арасындағы басым конфликтілерді шешудің нақты тәсілін мақұлдауына бай-

ланысты туындады. Сөз 1992 жылғы Географиялық атау регламентінің 14(2) бабы

«кейінгі географиялық атау алдыңғы тауар белгісімен қатар жүреді» деген нор-

ма, Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімінің

16(1) бабына сәйкес, алдыңғы тауар белгісіне кепілдік берілетін айрықша құқы-

ғына кедергі келтіретіні жайында қозғалып отыр. АҚШ пен Австралия «мерзім бо-

йынша бірінші, құқық бойынша бірінші» (first in time, first in right) деген принцип

осындай конфликтілерді шешуге тиіс деп тұжырымдады. Интеллектуалдық мен-

шік құқығының сауда аспектілері туралы келісімінің 24(3), 24(5) баптары да қатар

қолдану туралы аталған ереже ешқандай нәтиже бермегендіктен, Еуропалық одақ

17-баптағы тауар белгісін шектейтін ережені қолдана отырып, өзі қалаған нәтиже-

ге қол жеткізді. Бұл шектеулер (географиялық) сипаттамалық адал пайдалануды

қамтыды және барлық географиялық атаулар өнімнің географиялық шығу тегін

дәл сипаттайтындықтан, 17-бап осы екеуін қатар қолдануға негіз бола алады.

Егер ДСҰ-ға дау реформаларды жүргізу үшін сыртқы қысым туғызса, Геогра-

фиялық атаудың шетелдік режимдері ЕО-ның жүйесінен сәйкестендіруді талап

етуі ДСҰ-ның мемлекеттік режимдерге қатысты міндеттемелерін бұзады, соның

нәтижесінде ішкі қысым да күшейді. Географиялық атау режимі ЕО түрлі режим-

дерінің жұмысына қатысты оңайлатылуы және қосымша жинақталуы мүмкін

екенін, ал өтінім беру процесі неғұрлым ретке келтірілуі мүмкін екенін көрсет-

ті.

Бұл саладағы ауқымды талдау жұмыстарының нәтижесі 2012 жылғы Сапа

жүйесінің регламентінен реттеуге алып келді. Еуропалық одақ осы регламенттің

қолданылуын үнемі қадағалап отырады, жақында ғана географиялық атауының

нарықтық құнға әсерін сараптады, тауардың шыққан жерінің атауына ішкі мо-

ниторинг жүргізді (бақылау-реттеу жұмыстарын жүргізді), осы саладағы құқық-

бұзушылық ауқымына және құқық қолдану мәселелерінің күшіне енуіне на-

зар аударды.

Қазіргі кезде Еуропа комиссиясы ЕО-ның режим аясын кеңейтуді

D. Gangjee, ‘Quibbling Siblings: Conicts Between Trademarks and Geographical Indications’ (2007)

82(3) Chi-Kent L Rev 1253; cf. B. Goebel and M. Groeschl, ‘Learning to Love My PET–The Long Road to

Resolving Conicts between Trade Marks and Geographical Indications’, in Gangjee (2016).

Қараңыз: Bently and Sherman (2014), 1118–19; G. Evans, ‘The Simplication of European Legislation

for the Protection of Geographical Indications: The Proposed Regulation on Agricultural Product Quality

Schemes’ (2012) 34 EIPR 770; V. Mantrov, ‘Protection Norms of Indications of Geographical Origin in the

Applicable Regulations: Recent Changes and the Necessity for Further Unication’ (2012) 43 IIC 174.

Қараңыз: Tanguy Chever et al., Value of Production of Agricultural Products and Foodstus,

Wines, Aromatised Wines and Spirits Protected by a Geographical Indication (GI) (қазан 2012 жылғы

қорытынды есеп) AGRI–2011–EVAL–04 (ЕО-дағы тауардың шыққан жерінің атауына байланысты

сатылым құны 2010 жылы шамамен 54.3 млрд еуроны құраған); EUIPO, Protection and Control of

Geographical Indications for Agricultural Products in the EU Member States (2017 жылғы желтоқсан)

(Мүше мемлекеттердегі тексеру органдары туралы); EUIPO, Infringement of Protected Geographical

Indications For Wine, Spirits, Agricultural Products and Foodstus in the European Union (сәуір 2016 ж.).

411

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

мақсат етіп, осы режимді қолөнер бұйымдары мен текстиль сияқты ауылшаруа-

шылық емес өнімдерге де қолдану туралы ұсыныс білдіріп отыр.

Мұның артын-

да климаттың өзгеру құбылысы тұр, ол жаһандық ауқымдағы барлық география-

лық атауларға әсер етеді. Климаттың өзгеруі физикалық география өнімнің сапа-

сына толық жауап береді деген дәлелдерге тікелей қайшы келеді. Температура

мен жауын-шашынның мөлшері өзгергеннен кейін, өнімді алудың ең қолайлы

жағдайы көрші өңірлерге көшсе не істеу керек? Сондай-ақ дәстүрлі өнімдердің

сапасын тұрақтандыру үшін инновациялық-технологиялық араласуларға қандай

дәрежеде рұқсат берілуі керек?

2. ТАУАР ШЫҒАРЫЛҒАН ЖЕРДІҢ АТАУЛАРЫ МЕН

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЛАРЫ

Бұл бөлімде Сапа жүйесі регламентіндегі тауар шығарылған жердің атаула-

рын және географиялық атауларын қорғау мәселесіне тоқталамыз. Тауар шы-

ғарылған жердің қорғалған атауы аймақтың, белгілі бір жердің атауы

неме-

се ерекше жағдайларда ауылшаруашылық өнімдерін не азық-түлік өнімдерін

сипаттау үшін пайдаланылатын ел ретінде анықталады. Тауар шығарылған жер-

дің атаулары ретінде тіркеу үшін өнім дәл сол аймақта, орында, елде жасалған

болуы керек. Сондай-ақ өнімнің сапасы мен сипаты «белгілі бір географиялық

аумақтағы табиғи және адами факторларға сай айрықша және өзіндік сипат-

та» екенін айғақтай алғаны жөн. Өнімді өндіру мен дайындау процесінде бел-

гілі географиялық аймақта орын алғанын көрсетуі керек.

Біріккен Корольдікте

Cornish қаймағы, West Country шаруашылығының Cheddar ірімшігі, Jersey Royal

картобы, Shetland қой еті, White Stilton ірімшігі сияқты тауар шығарылған жердің

атаулары ретінде тіркелген өнімдер бар.

Сондай-ақ тауар шығарылған жер-

дің қорғалған атауы тіркелген танымал өнімдердің қатарында Roquefort ірім-

шігін (Франция), Gorgonzola (Италия), Feta (Грекия), Camembert de Normandie

(Франция), Kalamata зәйтүн майын (Грекия), Chianti Classico зәйтүн майын

(Италия) және Prosciutto de Parma өнімдерін (Италия) атауға болады.

Сапа жүйесі регламенті қорғалатын белгінің екінші түрі географиялық атаулар

ретінде белгілі. Тауар шығарылған жердің қорғалған атауын тіркегеннен кейін

ол «қорғалатын географиялық атау» болып саналады. Қорғалған географиялық

European Commission Green Paper, Еуропаның дәстүрлі ноу-хауын барынша орынды пайда-

лану: Еуропалық одақтың ауылшаруашылық емес өнімдеріне қорғалған географиялық атауды ке-

ңейту мүмкіндігі, COM(2014) 469, 2014 жылғы 15 шілде; қараңыз: D. Marie-Vivien, ‘Do Geographical

Indications for Handicrafts Deserve a Special Regime? Insights from Worldwide Law and Practice’, in

W. van Caenegem and J. Cleary (eds), The Importance of Place: Geographical Indications as a Tool for

Local and Regional Development (2017).

M. R. Mozelle and L. Thach, ‘The Impact of Climate Change on the Global Wine Industry: Challenges

and Solutions’ (2014) 3(2) Wine Economics and Policy 81; L. F. Clark and W. A. Kerr, ‘Climate Change and

Terroir: The Challenge of Adapting Geographical Indications’ (2017) 20 JWIP 88.

Бұл appellation d’origine contrôlée сөз тіркесінің аудармасы.

Quality Schemes Reg., Art. 5(1) (бұрынғы 2006 жылғы Географиялық атау регламенті 2(1) бабы;

1992 жылғы Географиялық атау регламенті 2(2)(a) бабы).

Тауар шығарылған жердің қорғалған атауына Orkney сиыр еті, Orkney қой еті, Blue Stilton

ірімшігі, Beacon Fell Lancashire ірімшігі, Swaledale ірімшігі, Swaledale қой сүтінің ірімшігі, Bonchester

ірімшігі, Buxton ірімшігі, Dovedale ірімшігі және Single Gloucester жатады.

412

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

атау өңірдің, нақты жердің немесе ерекше жағдайларда ауылшаруашылық не-

месе тамақ өнімдерін сипаттау үшін пайдаланылатын елдің атауы ретінде ай-

қындалады. Қорғауға лайықты болу үшін географиялық атау осы аймақта, белгі-

лі бір жерде немесе елде шығуға тиіс. Өнім немесе азық-түлік белгілі бір сапаға,

репутацияға немесе осы географиялық атауға және өндіріске қатысты басқа да

сипаттамаларға ие болғаны абзал. Сондай-ақ өнімді өндіру мен дайындау бел-

гілі географиялық аймақта орын алғанын көрсетуі қажет.

Біріккен Корольдікте

шошқа өнімі ретінде бірнеше әртүрлі географиялық атаулар, соның ішінде

Cornish пастасы, Rutland ащы бұрышы, Whitstable ұлуы, Scottish сиыр еті және

Welsh қой еті тіркелген.

Лорд Хоффманн: «Тауар шығарылған жердің атауы мен географиялық атауы

ұқсас, бірақ бір ерекшелігі тауардың географиялық атауы өнім мен сол атаудың

арасындағы байланысын ғана білдірмейді, сондай-ақ өнім репутациясының сол

атауға лайық екенін де білдіріп тұрады», – деген.

Екінші бір ерекшелігі тауар

шығарылған жердің атауы өнімнің дәл сол географиялық аймақта өңделгенін,

дайындалғанын білдірсе, тауардың географиялық атауы өнімнің дәл сол геогра-

фиялық аймақта өңделгенін немесе дайындалғанын ғана білдіруі мүмкін.

Тауардың шыққан жерінің атауы мен географиялық атауының функциялары

әртүрлі. Сапа жүйесі регламентінің мақсаты тұтынушының тауардың атауынан

оның сапасы жайында мәлімет алуын қамтамасыз ету болып саналады. Бұл

оларға сапалы өнімді өндіру мен шығу тегіне қатысты кепілдіктермен сатып алу-

ға мүмкіндік береді. Сапа жүйесі регламенті тұтынушыға ауылшаруашылық өні-

мінің сапасы мен шыққан жері туралы мәлімет беретін тәрбиелік рөл атқарады.

Регламенттің өндірушілерді қарақшылық пен әділетсіз бәсекелестіктен қорғауға

бағытталғанын атап өткен жөн. Сонымен қатар жергілікті сапалы өнім өндіру-

ге инвестиция тартуға да көмектеседі. Бұл тұтынушыларды тауардың шығу тегі-

не қатысты шатастыруға алып келмейтін жағдайларда да тіркелген атаулардың

қорғалғанын білдіреді. Сапа жүйесі регламентінің тағы бір маңызды және көбіне

назардан тыс қалатын ерекшелігі – Еуропада ауыл шаруашылығы мұрасын да-

мытуға және қорғауға көмектесетіні. Шынында да, Еуропа парламенті бұл жа-

йында «Тауардың шыққан жерінің атауын көрсету – мемлекеттердің қорғауды

талап ететін бай мұрасын сақтаудың бір жолы екенін» мәлімдеген.

Бұл регла-

мент кейбір басқа мүше-мемлекеттердегі сияқты Біріккен Корольдікте танымал

емес болғанымен,

ол Біріккен Корольдіктегі аймақтық және дәстүрлі азық-түлік

өнімдеріне қызығушылық тудырды.

Жалпы алғанда, бұл регламент Еуропалық

Quality Schemes Reg., Art. 5(2) (бұрынғы 2006 жылғы Географиялық атау регламенті 2(1) бабы).

Тауардың географиялық атауына Scottish қой еті, Welsh сиыр еті, Teviotdale ірімшігі, Dorset

Blue ірімшігі, Exmoor Blue ірімшігі, Herefordshirecider, Herefordshireperry, Worcestershirecider,

Worcestershireperry, Gloucestershire сусыны, Gloucestershire алмұрт шырыны, Kentish сырасы және

Kentish алкогольді сырасы жатады.

Consorzio Parma v. Asda [2002] FSR 3, [8].

Бұл алғашқы пікірталастардың қозғаушы факторларының бірі болды. Қараңыз: Motion for a

Resolution on Protecting Community productions of cheeses with designations of origin (28 April 1989)

EEC Parliamentary Session Documents PE 128 390/Fin (алынған). Қараңыз: M. Kolia, ‘Monopolising

Names: EEC Proposals on the Protection of Trade Descriptions of Foodstus’ [1992] EIPR 233, 234.

Шығу тегі дерекқоры мен тізіміне (DOOR) 2018 жылдың мамырына дейін тіркеген 1429 өнімнің

71-і ғана Біріккен Корольдікке тиесілі.

L. Mason and C. Brown, Traditional Foods of Britain: Түгендеу – Еуропадағы бір елде үш және одан

көп ұрпақ бойы жалғасып келе жатқан азық-түлік өнімін тіркеу формасы (1999 ж.).

413

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

одақтың ауыл шаруашылығы саласындағы саясатының бір бөлігі болып санала-

ды.

Нақты айтқанда, ол ауыл шаруашылығы өндірісін әртараптандыруды және

ауыл экономикасының игілігі үшін белгілі бір сипаттамалары бар өнімдерді,

әсіресе қолайсыз, шалғай және биік таулы аудандардағы шағын фермерлерді

ынталандыру үшін әзірленді.

Ерекше өнімдерді әзірлеу әсіресе ауыл шаруашы-

лығы саласындағы нарықты жедел ырықтандыру жағдайында маңызды болып

саналады.

Бұл регламентті қолдайтындар көп, дегенмен сынайтындар да табылады.

Алғашқы жылдары кейбіреулер «бұл регламент протекционистік көзқарас қа-

лыптастырады, аймақтық өнімдерді инновациялауға кедергі келтіреді (өнімнің

ерекшелігіне қалыптасқан дәстүрлі әдісті қосады), бәсекелестердің патенттемей

пайдалануына себеп болады (мысалы, Parmesan ірімшігін немістер ғана өнді-

реді)» деген пікір айтқан.

Әзірге мұндай үрдіс байқалмаса да, бұл үлгіні өнім-

нің шыққан жері мен түпнұсқа екенін куәландырған кезде абайлап қолдануды

қажет ететін жерлері бар. Тауар шығарылған жердің қорғалған атауы немесе

қорғалған географиялық атауы логотиптерінің маңызын білмесе не тауардың

географиялық атауының шығу кепілдігі мағынасыз болса, қоғамдық сараптама

мен тіркеудің тиімділігіне зиян келеді.

2.1. ТІРКЕУ

Тауар шығарылған жердің немесе географиялық атауын құқықтық қорғау

үшін алдымен тіркеу қажет. Атау тіркелгеннен кейін мүше-мемлекеттерде авто-

матты түрде қорғалады. Тіркеу сондай-ақ тиісті талаптарға сәйкес келетін тарап-

тарға тиісті ЕО логотипті қолдануға құқық береді (43.1-суретті қараңыз). Тауар

шығарылған жердің қорғалған атауы немесе қорғалған географиялық атауын

жазу белгіленген логотип нормасына сай болуға тиіс.

Еуропа құқығы 1993 жылы өнімнің шыққан жері мен шыққан аймағын қор-

ғау саласындағы алғашқы нормалар қабылданғаннан кейін, тауар атауын тір-

кеудің екі жолы пайда болды: біріншісі – әдеттегі тіркеу процесі; екіншісі – же-

делдетілген (оңайлатылған) тіркеу процесі.

Жеделдетілген әрекеттің мақсаты

Азық-түлік өнімдерінің атауын реттейтін құқықтар жиынтығының бір бөлігі. Қараңыз: C. Lister,

‘The Naming of Foods: The European Community’s Rules for Non-brand Food Product Names’ [1993] ELR

179.

Қараңыз: Opinionofthe Committeeofthe Regionsonthe Protectionof Geographical Indicationsand

Designations of Origin for Agricultural Products and Foodstus (14 November 2001) Opinion COR/2001/58.

Авторлық құқықта «автор» сөзі қалай қолданылса, «фермер» сөзінің де романтикалық ұғымы соған

сай келеді.

Opinion of the Economic and Social Committee on the Proposal for a Council Regulation Amending

Regulation № 2081/92 (17 July 2002) COM(2002) 139 nal, [2.10].

Bently and Sherman (2014), 1120–1.

D. Gangjee, ‘Proving Provenance: Geographical Indications Certication and its Ambiguities’ (2017)

98 World Development 12.

Quality Schemes Reg., Art. 12(3). Қараңыз: Commission Delegated Regulation (EU) № 664/2014

of 18 December 2013 supplementing Regulation (EU) № 1151/2012 (Қосымшадағы символ ретіндегі

логотиптерді бейнелеу).

Қараңыз: European Commission, Communication to Traders Involved with Designations of Origin

and Geographical Indications for Agricultural Products and Foodstus Concerning the Simplied

Procedures as Laid Down in Art. 17 of Council Regulation (EEC) № 2081/92 [1993] OJ C 273.

414

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

1992 жылғы Географиялық атау регламенті қабылданғанға дейін мүше-мемле-

кеттерде қорғалған есімдерді ЕО деңгейінде тіркеуді қамтамасыз ету болып са-

налады.

Ол сондай-ақ мүше-мемлекеттердің ұлттық құқықтық жүйелерін сәй-

кестендіруді де мақсат етті.

Жеделдетілген тіркеу процесі 2003 жылы тоқтады,

себебі, ең алдымен, ол мәлімдегендей, «иемденген құқықтарды қорғау және тір-

кеу кезінде зиянды болдырмау үшін, сондай-ақ құқықтық қауіпсіздік пен ашық-

тықты қамтамасыз ету үшін маңызды талап» болып саналатын қарсылық білдіру

құқығын қамтамасыз ете алмады.

Жеделдетілген процестің тоқтауы осы уақыт-

қа дейін тіркеліп қойған тауар атауларының жарамдылығына зиян келтірмеді,

яғни олар әрі қарай да құқықтық қорғаудың сол деңгейіне ие болып саналады.

2.1.1. Тіркеуге өтінімді кім бере алады?

Тіркеуге өтінімді өндірушілердің немесе қайта өңдеушілердің тобы бере ала-

ды. Бұл жердегі «топ» дегеніміз – құқықтық формасына қарамастан, белгілі бір

өнімді өндірушілердің немесе қайта өңдеушілердің тобы.

Өндіруші жеке тұлға

немесе заңды тұлға болса және оның көрсетіп отырған «географиялық аймағы»

көршілес аймақтан ерекше сипатқа ие болса, «топ» ретінде қаралады.

Топ «өзі

өндіретін немесе қолында бар» ауылшаруашылық өнімі мен азық-түлік түріне

ғана өтінім бере алады.

Географиялық аймақтардың геосаяси шекаралармен сәйкес келмеуіне ерек-

ше көңіл бөлінеді. Бұл ережеде өтінім берушілер әдетте бір мүше-мемлекеттің

тұлғаларын білдіреді, егер географиялық аймақ мемлекеттік шекара аймағынан

шығып жатса, әртүрлі мүше-мемлекеттердегі топтар немесе жеке тұлғалар бір-

лесіп өтініш бере алады.

Егер тауардың атауын қорғау туралы шешімнің қате

екені айқын болмаса, осындай дауды Еуропа сотынан гөрі, географиялық аймақ-

тағы ұлттық соттың қарағаны жөн.

2.1.2. Өнімнің өзіндік ерекшелігі

Сапа жүйесі регламенті реттейтін маңызды элементтердің бірі – өнімнің өзін-

дік ерекшілігі. Өнімнің өзіндік ерекшелігінің әртүрлі рөлі бар. Тіркеу процесі ба-

рысында өнім атауының қорғалатыны немесе қорғалмайтыны жайында ақпарат

береді. Өнім атауы тіркелгеннен кейін қорғалған өнімнің толық анықтамасын

Regulation (EC) № 692/2003 of 8 April 2003 amending Regulation (EEC) № 2081/92 on the

protection of geographical indications and designations of origin for agricultural products and foodstus

[2003] OJ L 99/1, Art. 1(15).

Сонда, Recital 13.

Сонда, Art. 1(15).

Quality Schemes Reg., Art. 3(2)

Quality Schemes Reg., Art. 49(1)(a)-(b). Бұл ережеде қайта өңдеушілер жайында айтылмағанын

ескеру керек. 49-бапта көзделген талаптарға сай әрекет ететін үшінші мемлекет немесе Регламентке

қол қойған басқа мемлекет те өтінім бере алады.

Quality Schemes Reg., Art. 49(1).

Қараңыз: Carl Kuhne and ors v. Jutro Konservenfabrik, Case C-269/99 [2001] ECR I–9517 («Spreewald

gherkins белгісінің географиялық атауына қатысты шекараларды қай жерде белгілеу керек?» деген

шешім Еуропа сотына емес, Германия соттарына қатысты болды). Географиялық делимитация,

әсіресе бәсекелестер өндіріс аймағынан шығарылған жерлерде өткен уақыттан бері даулы болып

келді. Қараңыз: Northern Foods Plc v. Department for the Environment, Food and Rural Aairs [2005]

EWHC 2971 (Admin); M. J. Rippon, ‘Traditional Foods, Territorial Boundaries and the TRIPS Agreement: The

Case of the Melton Mowbray Pork Pie’ (2013) 16 JWIP 262.

415

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

қамтитын сипаттамада өндірушілер мен өңдеушілер, егер олар қорғалған атауды

қолданғысы келсе, сәйкес келуге тиіс стандарттарды белгілейді. Демек, өнімнің

өзіндік ерекшелігі тіркелген атаудың қорғаныс көлемін анықтауға көмек бере-

ді, яғни тіркеуде қарастырылған материалдық емес мүдденің көлемін анықтауға

негіз болады.

Регламенттің 7(1) бабында өнімнің өзіндік ерекшелігін көрсететін мәліметтің

сарқылмайтын тізімі көрсетілген.

Бұл тізімге мыналар жатады:

(а) шығу тегін белгілеу немесе географиялық атау ретінде қорғауға жататын

атауы (ауылшаруашылық өнімі немесе тамақ өнімі) саудада немесе ортақ

тілде пайдаланылатын және белгілі бір географиялық өнімді сипаттау үшін

тарихи тұрғыдан қолданылатын тілдерде ғана;

(b) өнімнің, оның ішінде шикізат материалының сипаттамасы өнімнің физика-

лық, химиялық, микробиологиялық, органолептикалық сипатын білдірсе;

(d) өнім белгілі бір географиялық аймақтан шыққанының дәлелі..;

(e) егер жауапкерлер өнімді дәл осы географиялық аймақта осы өнімнің сапа-

сын, түпнұсқасын сақтау үшін және бақылап отыру үшін дәл осы әдіспен

қаптау қажет екенін дәлелдей алса, өнімді алу әдісін сипаттауға, қалыптас-

қан және өзгермейтін әдісіне, сондай-ақ өнімді қаптауға қатысты ақпарат-

тар қажет...;

(f) төмендегіні негіздейтін ақпараттар:

(i) өнімнің сапасы мен сипатының географиялық ортамен байланысын көрсе-

тетін... немесе

(ii) сапа, репутация немесе тауардың басқа да сипаттамалары мен география-

лық шығу тегінің арасындағы байланыс...

2.1.3. Тіркеу

Өнімнің атауы құқықтық қорғауға ие болу үшін бірнеше әрекеттер жасалады

(43.2-суретті қараңыз). Өтінім берушілер өтінім формасын және өнімнің ерек-

шелігін тиісті ұлттық агенттікке ұсынуға тиіс.

Ұлттық агенттік өтінім формасын

тексеріп, құқықтық қорғаудың талптарына сай екеніне көз жеткізеді.

Тексеріп

болғанан кейін өтінім мен оған тіркелген құжаттарды бекіту мақсатында Еуропа

комиссиясына жолдайды. Еуропа комиссиясы өтінімді регламенттің 7-бабының

талаптарына сай екенін ресми түрде тағы тексереді (алты айға дейінгі мерзім-

де).

Комиссия өтінімді құқықтық қорғауға лайық деп тапса, тексерудің қорытын-

дысын Еуропалық қауымадстықтың ресми журналына жариялайды.

Өнімнің

Consorzio del Prosciutto di Parma v. Asda, Case C-108/01 [2003] ECR I–5121, [46]–[47].

Қосымша нұсқаулар имплементация жөніндегі комиссияның қаулысында қамтылған (EО)

№ 668/2014 13 маусым 2014 (EО) № 1151/2012 Еуропалық парламент пен ауылшаруашылық өнім-

дері, сондай-ақ азық-түліктің сапасын қамтамасыз ету жүйелері жөніндегі кеңес [2014] OJ L 179/36.

Quality Schemes Reg., Art. 49(1)(2).

Quality Schemes Reg., Art. 49(2).

Quality Schemes Reg., Art. 50(1).

Бұл өтінім берушінің аты-жөнін, мекенжайын, өнімнің атауын, өтінімнің негізгі талабын, өнімді

дайындау мен қайта өңдеуді реттейтін ұлттық ережелерге сілтемелерді, сондай-ақ қажет болса,

шешім қабылдауға себеп болған жағдайларды қамтиды: Сапа жүйесі регламенті 50(2) бап.

416

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

43.2-сурет. Географиялық атауды (GI) тіркеу процесіне шолу

өзіндік ерекшелігі ресми журналға жарияланғаннан кейін, үшінші тараптардың

атауы 5-бапта көзделген қорғау өлшемдеріне сәйкес келмейді деген негізде тір-

кеуге қарсы қарсылық білдіруі үшін үш ай уақыт беріледі.

Содан кейін комиссия

тараптарды шешімге келуге шақырады. Тараптар өзара келісімге келсе, өнімді

«тексерудің қорытындысын» ресми журналға қайта жариялап, атаудың тіркелге-

нін растайды. Егер ұсынылған тіркеуге қарсылықтар болмаған жағдайда, топтың

атауы және тиісті инспекциялық орган комиссия жүргізетін шығу тегі дерекқоры

мен тізіміне (Database of Origin and Registration [DOOR]) енгізіледі.

Содан кейін

Сапа жүйесі регламенті 51(1) бабы (бұрын бұл кезең алты айды құрады). Үшінші тарап өнімнің

атауы Сапа жүйесі регламентінің 49(1) бабының (бұрынғы 2006 жылғы Географиялық атау регла-

менті 7(1)) бабының талаптарына сай келмейтінін айтып наразылық білдіруге құқылы. Қараңыз: La

Conqueste v. Commission, T-215/00 [2001] ECR II–181 (CFI), [44]–[47].

Quality Schemes Reg., Art. 51(1).

ЕО өнімдері

ЕО-ға жатпайтын өнімдер

Өндіруші

топтың

деңгейінде

Ұлттық

деңгейде

Еуропа

деңгейінде

Нақты техникалық

сипаттамаларға сай

өнімді анықтау

Нақты техникалық

сипаттамаларға сай

өнімді анықтау

Ұлттық билік органдары

жүргізген талдау

Географиялық атау

тауар шығарылған

елде қорғалады

Комиссияның тек-

серуі (алты айдан

аспайды)

ЕО ресми журна-

лында алғаш рет

жариялануы

Наразылық мерзімі

(үш ай) қосымша

өтініш үшін екі ай

беріледі

Тіркеу

ЕО заңнама-

сына сай емес

өтінімді қарау-

сыз қалдыру

Келіспеген жағ-

дайда тараптар

арасындағы

кеңес мерзімі (үш

ай және тағы үш

айдан аспайтын

мерзім). Егер

келісім болмаса,

комиссия шешім

шығарады.

Шығу тегі

дерекқо-

ры мен

тізімі

417

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

комиссия шығу тегі дерекқоры мен тізіміне енген атауды ресми журналға қайта

жариялайды. Тіркеуден кейін өнімнің атауы барлық мүше-мемлекеттерде авто-

матты түрде қорғалады.

2.2. ҚОРҒАУ ТАЛАПТАРЫ: ӨНІМ АТАУЫ

Ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдерінің атауын география-

лық атауымен немесе шыққан жерінің атауымен тіркеу үшін қойылатын бірнеше

талап бар. Өнімнің атауын тіркеуге қойылатын талаптар туралы сөз қозғамас бұ-

рын, алдымен өнімнің «атауы» мен «ауылшаруашылық немесе азық-түлік өнім-

деріне» қойылатын талаптарды ажыратып алғанымыз жөн. Осылардың бәріне

жеке-жеке тоқталамыз.

2.2.1. Атауға қойылатын шектеулер

Сапа жүйесі регламентінің негізінде тіркелетін өнімнің атауына қойылатын

бірқатар шектеу бар:

(і) Географиялық атау. Бұл орайда ең алдымен Сапа жүйесі регламенті ай-

мақтың, орынның, айрықша жағдайда елдің атауын білдіретін географиялық

атауды

ғана қолдануға рұқсат беретінін ескеру қажет (Люксембург сияқты ша-

ғын елдердің ғана атауын қолдануға болады).

Осылайша, мүше-мемлекеттің

(Франция) атауын, жалған немесе ойдан шығарылған атауын тіркемейді. Сол

сияқты, дәл сол ауданнан шығатын минералды суларды бөліп көрсету үшін гео-

графиялық белгілерге сандар қосылса, ол атау «географиялық атау» болып са-

налмайтынына байланысты тіркелмейді.

5(3) бап географиялық атаулар ғана

тіркеуге болатыны туралы жалпы ережеден тыс жағдайды бекітеді (және кейіні-

рек көретініміздей, атау белгілі бір жерден шыққан өнім екенін көрсетіп тұруға

міндетті). Атап айтқанда, онда белгілі бір атаулар – егер тиісті тауардың шикізаты

сол географиялық аймақтан үлкен немесе өзгеше болатын географиялық ай-

мақтан жеткізілсе де, шығу тегі белгісі ретінде қарастырылуы керек. Бұл шикізат

өндіру ауданын айқындау, шикізат өндіру үшін ерекше жағдайлардың осы шарт-

тарды бақылау тетіктерінің болуы және 2004 жылғы 1 мамырға дейін шыққан

жерлердің атауларын мойындау шартымен жасалады.

Мысалы, латын сөзінен

алынған және «турау» деген мағынаны білдіретін Feta сөзі географиялық атауға

жатпайды; бірақ бұл атауды 2006 жылғы регламенттің негізінде тіркеген.

Комиссия мұны «біртектес аймақтарға» қатысты деп болжады: Italian Republic v. Commission,

Case C-99/99 [2000] ECR I-11535, [24].

Commission v. Germany, Case C-325/00 [2003] 1 CMLR 1 (бас адвокат Джейкобс).

The names were Dauner Quelle I, Dauner Quelle II, and Dauner Quelle III. Қараңыз: Regulation

(EC) №1285/2001 or 28 June 2001 rejecting a list of applications for the registration of designations

communicated under [1992 жылғы Географиялық атау регламентінің 17-бабы] [2001] OJ L 176/27

(29 маусым, 2001), Recitals 1–4. Минералды суды Сапа жүйесі регламентінің тізімінен дереу алып

тастады.

Quality Schemes Reg., Art. 5(3)(a)–(d).

Quality Schemes Reg., Art. 5(1)(a); cf. Advocate-General La Pergola, Denmark v. Community, Joined

Cases C-289/96, C-293/96 and C-299/96 [1999] ECR I–1541, [7] (негізінен Feta-ның тіркелмеуге тиіс

деген пікірін алға тартты). Feta белгісінің мәртебесі жайында: Germany v. Commission of the European

Communities, Joined Cases C-465/02 and C-466/0 [2005] ECR I–09115. Қараңыз: D. Gangjee, ‘Say Cheese:

A Sharper Image of Generic Use through the Lens of Feta’ [2007] EIPR 172.

418

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

(іі) Жалпы атау. Егер атау жалпы болса, қорғалатын атау ретінде тіркелмей-

ді.

«Еуропалық одақ өнімдеріне тән жалпы атау» – жалпы атау болып есептеле-

ді.

100

Яғни атау жалпыға ортақ болып саналады, егер атау дәл сондай өнімді көр-

сетсе, қоғамның пікірінше, өнімнің географиялық шығу тегіне ешқандай қатысы

болмайды.

101

Бұл тіпті егер атау бастапқыда өнім немесе азық-түлік өндірілген

не болмаса сатылған орынмен не аймақпен байланысты болса да орын алады.

Демек, Cheddar, Brie, Camembert, Edam, Emmentaler, Gouda сияқты атаулар – жал-

пы атау, сондықтан ол атауларды тіркеуге болмайды.

102

Жалпы атауларды тіркеу

мүмкін болмағанымен, жалпы атауды қамтитын географиялық атауды тіркеуге

болады. Мысалы, Cheddar – қатты ірімшіктің жалпы атауы, сондықтан бұл атау-

ды тауар шығарылған жердің атауы немесе географиялық атауы ретінде тіркеуге

болмайды. Дегенмен West Country фирмасы Cheddar ірімшігін тауар шығарылған

жердің атауы ретінде тіркеген.

103

Себебі бүгінгі күнге дейін соттар жалпы атау мә-

селесіне кішіпейілдік танытты. Тіпті өнімнің атауы Еуропалық одақтың көп елінде

жалпы атау ретінде пайдаланылатынына нақты дәлел болса да, егер ол атау осы

өнімнің шыққан жерін көрсете алса, жалпы атауы алынып тасталмайды.

104

Өнімнің атауының жалпы екенін дәлелдеу барысында бірқатар факторларды

ескеру керек.

105

Оларға мүше-мемлекеттегі атау пайда болған жағдай және өнім

тұтынылатын аймақтар,

106

тиісті ұлттық және ЕО құқығы, сондай-ақ тұтынушы-

ның бұл атауды қалай қабылдайтыны сияқты мәселелер жатады.

107

Атау тіркел-

геннен кейін, жалпы атау болып саналмайды.

108

Quality Schemes Reg., Arts 6(1), 13(2).

100

Quality Schemes Reg., Art. 3(6). Бұл атаудың Одаққа қай кезде жалпы болатыны түсініксіз

болып қала береді. Қараңыз: Denmark v. Commission, Joined Cases C-289/96, C-293/96 and C-299/96

[1999] ECR I–1541. Францияда Рarmesan белгісімен сатылған ірімшік тауар шығарылған жердің атауы

белгілеген Parmigano Reggiano (17-бапқа сай жеделдетілген процесс негізінде Италияда тіркелген)

сипаттамаларына сәйкес келмеді, ал Германияның үкіметі рarmesan атауы азық-түлік өнімдерінің

жалпы атауы болғандықтан, жалпы сипатқа ие деп мәлімдеді. Еуропа соты Германия Рarmesan-

ның жалпы өнім болып саналатыны туралы қорытынды жасауға мүмкіндік беретін жеткілікті

дәлелдемелерді ұсынбағанын мәлімдеді. Қараңыз: Canadane Cheese Trading v. Kouri, Case C-317/95

[1997] ECR I–4681 (AG Ruiz-Jarabo Colomer).

101

Denmark v. Commission, Joined Cases C-289/96, C-293/96, and C-299/96 [1999] ECR I–1541, [36].

102

1992 жылғы Географиялық атау регламентінің 3(3) бабы 1996 жылы комиссияға ауылшаруа-

шылық өнімдері мен азық-түлік өнімдерінің жалпы атауының сарқылмаған тізімін ұсынды, бірақ

бұл тізім қабылданбады. Қараңыз: European Commission, Proposal for a Council Decision Drawing up a

Non-exhaustive, Indicative List of the Names of Agricultural Products and Foodstus Regarded as Being

Generic, as Provided for in Article 3(3) Of Council Regulation № 2081/92 (March 1996) COM(1996) 0038

nal. Бұлардың қатарында Brie, Camembert, Cheddar, Edam, Emmentaler және Gouda бар. Қараңыз:

Denmark v. Commission, Joined Cases C-289/96, C-293/96 and C-299/96 [1999] ECR I–1541, [44].

103

Грекия Fet атауын 1107/96 регламентінің негізінде тіркеу туралы өтінім берген кезде Еуропа

комиссиясы регламенттің 3(1) бабындағы факторларды ескермеген, сондықтан кейінгі тіркеудің күші

жойылған. Сонда, [103]. Комиссияның шешімімен 2002 жылғы 14 қазанда Feta атауы тауар шығарыл-

ған жердің атауы ретінде қайта тіркелген. (EC) № 1829/2002 OJ L 2081/92 регламентінің қосымшасы-

на өзгеріс енген. Бұл шешім Germany v. Commission ісінде қолдау тапқан. Joined Cases C-465/02 and

C-466/0 [2005] ECR I–09115 (Feta жалпы атау болып саналмайды).

104

Қараңыз: Feta [2005] ECR I–9115; Parmesan [2008] ECR I–957; Bavaria [2009] ECR I–5491.

105

Әртүрлі юрисдикциялардағы факторларға салыстырмалы талдау жасау үшін қараңыз:

D. Gangjee, ‘Genericide: The Death of a Geographical Indication’, in Gangjee (2016).

106

Quality Schemes Reg., Art. 41(2). 41-бабында (1) егер жалпы термин қорғалатын атауының

бір бөлігі болып саналса да, регламент Одақта жалпы терминдердің қолданылуына әсер етпейтіні

жөнінде жазылған.

107

Дәлелдер туралы қараңыз: Consorzio per la tutela del formaggio Grana Padano v. OHIM, T-291/03

[2008] ETMR 3; (‘grana’ was not generic); Germany v. Commission, Joined Cases C-465/02 and C-466/0

[2005] ECR I–09115.

108

Quality Schemes Reg., Art. 41(1).

419

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

(ііі) Аттас атаулар. Осы уақытқа дейін тіркелген аттас атауларға, яғни ды-

бысталуы бірдей атауларға қатысты арнайы нормалар бар.

109

Бұл ереженің қол-

данылуы үшін ұқсастық деңгейін анықтайтын нұсқаулық жоқ, бірақ 2003 жылғы

Түзетулер жөніндегі нұсқаулықта «толық немесе ішінара аттас географиялық

атаулар» деп жазылған.

110

Регламент талаптарына сай аттас атау тізімге енгізілген атаулардың және (ке-

йінгі) аттас атаулардың арасында нақты айырмашылық болған жағдайда (іс жү-

зінде) тіркелуі мүмкін. Алайда егер аттас атау қоғамды өнімнің басқа аумақтан

жеткізілуіне қатысты жаңылыстыруға алып келсе, ол тіркелмейді. Тіпті бұл атау

осы аумақ үшін нақты пайдаланылған жағдайда да орын алады.

111

Регламент

аттас атауды тіркеу жөнінде шешім қабылдағанда, «тиісті өндірушілермен әділ

қарым-қатынасты қамтамасыз ету» қажеттігін, тұтынушыларды жаңылыстыру

ықтималдығын, жергілікті және дәстүрлі пайдалануға енгізу мүмкіндігін және

соңында шатасудың нақты тәуекелін ескеруі қажет.

112

(iv) Өсімдіктер мен жануарлардың атауы. Өсімдік сұрыбының немесе жан-

уарлар тұқымының атауына қайшы келетін атау, тұтынушыларды өнімнің «шына-

йы шығу тегі» туралы жаңылыстыруға алып келуі мүмкін атаулар тіркелмейді.

113

(v) Тауар белгілері. Көріп отырғанымыздай, тауар белгісі Сапа жүйесі регла-

менті бойынша да, тауар белгісі ретінде де географиялық атаулардың қосарлы

қорғалуын болдырмауға арналған арнайы ережелер әзірледі.

114

Шыққан жерінің

немесе географиялық атауы, тауар белгісін пайдаланудың репутациясы, таны-

малдығы мен ұзақ уақыт бойы пайдаланылып келуі тұрғысынан тіркеу мәселесі

тұтынушыларды өнімнің нақты ұқсастығына қатысты жаңылыстыруға алып кел-

се, онда ол белгі тіркелмейді.

115

2.3. ҚОРҒАУДЫҢ ТАЛАПТАРЫ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЖӘНЕ АЗЫҚ-ТҮЛІК

ӨНІМДЕРІ

Сапа жүйесі регламентінің ауылшаруашылық өнімдер мен азық-түлік өнім-

дерінің шыққан жері мен географиялық атауын қорғауға қоятын бірқатар шек-

теулері бар.

2.3.1. Пәні

Сапа жүйесі регламенті бойынша бірінші және жалпы шектеу белгілі бір

ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдеріне ғана қолданылады.

Өнімнің шыққан жерінің атауы мен географиялық атауын қорғау Сапа жүйе-

сі регламентінің 1-қосымшада көрсетілген өнім түрлерінің біріне жатқызылуы

109

Quality Schemes Reg., Art. 6(3).

110

Regulation (EC) № 692/2003 of 8 April 2003 amending Regulation (EEC) № 2081/92 on the

protection of geographical indications and designations of origin for agricultural products and foodstus

[2003] OJ L 99/1, Recital 4.

111

Quality Schemes Reg., Art. 6(3).

112

Quality Schemes Reg., Art. 6(3).

113

Quality Schemes Reg., Art. 6(2).

114

Қараңыз: A. de Almeida, ‘Key Dierences between Trade Marks and Geographical Indications’

(2008) 30 EIPR 406.

115

Quality Schemes Reg., Art.6(4).

420

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

керек.

116

Яғни сыра; шоколад пен шоколадтан жасалған өнімдер; нан, кондитер-

лік өнімдер, торттар және басқа да наубайхана өнімдері; өсімдік қоспаларынан

жасалатын сусындар; макарондар; тұз; табиғи шайырлар; ащы пасталар; бидай;

эфир майлары; кошениль (жан-жануардан алынатын шикі өнім); гүлдер мен де-

коративтік өсімдіктер; жүн; тоқыма; түтілген зығыр; былғары; тері және қауырсын.

Сапа жүйесі регламенті шарап (шарап, сіркесуын қоспағанда) пен спирт-

тік ішімдіктерге (арнайы заңнамамен қарастырылған) қатысты қолданылмай-

ды.

117

Алғаш рет тауардың шыққан жері мен географиялық атауына қатысты

заңдар қабылданған кезде олар минералды және бұлақ сулардың атауларына

қолданылған. Алайда әртүрлі сулар үшін бірдей және ойдан шығарылған атау-

ларды пайдалану сияқты мәселелердің туындауы нәтижесінде

118

1992 жылғы

Географиялық атау регламентіне қорғауға жататын өнім түрлерінің ішінен мине-

ралды және бұлақ суларын алып тастау туралы түзетулер енгізілді.

119

2.3.2. Өнім немесе азық-түлік өнімдері аталған жерден шығуға тиіс

Географиялық атау немесе шығу тегін белгілеу ретінде қорғау үшін ауылшар-

уашылық және азық-түлік өнімдер сол аталған географиялық аймақтан, орын-

нан немесе (айрықша жағдайда) елден шығуға тиіс,

120

егер тауар басқа геогра-

фиялық аймақтан жеткізілсе, ол атау қорғалмайды. Шешімдердің бірінде «шығу

тегі», «шыққан» және «шағырылған» деген ұғымдар өнімнің (бұл жағдайда,

Melton Mowbray шошқа етінен жасалған бәліш) қайдан шыққанын емес, өткен

уақыттағы шыққан жері туралы айтады.

121

Бұған дейін айтқанымыздай, айрықша жағдайда ауылшаруашылық өнімдері

мен азық-түлік өнімдерінің «шикізаты» (жануар, ет, сүт) қай жерден шықса, шық-

қан жерінің атауы саналып, сол жердің атауы жазылады.

122

Атап айтқанда, өнім

шикізаты өңдеу аймағынан ерекшеленетін географиялық аймақтан шыққан

жағдайда өнімнің атауы қорғалуы мүмкін. Ол үшін шикізаттың өндірістік алаңын

шектеу, оны өндіру үшін ерекше жағдайлар жасау және осы шарттардың сақта-

луын қамтамасыз ететін инспекциялық механизмдер жасау қажет.

123

Сондай-ақ

бұл белгі 2004 жылдың 1 мамырына дейін өнім шығарылған елде тауар белгісі

ретінде мойындалғанын көрсетуі керек.

124

116

Quality Schemes Reg., Art. 2(1).

117

Quality Schemes Reg., Art. 2(2).

118

Қараңыз: Regulation (EC) №1285/2001 or 28 June 2001 rejecting a list of applications for the

registration of designations communicated under [1992 жылғы Географиялық атау регламентінің

17 бабы] [2001] OJ L 176/27 (29 маусым, 2001 ж.), Recitals 1–4. Германияда 17-баптың негізінде

жеделдетілген процеспен 314 атауды тіркеуге өтінім келіп түскен: Бірақ бұл атаулардың 125-і өнімнің

шыққан жерінің атауы емес еді, ал 15-ін бір атауға «сан» қосылған әртүрлі нұсқасын пайдаланғаны

үшін тіркеуден бас тартқан, себебі бұл атаулар географиялық атауды білдірмейді.

119

Regulation (EC) №692/2003 of 8 April 2003 amending Regulation (EEC) №2081/92 on the protection

of geographical indications and designations of origin for agricultural products and foodstus [2003] OJ

L 99/1.

120

Quality Schemes Reg., Art. 5(1)(a) (Тауар шығарылған жердің қорғалған атауы (PDO) үшін), (2)(a)

(Қорғалған Географиялық атауы үшін) (бұрынғы 2006 жылғы Географиялық атау регламенті 2(1) бабы).

121

Northern Foods v. Department for the Environment, Food and Rural Aairs [2005] EWHC 2971

(Admin), [21]. Қараңыз: D. Gangjee, ‘Melton Mowbray and the GI Pie in the Sky: Exploring Cartographies

of Protection’ [2006] IPQ 291.

122

Quality Schemes Reg., Art. 5(3).

123

Quality Schemes Reg., Art. 5(3)(b)–(c).

124

Quality Schemes Reg., Art. 5(3)(d).

421

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

2.3.3. Өнімнің немесе азық-түлік өнімдерінің сапасы мен сипаты

Атауы географиялық атау немесе Сапа жүйесі регламентіне сай өнімнің шығу

тегінің белгісі ретінде қорғалуы үшін ұсынылған географиялық аймақ осы өңір-

ден белгілі бір сипаттамалармен немесе белгілермен өнім шығаратынын көрсе-

туі қажет. Өнім мен оның шыққан жерінің арасында байланыс болуы керек де-

ген талап «тау» сияқты географиялық аймақтардың аясынан шығатын абстрактілі

және жалпы атаулар қорғалмайды, өйткені өнімнің сапасы мен сипаттамалары

және оның нақты географиялық шығу тегі арасында ешқандай байланыс жоқ.

125

(Төменде көретініміздей, «тау өнімі» терминін бүгінде географиялық ерекшелі-

гін білдірмейтін қосымша сапа шарты ретінде тіркеуге болады). Сол сияқты, өнім

мен азық-түлік өнімінің географиялық ауданмен емес, белгілі бір елдің дәстүрлі

ас мәзірімен тығыз байланысты болатыны оның шыққан орнымен байланысына

жеткілікті деңгейде дәлел бола алмайды.

126

Тауар шығарылған жердің атаулары (PDOs) мен географиялық атауларын

(PGIs) тіркеу кезінде тауар мен оның географиялық атауы мен шыққан жерінің

арасындағы байланысқа қойылатын талаптар әртүрлі. Өнімнің шығарылған же-

рін белгілеу «сапасы немесе сипаттамасы мәні бойынша немесе оған тән таби-

ғи және адами факторлармен нақты географиялық ортамен ғана байланысты»

өнімді сәйкестендіретін атауы ретінде анықталады.

127

Бас адвокат Ла Пергола

бұл туралы былай деген:

«Өнім мен аумақтың арасындағы байланыс айрықша болуға тиіс, яғни өнім

осы аумақта ғана ойлап табылған, өңделген және жасалған болуға тиіс және бас-

қа аумақта өндірілмеуі керек. Ұжымдық монополиялық құқықты осындай айрық-

ша байланыс қана бере алады: Бұл олардың орнатылған жеріне байланысты».

128

Керісінше, атау географиялық атау ретінде саралануы үшін аталған өнімнің

«сапасы, репутациясы немесе басқа да сипаттамалары» оның «географиялық

шығу» тегіне байланысты екенін көрсетуі қажет.

129

Бұл анықтама 2006 жылғы

Географиялық атау регламентінен ерекшеленеді, ол өнімнің атрибуттары, негі-

зінен, оның географиялық шығу тегіне жатқызуды талап етеді. 2012 жылғы Сапа

жүйесі регламентінің 22-бабында өнімнің географиялық шыққан аймағының

атауының өзгеруі (өзгеріс ЕО жүйесін Интеллектуалдық меншік құқығының сау-

да аспектілері туралы келісіміне сәйкестендіру үшін енгізілген болатын) «ЕО жү-

йесінің тұжырымына өзгеріс әкелмегенін», 2012 жылғы регламент бұрынғыға

қарағанда қатаңырақ талап қоятынын атап айтқан.

2.3.4. Өндіру, өңдеу және дайындау орны

Атауды тіркеуге қойылатын тағы бір талап аталған ауылшаруашылық немесе

азық-түлік өнімі өндірілетін жерге тиесілі болуы керек. Мұнда да тауар шыға-

рылған жердің атауы мен географиялық атауына қатысты әртүрлі стандарттар

болады. Шығу тегіне қатысты барлық «өндіріс кезеңдері» аталған географиялық

125

Jacques Pistre, Cases C-321–324/94 [1977] CMLR 565 (ECJ), 587.

126

Consorzio per la Tutela del Formaggio Gorgonzola v. Kaserei Champiognon Hofmeister, Case

C-87/97 [1999] ECR I–1301, [9] (AG La Pergola).

127

Quality Schemes Reg., Art. 5(1)(b).

128

Consorzio Gorgonzola v. Hofmeister, Case C-87/97 [1999] ECR I–1301, [7] (бас адвокат Ла Пергола).

129

Quality Schemes Reg., Art. 5(2)(b).

422

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

аймақта жүзеге асуы керек.

130

(«Өндіріс кезеңдері» кең мағынада өндірісті өң-

деуді немесе дайындауды білдіретінін айта кеткен жөн).

131

Бұған қарағанда, гео-

графиялық атау ретінде қорғалу үшін өндіріс кезеңдерінің бірі айқындалған

географиялық аймақта болуы қажет.

132

2.4. ҚОЛДАНУ

Сапа жүйесі регламентінің ерекшеліктерінің бірі – тіркелген атауды пайда-

лану құқығын жеке тұлға мен арнайы топтарға бермейді; керісінше, ол өнім

белгіленген географиялық және сапалық талаптарға сай келетін кез келген кә-

сіпорында тіркелген атауын және тиісті логотипін пайдалану құқығын береді.

133

Басқаша айтқанда, құқық нақты өндірушілерге емес, абстракт топқа бағыттал-

ған.

134

(Топ осылайша оған қосылатын тиісті біліктілігі бар барлық адамдар үшін

ашық болып қалады, ал өтінім беретін бастапқы топ, шын мәнінде, тиесілі «ойын

ережелерін» орнатады). Бұл бастапқы өтінім берген топтың қатарында болма-

ған өндірушілердің өнімдері тіркелген ерекшелікке сай болса, қорғалған атауды

пайдалана алады дегенді білдіреді.

135

Бұл сондай-ақ қорғалатын атауға қызығу-

шылық білдіру үшінші тарапқа (әсіресе ұсынылған географиялық ауданнан тыс)

лицензиялануы немесе берілуі мүмкін емес дегенді білдіреді. Теория жүзінде

Сапа жүйесі регламенті тіркелген атауды осы ерекшелікке сай кез келген тұлға-

ның пайдалануына тыйым салмаса да, іс жүзінде ауылшаруашылық кооператив-

тері, өнеркәсіп картельдері немесе мемлекет үшінші тұлғаның осы ауылшаруа-

шылық өнімі мен азық-түлік өнімін өңдеуге кедергі келтіруі мүмкін.

136

2.5. ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ

Бұл бөлімде тіркелген атауға қатысты құқықбұзушылықтар (құқыққа сай пай-

даланбау) жайында әңгімелейміз. Атап айтқанда, теріс пайдалану жағдайында

кімнің талап қоюға құқығы бар екенін, атауды құқықтық қорғаудың ауқымына

қатысты құқықбұзушылық жағдайларға тоқталамыз.

2.5.1. Құқықбұзушылық туралы талапты кім қоя алады?

Сапа жүйесі регламентінің басты ерекшеліктерінің бірі – атау «иесін» белгі-

лемейтіні; яғни ерекшелікке сай өндірушінің бәріне де осы атауды пайдалануға

құқық беретіні. Тіркелген атауды пайдаланатын өндірушілер мен қайта өңдеуші-

лер теріс пайдаланушылықтың алдын алу үшін сотқа бере алады. Өндіруші мен

қайта өңдеушінің атынан әрекет ететін ұйымның да осы тіркелген атауды қорғау

үшін талап қоюға құқығы бар.

137

130

Quality Schemes Reg., Art. 5(1)(c).

131

Quality Schemes Reg., Art. 3(7).

132

Quality Schemes Reg., Art. 5(2)(c).

133

La Conqueste, Case T-215/00 [2001] ECR II–181 (CFI), [32].

134

Сонда, [32]–[33].

135

Тауардың шыққан жерінің атауын немесе географиялық атауын пайдалану құқығына ие болу

үшін, ауылшаруашылық өнімі мен азық-түлік өнімі сол атаудың өзіндік ерекшелігіне сай болуы

керек. Quality Schemes Reg., Art. 7(1).

136

Қараңыз: M. Kolia, ‘Monopolising Names: EEC Proposals on the Protection of Trade Descriptions of

Foodstus’ [1992] EIPR 233.

137

Quality Schemes Reg., Art. 45(1)(b).

423

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

2.5.2. Құқықтық қорғау аясы

Тауар шығарылған жердің атауы мен географиялық атауын құқықтық қор-

ғаудың аясын анықтау үшін алдымен өнімнің өзіндік сипаттамасын анықтап алу

керек. Сипаттама Сапа жүйесі регламентімен қорғалатын материалдық емес

мүліктің көлемін анықтауға көмектессе де, сипаттамаға аздаған өзгеріс енгізу

фактісінің өзі автоматты түрде қорғалатынын білдірмейді. Себебі өнімнің өзін-

дік сипаттамасының ішіндегі сол өнімнің сапасына әсер ете алатын элементтері

ғана құқықтық тұрғыдан қорғалады. Лорд Хоффманның пікірінше, бұл өнімнің

сипаттамасы «дискурсивті құжат» болып саналады, яғни мәжбүрлеп орындауға

арналмаған ақпаратты қамтиды.

138

Мысалы, Prosciutto di Parma атауын тауар шы-

ғарылған жердің атауы ретінде тіркеген кезде, оның сексен төрт беттен тұратын

сипаттамасында По аңғарындағы шошқа бағудың тарихы, оны өсіру мен сойып

сатудың тәсілдері, шошқа етін сақтау мен турау туралы ақпараттар жазылған.

Интеллектуалдық меншікті тіркеудің патент, тауар белгісі сияқты басқа да ре-

жимдеріндегі құқықбұзушылықты анықтау кезіндегі маңызды мәселенің бірі –

тіркеу құжаттарының интерпретациясы. Мәселен, патент құқығында өтінімдер

сөзбе-сөз, мақсатты түсіну қажет пе деген мәселеге көп көңіл бөлінеді. Меншік

иесінің айрықша құқығына жататын қызмет түрлері мәселелердің бірі болса да

маңызды болып саналады. Басты назарды тауардың атауы мен шыққан жерінің

атауын қорғауға аударса да, өнімнің өзіндік ерекшелігіне сай келмейтін атауды

пайдалану (мысалы, қаптау талабын бұзу немесе рұқсат бермеген қоспаны қосу)

құқықбұзушылыққа алып келуі мүмкін, себебі мұндай жағдайда тіркелген атау-

ды теріс жолмен пайдалану қаупі туады. Сапа жүйесі регламентінің 13(1) бабына

сай, тіркелген атауларға қатысты мәселелер қарастырылады, онда осы құқық-

тарды бұзатын қызмет түрлері де, олардың негізінде жатқан мүліктік мүдделер

қалай түсіндірілетіні де көрсетілген. Соттар қандай да бір атауды қалай түсіндіру

керегін немесе өнімдер бірдей екенін шешуге шақыратын жағдайлар туындай-

тыны сөзсіз, алайда осы мәселелердің көпшілігі 13(1) бапта қарастырылған.

Тіркелген атаулар қорғауға жатпайтын өнімдерге қатысты кез келген тіке-

лей немесе жанама коммерциялық мақсатта пайдаланудан, оның ішінде атал-

ған өнім ингредиент ретінде пайдаланылатын жағдайлардан (бірақ онымен

шектелмейді) қорғалады.

139

Құрамы 12 пайыздық Champagne sorbet таза шам-

панын саудаға шығарған супермаркетті Францияның шампан шарабы комите-

ті (Comité Interprofessionnel du Vin de Champagne) «француздың әйгілі көбікті

шарабының атын жамылған және репутациясын пайдаланған» деген негіз бо-

йынша сотқа берген. Еуропа соты Францияның ұлттық сотының қарауына бұл

істің соңғы нүктесін қою үшін жолдай отырып, «критерийлерді сақтаса және

ингредиент ретінде пайдаланса, өнім қаптамасына географиялық атауын көр-

сетуге тыйым салынбайды» деген шешім қабылдаған. Супермаркеттің табысына

қарамастан, бұл әділетсіз деп саналмады.

140

Бұл тауарлардың тіркелген өніммен

138

Қараңыз: Consorzio Parma v. Asda [2002] FSR 3 (HL), [29] (лорд Хоффман).

139

Quality Schemes Reg., Art 13(1)(a).

140

Comité Interprofessionnel du Vin de Champagne v. Aldi Süd Dienstleistungs GmbH, Case C-393/16,

EU:C:2017:991. Критерийлер қоспа ретінде пайдаланылатын Географиялық атауы бар өнімінің

мөлшерін қамтиды және Географиялық атауы бар өнімнің негізгі сипаттамасына енген не енбегеніне

(мұнда сорбеттің дәмі) қарамастан, ол өнім сипаттамасына қатысы жоқ, кездейсоқ қоспаны жарнама

ретінде қосуға жол бермейді.

424

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

«салыстырылатын» немесе атауды пайдалану арқылы қорғалатын атаудың ре-

путациясын қолданады.

141

Сонымен қатар тіркелген атау кез келген «теріс пайда-

лану», «ұқсату», «алдау» әрекеттерінен де қорғалады.

142

Бұл өнімнің немесе қыз-

меттің шынайы шығу тегі (Испанияда өндірілген «корнуэль шайқалған кілегейі»)

көрсетілген жағдайда да орын алады, атауы аударылады немесе атауы «стиль»,

«түр», «әдіс», «ретінде өндірілген», «ұқсас», сияқты сөздермен беріледі. Ереже

аталған өнімге жеке өнім ретінде ғана емес, сондай-ақ аталған өнім басқа өнімнің

ингредиенті ретінде пайдаланылған жағдайларда да қолданылады. Өнімді белгі-

леу үшін пайдаланылатын термин қорғалған белгінің бір бөлігін қамтиды, сондық-

тан «тұтынушы өнімнің атауымен бетпе-бет келген кезде, оның санасында белгісі

қорғалған өнім бейнесі пайда болады».

143

Еуропа соты атап өткендей, «өнімнің

шығу тегінің қорғалатын белгісі тиісті өнімдер арасында шатастыру ықтималды-

ғы жоқ жерде туындауы мүмкін» және бұл «тіпті талаптарда қайталанатын бел-

гілердің бөліктеріне қатысты қоғамдастықтың ешқандай қорғауы қолданылмаса

да» орын алды.

144

Осы негізде сот Gorgonzola (қорғалған белгі) атауы пайда бол-

ды және осылайша Cambozolaның дыбыстық және таңбалануы жағынан ұқсас

Gorgonzola деген көк ірімшік атауына қатысты пайдаланылғанда құқығы бұзыл-

ды» деп қаулы етті.

145

Бұған қоса, Еуропа соты осы орайда объективті деп айтуға

болғанымен, біршама абстрактілі әрі техникалық сипаттағы тексеру әдістемесін

Calvados атты географиялық атауы қорғалған алмадан жасалған француз брендиі

мен Verlados атты финляндиялық сидр белгісі иелерінің арасындағы даулы істі қа-

рағанда анықтаған. «Орташа тұтынушы» стандарты атауын жаңылыстыратын кез-

де қолданады, ал мұндай болжалды панеуропалық тұтынушы қашанда жеткілікті

деңгейде қырағы және сақ болады, ал фин тұтынушыларының сөзі мен Verlados

атауы оларды шатастырады деген қорытындының бұл іске қатысы жоқ. Осы екі

термин арасындағы фонетикалық және визуалды ұқсастықтар тауарлардың жа-

қын ұқсастығымен қатар, елестетудің объективті белгілерін де көрсетеді.

146

Дегенмен ЕО Интеллектуалдық меншік ведомствосының апелляциялық ша-

ғымы жаңылыстырудың сыртқы шегін белгілеп, Port Charlotte вискиінің атауын

тауар белгісі ретінде тіркеуге осы вискидің шыққан жерінің атауына құқық иесі

наразылық білдірген. Бір қызығы, Бас адвокат пен Еуропа соты (жауап алуға ша-

қыру фактісін мойындаған) жауап алу туралы мәселемен келіспеді.

147

Сот төменгі

141

Еуропа соты «салыстырмалы өнімдер» ұғымын №110/2008 спирттік ішімдіктер туралы қау-

лының 16-бабында қамтылған салыстырмалы құқықбұзушылықтар туралы ережелер негізінде қа-

рады. Фин компаниясы спирттік ішімдіктерге арналған Konjakit [Cognacs] сілтемесі бар екі фигура-

тивті белгіні тіркеуге тырысты. Спирттік ішімдіктер коньякпен салыстыруға болатын топқа жатады:

«әртүрлі категорияларына қарамастан, [«спирттік ішімдіктер»] жалпы объективті сипаттамаларға ие

және тиісті қоғамның көзқарасы бойынша көбінесе бірдей жағдайларда тұтынылады. Сонымен қа-

тар олар бір арналар бойынша жиі таратылады және ұқсас маркетингтік ережелерге бағынады»;

Bureau national interprofessionnel du Cognac v. Gust. Ranin Oy, Joined Cases C-4 and 27/10 [2011] ECR

I–6131, [54].

142

Quality Schemes Reg., Art. 13(1)(b).

143

Consorzio Gorgonzola v. Hofmeister, Case C-87/97 [1999] ECR I–1301, [25] (AG La Pergola).

144

Сонда, [26].

145

Сонда, [27]. Сол сияқты, parmesan (пармезан) атауының дыбысталуы да тауар шығарылған

жердің атауымен тіркелген Parmigiano Reggiano (Пармезан ірімшігі) атауының дыбысталуына ұқсас:

Commission v. Germany, Case C-132/05 [2008] ECR I-957 (бас адвокат Мазактың пікірі), [40].

146

Viiniverla Oy v. Sosiaali-ja terveysalan lupa-ja valvontavirasto, Case C-75/15, EU:C:2016:35

(Кальвадос географиялық атаулары).

147

EUIPO v. Instituto dos Vinhos do Douro e do Porto, IP, Case C-56/16P, EU:C:2017:394 (бас адвокат

Кампос Санчес-Бордона); EU:C:2017:693 (Еуропа соты).

425

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

инстанциядағы соттардың шешімін қолдады: Рort charlotte атауы логикалық та,

концептуалдық та тұрғыдан бірге оқылады, көпшілік оны Charlotte есімді адам-

ның атындағы порт деп түсінеді, сондықтан бұл жерде «[P]orto немесе [P]ort не

Рort шарабының атауымен еш байланысы жоқ».

148

Port Charlotte тауар белгісін

вискиге тауар белгісі ретінде пайдаланса, Port шарабын еске түсірмейді. Өйткені

олардың табиғаты да, құрамы да екі бөлек және бұл өнімдерді (виски мен ащы

шарапты) кез келген тұтынушы оңай ажырата алады.

Өнімге атау беру жөніндегі 13(1)(с) бапта тіркелген өнім мен қызмет түрлері-

нің атауы мынадай жағдайлардан қорғалады деп жазылған:

«...тиісті өнімге қатысты ішкі немесе сыртқы қаптамада, жарнамалық мате-

риалда не құжаттарда пайдаланылатын өнімнің шығу тегін, табиғатын немесе си-

патын көрсететін жалған немесе жаңылыстыратын атаулардан қорғайды».

149

Сонымен, тіркелген атаулар «тұтынушыны өнімнің шығу тегі туралы жаңы-

лыстыруы мүмкін кез келген басқа тәжірибеден» қорғалған.

150

13-бапта айтылған құқықбұзушылық категорияларын жіктеуге қатысты Еуропа

соты бұл ережелер «өнімнің географиялық атауы қоғамды жаңылыстырып, оның

атауы туралы жалған хабар беретіндей жағдайда және трейдердің тұтынушыны

шатастыруы ашық немесе жасырын түрде көрсетілген әртүрлі жағдайда қолда-

нуға рұқсат берілетінін» мәлімдеді.

151

Жаңылыстыруға алып келетін пайдалану

және әділетсіз артықшылық (немесе заңсыз иемдену) бізге таныс категориялар,

ал үшінші категория ретінде анықталған тыйым салу мәселесі әлі де анықтауды

талап етеді. «Егер бұл жаңылыстыруға немесе заңсыз пайдалануға алып келмесе,

онда басқа қауымдастықтарға неге тыйым салынады?» деген сұрақ туындайды

(өнімнің репутациясына зиян келтіретін жағымсыз ниетінің болуы мүмкін).

Бұған дейін көзіміз жеткендей, жалпы атауды білдіретін ұғымнан тұратын

атауды да тіркеуге болады. Алайда, 41(1) бапта айтылғандай, бұл ереже жалпы

терминдерді пайдалану әдісіне әсер етпейді. Бұл принцип 13(1) бапта көрсетіл-

ген, онда жалпыға ортақ өнімнің атауын пайдалану қорғау саласына жатпайты-

нын көздейді.

Ауылшаруашылық өнімін екінші рет пайдалану

Тіркеу ауылшаруашылық өнімін «екінші рет пайдалану» деп атауға болатын

жағдайды қорғауды қамтамасыз ете ме деген сұрақ – айрықша назар аударатын

мәселелердің бірі. Өнімнің өзіндік ерекшелігінің сипаттамасындағы атау сол гео-

графиялық аймақта өсірілген және өңделген жағдайда ғана пайдаланылуы мүмкін

деп айту қолайлы болса да, мынадай сұрақ туындайды: өзіндік ерекшелігі сипа-

тындағы өнімді сүрту, турау, құтыға құю, қаптау сияқты жанама әрекеттер де сол

аймақта жасалуы керек пе? Мысалы, сипаттамада Parma ham атауы көрсетілген

географиялық аймақта туралған, сүрленген етке ғана қолданыла ма? Дүкенде,

мейрамханада немесе басқа үйде сүрленген етті турау туралы не айтуға болады?

Басқаша айтқанда, азық-түлікті даярлаудың қай кезеңінде ол құқық сарқылады?

148

Сонда, (ECJ), [111]. Осылайша, Бас соттың осы мәселе бойынша нақты бағасы өзгеріссіз қалады.

149

Quality Schemes Reg., Art. 13(1)(c).

150

Quality Schemes Reg., Art. 13(1)(d).

151

Bureau national interprofessionnel du Cognac v. Gust. Ranin Oy, Joined Cases C-4 and 27/10 [2011]

ECR I-6131, [46] (Спирттік ішімдіктер регламентінде балама нормаларды қарастыру).

426

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

Қорғау екінші рет пайдалану түрлеріне қолданыла ма деген мәселені Еуропа

соты Parma Ham

152

және Ravil

153

ісінің шешімдерінде қарады. Соттар бұл екі істе

де ауылшаруашылық өнімдерін екінші рет пайдалану өнімнің сапасын едәуір

төмендетеді, яғни өнімнің шыққан жерінің репутациясына зиян келтіруі мүмкін

екенін негізге алды.

154

Демек, сот ірімшікті үккіштен өткізу, сүрленген етті турау,

қаптау өнімнің сапасына әсер ететінін қабылдаған. Сот сондай-ақ «егер өнімді

өндірудің белгілі бір кезеңдерін қадағалап отырмаса, тұтынушыларға өнімнің

сапасы туралы сатушының тарапынан айтылған сөзден басқа кепілдік беріл-

мейтінін» мәлімдеді. Бұл сонымен қатар қорғалған атаудың репутациясына зиян

келтіруі мүмкін. Еуропа соты осы дәлелдерді алға тарта отырып, жанама жұ-

мыстардың дәл сол аймақта орындалуын талап еткені орынды екенін мәлімдеді,

себебі осы шара арқылы ауылшаруашылық өнімі мен азық-түлік өнімінің сапа-

сына кепілдік беруге және құқықтық қорғауға болатынын айтқан. Екі жағдайда

да сот аталған өнімнің сапасын қамтамасыз ету үшін ұсынылған географиялық

аймақта қосымша қызметті (сүрленген етті турау және ірімшікті үккіштен өткізу)

жүзеге асыру қажет деп шешті.

Өнімді аймақтан тыс жерге тасымалдау сапаға қауіп төндіріп, өнімнің репу-

тациясына зиян келтіреді. Мысалы, шарапты бөтелкеге басқа аймақта құйып,

көп мөлшерде тасымалдаса, ашып кету қаупі туындайды.

155

Тасымалдау кезіндегі

температураның өзгеруі де шараптың сапасына әсер етуі мүмкін. Сондай-ақ же-

місті жинау мен өңдеудің арасындағы үзіліс соңғы өнімнің (зәйтүн майы сияқты)

сапасына зиян келтіреді.

156

Еуропа соты «географиялық аймақтан тыс жердегі қадағалау өнімнің сапасы

мен түпнұсқа екеніне жеткілікті кепілдік бермейді, ол үшін дәл сол география-

лық аймақта қадағалау керек екенін» мәлімдеді. Сонымен қатар өндірушілер өз

тауарының дайындалу барысына бүкіл ЕО бойынша толық бақылау мен қадаға-

лау жүргізіп отыруы қисынға келмейтінін де айтты.

Тіркеудің қызметтің қосалқы түрлеріне қолданылуына қатысты кез келген кү-

мән заңнамаға өнім өндірушілер өз ерекшеліктері бойынша қаптама белгілі бір

географиялық аймақта ғана жүзеге асырылуға тиіс екенін көрсететін түзетулер

енгізілгеннен кейін сейілген. Бұл өзгеріс 2012 жылғы Сапа жүйесі регламенті-

нің 7(1)(e) бабында көрсетілген, ол өтінім берушілерден сапаны қамтамасыз ету

үшін қаптама не үшін географиялық аймақта жүзеге асырылуға тиіс екенін не-

гіздеуді талап етеді.

157

152

Consorzio del Prosciutto di Parma v. Asda, Case C-108/01 [2003] ECR I–5121.

153

Ravil, Case C-469/00 [2003] ECR I–5053.

154

Бас адвокат Албер қоршаған ортаға қатысты өнімнің «бірегейлігіне» назар аудара отырып,

қаптау және орау сияқты екінші дәрежелі факторларға қорғау саласын қолдануға ниет білдірмеді.

155

Қараңыз: Belgium v. Spain, Case C-388/95 [2000] ECR I–3123 (Rioja шарабын қайта құю).

156

Алайда ұсынылған географиялық аймақтан тыс қосымша қызметті жүзеге асыру техникалық

тұрғыдан мүмкін болса да, қиындықтар туындайды.

157

«Қаптау» дегеніміз – өнімді сатуға шығаруға дайындау үшін құтыға құю, ыдысқа салу сияқ-

ты процесс: Opinion of the Economic and Social Committee on the Proposal for a Council Regulation

Amending Regulation 2081/92 (17 July 2002) COM(2002) 139 nal, [2.6]. Қараңыз: GI Reg. 1992, Art. 4(2)

(e). Бұл баптың қаптауға қатысты соңғы бөлігі Ауылшаруашылық және тамақ өнімдерінің геогра-

фиялық аймағы мен шыққан жері туралы №2081/92 [2003] регламентке өзгерту енгізген 2003 жыл-

ғы 8 сәуірдегі №692/2003 регламенттің OJ L 99/1, 1(2) бабында айтылған. Лордтар палатасы Parma

Ham ісінде қорғаныс мейрамханаларда тілімделген сүр етке қатысты қолданылмайтынын мойында-

ды, өйткені бұл процесс қорғауға алатын ерекшелікке жатпайды. Қараңыз: Consorzio Parma v. Asda

[2002] FSR 3 (HL), [85] (Фоскоттық лорд Скотт).

427

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

2.6. МОНИТОРИНГ ЖӘНЕ ОРЫНДАУ

Тауардың географиялық атауы мен шыққан жерінің атауы жайындағы ша-

ғымдардың бірі – қорғалған атауларды бақылау мен орындаудың тиімсіз және

тым күрделілігі. Сапа жүйесі регламенті мақсаттарының бірі осы мәселені реттеу

болып саналады. Осы мақсатта регламенттің V бөлімінде мүше-мемлекеттердің

тіркелген өнімдер мен тамақ өнімдеріне бақылауды жүзеге асыру үшін не істеу

керегін анықтайды. Тіркелген атауларды пайдалануға бақылау жасайтын және

атаудың өнімнің өзіндік ерекшелігіндегі сипаттамасына сәйкестігін қадағалай-

тын арнайы құзырлы мекемені құру жайында айтылған.

158

Біріккен Корольдікте

бұл міндет 2006 жылғы Географиялық атау регламентінің 10(1) бабы

159

мен

2002 жылғы Сапа жүйесі регламентінің 36-бабының негізінде жергілікті Сауда

стандарттары бойынша қызметке жүктелген. Қадағалаушы мекеме өндірушінің

тіркелген өзіндік ерекшелігін сақтамағанын анықтаса, Географиялық атау регла-

ментіне сәйкестендіруді талап етуге міндетті.

160

Регламент бұзылған жағдайда,

қол қоюшы басқа мемлекеттер де «қажетті шараларды» қолдануға тиіс.

161

Соңғы

шолуда жалпы біріздендірілген құрылымға қарамастан жүзеге асыру механизм-

дерінің алуантүрлілігі бар деген қорытынды жасалады. ЕО заңнамасы мүше-

мемлекеттерді қамтып үлгермегендіктен, мәжбүрлеп орындау әдістері әртүрлі

және ЕО мүше-мемлекеттерде соттың мәжбүрлеу нұсқалары қандай дәрежеде

екені туралы деректер де шектеулі.

162

2.7. ӨЗГЕРТУ ЖӘНЕ КҮШІН ЖОЮ

Белгілі бір жағдайларда Еуропа комиссиясы тіркеуді өзгерте немесе жоя ала-

ды. Ғылым мен техниканың дамуы немесе тауардың шыққан аймағын қайта

белгілеу сияқты себептерді ескере отырып, өнімнің өзіндік ерекшелігіне түзету

енгізу құқығы Еуропа комиссиясына берілген.

163

Сонымен қатар «өзіндік ерек-

шеліктің талаптарын сақтамаса» немесе соңғы жеті жыл бойы тауар шығарыл-

ған жердің атауымен немесе географиялық атауымен өнім нарыққа шығарыл-

маса, комиссия тіркеудің күшін жоюға құқылы.

164

158

Quality Schemes Reg., Arts 36–40.

159

Consorzio del Prosciutto di Parma v. Asda [1998] FSR 697, 709.

160

Quality Schemes Reg., Art. 36(1); Consorzio del Prosciutto di Parma v. Asda [1998] FSR 697. Құ-

қықбұзушылық бойынша өтінім 1990 жылғы Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы заңның 14 және

15-бөлімдері, 1999 жылғы Тамақ өнімдерін таңбалау ережелері (SI 1996/1499) немесе 2008 жыл-

ғы Тұтынушылардың құқықтарын жосықсыз сауда ережелерінен қорғау (SI 2008/1277), regs 5(5)(p),

5(4)(b), 5(2)(a), 3(4)(a), 3(1) регламентіне сай жүзеге асырылады. Қараңыз: Consorzio del Prosciutto di

Parma v. Asda [1998] FSR 697, 709.

161

Quality Schemes Reg., Art. 38. 13(3) бап тауар шығарылған жердің атауы мен географиялық

атауын заңсыз қолдануға жол бермеу үшін ЕО-ға мүше-мемлекеттер тиісті әкімшілік және құқықтық

шара қолдануға міндеттейді.

162

EUIPO, Protection and Control of Geographical Indications for Agricultural Products in the EU

Member States (December 2017).

163

Quality Schemes Reg., Art. 53.

164

Quality Schemes Reg., Art. 53.

428

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

2.8. ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

Басқа мүше-мемлекеттер тіркелген атаудың құқығы бұзылған жағдайда жа-

залау және қамтамасыз ету шараларын белгілейтін заңнаманы қабылдаса, осы

уақытқа дейін Біріккен Корольдікте мұндай заңнама енгізілген жоқ. Нақты ере-

желер болмаған жағдайда өтініш берушілер ортақ құқыққа немесе әділ құқық-

тық қорғау құралдарына сүйенуге тиіс.

165

Бұл соттың тыйым салуын, заңда белгі-

ленген міндеттерді бұзу туралы талапты немесе қандай да бір балама бұйрықты

қамтуы мүмкін. Оқиғалардың қызықты дамуы осы регламентке сай тіркелген

атауларды сақтау мен қорғауды қамтамасыз ету үшін трансшекаралық тыйым-

дарды қолдану мүмкіндігімен байланысты. Италия соты (Болзано соты) Италияда

тұрмайтын (бірақ Еуропалық одақта тұратын) жауапкерге мәжбүрлеу шарасын

қолданған. Бұл Географиялық атау регламентінің мүше-мемлекеттердің бәрінде

ашық және тікелей қолданылатын жағдайда жасалды. Жауапкер еліндегі сот бұл

мәселені құқықбұзушылықпен тең дәрежеде қарап, объективті шешім шығара-

тындықтан, ЕО-ның кез келген азаматына қатысты тікелей орындауға жататын

құқықтарды қалыптастырды.

166

2.9. БАСҚА ЕРЕЖЕЛЕРМЕН БАЙЛАНЫС

Мүше-мемлекет өзі ұсынып отырған атауды тіркеу туралы шешім шыққанға

дейін мемлекеттің қорғауында ұстайды.

167

Атау ЕО деңгейінде тіркелгеннен кейін

ұлттық ережелер әрекет етуін тоқтатады.

168

Кейбір жағдайда Еуропа комиссиясы

қолданыстағы (тіркелмеген) атауларға он бес жылдан аспайтын уақыт аралы-

ғында тіркелген бірдей атаумен қатар қолдануына рұқсат беруі мүмкін. Ол үшін

тіркеуге өтінім берілгенге дейін кем дегенде 25 жыл ішінде бірдей тіркелмеген

атаудың тұрақты және әділ пайдаланылғанын дәлелдеу қажет. Сондай-ақ тір-

келмеген ұқсас атау өзінің тіркелген ұқсас атауының репутациясы арқылы пайда

тауып, жұмыс істеп отырмағанына, тұтынушылар осы екі ұқсас атаудың шыққан

тегін шатастырып алмайтынына жеткілікті дәлелі болуы керек.

169

Атауды тірке-

мей тұрып-ақ, осы бірдей атауды қатар пайдаланудың нәтижесінде мәселе туға-

нын да көрсетуі керек. Егер шыққан жері затбелгіде нақты әрі анық көрсетілсе

ғана тіркелмеген бірдей атауды тұрақты пайдалануға рұқсат беріледі.

170

Сапа

165

Лорд Хоффманның пікірінше, бұл ереже 1992 жылғы Географиялық атау регламентінің 8-ба-

бына [қазіргі Сапа жүйесі регламентінің 13(3) бабы] сай мүше-мемлекеттердің соттары ЕО құқықта-

рының бұзылмауы үшін қамтамасыз ету шараларын беруге міндетті нақты ереже мен жалпы қағи-

датты белгілейді: Consorzio Parma v. Asda [2002] FSR 3 (HL), [25].

166

Consorzio per promozione dello Speck dell’Alto Adige (28 сәуір 1998) (хабарланбаған). Қараңыз:

Societa Italiana Brevetti, ‘Geographical Indications of Origin: Cross-Border Injunctions May Come in

Handy’ [2000] EIPR N 31.

167

Commission of the EC v. French Republic, Case C-6/02 [2003] ECR I–2389.

168

Consorzio per la Tutela del Formaggio Gorgonzola v. Kaserei Champiognon Hofmeister, Case C-87/97

[1999] ECR I–1301. Қараңыз: Consorzio Parma v. Asda [2002] FSR 3 (HL), [22]–[23] (Lord Homann). Assica

v. Associazione fra produttori per la tutela del ‘Salame Felino’, Case C-35/13, EU:C:2014:306 [28]–[34]; құ-

қығының артықшылығы Fage v. Chobani [2014] EWCA Civ 5 [80]–[88] ісінде расталған (дегенмен «Грек

йогурті» Сапа жүейсі регламентіне сай тіркелмеген, сондықтан жосықсыз бәсеке құқықбұзушылығы

Біріккен Корольдікте мәжбүрлеп орындау нұсқасы ретінде жалғасып отырды).

169

Quality Schemes Reg., Art. 15(1), (2).

170

Quality Schemes Reg., Art. 15, Art. 15(3).

429

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

жүйесі регламенті мүше-мемлекеттердің ЕО-ға мүше емес мемлекеттермен екі-

жақты келісім жасауына

171

немесе «қарапайым» және «танымал» география-

лық атауды ұлттық құқық шеңберінде қорғауға кедергі жасамайды.

172

Тауардың

шыққан аймағы атауының біртұтас жүйесі ЕО бойынша үйлесімді қорғаныс

жасауы және оның басқа құқықтық қорғаныс шараларынан жоғары тұруы дұ-

рыс жоспарланбаған тәрізді. Мәселен, «ЕО географиялық атау ретінде тіркелген

белгілерге арналған тауарлық белгілерді тіркеу (ұлттық немесе ЕО тауар белгісі)

бірдей құқық иелері үшін жарамсыз бола ма немесе күшін жоя ма» деген мә-

селені анықтау керек.

173

Егер соған ұқсас атау бұрын тіркелсе немесе дәл сондай атау ұзақ уақыт бойы

пайдаланылып келсе, сондай-ақ репутацияға ие әрі танымал болса, сол атаумен

шатастырмау үшін тауардың шыққан жерінің атауы немесе географиялық атауы

ретінде тіркеуге болмайды.

174

Тиісінше, Сапа жүйесі регламентінің негізінде

тауар шығарылған жердің атауы немесе географиялық атауы бойынша тіркел-

ген атау тауар белгісі ретінде тіркеле алмайды, себебі өнімге берілген атаумен

бірдей болады. Сонымен қатар егер атау тауар белгісі ретінде тіркелсе, онда

ол тауар шығарылған жердің қорғалған атауы немесе қорғалған географиялық

атауы ұсынатын қорғауға жатады.

175

3. ДӘСТҮРЛІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІҢ КЕПІЛДІГІ

Сапа жүйесі регламентіне сәйкес танылған үшінші белгі түрі – «Дәстүрлі ерек-

шеліктердің кепілдігі» (TSG) деп аталады.

176

«Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі»

өнімді алудың дәстүрлі әдісі мен рецептін сақтау үшін қажет.

177

Шығу тегі мен

қорғалатын географиялық атауларға қарағанда, нақты сипаттағы сертификат

171

Budejovicky Budvar v. Rudolf Ammersin, Case C-216/01 [2005] CMLR 56 (ECJ).

172

Шығу тегі мен сапасы немесе репутациясы арасында ешқандай байланыс жоқ жерде:

Schutzverband gegen Unwesen in der Wirtschaft v. Warsteiner Brauerei Haus Cramer, Case C-312/98

[2000] ECR I-9187, [40]–[47]; Schutzverband gegen Unwesen in der Wirtschaft v. Warsteiner Brauerei

Haus Cramer, Case C-312/98 [2000] ECR I-9187, [AG35] (бас адвокат Джейкобс); Jacques Pistre, Cases

C-321/94–C-324/94 [1977] CMLR 565.

173

L. Bently and B. Sherman, ‘The Impact of European Geographical Indications on National Rights

in Member States’ (2006) 96 TMR 850; N. Coppola, ‘The CJEU Conrms the Exclusive Character of EU

Competence in PDO/PGI Schemes’ (2014) 9 JIPLP 718; C. Heath and D. Marie-Vivien, ‘Geographical

Indications and the Principles of Trade Mark Law – A Distinctly European Perspective’ (2015) 46 IIC 819.

174

Тауар белгісі туралы 1994 жылғы заңның 3(1)(c) бабында «мұнда тек географиялық шығу тегін

көрсету үшін қызмет ететін белгілерден немесе таңбалаудан тұратын тауар белгілері тіркелмейді»

деп көрсетілген. 37-тарау, 3.3.10-бөлімді қараңыз.

175

Сапа жүйесі регламенті 14-бап. Даулы істі қарау туралы өтінім берілген күн тіркеуге өтінім

берген күн болып саналады (бұған дейінгі істердегі құқықты беру туралы хабарламаны жолдаған күн

ретінде саналатын: 2006 жылғы Географиялық атау регламенті 14(2) бап). Домен атауына байланыс-

ты қараңыз: WIPO Standing Committee on the Law of Trademarks, Industrial Designs and Geographical

Indications, Study Concerning the Use of Trademarks on the Internet (April 1999) SCT/2(2)/9, [115];

M. Hopperger, ‘International Protection of Geographical Indications: The Present Situation and Prospects

for Future Developments’ [1999] WIPO Symposium: South Africa 5, 17.

176

Бұл ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өнімдері туралы 2006 жылғы 20 наурыздағы

№ 509/2006 регламенттің орнына қолданылады [2006] OJ L 93/1 (2006 жылғы «Дәстүрлі ерекшелік-

тердің кепілдігі регламенті»). Өз кезегінде, 2006 жылғы регламент 1993 жылғы 24 шілдеде күшіне

енген 1992 жылғы Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі регламентінің орнын басты.

177

Quality Schemes Reg., Art. 17.

430

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

ретінде қорғалатын өнім мен ұсынылған географиялық аймақ арасында байла-

ныс орнатудың қажеті жоқ; оның орнына тіркеу дәстүрлі белгілері немесе ерек-

шеліктері бар өнімге байланысты болады. Бүгінгі күнге дейін «Дәстүрлі ерек-

шеліктердің кепілдігі» кең қолданылмай келді.

178

Сапа жүйесі регламенті бұл

категория бойынша «тіркелген атаудың саны санаулы ғана екенін, бұл катего-

рия өзін-өзі ақтамай отырғанын» мәлімдеген.

179

Біріккен Корольдікте «Дәстүрлі

ерекшеліктердің кепілдігі» бойынша тіркелген аса танымал атаулардың ішінде

Traditional Farmfresh Turkey және Traditionally Farmed Gloucestershire Old Spots

Pork фирмалары бар. Mozzarella ірімшігі мен Jamon Serrano етінің атаулары да

дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі өнімдері негізінде қорғалған өнім атаулары

қатарына жатады. Дәстүрлі тағамдар мен рецептер сертификатын алған өнімнің

атауы «Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі» белгісі мен логотипін пайдалана ала-

ды (43.1-суретті қараңыз).

3.1. ТІРКЕУ

Атауды дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі ретінде қорғау үшін алдымен

тіркеу керек. Тауар шығарылған жердің қорғалған атауы мен қорғалған геог-

рафиялық атауы сияқты топ Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі (TSG)

180

ретінде

атауын тіркеуге ғана өтінім бере алады (бұрын айтылғандай, кейбір жағдайлар-

да жеке тұлға топ ретінде қаралуы мүмкін). Осы процестің бір бөлігі ретінде

топ өнімнің мынадай ақпараттар көрсетілген өзіндік ерекшелігін ұсынуы керек:

өнімнің атауы, өнімнің ерекшелігін көрсететін сипаттамасы (оның ішінде басты

физикалық, химиялық, микробиологиялық, органолептикалық сипаттарын); бұл

орынды жерде пайдаланылатын шикізаттың немесе қоспалардың сипаты мен

табиғатын, сондай-ақ олардың көмегімен өнім дайындалатын әдістерді және

өнімнің дәстүрлі сипатын айқындайтын негізгі элементтерді қоса алғанда, өн-

дірушілер ұстануға тиіс өндіріс тәсілінің сипаттамасы.

181

Тіркеуге өтінім мүше-

мемлекеттің өкілетті органына беріледі.

182

Өтінім қаралғаннан кейін комиссияға

жіберіледі, ол, өз кезегінде, басқа мүше-мемлекеттерге өтінімнің аудармасын

жолдайды. Комиссия сондай-ақ өтінімнің негізгі тармақтарын Ресми журналда

жариялайды.

183

Ал үшінші тұлғаларға бұл өтінімге нақты дәлел келтіріп, қарсы-

лық білдіруге үш ай уақыт беріледі. Осы уақыт аралығында ешқандай да нара-

зылық келіп түспесе, атау Шығу тегі дерекқоры мен тізіміне (DOOR) енгізіледі.

184

Атауды тіркегеннен кейін Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдік ережесі өзгертілуі

немесе күшін жоюы мүмкін.

185

Өнім атын тіркеуге қарсылық туындаған жағдай-

да Комиссия тараптарды, яғни өтініш иесі мен қарсылық берген тарапты «ор-

тақ мәмілеге» келуге шақырып, үш ай уақыт береді. Тараптар ортақ келісіміге

178

A. Tosato, ‘The Protection of Traditional Foods in the EU: Traditional Specialities Guaranteed’ (2013)

19(4) European Law Journal 545.

179

Quality Schemes Reg., Recital 34.

180

Quality Schemes Reg., Art. 49.

181

Quality Schemes Reg., Art. 19(a)–(d).

182

Біріккен Корольдікте де бұл тауардың географиялық және тауар шығарылған жердің атаула-

рымен бірдей болады. 2.1-бөлімді қараңыз.

183

Quality Schemes Reg., Art. 50.

184

Quality Schemes Reg., Art. 22(1).

185

Quality Schemes Reg., Arts 53, 54.

431

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

келе алмаса, Комиссия өтінішті әрі қарай өз қарауына алып, шешім шығарады.

Экономикалық мүддесі ескерілмей қалған үшінші тараптардың құқығын қорғау

мақсатында әзірленген 2006 жылғы Дәстүрлі азық-түлік регламентінің ережеле-

рі 2012 жылғы Сапа жүйесінің регламентінде қайталанбайды.

186

3.2. ҚОРҒАУ КРИТЕРИЙЛЕРІ

Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі арқылы қорғалатын өнімдер мен азық-

түлік өнімдері шектеулі: ет; сыра; шоколад және өндірілетін өнімдер; нан; кәм-

пит-күлше, торттар және басқа да кондитер өнімдері мен наубайхана тоқаш-

тары; қоспалардан жасалған сусындар; паста; тұз.

187

Сапа жүйесі регламентінің

18(1) бабына сәйкес, Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігін тіркеу үшін атау нақты

бір өнімді немесе тағам тауарын сипаттауы қажет: «(а) дәстүрлі әдіспен өнді-

ру, дайындау, құрастыру әдістерін; (б) дәстүрлі жолмен алынатын шикізат ма-

териалдарын өндіру».

188

Сонымен қатар өнімге берілген атау да «дәстүрлі ма-

ғынада, арнайы бір өнімге қатысты пайдаланылатын» немесе «өнімнің жеке

немесе дәстүрлі ерекшелігін анықтайтын» контексте болуы қажет.

189

«Дәстүрлі»

дегеніміз – мұрагерлік тұрғыдан «ішкі нарықта ұзақ уақыттан бері (кемі 30 жыл)

ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан қалыптасқан пайдалану».

190

Егер атау

өнім жинау үшін пайдаланылатын жалпы сипаттағы талаптарға немесе Одақтың

нақты заңнамасында көзделген талаптарға сай келмесе тіркелмейді.

191

Өнімнің

сипаттамасына сай болған өнім немесе азық-түлік өнімдері арнайы сертифи-

катты иелене алады.

192

Сондай-ақ өнімнің сипаттамаға сәйкестігін қамтамасыз

ететін инспекциялық құрылымдар болуы керек.

193

3.3. ҚОРҒАУ АЯСЫ

Өнімнің өзіндік ерекшелігіне сай келетін топтар «Дәстүрлі ерекшеліктердің

кепілдігі» атауын және сол атаудың логотипін эксклюзивті пайдалануға құқылы.

Қорғалған атау теріс пайдалану, ұқсату немесе көшіру, сондай-ақ тұтынушыны

жаңылыстыруы мүмкін кез келген әрекеттерден қорғалған.

194

4. ҚОСЫМША САПА ШАРТТАРЫ

Сапа жүйесі регламентінде мойындалған шарттың төртінші түрі – қосымша

сапа шарты. Жаңа жүйенің мақсаты «ішкі нарықтағы ауылшаруашылық өнім

186

Қараңыз: 2006 жылғы Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі регламенті 13(2) бабы (2013 жылы

күші жойылды).

187

Quality Schemes Reg., Art. 2(1).

188

Quality Schemes Reg., Art. 18(1).

189

Quality Schemes Reg., Art. 18(2). «Ерекше сипат» 3(5) бапта «Одақтағы өнімді ерекшелейтін

өндірістік сипаттама» ретінде айқындалады.

190

Quality Schemes Reg., Art. 3(3).

191

Quality Schemes Reg., Art. 18(4).

192

Quality Schemes Reg., Art. 19(1).

193

Quality Schemes Reg., Art. 37.

194

Quality Schemes Reg., Art. 24.

432

ТАУАР БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ

сипаттамаларына қосылған құн сипаттамаларының байланысын жеңілдету»

болып саналады.

195

Қосымша сапа шарты ретінде саралануы үшін өнімнің бір

немесе бірнеше категориясының сипаттамасына (бірақ техникалық сипаттама-

ларға емес)

196

не болмаса белгілі бір салаларда қолданылатын ауыл шаруашы-

лығы не қайта өңдеу белгісіне жатуға тиіс. Сондай-ақ бұл шартты пайдалану

өзара ұқсас өнімдермен салыстырғанда, өнімнің құнын арттыратынын және бұл

шарт «Еуропалық өлшем» болатынын (бұл нені білдірсе де) көрсетуі керек.

197

Комиссия жаңа шарттарды сақтауға және пайдалануға беру актісі бойынша та-

бысталған шарттарға өзгерістер енгізуге құқылы. Қосымша сапа шарты өнімді

сипаттау үшін және көрсетілген пайдалану шарттарымен байланысты талаптар-

ды орындау қажет екенін білдіреді.

198

«Тау өнімі» – бұл комиссия мойындаған бірінші қосымша сапа шарты. Нәти-

жесінде Сапа жүйесі регламентінің 1-қосымшасында көрсетілген ауылшаруашы-

лық өнімдеріне қатысты «тау өнімдері» термині «мәні бойынша» екеуі де таулы

аудандарда ғана өндірілетін ауыл шаруашылығы жануарларына арналған шикі-

зат пен жем-шөп өнімдерін сипаттау үшін ғана пайдаланылуы мүмкін. Өңделген

өнімдер туралы айтсақ, ол процесс таулы аймақта өтуі керек.

199

«Таулы аймақ-

тың» жерін пайдаланудың мүмкіндігі шектеулі және осы себепке байланысты ол

жерді өңдеуге көп шығын жұмсалатын аймақ ретінде сипатталады:

(i) таулы аймақ биікте орналасқандықтан, климаттық жағдайы өте күрделі ке-

леді, соның салдарынан вегетациялық мерзімі де қысқа болады;

(ii) таулы аймақ болғандықтан, техника мен оның жабдықтарын пайдалану

қиын әрі тым қымбат;

(iii) бұл екі факторды өз алдына жеке-жеке қарастырғанда, әрқайсысынан

туындайтын кедергілер аса қиын бола қоймас, бірақ осы екі факторды қа-

тар алсақ, ол қиындықтарды одан әрі көбейте түседі.

200

Бұл ереженің қандай да бір елеулі әсері жайында айту әлі ерте болғанымен,

ол интеллектуалдық меншік нысаны саналатын географиялық атаулардың мәр-

тебесі туралы пікірталастың маңызын арттырып отыр.

201

195

Quality Schemes Reg., Art. 27.

196

Quality Schemes Reg., Art. 29(2).

197

Quality Schemes Reg., Art. 29(1).

198

Quality Schemes Reg., Art. 33(1).

199

Quality Schemes Reg., Art. 31(1). Қараңыз: European Commission, Report from the Commission

to the European Parliament and the Council on the Case for an Optional Quality Term ‘Product of Island

Farming’ (желтоқсан 2013 ж.) COM(2013) 888 nal (жаңа шарттарды қабылдау және қарсы дәлелдерді

келтіру үшін).

200

Сапа жүйесі регламенті 31(2) бап, Еуропалық ауыл шаруашылығын кепілдендіру қоры (EAGF)

тарапынан ауылды дамытуды қолдау және кейбір нормативтік актілерге өзгерістер енгізу және

күшін жою туралы 1999 жылғы 17 мамырдағы №1257 қаулыға (ЕО) сілтеме жасай отырып [1999] OJ

L 160/80 (1999 жылғы 26 маусым) 18(1) бап.

201

G.Evans, ‘The Simplication of European Legislation for the Protection of Geographical Indications:

The Proposed Regulation on Agricultural Product Quality Schemes’ (2012) 34 EIPR 770, 772–3.

V БӨЛІМ

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

1. КІРІСПЕ

Осы күнге дейін құқық идея мен мәліметке меншік құқығын мойындамай

келді.

Дегенмен идеяны ойлап тапқан немесе осы уақытқа дейін құпия болып

келген мәлімет иесі сол идея мен мәлімет белгілі бір міндеттемемен байланысты

екенін дәлелдей алса, олардың қолды болуының немесе жарияланып кетуінің

алдын алу қабілетіне ие бола алады. Құпиялық туралы заң мұндай міндеттеме-

лердің қай кезде болатынын анықтайды.

Себебі бұл талап, негізінен, міндет-

темелер жүктеуге қатысты болғандықтан, идея немесе ақпарат құпия болған-

ша (және құпия болып қалатын) қорғалуы мүмкін пәннің түріне қойылатын

бірқатар шектеулер бар. Демек, құпияны бұзу талабының аясы кең және жеке,

коммерциялық, техникалық, сондай-ақ коммерциялық құпияға, ноу-хауға және

үкімет туралы мәліметке қатысты қолданылады. Лорд-судья Киинидің «құпия-

ны бұзу нормалары жаңадан қалыптасып келе жатқан сала, оның шеңбері әлі

толық белгіленбеген, қоғамдағы, технологиядағы, бизнес тәжірибесіндегі өзге-

рістермен бірге өзгеріп отыруы мүмкін» деген сөзі шындық болып қала береді.

Құпиялықты бұзу талабының аясы тым кең, сондықтан оның рөлі де, қорғай-

тын пәні де әр алуан болып келеді.

Мұндай талап идеяны басқа біреу иемде-

ніп алмайтынына сенімді бола отырып тексеріп-дамытуға, яғни ұйымдарға сол

идеяға инвестиция салуға мүмкіндік береді (интеллектуалдық меншік режимінің

ажырамас маңызды бөлігі ретінде қалыптасуына негіз болады).

Кейбір істерде

құпиялық мәліметті сенімді шағын топқа ғана ашуға мүмкіндік береді. Алайда

көбінесе бұл талап жеке дербестікті, жеке тұлғаны және жеке өміріне қол сұғу-

дан

қорғау мақсатында мәліметті жариялауды шектеуге бағытталған.

Келісімді

Салыстыру үшін, Veolia ES Nottinghamshire Ltd and Nottinghamshire County Council v. Dowen

[2010] EWCA Civ 1214 (сынға ұшыраған шешім: қараңыз, T. Aplin, ‘Condential information as property?’

(2013) King’s LJ 172); Force India Formula One Team v. 1 Malaysian Racing Team [2012] RPC (29) 757, [376].

Қараңыз: Gurry (2012).

Douglas v. Hello! [2001] QB 967, 1011 (CA), [165].

Қараңыз: D. Almeling, ‘Seven Reasons Why Trade Secrets Are Increasingly Important’ (2012) 27

Berkeley Technology Law Journal 1091.

Бұл талап тұлғаға қандай да бір себеппен заңда белгіленген тәртіптің, мысалы, бизнес-идея-

лардың іс-әрекетіне жатпайтын интеллектуалдық туындыларға қатысты шектеулі қорғауды алуға

мүмкіндік береді: Wheatley v. Bell [1984] FSR 16. Өнертабысты қорғауда құпиялықтың эмпирикалық

дәлелдеме ретіндегі маңызы жайында Gurry (2012) келтірген дереккөздерді қараңыз: 5–7, [1.09]–

[1.15]. Коммерциялық құпияны қорғау негіздемелерін шолу үшін қараңыз: Gurry (2012), ch. 3. Сыни

көзқарас үшін қараңыз: R. Bone, ‘A New Look at Trade Secret Law: Doctrine in Search of a Justication’

(1998) 86 Cal L Rev 241.

E. Hettinger, ‘Justications for Intellectual Property’ (1989) 19 Philos Public A 31.

L. Paine, ‘Trade Secrets and the Justications of Intellectual Property: A Comment on Hettinger’

(1991) 20 Philos Public A 247.

434

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

құрметтеуді талап ете отырып, адал бәсекеге жол ашады.

Осылайша, құпияны

бұзу Бәсекелестік туралы заңның басқа құқықтық жүйелерде орындайтын бел-

гілі бір қызметін атқарды.

Құпияны бұзу сондай-ақ жеке өмірге қол сұқпаудың

жалпы құқығына қатысты көптеген міндеттерді орындайды, бірақ қазіргі уақыт-

та ол жеке мәліметті теріс пайдаланудың құқықбұзушылығы арқылы айтарлық-

тай дәрежеде ығыстырылады.

Құпияның бұзылғаны туралы талаптың қайдан бастау алғаны анық емес.

Соңғы кездердегі зерттеу жұмыстары екі түрлі ықтимал нұсқасын көрсетіп отыр.

Бірінші нұсқа бойынша бұл талап ХVІІІ ғасырда сот әлі жарияланбаған еңбектер-

дің ортақ құқық жүйесіндегі меншік құқығы (авторлық құқығы) жөнінде шешім

шығарған кезде мәліметтің әлі жарияланбағанына ерекше назар аударғанынан

туындағаны айтылады.

Екінші нұсқа, яғни судья Мегарридің Coco v. Clark ісін-

де

қолданған нұсқасы, бұл талаптың тарихы ХVІ ғасырда жатқанын білдіреді,

сол кезеңде сэр Томас Мур Канцлер (немесе ар-ождан) сотының жалпыға ортақ

юрисдикциясы туралы сөзінде: «Ар-ождан үш нәрсеге көмектеседі: алаяқтыққа,

оқыс оқиғаға және құпиялыққа», – деген. Бұл нұсқалар тарих тұрғысынан кү-

мәнді болса да, қазіргі құқықтанушылардың біразы құпияның бұзылғаны туралы

талапты әлдеқайда кеңірек адалдық ұғымын қолданудың бір түрі деген көзқа-

расты ұстанады.

Бұл талаптың шығу тарихы әлі анық болмаса да, ХІХ ғасырдың

орта тұсында сот қазір біз «құпия мәлімет» деп атап жүрген ұғымды қорғаудың

бірқатар принциптерін қалыптастырған. Мысалы, 1849 жылы лорд Коттенхэм

Prince Albert v. Strange ісіндегі

шешімінде ханзада Альберттің гравюрлары жа-

зылған каталогын жариялауға шектеу қойып: «Бұл іс меншік құқығы туралы ғана

емес, құпиялықты, сенімді, келісімшартты бұзу да сот тыйымын қолдануға негіз

бола алады», – деген.

1.1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЫҚПАЛ

Соңғы уақытқа дейін

Халықаралық шарттардың сауда құпиясы мен құ-

пия мәліметті қорғау саласындағы талабы белгісіз болып келді.

Алайда

Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімі қол

Interrm Comparison v. Law Society of NSW [1977] RPC 137.

Қараңыз: J. Reichman, ‘Legal Hybrids between Patent and Copyright Paradigms’ (1994) 94 Colum

L Rev 2432.

Қараңыз: Gurry (2012), ch. 2; M. Richardson, M. Bryan, M. Vranken, and K. Barnett, Breach of

Condence: Social Origins and Modern Developments (2011). Қараңыз: M. Richardson, The Right to

Privacy: Origins and Inuences of a Nineteenth Century Idea (2017).

G. Hammond, ‘The Origins of the Equitable Duty of Condence’ (1979) 8 AALR 71; S. Ricketson,

‘Condential Information: A New Proprietary Interest?’ (1977–78) 11 Melb U L Rev 223, 233–5.

Бірақ бұл қолжазба түрінде немесе басқа түрде жазылған жарияланбаған идеялармен шектел-

ген: Abernethy v. Hutchinson (1824) 1 H & Tw 28; 47 ER1313.

[1969] RPC 41; Fraser v. Evans [1969] QB 349.

Seager v. Copydex (No. 1) [1967] 2 All ER 415.

(1849) 2 De G & Sm 652; 64 ER 293 (Найт Брюс Л.Д); (1849) 1 Mac & G 25; 41 ER 1171. Қараңыз: L.

Bently, ‘Prince lbert v. Strange’, in C. Mitchell and P. Mitchell (eds), Landmark Cases in Equity (2012), ch. 8.

Қараңыз: Gurry (2012), ch. 22.

Париж конвенциясының 10bis бабы келісім жасасушы тараптардан коммерциялық құпияны

қорғауды талап етеді деген мәселеге қатысты мемлекеттер арасында әртүрлі пікірлер болды.

435

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

қоюшы мемлекеттерден «жарияланбаған мәліметті» құқыққа сай иеленушінің

құқығын қорғауды талап еткен.

Нақтырақ айтсақ, Интеллектуалдық меншік құ-

қығының сауда аспектілері туралы келісімнің 39-бабында қол қоюшы мемлекет-

тер жосықсыз бәсекенің (Париж конвенциясының 10bis бабына сәйкес) алдын

алу үшін жеке және заңды тұлғаларға құқыққа сай иеленіп отырған мәлімет-

ті жарияламауын, басқаның иемденбеуін, олардың келісімінсіз және олардың

коммерциялық тәжірибесіне қайшы жолмен пайдаланбауын қамтамасыз етуге

тиіс екені айтылған. 39-бабында «егер мәлімет құпия болса, ол коммерциялық

құндылыққа ие, құпияны сақтау үшін ақылға қонымды шаралар жасалады» де-

лінген. Қазіргі уақытта Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері

туралы келісімі мен Еуропалық одақтағы коммерциялық құпияны қорғау ара-

сындағы нақты өзара байланыс бар, өйткені Коммерциялық құпия туралы ди-

рективадағы

коммерциялық құпияны анықтау 39(2) баптан туындайды.

1.2. ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ ТУРАЛЫ ТАЛАПТЫҢ ДОКТРИНАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Соңғы бірнеше онжылдықта құқықтанушылардың назарын аударған мәселе-

лердің бірі – талаптың доктриналық негізі. Атап айтқанда, құқықтанушылар «құ-

пияны бұзудың тамыры келісімшартты бұзудан, азаматтық құқықбұзушылықтан,

меншік пен теңдікті бұзудан бастау алады» дейді.

Мұндай пікірталас нәтижесіз

болып көрінсе де, құпиялықты бұзу туралы талаптың доктриналық негізін табу

құқық коллизиясы

мен шектеу мерзімі мәселесінде маңызды болып табыла-

ды. Сондай-ақ талаптың біртұтас доктриналық немесе тұжырымдамалық негізін

анықтай алмау оның көптеген аспектілерінің түсініксіз болуына себеп болады

деп айтылды. Атап айтқанда, тұжырымдамалық белгісіздік мәліметті қабылдау-

шы үшінші тұлғалардың (және қосалқы тұлғалардың),

басқа тұлғалардың, адал

сатып алушының жауапкершілігін анықтауға және сеніп тапсырылған тұлғалар-

дың жауапкершілігіне қатысты шатасудың туындау себебі саналады.

Құпияны бұзудың болжамды, бірақ әлі нақты емес доктриналық негізін табу-

ға тырысудың орнына, құпияны бұзуды талаптың жеке себебі ретінде қарасты-

ру қолайлы нұсқа.

Канадалық соттарда қолдау тапқан бұл тәсіл

құпиялықты

Қараңыз: R. Krasser, ‘The Protection of Trade Secrets in the TRIPS Agreement’, in Beier and Shricker,

216– 25; S. Sandeen, ‘The limits of trade secret law: Article 39 of the TRIPS Agreement and the Uniform

Trade Secrets Act on which it is based’, in R. Dreyfuss and K. Strandburg (eds), The Law and Theory of Trade

Secrecy: A Handbook of Contemporary Research (2011), ch 20.

Жарияланбаған ноу-хауды және іскерлік мәліметті (коммерциялық құпияны) қорғау директи-

васы 2016/943, 2(1) бап.

Gurry (2012), ch. 4. Жоғарғы сот коммерциялық құпияға қатысты өзінің ең соңғы араласуында

әділдікті жақтады: Vestergaard Frandsens A/s v. Bestnet Europe Ltd [2013] 1 WLR 1556, [22].

Қараңыз: 45-тарау, 10.2-бөлім. Қараңыз: Gurry (2012), ch. 23; C. Wadlow, ‘Bugs, Spies and

Paparazzi: Jurisdiction over Actions for Breach of Condence in Private International Law’ [2008] EIPR 269.

Қараңыз: Vestergaard Frandsens A/s v. Bestnet Europe Ltd [2013] 1 WLR 1556, 46-тарау, 3-бөлім

(«саналы түрде көмектесу» жауапкершілігі принципінің сыбайлас құқықбұзушылықтың басқа ұғым-

дарымен ұқсастығы).

G. Jones, ‘Restitution of Benets Obtained in Breach of Another’s Condence’ (1970) 86 LQR 463,

463; A. Weinrib, ‘Information as Property’ (1988) 28 UTLJ 117, 136.

Gurry (2012), ch. 4.

LAC Minerals v. International Corona Presource [1990] FSR 441 (SCC), 495 (Sopinka J); Cadbury

Schweppes v. FBI Foods [2000] FSR 491 (SCC), 504–6.

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

436

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

бұзу бойынша талаптың қандай да бір юрисдикцияға байланысты болмайтынын

көрсетеді. Құпияны бұзуды sui generis талабы ретінде қарау соттың нақты бір

конвенция мен модельдермен шектелуіне жол бермейді. Осылайша, олар ере-

желерді қашан және қалай ұсынылатынына қарай бейімдей алады. Соттардың

жағдайды өзгерту шаралары мен жауапкершілікке қатысты дәл осындай әдісті

қолданғанына бірнеше дәлел бар.

Қолданыстағы заңнаманы неғұрлым түсінікті, болжалды немесе әділ бо-

латындай етіп өзгерту мәселесін қайта ойластыру тиімдірек болуы мүмкін.

Құпияны бұзу бойынша талапты бір-бірімен байланысты бірнеше талапқа бөліп

қарастыруға да болар еді.

Сонымен қатар соттар ережелерді өз мүддесіне жақ-

сырақ бейімдей алады және осылайша айқындық пен сенімділікті қамтамасыз

етеді. Мұндай тәсіл мәліметтің әр түріне, атап айтқанда, жеке,

коммерциялық

немесе үкіметтік мәліметке қатысты болатынын мойындайды. Бұл өткен ғасырда

Америка Құрама Штаттарында болған өзгерістерге ұқсас бағыттар бойынша жү-

руі мүмкін.

Шынында, бұған дейін жеке мәліметті теріс пайдаланудың нәтиже-

сінде басталған бұл процесс енді жеке мәліметті құпия ретінде қорғауға қатысты

шаралар қабылдауға қолайлы себеп болып отыр.

1.3. ҚҰПИЯ МЕН ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ БҰЗУ

Құпияны бұзу жеке мәліметті бұзудың барлық түрін қамтымайды,

сондық-

тан Британия құқығында құпиялықты бұзудың жеке өмірге қол сұқпау

құқығы

ұғымын енгізу туралы ұсыныстың айтылып келе жатқанына көп уақыт болды.

Британия құқығы жеке өмірге қол сұғу бойынша құқықбұзушылықты ортақ құ-

қық жүйесіне сай мойындайды, бірақ Лордтар палатасының Wainwright v. Home

Office ісіндегі

шешімінде лорд Хоффманн жеке өмірге қол сұқпауға байланыс-

ты сыни көзқарасын білдіре келе, «бұл саладағы жеке өмірге қол сұғу құқық-

бұзушылығы бұрын кездеспеген еді, 1950 жылдардың соңында ғана пайда бол-

ды» деген тұжырымды қабылдамау қажет екенін мәлімдеген. Осылайша, жеке

өмірге қол сұғудың жоғары деңгейдегі принциптерін қалыптастыру мәселесі

«тағы да кейінге қалдырылды».

Лорд Хоффманның Wainwright ісіндегі пікірін

Campbell v. MGN ісінде Лордтар палатасы қолдады.

Лордтар бұл құқықты қалай

26 R. Wacks, Personal Information (1989), 131–2.

J. Stedman, ‘Trade Secrets’ (1962) 23 Ohio St LJ 4, 26; R. Dreyfuss and K. Strandburg (eds), The Law

and Theory of Trade Secrecy: A Handbook of Contemporary Research (2011).

Бұл жеке өмірге қол сұқпау туралы белгілі мақаладан алынған: S. Warren and L. Brandeis, ‘The

Right to Privacy’ (1890) 4 Harv L Rev 193.

Peck v. UK (2003) 36 EHRR (41) 719 (Ол кезде Британияда бейнебақылау камерасына түсіп қалған

құқықбұзушылықта құпиялық құқығының парапар құралдарын қарастырмаған); салыстырыңыз: Earl

Spencer v. UK (1998) 25 EHRR CD 105 (Құпиялық туралы заң жеке мәліметті жариялауды шектеу үшін

құқықтық қорғаудың парапар құралдарын ұсынады).

Қараңыз: Duchess of Argyll v. Duke of Argyll [1967] 2 Ch 302; Stephens v. Avery [1988] Ch 499; cf.

Kaye v. Robertson [1991] FSR 62.

Қараңыз: G. Phillipson, ‘Transforming Breach of Condence? Towards a Common Law Right of

Privacy under the Human Rights Act’ [2003] MLR 726.

[2003] UKHL 53, [2003] All ER 279, [35] (Жалпы емес, нақты құқықтық қорғауға артықшылық бере

отырып, жеке өмірге қол сұғылмаудан қорғау).

Сонда, [30]. Қараңыз: McKennitt v. Ash [2008] QB 73, [8].

[2004] 2 AC 457.

437

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

қолдану жөнінде келісе алмаса да, бұл жерде «жеке өмірге қол сұғудың» ешбір

«кең ауқымды», «бәрін қамтитын» белгісі жоқ екені жайында келісімге келген.

Британия соттары жеке өмірдің кейбір салаларын қорғауды қаламаса да, жаңа

мыңжылдықтар басталғаннан бері жеке мәліметті қорғайтын заңнамада елеулі

өзгерістер болды. Бұл, негізінен, 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң күші-

не енгеннен кейінгі дамудың, яғни Британия соттары Адам құқықтары жөніндегі

Еуропалық конвенцияның (ECHR) 8-бабының «әр адамның жеке басы мен отба-

сылық өмірін, оның үйі мен хат-хабарларын құрметтеу құқығы» талабын орын-

дай бастағаннан кейінгі дамудың нәтижесі еді.

Жеке мәліметті қорғауға қатысты өзгерістер құпиялықты бұзу әрекетімен үй-

леспеген уақытта, бұл мәселе ұзаққа созылды. Лорд-судья Бакстонның пікірін-

ше, құпиялық туралы заң аясында жеке мәліметті қорғау әрекеті заңгерлердің

арасында «ыңғайсыздық сезімін»

туғызды. Бұл «құпияны бұзу» белгісінің кейде

жаңылыстыруға алып келетінімен байланысты түсіндіріледі. Мұның себебі құ-

пиялық бойынша жауапкершілік «бір тұлғаның өзгенің өзіне сеніп тапсырған

мәліметін екінші тұлғаға құпия жолмен жариялаған мәліметті теріс пайдаланға-

ны үшін айыптаған уақыттан» басталады;

дегенмен бұл әрекет құпия мәліметті

немесе өзгеге сеніп тапсырылған мәліметті «жариялау» кезінде де қолданыла-

ды. Жайсыздықтың тағы бір себебі – адамның жеке өмірі туралы мәліметті «құ-

пия» деп атауға болмайтынында.

Google Inc v. Vidal-Hall ісінде «жеке мәліметті теріс пайдалану талабы құпияны

бұзу талабынан бөлек қарала ма» деген мәселе көтерілді.

Апелляция сотына

құпиялық туралы заң жеке өмірге қол сұғудан қорғау үшін әзірленді және бе-

йімделді деп ұсынылды.

Алайда сот бұл дәлелді қабылдамай, жеке мәліметті

теріс пайдалану құпиялықтан басқа мүдделерді де қорғайды, сондықтан соттар

«жеке мәліметті теріс пайдалану да өз алдына бөлек дамып келе жатқан бір

сала» деген мәлімдеме жасады.

Тиісінше, сот бұл жерде талаптың екі бөлек

және дербес түрі бар деген қорытындыға келген: құпияны бұзу талабы және

жеке мәліметті теріс пайдалану талабы.

Бұл екі талапты қабылдау керек деген

тұжырым болған, себебі лорд Мэнс Жоғарғы сотта PJS v. News Group Newspaper

ісін

қарау барысында құпиялық құқықтары мен жеке өмірге қолсұғылмаушы-

лық құқықтары арасында талап-арызға нұқсан келтіруі мүмкін жариялау дәре-

жесіне қатысты айырмашылықты жүргізу үшін өзінің пайымдауына тұтас бөлім

енгізді.

Қазіргі уақытта құпияны бұзу жеке мәліметті қорғай алады, дегенмен

жеке мәліметті теріс пайдалану талабы үшін неғұрлым қолайлы себеп болып

саналады. Сондықтан талаптың осы екі себебін бөлек қарастырамыз.

Сонда, 464, [11] (Lord Nicholls).

McKennittv. Ash [2008] QB 73, [8](iii).

Campbell v. MGN [2004] 2 AC 457, [13]–[14 (Lord Nicholls).

[2015] FSR (25) 728.

Сонда, [19]–[20].

Сонда, [21].

Апелляция соты құқық бұзудың алдын алудың ерекше екі әдісін сөзсіз қабылдады: Representative

Claimantsv. MGNLtd [2016] FSR (13) 378, [88]; PJSv. News Group Newspapers [2016] EWCA Civ 393,

[34]–[36].

[2016] AC 1081.

Сонда, [25]–[37].

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

438

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

1.4. ДЕРЕКТЕРДІ ҚОРҒАУ ЗАҢНАМАСЫ

Жеке құпия мәліметті қорғау туралы мәселені талқылау қайтыс болмаған,

тірі сәйкестендірілетін адамдар туралы ақпаратты пайдалану тәртібін бақылай-

тын

деректерді қорғау туралы заңға сілтеме жасамай-ақ, елеулі түрде жүргізілуі

мүмкін емес. Бұл Campbell v. MGN ісінен кейін белгілі болды,

бұл істе Наоми

Кэмпбелл құпияны бұзу талабына сүйене отырып, деректерді қорғау туралы құ-

қықтың бұзылуына байланысты көмек сұраған. Campbell ісіндегі талап сәтсіз бол-

ғанына қарамастан, ол адамның бейнесін оның рұқсатынсыз пайдаланған және

басқа жағдайларда пайдалануға болатын әрекеттің балама себебін көрсетеді.

2018 жылдың 25 мамырынан бастап деректерді қорғаудың

жеті қағидасы

Деректерді қорғау регламентімен реттеледі.

Олар деректер мынадай болуға

тиіс деп мәлімдейді: адал және құқыққа сай; заңды және айрықша мақсатта ғана

жинақталған және қолданылуы; парапар, орынды және шамадан тыс емес; нақ-

ты, қажет кезінде жаңартылған; қажет уақыттан артық сақталмаған; тұлғаның құ-

қығына сай жинақталған; және қауіпсіз.

2. ҚҰПИЯНЫ БҰЗУДЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Coco v. Clark ісіне

сай талапкер құпияның бұзылғанын негіздеу үшін талап-

кер мына мәселелерді дәлелдеуі керек:

(і) бұл мәлімет қорғалуы мүмкін;

(ii) жауапкер талапкерге мәліметтің құпиялылығын қамтамасыз етуге міндетті;

(ііі) жауапкер бұл мәліметті осы міндетті бұза отырып пайдаланды.

Осы айтылған үш тармақ дәлелденгеннен кейін жауапкер қорғану амалдарын

қолдана алады, мәліметті жария ету қоғам мүддесі үшін маңызды болып

саналады.

Сонымен қатар ол Еуропалық одақтың Негізгі құқықтары хартиясының 8-бабына сәйкес, негізгі

құқық ретінде де танылған.

45 [2003] 1 All ER 224, [72]–[138]. Douglas v. Hello! (No. 3) [2003] 3 All ER 996 ісінде де қолданған

[230]–[239], (Өтемақыға қорғаныс жоқ). Қараңыз: M. Tugendhat, ‘The Data Protection Act and the

Media’ [2000] YC 8 ML 135.

Сол уақытқа дейін ол жеке тұлғаның жеке деректерді қолдану мен оны еркін иеленуін қамта-

масыз ететін директиваның 95/46 ЕО бойынша жүзеге асып келген 1998 жылғы Деректерді қорғау

туралы заң бойынша реттелген.

Регламент (ЕО) 2016/679 жеке деректерді өңдеуге қатысты жеке тұлғаларды қорғау және

осындай деректерді еркін тасымалдау туралы, сондай-ақ 95/46/EC (Деректерді қорғаудың жалпы

регламенті) директивасының күшін жою туралы.

Директиваға сәйкес сегіз қағида болды. Сегізінші қағида деректерді сақтауға байланысты. Қа-

зіргі уақытта бұл мәселе регламенттің V тарауында қарастырылады.

Қараңыз: Murray v. Express Newspapers [2007] EMLR (22) 583, [69] .

[1969] RPC 41. Оны қолдануда тұрақсыздықтың белгілі бір дәрежесі бар екенін атап өту маңызды.

Мысалы, ұқсас жағдайға тап болған кезде соттың бірі жауапкердің ешқандай жауапкершілікке

тартылмайтынын дәлелдеуі мүмкін, ал басқа сот жауапкердің құпиялықты сақтау жауапкершілігін

мойындайды, бірақ жауапкердің ісін ақтамау немесе қорғамау үшін жауапкершілікті шектейді.

439

ТАУАРДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЫН КӨРСЕТУ

Келесі үш тарауда құпияны бұзудың элементтерін жан-жақты қарастырамыз.

Осылайша, 44-тарауда талап бойынша қорғалатын мәліметтердің түрлері жа-

йындағы мәселе қозғалады. 45-тарауда тараптар арасында құпиялық міндет-

темесі туындаған жағдайлар туралы сөз болады. 46-тарауда құпиялық міндет-

темесі бұзылған-бұзылмағанын зерделегеннен кейін, біз құқықбұзушылықтан

қорғаудың тәсілдерін қарастырамыз. 47-тарауда біз жеке мәліметті теріс пайда-

лануға тікелей қатысты жағдайлармен танысамыз.

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА

ЖАТА МА?

1. Кіріспе

2. Тривиалды мәлімет

3. Аморальды мәлімет

4. Айқын емес мәлімет

5. Қоғам игілігіндегі мәлімет

6. Жаңашыл және түпнұсқа мәлімет?

1. КІРІСПЕ

Құпияның бұзылғаны туралы талап қою арызында көрсетілуге тиіс басты

фактор – мәліметтің қорғауға жататыны. Ең алдымен, қарастырып отырған мә-

селедегі мәліметті анықтап алу қажет. Судья О’Коннор мәлімдегендей, «талапкер

өз мәліметінің қаншалықты құпия екенін және нақты нені қорғауға тырысып

отырғанын айқын анықтап беруі маңызды».

Мәселе мәліметтің сапасы жайын-

да емес, талап бойынша іс қозғауға қаншалықты сай деген түйткілді алдын ала

тексеріп көруде болып тұр. Осылайша, бұл «авторлық құқыққа сай нені туынды

деп атаймыз?» деген сұраққа ұқсас болады.

Талапкер мәліметті қажетті деңгейде анықтап бере алмаса, оның талап-

арызы алып-қашпа сипатта әрі асыра пайдалану деген негізбен сот қарауында

тұрып қалуы мүмкін.

Ақпаратты анықтау мүмкін болмаса, бұл соттың тыйым

салудан бас тартуына әкеліп соғуы ықтимал. Мысалы, Suhner v. Transradio ісінде

талапкер жауапкерге 246 құжат тапсырған. Оның 100-ге жуығы құпия үлгіден,

қалған 146-сының бір бөлігі құпия мәліметтерден тұратыны ескертілген. Сот бұл

іске тыйым салудан бас тартты, өйткені «талапкердің қай ақпаратты құпия санап

отырғаны нақты көрсетілмеген».

Судья Ладди осы позицияны Ocular Sciences ісі-

не шешім шығарарда да қайталап,

«талапкер өзі сүйеніп отырған құпия мәлімет

PA Thomas v. Mould [1968] QB 913, 922. Қараңыз: Ocular Sciences v. Aspect Vision [1997] RPC 289,

359–69; CMI–Centers for Medical Innovation v. Phytopharm [1999] FSR 235, 243; Gurry (2012), [5.73]–

[5.77]. Тіпті мәліметтің құпиялығы жоқ деп ұйғарылса да, «жеке және құпия» жазбасы бар хаттарды

жариялауда кәсіби тәртіп тұрғысынан жауапкершіліктің болу-болмауы жөнінде қарау үшін: R v. The

Chartered Institute of Management Accountants, ex parte May [2013] EWHC 1574 (Admin) (Жеке және

құпия мәліметтің бұзылуын айтпағанда, ортақ құқық пен ережелерді сақтау).

John Zinc v. Lloyds Bank [1975] RPC 385; Inline Logistics v. UCI Logistics [2002] RPC 611, 620, [29];

The Gadget Shop v. The Bug.Com [2001] FSR 383, 405; Devon and Cornwall Autistic Community Trust v.

Pyrah and ors [2012] EWPCC 46.

Suhner v. Transradio [1967] RPC 329.

Сонда, 334.

Ocular Sciences [1997] RPC 289, 359.

441

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

туралы толық әрі нақты ақпарат ұсынуы керек» деген уәж айтты. Бұдан шығатын

қорытынды, мәліметтің құпиялығы нақты анықталмайынша, соттың іске тыйым

салуы түсініксіз күйде қалып, әрі қарай жүргізу қиынға соғады. «Нақты әрі толық

талаптың» болмауы жауапкердің өзін қорғау әрекетіне де нұқсан келтіруі мүм-

кін. Осының негізінде судья Ладди «егер талапкер нақты әрі толық мәлімет көр-

сете алмаса, сот бұл талапкердің арызын өз құқығын қорғауды емес, қудалауды

мақсат еткен деп тұжырымдауына болатынын» мәлімдеді. Нәтижесінде арыз

берушінің талабы процесті теріс пайдаланған іс ретінде сот қарауынан алынып

тасталады.

Тривиалды және аморальды ақпараттарды есептемегенде, құпияны бұзудан

қорғалатын объектіге ешбір шектеу қойылмайды. Нәтижесінде түрлі объекті-

лерді қорғауға талап жасалды: «кілем төсеудің» жаңа үлгісі жайындағы идея;

«Формула-1» машиналарының дизайны;

телевизиялық жаңа бағдарлама кон-

цепциясы;

жеміс ағашының генетикалық құрылымы;

медициналық дәрістер;

неке құпиялары;

жергілікті (абориген) халықтың мәдени және діни салт құпия-

лары;

Білім департаментінің еңбек шарттары жөніндегі баяндамасы.

Ақпарат берілген форматына қарамастан қорғауға алынады. Демек, мәлі-

мет жазбаша,

бейне,

сурет,

тауар мен өнім түрінде немесе ауызша формада

айтылса да, талап бірдей қойылады.

Сондай-ақ мәліметтің бекітілген немесе

қалыпты формада болуы міндетті емес екені де айқын. Мәліметтер жазбаша,

ауызша, шифрланған, қолдан жасалған (ағаштың генетикалық коды немесе

өнім дизайны болсын) түрінде немесе формула, жоспар мен жоба форматында

да болуы мүмкін.

Мәліметтің форматы мен қорғалуға жататын нысаны аясында айтарлықтай

шектеулер болмаса да, оның түрлері негізінде талап бойынша қорғалуы мүмкін

төрт шектеу бар. Оған мыналар жатады: тривиалды, аморальды сипаттағы, ай-

қын емес, қоғам игілігіндегі мәліметтер. Енді солардың әрқайсысына жеке-жеке

тоқталайық.

Сонда, кейбір сәттерде нақты ақпарат та кең таралымды ақпаратқа ұласып кетуі мүмкін, мәсе-

лен, Douglas v. Hello! [2008] 1 AC 1 үйлену тойының барлық фотосуреттері сияқты. Жауапкер нақты

бір үйлену тойы жайында мәселе қозғалып жатқанын білген жағдайда, сот тыйымына немесе сот

ісіне қозғау болған негіз айқын.

Seager v. Copydex (No. 1) [1967] 2 All ER 415.

Force India Formula One Team v. 1 Malaysia Racing Team [2012] EWHC 616 (Ch), [2013] EWCA Civ

780.

Fraser v. Thames TV [1983] 2 All ER 101; Wade v. British Sky Broadcasting [2016] EWCA Civ 1214.

Franklin v. Giddins [1978] Qd R 72 (Бұл бақтағы ағаштарды кесуге қатысты болды; бүгінгі сатылған

жеміс кесілген, гендік инженерия арқылы өзгеріске түскен ағаштан алынған, бұлай болмағанда,

нәтиже басқа болуы мүмкін еді; бірақ бұл міндетті емес, тіпті ағашты кесіп отырғызғанда да, оны

күзеп кесіп отырмаса, көбейту де мүмкін болмас еді).

Abernethy v. Hutchison (1824) 1 H & Tw 28, 47 ER 1313.

Argyll v. Argyll [1967] Ch 302.

Foster v. Mountford [1978] FSR 582.

Director General of Education v. Public Services Association of New South Wales (1985) 4 IPR 552.

Interrm Comparison (Aust.) Pty v. Law Society of New South Wales [1975] 2 NSWLR 104.

Saltman Engineering v. Campbell Engineering (1948) 65 RPC 203; Inline Logistics [2002] RPC 611.

Hellewell v. Chief Constable of Derbyshire [1995] 1 WLR 804; Douglas v. Hello! [2008] 1 AC 1;

Campbell v. MGN [2004] 2 AC 457 (HL); Theakston v. MGN [2003] EMLR 398, [2002] EWHC 137 (QB).

Fraser v. Thames [1983] 2 All ER 101.

442

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

2. ТРИВИАЛДЫ МӘЛІМЕТ

Құпия ретінде қорғалатын мәліметтің түріне қойылатын бірінші шектеу, яғни

соттар қорғамайтын мәліметтің бірі – тривиалды мәлімет.

Coco v. Clark ісінде

судья Мегарри іс жеткілікті түрде шынайы болмайынша, оған араласу қанша-

лықты әділетті; құпия көрінетін болса да, тривиалды мәліметтерді қорғау үшін

әділетке жүгінудің қажеті қанша деген күмәнді ойын білдірді. Ал сауда құпия-

лары контексінде мәлімет қорғауға алынуы үшін сот идеяның экономикалық

құндылығы немесе «коммерциялық тартымдылығы» болуы шарт екенін айтады.

Тривиалды мәліметке қатысты ережеден тыс жағдай құпия ретінде қорғауға

алынған мәліметке аса әсер ете қоймады. Өйткені соттар мәліметтерді «тривиал-

ды» деп атауға құлықсыз болды. Бұл ережеден тыс жағдайдың ықтимал қолда-

нуы үкімет мәліметінен ешқашан көрініс таппайды деген уәжбен одан әрі шекте-

ле түсті. Себебі сот мұндай мәліметтің маңыздылығын анықтай алмайды.

Жеке

мәліметке қатысты жаңа әдіс ретінде қаралған Mills v. News Group Newspapers

ісінде

сот Х. Миллстің («Битлздағы» Пол Маккартнидің жұбайы және модельер)

мекенжайы «мәліметтің салыстырмалы түрде тривиалды сипатына қарамастан»

қорғауға алынды.

Соттардың мәліметтерді елеусіз категориясына жатқызуға енжар қарауы

мен оны қорғау аясынан шығаруы Лордтар палатасының Douglas v. Hello! ше-

шімінде

де көрінеді. Лорд Уолкер өзінің ерекше сөзінде бұл талапты Douglas/

Zeta-Jones үйлену тойындағы Hello! суреттері тривиалдыдан басқа ештеңе де

емес деген негізде қараудан бас тартуға дайындалғанымен,

көпшілік бұл пікірді

құптамады. Шынында, Баронесса Хейл құпияның бұзылғаны туралы талап қою

арызының маңызын шектеудегі тривиалды айрықша жағдай жайында айта келе,

үйлену тойындағы фотосуретті неліктен қорғау керек екенінің «принципті себе-

бін» көре алмай тұрғанын айтқан.

3. АМОРАЛЬДЫ МӘЛІМЕТ

Сонымен қатар соттар аморальды сипаттағы мәселелердің құпиялығын да

заң шеңбері аясында қарамайды.

Алайда ортақ қабылданған мораль кодексі

Attorney-General v. Guardian [1990] AC 109, 281–2; Gurry (2012), [5.57]–[5.60].

[1969] RPC 41, 48. Мәлімет ерекше қорғалған жағдайда, келісімшарт қамту аясын анықтап

береді және тривиалды мәліметті де қамтуы мүмкін: Deloitte & Touche v. Dickson and ors [2005] EWHC

721, [40] (Laddie J).

Attorney-General v. Guardian Newspapers [1990] AC 109, 269 (Lord Griths); cf. Сонда 284 (Lord

Go) (Алып тастауды қабылдай отырып, оның ең қарапайым түріне шектеу қою).

[2001] EMLR 957 ақпаратты жариялау я жария етпеу жөнінде мәселе туындағанда, оның

тривиалды сипаты мен оны ашқан тұлға кезігуі мүмкін қауіптің арасалмағы қатар қарастырылады);

cf. M v. Secretary of State for Work and Pensions [2006] AC 91, [83] (ECHR 8-бап болғанға дейін жеке

өмірге араласу біршама маңызды болған).

[2008] 1 AC 1.

Douglas v. Hello! [2008] 1 AC 1, 81–3, [287]–[291] (Анығында, лорд Уолкер де Creation Records v.

News Group [1997] EMLR 444 ісінде қате шешім шығарылған деп топшылайды және жүзу бассейнінің

айналасындағы заттардың коллекциясы тривиалды болды) 3-тарау, 3.1-сурет.

Douglas v. Hello! [2008] 1 AC 1, 87, [307] (Baroness Hale). Осы мәселеге қатысты сыни

көзқарастарды қараңыз: C. Michalos, ‘Douglas v. Hello: The Final Frontier’ [2007] Ent L Rev 241.

Авторлық құқыққа қатысты шешімдерді қараңыз: 4-тарау, 6-бөлім, 122–4 бб.

443

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

болмағандықтан, өте аморальды сипаттағы ақпараттардың құпиялық міндет-

темелерін орындамайтын сияқты көрінеді.

Бұл да тривиалды ережеден тыс

жағдай сияқты аморальды ақпаратты алып тастаудың талап арқылы қорғалатын

ақпаратқа ықпалы айтарлықтай болмайды.

4. АЙҚЫН ЕМЕС МӘЛІМЕТ

Көбіне құпия ретінде қорғалатын мәлімет нақты және детальды болып ке-

леді. Ал жалпыға мәлім ақпараттарды қорғауда біршама қиындық туындайды.

Сондықтан өнертапқыштың зауытқа жасаған мотор прототипінің нақты сызба-

сы немесе жаңа фармацевтика өнімінің детальды формуласын оңай қорғауға

алуға болады. Алайда құпиялықты бұзу тәртібі телевизиялық жаңа сериал мәтіні

сияқты басқа да көптеген жалпы идеялар мен концепцияларға да қолданылады.

Мұнда бір мәселе бар. Егер талапкер жалпы идеялардағы құпиялықты анықтап

бере алса, онда бұл мәліметті құпиялықпен алғандарға қарсы әділетсіз әрекет

жасауға мүмкіндік беруі ықтимал. Бұған қарсы тұру үшін сот «жалпы және айқын

емес мәліметтерді заң қорғамайтынын» мәлімдеді. Нақтырақ айтсақ, сот «егер...

тамаша болар еді деген сөздерден тұратын тілек, талап мақсаттар мен өтініштер

заңда қаралмайды және, тиісінше, қорғалмайды» деді.

Керісінше, бұл мәлімет-

тер қоғам игілігінде және барша жұрт еркін қолдана алады. Сонымен қатар сот-

тардың анық емес мәлімет пен тривиалды мәліметтің айырмашылығы барына

баса назар аударып қарау керек екені де ескерілуге тиіс.

Айқын емес мәліметтің ерекшелігі De Maudsley v. Palumbo ісінде

көрінеді.

Талапкер Ministry of Sound би клубының иесі, яғни жауапкер үстінен шағым

түсірді. Сол шағымда талапкердің айтуы бойынша клуб биінің жаңа түрі жө-

ніндегі идеясын кешкі аста айтқан. Ал жауапкер сол идеяны иемденіп алған.

Талапкердің клуб биінің жаңа түріне идеясы бес ерекшелікті қамтиды: клуб заң-

ды түрде түні бойы ашық болады; ол өте кең және хай-тек индустриялық сарай

стиліне сәйкес келеді; билеу, ішімдік ішу және әңгімелесу залдары бір-бірінен

оқшауланған ортада болады; дыбыс сапасы жоғары, ашық би алаңы болады; ең

үздік DJ-лерді жұмысқа алады. Судья Нокс «талапкердің бұл бес ерекшеліктен

тұратын идеясы «жеке-жеке алғанда, анық емес, сондықтан қорғауға алынбай-

ды» деген шешім шығарды. Оған қоса, талапкердің «клуб түні бойы заңды түрде

ашық болады» деген идеясы да жаңалық емес деді. Осыған ұқсас жағдай Secton

v. Delawood ісінде

де кездесті. Мұнай мен суды ажырату әдісін дамытушы талап-

кер компания жауапкердің бұл әдісті осы салада қолдануының алдын алу үшін

талап-арыз берген. Себебі бұрынғы қызметкер осы салада жұмыс істеп жүр-

ген. Сот талапкер компанияның шағымын қанағаттандырмады. «Компанияның

Stevens v. Avery [1988] 2 All ER 477, 480–1 (Сот «лесбиандық қарым-қатынас моральға жат»

деген ұсынысты қабылдамайды); Mosley v. News Group Newspapers [2008] EWHC 687 (QB) (Сот садо-

мазохистік кешті өткізуге қатысты аргументті қабылдамай тастады).

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447, 456.

Сонда, Cranleigh Precision Engineering v. Bryant [1965] 1 WLR 1293, 1309, 1310.

[1996] FSR 447.

Secton Pty v. Delawood Pty (1991) 21 IPR 136, 155 (Supreme Court of Victoria). Қараңыз: Intelsec

Systems v. Grechi-Cini [1999] 4 All ER 11, 31; салыстырыңыз: қарапайым идея аяқталған бизнес

жоспарға айналды Wheatley v. Bell [1984] FSR 16.

444

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

жоспары, мақсаты мен мүмкіндіктері cпекулятивтік болғандықтан, құпия ретінде

қорғалуға жатпайтынын» мәлімдеді. Осылайша, жалпыға ортақ идеялар құпия

ретінде қорғалуға жатпаса да, бұл барлық идея немесе концепция сот қарауы-

нан тыс дегенді білдірмейді. Шын мәнісінде, интеллектуалдық меншіктің басқа

авторлық құқық сияқты тармақтарынан құпияны бұзу тармағының айтарлықтай

бір ерекшелігі бар. Ол құпияны бұзу тармағы кейбір шығармашылық процестің

абстрактілі аспектілерін қорғауға алады. Интеллектуалдық меншік құқығының

басқа салаларындағы сияқты бір қиын мәселе бар. Ол – нақты мәлімет (заңмен

айқын қорғалатын) пен жалпыға ортақ мәліметтер (заңмен қорғалмайтын) ара-

сындағы шекараны анықтау.

Осы екі аралық шекті анықтауды ойластыра отырып, сот «концепция немесе

идея заң шеңберінде қорғалуы үшін жүзеге асатындай барынша дамыған (же-

тілген) болуы шарт екенін» мәлімдеді. Яғни идея айқын мақсаттың соңында бо-

лып, «нақты бір өнімнің белгілі бір деңгейін» көрсетуі қажет.

Мәселен, мұны

Fraser v. Thames TV ісіндегі

телесериалға қатысты әйелдерден құралған рок-топ

пен сол топ мүшелерінің кейінгі тәжірибесі туралы идеядан байқауға болады.

Судья Хөст «идея қорғалу үшін телевизиялық бағдарламаның концепциясы ре-

тінде қарастыруға болатындай, әрі шын мәнінде жүзеге асатындай дамыған бо-

луға тиіс екенін» мәлімдеді.

Осы сияқты, Talbot v. General Television ісінде

теле-

визиялық-сериялық бағдарламаның жаңа концепциясы «шын мәнінде, жүзеге

асатын негізі бар болғандықтан» қорғауға алынды. «Идея «шын мәнінде» жүзеге

асатын болуға тиіс деген талап – сол идея іске асып, тиісті ортадағы толыққанды

өнімге айналуға қабілетті болуы шарт» дегенді білдіреді.

Мәселен, ас тұздығының рецепті «тым дәйексіз, нақтыланбаған» деген негіз-

бен қорғауға алынбады. Рецепте нақты бір ингредиенттер жазылмаған, қатық-

тың сұйықтығы мен қоюлығын қажет деңгейге жеткізу үшін ғана су құямыз деген

тым қарапайым кеңес берілген.

Яғни аспазшылар өздерінің шеберлігіне қарай

осы «рецепт» негізінде түрлі тұздықтар жасап шығара алады.

Ұсынылған идеяның қорғауға алынуын қамтамасыз ететін детальдардың нақ-

ты қажет шамасын анықтау үшін сол істегі мәселенің түсіндірілуіне үңілу қажет

болар. Бұған дейін, Palumbo ісінде көргеніміздей, жаңа би клубын ашуға қатыс-

ты талапкердің идеясы мүлде анық емес және тым жалпылама деп танылған

болатын. Керісінше, Talbot ісінде жаңа телевизиялық бағдарлама барынша дә-

лелденген, сондықтан заң қорғауына алынды. Бұл істе талапкер жауапкер үсті-

нен шынайы өмірдегі миллионерлер туралы телевизиялық сериалдың идеясына

қатысты талап қою арызын түсірді. Талапкер жауапкерге көптеген нақтыланған

дәлелдерін жіберсе де, мұның бастапқы идеяға аса көп алып-қосары болмады.

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447; Sales v. Stromberg [2006] FSR (7) 89, 110 (Безендіру

бағаналарының сызбасы, тіпті қарапайым геометриялық формалар да құпия саналды).

Fraser v. Thames [1983] 2 All ER 101.

Сонда, 122.

[1981] RPC 1, 9.

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447. Судья Нокс қорғауға алынатын «ақыл-ойдың жемісі»

мен жай ғана «ұмтылудың» арасын ажыратып берді.

Bailey v. Graham [2011] EWHC 3098 (Ch), [104]–[110]; upheld on appeal [2012] EWCA Civ 1469 (Levi

Roots’ Reggae Reggae sauce).

Fraser v. Thames [1983] 2 All ER 101, 121.

445

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

Өйткені миллионерлердің шынайы өмірінен алынған бағдарламаның жаңа түрі

жайындағы жалпы ұсыныстың өзі-ақ идеяны қорғап, құпиялықты сақтауға жет-

кілікті болды. Нәтижесінде Fraser v. Thames TV ісінде белгілі болғандай, «талап-

кердің телевизиялық сериалдағы әйелдерден құралған рок-топты құру идеясы-

на ұсынған концепциясы ерекше деп танылып, заң қорғауына алуға жеткілікті

дәлел бола алады» деген шешім шыққан.

Идеяны немесе концепцияны қорғауға алу үшін талап етілетін нақтылық дең-

гейі қаралып отырған іске қатысты әртүрлі боп келеді. Телевизиялық бағдар-

ламаның өтінішіне қатысты қажет детальдардың шамасы жөнінде айта отырып

судья Хөст былай деп мәлімдеді:

«Әрбір қаралып жатқан істе қажет детальдар толық синопсисті талап етеді деп

ойламаймын. Кейбір істерде критерийлерге сәйкес келу үшін идеяның сипаты

оның жан-жақты дамуын талап етуі мүмкін. Бірақ басқа жағдайларда идеяның

өңделмеген мәлімдемелері де критерийге сай келіп жатады».

Идеяның немесе концепцияның арнайы талап етіп отырған деңгейіне әсер

ететін бір фактор бар, ол – белгілі бір саладағы қаралып отырған мәліметтің

өңделу жолы. Fraser v. Thames TV ісінде судья Хөст «театр, телевизия мен фильм

индустриясында жаңа бағдарламаның басты жобаларына қорғалған жоба ре-

тінде қарауы соттың мәліметті қорғауға алу шешімін шығаруға басты фактор бо-

латынын» мәлімдеді.

Кейбір жағдайларда сот идея немесе концепцияны қорғауға алу барысын-

да оның жеткілікті дамытылғанын тексеру үшін сол идея немесе концепция

«тартымды» болуы керек деген тест ұсынды.

Алайда судья Нокс Palumbo ісін-

де айтқандай, бұл талаппен қарау «тиімсіз әрі орынсыз, себебі сол тартымдық

элементі болмаса, істі қарау қиынға соғады» деп көрсетті.

Мұның екінші жағы

бар. Жауапкердің сол мәліметті қолдануы оның тартымдылығының дәлелі бо-

луы әбден мүмкін. Мәлімет тартымдылығының қаралатын істе маңызы шамалы.

5. ҚОҒАМ ИГІЛІГІНДЕГІ МӘЛІМЕТ

Құпия ретінде қорғалатын мәліметтерге қатысты ең маңызды шектеулердің

бірі қоғам игілігіндегі материалға қолданылмайды. Керісінше, жеке мәліметті

теріс пайдалану қоғам игілігіндегі мәліметке қатысты құқықбұзушылық болуы

да мүмкін, себебі мәліметтің одан әрі пайдаланылуы талапкерді алаңдатады.

Судья Ладди айтқандай, қоғам игілігіндегі [p]rima facie ақпарат құпия ретінде қа-

растыруға жатпайды.

Бұдан шығатын қорытынды «мәлімет бәріне ортақ, бел-

гілі болғандықтан, құпияны бұзу шарты орын алмайды».

Былайша айтқанда,

мәлімет заңды қорғауда болу үшін ол мәлімет құпиялық санатына жатуға тиіс.

Сонда, қараңыз: Wade v. BBC [2014] EWHC 634 (Ch), [55]–[56], [62] (Birss J) (The Real Deal деп

аталатын музыкалық талант шоуына арналған құжат құпиялықтың қажетті сапасына сай болып

шықты); апелляция шешімі күшінде қалды [2016] EWCA Civ 1214.

Fraser v. Thames [1983] 2 All ER 101, 121–2.

Talbot v. General TV [1981] RPC 1, 9.

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447 (Knox J).

47-тарау, 2.2-бөлім.

CMI v. Phytopharm [1999] FSR 235, 255. Қараңыз: A-G v. Guardian [1990] AC 109, 282.

Coco v. Clark [1969] RPC 41, 47.

446

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

Интеллектуалдық меншік құқығының басқа салаларына қарағанда, осы құ-

пияны бұзудағы қоғам игілігі ұғымының мағынасы өзгеше болып келеді. «Қоғам

игілігі» мағынасын ажыратпас бұрын, мәліметтің статусы талпыну емес, факт мә-

селесі екенін ескеруіміз керек. Демек, ақпарат иесі мәліметті жариялауға тал-

пынып, бірақ жарияламаған болса, ол мәлімет қорғауда болады.

Ал, керісінше,

мәлімет қоғам игілігінде болса, онда ақпарат иесінің мәліметті құпия ұстау үшін

жасаған әрекеттері маңызды емес.

.47

5.1. «САЛЫСТЫРМАЛЫ ТҮРДЕ ҚҰПИЯ»

Патент құқығында мәліметті қоғам игілігіне айналдыру үшін және, тиісінше,

өнертабыстың жаңалығын жою үшін мәліметті бір ғана адамның жария етуі

жеткілікті.

Ал құпияны бұзу «салыстырмалы түрде құпия» ұғымдардан тұрады.

Сондай-ақ мәлімет қоғамға қолжетімді болғанмен де, оның құпиялығы жойыл-

ғаны туралы ақпарат көпшілікке хабарланбаған болуы мүмкін.

Шын мәнісінде,

бұл «құпияны» белгілі бір топ адамдар біледі және ол мәлімет әлі қоғам игілі-

гінде емес дегенді білдірсе керек. Бұдан шығатын қорытынды, мәліметтің бір

топ адамға белгілі болу фактісі оны құпия мәліметтер қатарына жатқыза ал-

маймыз дегенді білдірмейді. Мысалы, Prince Albert v. Strange ісінде

сот «принц

Альберттің достары мен туыстарына өз қолөнерінің жекелеген детальдары жа-

йында айтқанымен, бұл мәліметтің құпиялығы бұзылды деп санамайтыны тура-

лы» шешім шығарды.

Шешуші сұрақ: «Қаралып отырған мәлімет құпия бола алмайтындай, барлық

жағдайда да жалпыға ортақ па?»

немесе, басқаша айтқанда, «қорғалатын бас-

қа ештеңе қалмағанына анық көз жетпейінше және жеткенше, заң қорғауынан

алынбайды».

Лорд Тоулсон Ingenious Media Holdings ісінде байқағанындай, бұл

қиындық туғызады: «Кейбір адамдар келіспейтіндей, қорғалатын ештеңе қалма-

ғанына көз жеткізу, анықтау қиынға соғуы мүмкін».

Құпиялық алынғанға дейінгі

жариялық деңгейі көптеген түрлі факторларға тәуелді.

Олар: мәлімет түрі; мә-

ліметті білуге мүдделі қоғамның бір бөлігі;

жарияланған мәліметтің игілігі; қо-

ғам игілігіне берілетін мәліметтің орны мен ауқымы; жарияланатын мәліметтің

Белгілі бір мерзімде жариялау ниеті ақпараттың құпия мәртебесінен айырмауы керек: Douglas

v. Hello! [2008] 1 AC 1; cf. Times v. Mirror Group [1993] EMLR 443.

Мәліметті білген адам оны жария етсе, онда міндеттеме де күшін жоятыны анық: Mustad v.

Allcock and Dosen (1928) [1963] 3 All ER 416.

18-арау, 4-бөлімді қараңыз.

R (Ingenious Media Holdings өтінімінде) v. Revenue and Customs [2016] 1 WLR 4164, [25].

(1849) 2 De G & Sm 652, 64 ER 293 (Knight Bruce LJ); (1849) 1 Mac & G 25, 41 ER 1171 (Cottenham LC).

Attorney-General v. Guardian Newspapers (No.2) [1990] 1 AC 109, 282 (Lord Go).

McKennitt v. Ash [2006] EMLR 10, [81] (Eady J) R (Ingenious Media Holdings өтінімінде) мақұлдауды

келтірді v. Revenue and Customs [2016] 1 WLR 4164, [25].

R (Ingenious Media Holdings өтінімінде) v. Revenue and Customs [2016] 1 WLR 4164, [25]. Әлде-

ненің құпия сақталуына сенуші саналы адамға негізделетіндіктен, бұл білу/ескеру сынағында қиын-

дықтар туғызады. Ал сол саналы адам келіспеген жағдайда, бұл қалай болады? Бұл мәселе жақын

аралықтағы істерде кездесетін сияқты.

BBC v. HarperCollins Publishers [2011] EMLR 6, [53].

Ryan v. Capital Leasing (2 April 1993, High Court of Ireland) ісінде қоғамдық игілік дегеніміз

«мәліметтің сол мәліметті білуге ынталы көпшіліктің бір бөлігіне жақсы танылғанын» білдіреді.

Қараңыз: P. Lavery, ‘Secrecy, Springboards and the Public Domain’ [1998] EIPR 93.

447

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

формасы; мәліметтің жариялану уақытының ұзақтығы;

игілікке берілген мәлі-

меттің қоғамға әсері мен күші.

Мәліметтің құпиялық сипатын ашу үшін сол мәліметтің бір бөлігі міндетті түр-

де жариялануға тиіс. Яғни мәліметті ішінара жария ету сол құпиялығы ашылған

мәлімет бөлігіне ғана қатысты болады.

Лордтар палатасы Douglas v. Hello! ісін-

де «OK! фотолары жарияланған соң да, мәлімет құпия күйінде қала ма?» деген

нақты сұрақ бойынша екіге жарылды. Лорд Николлстың түсіндіруінше, талапкер

өзінде бар фотоларды жариялап қойды ма (Hello ықпалын шектеу үшін күтілген

әрекет), ендеше, жауапкердің сол шарадағы фотоларында да құпияны бұзатын-

дай ештеңе жоқ. Керісінше, бұл көпшіліктің көңілінен шығады. Суреттердің маз-

мұны оқиғаны ауызша жеткізгеннен өзгеше; әр фотосурет ақпараттың әр бөлігі-

нен хабар береді. Лорд Браун «үйлену тойын тұтастай айтпағанның өзінде, сол

тойдың әрбір жеке визуалды суреттерінде құпиялық болатынын» түсіндіреді.

Сондықтан суреттердің кейбірі жарияланып кетсе де, ол қалған суреттердің «құ-

пиялығын» ашады дегенді білдірмейді.

Спекулятивтік мәлімет оны «жария» мәліметке айналдыра алмайды. BBC v.

HarperCollins Publishers ісі бойынша

BBC Бен Коллинздің өз өмірбаянына 2003–

2010 жылдар аралығында BBC-дің Top Gear шоуында The Stig рөлінде ойнағанын

жазуына сот шешімімен кедергі жасауды қарастырды. Шоуда The Stig автокөлікті

сыннан өткізетін жүргізуші ретінде ақ костюм мен ақ каска киді. Оның кім еке-

ні жұртшылыққа жасырын болды. BBC Бен Коллинз жеке басын құпия ұстауға

міндет алған болатын деп шағымданды. Судья Морган «шын мәнінде, мұнда құ-

пиялық міндеті екі жаққа да тең болған» деп тапты.

Дегенмен де судья «Морган

Коллинздің The Stig рөлі сол кезде қоғам игілігінде болған» деп шешіп, өтінішті

кері қайтарды. Осылайша, судья шоуда Морган Коллинз Стиг рөлін ойнады деген

спекулятивтік шағым мен дәлелді талқылаудың аражігін мұқият ажыратып берді.

13 газет мақаласында «BBC The Stig рөлін ойнаған тұлғаның автобиографиясын

жариялауға кедергі жасауға тырысты» деп жариялағанда, 8 ұлттық басылым «Бен

Коллинз шоуда The Stig рөлін ойнады» деп сенімді әрі нақты мәлімдеме жаса-

ды.

Бұл мәлімдемелер спекулятивтік емес, дәлелді мәлімдеме түрінде айтылды.

Соңында, бұл факті білуге қызығушылығы артқандарға қолжетімді болды.

«Мәліметті білу мүддесі тұрғысынан бағалау мүмкін болған жағдайда, ол қо-

ғам игілігінде болады» деген идеяның басқа да қыры бар. Franchi v. Franchi ісінде

Шағымның сотқа берілген күні мен сот аралығындағы уақытқа қарамастан, шағымдағы цемент

формасы жайында енгізілген өзгерістер ақпараттың құпиялығын жоғалтпады, қоғам оны тексеріп

қарай алар еді: Orr-Adams v. Bailey [2013] EWPCC 30, [43]–[47] (Judge A. Michaels). Қараңыз: Burrows

v. Emmett Smith [2010] EWHC 22 (Ch), [34]–[35]; G v. Day [1982] 1 NSWLR 24 (Мәліметті телевизияда

қысқа ғана көрсету оның құпиялық статусын жоғалтпайды).

Dean, 123–9.

House of Spring Gardens v. Point Blank [1983] FSR 213, 255; Attorney-General v. Times Newspapers

[2001] 1 WLR 885 (CA), 892–3.

[2008] 1 AC 1, 73, [257] (Lord Nicholls); ibid., 48–9, [122] (Lord Homann); сонда, 94, [329] (Lord

Brown).

[2011] EMLR 6.

Ойын-сауық бизнесіне тән тәртіппен, Коллинз да өзінің Collins Autosport Ltd компаниясы арқы-

лы қызмет көрсеткен және BBC-мен шарт жасасқан осы компания болатын.

[2011] EMLR 6, [43].

Сонда, [56].

[1967] RPC 149.

448

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

сотқа «патент спецификациясы бойынша Біріккен Корольдікте жарияланбай тұ-

рып, алайда бұрын Бельгияда жарияланғаннан соң да, мәліметтің құпиялығы

сақталды ма» деген мәселені қарастыру ұсынылды. Біріккен Корольдікте мәлі-

меттің құпиялығы жайындағы мәселе қарастырылғанда, оның басқа мемлекетте

қоғам игілігінде болуының маңызы бар екені ескерілді. Сондай-ақ сот «патент

агенттерінің шетелдік ерекшеліктерге тексеру жүргізе алуының өзі мәліметтің

қоғам игілігінде болғаны» деп шешім шығарды.

Бұл идеялардың кейбіріне кезекті қиындықты интернет туғызып отыр.

Мәселен, ашық интернет сайттарында немесе әлеуметтік медиаплатформада

жарияланған мәлімет, тиісінше, барлық жерге бірден танымал болады.

Әдетте

бұл – мәселенің өте қарапайым түрі. Мұнда көптеген сайт парақшалары бар,

тіпті өзінің құнды шектеулі уақытына қарай құпиялыққа әсері аса бола қоймас

дейтін танымал сайттар да бар.

Жоғарғы сот PJS v. News Group ісіндегі

тұлға-

лардың аты-жөндері интернет пен әлеуметтік желіде қолжетімді танымал жұл-

дыздар жұбының сексуалдық әрекеті жайындағы жеке мәліметтің қолды болуын

қарады. Оқиға интернет пен әлеуметтік желі арқылы жұртшылыққа жария етіл-

ген болатын. Осындай жағдайларда «сот тыйымы сол орын алған жерге ғана

қатысты бола ма» деген мәселені қарастыруға тура келді. «Баламаның «медиа-

дауыл» тудыруы және ақпараттың ауқымдырақ зиян әкелу қаупі болғандықтан,

тыйымның құндылығы болды» деген қорытындыға келді. Интернет ауқымды әрі

жылдам дамитындықтан, бұл ұйғарым құпиялыққа бірдей әсер етпейді. Мұндай

кең интернет кеңістігінде мәлімет иненің көзіндей ғана болып қалуы мүмкін.

Тиісінше, құпиялықты жойғанға дейін мәліметтің жай ғана қолжетімді емес, одан

гөрі ашық екенін көрсету қажет.

Мәлімет құпиялығын көрсетуде тиімді болуы мүмкін тағы бір фактор бар. Ол

талапкерге жарияланымнан болатын залалдың салмағына байланысты.

Кейбір

жағдайларда зиян келтіру талабы мен мәлімет құпиялығын анықтау балама не-

гіздер ретінде алынады. Мысалы, бұны Spycatcher шешімінен көруге болады.

Құпиялықты сақтау бойынша қауіпсіздік қызметінің мүшесі болған Питер Райт

Spycatcher деп аталатын кітап жазды. Бұл кітап Австралия, Ирландия және АҚШ-

та басылып шықты. Sunday Times газеті кітапты Англияда бөліп жариялай баста-

ды, ал The Guardian/Observer оны қайталап басып отырмақ болды. Бас прокурор

жариялауға сот тыйымын талап етті. Лорд Кейз кітапты сериялап жариялап тұру

құпиялықты бұзу болмайтынын айтты. Болашақта үкіметке еш зиян келтіретін

ықпалы болмағандықтан, осыған тоқтады.

Қазіргі уақытта патент спецификациясы интернетте жарияланады және жалпы классификациясы

бар санаулы мәліметтер базасы арқылы қолжетімді, сондықтан да Франчи ісінің фактілері бұрыннан

белгілі.

Attorney-General v. Guardian Newspapers [1987] 1 WLR 1248, 1269 (Browne-Wilkinson V-C).

Barclays Bank Plc v. Guardian News Media Ltd [2009] EWHC 591 (QB).

[2016] AC 1081.

Құпиялық мүдделері тыс қалып, қудалау мүдделері араласқан кезде ақпаратты теріс пайдала-

нуға қатысты қиындықтар арта түседі: 47-тарау, 2.2-бөлім.

Attorney-General v. Guardian [1990] AC 109.

Сонда, 260. Лорд Кейтз мемлекеттік құпия ісінде жарияланымды шектеуде қоғамдық мүдде

барын көрсету қажет екенін және одан ешқандай зиян келмейтінін айтты.

449

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

5.2. «ТРАМПЛИН» (SPRINGBOARD) ДОКТРИНАСЫ

Құпияның бұзылғаны туралы талап қою арызында ақпаратқа құпиялығын

сақтауды қамтамасыз ете отырып қол жеткізіп, оны бәсекелестерін айналып өту

үшін қолданған жағдайда, құпияны сақтау құқығы қоғам игілігіндегі мәліметті

қорғай алады. Бұл мәселе «Трамплин» («springboard» – серіппе) деп аталатын

доктрина аясында қаралады. Негізінде, бұл доктрина тұлғаның құпия міндетті

бұзу арқылы пайда көруіне жол бермеуге бағытталған. Seager v. Copydex ісінде

Лорд Деннинг айтқандай, мәліметке жеке жол арқылы қол жеткізген тұлға қо-

ғамдық ашық жол негізінде қол жеткізген екінші бір тұлғадан артық басымдыққа

ие болмауы керек. Мәліметті жеке жол арқылы тегін алған тұлғаның алға шығып

кетуіне кедергі жасауға доктринаның әсері болады. Terrapin v. Builders’ Supply Co.

ісінде судья Роксбург түсіндіргендей:

«Мәліметке құпия түрде қол жеткізген тұлғаға оны құпия байланыс орнатқан

тұлғаға зиян келтіретіндей, серіппе мақсатында қолдануға рұқсат берілмейді.

Барлық ерекшеліктері жарияланып кетсе де немесе қоғамның кез келген мүшесі

нақты тексеру арқылы көз жеткізсе де, «трамплин» өз қалпында қала береді».

Мына жағдайда талапкер жиналмалы, жылжымалы ғимарат жасаған.

Бірлескен кәсіпорын ретінде талапкер жауапкерге құрастырмалы ғимарат жа-

йында егжей-тегжейлі техникалық мәлімет берген.

Екеуара қарым-қатынас бұзылған кезде жауапкер ғимарат құрылысын жал-

ғастыра берді. Ал талапкер оны «құпияны жария етті» деп сотқа берді. Жауапкер

«мәлімет бұдан былай құпия ретінде қорғауға жатпайтынын» айтты. Өйткені

талапкер осы ғимараттарды (детальдарын анықтау үшін демонтаж жасалуы

мүмкін) қоғам мүшелеріне сатқан және оның техникалық детальдары жазыл-

ған брошюраны да жариялаған болатын. Қысқаша айтқанда, жауапкердің уәжі –

мәлімет қоғам игілігінде болғандықтан, құпия ретінде қорғауға жатпайды. Судья

Роксбург «жауапкерге берілген бастапқы мәліметтің баламасын алу үшін ол

(жауапкер) портативті ғимаратты қайта құрып, сынақтан өткізуі керектігін» мә-

лімдеді. Сол бастапқы берілген мәлімет жауапкерге қоғам мүшелері алдында

үстемдік берді. «Трамплин» доктринасы негізінде жауапкер бәсекелестерінен

артық үстемдікке ие болмағанын дәлелдеу үшін оның қолында бар мүмкіндікте-

рін қайта алып қоюға тура келді.

Судья Арнольд «Трамплин» доктринасын мұқият тексерді.

Оған Vestergaard

Frandsen v. Bestnet ісі (жәндіктерді жою үшін жасалған москит торына қатысты

жағдай) себеп болды.

Судья Арнольд «Трамплин доктринасының нақты не-

гізі «салыстырмалы құпиялық» сөзінің ұғымында жатыр» деп анықтады. Яғни

Seager v. Copydex [1967] 2 All ER 415, 417. Қараңыз: Schering Chemicals v. Falkman [1982] QB 1,

15–16 (Denning MR dissenting).

[1967] RPC 375, 391. Қараңыз: Saltman (1948) 65 RPC 203 (Жауапкер былғарыны бөлшектеп кесіп

және сызбалар жасай алатын еді. Бірақ ол олай жасамады, сондықтан жауапқа тартылды). «Трам-

плин» доктринасының ережеге сай келмейтін тұстарына сын айтылғанда, қоғам игілігіне шығып,

оның құпиялық сипаты жоғалады. Лорд-судья Бакстонды қараңыз: EPI Environmental Technologies v.

Symphony Plastic Technologies [2006] 1 WLR 495.

Қарап шығуға болатын пайдалы принциптер мына жерде: QBE Management v. Dymoke [2012]

EWHC 80 (QB),[239] [247]. Ол құпия іс болған жоқ, алайда springboard тыйымы қазір жиі беріледі.

Vestergaard Frandsen A/S v. Bestnet [2010] FSR 2, [42] .

450

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

«қоғам игілігінде болған затты компиляция арқылы немесе техникалық кері

құру арқылы болса да мәліметте құпиялықтың шектеулі деңгейі болады».

Басқаша айтқанда, «оларға мәліметті қолдануға рұқсат берілсе,

жауапкер ал-

дыңғы жасаған қателігінен пайда табуды жалғастыра бере ме» деген мәселе туа-

ды. «Мұндай жағдайларда соттың арнайы тыйымы болған жөн», – деп түсіндірді

судья Арнольд. Ол сот тыйымы жауапкердің алдыңғы әрекетінен бастап көріп

келген пайдасын өндіруге сай деген балама пікірді қолдамады (бірақ басқа сот-

тар әлі күнге дейін сол пікірде қалды).

Сонымен, «Трамплин» доктринасы адамның кез келген арнайы (салыстырма-

лы түрде құпия) мәліметті қолды етуіне кедергі жасауға тырысады. Әсіресе бас-

қа да жол арқылы (қоғамдағы мәліметті пайдалана отырып, қайта жасап шығу

сияқты) құпия мәліметке қол жеткізіп, басқалардан артық басымдыққа ие болуға

жол бермейді.

Нәтижесінде бұл доктрина екі мақсатты көздейді: сенімді тұлға

кепілмен алған мәліметті пайдаланудан келетін пайданы азайту арқылы өзара

қарым-қатынастың әділетті болуына ықпал етеді; және ықтимал бәсекелестер

арасындағы әділ қарым-қатынасты насихаттайды.

Осыған дейін біз мәліметке құпия түрде қол жеткізген адамның кейін ол мә-

ліметті ашық ресурстарға орналастыруы мүмкін жағдайларға тоқталдық. Алайда

«Трамплин» доктринасы құпия мәліметтердің өзі ашық ресурстардан алынған

(жеке мәліметтің қоғамға әртүрлі формада жария болуын емес) жағдайларды

да қарастырды.

Roger Bullivant v. Ellis ісінде

жауапкер жұмыс берушінің қол ас-

тында қызмет істеп жүрген уақытында тұтынушылар тізімінің көшірмесін алған.

Жауапкердің ол тізімді кәсіби және сауда анықтамалықтары сияқты қоғам игі-

лігінен алуына болатынына қарамастан, судья Фалконер жауапкер мәліметтер-

ді жеке басының мүддесіне пайдаланбау үшін сот тыйымын салды. Апелляция

соты мұндай сот тыйымы әдетте әділетсіз басымдық болмай тұрып салынбау

керек екенін айта отырып, алдыңғы сот шешімін кері қайтарды.

«Трамплин» доктринасының көптеген маңызды ерекшеліктері бар. Біріншісі,

жеке мәліметтерге жасалған шектеулер мәңгілік емес. Potters Ballotini v. Weston

Baker ісінде лорд Деннинг:

«Тұлға мұндай мәліметтерді басқалардан гөрі жоғары басымдыққа ие болу

үшін трамплин ретінде қолданбауға тиіс болса да, «Трамплин» доктринасы бұдан

Сонда, [78].

Willis v. Jardine Lloyd Thompson [2015] EWCA Civ 450, [22].

Сонда, [93]. Қараңыз: Murray v. Yorkshire Fund Managers [1998] 1 WLR 951, 960 (Nourse LJ)

(«Ақпарат/мәлімет құпиялығы жоғалғанда, яғни ол қоғам игілігіне өткенде, «Трамплин» доктрина-

сының принциптері қолданылмайды); мұндай жағдайда сот тыйымын қолдануға жеткізетін даулы

әдіске ұласады: қараңыз Crowson v. Rider [2007] EWHC 2942 (Ch); First Conference Services v. Bracchi

[2009] EWHC 2176 (Ch); Habro v. Hampton [2014] EWHC 1781 (Ch); және бұл басқа Достастық юрис-

дикцияларында қабылданған, Гурриді қараңыз: (2012), [18.77] [18.79]. Ағылшын билігі (соттары) фи-

дуциарлық міндеттемелермен жиі байланысып жатады.

Roger Bullivant v. Ellis [1987] FSR 172, 183.

Aquaculture v. New Zealand Mussel Co. (1985) 5 IPR 353, 383 («әділдік концепциясына негізделген

принцип»). Дин «Трамплин» доктринасын «ағылшын-америка соттары жеткен әділетсіз бәсекенің

де-факто доктринасына жақын» деп сипаттады: Dean, 143.

Салыстыру үшін, Schering v. Falkman [1982] QB 1.

[1987] FSR 172.

Сонда, 184.

451

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

әрі жалғаспайтынын» түсіндірді. Егер ол бұл мәліметті шынында да пайдаланатын

болса, жауапкерге шектеу қоя алмайтын уақыт та келуі мүмкін.

Осыған сәйкес, тұлғаның мәліметті шектеулі уақыт ішінде қолдануына қойыл-

ған шектеу құқықтық қорғауға құрал болды. Тиісті уақыт аралығы мәліметті қо-

ғамдық ресурстардан заңды түрде алуға;

яғни жауапкердің заңсыз әрекеті бол-

мағанда, ықтимал жағдайда қайтаруға кететін уақыт аралығымен есептеледі.

«Трамплин» доктринасының екінші бір тұсы – қаржылай жеңілдік дұрыс деп

есептелетін, яғни сенімді тұлғаның әрекет ете бастаған уақытын есептеу мен сот

тыйымын енгізу мәселесі күрделілігіне байланысты орын алатын жайттардан

аулақ болу.

5.3. ШИФРЛАНҒАН МӘЛІМЕТ

Мәлімет шифрланған жерде оның статусы жөнінде мәселе туындайды.

Шифрланған мәліметті ашудың салдары қандай? Егер бір адам шифрлы мәлі-

метті ашық ресурсқа орналастырса, ол мәлімет құпия және қорғалуға жата-

ды дегенді білдіре ме? Әлде, мәлімет жарияланып қойды, сондықтан қорғауға

алынбайды деген сөз бе?

«Қоғам игілігіндегі шифрлы мәлімет құпиялық нормативтеріне сай заң қор-

ғауында бола ма?» деген мәселе Mars v. Teknowledge ісінде

кездесті. Мұнда

талапкер сауда автоматтарындағы тиын қабылдайтын және тиын қайтаратын

механизмдерді қайта жасап, өзгерткен болатын (сауда автоматтарында қолданы-

лады). Бұл механизмге машинаға салатын тиынның номинациясы мен жалған-

дығын анықтайтын «дискриминатор» функциясы да кіреді. Дискриминатордағы

проблеманың бірі – тиынның бетіндегі өрнегінің үнемі өзгеріп отыруына байла-

нысты бағдарламасын қайта жасап тұруға тура келді. Талапкер жаңа тиынды де-

реу танитын Cashflow деген жаңа дискриминатор жасап шықты. Бөгде адамның

өздігінше автоматты түрде қайта бағдарлама жасауын қиындату үшін Cashflow

шифрлы жүйесі «деректер базасы» және ақша айналымы операциясынан құ-

ралды. Ең қызығы, бұл мәліметтердің ешқайсысын талапкер еш жерге жарияла-

маған болатын. Жауапкер шифрланған жүйені бұзып, Cashflow дискриминатор-

дың жұмыс істеуін жазып алған. Талапкер жауапкердің басқа да әрекеттерімен

қоса, «оның дискриминатордың жұмыс істеуін жазып алу әрекеті құпияны бұзу

болып есептеледі» деп арыз түсірді.

Судья Джейкоб «Cashflow машинасындағы шифрланған мәлімет құпиялық-

тың қажетті сапасын қамтымайды» деп тапты. Машина нарықта ашық қолда-

ныста болғандықтан:

«Шифрды ашуға қажетті машығы бар кез келген адам мәліметке оңай қол

жеткізе алады. Ал мұндай машық екінің бірінде бола бермейді...», – деді судья

Potters Ballotini v. Weston Baker [1977] RPC 202; Sun Valley Foods v. John Philip Vincent [2002]

FSR 82 (Жауапкердің ақпаратты теріс пайдаланудан алған пайдасы қысқамерзімді және бір сәттік

болғандықтан, трамплин жеңілдету шарасы қабылданбады).

Қайта құрастыру мүмкін болмаса, трамплин метафорасы сәйкес келмейді. Electro Cad Australia

v. Mejati RCS SDN BHD [1999] FSR 291, 307.

Universal Thermosensors v. Hibben [1992] 1 WLR 840, 855.

Сонда, қараңыз: Coco v. Clark [1969] RPC 41, 47.

[2000] FSR 138.

452

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

Джейкоб.

Кез келген адам шифрды ашып алуды үйрене алады немесе білетін

адамнан сұрап ала алады.

Осы жайттарды ескере отырып, судья Джейкоб «мәлімет жария болып кет-

кен, сондықтан құпия мәліметтер қатарына жатпайды» деген шешім шығарды.

Сот та мәлімет қоғам игілігіндегі, яғни шифрды ашу арқылы қол жеткізуге

болатын объектіде болған жағдайда, осындай тәсіл қолданады.

Мәлімет қоғам

игілігіндегі машинада немесе тауарда болса, онда ол қоғам игілігінде деп са-

налып, құпия ретінде қорғауға жатпайды. Бұдан шығатын түйін: мәліметке тіпті

шифрды ашу мен қайта құрастыру арқылы қол жеткізілсе де, мәлімет жарияла-

нып қойған және қоғам игілігінде болса, ол құпия болып саналмайды.

Тиісінше, Mars ісінің нәтижесі мен ұқсас жағдайлар дұрыс деп есептесек,

оның талықылау негіздерінде қателік бар. Біздің пікірімізше, Mars ісіндегі шифр-

лы мәлімет салыстырмалы түрде құпия болған.

Шындығында, судья Джейкоб

«адам мәліметті құпия ретінде сақтау шартымен алған болса, демек, ол мәлімет-

тің құпиялығын сақтауға міндетті» деп көрсеткенде, мойындады. Мұндай жағ-

дайларда жалпы шешім дұрыс шығарылған, алайда адам қоғам игілігіндегі мәлі-

метті заңды түрде құрау жолын білсе, онда ол мәліметті құпия ретінде сақтауға

міндетті болмайды.

Алдағы 45-тарауда құпиялық міндеттеріне тоқталамыз.

5.4. СЕНІМДІ ТҰЛҒАНЫҢ МӘЛІМЕТТІ АШУЫ

Біраз уақыт бойы «мәліметтің құпия шарты бұзылу салдарынан қоғам игі-

лігіне өтуі оның статусына әсер етпейді» деп саналып келді. Мәлімет қоғамға

танымал болып саналғанымен, «егер ол заңсыз жолмен қоғам игілігіне айналған

болса, онда қоғам меншігіне жатпайды» деген кереғар түсінік қалыптасты.

Яғни

мәлімет қоғамда кең қолданыста болғанына қарамастан, оның құпиялығы сақ-

талады деген сөз. Ал кейбір адамдар «мәлімет қоғам игілігіне шыққаннан бастап

құпия ретінде құқықтық қорғауға алынбайды» деген пікірде. Тіпті құпияны бұзу

салдарынан мәліметті ашу орын алған жағдайда да осылай болды.

«Құпияны бұзу арқылы жария болған мәлімет құқықтық қорғау әрекетіне

алына ма?» деген сауал маңайындағы даудың біраз бөлігі Spycatcher ісінде

ше-

шілді. Бұл шешімде лорд Гофф: «Мәлімет жалпақ жұртқа жария болып кеткен

Өнім сатылмаған, жалға берілген, яғни өнім «тұтастай тегін» емес деген жағдайларды қарас-

тыру үшін K. S. Paul (Printing Machinery) v. Southern Instruments (Communications) [1964] RPC 118 ісін

қараңыз.

Mars v. Teknowledge [2000] FSR 138, 149.

Saltman (1948) 65 RPC 203; автокөлік шығарушылардың сол көліктің блоктау жүйесіне пайда-

ланған алгоритмін жариялауға уақытша сот тыйымы салынған соңғы істі Volkswagen v. Garcia [2014]

FSR 12 қараңыз. Ғылыми жұмысында жариялауға ниеттенген академиктер алгоритмді ашқан бола-

тын. «Автокөлік ұрлығының көбейіп кету қаупі оны ақтап алу үшін тым артық» деген негізбен судья

Бирс оған сот тыйымын салды. Ол «шифры ашылған мәлімет құпия боп қала ма?» деген мәселені

қараған жоқ.

Салыстыру үшін Ackroyds v. Islington Plastics [1962] RPC 97, 104 (Қоғам игілігіндегі ақпаратты

қайта инжиниринг жасау қажет болса, ақпарат салыстырмалы түрде құпия болып саналады).

45-тарау, 4.2.1-бөлімді қараңыз.

Cranleigh Precision Engineering v. Bryant [1964] 3 All ER 289; Speed Seal Products v. Paddington

[1986] FSR 309.

Attorney-General v. Guardian [1990] AC 109. Қараңыз G. Jones, ‘Breach of Condence: After

Spycatcher’ (1990) 42 CLP 48.

453

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

соң, құпиялық құқығының міндеттемелері болуы мүмкін емес», – деді.

Өйткені

міндеттеме мәні жойылады: мәлімет қоғам игілігіне өткеннен бастап соттар жа-

риялықты одан әрі шектей алмайды.

Тіпті құпияны бұзу арқылы қоғам игілігіне өткен мәлімет құқықтық қорғауға

жатпайтын болса да, сенімді тұлға бұдан әрі жауапкершіліктен құтылады дегенді

білдірмейді. Мұндай жағдайда сенімді тұлға қателік жасаған және құпияны бұз-

ғаны үшін құқықтық шаралардың субъектісі болады. Кейбір істер көрсеткендей,

сенімді тұлғаның қолындағы қорғау құралдары «Трамплин» доктринасы деп те

танылады.

Мұнда «құпия мәліметті алған тұлға оны серіппе ретінде пайдала-

нып, құпия байланыс жасаған тұлғаға зиян тигізуге құқы жоқ» деген идея бар. Біз

«Трамплин» метафорасын істің басқа (бұған дейін талқыланған) категорияларына

қолданғымыз келеді. Кейінірек құпияны бұзудан қорғау шараларын қарастырған

кезде қателескен сенімді тұлғаға қатысты құқық қорғау амалдарына тоқталамыз.

5.5. ҚОҒАМ ИГІЛІГІНДЕГІ МӘЛІМЕТТІҢ КОМПИЛЯЦИЯСЫ

Қоғам игілігіндегі мәлімет құпияны сақтау құқығы бойынша қорғауға жатпай-

ды, алайда мұндай (қорғалатын) мәлімет пен осы ақпаратқа негізделген (қорға-

луы мүмкін) мәлімет арасында айырмашылық бар. Қоғам игілігіндегі мәліметтің

элементін әлдекім дамытып, реттеп жинаса, ол қорғауға жататыны белгілі.

Saltman Engineering ісінде лорд Грин:

100

«Құпия мәліметтің болуы әбден мүмкін...

ол кез келгеннің қолы жететін материалдан жасалған жұмыс нәтижесі болуы да

мүмкін», – деді. «Оны жасаушы өзінің ақыл-ойын пайдаланып жасағандықтан,

материал құпия санатқа жатады. Екінші бір адам оны дәл сол процесті қайталау

арқылы ғана жасай алады».

101

Coco v. Clark ісінде судья Мегарри осыған ұқсас

пікір айтты:

«Қоғам игілігіндегі материалды пайдалана отырып жасалған затта да құпия-

лықтың қажетті сапасы болуы мүмкін... Алайда бұл жаңашылдық, тапқырлық

немесе жасампаздық ретінде сипатталса да, мәліметке құпиялық қасиет беретін

ақыл-ой жұмысының қандай да бір жемісі болуға тиіс деп ойлаймын».

102

Әрине, компиляцияның барлық әрекеті құқықтық қорғауға болатын нәтиже

тудырмасы анық. Судья Нокс айтқандай, «жекелей жаңашыл емес функциялар

комбинациясы біріккен кезде автоматты түрде жаңашыл болмайды».

103

Ocular Sciences v. Aspect Vision ісінде қоғам игілігіндегі мәлімет компиля-

циясының статусы жайында айтылды.

104

Талапкер өзінің көз линзаларының ас-

сортименті жөнінде нақты ерекшеліктер мен сипаттар жазылған буклет құпия

Жеке мәліметті теріс пайдалануға қатысты заң басқаша, қараңыз, 47-тарау. 97, сонда, 98 Ocular

Sciences [1997] RPC 289, 399.

Сонда.

Ocular Sciences [1997] RPC 289, 399.

TRIPS, Art. 39(2).

100

(1948) 65 RPC 203, 215.

101

Сонда, 215.

102

[1969] RPC 41, 47.

103

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447, 459; cf. Burrows v. Emmett Smith [2010] EWHC 22 (Ch),

[34] (Ұсынылып отырған видеоойындағы элементтер комбинациясы түпнұсқа болатын).

104

[1997] RPC 289.

454

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

материалдар қатарына жататынын айтып, шағымданды. Тіпті әр линза нарыққа

шығарылғанда да, құпиялық сақталу керек дейді. Сол шағын буклетте жазыл-

ған мәліметті жинау үшін линза жасаушы мыңдаған линзаларды саралайды.

Талапкер оған көп уақыт пен ерік-жігер жұмсалатынын айтып, шағымданды.

Судья Ладди «қоғам игілігіндегі материалды механикалық түрде жинау – құпия

мәлімет» дегенге үлкен күмәнмен қарайтынын айтты.

105

Ол Saltman және Coco

ісінде қоғам игілігіндегі мәлімет компиляциясы құпиялықты қамтамасыз етуге

үнемі жеткілікті дегенді жоққа шығарды. Құнды әрі жаңа идеялар, жеке алғанда,

қоғам игілігіндегі заттарды біріктіру мен мұқият таңдау арқылы пайда болып,

құпия міндеттеме шартына жату үшін ол «адамзаттың ақыл-ойы мен парасаты-

ның жемісі» болуы керек.

106

Керісінше, судья Ладди «баршаға мәлім, қарапайым,

іріктелмеген мәліметтер тізімі (оны іріктеуге біршама уақыт пен ерік-жігер жұм-

салса да) құпия болып саналмайтынын, ешқандай сәйкес дағды қолданылмай-

тынын» мәлімдеді.

107

Қоғам игілігіндегі материалды құқықтық қорғауға сай келетін мәліметке ай-

налдыру үшін жұмсалатын еңбектің түрі мен деңгейін анықтау – күрделі мәселе.

Бұл тақырып аса маңызды емес, өйткені оның құқықтық қорғаныс мүмкіндігі

аздау көрінеді.

108

Соған сәйкес, еңбек пен машық немесе шешімдер де маңызды

болмайды.

109

Talbot ісінде

110

соттар «миллионерлердің шынайы өмірі жайында

телевизиялық бағдарлама жобасы құпиялық құқық негізінде қорғауға жата ма»

деген сұрақты қарастырды. Осыған ұқсас телебағдарлама бұған дейін жасалып

қойса да, сот талапкердің бағдарламасы «коммерциялық өзгеріс» немесе ал-

дыңғы бағдарламадан ерекшелейтін «ерекшелік бағыты» болғаны туралы ше-

шім шығарды. Ұсыныстың өзіндік ерекшілігі: бағдарламаның бір бөлігі ретінде

Алан Бонд

111

пен Нейл Даймонд

112

сияқты табысты миллионерлер өз жетістігінің

құпиясын ашпақ болды.

5.6. ҚОҒАМДЫҚ МӘЛІМЕТ ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ ПЕ?

Мұнда осы уақытқа дейін анықталмаған бір мәселе бар. Ол жеке мәлімет-

тің қоғамдық мәліметке беретін қорғаныс деңгейіне қатысты. Cranleigh Precision

Engineering v. Bryan ісінде

113

жауапкер ресми патентпен жүзу бассейнін жасай-

тын компанияның басқарушы директоры болып қызмет атқарған. Жауапкер сол

компанияда жұмыс істеген уақытында жүзу бассейндеріне патент беру (Bischoff)

мән-жайын үйреніп алады. Талапкерге ескертпестен, жауапкер бәсекелес ком-

пания ашып, Bischoff патенттерін сатып алады. Талапкер жауапкердің басқарушы

105

Сонда, 374.

106

Сонда, 375; Қараңыз: Gurry (2012), [5.16] CF Partners (UK) v. Barclays Bank [2014] EWHC 3049 (Ch),

[125] ісінде мақұлданған.

107

[1997] RPC 375.

108

International Scientic Communications v. Pattison [1979] FSR 429, 434 (Goulding J).

109

Қараңыз: Gurry (2012), [5.19]; i.e. авторлық құқықтағы түпнұсқалықты қарайтын бұрынғы

сынақ/тексеру.

110

Talbot v. General TV [1981] RPC 1, 9. Қараңыз: Fraser v. Thames [1983] 2 All ER 101 and Wade v. BBC

[2014] EWHC 634, upheld [2016] EWCA Civ 1214.

111

Банкротқа ұшырап, артынша алаяқтықпен сотталған британиялық/австралиялық бизнесмен.

112

The singer.

113

[1965] 1 WLR 1293.

455

МӘЛІМЕТ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУҒА ЖАТА МА?

директор болып қызмет істеген кезде жинаған мәліметін қолдануын шектеу үшін

сот тыйымын салуға әрекеттенді. Судья Роскил жауапкердің патентті қолдануына

сот тыйымын салды.

114

Ол жауапкердің патентке қатысты мәліметі қоғам игілігін-

де болды, тиісінше, мәлімет те қоғам игілігінде деген уәжін қанағаттандырмады.

Cranleigh ісінде «сенім білдіруші құпияны сақтау міндеттемелерін орындау-

дан босатылмайды» деген ұсынысты қолдайды деп бастапқыда айтылса да,

115

кейінгі сот мұны жоққа шығарды. Судья Арнольд Vestergaard v. Bestnet ісінде

116

«Bischoff патенті құпия мәлімет санатында болмады, ондағы мәліметте де құпия-

лық болмаған. Алайда Bischoff патентінің талапкерге тиесілі болғаны рас екенін»

мәлімдеді. Қоғам игілігіндегі мәліметтің құпиялық құқығы сақталмағанымен,

оның мазмұны немесе белгілі бір бөлігі қорғауға жатуы мүмкін.

6. ЖАҢАШЫЛ ЖӘНЕ ТҮПНҰСҚА МӘЛІМЕТ

Құпияны бұзу тармағы мен интеллектуалдық меншіктің негізгі формалары

арасындағы басты айырмашылық – құқықтық қорғауға жататын материалдық

емес меншіктегі сапалық шектеулер. Мысалы, патентке жарамды өнертабыс-

тарды шектеуде жаңашылдық пен айқын еместік басты рөл атқарады. Осындай

сынды шектеулер осы кітапта қарастырылған барлық салаларда бар. Қоғам игі-

лігіндегі немесе жалпыға жария мәліметті айтпағанда, құқықтық қорғауға жата-

тын мәліметтерде бірнеше шектеулер бар. Алайда соттар талаппен қорғалған

мәлімет түріне кейбір сапалық шектеулер салумен айналыса бастағанын айтып

жүр. Мысалы, Coulthard v. Disco Mix

ісінде

117

Үлкен сот «жауапкердің мега-микс

жасау әдісіне қатысты мәлімет құпия емес» деген шешім шығарды. Жауапкер

мега-микс жасау үшін ән жазу тізімін, ырғақты анықтау мен әр әнді тану әдіс-

терін және аралас әндерді қатар қою әдістерін пайдаланды. Судья КК Шер та-

лапкердің мега-микс жасауға қолданған әдісі жөніндегі мәлімет құқықтық қор-

ғалған болуы керек деп күмән келтірді. Өйткені жауапкердің қолданған әдісі

«әлдекімнің бит-микс жасап алуына әбден ыңғайлы»

118

болған. Оған қоса, сот-

тар бұл мәліметтің түпнұсқа және жаңашыл мәлімет болуы қажет екенін де айт-

ты. Мысалы, судья Нокс De Maudsley v. Palumbo ісін

119

қараған кезде «клуб түні

бойы заңды түрде жұмыс істеп тұрады» деген идея жаңа емес, яғни жаңашыл

болмағанын айтқан болатын.

120

Одан кейінгі Wade v. British Sky Broadcasting ісін-

де

121

судья Бирс «телевизия жобасына ұсынылған өте жалпылама және көшірме

идеяның ешқандай құпиялық сипаттамасы болмаған» деп шешті, тиісінше, құ-

қықтық қорғауға алынбады. Сондай-ақ соттар «Жаңашылдық пен ерекшелікті

қоғам игілігіндегі материалға негізделген мәлімет құқықтық қорғауға жата ма»

дегенді өлшем ретінде де қолданды.

114

Дәлірек, «қолдануға немесе сатып алуға берілген кез келген лицензия немесе патенттің анық

қолданыста болғанын білу... т.б жерүсті жүзу бассейнінің талапкердің жерүсті бассейнімен бәсекелес

болуы». Сол жерде, 1296.

115

Speed Seal Products v. Paddington [1986] FSR 309. 116 [2010] FSR 2, [62].

116

[1999] 2 All ER 457.

117

Сонда, 474. (Талапкер «мега-микс идеясы құпия болған» деп уәж айтпаған.)

118

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447.

119

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447.

120

Сол жерде, 456. (Идеяның ерекшелігін білдіретін кейбір маңызды элементтері болуға тиіс).

121

[2014] EWHC 634 (Ch), [56]; upheld on appeal [2016] EWCA Civ 1214.

456

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

Бұл шешімдердің қалай шығатынын анықтау оңай емес. «Құпиялық құқығы

аса маңызды емес мәліметтерді қорғамайды» деген ережені орнатудың бала-

ма жолы қарапайым ескертпе болуы мүмкін. Жалпы алғанда, құпиялық құқық

қарапайым идеяларды қорғайды.

122

Алайда қарапайым және елеусіз бола тұра,

тривиалды немесе анық емес деп танылып, қорғауға жатпайтын идеялар бар.

Тағы бір пікір бойынша мәліметті қабылдаушының өмірден білген-түйгенімен

келген өз идеясы болған жағдайда да, құқықтық қорғауға алынбауы мүмкін,

123

басқаша айтқанда, мәліметтердің аздаған бөлшектері де қоғам игілігінде болған.

Алайда мәліметтің жаңашыл немесе соған сәйкес критерийі қажет деген

талапты ескерген жөн. Осылайша, мынадай сұрақ қою пайдалы болмақ: олар

қандай мақсатты көздейді? Басқаша айтқанда, осы тұрғыдан құпияны бұзуға

сүйенуден не пайда келеді? Патентке байланысты жағдайдағыдай емес, мұнда

құпиялық міндеттемесі мәліметтің құпия екенін білетін тұлғаға ғана жүктеледі.

Сондықтан патентке қатысты жағдаяттарға қарағанда, құпияны бұзу құқығында

жаңашыл емес мәліметті қорғау шектеулі. Дегенмен жаңашылға жатпайтын мә-

ліметтер құқықтық қорғауға алынса, тағы да мәселе туындауы мүмкін. Мысалы,

жаңашыл (немесе айқындық) сипаты болуы қажет деген талап болмаған жағдай-

да, бір адам баспагерге барып: «Интеллектуалдық меншік құқығы бойынша оқу-

лық жазу туралы идеям бар еді» десе, не болуы мүмкін? Осындай жаңашылдық

талаптарының жоқтығынан, баспагер басқа авторларға осы салада жұмыс істеуге

рұқсат ету құқығынан айырылуы ықтимал.

124

Жаңашылдық немесе бірегейлік та-

лаптары жоғарыдағы сияқты, шикі, дамытылмаған идеялардың құқықтық қор-

ғауға алынбауына кепілдік берер еді. Біз мұндай идеялар аса маңызды емес (три-

виалды) болғандықтан, құқықтық қорғауға алынбайды деп айтқан болар едік.

122

Өте қарапайым айтылған идеялар құпия заңы бойынша қорғалады: қараңыз: Cranleigh

Precision Engineering v. Bryant [1966] RPC 81, 89; Coco v. Clark [1969] RPC 41, 47.

123

Жалпы білімге қарағанда, патенттелген өнертабысқа жаңашылдық жетіспейді.

124

Баспагерге басқа автордың тәуелсіз жасаған өнертабысымен (ұсынысы) әрі қарай жұмыс

істеуге ешқандай кедергі жоқ.

ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ

МІНДЕТТЕМЕСІ

1. Кіріспе

2. Тікелей қатынас

3. Үшінші тарап қабылдаушылар

4. Бөгде адамдар

5. Қызметкерлер

1. КІРІСПЕ

Құпияның бұзылғаны туралы талап қою арызында дәлелденуге тиіс екінші

элемент бар. Жауапкерге құпиялық міндеттемесі жүктелуі керек.

Авторлық құ-

қық, патент, дизайн, тауар белгісі құқықтары материалды емес меншіктермен

қатысты тұлғалардың барлығына заң аясында қолданылатын болса, құпияны

бұзу туралы талап-арызы мәліметті құпия ретінде сақтауға міндеттелгендерге

ғана қатысты. Құпияны сақтау міндеттемесінің негізгі ережесі бойынша тұлға ма-

териалдың құпиялығы жөнінде хабардар болса немесе білсе, онда оған құпия-

ны сақтау міндеттемесі жүктеледі. Құпиялық міндеттемесі туындайтын жағдай-

ларды қарастыру кезінде әдетте тараптар арасындағы қарым-қатынас сипатына

мән беріледі. Нақтырақ айтқанда, тараптар арасындағы тікелей, жанама қатынас

бар жағдайда және еш қатынас жоқ тұста туындайтын міндеттемелерді қарасты-

рамыз. Сонымен қатар тараптардың қызметтік қатынастарында кездесетін мін-

деттемелерге тоқталамыз.

2. ТІКЕЛЕЙ ҚАТЫНАС

Тараптар өзара тікелей қатынаста жұмыс істегенде құпиялық міндеттемесі

жиі туындап жатады. Мұндай жағдайда тараптар арасында болатын қатынас

түріне немесе мәлімет алмасу сипатына қарай құпиялық міндеттеме тараптар

арсындағы келісімшарт негізінде туындауы мүмкін. Енді солардың әрқайсысына

жеке-жеке тоқталайық.

2.1. КЕЛІСІМШАРТТАҒЫ ҚҰПИЯЛЫҚ ШАРТЫ

Келісімшарт талабына сай тұлға мәліметті жарияламауға немесе қолданбау-

ға міндеттелуі мүмкін. Құпиялық келісімшарт талабы нақты немесе ұйғарынды

Қараңыз Attorney-General v. Jonathan Cape [1976] QB 752; Malone v. Metropolitan Police Commis-

sioner [1979] Ch 344.

Құқықтық органдарда жариялауға қатысты туындайтын сұрақтармен танысу үшін Гурриді қа-

раңыз (2012), 13-тарау.

458

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

болады.

Нақты міндеттемелер әдетте қызметтік келісімшарттарда (кейінірек қа-

растырамыз) және ноу-хау лицензиялауда, коммерциялық «ақпаратты ашпау»

туралы келісімдерде кездеседі. Құпиялық міндеттемесі келісімшарт ішінде ұйға-

рылуының мысалы ретінде банк қызметкері мен тұтынушы арасындағы қаты-

насты атауға болады.

2.2. ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ АЖЫРАМАС СИПАТЫ

Кей жағдайда құпиялық міндеттемесі тараптар арасындағы қарым-қатынас

түрі тудырған нәтижеге байланысты болады. Нақтырақ айтқанда, құпияны сақтау

міндеттемесі тараптар арасындағы фидуциарлық қатынастың құрамында болуы

да мүмкін. «Фидуциарлық қатынас» – бір тарап екінші тараптың мүддесі тұрғы-

сынан әрекет етуге міндеттейтін теңқұқылы қарым-қатынас түрі,

ол мысалы, ад-

вокат пен клиент, сенім білдіруші мен бенефициар арасында болады.

Сондай-

ақ құпияны сақтау міндеттемелері басқа қарым-қатынастарда да көрініс береді.

Мысалы, дәрігер мен пациент, дін қызметкері мен тәубеге түсуші немесе жұбай-

лар арасында.

Құпиялық құқығы мен фидуциарлық құқықтың өзара қарым-қатынасы анық

емес.

Кейбір соттар мен сарапшылар барлық құпия міндеттемелер фидуциар

міндеттеменің мысалы болатынын айтады.

Алайда құпияны сақтау міндетін

арқалаған кейбір адамдарға (жұмысшыларға)

фидуциар ретінде қарай алмай-

мыз. Сондықтан мұндай түйін орынсыз боп көрінеді.

«Фидуциар» мен «құпия

(сенім)» ұғымдарының аражігін ажыратып қарау үшін осы орынды көрінеді.

2.3. БАЙЛАНЫС СИПАТЫ

Кейбір істерде құпияны сақтау міндеттемесі тараптар арасындағы ақпарат

алмасу түріне байланысты туындауы мүмкін.

Мұндай жағдайларда құпияны

сақтау міндеттемесі бар-жоғын анықтау үшін мынадай сұрақ орынды: мәліметті

алушы саналы адам өзіне құпия мәлімет берілгенін түсінді ме? Coco v. Clark ісін-

де судья Мегарри мәлімдегендей:

Алайда құпияны сақтау келісімшарты жарамсыз болуы мүмкін. Бағдарламалық жасақтамада

декомпиляцияны болдырмауды шектейтін батырманы (клик) басуға тыйым салынуы мүмкін: 9-тарау,

2.5-бөлім, 12-тарау, 4-бөлімді қараңыз.

Tournier v. National & Provincial Bank [1924] 1 KB 461; банк қызметкеріне (банкир) қатысы бар

міндеттемелерді Gurry (2012), [9.43]–[9.59] қараңыз.

Қараңыз: Bristol and West Building Society v. Mothew [1998] Ch 1, 18.

Boardman v. Phipps [1967] 2 AC 46.

Argyll v. Argyll [1967] Ch 302.

Қараңыз Gurry (2012), [9.126]–[9.142] (Құпияны сақтау және фидуциарлық міндеттемелер

концепция тұрғысынан айырмашылық бар, алайда бір-біріне сәйкес келуі немесе байланысып

жатуы мүмкін).

Schering v. Falkman [1982] 1 QB 1, 27; Attorney-General v. Blake [1998] 1 All ER 833, 843 (Лордтар

палатасында талқылаудан өтпеген); Ocular Sciences v. Aspect Vision [1997] RPC 289, 413.

Balston v. Headline Filters [1990] FSR 385; cf. Attorney-General v. Blake [1998] 1 All ER 833, 842.

Indata Equipment Supplies v. ACL [1998] FSR 248, 256, 262, 264; LAC Minerals v. International

Corona Resources [1990] FSR 441.

Vestergaard Frandsens A/s v. Bestnet Europe Ltd [2013] 1 WLR 1556 (Тұлға «оның құпия болғанын

білген немесе бағалай білуге тиіс еді»); Gurry (2012), [7.36]–[7.45].

459

ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ МІНДЕТТЕМЕСІ

«Менің түсінігім бойынша егер мәліметті қабылдаушы кез келген саналы адам

өзіне мәлімет құпия түрде берілгенін ұғынса, онда оған мәліметтің құпиясын сақ-

тау міндеттемесін жүктеу орынды болса керек».

Бұл, әрине, мәліметті алушының танымына сүйенген объективті тест.

«Сана-

лы тұлға өзіне берілген мәліметті құпия түрде берілді деп есептей ме?» деген мә-

селе әрбір нақты жағдайға тікелей байланысты. Шамасы, бір тараптың мәліметтің

құпия екеніне тікелей мәлімдеме жасауы көп кездесетін жағдай болса керек.

Мұндай кездерде жауапкерге саналы сенім білдірушінің мәліметті құпия ретінде

сақтау міндеттемесін орындау жауапкершілігін білмегенін дәлелдеу қиынға соға-

тын болады.

Қарастырылып отырған мәселеге байланысты да құпияны сақтау міндетте-

мелері шығуы мүмкін. Бір тарап «cол саналы адам осы жағдайда мәлімет құпия

болғанын растай ма» деген сұрақ көтерген кезде сот жалпыға ортақ пікірлер-

ді, сол саладағы тәжірибе мен дәстүрлерді ескеретін болады. Тараптардың өз

моральдық міндеттемелерін түсінуі де маңызды рөл атқаруы мүмкін.

Адамның

мәліметті құпия деп растауы қолда бар нақты дәлелге байланысты болса да, бір-

неше мысал келтіре кету орынды болар.

(і) Қарапайым әңгіме. Адам қоғамдық орында мәліметті аңдамай айтып қал-

са, құпияны сақтамағаны үшін жауапқа тартылмайды.

Дәл осы сияқты,

мәлімет бейресми, тұрмыстық жағдайда жария болса, әдетте міндеттеме

туындамайды.

(іі) Мақсатты аудиторияға жариялау. Көп жағдайда адам мәліметті басқа

адамға белгілі бір мақсатта ғана айтады. Бұл мәлімет осы мақсатта ғана

қолданылуы керек деген міндеттемені білдіреді.

Өйткені «құпия мәлі-

метке ие адам өзіне белгілі бір мақсатпен айтылған мәлімет басқа мақ-

сатта пайдаланылып кетпеуі керек» деген тұжырымға келуге тиіс. Кейде

бұл «шектеулі мақсат» шарты деп аталады.

Алайда кейбір жағдайларда

арнайы мақсатта айтылған мәлімет құпия міндеттеме жауапкершілігі жүк-

телмейтін кездер де болады.

Бұл коммерциялық ортадан тыс, қоғамдық

кештерде немесе мемлекеттік мекемелерде айтылуы мүмкін.

Тіпті мә-

лімет патент, авторлық құқық немесе дизайн құқығымен қорғалған ком-

мерциялық ортада болса да, мәліметті қабылдаушы оған ақпарат құпияны

сақтау міндеттемесі негізінде берілді деп қабылдамауы мүмкін.

Coco v. A. N. Clark (Engineers) [1969] RPC 41, 48.

Gurry (2012), [7.38]; De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447, 458; cf. Carow Products v. Linwood

Securities [1996] FSR 424 (Jacob J) («Әділдік әр адамның ар-ұятына байланысты болғандықтан, тест

субъективті бола ма?» деген сұрақ жауапсыз қалып отыр). Қараңыз: J. Phillips, ‘Opportunity Knox’

(1997) 1 IPQ 134 (объективті сынақты қабыл ала отырып).

Stephens v. Avery [1988] 2 All ER 477; cf. Dunsford and Elliott v. Johnson [1978] FSR 143, 148; Yates

Circuit Foil Co. v. Electrofoils [1976] FSR 345, 380.

Fraser v. Thames TV [1983] 2 All ER 101, 121–2; De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447, 457; cf.

Carow Products (UK) v. Linwood Securities (Birmingham) [1996] FSR 424.

Coco v. Clark [1969] RPC 41, 48.

De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447, 458.

Ackroyds London v. Islington Plastics [1962] RPC 97.

Қараңыз: Kerry Ingredients v. Bakkavor Group [2016] EWHC 2448 (Ch), [100].

Қараңыз: Re Baronetcy of Pringle of Stichill [2016] UKPC 16 [65]–[68] (Нақты бір мақсатта алынған

ДНҚ дәлелдерін басқа мағыналас мақсатқа да қолдана алады).

Gurry (2012), [7.05]–[7.35]; De Maudsley v. Palumbo [1996] FSR 447, 458.

Carow v. Linwood [1996] FSR 424.

460

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

3. ҮШІНШІ ТАРАП ҚАБЫЛДАУШЫЛАР

Осы заң аясында туындайтын ең басты мәселе бар. Бастапқы сенімгерлік

қарым-қатынаста жоқ тараптар құпияны сақтау міндеттемесімен байлаулы бо-

лады.

Нақтырақ айтқанда, мәліметтің құпиясын сақтау міндеттемесі бар тұлға

үшінші бір тарапқа жария еткен жағдайда, үшінші тараптың мәліметті қолданбау

немесе жарияламау міндеті қандай фактормен анықталады?

Сұрақты тікелей айтар болсақ, үшінші тараптың міндеттемеде болатыны құ-

пияны бұзудың нақты юрисдикциялық негізі жайында көбіне болжаммен айты-

лып келеді. Құпия мәлімет жеке меншікте болса, ол мәліметті алған барлық адам

жауапкершілік арқалауы керек пе? Немесе құпия мәлімет мүдделес тараптардан

басқа барлық тұтынушыларға міндетті теңқұқылы меншік пе? Немесе құқықтық

қорғау құпияны сақтаудың теңқұқылы міндеттемелері мен «сенімді бұзу шартта-

рының» жауапкершілігіне сай келетін үшінші тараптың жауапкершілігіне бағыт-

тала ма? Егер назар келісімшарттағы міндеттемелерге бағытталған болса, онда

келісімшартты бұзғаны үшін тиісті стандарттар бар ма? Әр кезеңде әртүрлі әдіс

қолданылып келген көрінеді. Алайда қазіргі уақытта бірнеше нақты принцип-

терді ұсынуға болады:

(і) Мәліметтің құпиялық статусы туралы жанама білуші тұлға әдетте мәліметтің

міндеттемесін сақтайтын болады. Лорд Кейз Spycatcher ісінде

«жалпы-

құқықтық нормативтерге сай, мәліметтің құпиялығынан хабары бар үшін-

ші тарап сол мәліметті басқа ешкімге таратпау міндеттемесінде болаты-

нын» мәлімдеді.

(іі) Бір адам мәліметті абайсызда алған болса, бірақ артынша ол мәлімет құпия

екенін білсе, олар құпия міндеттемені сақтайтын болады.

Мысалы, English

& American v. Herbert Smith ісінде

талапкер адвокатының Коммерциялық

сот қарауындағы құжаттары екінші жақтағы адвокат Герберт Смитке қа-

телесіп жіберілген. Бастапқыда осы істе жауапкердің адвокаты болғандар

құжаттардың байқаусызда жіберілгенін білген, алайда клиенті құжаттарды

тексеріп, қарауды тапсырған. Талапкер құнды құжаттардағы мәліметтер-

ді адвокаттардың пайдалануына уақытша сот тыйымын салуды сұрады.

Browne-Wilkinson V-C құжатты алған кезде жауапкердің мәлімет статусы

жөнінде білмегені оны ақтай алмайды, алынған мәліметті әрі қарай пай-

далану орынсыз болатын деген негізде сот тыйымын бекітті.

(ііі) Мәліметті алушының жауапкершілігін бекіту үшін нақты қандай «бі-

лім» стандарты талап етілетіні әлі күнге дейін толық анықталмаған. Бұл

Gurry (2012), [7.104]; J. Stuckey, ‘The Liability of Innocent Third Parties Implicated in Another’s

Breach of Condence’ (1981) 4 UNSWLJ 73; S. Ricketson, ‘Condential Information: A New Proprietary

Interest?’ (1977–78) 11 Melb U L Rev 223, 244–5.

Үшінші тарап ақпаратқа белсенді түрде ұмтылса, онда олар келісімшартты бұза отырып, құқық-

бұзушылық жасаған болады: қараңыз British Industrial Plastics v. Ferguson [1940] 1 All ER 479.

Attorney-General v. Guardian Newspapers (No. 2) [1990] AC 109, 260 (Lord Keith), 268 (Lord Griths).

Stephenson Jordan & Harrison v. MacDonald & Evans (1951) 68 RPC 190, (1952) 69 RPC

10; Hoechst v. Chemiculture [1993] FSR 270; Cadbury Schweppes v. FBI Foods [2000] FSR 491 (SCC),

504; Vestergaard Frandsens A/s v. Bestnet Europe Ltd [2013] 1 WLR 1556, [25]; cf. Fractionated Cane

Technology v. Ruiz-Avila (1988) 7 Qd R 610.

[1988] FSR 232.

461

ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ МІНДЕТТЕМЕСІ

«субъективті білім» және «объективті білім» деген атаумен ажыратыла-

тын сынды. «Субъективті білім» деп саналы тұлға мәліметтің құпиялығын

білген немесе шындыққа көз жұма қараған, «объективті білім» тұлға мә-

ліметтің құпиялығын білетін немесе құрметпен қарайтын жағдайларда

туындайды.

Campbell ісінде Лордтар палатасы «конструктивті» хабар-

лама жеткілікті болғанын мойындаған сияқты.

Vestergaard v. Bestnet ше-

шімінде

лорд Ньюбергер мәлімет алушы мәліметтің құпиялығы (білім/

хабарлама) туралы білді немесе құрметпен қарауға тиіс деген жағдайды

ескерді. Оған қоса, тұлға әділ коммерциялық тәжірибеге қайшы келетін

мәліметті алған, пайдаланған жағдайда, сондай-ақ құпияның жария бол-

ғанын немесе құпиялық құқығының бұзылғанын «немқұрайды қараған-

дықтан білмеген» жағдайда халықаралық стандарттар жауапкершіліктің

болуын талап етеді.

(iv) Соттар сот тыйымын сала алуы мүмкін, бірақ құпия мәліметті адал жол-

мен сатып алушының шығынын өтеп бере алмайды.

Valeo Vision Société

Anonyme v. Flexible Lamps ісінде

компания Valeo автомобиль фарлары-

ның дизайнын жасап шығарған және сол дизайн детальдарын М-ға та-

ныстырған. Ал М. болса ол мәліметті сондай фар жасаушы компаниямен

(жауапкер) бөліскен. Valeo компаниясы жауапкерді құпияны жария етті

деген айыппен сотқа берген. Судья Алдоус «мәлімет құпия болды және

адал жолмен сатып алушыға қарамастан, жауапкер құпия міндеттеме тала-

бы бойынша жауапқа тартылады» деген шешім шығарды. Сондай-ақ судья

Алдоус сот тыйымына қатысты міндеттер мен компенсация өндіру міндет-

темесі арасын ажыратып берді. Судья Алдоустың айтуынша, сот тыйымын

салу қажет екенін анықтауда шығынды өндіріп алу үшін жауапкердің ар-

ожданына әсер етуге тиіс адал жолмен сатып алушы ережесі тым тар бол-

ды. Ал, шын мәнінде, жауапкердің өзі пайдаланған мәлімет талапкердің

меншігі екенін білгенін, бірақ ол мәліметті талапкердің келісімінсіз пайда-

ланбау керек екенін білмегенін дәлелдеу талапкер үшін қиынға соқты.

4. БӨГДЕ АДАМДАР

Тұлға құпия мәліметтің иесі мен сол мәліметке құпиялық жауапкершілігі бар

адамға ескертпей-ақ, мәлімет құпиялығына қол жеткізуі ықтимал.

Мысалы,

Апелляция соты Thomas v. Pearce [2000] FSR 718 ісінде субъективті жол (немесе әділетсіз тест)

ұсынды. Personal Management Solutions v. Brakes Bros [2014] EWHC 3495 (QB), [176] соңын ала Primary

Group v. RBS [2014] RPC 26, [223]–[224] ісінде судья Арнольд бұл заңға өзгерістер енгізілгеннен кейін,

оның дұрыс заң болмайтынын айтты.

Campbell v. Mirror Group Newspapers [2004] AC 457, [44] (Lord Homann); P. Stanley, The Law of

Condentiality: A Restatement (2008), 27–30; Gurry (2012), [7.110].

[2013] 1 WLR 1556, [26] (Lord Neuberger) (Мәлімет алмайтын тұлғаның жауапкершілігін анықтау-

да «соқыр (тұмшаланған)» білімді айта отырып).

Қараңыз: TRIPS, Art. 39.

Wheatley v. Bell [1984] FSR 16.

[1995] RPC 205.

Сонда, 226.

G. Wei, ‘Surreptitious Takings of Condential Information’ (1992) 12 Legal Studies 302; M. Richardson,

‘Breach of Condence, Surreptitiously or Accidentally Obtained Information and Privacy: Theory Versus

Law’ (1994) 19 Melb U L Rev 673.

462

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

құпия құжаттарды ұры алып кетуі немесе көшеде кездейсоқ адам тауып алуы да

мүмкін. Тіпті кейбір жағдайларда тараптар арасында қарым-қатынас болмаса

да, құпияны сақтау міндеттемелері туындайды.

Таяу уақытқа дейін «Бөгде адам құпияны сақтауға міндетті ме (міндетті бол-

са, қандай жағдайда)?» деген мәселе прецедентті құқық нормативтерінде анық-

талмай келді. Лордтар палатасы Douglas v. Hello! ісін

қарағанда, осы мәселені

түсіндірді. Осы уақытқа дейін құпия мәліметті алған бөгде адамға сол құпияны

сақтау міндеттемесі қандай жағдайда жүктеледі дегенге қатысты екі түрлі пікір

болған. Біріншісі, мәліметті алған кездегі бөгде адамның әрекетіне қатысты болды.

Мұнда соттар «бөгде адам заңсыз жолмен әрекет еткен бе» деген мәселеге назар

аударады. Екіншісі, «бөгде адам мәлімет құпия екенін білді ме» дегенді қарады.

Байқауымызша, соттар «мәліметті алушы талапкер тараппен ешқандай қарым-

қатынасы болмаса да және мәліметке заң аясында қол жеткізген болса да, олар

құпия міндеттемені сақтауға тиіс» деген шешім шығарады. Білім мен әділетсүй-

гіштікке негізделген осы соңғы әдісті лордтар Douglas v. Hello! ісінде қабылдады.

4.1. МӘЛІМЕТТІ АЛУ ЖОЛЫ

Бұған дейінгі істерде соттар мәліметті алған тұлғаның әрекетіне мән берген

болатын. Дәлірек айтқанда, сот бөгде адамның әрекетін басты назарға алған:

әрекеті заңсыз болса, жауапқа тартылады, ал заң аясында болса, онда жауап-

қа тартылмайды. Бұл айырмашылықты телефонмен болған екі әңгімені тың-

дау, сараптау нәтижесін көрсету арқылы ажыратуға болады. Олар: Malone v.

Commissioner of Metropolitan Police ісі

және Francome v. Mirror Group Newspapers.

ісі.

Бірінші істе полиция телефон әңгімесін жазып алған болатын. Нәтижесінде

талапкердің жоғалған заттарын іздестіру бойынша іс қозғады. Талапкер құпияны

бұзу талабымен полицияға арыз түсірді. Сот «полицияға құпияны сақтау мін-

деттемесі жүктелмеген» деген қорытындыға келді.

Ал Francome ісінде Jockey

Club ережесінің бұзылуын тексеруші жеке детектив (полиция емес) шабандоз-

дың телефонмен болған әңгімесін заңсыз жазып алған. Шабандоз мәлімет тарап

кетпеуі үшін оны жария етуге уақытша тыйым салуды сұрады. Апелляция соты

Malone ісін атап өтіп, мұнда күрделі мәселе туындап тұрғанын айтты. Лорд-судья

Фокс «Malone жеке тұлғаның құқығына қол сұғатындай оның телефон әңгімесін

емес, рұқсат етілген телефон әңгімесін тыңдағанын» мәлімдеді.

Francome және Malone ісіндегі екі түрлі шешімнің шығуы мәліметке заң ая-

сында қол жеткізген және құпия міндеттеме артпайтын тұлғаның әрекеті мен

мәліметті заңсыз алған және сенім міндетіне жауапты тұлға әрекеті арасындағы

айырмашылықта жатқан сияқты.

4.2. БӨГДЕ АДАМНЫҢ БІЛІМІ

Алайда екінші істегі жағдайда жауапкершілік «мәліметтің құпия екенін бөгде

адам білген бе» деген басқа негізді назарда ұстаған сыңайлы. Attorney-General v.

Guardian (№2) ісінде лорд Гофф былай деді:

[2008] 1 AC 1.

[1979] Ch 344.

[1984] 1 WLR 892.

Malone v. MPC [1979] Ch 344, 376.

463

ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ МІНДЕТТЕМЕСІ

«Мен жалпыға ортақ негізгі принциптерден бастаймын (әрі мұны үзілді-кесіл-

ді пікір деп санауға ниетті емеспін): Тұлға мәліметтің құпия екенін оған мәлімет

құпиялығы айтылған кезде я хабардар болған жағдайларда біледі. Оған басқа

адамдарға мәліметті таратуға кедергі жасалуға тиіс барлық жағдайлардың ал-

дында тұлға мәліметтің құпия екенін білген болуы керек. Соған сай, құпия мәлі-

мет міндеттемесі де пайда болады. Мұғалімінің құпия мәліметін аудиториядағы

ауа желдеткіші терезеден ұшырып жіберіп, ол көшеге түссе немесе әлдебір құпия

құжат, мысалы, жеке күнделік қоғамдық орында сөмкеден түсіп қалып және оны

өтіп бара жатқан басқа бір адам алып кететіні сияқты, жауапкершілік туындайтын

түрлі жағдайларды айта аламын.

Лорд Гофф бұл жерде мәселе бөгде адамның заңсыз әрекет етуінде емес,

оның мәліметтің жеке немесе құпия екенін білуінде екенін айтады. «Адамның

кездейсоқ назар салып қарап тұрған нәрсесі құпия екенін білдіретін қандай

да бір нышан бар ма?» деген сұрақ туады.

Судья КК Манн Shelley Films v. Rex

Features ісінде

«Frankenstein атты фильм түсірілімінен суреттерді жария ету

арқылы құпияны бұзу әрекетіне барды ма?» деген күрделі мәселені қарады.

Суреттерді бөгде бір адам фильм түсірілімі жүріп жатқан жерден рұқсатсыз тү-

сірген болатын. Судья фотографтың киностудияға кіре берістегі «ешқандай фото

түсірілмесін, барлық фото/видео материалдар тәркіленеді» және «рұқсат етіл-

ген адамдар ғана қолданады» деген белгіні көрген болуы керек деп ұйғарды.

Талапкердің мәліметті құпия деп тұрғанын фотограф осыдан аңғарса болатын

еді. Сот бұл жерде заңсыздыққа басымдық бергеннен гөрі, жауапкердің білімін

анықтаушы ретінде қарады.

Douglas v. Hello! ісіндегі Лордтар палатасының бірауыздан жасаған шешімі

бөгде адам құпияны сақтау міндеттемесін орындауға тиіс болған дегенді көрсе-

теді. Hello! компаниясы Catherine Zeta-Jones/Michael Douglas жұбының үйлену

тойының суреттерін алған. Ол суреттерді сол тойға шақырусыз барған папарац-

ци фотограф Торп (Mr Thorpe) түсірген болатын. Дегенмен Hello! компаниясы

да, фотограф та түрлі ақпарат көздерінен жұбайлардың үйлену тойының мате-

риалдары құпия мәліметке жататынын білуге тиіс еді (OK! жұлдыздар журналы

тойдың фотоларын эксклюзив ретінде жарияламақ болған). Судья Линдсейдің

сараптамасын мақұлдай отырып, лорд Хоффман Hello! компаниясына құпия-

лықты сақтау міндетті болғандай, фотограф Торп та құпияның құқықтық мін-

деттерін сақтауы керек болған дегенге күмән келтірмеді (онымен лорд Браун

мен баронесса Хейл де келісті). Douglas және Zeta-Jones жұбы бұл даудың ше-

шімін нақтылай түсті. Үйлену тойында рұқсат етілмеген суреттер түсірілмеуі ке-

рек және шақырылмағандар мен олар түсірген фотоларды өшіру қажет екенін

айтты. Судья Линдсей ұсынған негіздемемен Лордтар палатасы «фотограф Торп

заңсыз әрекет жасағаны үшін деп емес, мәліметтің құпия екенін біле тұрып, қа-

дам жасағаны үшін құқықтық жауапкершіліке тартылады» деп шешті. Ал Hello!

[1990] AC 109, 281–2. Бірақ салыстырыңыз: C. Hunt, ‘Rethinking Surreptitious Takings in the Law of

Condence’ [2011] IPQ 66 («Бірдей әділетті міндеттемелер берілмес үшін білім жеткілікті түрде бірдей

болмауы керек» деген уәжді алға тарта отырып).

M. Richardson, ‘Breach of Condence, Surreptitiously or Accidentally Obtained Information and

Privacy: Theory Versus Law’ (1994) 19 Melb U L Rev 673, 699.

Shelley Films v. Rex Features [1994] EMLR 134.

464

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

компаниясына қатысты судья Линдсей үйлену кешінің иелері мен OK! компа-

ниясы арасында эксклюзивті келісім болғанын біле отырып, қисынсыз әрекетке

барғаны үшін ол өз имиджіне, «ар-намысына» кір келтірді және адал, позитивті

әрекет жасамады деп түсіндірді.

Tchenguiz v. Imerman ісінде

мәселе одан әрі ушықты. Бұл істе Вивиан

Имерманның өзінің қаржы есептерін алуға арналған серверін кәсіпкер Ченгуиз

пайдаланған. Ченгуиз ол мәліметтерді өзінің қарындасы Лиза Имерманға бер-

мекші болды. Лиза Имерман оны өзінің ажырасу процесіне пайдаланғысы кел-

ген. Вивиан Имерман материалды қолдануға кедергі жасау үшін сотқа шағым

түсірді. Лорд Ньюбергер MR құпия құқық істерінің тарихи түбін терең саралай

отырып, мынадай қорытынды жасады:

«Талапкердің құпия деп таныған жеке мәліметін жауапкер кездейсоқ, бірақ

рұқсатсыз пайдаланғанда, оған құпия міндеттемені сақтауға тиіс болған болса,

онда осындай мәліметті алуға рұқсатсыз және қасақана әрекет жасаған жауапкер

де сөзсіз құпия міндеттеме құқығы бойынша жауапқа тартылуға тиіс».

4.2.1. Шифрланған мәліметті кері ашу

Бөгде адамның жауапкершілігіндегі бұл өзгерістер қайта жасау әрекеттерін-

дегі құпияны бұзудың ықтимал жауапкершілігіне байланысты маңызды мәселе-

лерді көтереді. Тұлға мәліметті өнімді қайта бұзу арқылы алған болса (немесе

компьютер бағдарламасының шифрын ашу), ол адам алған мәліметін құпия

екенін білуі (мойындауы) қажет пе? Қайта бұзу арқылы алынған өнім еркін қол-

жетімді болатын сауда орындарында прецедентті құқық ол сұраққа «жоқ» деп

жауап береді.

Mars v. Teknowledge ісінде

талапкер шифрлы мәліметі бар тиын қабылдағыш

машинаны сатып алушы адам сол мәліметтің статусына қарай құпия міндетте-

мені орындауға жауапты еді деп шағымданды. Судья Джейкоб осы адамның ісін

қарай отырып, машина ішіндегі мәлімет құпия емес деген уәж айтты. Анығында,

ол былай деді:

«Шифрлау фактісі мәліметті құпия мәліметке айналдырады немесе кодтал-

ған шифрды ашқан адам құпия мәліметті алған болып есептеледі дегенді тү-

сінбеймін. Мәлімет иесі мәліметтің құпиялығы сақталғанын қалағанын түсінеді,

бары – осы».

Mars шешімі талапкердің өз көлігінің демобилизаторына қолданған алго-

ритмдерді ашатын ғылыми мақаланың жариялануынан болатын қауіпке қатыс-

ты Volkswagen v. Flavio Garcia ісіне

қарама-қарсы болуы мүмкін. Жауапкерлер

криптограф (шифрды ашушы) болған. Олар болгариялық интернет-ресурстан

Tango Programmer деген атпен белгілі чиптегі алгоритмді кері оқып, ашып алған.

Уақытша сот тыйымын салуға сұрау салған сотқа «талапкердің сот барысында

[2008] 1 AC 1, 46–7, [113]–[115] (Lord Homann). Қараңыз: Gurry (2012), [7.94].

[2011] Fam 116.

Сол жерде, [67].

[2000] FSR 138, бұрын талқыланған.

Сонда, 150. Қараңыз: T. Aplin, ‘Reverse Engineering and Commercial Secrets’ (2013) CLP 1.

Volkswagen Aktiengesellschaft v. Flavio D Garcia and ors [2014] FSR 12.

465

ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ МІНДЕТТЕМЕСІ

жеңіске жету ықтималдығы жеткілікті ме» дегенді анықтауына тура келді. Мұнда

«жауапкерлер құпияны сақтау міндеттемесі бойынша жауапқа тартыла ма»

деген мәселе басты нысанға алынды. Сот мынадай шешім шығарды: Tango

Programmer яғни алгоритм заңды ресурстардан алынбаған (талапкердің Порше

автомобильдерінің бірі сияқты) және оның «шығу тегі анық күмәнді».

Сот са-

тушының Tango Programmer «қылмысқа итермелеуі мүмкін» екенін білген деген

тұжырымды сайттан байқаған. Жауапкердің «білгендігі» мен мойындауына қа-

рай, олар құпия жауапкершілікті сақтауға міндетті болды.

Бұл екі істі мәліметтің түпнұсқасына қарай ажыратуға болады. Mars ісінде мә-

лімет заң аясында сол мәлімет иесінен алынған, ал Volkswagen ісінде мәлімет

үшінші тараптан алынған. Алайда бұл негізгі мәселені шешпейді, атап айтқанда,

құпиялықты анықтау үшін қолданылатын қарапайым білу/ескертпеге қанша-

лықты сай келетіні көрсетілмеген. Қарапайым тілмен айтқанда, шифрлау әрекеті

мәліметтің құпия екенін білдіреді. Бұл мәліметті алмақ болған кез келген адамға

анық.

Кез келген шифрлау негізгі ережеден тыс жағдай болып есептеледі не-

месе заңды жолмен алынған өнімді кері жасауға позитивті құқық сияқты тиімді

әдіс ұсынамыз. Алайда мұндай құқықтың аясы келісімшарт немесе техникалық

норматив өлшемдері сияқты құралдармен шектеліп қалуы мүмкін.

Біз ұсынып

отырған тиімді әдіс Коммерциялық құпия директивасы негізінде жасалған.

4.3. МІНДЕТТЕМЕ КІМГЕ ЖҮКТЕЛЕДІ?

Douglas v. Hello! ісіндегі тағы бір маңызды мәселенің бірі «міндеттеме кімге

жүктелген» деген сауал төңірегінде өрбіді.

Бұл сұрақ Hello! v. OK! компания-

сы апелляция берген кезде туындады. Апелляция сотындағы Адам құқықтары

жөніндегі Еуропа конвенциясының 8-бабына сай, Дуглас пен Зета-Джонс өзінің

жеңісіне қанағаттанды. Сот Дуглас пен Зета-Джонсқа жүктелген қандай да бір

құпияны сақтау міндеттемесі мен олардың OK! компаниясымен жасаған келісім-

шарты сол міндеттемелердің пайдасын (табысын) тасымалдауға кепілдік бере

алмағанын айтқан. Расында, лорд Филипс MR құпияны сақтау міндеттемесінің

табысы берілмейді деп кесіп айтты. Апелляцияда «фотограф Торп пен Hello!

компаниясына жүктелген міндеттеме OK! компаниясына артыла ма» деген ше-

шуші мәселе болды.

Лорд Хоффманның түсіндірмесі нақты әрі анық болмаса

да, оның ойын басым көпшілік қолдады. Хоффман мынадай ойымен бөлісті:

«OK! компаниясы үйлену тойы қонақтарының сол тойға қатысты кез келген

фотографиясындағы құпия міндеттеменің пайдасына 1 млн фунт стерлинг төле-

генін естен шығармауымыз керек... Міндеттеме пайдасын көрмеуі керек дегенге

саяси немесе концептуалды себеп болмайынша, олар неге орындауға құқылы

емес екенін түсіне алар емеспін».

Сонда, [38].

Қараңыз: T. Aplin ‘Reverse Engineering and Commercial Secrets’ (2013) 66 CLP 341, 358.

13-тарау, 4-бөлімді қараңыз.

The Trade Secrets Dir. (2016/943/EU), Art. 3(1)(b); 16-декларативті бөлім заңды түрде сатып алған

тауарға кері инжиниринг жасауға рұқсат берілуі керек екенін айтады, алайда оны сатып алғандағы

келісімшартта басқаша көрсетілмеген болуға тиіс.

Кеңірек түсініктеме алу үшін қараңыз: Gurry (2012), ch. 8.

[2008] 1 AC 1, 47, [117].

466

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

Лорд Хоффман пайымының қисынсыз тұсы бар. Ол – Дуглас пен Зета

Джонстағыдай емес, OK! компаниясына жүктелуге тиіс міндеттеменің нақты

нормативті механизмдері түсініксіз күйде қалуы. Құпия мәліметке ие кез келген

лицензиат сол мәліметті қолданушы адамның үстінен мәліметтің құпиялық құ-

қығын бұзғаны үшін сотқа талап-арыз түсіре алады (құқықбұзушы адам лицен-

зия немесе ортақ келісім бар екенін білген жағдайда). Алайда, бір қызығы, лорд

Уолкер осы құпияны бұзу тармағында құпия мәліметтің лицензиатының құқығы

Интеллектуалдық меншік құқығының басқа лицензиаттарына қарағанда, тиімді-

рек позицияда болатынын дұрыс байқаған.

5. ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР

Бұған дейін айтып өткеніміздей, жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы

құпияны бұзу әрекетіне қатысты арнайы ескертпелер бар. Өйткені жұмысшыға

жұмыс істеу кезінде және жұмыстан кеткен уақытында түрлі міндеттемелер қо-

йылып жатады. Біз соның әрқайсысын жеке-жеке қарастыратын боламыз.

5.1. ҚЫЗМЕТ БАРЫСЫНДА

5.1.1. Қызмет барысында жүктелетін міндеттемелер

Көбіне еңбек келісімшартында жұмыс берушінің қызметкерге жүктеген құ-

пияны сақтау міндеттемелерінің сипаты мен көлемі арнайы тармақшаларда

қаралады. Қызмет барысы кезіндегі жағдайда сот еңбек шартында көрсетілген

талаптарға сүйеніп, шешім шығаратын болады.

Жұмысшыға берілген құпия

міндеттемелерді нұсқайтын кез келген шарттар еңбек шартының негізгі ереже-

сімен реттеледі.

5.1.2. Қызмет барысындағы ұйғарынды (Implied) міндеттемелер

Еңбек шартында қызметкердің құпияны сақтау міндеттемелерін орындау ту-

ралы нақты тармақтар көрсетілмеуі мүмкін, алайда бұл қызметкердің аталған

міндеттемеге мүлде қатысы жоқ дегенді білдірмейді. Bents Brewery v. Hogan ісін-

де судья Линскей атап өткендей:

«Менің пікірім бойынша жұмысшы жұмыс барысында және қызметі аяқтал-

ған соң, өзіне жүктелген құпия мәліметті ашпау үшін жұмыс берушінің алдында

жауапты болады. Бұл орын алып отырған міндеттемелерге бірнеше сот, түрлі жағ-

дайларда, тиісінше, әр алуан шешімдер берген... Қандай шешім болса да, менің

ойымша қызметкер мұндай құпия мәліметтерді жария етпеуге міндетті. Мұндай

міндеттемелер қызмет көрсету шартындағы ұйғарынды шарттардан туындайды».

Ескеріңіз, the Public Interest Disclosure Act 1998, s. 1, the Employment Rights Act 1996, s. 43J

енгізу (жұмысшының қорғалған жария етуіне кедергі келтіретіндіктен, келісімшарт жарамсыз деп

саналады). Бірақ бұл қорғаудың нәтижесі «үздік жағдайда» болғаны айтылады: қараңыз: J. Ashton,

‘15 Years of Whistleblowing Protection under the Public Interest Disclosure Act 1998: Are We Still Shooting

the Messenger’ (2015) ILJ 29, 50. Осындай нақты міндеттемелердің квалификациясын қарау үшін

қараңыз: Gurry (2012), ch. 11.

[1945] 2 All ER 570.

467

ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ МІНДЕТТЕМЕСІ

Осыған ұқсас, соттар жұмыс берушінің алдында қызметкерлер ниеттестік

міндеттемелері болатынын айтады.

Бұл ниеттестік (fidelity/loyalty) міндеттер

қызметкерді мәліметті жария етуден, құжаттарды көшіріп алудан және өзінің

жұмыс берушісімен бәсекелес болудың алдын алады.

Басшы қызметтегі жұмысшылар жұмыс берушінің алдында фидуциар мін-

деттерді арқалайтындықтан, соттар көбіне оларға аса жауапты міндеттерді қо-

йып жатады.

Директорлар мен басқа да жоғары позициядағы қызметкерлерге

автоматты түрде фидуциар міндеттер жүктеледі.

Фидуциар міндет дегеніміз –

«бір адамға мақсатты түрде берілетін немесе эксклюзив сенімде» өзінің жеке

мүддесіне емес, жұмыс берушінің мүддесіне қызмет жасау әрекеті. Ниеттестік

міндеттемесінде адалдық міндеттер аса күрделі емес, кем дегенде, «басқалар-

дың мүддесін ескереді».

5.2. ҚЫЗМЕТТЕН КЕТКЕННЕН КЕЙІНГІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР

Еңбек шарты тоқтатылған кезде түрлі әрекеттер қолданылады.

Бір жағынан,

жұмыс беруші қызметкерін (бұрынғы) жұмыс істеп жүрген кезде жинаған мәлі-

меттерін басқа жерде пайдалануына бақылау жасап отыруды қалайды. Екінші

жағынан, жұмыс берушінің жұмыстан кеткен қызметкерінің сол салада қайта

жұмыс жасауына шектеу қоюы әділетсіз болады деген уәжге қарсы келіп тұр.

Жұмыс беруші қызметкерінің жұмыс барысында жинаған жалпы машықтары

мен тәжірибесін ғана бақылап отыра алатын болса, онда осы екі тарапқа да

тиімді болар еді. Жұмыс беруші еңбек шартын тоқтатқан жағдайда құпиялық

міндеттемелерінің әрі қарай сақталу-сақталмауы анық емес.

5.2.1. Қызметтен кеткеннен кейінгі нақты міндеттемелер:

еңбек шартының шектелуі

Жұмыс берушінің коммерциялық құпиясын ашпау жөніндегі арнайы мін-

деттемелері көп жағдайда орындалмай қалып жатады, ол үшін оған бұрынғы

қызметкерінің не істеп жүргеніне мұқият бақылау жасау қажет болады:

ком-

панияның тұтастай материалын бір ғана флешкаға (USB) салып, алып кету – жиі

кездесетін күрделі челлендж. Көбіне жұмыс берушілер өз құқығын қорғап қалу

үшін еңбек шартына «шектеулі келісім» деген тармақша қосады. Демек, қызмет-

кер жұмыстан кеткен соң, белгілі бір уақыт аралығында аталған салада жұмыс

істей алмайтын болады. Мұндай шарттың маңыздылығын айта отырып, құқық

Robb v. Green [1895] 2 QB 315, 320; Thomas Marshall v. Guinle [1979] 1 Ch 227.

Hivac v. Park Royal Scientic Instruments [1946] Ch 169.

Balston v. Headline Filters [1990] FSR 385; Helmut Integrated Systems Ltd v. Tunnard [2007] IRLR

126; Crowson Fabrics Ltd v. Rider [2007] FSR 17 [77]–[85].

Item Software (UK) Ltd v. Fassahi [200] 5] ICR 450, [41]; Balston Ltd v. Headline Filters Ltd [1990] FSR

385, [89] (Falconer J); Tullett Prebon plc v. BGC Brokers LP and ors [2010] EWHC 484 (QB), [66] (Jack J).

University of Nottingham v. Fishel [2000] ICR 1462, 1492 (Elias J); Helmet Integrated Systems Ltd v.

Tunnard [2007] FSR (16) 437, 448, [36] (Moses LJ).

Vestergaard Frandsens A/s v. Bestnet Europe Ltd [2013] 1 WLR 1556, [44] (лорд Ньюбергер)

(Бұрынғы жұмыс берушісімен әділетті бәсекеге түскен бұрынғы жұмысшының әлеуметтік бағасын

алға тарта отырып).

Қараңыз: Campbell v. Frisbee [2002] EMLR 31; Rock Refrigerator Ltd v. Jones [1977] 1 All ER 1;

General Billposting Co. Ltd v. Atkinson [1909] AC 118.

Littlewoods Organisation v. Harris [1978] 1 All ER 1026.

468

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

нормативтері қызметкердің жұмыс орнында жинаған тәжірибесі мен білімін,

жеке машықтарын басқа жұмыс орнында еркін қолдануға құқылы болуы керек

екенін де алға тартады.

Соттар бұл даулы сұрақты еңбекті шектеу доктринасы

арқылы реттеуге тырысты.

Ең қызығы, егер жұмыс берушінің мүддесін қорғау-

ға тиіс міндеттемелер сырт қалса, олардың шектеулі шарт қадамы да жарамай

қалады.

Дәлірек айтқанда, сауданы шектеу тармағы белгілі бір уақыт аралығы

мен географиялық орынға және сол сала аясында

(рөлі мен еңбек секторына

қарай) ғана орындалуға жатады.

Бұл доктринаның жұмысын Mont v. Mills ісінен

көруге болады. Осы мысалда

жауапкер қағаз өндіретін фирмада 20 жыл бойына жұмыс істеп келген. Ол талап-

кер фирмадан жұмыстан босау туралы келісімшартқа қол қойып, ауқымды сома-

да өтемақы алған. Келісімшартта жауапкердің жұмыстан шыққан соң, бір жылға

дейін қағаз өндіретін басқа фирмаға жұмысқа тұрмайтыны жөнінде жазылған.

Жауапкер уәдесін бұзып, бәсекелес компанияның бірлескен басқарушы дирек-

торы ретінде қызметке кірісіп кетті. Ал талапкер оның үстінен сотқа арыз түсірді.

Апелляция соты «талапкер мен жауапкер арасында жасалған келісімшарт еңбекті

әділетсіз шектеу деп танып, оны жарамсыз» деген шешім шығарды. Өйткені ол

шартта белгілі бір географиялық орын мен уақыт аралығы және әрекет ерекше-

лігі нақты көрсетілмеген болатын. Жұмыс беруші үшін шектеу тармақтарының

маңызы шамалы болғандықтан, оны негізге алмады.

Лорд-судья Саймон Броун

компанияның бұрынғы қызметкеріне берген төлемі келісімшарттың күшін жоюға

әсер етпегенін атап өтті. Заң барлық адамның табыс табуын қамтамасыз етуді ғана

қарастырмайды. Сол саясатты ғана көздеген болса, онда жұмыс берушілерге құ-

қық ондай шектеулерді сатып алуға рұқсат берген болар еді. Лорд-судья Саймон

Броун «мемлекеттік саясат бәсекедегі қоғамдық мүдде мен қызметкердің машық-

тарының әділ қолданылуын құрметтейтінін» мәлімдеді.

Garden leave. Қызметкердің жұмыс берушінің алдындағы міндеті оның жұ-

мыс істейтін-істемейтінімен ажыратылады.

Компания өз қызметкерінің басқа

ұқсас жұмысқа тұруын қаламаса, онда жұмысқа шықпаса да, сол қызметкерін

қамтамасыз етіп, ұстай тұру ең тиімді механизм болады.

Ол көбінесе қызмет-

керді «бақша демалысына» (garden leave) жіберу арқылы жасалады. Бұл кезде

Herbert Morris v. Saxelby [1916] AC 688; Attwood v. Lamont [1920] 3 KB 571. Бұл принциптердің

қарқынды кең қолдануын қарау үшін қараңыз: Force India Formula One Team v. 1 Malaysia Racing Team

[2012] EWHC 616 (Ch), бірақ лорд-судья Левисон апелляцияға бере отырып, талқыланып отырған

мәселеге қатысты қолда бардың ешқайсысын қарастырмағанына назар аударыңыз. [2013] RPC 36,

[61]; қараңыз: PCCW-HKT Telephone v. Aiken [2009] HKCFA 11 «Адамдардың өз жұмысын ауыстыру

мен өздерінің білімі мен тәжірибесін толықтай пайдалануына еркіндік беруде қоғамдық мүдде

жатыр» дегенді лорд Хоффман айтқан еді (Гонконг Апелляция сотында судья боп отырған кезінде).

12-тарау, 2.2-бөлімді қараңыз.

Негізгі ұсыныс мынадан туындайды Nordenfelt v. Maxim Nordenfelt [1894] AC 535.

Herbert Morris [1916] AC 688; cf. Attorney-General v. Blake [2000] 3 WLR 625, 647.

Commercial Plastics v. Vincent [1964] 3 All ER 546; Lansing Linde v. Kerr [1991] 1 All ER 418, 426.

Technograph Printed Circuits Ltd v. Chalwyn [1967] FSR 307; Commercial Plastics Ltd v. Vincent

[1964] 3 All ER 546.

[1993] FSR 577. Қараңыз: Thomas v. Farr [2007] ICR 932.

Mont v. Mills [1993] FSR 577, 585; Lansing Linde [1991] 1 All ER 418, 429.

Mont v. Mills [1993] FSR 577, 587.

Кейбір істерде жұмыс берушіні қызметкердің келісімшарттағы қасақана құқық бұзуын қабыл-

дамауға үгіттеу: Thomas Marshall [1979] 1 Ch 227 (Megarry V-C).

Balston v. Headline Filters [1990] FSR 385, 416.

469

ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ МІНДЕТТЕМЕСІ

қызметкерге белгілі бір уақыт аралығында ақы төленіп отырады және одан

жұмысқа күнделікті келу, әдеттегі жұмыс міндеттерін орындау талап етілмейді.

«Жасыл демалыс» шарты жұмыстан кеткеннен кейінгі шарттар сияқты, еңбек-

ті тоқтату доктринасымен қаралмайды, керісінше, құқықтық күші сақталады.

Тіпті сонда да «бұл шартты қандай құқықтық құрал қамтамасыз етеді» деген

сауал бар.

Қызметкерден 20 апталық хабарлама беру талап етілген GFI Group

v. Egglestone ісінде

қызметкер жұмыстан кету жайында ескерткен соң, сот оған

үш айға дейін бәсекелес компанияда жұмыс істеуге тыйым салу туралы қаулы

шығарды. Сотқа тараптар арасындағы жасалған өзара келісімшарт (керісінше,

жұмыс берушімен емес) пен қызметкердің жоғары жалақысы әсер етті. Сот

қызметкердің өз тәжірибесін жүзеге асыруын мақұлдаса да, егер ол талаптарды

орындамай жұмыс берушіге зиян келтіретін болса, «бақша демалысы» шарты

күшіне енетін болады. Сондай-ақ сот жұмыс беруші «бақша демалысы» шарты

мен шектеу шартын да қатар қолдана алуын ұсынды. Алайда шектеу шартының

шынайылығын анықтау кезінде де «бақша демалысы» шарты ескеріледі.

5.2.2. Жұмыстан кеткеннен кейінгі ұйғарынды міндеттемелер

Еңбек келісімшартында құпияны сақтау міндеттемелері нақты көрсетілмеген

жағдайда, сот бұрынғы қызметкердің жұмыс істеген уақытында жинаған тәжіри-

бесін қолдануына белгілі бір шектеу қоюды ұйғаруы мүмкін. Әдеттегі бизнесте

ұйғарынды міндеттемелер алдымен сауда құпияларын қолдануды шектеуді не-

гізге алады.

Бұрынғы жұмысшының позициясына қатысты классикалық мысалды Faccenda

Chicken v. Fowler ісінен

кездестіреміз. Бұл істе мұздатқышы бар көліктен жаңа

сойылған тауық етінің өнімдерін сатушы талапкер бәсекелес болған өзінің бұ-

рынғы қызметкерінің жұмысына кедергі жасауға әрекеттенді. Талапкер бұрын-

ғы қызметкерін өз тұтынушылары, бағалар, өнім саудасы мен басқа да құпия

мәліметтерді қолданып жүр деп айыптады. Бұрынғы қызметкердің келісімшар-

тында ешқандай шектеу ережелері болмағандықтан, Апелляция соты жұмыс-

тан босағаннан кейінгі көзделетін міндеттерді қарауға кезек берді. Нәтижесінде

Апелляция соты «бұрынғы қызметкер «сауда құпиясы» міндеттерін сақтауға

тиіс» деген шешім шығарды. Лорд-судья Страутон анықтағандай, Lansing Linde v.

Kerr ісінде

коммерциялық құпия ұғымын анықтауда қиындықтар бар.

Меніңше, анықтаудың қиындығы мұнда: коммерциялық құпия дегеніміз не,

оның құпия мәліметтен айырмашылығы (бар болса) қандай? [Адвокат] коммер-

циялық құпия дегеніміз егер бәсекелес оны біліп қойса, құпия иесіне айтар-

лықтай зиян келетін болады. Тағы қосымша айтарым, біріншіден, сауда құпиясы

коммерцияда немесе бизнесте қолданылуға тиіс. Екіншіден, иесі оның тарап

кетуін шектеуі қажет немесе қоғамға кең таралып кетуіне рұқсат немесе жол

бермеуге тиіс.

Credit Suisse Asset Management v. Armstrong [1996] ICR 882, 892–4.

[1994] FSR 535.

Credit Suisse v. Armstrong [1996] ICR 882.

Салыстырыңыз: A-G v. Blake [1998] 1 All ER 833 (Құпия қызметте мәліметтің құпиялығы қанша-

лықты өміршең болса, құпия міндеттеменің өміршеңдігі де соншалықты ұзақ болады).

Faccenda Chicken v. Fowler [1987] 1 Ch 117.

[1991] 1 WLR 251, 260.

470

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

Коммерциялық құпия (құпия мәлімет емес) санатына жататындар – химиялық

формулалар,

өңдеудің құпия процестері,

конструкцияның арнайы әдісі мен

дизайндары,

тұтынушылар есімі және олар тұтынатын тауарлар

және басқа да

аса құпия категорияға кіретін мәліметтер (ақпарат).

Faccenda ісінде мәліметтің коммерциялық құпия санатына жататынын анық-

тау кезінде Апелляция соты төрт факторды ескеру қажет екенін айтты:

(i) Жұмыс сипаты. Бұл арқылы сот қызметкердің жұмыс берушісінің «ішкі ісіне»

қаншалықты жақын болғаны сияқты факторларды қарастырады. Өйткені

қатардағы қызметкерге қарағанда, сенімді қызметкерлерге ғана айтыла-

тын мәліметтер коммерциялық құпия санатына жатады.

(ii) Мәліметтің сипаты. Мәлімет қорғалуы үшін ол белгілі бір деңгейде нақ-

тыланған болуы қажет. Жалпыға ортақ бизнес тәсілдері мен тәжірибесі

қорғауға жатпайды.

Мәліметтің техникалық болуы оның сауда құпиясы-

на жататынын білдірмейді деп айтылады. Қызметкер сарапшы немесе ма-

ман болса, онда ол білімі мен тәжірибесін формулалар, қоспалар, химия-

лық процестерге пайдалануы мүмкін.

(iii) Жұмыс берушінің қызметкеріне мәліметтің құпиялығын нұсқауы. Егер

жұмыс беруші мәліметті коммерциялық құпия ретінде арнайы белгілеген

болса, сот қарауы кезінде де құпия болып саналады. Алайда сот «ірі әрі

бюрократиялық компаниялар мен кіші және бейресми компаниялардың

бизнес жүргізу жолдарын қатар қарау» дұрыс болмайтынын алға тарта-

ды.

Шағын бизнес ісін қараған жағдайларда жұмыс беруші мәліметтерді

арнайы құпия ретінде белгілемесе де, оны соттар сауда құпиясы деп қа-

рауы мүмкін.

(iv) Өзіндік тиесілі мәлімет. Сауда құпиясын анықтаудың төртінші факторын-

да мәліметтің басқа мәліметтерден қаншалықты оңай ажыратылатыны

қарастырылады. Мысалы, жұмысшы қандай жұмыс орнына барса да, өзі

ғана еркін пайдаланатын жеке білімі, тәжірибесі болуы мүмкін.

Мұнда тағы бір шешілмей тұрған мәселе бар. «Жұмыстан кеткен қызметкердің

еңбек келісімшартындағы ұйғарынды міндеттемелері сол қызметкер мәліметті

жария етпек болған (жаңа жұмыс орнында қолданғанда емес) жағдайда өзге-

ре ме?» деген сұрақ туындап отыр. Жұмыстан кеткеннен кейінгі коммерциялық

құпияға қатысты міндеттемелерді шектеудің саяси астары еңбек мобильділігін

дамыту мен тәжірибені әлеуметтік пайдаға қолдануға бағытталған. Сондықтан

соттар мәліметті сатушы немесе оны текке жария етуші бұрынғы қызметкерге

аса қамқор бола қоймаса керек.

Amber Size & Chemical Co. v. Menzel [1913] 2 Ch 239.

Herbert Morris [1916] AC 688, 701.

Reid and Sigrist v. Moss and Mechanism (1932) 49 RPC 461.

Lansing Linde v. Kerr [1991] 1 WLR 251; also Decorus v. Penfold [2016] EWHC 1421 (QB), [93]–[94].

Printers & Finishers v. Holloway [1965] RPC 239, 253; Faccenda Chicken [1987] 1 Ch 117, 136.

Lancashire Fire v. S. & A. Lyons [1996] FSR 629, 668; Aveley/Cybervox v. Boman and Sign

Electronic Signal [1975] FSR 139; Searle & Co. v. Celltech [1982] FSR 92.

Ocular Sciences [1997] RPC 289, 385 (Laddie J) (Сот барынша техникалық жұмысшыларға қатаң

шектеулер қоюдан аулақ болуы керек).

Lancashire Fire [1996] FSR 629, 668.

Printers and Finishers v. Holloway [1965] RPC 239.

Faccenda Chicken v. Fowler [1986] 3 WLR 288, 301; United Indigo Chemical Co. Ltd v. Robinson

(1932) 49 RPC 178, 187; Brooks v. Olysager Orms [1998] IRLR 590.

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ

ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ

ШАРАЛАРЫ

1. Кіріспе

2. Құпияны бұзу

3. Қосымша жауапкершілік

4. Құпияны құқықтық қорғау

5. Еуропалық Одақ директивасы

1. КІРІСПЕ

Бұл тарауда құпияны бұзу істерін қарастыруды қорытындылаймыз. Талапкер

құпияны сақтау міндеттемесінің бұзылғанын дәлелдеп көрсетуге тиіс деген

үшінші факторды қарастырғаннан соң, арыз берушінің жауапкершіліктен құтылу

жолындағы қорғану амалдарын талқылаймыз. Соңында ЕО Коммерциялық құ-

пия директивасына тоқталамыз.

2. ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ

Құпияның бұзылғанын дәлелдеуде көрсетілуге тиіс үшінші және соңғы фак-

тор – құпияны сақтау міндеттемесінің бұзылуы.

2.1. МІНДЕТТЕМЕ АЯСЫ

Құпияны сақтау міндеттемесінің бұзылғанын анықтау үшін, біріншіден, мін-

деттеме аясын анықтап алу қажет. Жалпы құпияны сақтау міндеттемелері құпия

мәліметті қолдануға және жария етуге тыйым салады. Логикалық тұрғыдан мә-

ліметті қасақана алу құпияны бұзуға жатпайды деп танылуы мүмкін (ақпаратты

алғанға дейін ешқандай міндеттеме туындамаған жағдайда), алайда Апелляция

соты «іс жүзінде мәліметті әдейі алу құпияны сақтау міндеттемесін жүктейді, тиі-

сінше, міндеттеменің бұзылуына алып келетінін» мәлімдеді.

Құқықты бұзу әрекетінің аясы әлеуетті түрде мәліметті кез келген қолдану

мен жария етуді қамтитын болса, іс жүзінде жеке адамға жүктелетін міндетте-

менің аясы үнемі істің (кейс) фактілеріне байланысты болады. Кей жағдайларда

Tchenguiz v. Imerman [2011] Fam 116 («Талапкер үшін жеке мәлімет болып саналатынын біле

тұрып, оны құпия жолмен алу әрекетінің өзі құпиялықты бұзу болып есептеледі»). Ескертпе, TRIPS,

39-баптағы жариялау, қолдану немесе мәліметті пайдалану Коммерциялық құпия директивасында-

ғыдай (2016/943/EU), Art. 4(1).

472

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

міндеттеме құпия мәліметтің ешбір жағдайда қолданылмауын немесе жария

болмауын көздеуі мүмкін. Тағы бір жағдайларда сенімді тұлға мәліметті шек-

теулі мақсатта немесе белгілі бір уақыт аралығында ғана қолдануы мүмкін.

Міндеттеме аясы қалай анықталатыны маңызды мәселе бола тұра, оған аса на-

зар аударылмаған.

Шамасы, келісімдегі нақты көрсетілген шарттар немесе капиталдағы нақты

міндеттеме нәтижесінде туындайтын міндеттемелер ең қарапайым жағдайлар

болар. Мұндай жағдайлардағы міндеттеме аясы сол жағдайдың түсіндірілуіне

байланысты болады. Міндеттеме келісімшарт ішінде көзделген немесе капитал-

мен бекітілген кездерде оның аясын анықтау оңайға соқпайды. Шамамен, бұл

істерде міндеттеме аясы осы жағдайдағы саналы тұлғаның ұстанымына байла-

нысты болады.

«Шектеулі мақсаттағы тест» деп аталатын салада туындайтын міндеттеме аясы

назар аударуға тұрарлық.

Бұған дейін көргеніміздей, мәлімет шектеулі мақсатқа

берілген кезде құпияны сақтау міндеттемесі туындауы мүмкін. Осылайша, мә-

лімет басқа мақсатқа пайдаланылмауы керек, олай болған жағдайда құпияны

сақтау міндеттемесі бұзылады деген тұжырым жасауға болады. Көп жағдайда

мәліметті алушы өзіне берілген мәліметтің шектеулі мақсатта ғана қолданылуы

қажет болғанын шын мәнінде білгенін іс барысында анықтауға болады. Kerry

Ingredients v. Bakkavor Group ісінде

талапкер жауапкерге шөпке тұндырылған

өсімдік майын өндіру және оны өз атынан саудаға шығару жайында мәлімет

берген. Кейін жауапкер сол мәліметті өз есебінен май өндіруге қолданды.

Нәтижесінде бұл әрекет құпияны сақтау міндеттемесін бұзу болып саналды.

Басқа бір істерде міндеттеме аясы мәліметті алушы нені білуге тиіс деген объ-

ективті стандарт арқылы анықталады. Австралияда болған SmithKline & French v.

Department of Community Health ісінің шешімін осыған мысал ретінде келтірсек

болады.

SK&F фармацевтикалық компаниясы Австралияның халыққа қызмет

көрсету департаментіне белгілі бір препараттарды сату жөнінде рұқсат сұрап,

өтініш берген. Өтініш талабына сай, SK&F компаниясы департаментке дәрінің

құрамы жөнінде мәлімет берген болатын. Кейінірек Халыққа қызмет көрсету де-

партаменті бұл мәліметті басқа компанияның осындай препаратты сатуы керек

пе деген іске шешім шығару кезінде пайдаланған. SK&F компаниясы «департа-

мент осы әрекеті арқылы өзіне берілген құпия мәлімет құқығын бұзып отыр»

деп шағым түсірді. Өйткені SK&F компаниясы департаментке ол мәліметті ар-

найы бір мақсатта ғана, атап айтқанда, ұсынған препаратын департаментке бе-

кітуге берген. Федералдық сот талапкердің сот тыйымын салу туралы шағымын

кері қайтарды. Сот міндеттеме аясы мәлімет берушінің (мұнда SK&F) субъектив-

ті көзқарасымен анықталмайтынын алға тартты; бұл жағдайда құпия мәліметті

алушы білген бе немесе бұл жағдайда ол нені білуі/ескеруі қажет деген объек-

тивті стандарт бойынша анықталуға тиіс. Сондай-ақ «департаменттің осы іске

Gurry (2012), [15.05].

45-тарау, 2.3(ii) бөлімді қараңыз.

[2016] EWHC 2448 (Ch).

[1990] FSR 617, 647, 20 IPR 643. Біріккен Корольдік шешіміне баламаны қарау үшін R v. Licensing

Authority, ex parte Smith-Kline & French Laboratories [1989] FSR 440, 446 (сенім міндеттемесінің

аясы тар саналады).

473

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

қатысы бар қызметкерлері SK&F компаниясы берген мәлімет шектеулі мақсатта

ғана қолдануы қажет екенінен хабардар болуы керек пе еді» деген ескеруге тиіс

сауал туындайды.

Сот істі жүргізе отырып, міндеттеме аясын анықтау кезінде көптеген фак-

торлар ескерілуге тиіс деп тапты. Олар: мәліметтің текке немесе арнайы бір

мақсатта жеткізілуі; мәліметтің шектеулі мақсатта екенін түсіндіріп тұратындай,

бұрындары осыған ұқсас тәжірибелер болған ба; мәлімет қаншалықты құпия;

конфайдер мәліметті пайдалануда қандай да бір мақсаты болған ба; және кон-

файдер мәліметті қолдану немесе жария етуге байланысты мәлімет алушыға ті-

келей ескерткен бе.

Федералдық сот дәлелдерге сүйене отырып, «SK&F шағымына міндеттеме

аясы департаменттің мәліметті қолдануын шектемейді» деп шешім шығарды.

Соттың осылайша әділдік міндеттемелері бұзылмағаны туралы шешім шыға-

руына екі фактор әсер етті. Біріншіден, алдыңғы тәжірибелерге сүйене отырып,

(SK&F компаниясы басқа да өтініштер жасаған, яғни департамент оған шешім

шығаруда компанияның алдыңғы өтініштерін қараған) «департаменттің осыған

дейін өзіне түскен мәліметтерге сүйене алуы түсінікті жайт».

Екіншіден, міндет-

теме аясын анықтауда «тараптар арасындағы байланыстың құқықтық шеңбері-

нің әсеріне көңіл бөлу қажет екенін» ескерді. Сот органымен дауласып отырған

мекемеге өзінің құқықтық өкілеттігі мен міндеттерінің шектелуі күтіліп, іс ұзаққа

созылуы мүмкін.

Міндеттеме аясы анықталуға тиіс болған тағы бір мәселені Апелляция соты

Source Informatics ісінде

де көтерді. Мұнда Source компаниясы дәрігерлердің

пациентке емдік нұсқау беру әдісі мен әдеті жайындағы мәліметті жинап, оны

фармацевтикалық компанияларға сатып, ал компаниялар сол мәліметке сай

препараттардың тиімді саудасын жүргізген. Ақысына фармацевтер дәрігерлер

толтырған емдік нұсқаулықтардан керекті мәліметті сараптап алып, Source ком-

паниясына жіберіп отырған. Бастысы, Source компаниясына жіберілген мәлімет-

терде пациент есімі жөнінде деректер болмаған. Денсаулық департаменті бұл

істі пациент құқығына қол сұғу деп танып, бағдарламалық құжат дайындады.

Source компаниясы Денсаулық департаментінің бұл саяси әрекетін теріс деп са-

нап, сотқа берді. Source компаниясы «дәрігерлер мен фармацевтердің аноним-

ді мәліметті (мәліметтен пациенттердің аты-жөнін анықтау мүмкін емес) үшін-

ші тарапқа беруі құпияны бұзу болып есептелмейтінін» айтып, шағымданды.

Денсаулық департаментінің саясаты басында қолдау тапқан, алайда Апелляция

соты бұл шешімді өзгертті.

Лорд-судья Саймон Броун істі «құпия міндеттің барын анықтауда «саналы

тұлға» критерийі тиімді болса да, ол құпия міндеттеменің аясын көрсетіп бере

алмайтынын» айтудан бастады. Міндеттеме аясы қалай анықталуға тиіс деген сұ-

раққа келгенде, лорд-судья Саймон Броун «(мәлімет алушының) міндеттеме ая-

сын бағалау немесе ол орындалғанын, әлде бұзылғанын анықтау құралы – оның

SmithKline & French v. Department of Community Health [1990] FSR 617, 646.

Сонда, 647.

R v. Department of Health, ex parte Source Informatics [2001] QB 424 (CA).

Сонда, [5].

474

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

ар-ұжданы, басқа ештеңе де емес» деп жауап қатты.

Осылайша, мынадай сұ-

рақ орынды болмақ: «Пациенттердің емдік нұсқаулығын мақсатты түрде пайда-

лану саналы фармацевтің ар-ұятына сын болмай ма?» Source компаниясының

деректер базасына кіріп, ондағы мәліметті жөнсіз пайдалану арқылы тұтыну-

шылардың құпиясын бұзып отырғанын ойлады ма?

Егер мұнда да ұятты жиып

қойып, белден басатын болса, онда жауап SmithKline & French ісіндегі объективті

стандарт шешіміндей болады.

Осыны ескере отырып лорд-судья Саймон Броун саналы фармацевтің білге-

нін немесе осы жағдайда нені білуге тиіс болатынын ойлауы қажет еді деген ой

туады.

Істі осылай қараудың орнына ол мәселедегі мәліметтің түріне баса назар

аударды. Ол жеке мәліметке қатысты: «Заң қамқорлығы – адамның жеке өмірі-

нің құпия мәліметтерін қорғау», – деді.

Лорд-судья Саймон Броун «пациент мә-

ліметке иелік етпейді және оған қауіп төнбеген болса, мәліметті бақылау құқығы

жоқ» дегенге дейін барды.

Құқықты алға тарта отырып, сот «міндеттеме аясы

мәлімет берушінің жеке өміріне әсері болмаған» деп шешім шығарды. Осы фак-

тілердің негізінде Апелляция соты мәлімет анонимді болғандықтан, пациенттің

жеке өміріне қол сұғылмаған деп таныды. Мәселедегі фармацевтің ар-ұятына

нұқсан келмеген болуы қажет. Осылайша, мұнда құпияны бұзу ісі орын алмаған

болды. Сол фармацевтің объективті стандартты қолдануға тиіс ишараға қара-

мастан, Апелляция соты, негізінен, құқықтың априориына (пациенттің жеке өмі-

ріне қолсұқпаушылық) сүйенді. Ал осы жағдайдағы фармацевтің қалай әрекет

етуге тиіс критерийлері сот қарауынан шет қалды.

Мәселе туындауы мүмкін тағы бір жағдай бар. Мәселен, бірнеше адам мәлі-

метті (жобаны) бірге дайындап, бір тарап оны әрі қарай дамытуды қаласа, бас-

қалары қарсы болуы мүмкін. Бұл мәселе көбінесе тараптар арасындағы қарым-

қатынас сипатының шарттарына қарай шешіледі. Мұның бір мысалын Murray

v. Yorkshire Fund Managers ісінен көруге болады. Бұл істе бір топ бизнесмен (та-

лапкер де бар) тұралап қалған бизнесті қалпына келтіру үшін бірігіп жоспар да-

йындаған.

Қаржылай қолдау көрсетушілер бизнесмендердің біразымен жұмыс

істеуге дайын болды, ал талапкермен бірге жұмыс істеуден бас тартты. Талапкер

құпия мәлімет жауапкерге шектеулі мақсатта, демеуші осы бизнес-жоспар бо-

йынша кәсіпорынға инвестиция жасауын қарастыру үшін ғана берілгенін ай-

тып, сотқа құпия мәлімет құқығы бұзылды деп арыз берді.

Лорд-судья Ноурс

оны жоққа шығара отырып, барлық топ мүшелері жобада міндетті түрде болуға

тиіс деген келісім ешқашан болмағанын алға тартып, топтың кез келген мүшесі

жобадан шыға алатынын айтты. Сондықтан құпия мәлімет жобаны жүзеге асы-

руды жеңілдету мақсатында туындаған және ол «қосымша қатынас» ретінде

Сонда, [31].

Сонда.

SmithKline & French v. Department of Community Services and Health (1991) 99 ALR 679, 691;

followed in ex parte Source Informatics [2001] QB 424 (CA), 793.

R v. Department of Health, ex parte Source Informatics [2001] QB 424 (CA), [34]. 14 Ibid.

Ibid.

Саналы фармацевт осындай жағдаяттарда қол жеткізуге тиіс болған шешімді қарай отырып,

Апелляция соты да сондай шешімге келуі мүмкін еді.

[1998] 1 WLR 951.

Сонда, 960.

475

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

қарастырылғаны дұрыс деген шешімге келді. Бұдан шығатын түйін: талапкер

бұл қатынастардан шеттеп қалған жағдайда, мәліметтің қолданылуын қадағалау

мүмкіндігінен де айырылады.

Апелляция сотының шешімі құпия мәлімет «иелерінің» бірі сол мәліметті

оның екінші иесінің мақұлдауынсыз қолдана алады немесе басқаға бере алады

деп қабылданбауы керек. Мұндай ереже «мәліметті кім жасады және ол қа-

шан ортақ мәліметке айналды» деген секілді күрделі сұрақтарды туындатады.

Апелляция соты тараптардың күткен болжамына негізделген шешім шығаруға

тырысқан сыңайлы. Бұл да маңызды әдіс. Басқа шешім жасалса, топтың бір мү-

шесі басқаларына мәліметті қолдануға тыйым салатын тиімсіз жағдайға жеткізуі

мүмкін. Бірігіп жасалған мәліметті пайдалануда топтың бір мүшесі қиындыққа

тап болса, олар бастапқы келісім бойынша мәмілеге келу жолын қарастыруы

керек.

2.2. МІНДЕТТЕМЕ БҰЗЫЛҒАН БА?

Міндеттеменің бұзылғанын міндеттеме аясы айқындалғаннан кейін ғана

анықтауға болады. Негізгі қарастыратын мәселе – осы. Мәселеге тереңірек үңіл-

мес бұрын, үш нәрсені атап өткен маңызды.

2.2.1. Деривациялық бизнес

Құпияны бұзу әрекеті орын алу үшін жауапкердің пайдаланған мәліметі бас-

қа еш жерден емес, конфайдердің мәліметінен алынған болуы керек. Мәлімет

тәуелсіз пайда болған жағдайда құпияны бұзу әрекеті орын алмайды. CMI–

Centers for Medical Innovation v. Phytopharm ісінде

судья Ладди жауапкердің құ-

пия мәліметті пайдаланғанын көрсететін үш жол барын айтты.

(і) Біріншісі – деривацияның тікелей дәлелін көрсету. Мысалы, мәліметтің қа-

лай көшіріліп, қалай қолданылғанын көрген жауапкердің бұрынғы қыз-

меткерінен басталуы мүмкін.

(іі) Деривацияны дәлелдеудің екінші жолы – жанама. Мәселен, қорғалған мә-

ліметтің «ерекше белгісі»

болып және жауапкердің қолданғанында да

сондай белгі болса, сот жауапкер өзіндегі өнімді (мәліметті) талапкерден

алған деп есептейтін болады. Мысалы, жауапкердің өнімі, өлшемі, құрылы-

мы, сипаты талапкердің өнімімен бірдей болуы және мәліметті қолдануға

келісілген немесе жарамсыз деген ерекше белгілері болуы мүмкін.

Судья

Ладди жауапкердің талапкер тұтынушылары мен әріптестерімен байланы-

сы болғанын дәлелдеп бере алуы мүмкін, ал сол топтардың жауапкермен

байланысқа келуі жауапкердің бұзылмаған (таза) ресурстармен жұмыс

[1999] FSR 235, 257–8.

Сонда, Vestergaard Frandsen A/S v. Bestnet Europe Ltd [2011] EWCA Civ 424, [19]–[20] (Jacob LJ);

Berkeley Administration v. McClelland [1990] FSR 505, 528.

Тұтынушының «жалған» тұтынушылар тізімінде тұруы тағы бір мысал бола алады. Жауапкердің

қолындағы тізім, жалған тұтынушылар тізімін қоса айтқанда, талапкердің қолындағы тізіммен бірдей

болса, онда ол көшіріліп алынған деп танылады. Шын аттар (атау) адал жолмен алынғанымен, жал-

ған аттарға қатысты олай айта алмаймыз.

476

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

істеп жүргенін көрсетеді деп санаудың қисынға келуі екіталай екенін

айтты.

(ііі) Үшіншіден, талапкер сотты «егер жауапкер жұмысын әубаста бастаған жыл-

дамдығымен жүргізсе әрі барлық мәселені заң негізінде жасап, өзі ғана

шешсе, ол осы жағдайға жете алмайтын еді» деп сендіре алуы мүмкін.

Тіпті деривация нәтижелері бірдей шықса да, жауапкер өз алдына сол жұ-

мысты өздігінен жасағанын қай кезде де дәлелдей алады. Дәл осыған ұқсас

жағдай Wade v. BBC телевизиялық ісінде орын алды.

Талапкер The Real Deal

музыкалық талант шоуына жоба-ұсыныс дайындап, оны жауапкерге көрсет-

кен. Жобаға әнші мен әнші-композиторлар қатысуы керек еді, яғни олар бай-

қауда төрелік етеді және «барынша аз шығын» жолы қарастырылған. Алайда

жауапкер ұсыныс-жобаны қабылдамай, кері қайтарған. Артынша, оны Must Be

the Music деген басқа атаумен өзі шығарады. Талапкердің түпнұсқа жобасына

аздаған өзгертулер енгізген. Бұл прайм-таймға емес, жексенбі кешіне қойған әрі

анти-музыкалық индустрия бағытындағы шоу еді (сыйлық – таспа жазып беруге

шарт жасасу емес, ақшалай болады). Алайда ерекшеліктерінде ортақ дүниелер

де болды: шоудағы айтылған әнді жүктеу, әнші-композитор және судья үлгісі

және кеудешедегі төсбелгілерді қолдану (барлығы да көшіріліп алынған). Құпия

мәліметке жататын ортақ белгілер жеткілікті деген шешімге қарамастан,

судья

Бирсс жауапкердің бағдарламасындағы атап өткен ортақ белгілер талапкердің

ұсыныс-жобасынан алынған ба деген мәселені қарастырды. Must Be the Music

шоу бағдарламасындағы дәлелдерге қарай отырып, судьяны мұнда деривация

болмаған деп сендірді.

Жауапкер компаниядағы бір адам ғана талапкердің жо-

ба-ұсынысын көрген, ал Must Be the Music шоу бағдарламасының идеясын басқа

адамдар жасаған. Must Be the Music шоуы қашан және қалай дайын форматты

көшіріп алғанын және екі шоу-бағдарламаның ортақ ұқсастықтары барына нақ-

ты дәлелдер көрсетілген болатын.

2.2.2. Жауапкер ниеті

Екінші бір жалпы ескеретін жайт, құқық бұзуды анықтау кезінде жауапкердің

ниетіне аса маңыз берілмейді.

Міндеттеме жүктейтін мәліметтің құпия сипатын

білу мен құқықбұзушылыққа қатысты білгенін дәлелдеу талаптарының аздығы

арасындағы айырмашылықты ұғыну маңызды. Бұл әсіресе жауапкер адал ниет-

пен жұмыс істеп, алайда оның құпия міндеттемені бұзуға апаратынын білмеген-

діктен кінәлі болатын жағдайда туындайды.

Расында, Үлкен сот Vestergaard v.

Bestnet ісінде

осыны көрсетті:

CMI–Centers for Medical Innovation v. Phytopharm [1999] FSR 235, 258; Talbot v. General Television

Corp. [1981] RPC 1, 17.

CMI–Centers for Medical Innovation v. Phytopharm [1999] FSR 235, 257–8.

[2014] EWHC 634 (Ch); upheld [2016] EWCA Civ 1214.

[2014] EWHC 634 (Ch), [81], [122] (Birss J).

Сонда, [121].

Жауапкерге міндеттеме жүктеуде, көбіне шын аттар компонент болып келеді. 45-тарауды

қараңыз.

Seager v. Copydex [1967] 1 WLR 923; National Broach & Machine Co. v. Churchill Gear [1965]

RPC 61; Terrapin Ltd v. Builders Supply Co. (Hayes) [1967] RPC 375; Talbot v. GTV [1981] RPC 1, 17.

[2013] 1 WLR 1556, [24].

477

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

«олар құпия деп берілген мәліметті қолдану кезінде мәліметтің құпия құқығын

бұзып отырмыз деп ойламаған (олардың ойы мен теріс мақсатта қолдану ара-

сында байланыс болмаған)».

2.2.3. Залалы бар ма?

«Құпияны бұзу әрекеті келтірілген зиянның орнын толтыруға тиіс пе» деген

мәселе жиі көтерілмесе де, шамасы, мемлекет құпияларына қатысты келтірілген

зияндарды ғана көрсету қажет болады. Мемлекеттік құпия істерде мәліметті аш-

пауға Патшайым мемлекеттік мүдде танытуға тиіс.

Лорд Кейз Attorney General

v. Guardian (№2) ісінде

мемлекеттің сот тыйымын салу туралы талабын қана-

ғаттандырмады. Мемлекет Spycatcher кітабының үздіксіз жариялануынан келген

зиянды дәлелдеп беруі қажет болатын, алайда олай істей алмады. Ал жеке бас-

тың құпиясында келтірілген залалды дәлелдеудің қажеті жоқ. Апелляция соты

жеке бас мәліметінің қолды болуына қатысты McKennitt v. Ash ісінде

мәлімде-

гендей, мұнда талапкердің жеке өміріне қол сұғу орын алғандықтан, келтіріліген

нұқсанды дәлелдеудің қажеті болмады. Осы сияқты, Coco v. Clark ісінде

судья

Мегарри күмән білдіргенімен, талапкерге коммерциялық мәліметке қатысты

зиянды дәлелдеуге негіз болмады. Апелляция соты зиянды дәлелдеу талап бо-

лып саналса, іскерлік мүмкіндіктерінің ауытқуы құпия мәліметті жеткізуші тұлға-

ға зиян тигізетін болады.

2.2.4. Мәліметтің бір бөлігін пайдалану

Мәліметті алушы оны сақтау міндеттемесін жүктейтін немесе өзі берген құпия

мәліметті пайдаланбаған және бәрін жария етпеген жағдайда да құпия мәлімет

құқығы бұзылуы мүмкін. Мұның осылай болуы әр істегі жағдайға байланысты

өзгеріп отырады. Талапкердің құпия мәліметі орасан зор еңбектің жемісі болса,

жауапкер оның бір бөлігін пайдаланса да, құқықбұзушылық орын алуы мүмкін.

Ал құпия мәлімет болмашы еңбектен тұрса, оның бәрі (немесе көп бөлігі) жария

болғанда ғана құпияны бұзу әрекеті деп танылатын болуы керек. Осы сипатта-

ғы әдісті Апелляция соты Source Informatics ісінде қолдады. Лорд-судья Саймон

Браун «мәліметті алушы өзіне сеніммен берілген құпия мәліметтің бір бөлігін

ғана теріс мақсатта пайдаланса және ол мәліметтің маңызды бөлігі болса, мәлі-

метті алушы өзінің міндетін орындамағаны (бұзғаны) үшін жауапқа тартылатын

болады» деген шешім шығарды.

«Мәліметтің бір бөлігін пайдалану құқықты бұзу болып санала ма?» деген сұ-

рақ De Maudsley v. Palumbo ісінде қарастырылды.

Бұған дейін көргеніміздей,

бұл түнгі клуб идеясына қатысты құпияны бұзу әрекеті деп саналған болатын

Lord Advocate v. The Scotsman Publications Ltd [1989] FSR 580.

[1990] AC 109, 260 (Lord Keith).

[2006] EWCA Civ 1714. Қараңыз Bluck v. Information Commissioner (2007) WL 4266,111, [2008]

WTLR 1, [15]; Attorney-General v. Guardian [1990] AC 109, 256.

[1969] RPC 41.

Federal Bank of the Middle East v. Hadkinson [2000] 2 All ER 395, 413–14.

Amber Size v. Menzel [1913] 2 Ch 239, 248 («Талапкердің құпия әдісінің материалдық жағы»).

Gurry (1984), [15.10], quoted with approval in ex parte Source Informatics [2000] 1 All ER 786 (CA), 796.

[1996] FSR 447.

44-тарау, 4-бөлімді қараңыз.

478

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

(мәлімет анық емес болғандықтан, іс кері қайтарылған). Сот жауапкер нақты

сол идеяны қолданған жағдайда ғана құпияны бұзу әрекеті орнайтынын айтты.

Жауапкер талапкердің түнгі клубқа қатысты бес идеясының екеуін ғана иемденіп,

пайдаланған (атап айтқанда, клубтың түні бойы ашық болуы және би алаңда-

ры бөлек болуы жайындағы идеялар). Судья Нокс «мәліметті (идеяны) жартылай

пайдалану – құпияны бұзу мақсатындағы рұқсатсыз қолдану» деп атауға келмей-

тінін айтты. Судья шешім шығару барысында жауапкердің клуб алкогольді ішім-

діктер сатпайды және клубқа кіруге 21 жасқа толмағандарға рұқсат берілмейді

деген сынды көптеген маңызды ерекшеліктер енгізгенін де ескерді.

2.2.5. Жауапкердің құпия мәліметті бұрмалауы

Тағы бір құқықбұзушылық сипаты туралы мәселе жауапкер құпия мәліметті

өзгерткен немесе түзеткен жағдайларда туындайды. Мұндай жағдайда пайда-

ланылған немесе жария болған мәлімет талапкердің қолындағы бұдан бұрын

жария болған мәліметтен өзгеше болады. Ocular Sciences

ісінде судья Ладди

«өзгертілген өнімді пайдалану өзінің әуелгі мақсатындағы қолдану ретінде қа-

растырылуы керек пе» деген нақты мәселені көтерді. Ол былай дейді:

«Әрбір өнім, процесс немесе бизнесті өңі өзгерген құпия мәлімет ретінде

және осы өнім, процесс, бизнестердің қолданылуы мәліметті пайдаланудың жал-

ғасы ретінде қаралмауы керек. Құпия мәліметті қолдану құндылығы мен шегінің

деңгейі анықталуға тиіс. Яғни құпия мәліметті пайдалану қанша уақыттан кейін

құқықтық жауапкершілік болып саналмайтынын, әрі қарай қолдана беруге бола-

тынын анықтау қажет.

Демек, жауапкердің пайдаланған мәліметі талапкер жария еткен түпнұсқа

мәліметтен басқаша болатын істерге балама айғақтама қолдану керек. Осы ло-

гикаға сүйенсек, сот «офорттар туралы мәлімет офорттар сипаттамасы түзілген

каталогтан көшіріліп алынған» деп шешім шығарды.

Тағы бір істе шұжық қапта-

масын жасау процесі жөніндегі мәлімет шұжықты импорттаушы компанияның

қаптамасында қолданылып келген, яғни компания мәліметті заңсыз пайдалан-

ған.

Алайда құпия компьютер бағдарламасын пайдаланып, табыс тауып отыр-

ған жауапкердің бизнесіне қатысты жауапкершілік жүктелмейді.

Компьютерлік

бағдарламаның бизнеске жасаған үлесі жайында дәлел жоқ екені айтылды.

3. АКЦЕССОРЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК

Осыған дейін байқағанымыздай, құпия мәліметті қабылдаған үшінші тарап-

тың құпияны сақтау міндеттемесін мойнына алуына тура келеді. Мұндай міндет-

темелер (түгелге жуық) құпия мәліметті алушының бастапқы міндеттемелері ре-

тінде қаралатын болады. Дегенмен соттар істе әлеуетті қосымша жауапкершілік

[1997] RPC 289.

Сонда, 404.

Prince Albert v. Strange (1849) 2 DeG & Sm 652, 64 ER 293 (Knight Bruce LJ); (1849) 1 Mac

& G 25, 41 ER 1171 (Cottenham LC).

Union Carbide Corp. v. Naturin Ltd [1987] FSR 538, 547.

Ocular Sciences [1997] RPC 289, 403.

479

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

мәселелерімен де кезікті. «Деликт» (құқықбұзушылық) жағдайында принциптер

жақсы жасалған,

ал құпияны бұзғаны туралы талап-арыздың ерекше статусы

қосымша жауапкершілік қалай (қандай әдіспен) бағалануы керек деген мағы-

надағы күрделі сұрақ туындатады. Vestergaard Frandsens A/s v. Bestnet Europe

Ltd ісінде

Жоғарғы соттың дәл осындай сұрақты қарастыруына тура келді.

Vestergaard компаниясы инсектицидті баяу бөлетін, сол арқылы пайдаланушы-

ларды қорғайтын масаға қарсы тор шығару жұмысына араласқан. Компания

өз өнімін әзірлеу барысында кеңесші көмегіне жүгінген. Кейіннен сол кеңесші

Vestergaard компаниясына бәсекелес өз компаниясын (Bestnet) құрды. Кеңесші

болып жүрген кезде алған мәліметі мен жинаған тәжірибесіне сүйеніп, ұқсас

бәсекелес өнім шығарды. Bestnet компаниясы мен кеңесшінің жауапкершілігі

анықталды. Алайда Жоғарғы соттың алдындағы мәселе Vestergaard компаниясы-

ның бұрынғы қызметкері, сату және маркетинг бойынша көмекші болып жұмыс

істеген Сигтің жауапкершілігіне қатысты болды. Bestnet компаниясын ашуда Сиг

басты тұлғалардың бірі еді. Дегенмен осы екі компанияда істеген кезінде оның

құпия мәліметтерден хабары болмаған. Лорд Ньюбергер мен Жоғарғы соттың

позициясы бір жерден шығып, Сиг еңбек шарты бойынша да, құпия ережелер

стандартымен де жауапкершілікке тартылған жоқ. Лорд Ньюбергер «көмек бер-

ген адам... теріс пайдаланғанда, акцессорлық жауапкершілік жүктеуі мүмкін»

екенін айтты.

Сенімді бұзу заңындағы «білетін көмек» (knowing assistance) құ-

қығына сүйене отырып, мұндай жауапкершілікті талап ету үшін әдетте тұлға құ-

пия мәліметті алушы оны теріс қолданып отырғанын білуге тиіс. Бұл мағынадағы

«білу» кейде «көз жұма қарау» деген мағынаны да қамтиды.

Сиг кеңесшінің

Vestergaard компаниясының құпия мәліметтерін пайдаланып жүргенінен хабары

болмады, сондықтан оған жауапкершілік артылмайды. Сигтің тарапынан компа-

ния сеніміне теріс пиғыл анықталмағандықтан, мұнда «көз жұма қарау» да бол-

маған.

Оның әрекетіндегі тәуекел бұл қадамды сатқындыққа жатқыза алмай-

ды.

Лорд Ньюбергер «бұл саладағы әділетті қадамды» орнатуды ойлағанымен,

шын мәнінде, «ортақ дизайн» құпия мәліметті теріс пайдаланудағы жауапкердің

шағымына қарсы жұмыс істеуі мүмкін екенін мойындады

(тіпті «ортақ дизайн»

ортақ келісімге шақыру құралы да болады). Алайда ортақ дизайнға қатысы бар

деп айту үшін тұлға басқа тараппен немесе тараптармен дизайнның кері тұста-

рын бөлісуі қажет.

Bestnet компаниясы мен кеңесшінің жасаған түрлі әрекетте-

ріне Сигтің қатысы болғанымен, ол құпия мәлімет теріс қолданылып жатқанын

білмеген, сондықтан ол өздігінен қате деп танылатын ортақ дизайнның қатысу-

шысы болып есептелмеді.

48-тарау, 3.4-бөлімді қараңыз.

[2013] UKSC 31.

Сонда, [26].

Citing Royal Brunei Airlines Sdn Bhd v. Tan [1995] 2 AC 378, 390–1 (Lord Nichols).

Кейде «нельсондық білім» деп те аталады. Копенгаген шайқасында адмирал Нельсон өз әскери

қолбасшысының шегіну жөніндегі дабылды көрмеу үшін телескопты соқыр көзіне тақаған оқиғасы-

нан қалған.

[2013] 1 WLR 1556, [40]–[43].

Сонда, [33]. Алғашында судья Арнольд сенім бұзғаны үшін қосымша жауапкершілікті негіздеу

үшін «жалпы дизайн» қолжетімді болуы мүмкін деп пайым жасаған болатын: [2010] FSR 2, [19].

[2013] 1 WLR 1556, [34].

480

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

4. Қорғану шаралары

Жауапкер құпияны сақтау міндеттемесін бұзды деп танылғанда, ол жауап-

кершіліктен бір ғана жолмен, яғни жауапкер өзіне берілген құқықтық қорғану

шараларының біріне сай келетінін дәлелдей алған жағдайда ғана шығу мүмкін-

дігі болады. Ал мұндай дәлелдерге қоғам мүддесіне мәліметті жариялау немесе

қолдану үшін келісім мен рұқсаттың болуы, сондай-ақ басқа да әділетті де ста-

туттық иммунитеттер жатады. Бұларды ретімен қарастырамыз.

4.1. КЕЛІСІМ НЕМЕСЕ РҰҚСАТ

Жауапкер мәліметті қолдануға талапкердің келісімі немесе рұқсаты болғанын

дәлелдей алатын болса, ол құқықбұзушылыққа жатпайды. Мәліметті қолдануға

немесе жариялауға келісім нақты лицензия немесе жауапкершіліктен босатылу

арқылы беріледі. Нақты лицензия сипаты жағынан технологияға лицензия беру

сияқты шартты немесе өтеусіз болады. Келісім немесе рұқсат жағдайларға бай-

ланысты берілуі мүмкін.

4.2. ҚОҒАМ МҮДДЕСІН ҚОРҒАУ

Жауапкер сүйене алатын ең маңызды қорғану шарасы – қоғам мүддесін қор-

ғау. Жауапкер мәліметті жария ету қоғам мүддесін көздегенін дәлелдей алса,

ол жауапкерге құқықты бұзу жауапкершілігінен құтылу мүмкіндігін қамтамасыз

етеді. Лорд Филипс мәлімдегендей, «шартта көрсетілсе де, көрсетілмесе де құ-

пиялық құқық абсолютті емес. Құпия мәлімет қоғам

мүддесі үшін жария бол-

ған жағдайда құпиялық құқық оған жол беруге тиіс».

Бұл қорғау амалының

шығуы 1856 жылғы Gartside v. Outram ісіндегі Wood V-C сот шешімінде жатыр.

Кәсіпкерлікпен айналысатын бизнесмен-талапкер бұрынғы қызметкер-жауап-

кердің үстінен бизнес мәліметтер жайында хабар таратуының алдын алу үшін

сотқа арыз түсірді. Жауапкер талапкердің өз тұтынушыларын жалған іскерлік құ-

жаттармен алдап келгенін айтты. Wood V-C жауапкер өзіне қозғалып отырған

істі ақтап шеше алатын болса, оған «сот тыйымын алып тастауға ең жақсы мүм-

кіндік туатынын» айтты. Ол былай деді:

«Құпиялық заңсыздықты тұсаулауға қатысты жүрмейді. Сіз мені қылмыс пен

алаяқтыққа сенімгер жасай алмайсыз және алаяқтық істеріңізге қатысты айтқан

батыл мәлімдемелеріңізді жасырып қалуымды талап етуге құқығыңыз жоқ, сон-

дықтан мұнда құпия ештеңе жоқ».

Turner v. Royal Bank of Scotland [1999] Lloyd’s Reports 231 ісінде бұл сәтсіз дау күйінде қалды

(банк клиенттері несие қабілетін тексеруге қосымша рұқсатын береді).

Campbell v. Frisbee [2002] EMLR 31, [23]. Қараңыз Douglas v. Hello! [2008] 1 AC 1, [272] (Lord

Walker), [307] (Baroness Hale) (Жариялаудағы қоғамдық мүдде мен құпиялықтағы жеке мүдденің

қарама-қайшылығы).

(1856) 26 LJ (NS) Ch 113, 5 WR 35, 3 Jur (NS) 39, 28 LTOS 120. Шешімі бір сәтте шықты және

нәтижелері әр алуан. Адвокат Сержиант Тисдалдың ескертпесімен келісті Annesley v. Earl of Anglesea

(1743) 17 State Trials 1139, col. 1229.

(1856) 26 LJ (NS) Ch 116, 5 WR 35, 3 Jur (NS) 39, 28 LTOS 120.

Сонда, 114.

481

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

Wood V-C өз түсіндірмелерінде қоғамдық мүдде аса мықты қорғану амалы

бола бермейтінін айтқан. Соттар құпия міндеттемелерді мойындамай келген,

1960 жылдан бері прецедентті құқық қоғамдық мүддені өз алдына жеке құқық

ретінде қарастырып келеді. Мысалы, Initial Services v. Putterill ісінде

жауап-

кер талапкердің кір жуатын фирмасында сатушы-менеджер болып жұмыс іс-

теп келген болатын. Жауапкер ол фирмадан жұмыстан кетті. Сосын, Daily Mail

редакциясына талапкердің баға саясаты жөніндегі құжатын берген. Daily Mail

сол баға саясаты туралы мақала жариялағаннан кейін талапкер құпияны бұзу

әрекеті орын алғанын айтып, сотқа шағымданды. Ал жауапкер болса (бұрынғы

қызметкер), ол мәліметтің жария болуы қоғамға пайдасы тигенін айтып, кері ша-

ғымданды. Талапкердің заңсыз бағаны тіркеу туралы келісімге қатысы болғанын

айтты. Нәтижесінде талапкер сотта жеңілді. Лорд-судьялар Салмон мен Уинн

заңсыздық ережелеріне сүйенген, бірақ осы іске сәйкес келмейтін сауда тәжіри-

белері мысалын да келтірді. Бұл «1856 жылғы заңсыздықтың 1967 жылы орын

алған заңсыздықтан айырмасы қандай» деген мәселеде көрініс тапты.

Лорд

Деннинг түрлі критерийлерді бірге ұсынды: қорғану амалдары қылмыс немесе

алаяқтықпен шектелмеді, қоғам мүддесі үшін жариялануға тиіс болатын кез кел-

ген осы сипаттағы заңсыздықтарды да қамтыды.

Лорд Деннинг Fraser v. Evans

ісінде

осы пікірді қайта ұстанды. Ол заңсыздық құпияны бұзудағы «жай ғана

себеп пен ақталу» мысалы екенін айтты. Соңғы уақытта соттар жалпы қоғамдық

мүддені қорғау амалдарын қалыпты процеске айналдырды. Мысалы, Spycatcher

ісінде лорд Гофф «заңның құпияны қорғауының негізі – заңмен сақталуға және

қорғалуға тиіс қоғамдық мүдде саналады, дегенмен бұл, қоғамдық мүдде бас-

қа да кейбір жарияланатын теңгермелі қоғамдық мүдделер көмегімен құпияны

қорғаудан басым болып кетуі мүмкін» деп түсіндірді.

Шын мәнінде, соттың жеке бас мәліметіне қатысты жасаған әрекеті әдетте

екі фундаменталды құқықты бағалаудан тұрады. Олар: Еуропалық адам құқығы

конвенциясының 8 және 10-баптарындағы жеке өмір мен өз ойын еркін білдіру

құқықтары. Расында, көптеген мұндай шағымдар жеке мәліметті теріс пайдалану

ретінде рәсімделген, мұндай істер 47-тарауда қарастырылатын болады.

4.2.1. Қоғамдық мүдде дегеніміз не?

Жартылай (кейбір) жариялау қоғам мүддесінде болатын жағдаяттардың түр-

лерін ажырату мүмкін болмаса да, сол жариялаудың қоғам мүддесінде тұрған-

дығын шешу кезінде біршама факторлар ескеріледі.

(i) Мәлімет сипаты. Ескерілуге тиіс негізгі фактор – ол мәліметтің сипаты.

Мәлімет жария болу сипаты жағынан ауыр қылмысқа жатса әрі мемле-

кет үшін маңызы зор болса, онда «қоғам мүддесі үшін» деген критерий-

мен орынды деп ақталатын болады.

Сонымен қатар мәліметті жария ету

[1968] 1 QB 396.

Сонда, 410.

Сонда, 405.

[1969] 1 QB 349.

Attorney-General v. Guardian [1990] AC 109, 282. Қараңыз: Lord Griths, ibid., 269.

Бұл факторлар «қорғалған жариялауларға» сай, жұмыс берушінің әрекетінен жұмысшыларды

қорғайтын 1998 жылғы Қоғамдық мүдде үшін жария ету заңында қарастырылған.

Belo v. Pressdram [1973] 1 All ER 241, 260; cf. Bunn v. BBC [1998] 3 All ER 552.

482

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

мынадай жағдайларда: қылмыстық іс, азаматық құқықбұзушылық,

заңды

міндеттерді орындамау, соттың қате шешімі және денсаулық пен қауіпсіз-

дікке, қоршаған ортаға зиян келтіретін әрекеттер орын алған жағдайларда

орынды деп есептеліп, ақталады. Қоғамдық мүддені қорғау амалдарының

аясы кең болса да, мәліметті «қоғамға қызықты» деген желеумен рұқсат-

сыз жариялауға тыйым салынады.

Осы тұрғыдан құқық қоғамның саяси,

медициналық, моральдық және материалдық байлығы мен қоғамның қы-

зығушылығы, назар аударуы, ықыласына әсер ететін жағдайлар арасында-

ғы айырмашылықты көрсетеді.

Осыны айта отырып, соттар бұрындары адамның өзі туралы жасап

алған жалған келбетін қоғам мүддесі үшін жария ету керек болған жағ-

дайда, сол құпия мәліметті ашуға рұқсат беріп келген. Лордтар палатасы

Campbell v. MGN ісінде анықтап бергендей,

қоғамдық тұлға жұрт алдын-

да жеке өмірі жөнінде шындыққа жанаспайтын мәлімдеме жасаса, онда

бұқаралық ақпарат құралдары оны жария етпес бұрын, зерттеп, мәлімет-

тің жалған екенін анықтаса, оларға мәліметті түзетіп жазуға рұқсат бері-

леді. Woodward v. Hutchins ісінде де осыған ұқсас жағдай қайталанған.

Апелляция соты поп-жұлдыздар тобының (ішінде Tom Jones пен Engelbert

Humperdink бар) жеке өмірі туралы жазған бұрынғы баспа агентінің әре-

кетін ақтады. Поп-жұлдыздар тобы қоғамға өздерінің салауатты өмір сал-

тын ұстанатынын айтып келген, алайда олардың бұрынғы баспа агенті ол

мәліметтің жалған екенін жариялаған. Лорд Деннингтің айуынша, беделді

тұлғаның қоғам алдындағы келбеті «жасанды болса, ол қоғам мүддесі үшін

түзетілуге тиіс», яғни шынайы келбеті жария болуы керек. Өйткені «бұл –

қоғам мүддесі үшін құпиялықты сақтау мен шындықты тануды теңестіру

мәселесі».

Woodward-ты құпия шағымға қорғану амалы ретінде қолдану-

ға болса да,

жеке бас мәліметін теріс қолдану істеріне жалған мәліметті

түзету жеткіліксіз қорғау амалы болатыны әлі анық емес.

Құпияны сақтау

туралы істердегі мұндай қорғау амалдарының нәтижесі маңызды.

(ii) Жария етпеудің салдары. Кейде тіпті заңға қайшы мінез-құлықты анық-

тамаса да, жария ету қоғам мүддесін көздегендіктен, ақталуы мүмкін,

мысалы, қоғам денсаулығы мен қауіпсіздігін сақтау мақсатында жария

етілген мәлімет орынды саналады.

Сот Lion Laboratories

ісінде «бұқа-

ралық ақпарат құралдарының жүргізушіні алкогольге қарсы тексеретін

Frankson v. Home Oce [2003] 1 WLR 1952.

Lion Laboratories v. Evans [1985] QB 526, 537.

[2004] 2 AC 457, 467, [24] (Lord Nicholls); 474–5, [58] (Lord Homann); 479, [82] (Lord Hope);

500, [151]–[152] (Baroness Hale).

[1977] 1 WLR 760, 763.а.

Сонда, 764.

Campbell v. MGN [2004] 2 AC 457.

Мысалы, қараңыз: Mosley v. News Group Newspapers [2008] EWHC 1777 (QB) (Дене жарақаты

орын алған қылмысты қоғам мүддесі бойынша әшкерелеу садомазохистік сипатты әрекет ретінде

сәтсіз уәждеме болды).

Malone v. Metropolitan Police Commissioner [1979] Ch 344, 362 (Megarry V-C).

Hubbard v. Vosper [1972] 2 QB 84.

Lion Laboratories v. Evans [1985] QB 526.

483

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

аппарат істемей тұрғаны жөніндегі ішкі құпия құжатты жариялауы заңға

сай» деп шешім шығарды. (Аппарат көлік жүргізушілерінің алкогольдің

әсерінде болған-болмағанын анықтайды). Бұл құжатты жариялау заң жү-

зінде орынды деп табылды, себебі мәлімет ашылмай, құпия күйінде қа-

лып қойғанда, көптеген адамның өмірі мен бостандығына зиян тиетін еді.

Құпия құжатты бұқаралық ақпарат беттерінде жария ету әрекеті ақталды,

өйткені полицияның жариялауы жеткіліксіз болуы мүмкін еді.

(iii) Міндеттеме түрі. Тиісті міндеттеме түрі – жариялаудың рұқсат етілге-

нін анықтауда маңызды рөл атқаратын фактор. Осыған қарағанда, соттар

кейбір міндеттемелерге біршама абсолютті деп қарайтын секілді. Мысалы,

дәрігердің немесе дін қызметшісінің құпияны жария етуі қоғам мүддесін

көздеген деген себеппен ақталуы сирек.

Бірде пациенттің құпия мәлі-

метін жария еткен психиатрдың әрекетін Апелляция соты «құпияны сақ-

тау міндеттемесін бұзбады» деп ақтады. Пациент психиатрға Ішкі істер

департаментіне өрт қойып, жарып жіберуді көздеген ойын айтқан.

Бұл

қоғам мүддесіне тікелей қатысты өте шұғыл әрі маңызды мәлімет болды.

Сондай-ақ соттар басқа міндеттемелерге қарағанда, келісімшарт негізінде

туындайтын міндеттемелерге көп мән беруді ұсынды. Мысалы, Campbell v.

Frisbee ісінде былай деп айтылды:

«Сөз бостандығы құқығын шектеуге қарсы әрекетте, келісімшартта нақты жа-

зылмаған құпиялық міндеттерге қарағанда, нақты көрсетіліп жазылған құпия мін-

деттердің салмағы басым болады».

(iv) Сенімгердің сенімі (Beliefs of the confidant) қоғамдық мүддені қорғау амалы

құпияны бұзуға «жай ғана себеп пен ақталу» болатын кез келген жағдайды

қамтитындықтан, сот мәліметтің, шын мәнінде, рас-өтірігіне қарап отыр-

майды және онымен шектелмейді. Сот қоғам мүддесін ашуға талап етіл-

ген мәліметтердің негізіне сенім білдірілген адамның сенімін де ескерді.

Басқаша айтқанда, қорғану амалының «жай ғана себеп» деген ауқымды

сипаттамасына сай, сенімді адамның заңсыздықтың алдын алып отырмын

деп сеніп, жария ету әрекеті, тіпті ол айтқаны кейіннен қате болып жатқан

жағдайда да ақталады.

Мысалы Malone v. Metropolitan Police Commissioner

ісінде

полиция құпияны сақтауға тиіс болса да, бұл айыптауды ақтау заң-

ға қайшы деген күдік болған.

Қараңыз: W v. Egdell [1990] 2 WLR 47; Schering Chemicals v. Falkman [1982] 1 QB 1.

X Health Authority v. Y [1988] RPC 379, 395.

W v. Egdell [1990] Ch 359.

Campbell v. Frisbee [2002] EMLR 31, [22]. Қараңыз R. Arnold, ‘The Protection of Condential

Information in the Human Rights Era: Two Aspects’ [2007] JIPLP 599 (Нақты келісімді міндеттеменің

маңызын мәселе етіп қою).

Fraser v. Evans [1969] 1 All ER 8.

Y. Cripps, Disclosure in the Public Interest (1994), 25–6. Айыптау шындыққа сай болмаса, жала

жабу болса, онда қиындық туындауы мүмкін. Жала жабудың жариялануын алдын алуға сот тыйы-

мын салу мүмкін болмаса да, құпияны бұзатын мәліметтің жариялануына жол берілмейді.

[1979] Ch 344, 377. Қараңыз: Woolgar v. Chief Constable of Sussex Police [2000] 1 WLR 25, 36.

484

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

(v) Мәлімет жария болған тарап. Мәліметтің кімге (тарап) жария етілгені – жа-

риялаудың ақталатынына әсері болатын факторлардың бірі.

Мәліметтің

бөтен тарапқа емес, бір тұлғаға жариялануы заңды болады. Мысалы, мә-

лімет жауапты бір тарапқа жария болса, ол көбіне ақталады.

Ал жалпы

жұртшылыққа газет-журнал беттері арқылы жарияланса, ақтап алу мүм-

кіндігі аз болады. Апелляция соты Lion Laboratories ісінде анықтап айтқан-

дай,

газет-журналдар қоғам мүддесін өз мүдделерімен шатастырмай, аса

мұқият әрекет жасауға тиіс. Газеттің таралым санын ұлғайту мақсатындағы

өз мүддесін қоғам мүддесінен жоғары қоймауы қажет. Қылмысқа қатыс-

ты құпия мәліметтердің ашылуы орынды болуы үшін ол жарияланымдар

әдетте полицияға хабарлануы керек.

Francome v. Mirror Group Newspapers

ісінде

Johnny Francome-ның Jockey Club ережесін бұзғаны және қылмыс-

тық әрекеті туралы мәліметті газет бетінде жариялауға уақытша тыйым

салынды. Мұндай шешімге келудің басты критерийі: мұнда толықтай газет

бетіне жариялаудың қажеті жоқ, оны Jockey Club әкімшілігіне айтса да,

жеткілікті болады деп айтылды.

Керісінше, Jockey Club v. Buffham ісінде

Jockey Club-қа қатысты құпия мәлімет теледидардан күнделікті жаңалық-

тар сериясы бойынша халыққа көрсетілсін деп шешілді. Өйткені ат жары-

сына қатысатын және оған қызығушы көпшілік сол клубтың айналасын-

да болып жатқан ірі коррупциялық істі білуге тиіс деген заңды қоғамдық

мүдде болды. Басқа істерге қарағанда, Lion Laboratories және Buffham істе-

рінің мәліметі қоғамға жариялауы орынды саналды. Себебі бұл мәліметтің

жария болуы жеке тұлғалардың әрекетіне әсері бар. Олар ішімдік ішкенді

тексеретін аппараттың барын біліп, одан аяқ тартатын болады немесе кор-

рупцияға итермелейтін атжарыстарына бәс тігуді доғаруы мүмкін. Тиісті

мекемелердің сондай істерге өздерінің қатысы болған жағдайда қоғамға

осылай жария ету орынды болып, ақталуы мүмкін. Дегенмен, жалпы ал-

ғанда, қалың көпшілікке істі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жария

ету әдетте мақұлданбайды.

(vi) Басқа факторлар. Қоғам мүддесіне жариялауды анықтауда сотқа басқа

да біршама факторлар әсер етуі мүмкін. Мысалы, Francome ісінде сот мә-

ліметтің қалай алыну жолына мән берді.

Қорғану амалына жүгінген тұл-

ғаның жариялағаны үшін сыйақы қабылдау мәселесі – тағы бір ескерілуге

тиіс фактор.

Сыйақыны қабылдау қорғану әрекетіне әсер етпесе де,

ол

The Employment Rights Act 1986 жұмыс берушілерге, арнайы мекемелерге және «басқа да жағ-

дайларда» жариялау жасауға рұқсат береді. Соңғы мысалдағы мәліметті ашқан адам жария етудің қан-

дай «санатқа» жататынын анықтауда маңызды фактор болады: ERA 1986, ss 43G(3)(a), 43H(2). Қараңыз:

R v. Plymouth City Council [2002] 1 WLR 2583, 2599, [50]; Jockey Club v. Buham [2003] QB 462, 475–79.

Imutran v. Uncaged Campaigns [2002] FSR 21, 28.

[1985] QB 526.

Initial Services [1968] 1 QB 396, 405–6.

[1984] 1 WLR 892.

Сонда, 899 (Lord Donaldson MR).

[2003] QB 462.

Francome v. Mirror Group Newspapers [1984] 1 WLR 892 (1949). Қараңыз: ERA 1986, s. 43B(3)

(Тұлға жариялау жасауда құқық бұзған болса, ол жариялау мойындалмайды).

Initial Services [1968] 1 QB 396, 406.

Hubbard v. Vosper [1972] 2 QB 84; Church of Scientology v. Kaufman [1973] RPC 627, 635; cf. ERA

1986, ss 43G(c), 43H(1)(c) (Тұлға жеке өз мүддесі үшін жариялау жасаса, ол жариялау мойындалмайды).

485

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

жауапкер өз мүддесін қоғам мүддесінен жоғары қойды дегенді көрсетуі

мүмкін.

Нәтижесінде қоғамға белгілі болып қойған мәліметтің көлемі қо-

ғам мүддесін қорғау әрекетіне ықпал етуі мүмкін. Мәлімет тым құпия бол-

маса, қоғам мүддесі үшін маңызы шамалы болса да, оны жария ету заңға

сай деп ақталатын болады.

(vii) Қоғамдық және жеке мүдделер. Әдетте қоғам мүддесін қорғау бір қо-

ғамның мүддесін екіншісімен теңестіру ретінде сипатталады. W v. Egdell

ісінде жеке мүддеге қоғамдық мүддені теңестіру идеясы орындалмады.

Жеке мүдде конфайдердің мүддесі болатын. Алайда соттар мәліметтен

хабардар болған тұлғаның жеке мүддесіне жария болуынан қорғау ша-

расымен келісуі – әлі де күмән тудыратын мәселе. Мысалы, пациенттің

жұқпалы ауруы барын білген дәрігер оны сол пациенттің жыныстық қаты-

настағы жұбына айтқан болса, сот жеке мүдде үшін негізді жария етуден

қорғау шараларын пайдалануға ыңғай беруі мүмкін.

«Сенім білдірушінің жеке өзі ғана білетін, өзінің ғана мүддесіндегі мәліметті

жария ету ақтала ма?» деген мәндес сұрақ туындайды. Мысалы, баланың емі

туралы мәліметті ата-анасына айтқан дәрігер әрекеті заңға сай ма? Gillick ісінде

Лордтар палатасының басым көпшілігі дәрігер өзінің балаға берген кеңесі жа-

йында (мұнда контрацепцияға қатысты) оның ата-анасына айтуға құқылы емес

екенін мәлімдесе де, лордтар дәрігердің бұл әрекеті құқықбұзушылық бола ма

дегенге нақты көзқарас білдірмеді. Лорд Темплман «егер дәрігер бала мүддесі

үшін баланың өміріне жауапты ата-анасына ол мәліметті дәрігердің жария етуін

қажет деп тапса, оның бұл әрекеті баланың құпиялық құқығын бұзбайды» деп,

жоғарыдағы шешіммен келіспеді.

4.3. ӨЗ ОЙЫН ЕРКІН БІЛДІРУ (ҚҰҚЫҒЫ)

Сөз бостандығы – соттардың құпияны бұзуға жеңілдік беруді анықтауда еске-

ретін факторларының бірі. Сөз бостандығы Адам құқығы жөніндегі Еуропалық

конвенцияның 10-бабында жазылған. Тараптар арасында жеке сот істеріне тіке-

лей қолданылатын

бұл құқық қоғамдық мүдде қорғанысынан тәуелсіз жұмыс

істейді. Апелляция соты мәлімдегендей, «тіпті жарияланып отырған материалда

қоғамдық мүдденің маңызы шамалы болса да, баспасөздегі сөз еркіндігі құр-

меттелетіндіктен де», бұл құқыққа сүйену орынды болады.

Жеке құқық ретінде

өз ойын еркін білдірудің құны жоғары болса да, соттар оны «құқықтардың тө-

ресі» етіп қарауға қиынсынады.

Демек, сөз бостандығы бірінші деңгейлі құқық

Schering v. Falkman [1982] 1 QB 1, 39.

[1990] 2 WLR 47, 485.

D. Caswell, ‘Disclosure by a Physician of AIDS-related Patient Information: An Ethical and Legal

Dilemma’ (1989) 68 Can BR 225.

Gillick v. West Norfolk & Wisbech Health Authority [1985] 3 All ER 402, 410–13.

Сонда, 434.

Douglas v. Hello! [2001] QB 967(CA), 1027, [133] (Sedley LJ); Response Handling v. BBC (2008) SLT

51 (OH).

See A v. B [2003] QB 195 (CA), 205.

Douglas v. Hello! (No. 3) [2003] 3 All ER 996, [185].

486

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

емес және ол басқа мүдделермен қатар болуға тиіс.

Мұны басқа мүдделермен

қатар қою – жеке мәліметті теріс қолдану мәселесі ретінде қаралады.

4.4. ӨЗГЕ ДЕ ИММУНИТЕТТЕР

Жауапкер сот бұйрығы немесе нормативті ережелер міндеттемелеріне сай

мәліметті жария еткен кезде құпияны бұзу әрекеттерінен қорғана алуы да мүм-

кін. Мәселен, дәрігерлер пациенттен жұқпалы ауруды анықтаған

немесе түсік

жасатқан кездерде оны мәлімдеуге міндетті.

100

Сондай-ақ түрлі мамандықтарда

ақшаны жылыстатуға қатысты істерді жария етуге жалпы міндеттемелер бар.

101

Әділ принцип – жауапкердің жауапкершіліктен құтылуының тағы бір жолы.

Яғни сотқа шағым беруші талапкер әділет принципін ұстануы әрі «қолы таза» бо-

луға тиіс.

102

Алайда соттар бұл принциптің қолдану аясы өте тар екенін айтады.

103

5. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ДИРЕКТИВАСЫ

Құпияны бұзу әрекетінде ортақ құқыққа тән ерекше белгілер сақталған.

2016 жылы Еуропа одағы Коммерциялық құпия директивасын жасап шығар-

ды.

104

Директива ЕО мүше-мемлекеттерде 2018 жылдың 9 маусымына дейін жү-

зеге асуға тиіс.

105

Бұл Біріккен Корольдік үкіметі директиваны жүргізеді дегенді

білдірсе де, ол директиваның негізгі мазмұнды шарттарын емес, құқық қорғау

әдістері мен процедураларымен байланысты заңнамаларды ғана қолданады.

106

Директива екі бөліктен тұрады. Екінші бөлігі құқық қорғау амалдары мен ди-

рективаны жүзеге асыру шарттарынан құралған.

107

Бірінші бөлігі коммерциялық

құпияны қорғаудың негізгі амалдарына арналған. Біріккен Корольдік үкіметінің

пікірінше, директиваның нақ жүзеге асуға тиіс бөлігі – осы, яғни қолға алу қажет

болып отырған бөлігі (алдыңғы директиваны жүзеге асырудағы көптеген балама

шарттар іске аспаған).

Imutran [2002] FSR 21, 28, [17].

Under the Public Health (Control of Diseases) Act 1984 and the Public Health (Infectious Diseases)

Regulations 1988 (SI 1988/1546).

100

Abortion Act 1967; Abortion Regulations 1991 (SI 1991/499).

101

Under the Proceeds of Crime Act 2002, Part 7.

102

Қараңыз: Hubbard v. Vosper [1972] 2 QB 84, 101 (Megaw LJ); Church of Scientology v. Kaufman

[1973] RPC 627.

103

Қараңыз: A-G v. Heinemann Publishers [1989] 2 FSR 349, 506 (NSW).

104

Trade Secrets Dir. (2016/943/EU). Еуропа комиссиясы инновацияны көтермелеудегі коммерция-

лық құпиялардың рөлі жөніндегі есепті тексерді: Hogan Lovells International, Study on Trade Secrets

and Parasitic Copying (Look-alikes): Еуропалық комиссияға коммерциялық құпиялар жөнінде баян-

дама (қыркүйек, 2011) MARKT/2010/20/D; the Max Planck институты толыққанды бағалау да жасап

шыққан: R. Knaak, A. Kur, and R Hilty, «Max Planck институтының инновация мен бәсеке бойынша

жарияланбаған ноу-хау мен бизнес мәліметтің (сауда құпиялары) заңсыз қолды болуы, жариялануы

мен пайдалануына қарсы қорғанысы туралы директиваның ұсынысына берілген пікірлерді қара-

ңыз» (2014) IIC 953.

105

Қараңыз: T. Aplin, ‘A Critical Evaluation of the Proposed EU Trade Secrets Directive’ (2014) IPQ 257.

106

Trade Secrets (Enforcement, etc) Regulations 2018 (SI 2018/597).

107

Dir. 2004/29/EC (қатар келген жағдайларда Коммерциялық құпия директивасы басымдыққа ие

болады, 39-декларативті бөлімді қараңыз; Dir. 2004/48/EC.

487

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

Директива мүше-мемлекеттердің коммерциялық құпия иелеріне белгілі бір

өтемақы төлеуін қамтамасыз етеді. Бұл директиваның төменгі стандарттары,

108

сондықтан мүше-мемлекеттер директива талап еткеннен гөрі жоғары қорғауды

қамтамасыз етуге міндетті. Ағылшын заң жүйесінде бұған баса назар аударыл-

ған, онда құпияны бұзу әрекеті директива талап еткен шарттардан да жоғары

болады.

109

Шын мәнісінде, ағылшын үкіметі өзге ештеңені қажет етпейтін ұста-

нымға келді.

110

Директива оның қалай істелгенін нақты көрсетпейді. Алайда бұл кез кел-

ген коммерциялық құпияда айрықша құқық болмауын қамтамасыз етеді.

111

Директива көбіне әділетсіз бәсеке әрекеттеріндегі сауда құпияларына қорға-

нысты қамтамасыз ететін 1994 жылғы Интеллектуалдық меншік құқығы сауда

аспектілері туралы келісімнің (TRIPS) 39-бабындағы міндеттемелерге негіздел-

гендіктен, Еуропа сотының да пікірі осыған сәйкес келеді.

Директивада қолданылатын «пән/тақырып»

112

анықтамасы да 39-баптан

113

алынады. Оған «мәліметті бақылауға құқылы тұлға оны құпия ұстау үшін бұл

жағдайда қисынды қадамға барады» деген шартты кіргізеді.

114

Мәлімет құпия

болуы үшін тұлғадан небәрі конструктивті білімді ғана талап ететін құпияны қор-

ғау заңымен салыстырғанда, бұл шарт әлдеқайда қаталырақ болды.

Сондай-ақ директива құпия мәліметті пайдалану, жария ету және алу заң-

сыз деп танылатын жағдайларды да қамтиды.

115

«Коммерциялық құпия иесінің

заңды бақылауындағы кез келген электрондық файлдарды, материал, құжат, бұ-

йымдарды рұқсатсыз иемденіп, көшіріп алу, сауда құпиясы бар немесе сауда

құпиясы жария болуы мүмкін» немесе басқа да әділ сауда айналымына зиян

келтіретін әрекеттер арқылы коммерциялық тәжірибеге қайшы келсе құпияны

алу заңсыз болып саналады.

116

Мәліметті пайдаланушы тұлға заңсыз алынған

мәліметті құпиялық туралы келісімді немесе сауда құпиясын қолдануды шектеу

(яғни шектеулі мақсатта қолдану келісімі) туралы келісімді бұзуға қолданса, онда

сауда құпиясын пайдалану немесе жариялау заңсыз деп саналады.

117

Тәуелсіз өнертапқыштар мен кері инжинирингтер үшін арнайы қорғау ке-

пілдігі бар. «Тәуелсіз өнертапқыштық пен шығармашылық» немесе «бақылау

108

Trade Secrets Dir., Art. 1(1).

109

Директивадағы негізгі қорғау шаралары аса маңызды болса керек.

110

IPO UK, Consultation on Draft Regulations concerning trade secrets (2018), 28.

111

Trade Secrets Dir., Recital 16.

112

Бұл анықтаудағы алуандықтың сараптамасын (директивадағы басқа да көптеген мәселелерді,

S. Sandeen, ‘Implementing the EU Trade Secret Directive қараңыз: A View from the United States’ [2017]

EIPR 4, 5; also see N. Sousa e Silva, ‘What Exactly is a Trade Secret under the Proposed Directive?’ [2014]

9 JIPLP 923).

113

Коммерциялық құпиялар директивасының 2-бабы; 14-декларативті бөлімді де қараңыз (мұн-

дай анықтама тривиалды мәліметті қамтымауы керек, жұмысшының жұмыс істеп жүрген кезіндегі

жинаған тәжірибесі мен біліміне және тұлғаның жұмыс ортасында қолжетімді немесе белгілі әдет-

тегі қарастырылып жүрген мәліметтерге қатысы болмауы керек).

114

Сонда, Art. 2(1)(c). Бұл талап АҚШ-тың өзгеріс енгізілген Бірегей коммерциялық құпия заңы-

нан алынған болуы керек. АҚШ заңы тұрғысынан қараңыз: Bone, ‘Trade Secrecy, Innovation and the

Requirement of Reasonable Secrecy Precautions’, in R. Dreyfuss and K. Strandburg (eds), The Law and

Theory of Trade Secrecy: A Handbook of Contemporary Research (2012). Ағылшын заңындағы ұқсас

талаптың көріністерін қарау үшін, Cray Valley v. Deltech Europe [2003] EWHC 728 (Ch).

115

Trade Secrets Dir., Art. 4(2)–(4).

116

Сонда, Art. 4(2).

117

Сонда, Art. 4(3).

488

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

зерттеу, бөлшектеу немесе өнімді сынау сияқты қоғам игілігіндегі өнім немесе

объект мәлімет иесінің заңды иелігінде (мәселен, кері инжиниринг) болған жағ-

дайларда мәліметті алу, 3(1) бап бойынша заңға сай деп танылады.

118

Дегенмен

кері инжинирингке келісімшарт негізінде маңызды шектеулер қоюға болатын

болды.

119

Коммерциялық құпия иелерінің көбі бұл шектеуді өз шарттары мен

талаптарына енгізуі мүмкін болғандықтан, бұл айтарлықтай маңызды кедергі

болуы мүмкін. Сондықтан директива мұндай келісімшарттарды бекіту еркіндігін

нормативтермен шектейді.

Оған қоса, директиваның «контрафактілі тауарлар» аталатын коммерциялық

құпияны пайдалану арқылы дайындалған өнімдерге де тікелей қатысы бар.

120

«Контрафактілі тауарлар қоймасында, экспортқа немесе импорттаушы не бол-

маса контрафактілі тауарлар нарығына ұсынылған не шығарылған өнімдер

коммерциялық құпияны заңсыз қолдану» деп қарастырылуы керек. Онымен

айналысқан тұлға коммерциялық құпия құқығы бұзылғанын білді немесе білуі

тиіс болған.

121

Дизайн, сапа, сипаттама, өнім дайындау немесе нарыққа шығару-

да сауда құпиясын заңсыз пайдалану, алу, жариялаумен едәуір табыс әкелетін

тауарлар «контрафакт тауарлар» деп анықталады.

122

Мұндағы «маңызды» кри-

терий спецификалық істер контексінде түсіндірмені қажет етеді. Оны рұқсатсыз

иемденуден басқа жағдайларда қолдану қиын болуы мүмкін.

Директиваның ауқымы кең, ол қазіргі қызметкер мен бұрынғы қызметкер

жүргізген коммерциялық құпияны да қарастырады; осы себептен қызметкердің

мәліметті алуына қатысты айрықша жағдай бар.

123

Сауданы шектеуге қатысты

ұлттық доктриналар және бұрынғы қызметкерлерді қорғауға жасалған ереже-

лердегі шектеулер де өз күшінде қалады.

124

Бұдан бөлек, 14-декларативті бө-

лімде коммерциялық құпия ұғымы «жұмыстан кеткен қызметкердің жинаған

тәжірибесі мен машығына» қатысты қолданылмайтыны айтылған. Бұл бұрынғы

қызметкерге қатысты Faccenda ісіндегі

125

критерийден сәл өзгешелеу, маңызды

болары айқын емес.

Директивада құқықбұзушылық, заңға қайшы әрекет, заңсыз әрекеттерді әш-

керелеуге бағытталған жағдайда «қоғамдық мүддені» қорғауға сай келетін ке-

пілдіктер бар.

126

Ағылшын заң жүйесінде қоғамдық мүддені қорғау директиваға

қарағанда ауқымдырақ келеді, әрі заңсыздықты талап ететін бұрынғы преце-

дентті істерге қайта оралу сияқты көрінуі мүмкін. Алайда бұл қағидада жазылған

«өз ойын еркін білдіру мен ақпарат алу құқығын қорғау» арқылы біршама те-

ңестірілді.

127

Алайда директиваның әрекеті соттардың Адам құқықтары жөнінде-

гі Еуропалық конвенцияның 10-бабын қолданып жүргеннен арыға бармайтын

секілді. Бірақ өзінің қарауынан тыс қазіргі қоғамдық мүддені қорғаудың кейбір

118

Жұмысшылар мен олардың репрезентациясына байланысты ақпараттар үшін басқа ережеден

тыс жағдай қолданылады.

119

Trade Secrets Dir., Recital 16.

120

Ibid., Art. 2(4).

121

Ibid., Art. 4(5).

122

Сонда, Art. 2(4).

123

Сонда, Art. 3(1)(c).

124

Сонда, Art. 3(2).

125

Қараңыз: 45-тарау, 5.2.2-бөлім, бб. 1234–5.

126

Trade Secrets Dir., Art. 5(b).

127

Сонда, Art. 5(a).

489

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ МЕН ОНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

аспектілерін қамтуы мүмкін. Lion Laboratories ісіндегі сияқты, мәселелердің жа-

рия етілуін ақтауы да мүмкін.

128

Заңды мүдделерді қорғау үшін Одақта немесе

ұлттық заңнамада мойындалған түпкілікті айрықша жағдай бар. Бұл мүдделер

айрықша жағдайда қалай қамтылатыны анық емес. Мұнда заң талабына сай қол-

дану сияқты емес, басқа да бір ерекшелік болуға тиіс.

129

Бәсеке мен инновация-

ны ынталандыру заңды мүдде болуы мүмкін екені ұйғарылды.

130

Директива мен

ағылшын заңы арасындағы анықталған айырмашылыққа қарамастан, ағылшын

үкіметі «барлық істер еңбек шартымен және адам құқықтары нормативтерімен

немесе қоғам мүдесін қорғау негізінде қарастырылатынын» мәлімдеді.

131

Бұл мә-

лімдеме ағылшын соттарына құпияны бұзу моделін директивамен сәйкестенді-

руге мүмкіндік береді.

128

Lion Laboratories v. Evans [1985] QB 526, 4.2.1-бөлім, бб. 1245–8 талқыланды.

129

Trade Secrets Dir., Art., 3(2).

130

T. Aplin, ‘A Critical Evaluation of the Proposed EU Trade Secrets Directive’ [2014] IPQ 257, 271.

131

UK IPO, Consultation on Draft Regulations concerning trade secrets (2018), 28.

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС

ПАЙДАЛАНУ

1. Кіріспе

2. «Жеке бас құпиясы сақталуға тиіс деңгей»

3. «Түпкілікті таразылау тесті»

4. Қорытынды

1. КІРІСПЕ

Жеке мәліметті теріс пайдалануға қатысты құқықбұзушылық құпияны бұзу әре-

кетінен бастау алады, алайда өзгеріп, мүлде басқаша сипатта дамиды. Жалпы заң

жеке өмірді қорғау құқығын

қарастырмады, жеке меншікке қол сұқпау құқығын

қорғайтын 1998 жылғы Адам құқығы заңы негізіндегі Адам құқықтары жөніндегі

еуропалық конвенцияның 8-бабына сүйенді. Онда былай деп жазылған:

(і) Әркімнің жеке және отбасылық өмірі, баспанасы және жеке хат-хабарлары

құпиясының құрметтелуіне құқығы бар.

(іі) Бұл құқықтың жүзеге асуына демократиялық қоғам ережелері мен заңды-

лықтарының сақталуындағы ұлттық қауіпсіздік мүддесі, қоғам қауіпсіздігі

немесе мемлекеттің экономикалық дамуы, тәртіпсіздік я болмаса қылмыс-

тың алдын алу, халықтың салауатты өмір салтын сақтау, не басқалардың

еркіндігі мен құқықтарын қорғау жағдайларын қоспағанда, мемлекеттік

органдар араласпауға тиіс.

Ағылшын соттары жалпы заңның көмегінсіз жеке меншік құқығын қорғау

қиындығына кезігіп жатты,

алайда жуықта соттар жеке мәліметті теріс қолдану-

дың жаңа деликтіні дайындады.

Оған қоса, жеке мәліметті теріс қолдану істері

құпиялыққа қатысты мәселелерді бірге көтереді. Сондықтан көптеген құпия құ-

қық принциптері теріс қолдану істеріне қатар қолданылады.

Жеке мәліметті заңсыз қолдану деликтіні қарастыру 1998 жылғы Адам құқық-

тары жөніндегі заңның фундаменталды құқықтарына негізделген. Бұл құжаттың

Wainwright v. Home Oce [2004] 2 AC 406.

Қараңыз: [Google Inc v. Vidal-Hall [2015] FSR (25) 728, [18].

PJS v. News Group Newspaper [2016] AC 1081. Жаңа деликтінің эволюциясындағы жеке ақпа-

ратты (мәліметті) теріс пайдаланумен байланысты істердің көпшілігіндегі қайбір жасырын фактор

медиаға қарсы болған, сондықтан алаяқтық мәселелерді королеваның Тақ бөліміндегі сарапшы қа-

растырды. Отбасы бөлімінің судьялары отбасы мәселелеріне байланысты біршама істерді қарады;

ал коммерциялық құпия істер мен кейбір жеке мәліметтер туралы істерді Канцлер бөлімінде әдетте

интеллектуалдық меншік мәселелері бойынша тәжірибелі судьялар тыңдады.

Қараңыз: Imerman v. Tchenguiz [2011] Fam 116, [65]–[67].

491

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

«горизонталь әсері», яғни жеке тараптар арасында және осы жағдайға қарсы

«вертикаль әсерлері» бар. Горизонталь әсердің қажеттігін Апелляция соты ал-

ғаш рет Douglas v. Hello! ісінде

кездестірді. Содан бергі 15 жыл бойы соттар жаңа

құқықбұзушылық үшін құпиялық құқығының «кісенін» біртіндеп шешіп келді.

Маңызды қадам Campbell v. Mirror Group Newspapers ісінде

жасалды. Лордтар

палатасы талапкер «жеке бас құпиясы қорғалуға тиіс деп күткен деңгей» туында-

ған жағдайда мәлімет қорғалуға тиіс деп анықтады. Лордтар палатасы бұдан әрі

құпия мәліметпен байланыс қажеттігі болмайтынын да айтты.

Бұл күткен деңгей

жеке бас құқығының бұзылғанын анықтайтын алғашқы қадамды көрсетеді.

Мұнда (уақытша сот тыйымы салынбаған болса) жеке бас құқығының бұзыл-

ғанын анықтау екі қадамнан тұрады. Бірінші қадам – Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа конвенциясының 8-бабына сәйкес құрметтелуге тиіс талапкердің жеке

бас құпиясы деңгейін анықтау. Бірінші қадам анықталған жағдайда сот екінші

қадамға көшеді. Екінші қадам – жеке бас құқығы сақталуы керектігіне қарамас-

тан, мәліметті жария етуге рұқсат беретін басқа да факторлардың барын анық-

тайтын «түпкілікті таразылау» деп аталатын тест. Бұл қадамдардың әрқайсысын

кезегімен қарастыратын боламыз.

2. «ЖЕКЕ БАС ҚҰПИЯСЫ САҚТАЛУҒА ТИІС ДЕҢГЕЙ»

Мәлімет басқаға емес, өзіне байланысты болған жағдайда ғана талапкер өзі-

нің жеке өмірі жөніндегі мәліметтің құпиялығы сақталуын күте алады. Көбіне

«жұмбақ» жағдайлар орын алғанда, яғни мәлімет пен сол мәлімет иесі арасын-

дағы қатынас анықталмаған жағдайларда мәліметтің кімге тиесілі екені жайында

мәселе туындайды.

Мәліметтің нақты бір тұлғаға тиесілі екені анықталғанда ес-

керілуі қажет екі мәселе бар.

«Біріншіден, сол көтеріліп отырған мәлімет әдетте

жеке мәлімет болып санала ма; екіншіден, ол мәлімет жеткілікті түрде жеке бола

ма, әлде қоғам игілігіне өте ме?» деген сұрақтар мазалайды.

2.1. ЖЕКЕ МӘЛІМЕТ

Мұндағы мәселе жеке өмір критерийі көтеріліп отырған іске қатысты тұлға-

ның деректері жария болуына орай жеке бас құпиясы сақталуында болып тұр.

Бұл – объективті бағалау.

Лорд Хоуп былай мәлімдеді:

«Зерттелуге тиіс сана – жалпы оқырманның санасы емес, жариялықтан зар-

дап шеккен тұлғаның санасы... Мұнда айтылып отырған саналы тұлға талапкердің

[2001] QB 967, [110]; бұған дейін қарастырылған академиялық аргумент осы іске тура келуі

мүмкін, қараңыз: A. Lester and D. Pannick, ‘The Impact of the Human Rights Act’ (1998) 116 LQR 380;

R. Buxton, ‘The Human Rights Act and Private Law’ (2000) 116 LQR 48; M. Hunt, ‘The “Horizontal Eect” of

the Human Rights Act’ (1998) Public Law 423.

[2004] 2 AC 457.

Құпияны бұзу мен өзінің заманауи формасына байланысы бар нәтижеден бұл талап етілмейді:

45-тарауды қараңыз.

Баланың мекенжайы көрсетілетін, ал аты аталмайтын мысалдар. Қараңыз: Green Corns Ltd

v. СLA Verley Group [2005] EMLR (31) 748, [61].

Әрине, мұнда тұлғаның кім екені жайында көптеген спекуляциялық мысалдар болуы мүмкін.

Қараңыз: CTB v. Newsgroup Newspapers [2011] EWHC 1326, [14].

Campbell [2004] 2 AC 457, 466, [21] (Lord Nicholls).

Murray v. Express Newspapers [2009] Ch 481, [41].

492

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

орнында болып және дәл сондай жариялықпен күрескен кезде қандай күй кеше-

ді?» деген мәселе бар.

In re JR 38

Жоғарғы сот Апелляция сотының ескертпесін мақұлдады Murray

v. MGN:

...бұл істегі барлық жағдайларды ескеретіндей, жеке бас құпиялығының сақта-

лу деңгейі қандай деген сұрақ туындайды. Олар талапкердің ұқсас атрибуттарын

қамтыды. Мәселен, талапкердің айналысқан әрекеті және оның сипаты, өткен

орны, істі енгізудің мақсаты мен сипаты, келісімнің жоқтығы, ол белгілі ме, белгілі

болуы мүмкін бе, талапкерге әсері, жариялаушының қолына түскендегі мәлімет-

тің мақсаты сияқты бірдей атрибуттар.

Жеке меншік категорияға жатқызатын мәліметтің түрлері көп. Бір атап өтер-

лік жайт, жеке мәліметті теріс қолдану бойынша құқықбұзушылық құпияны бұзу

әрекеттерінен де өршіп барады. Адамға қатысты құпия болуы мүмкін кез келген

нәрсе тікелей сол адамның prima facie жеке құпия мәліметі саналады. Мәлімет

жеке мәлімет болуы үшін шынайы болуы міндетті емес, сондықтан жалған жеке

ақпараттың таралуына жол бермеу үшін теріс пайдалану туралы талап қойылуы

мүмкін.

Адамның денсаулығы мен әл-ауқаты

немесе қайғылы кездердегі эмоциялық

жай-күйіне қатысты жағдайлар оның жеке өмірінің мәліметтеріне анық мысал

бола алады.

Алайда жеке бастың құпия мәліметі болатын көптеген мысалдар

бар. Неке, көңілдестік, өтпелі, «коммерциялық» немесе гетеросексуал, гомосек-

суал қатынастарда қылмысты ештеңе болмаса, онда соттар мұндай мәліметтің

барлығын жеке бас құпиясы ретінде қарастырады.

Шын мәнісінде, тіпті адам-

ның «қарым-қатынас статусы» (басы бос немесе кездесіп жүрген адамы болса

және т.б.) жеке бастың құпия мәліметі саналады.

Бұлар – жеке бас мәліметінің

кейбір мысалдары ғана, басқа да мысалдары көп, мәселен: тұлғаның саяси по-

зициясы немесе діни ұстанымы,

салық немесе қаржы істері,

сондай-ақ талап-

кердің жалаңаш суреттері.

Сонда, 484, [99] (Lord Hope). Campbell ісінде «құпияны бұзу айыптауға тұра ма?» дегенді анық-

тау үшін сол жағдайда қалған саналы адамның орнына өзін қойып көру қажет. Сонда, қараңыз:

481–3 (Lord Hope).

[2016] AC 1131, [88].

[2009] Ch 481, [36].

AMM v. HXW [2010] EWHC 2457 (QB), [14]. Bonnard v. Perryman [1891] 2 Ch 269 ісіндегі ережеге

сай, жала жабу өтініші орын алған кезде мәселе қиындап кетеді, жалған жала жабудың алдын алу

үшін әдетте берілетін сот тыйымын салудың алдын алуды қараңыз, Ambrosidadou v. Coward [2010]

EWHC 1794 (QB).

Archer v. Williams [2003] EMLR (38) 869, [34]–[35] (Косметикалық хирургия); Campbell v. MGN

[2004] 2 AC 457 (есірткіге салыну); Cornelius v. De aranto [2002] EMLR (6) 112 (Психикалық саулық); X

Health Authority v. Y [1988] 2 All ER 648 (Дәрігердің HIV анықтауы); W v. Egdell [1990] Ch 359 (Психиа-

триялық есеп).

McKennit v. Ash [2006] EMLR (10) 178 [80].

Қараңыз: BUQ v. HRE [2012] EWHC 774 (QB), [61].

Applause Store Productions v. Raphael [2008] EWHC 1781 (QB), [4]; CC v. AB [2007] EMLR (11) 312, [39].

Applause Store Productions v. Raphael [2008] EWHC 1781 (QB), [8].

AB v. Barristers Benevolent Association [2011] EWHC 3413 (QB); Lord Browne of Madingley v. Asso-

ciated Newspapers [2007] EMLR (19) 515.

AMP v. Person Unknown [2011] EWHC 3454 (TCC); Rocknroll v. News Group Newspapers Ltd [2013]

EWHC 24 (Ch).

493

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

Алайда кейбір мәселелерді анықтауда қиындық та туындап жатады. Мысалы,

«біршама уақыт өткеннен соң адамның жасаған қылмыс әрекеті жеке мәлімет

болып есептеле ме» деген сұрақ бар. Бұлар мәні бойынша біршама істерде ес-

керілген болса да,

Жоғарғы сот қылмыстық іспен кінәлі деп танылған адамның

мәліметін белгілі бір уақыт өткен соң, жеке мәлімет деп тану туралы шешім шы-

ғарды.

Ал Үлкен сот кінәлі деп табылған шешім де (кей жағдайларда)

жеке

мәлімет болатынын айтты.

«Жасаған қылмысы, әсіресе сексуалдық сипаттағы

қылмысы үшін тұтқындалған адамның идентификациясы жеке мәлімет болып

санала ма?» деген күрделі жайт бар.

Бұл аргументтің бір жағы – куәлар мен

басқа шағымданушыларды тарту қажет болады. Екінші жағынан, тіпті күдіктінің

құқықбұзушылық үшін кінәсі болмаса да, атын атау оның репутациясына орны

толмас залал келтіруі мүмкін; ал аса ауыр қылмыс жасағандарға қатысты бол-

са, онда шабуыл жасалуы немесе жапа шеккендер тарапынан өш алу әрекетіне

дейін баруы мүмкін. Террористік айыптар

мен жыныстық қылмысқа қатысты

істе Жоғарғы сот «ашық әділдік жеке өмір құқығынан басым тұратындықтан, қа-

мауға алынған адамның жеке басы туралы ақпаратты жария ету орынды» деген

пікірге келді. Кейінірек, тіпті жеке бас құпиясы деп танылған мәліметтердің қо-

ғам мүддесі үшін жария етілуі мүмкін болатын істерді де қарастырамыз.

Алайда судья Иди айтқандай, тривиалды және жай мәліметтер қорғауға

алынбайды: «Адам құқықтары аса мәнді істерге қатысты қарастырылады... қо-

ғам алдында әлдекімнің тұмауратып қалғанын немесе шынтағын шығарып алға-

нын айтудан болатын зиян шамалы».

Сол сияқты, жиһаз дүкенін аралау

мен

Венециядағы досыңның үйіне барып қайту

туралы мәліметтер қорғауға алын-

байды, олар тым тұрмыстық сипатта немесе тым қарабайыр саналады. Дегенмен

жеке пошта мен хатты оқу, телефон әңгімесін тыңдау немесе жеке территория-

ны суретке түсіру арқылы алынған тұрмыстық мәліметтер жеке бас құпиясын

ашуы мүмкін.

Өйткені мұнда ақпараттың құпия екенін айтпағанның өзінде, оны

алу әдісінің өзі жеке бас құпиясына қол сұғу болып саналады.

Ақпараттар жеке ақпарат саналатын кейстер мыналар: R (on the Application of L) (FC) v. Com of

Police of the Metropolis [2010] 1 AC 410; A v. B [2005] EMLR (36) 851, [33]; R (on the application of Ellis)

v. Chief Constable of Essex Police [2003] EWHC 1321 (Admin); X (formerly Mary Bell) v. SO [2003] EMLR

(37) 850; but the contrary view was expressed in KJO v. XIM [2011] EWHC 1768 (QB), [16]; CG v. Facebook

Ireland [2017] EMLR 12, [44]; Elliott v. Chief Constable of Wiltshire (The Times, 5 December 1996); L v. Law

Society [2010] EWCA Civ 811, [24], [25] and [37]–[44].

R (T) v. Chief Constable of Greater Manchester [2015] AC 49, [17].

In NT 1 & NT 2 v. Google LLC [2018] EWHC 799 (QB), судья Уарби қарастырған сот істерінің көбі

Қылмыскерлерді реабилитациялау туралы 1974 жылғы заңның негізінде жүргізілді. Сотталғаны жө-

ніндегі мәлімет жеке бас мәліметіне айналмай тұрып жойылуы керек, ал егер 48 айдан астам мер-

зімге бас бостандығынан айырылған жағдайда, оны ешқашан жоюға болмайды.

NT 1 & NT 2 v. Google LLC [2018] EWHC 799 (QB) at [171]–[172] and [224]–[226] (Бір талапкер үшін

бұл – теріс пайдалану, ал басқа талапкер үшін бұл оның әрекетіне байланысты болмайтын жағдайлар).

Шағымданушы аноним күйде қалуға құқылы жағдайлар: Sexual Oences (Amendment) Act 1992, s. 1.

Re Guardian News and Media [2010] 2 AC 697; тіпті дене жарақатына соқтыруы мүмкін дәлелдер

болса да, сот тәртібі оларды анықтай алмайтындай болуы мүмкін: Secretary of State of the Home

Department v. AP (No. 2) [2010] 1 WLR 1652.

PNM v. Times Newspapers [2017] 3 WLR 351; тіпті лорд Керр мен лорд Уилсон жеті сот шешімі-

мен келіспеді.

A v. B [2005] EMLR (36) 851, [33].

McKennitt v. Ash [2006] EMLR (10) 178, [139].

Lord Browne of Madingley v. Associated Newspapers [2007] EMLR (19) 515, [61].

Телефон ұрлау істері талқыланады, қараңыз: Gulati v. Mirror Group Newspapers [2016] FSR (12)

313; upheld on appeal [2016] FSR (13) 378.

494

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

2.1.1. ҚОҒАМДЫҚ ОРЫНДА ТҮСКЕН ФОТОСУРЕТТЕР

Бұл мәселе «қоғамдық орында суретке түскен тұлға сол суреттің жарияла-

нуына байланысты мәселеде жеке басына қатысты деректердің құпиялығы сақ-

талуға тиіс деңгейін күте ала ма» деген сұраққа саяды. Жалпы алғанда, адам күн-

делікті тұрмыс барысындағы әрекеттерін жеке бас құпиясы ретінде сақталуын

күте алмайды.

Campbell v. Mirror Group Newspapers ісінде көрсетілгендей,

«қо-

ғамдық орынға шыққан танымал немесе танымал емес адам өзінің келісімінсіз

суретке түсіп қалуы әбден мүмкін екенін қабылдауға тиіс, жай ғана өзгелердің

түсірген суретінде кездейсоқ түсіп қалуы да мүмкін».

Осы сұрақтың балаларға қатысты тұсы күрделірек. Murray v. Express Newspapers

ісінде

Дж.К. Роулинг (шын аты Джоан Мюррей) пен күйеуінің Эдинбург көше-

лерінде баласын бесікарбамен алып бара жатқан сәті суретке түсіп қалған. Бұл

жерде жақындатып түсіретін объектив пайдаланылған және баланың бет-бей-

несі анық көрінген. Баласының құқығын алға тартып, ата-анасы сотқа арыз бер-

ді. Әдетте дүкен аралау, автобуспен жүру сияқты, күнделікті тіршіліктегі іс-әре-

кеттер жеке бас құпиясының сақталу деңгейіне сәйкес емес.

Судья Паттеннің шығарған шешіміне (ата-анасының арызын қанағаттандыр-

маған) қарсы шағымданған Мюррейдің өтінішін Апелляция соты қабылдап,

қарады.

Апелляция соты баланың жеке бас құпиясы сақталуға тиіс жағдай

деп қарастыру даулы іс екенін айтты.

Жақында қаралған Weller v. Associated

Newspapers ісінде

Апелляция соты ересектермен салыстырғанда,

баланың

жеке өміріне қол сұқпау құқығы жоғын айтты, бірақ кейде бірдей жағдайдағы

ересек адам құқылы болмаса, бала жеке бас құпиясын қорғауға құқылы болуы

мүмкін.

Сондықтан жеке бас құпиясының сақталуы әрбір кейстегі нақты жағ-

дайларға байланысты болады. Murray ісінде Роулинг (баланың анасы) ата-ана

ретінде баласының суреті (мәлімет) қоғамға жария болмауына әрекет жасаған,

ал бұл жеткілікті болды.

Von Hannover (№1) ісіндегі Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық соттың

шешімі танымал (қоғамдық) тұлғаның қоғамдық орындағы қорғанысының ең

үздік деңгейін көрсетті.

Ол сондай-ақ ағылшын соттары әлі жете қоймаған

ең жоғарғы меже және Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық соттың (ECtHR)

өзі бас тартқан шешім болып көрінеді. Неміс федералдық-конституциялық

соты заманауи қоғамдағы белгілі тұлға принцесса Каролиннің өзінің қоғамдық

орында түскен суретінің жариялануына сабыр танытуы керек екенін мәлімдеді.

Олар тіпті принцессаның ресми өмірі емес, күнделікті өмірінің жеке суреттерін

John v. Associated Newspapers [2006] EMLR (27) 772.

[2004] 2 AC 457, [154].

Страсбург соты барынша шектеулі болды: Von Hannover v. Germany (2005) 40 EHRR 1, [76]–[77];

Sciacca v. Italy (2006) 43 EHRR 20, [28]–[29] қараңыз.

[2008] EMLR (12) 399.

Murray v. Express Newspapers Plc [2007] EMLR (22) 583.

[2008] EMLR (12) 399.

[2016] 1 WLR 1541.

Баланың жасына қарай айырмашылық азайып отырады: Spelman v. Express Newspapers [2012]

EWHC 355 (QB), [55].

Сонда, [29]–[30].42 Сонда, [29]–[30].

Von Hannover (No. 1), App. No. 59320/00, (2005) 40 EHRR 1, [51].

495

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

жариялаған болатын. Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот бұл істе адам

құқығы 8-бап бойынша бұзылған деп бірауыздан шешім шығарды. Бұл шешім

адам белгілі бір жағдайларда жеке өмірінің заңды түрде қорғалуына құқылы

деген негізге сүйеніп шығарылды. Яғни «адамның жеке өмірінде, тіпті қоғамдық

орындарда аралық аймағы болады».

Бұл шешімге келу үшін сот атақты жұл-

дыздар мен қоғамдағы ресми іскер тұлғалар арасындағы айырмашылықты ажы-

ратып қарады. Сот мәлімдегендей:

Фундаменталды айырмашылық қоғамға есеп беру ретінде болуы керек.

Тіпті демократиялық қоғамға тән сипатпен саяси тұлғалардың жеке өмірі, жұмы-

сы жөнінде егжей-тегжейлі ашық жазуға болатыны белгілі. Ал бұл кейсте тұлға

ресми міндетін атқармаған еді. Алдыңғы істе баспасөз ақпарат пен идеяны де-

мократияға сай тасымалдай отырып, «жіті қадағалаушы» рөлін атқарып тұрса да,

кейінгі істе басқаша болды.

Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот жеке өмір мен пікір білдіру еркін-

дігін қорғау арасындағы байланысты теңестіретін шешуші фактор – жариялан-

ған суреттер мен мақаланың қоғам қызығушылығын тудыруға қосатын үлесінде

екенін айтты.

Ал дәл бұл істе сот сол жарияланған мәліметтегі адамның жеке

өмірі мен әрекетінде қоғамның заңды мүддесі жоқ екенін мәлімдеді. Сонымен

қатар сот қаралып отырған істегі «сурет пен оның комментарийлері сол тұлға-

ның нақты жеке өміріне қатысты болғандықтан, оның саяси немесе қоғамдық

салаға қатысы жоқ екенін де» айтты.

Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық

сот принцесса Каролинге қатысты соңғы іс 8-бапты қозғағанымен, ұқсас суретте

құқықбұзушылық орын алмаған деп тапты.

2.2. ӨЗГЕРТІЛГЕН ҚОҒАМДЫҚ ИГІЛІК

Құпиялық құқығы әлдененің салыстырмалы түрде құпияға жататынын таны-

са, ал мәліметті теріс пайдалану құқығы одан тереңірек қарайды. Бастапқы ой

бірдей, атап айтқанда, қоғам игілігіндегі

мәліметтің құпиялығы сақталады деп

күту мүмкін емес. Шын мәнісінде, уақытша сот тыйымы салынған жағдайларда

мәлімет қоғам игілігіне өтетін болса, әдетте ол тыйымның күшін жойғанына сү-

йенетін болады.

Мәлімет кең тараған, бірақ әлі құпия болса да, сол мәліметтің қоғам игілігіне

кедергісіз өтіп кетуіне әрқашан «су бөгетінің жарылатын» немесе тамшылайтын

нүктесі табылады. Mosley v. News Group Newspapers ісінде

талапкердің садо-

мазохистік әрекеттері түсірілген видеожазбасын 1,5 миллионнан аса адам көрген.

Сонда,[50].

Сонда, [63].

Сонда, [76].

Сонда, [64].

Von Hannover v. Germany (No. 2) (2012) 55 EHRR 15; Von Hannover v. Germany (No. 3), App. No.

8772/10, (2013); Принцесса Каролинге қатысы жоқ ұқсас нәтижеге Lillo-Sternberg v. Norway [2014]

ECHR 59 ісінде қол жеткізілді.

Мысалды қарау үшін, McKennitt v. Ash [2008] QB 73, [53]; Douglas v. Hello! [2006] QB 125, [105].

Қараңыз: A v. B [2005] EMLR (36) 851, [16]; CTB v. News Group Newspapers [2011] EWHC 1232

(QB), [27].

[2008] EWHC 687 (QB), [33]–[35].

496

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

Судья Иди ол видеожазба қоғам игілігінде және бұдан әрі қандай да бір сот

тыйымын салу нәтижесіз болады деп шешті. Керісінше, басқа істе ол мәліметтің

мемлекеттік баспасөз бетінде жариялануы қоғам игілігіне өтуіне жеткілікті бола

бермейтінін мәлімдеді.

Сондықтан соттардың мұндай мәліметтің интернетте

жариялануын қоғам игілігіне өткені деп санамауы таңғаларлық емес. Бұл ойдың

негізі – интернеттегі қолжетімді ақпарат пен ол ақпараттың көпшілік қауымға та-

нымал болуының арасында айтарлықтай айырмашылық болуында. Қарапайым

тілмен айтқанда, интернет үйілген үлкен шөмеле сынды, оның арасынан ине із-

деуге нақты бір адам кіріспесе, көпшілік оны таба алмайды.

Оған қоса, қоғамда

«жалған жаңалықтардың» көбейіп кетуіне байланысты, тіпті тікелей бір тұлғаға

қатысты шыққан ақпараттарды оқи тұра, оған сенбеу немесе сенімді ақпарат

емес болар деп қарау белең алып келеді.

Соттар сөзге (мақалаға) қарағанда суреттер көп мәлімет беретінін де айтып

отыр. Апелляция сотының төрағасы лорд Филипс Douglas v. Hello! ісінде фото-

графиялар сөзге қарағанда көп мағына беретіндіктен, ол жай ғана мәлімет тасу-

шы емес, құнды мәлімет деген пікірге келді.

Бұл соттар кейде әр фотография өз

алдына жеке қаралуға тиіс деген көзқарасты ұстанады дегенді білдіреді. Алайда

бір уақытта бірдей әрекет жасап жатқан бір адамның екі түрлі фотографиясы да

құпия болмайды деген сөз емес.

Құпиялықтан басқа ескеретін тағы бір фактор бар. Соттар жеке өмірге қол

сұқпау құқығы жеке өмірге араласу мен ізіне түсуге қарсы құқығын қамтитынын

айтады. Бұған мысал CTB v. News Group Newspapers ісінде көрсетіледі. Мұнда таны-

мал футболшының Big Brother реалити теле-шоуының бұрынғы қатысушысымен

некесіз байланысы болған. Судья Иди футболшының есімін атауға тыйым салды.

Артынша оның есімі Twitter хэштегінде белгілі болды және баспасөз «сот ты-

йымы өз мақсатын тиімді орындай алмай отырғанын» жазды. Сот келіспеді. Сот

тыйымы салынып қойған жағдайда, «ол талапкердің ізіне түсудің алдын алатын

болса, оған жасалған қорғауды сот қайта алуға асықпау керек» деген пікірді алға

тартты.

Дәл сол күні түс ауа Парламент палатасында

парламент мүшесі фут-

болшының есімін атады. Осы сәтті пайдаланып, баспасөз өкілдері соттан сот ты-

йымының күші жойылуы керек деп сұрады.

Судья Тюгендат былай дейді:

«Сот тыйымының мақсаты құпияны сақтау болса, ол мақсатының орындал-

мағаны анық. Бірақ сонымен қатар оның мақсаты – қудалауға және жеке өмірге

KGM v. News Group Newspapers [2010] EWHC 3145, [22].

Көптеген сайттар келіп түскен белгілі бір мәліметтің бір парасына қатысты біршама пікірлерге

мониторинг жүргізетіндіктен, қанша адамның есірткіге салынғаны жөніндегі мәлімет жиі кездесуі

мүмкін.

Сондай-ақ сай келмейтін үміткерлерді кім жіберіп отыруы мүмкін екені туралы да үнемі айты-

лады. Мысал үшін қараңыз: CTB v. News Group Newspapers Ltd [2011] EWHC 1326 (QB), [14].

[2006] QB 125, [106].

See Douglas v. Hello! [2007] 1 AC 1.

[2011] EWHC 1232 (QB). «Супер (сот) тыйымы», яғни тіптен тұлғаның атын да атауға рұқсат

етілмейтін жағдайдағы сот тыйымының детальдары туралы да жариялауға рұқсат берілмейтін сот

тыйымы. Олар қазір өте шектелген, қараңыз: Gurry (2012), [18–57]–[18.70].

[2011] EWHC 1326 (QB).

Бұл жариялаудың есебін, талқылауын қарау үшін, қараңыз: P. Johnson, ‘What Can the Press

Really Say? Contempt of Court and the Reporting of Parliamentary Proceedings’ (2012) Public Law 491.

[2011] EWHC 1326 (QB).

497

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

араласуға жол бермеу, ал ол мақсат жоғалған жоқ. Интернетте он мыңдаған

адамның талапкердің есімін атауы талапкер мен оның жеке және отбасылық өмі-

ріне қол сұғудан қорғау қажет екенін дәлелдейді».

Бұл лорд-судья Левенсонның баяндамасында кеңінен түсіндірілді:

Интернеттегі фотографиялар мен Sun секілді газеттердің алғашқы беттеріне

шығатын фотографиялар арасында сапа жағынан айырмашылық болады. Көп та-

ралымды газет бетінде жарияланған материал жеке өмірге араласуды арттырады

және күшейтіп жібереді. Оның себебі суретті көптеген адамның көруінде ғана

емес, сондай-ақ жұртшылықтың олар туралы сөз қылуында жатыр. Осылайша,

газет-журналдың бірінші бетінде жариялау фактісі суреттің жорамал құндылығын

қоғам игілігіне қарай өткізіп, күн тәртібіндегі басты жаңалыққа айналдырады.

Мәселе Жоғарғы соттың PJS v. News Group Newspapers ісінде кеңінен қарал-

ды.

Бұл танымал тұлға жұбайының басқа екі адаммен үшжақты қатынасқа

(threeway) түсуіне қатысты іс болатын (олардың ешқайсысы да некелі жұп емес).

Бірнеше жыл өткен соң қатынасқа түскен екі танымал емес адам осы оқиғаны

сату үшін The Sun газетіне барады. Жоғарғы сот The Sun on Sunday газетінің оқи-

ғаны жариялауына тыйым салмады, бірақ Апелляция соты ол шешімді өзгертіп,

оқиғаны жариялауға сот тыйымын салды.

Алайда қатысушы екі адамның біреуі

оқиғаны Америка журналына сатты, ақыры оқиғада болған әрбір адамның есімі

жарияланды. Бұл оқиға Құрама штаттарда, кейіннен Канада мен Шотландияда

жарияланса да, қоғамның назарын аса аудара алмады. Оқиғаның интернетте

жарияланып кеткенін алға тартып, түрлі газет-журналдар

Апелляция сотынан

сот тыйымын алып тастауды сұрады.

Апелляция соты сот тыйымын алып тас-

тап еді, талапкер тағы шағымданды.

Жоғарғы сот ағылшын халқының шама-

мен 25 пайыздан көбі бұл ақпаратқа қанық болып, PJS танығандықтан, оның

құпиялығы қалмады деп қарады.

Көпшілік CTB судьялар Тюгендат пен Идидің

түсіндірмесі мен әдісіне келісті.

Олар ақпарат тым белең алып тарап, құпиялық

бұзылғанымен де, оның одан әрі тарауы талапкерге күйзеліс пен мазасыздық ту-

дыруы мүмкін екенін айтты.

Қазіргі позиция қорғалуға тиіс құпиялық қалмаған

жағдайда сот тыйымы да кері қайтарылады; бірақ мұндай шешімге бара отырып

жеке бас құпиясына қол сұқпау құқығы өз шеңберінен шығып, жеке өмірге ара-

ласуға және соңына түсуге жол беріп отыр. Бұдан бөлек, соттар ақпараттың қо-

ғам игілігіне өткенінен кейін жасалатын сот тыйымын алып тастауға асықпайтын

[2011] EWHC 1326 (QB), [3].

Leveson Inquiry, Report into the Culture, Practices and Ethics of the Press (2012 HC Papers 780-ii),

737, [3.4].

[2016] AC 1081.

[2016] EMLR (17) 322.

Spycatcher principle деп аталатын сот тыйымы негізінде жұмыс істесе де, барлық баспасөз сот

тыйымымен шектеледі. Қараңыз: Gurry (2012), [18.45].

[2016] EWCA Civ 393.

Апелляция кезінде де сот тыйымы күшінде қалды, сондықтан оның мақсаты қорғауға алынбады.

[2016] AC 1081, [57].

Сонда, [32].

Сонда, [59] және кейстерде сілтеме жасалады; Лорд Тоулсон баршаға мәлім дүниені жариялау-

ға кедергі жасау адамдардың «сот мәселеге шынайы қарамайды деп, олардың заңға құрмет көрсет-

пеуіне алып келуі мүмкін» деген пікірін алға тартып, келіспейтінін білдірді: [88] сонда.

498

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

болады. Басқаша жағдайда сот тыйымын халықаралық баспасөз ұйымдарының

қысымымен кері қайтаруға болатыны да белгілі. Расында, төрттен бір адамның

PJS-ты (немесе оның серігін) тануы сот тыйымын алып тастауға жеткіліксіз болды.

3. «ТҮПКІЛІКТІ ТАРАЗЫЛАУ ТЕСТІ»

Талапкердің ақпарат құпиялығын сақтаудың қажетті деңгейін күтсе, екінші ке-

зең оның өзгелердің мүддесімен, әсіресе өз пікірін еркін айту құқығымен теңес-

тіруді талап етеді.

Мұндағы негізгі түрткі талапкердің 8-баптағы немесе жауап-

кердің 10-баптағы құқығы басқадан басым тұруында емес,

мұнда «ауыр және

шұғыл ережелер болмағандықтан, нақты бір индивидуалды жағдайларға қатыс-

ты келгенде, арнайы бір құқық басқадан үстем тұра ма» деген сұрақта жатыр.

Мәселе конвенциялық бәсекелес құқықтарды таразылау мен арнайы жекелеген

істерге тиісті фактілерді қарастыруда.

Дәлелге сүйенген шешім шығару кезінде

соттар кейбір фактілерді ескеретін болады. Оларға ретімен тоқталатын боламыз.

3.1. ҚАНШАЛЫҚТЫ ҚҰПИЯ?

Талапкердің жеке өмір құпиясы сақталатын жағдайлар істе (кейсте) әртүрлі

болып өзгереді. Сондықтан мәліметтің кейбір түрінің басқаларынан жеке құпия-

лығы басымырақ болады.

Медициналық мәліметтің басқа жеке мәліметтерге

қарағанда қорғалу құқығы артығырақ.

Жеке өмірдің ішкі құпиясы артқан сайын,

оны жариялау мықты заңдық негізді қажет етеді.

Жеке бас құпиясы сақталу-

ға тиіс жағдайлар нақты ақпараттың қалай байланысатынына тәуелді болуы да

мүмкін. Бұған дейін айтылғандай, жазбаша берілетін ақпаратпен салыстырғанда,

фотография мен видеоматериалдардың жеке өмірге араласуы басымдау келеді.

Mosley v. News Group Newspapers ісінде судья Иди айтқандай:

«Кейде заңсыздық орын алғанын жария етудің жақсы жолы болуы мүмкін; қо-

ғам қызығушылығының үдесінен шығу үшін «әрбір көлеңкелі деталь» сурет жа-

риялануға тиіс дегенді білдірмейді, сондай-ақ құпия жазбаларды, аудио немесе

визуал болсын, автоматты түрде ақтамайды».

Campbell ісінде

лорд Хоффман осыған ұқсас пікір білдірді:

«...сексуалдық қатынасты жария етуде (мәселен, саясаткер мен ол тағайын-

даған мемлекеттік қызметкер арасындағы) қоғамдық қызығушылық бар. Алайда

қосымша анайы детальдар немесе интимді фотографиялар мен видеоларды

қосу – орынсыз және оған жол берілмейді. Фото-видеоматериалдарды ұсыну –

сексуалдық қатынастарды заңды түрде ашуға ықпал етсе де, ол тым қорлайтын,

ұятты әрекет саналады.

Campbell [2004] 2 AC 457, [137] (Baroness Hale).

Re S (a child) [2005] 1 AC 593, [17].

Mosely v. News Group Newspapers [2008] EMLR (20) 679, [12] (Eady J).

CDE v. MGN [2010] EWHC 3308 (QB), [2].

Campbell v. MGN [2004] 2 AC 457, [118].

Сонда, [60]; сондай-ақ қараңыз: A v. B [2003] QB 195, [11(vii)].

[2008] EMLR (20) 679, [16].

[2004] 2 AC 457, [60].

499

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

3.1.1. ТАНЫМАЛДЫҚҚА ҰМТЫЛУ

Көптеген адамдар әдетте өздерінің жеке өмірі құпия деп санайтын өмір ас-

пектілерімен барынша танымалдыққа жетуге тырысады. Соттар тұлғаның таны-

мал я танымал еместігіне қарамастан, танымалдықтан өз қалауынша бас тарта

алмайтынын айтты.

Тұлға өз өмірін құпия етіп ұстауды ұйғарса, соттар оған

басқа кездегіден гөрі басымырақ қорғау жасайтын болады. Сот тұлға абырой

мен жалған атаққа жету үшін өмірі жайында жеке мәліметтерді жариялағанда,

ол өзінің өміріне өзгелердің араласуына жол беріп отырғанын сезінбейді деген

сараптауын айтты.

Дегенмен тіпті өзі туралы жеке құпия мәліметтерді айтып

қойған күннің өзінде, олар жеке өмір құпияларының кейбір құқықтарына ие

болады. Jordan деген атпен белгілі Кэти Прайс (Katie Price) бастапқыда гламур

моделі болған, бірақ ол өзінің жеке телевизиялық шоуы мен журнал айдары ар-

қылы телевизиялық тұлғаға айналды. Ол осы шоуда да, журнал айдарында да өз

отбасындағы және қарым-қатынасындағы ең интимдік детальдарды жария етті.

Тіпті медиаартықшылығын пайдаланып, танымалдыққа ұмтылғанымен де, 8-бап

бойынша қорғалатын мәліметтер де кездесті.

3.2.2. ПІКІР БІЛДІРУ ЕРКІНДІГІ

Жеке басына қатысты мәліметті жариялауға ниетті адам әдетте 10-бапта көр-

сетілген өз ойын еркін білдіру құқықтарына арқа сүйейді:

(і) Әркімнің өз пікірін еркін білдіруге құқығы бар. Бұл құқыққа пікір ұстану

бостандығы және мемлекеттік органның араласуы мен кедергісіз идея

мен ақпаратты алу және тарату бостандығы кіреді. Бұл бап кино немесе

телевизия индустриясы мен трансляцияға (бродкастинг) мемлекеттердің

лицензия талап етуіне кедергі жасамайды.

(іі) Өз міндеті мен жауапкершілігін орындай бастағаннан, бұл бостандықтың

қолданылуы заңда көрсетілген шектеулер, шарттар мен айыппұлдарға не-

гіз болуы мүмкін. Сондай-ақ демократиялық қоғамда сақталатын терри-

ториялық интеграция немесе қоғам қауіпсіздігі, ұлттық қауіпсіздік мүддесі,

тәртіпсіздік пен қылмыстың алдын алу, салауатты өмір салтын сақтау, бас-

қалардың құқығы мен репутациясына құрметпен қарау, құпия мәліметтің

жариялануына кедергі жасау немесе соттың объективтілігі мен беделін

ұстау критерийлеріне негіз болуы мүмкін.

8 және 10-баптардағы бәсекелесуші (қарама-қарсы) мүддені теңестіруде

соттың беретін 10-баптағы «құқықтық шектеулері рационал, әділ болуға тиіс

және қажетті деңгейден артық зиян келтірмеуі қажет, сондай-ақ кездейсоқ шек-

теу болмауы керек».

Пікір білдіру құқығына берілген басымдық өзгеріп тұра-

ды

және аралық кезеңдерде оған арнайы қорғау жасалады.

Мұнда көп істер

A v. B [2003] QB 195, [11(xii)].

Terry v. Persons Unknown [2010] EMLR (16) 400, [127].

Қараңыз: Price v. Powel [2012] EWHC 3527 (QB), [43] (Бұл ерекше өтініш түрі болды).

Campbell [2004] 2 AC 457, [115] (Lord Hope).

Бұл трамп кард емес, қараңыз: Mosley v. News Group Newspapers [2008] EMLR (20) 679, [10].

Human Rights Act 1998, s. 12; see Chapter 49, section 1.1.1, pp. 1326–7.

500

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

медиаагенттіктердің жаңалықты қоғамға сату туралы коммерциялық мүддесіне

қатысты болса да, адамның «жаңалықты жасау»

немесе жұртшылықтың ақпа-

ратты білу қызығушылығы туындайтын істер де кездесіп жатады. Судья Иди CC v.

AB ісінде

айтқандай, ақпараттың таралу көлемі әдетте шешуші фактор болады:

«Мен сот барысында талапкердің некеден тыс байланысы жөнінде кез кел-

ген мәліметтің таралмауына еш кепілдік ала алмайтынын ашық әрі тіке айтамын.

Бұл талапкердің жеке өмір құпиясы сақталатын жағдайға сай келмейді. Жауапкер

болған оқиғаны (талапкердің некеден тыс байланысы туралы оқиғасын) жақын

досымен, отбасымен, отбасылық дәрігермен немесе кеңесші немесе әлеумет-

тік жұмысшы және өзінің адвокаттарымен әңгіме үстінде айтып қоюы мүмкін.

Талапкерге осы ақпаратты шектеу құқығы қаралмаған. Мұндағы даулы мәселе –

жауапкердің осы оқиғаны тікелей я жанама түрде баспасөз арқылы қоғам игілігі-

не жеткізуге тырысуы және оны дәлелдеп бағуында.

3.2.3. ЕРКІН БАСПАСӨЗ

Тиісінше, бұқаралық ақпарат құралдарының (БАҚ) сөз бостандығы құқығы

жеке тұлғалардың құқығынан жоғары тұрмайды. Көбінесе жарияланымның нә-

тижесіне байланысты медиа жеке тұлға құқығына жол береді. Алайда сот қо-

ғамның «еркін баспасөздің» болуына мүдделі екенін айтты. Қарапайым тілмен

айтқанда, жалпақ жұртты қоғамдық танымал тұлғалардың өмірі мен қызметі ту-

ралы алып-қашпа әңгімелер қызықтырады. Осындай ақпараттарды жариялаған

газет-журналдар көптеп сатылып, қаржылық жағдайын түзейді. Олай болмаса,

яғни мұндай ақпараттарды жариялап отырмаса, газет-журнал сатылымы аза-

йып, баспасөз ұйымының өзі керексіз болып қалуы мүмкін.

Бұл аргументтерді

сот ішінара қолдағанымен, жеке өмір құпиясы құқығы мұндай қарапайым сөз

бостандығы позицияларынан басым түсіп, ол аргументтер орындалмай қалуда.

Ақпарат алу кезінде қоғамдық мүддеге

сүйенген кез келген аргумент тиісті

оқиғаның өзі сол аргументтің негізі болуын талап етеді. Бірақ шынайы қоғам

мүддесінің болуы ол ақпаратты жариялауға рұқсат беруге жеткілікті емес, ол

түпкілікті таразылау критерийінің аясында қарастырылады. Қоғам мүддесі бас-

пасөздің «бақылау функциясының» бөлігі ретінде көп айтылады.

Ал қоғамдық

мүддеде не бары түсініксіз, белгісіз концепция; бұл қоғам «білуге тиіс» «жа-

ңалыққа тұрарлық» нәрсе емес.

Бұл қандай мағынада болуы мүмкін екеніне

Апелляция соты Reynolds v. Times Newspapers ісінде

сілтеме берді.

CTB кейсі сот көмегінің айқын мысалы болды. CTB-ны «бопсалап», жариялаймын деп қорқыт-

қаны үшін Имоген Томас жауапқа тартылды. Ол шындыққа жанаспайды және сотта дайын мәтін

оқылды: CTB v. News Group Newspapers [2011] EWHC 3099 (QB).

[2007] EMLR (11) 312, [35].

Нәтижесін қараңыз: A v. B [2003] QB 195, [11(xii)]; Campbell v. Mirror Group Newspapers [2004] 2

AC 257, [143].

Ол бекітіліп қана қоймай, дәлелдермен негізделуі қажет: Goodwin v. News Group Newspapers

[2011] EWHC 1309, [14]–[15].

Мысал үшін қараңыз: Reynolds v. Times Newspapers [1999] 2 AC 127, 205 and 214; Sunday Times

v. UK (1979–80) 2 EHRR 245, [65]; Gaweda v. Poland (2004) 39 EHRR 4, [34].

Jamel v. Wall Street Journal [2007] 1 AC 359, [147] (Жала жабу шағымы, бірақ принцип бірдей).

[1998] 3 WLR 862, 909 (Бұл да жала жабу ісі болды, бірақ принциптері жалпылама).

501

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

Ұлыбританиядағыдай, заманауи плюралист демократияның сақталуы мен

қарқынды дамуы қоғам игілігіндегі ақпараттың еркін айналуы мен белсенді ашық

талқылаулар арқылы қоғамдастық пікірін жалпы қоғамға жеткізумен күшейіп

отырғанына еш күмән келтірмейміз. Мұнда біз қоғамдастықтың қоғамдық (саяси)

өмірі мен оған қатысушылар туралы, үкіметті басқару мен саяси өмір, сайлау-

лар... және мемлекеттік әкімшіліктер секілді «қоғамдық өмірді» (саяси) көрсететін

әрекеттер жайында да айтып отырмыз. Сондай-ақ мемлекеттік мекемелерді бас-

қару, жариялауда қоғамдық мүддені тудыратын институттар мен компаниялар-

ды да қамту үшін біз бұл сөзді кеңінен қолданамыз. Бірақ жария болуында қо-

ғамдық мүддені көздемейді жеке және индивидуалды сұрақтарды қамтымайды.

Қоғамның дамуы мен өркендеуі осы жолмен жақсы сақталатынын мойындау –

заң қабылдауға тиіс заманауи демократиялық құндылық.

Қоғам мүддесін көздеген жария етулерге көптеген мысалдар бар: мемлекеттік

және саяси әрекеттер немесе заңсыз әрекеттер;

салауатты өмір салтын сақтау;

мектептегі тәртіп жұмыстары;

полицияның әрекеті немесе заңсыз әрекеті;

спорттағы коррупция мен көзбояушылық

немесе корпоративтік құқықбұзу-

шылықтар.

Бұл жай ғана релевантты болуы мүмкін критерийлер және нақты

тізім емес, шын мәнінде, мұндай тізім түзу мүмкін емес деуге де болады. Оқиғаға

қосымша нақтылық беруге немесе оның растығын дәлелдеуге, сондай-ақ жай

ғана оқырманды қызықтыру мақсатында оқиғаны біршама тартымды ету үшін

жеке құпия ақпаратты жариялау қажет болатын жағдайлар да болуы мүмкін. Бұл

жағдайлар көбіне редакторлық жұмысқа тән болып келеді. Соттар газет редак-

торының орнында бола алмайтынын (ішкі ісіне араласа алмайтынын) айтса да,

олардан мұндай кездерде ақылға қонымды әрекетке баруын күтеді.

3.2.4. ЖАРИЯЛАУ МОТИВАЦИЯСЫ

Ақпаратты жария етудің мақсаты талапкерге зиян келтіру болған жағдайда

пікір білдіру құқығы орын алады, бірақ оған берілген басымдық аздау болады.

Тиісінше, адам кек қайтару үшін ақпаратты жария етуді қалап және оның бас-

қаларға тигізетін зияны жайында ойланбаған жағдайларда сот жария етуді шек-

теуге басымдық беретіні анық.

100

Тұлға танымал адамдардан ақша бопсалаған

жағдайда оның 10-баптағы құқықтары оны (талапкер) қорғай қоюы екіталай.

101

Мысал үшін қараңыз: A-G v. Jonathan Blake [1976] QB 752; Al Fagih v. HH Saudi Research and

Marketing [2002] EMLR (13) 215; Galloway v. Telegraph Newspapers [2005] EMLR (7) 115.

Hubbard v. Vosper [1972] 2 QB 84; McKeith v. News Group Newspapers [2005] EMLR (32) 780.

Leeds City Council v. Channel Four Television [2005] EWHC 3522 (Fam).

Flood v. Times Newspapers [2012] 2 AC 273; Hunt v. Times Newspapers [2013] EWHC 1868 (QB).

Jockey Club v. Buham [2003] QB 462; Grobbelaar v. News Group Newspapers [2001] EMLR (18) 459;

Spelman v. Express Newspapers [2012] EWHC 355 (QB), [22].

Cream Holdings v. Banerjee [2005] 1 AC 253; KGM v. News Group Newspapers [2010] EWHC 3145

(QB), [39].

Campbell v. Mirror Group Newspapers [2004] 2 AC 257, [59] (Lord Homann) (‘judges are not

newspaper editors’); see also AAA v. Associated Newspapers [2013] EMLR (2) 54, [102]–[103]; In re BBC

[2010] 1 AC 145, [25]–[26]; Re Guardian News & Media [2010] 2 AC 697, [63]; Re S [2005] 1 AC 593, [34].

See Terry v. Persons Unknown [2010] EMLR (16) 400, [70]–[73].

100

CC v. AB [2007] EMLR (11) 312.

101

Қараңыз: AMM v. HXW [2010] EWHC 2457, [38]; DFT v. TFD [2010] EWHC 2335 (QB), [23].

502

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

Дегенмен талапкер бопсалау сияқты ауыр (тіпті қылмыстық) айыптаулар жаса-

ған кезде, сол құқықбұзушылықтың адамға келтіріп отырған ауыртпалығы негіз-

делуі керек. Тиісінше, айлакерлікке байланысты азаматтық айыптаулардың қатаң

талаптары іс жүзінде орындала бермейтін болса да, оны қолға алу керек.

3.2.5. Жария етудің мазмұны, формасы және оның ықтимал зияны

Мәліметті жария ету талапкерге физикалық немесе психологиялық зиян ти-

гізген жағдайда ол құқық бұзудың шешуші факторы болып есептеледі. Campbell

ісінде Лордтар палатасы Наоми Кэмпбелдің есірткіге құмарлығы жөніндегі мә-

ліметті қоғамға жариялауға рұқсат берілетінін, алайда Campbell мәселесі «оның

Narcotics Anonymous клиникасына барғаны туралы ақпаратты жариялау 8-бап

бойынша қорғауға алынуға тиіс пе» деген сұрақ төңірегінде болды. Көпшілік

«баспасөз Кэмпбелдің есірткі қолдануы туралы айтқандарын «ашық жариялап

жіберсе де», оның ем қабылдап жүргені жөніндегі ақпаратты таратпауға тиіс

еді» деген пікір білдірді.

102

Белгілі бір топ оны жариялауда тұрған ештеңе жоқ

екенін алға тартса, көпшілігі Кэмпбелдің Narcotics Anonymous клиникасында ем

қабылдауы туралы ақпарат дәл медициналық емделуді жариялап жіберумен

бірдей болды дегенді алға тартты.

103

Сондықтан жариялау Кэмпбелдің емделуіне

зиян келтіріп, ол емді тоқтатып тастауы мүмкін екеніне қатты алаңдады. Лордтар

есірткіге құмарларды айықтыру оңай шаруа емес екенін және ем қабылдау ке-

зінде құпиялықты қамтамасыз ету маңызды болатынын да ескерді.

104

Осы негіз-

дерге сүйене отырып, лордтар Кэмпбелдің шағымын қолдады.

105

Ақпаратты жария етудің талапкерге физикалық немесе психологиялық зиян

келтіруінің өткір мысалының бірі – жарияланған ақпарат әлдекімнің талапкерге

қастандық жасауына себеп болуы мүмкін жағдайлар. 10 жасар Джон Венаблес

пен Роберт Томпсон 2 жастағы Джеймс Булгерді сауда орталығынан алып шы-

ғып, аяусыз ұрып-соғып, қинап өлтірген. Кейіннен 20 жас шамасында бостан-

дыққа шыққан кезде оларға жаңа куәлік берілді. Олардың фотографиясы мен

жаңа куәлігіне қатысты қандай да бір мәліметті баспасөзде жариялауға қатаң

тыйым салынды. Оларды қоғам алдында ашық жариялау мен анықтаудан қорғау

туралы тапсырма болды. Екеуінің өміріне қастандық жасалуы, тіптен өлтіріп кету

(құрбан болған баланың әкесі жасауы да мүмкін) қаупі барын айтып, еш жария-

ламауға тапсырма берілді.

106

Дәл осындай қорғау бұрынғы бала өлтіруші Мэри

Беллге де, оның баласына да жасалды.

107

Осыдан анық болғандай, адамның өмі-

ріне шынайы қауіп туатын кездерде, тіпті ол адам ауыр қылмыс жасаған болса

да, соттар олар туралы жеке мәлімет пен оларға қатысты ақпаратты жариялауға

рұқсат етпейді.

102

Лордтардың азшылығы қосымша ақпараттардың елеусіз және маңызы аз болғанын айтып,

оның қорғалмайтынын алға тартты: Campbell [2004] 2 AC 457 (HL), 467, [26] (Lord Nicholls).

103

Сонда, 479, [81] (Lord Hope).

104

Сонда, 481, [90] (Lord Hope), 499, [146] (Baroness Hale).

105

The Mirror шешімді айтуға қиналды, ал Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты шешім

қабылданған деп санады: Mirror Group Newspapers v. UK, App. No. 39401/04 [2011] ECHR 66, [151].

106

Venables v. News Group Newspapers [2001] Fam 430; A & B v. Persons Unknown [2017] EMLR (11)

324. соңғы мысалды қараңыз.

107

X (formerly Mary Bell) v. O’Brien [2003] EMLR (37) 850.

503

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

3.2.6. Үлгі тұтар тұлғалар

«Қоғамдық тұлға» немесе «үлгі тұтар» адамдарға қатысты істе сот олардың

заңға қайшы әрекеттері туралы ақпаратты жариялауға рұқсат беруі керек де-

ген пікірлер айтылған болатын. Расында, Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық

конвенцияда басқаларға қарағанда, қоғамдық тұлғаларға аз қорғау жасалуы

мүмкін екені көрсетілген.

108

Қоғамдық тұлға немесе танымал адамның өмірі «қа-

рапайым халықпен» салыстырғанда ерекше назарда болып, бақылау тудыраты-

ны анық. Дегенмен Апелляция сотының төрағасы лорд Филипс Campbell ісінде

айтқандай, адамның қоғамдық танымалдыққа жетіп, басқалардың соған ұқсауға

тырысып, еліктеуіне бола баспасөздің оны «лас аяғымен таптауына» жол беріл-

меуі керек.

109

Шын мәнісінде, үлгі тұтатын ықтимал тұлғаның саны мен ауқымы

өте үлкен және ол таңдап алатын нәрсе емес, кейбір танымал адамдар жасаған

заңсыздықтары мен қоғамдық әшкерелеу арқылы атақты болған. Сондықтан

соттар «үлгі тұтатын тұлға басқа адамдар секілді жеке өмір құпиясын қорғау-

ға құқылы» деген пікірге келді.

110

Алайда бұл ұстаным бір жолға қойылмады.

Ferdinand v. MGN ісінде

111

футболшы Англия құрама командасының капитаны

болғандықтан, үлгі тұтатын тұлға деп саналып, оған басымдық берілді. Осы және

басқа да істер арасындағы қарама-қайшылық нақты бір дәлелдерге сай шеші-

луі мүмкін. Дәлірек айтқанда, мұнда Ағылшын футбол ассоциациясының берген

дерегіне сай және өзінің жеке және қоғамдық өміріндегі басқа да деректерге

байланысты капитаннан күткен міндеттемелер болған сынды.

112

3.2.7. Алдау (екіжүзділік)

Өзінің өмірі жайында жалған ақпарат берген адамның мәлімдемесін бас-

пасөздің түзетіп, қарауына болады. Осы себептен, Campbell ісінде Апелляция

сотының төрағасы лорд Филипс мына заңдылықты қабылдады: «Бір принцип

бар... қоғамдық тұлға өзі және өзінің жеке өмірі туралы шындыққа жанаспайтын

мәлімдеме беруді ұйғарған жағдайда баспасөз оны түзетіп жазуға құқылы».

113

Алайда бұл да жағдайды әсірелейді. Мысалы, гомосексуал адам өзі жайын-

да ашық айтуға дайын болмай, қоғамда өзін гетеросексуал ретінде көрсетіп

жүре беруі мүмкін. Баспасөзге сол ақпараттың жалғандығына бола, оны түзе-

тіп, «ашық жазуына» рұқсат берілмейді. Осыған ұқсас, қатерлі ісік сияқты, ауыр

сырқаты бар адам ол жөнінде қоғамның білгенін қаламауы мүмкін.

114

Алайда

мұндай жағдайларда да жария болуға тиіс бір жайт бар. Мысалы, әлдекім өзінің

шындығын алдаумен (немесе екіжүзділікпен) бүркемелейтін болса, оны жария

108

Ageyevy v. Russia, App No. 7075/10 (18 April 2013), [221].

109

Campbell v. MGN [2003] QB 633, [41].

110

Mosley v. News Group Newspapers [2008] EMLR (20) 679, [12]; McKennit v. Ash [2008] QB 73, [56],

[62]–[64].

111

[2011] EWHC 2454 (QB).

112

Бұл, әрине, адамның жеке өмірінде белгілі бір стандарттар жұмыс барысында күтілетін басқа

рөлдерге қатысты туындауы мүмкін; бірінші кезекте, мұндай стандарттарды қабылдауға болатыны

басқа мәселе.

113

[2003] QB 633, [43]; сонымен қатар апелляциядағы осыған ұқсас комментарийлерді қараңыз:

[2004] 2 AC 457, [58], [129].

114

Солтүстік Ирландияның Мемлекеттік хатшысы Мо Моуламның ми ісігіне шалдығып, емделіп

жүруі айқын мысалға жатады. Ол мұны барынша құпия ұстауға тырысты, алайда оның сыртқы

келбетінің күлкі-мазаққа айналуы құпияны жария етуге итермеледі.

504

ҚҰПИЯ МӘЛІМЕТ

ету талап етіледі. Campbell ісі осының тамаша үлгісін көрсетті. Наоми Кэмпбел

есірткіге құмарлығы болмағанын айтып қана қойған жоқ, сонымен қатар «есірткі

тұтынбайтын санаулы модельдердің бірімін» деген болатын. Ал баспасөз оның

есірткіге құмарлығы болғанын дәлелдеп, оның екіжүзділігін айғақтап, ақпаратты

жариялауға құқылы болды.

Ferdinand v. MGN ісі бұған күрделі мысал болады.

115

2006 жылға дейін Рио

Фердинандтың репутациясы аса жақсы болмаған. Бірақ кейіннен ол өз көзқа-

расын өзгерткенін дәлелдей алды. Алайда ол өзінің бұрынғы дос қызымен бай-

ланысты үзбей, қонақүйлерде кездесіп тұруды жалғастыра берді. Фердинандтың

қарсылығы мен өз репутациясын түзеймін деп сөз бергеніне қарамастан, сот

«болған оқиғаны баспасөздің жариялауына болады» деп шешім шығарды. Бұдан

бұрын айтылғандай, бұл істе Фердинандтың Ағылшын футбол командасының

капитаны болғаны шешуші фактор болды. Сот одан жеке өмірінде де, қоғамдық

өмірде (футбол алаңында) де жоғары стандарттарды ұстануды талап етті. Судья

Тюгендат баспасөздің футболшының одан күткен жоғары стандарттарды ұстап

тұра алмағанын жазуын орынды санады.

4. ҚОРЫТЫНДЫ

Жеке өмірге қатысты мәліметтерді теріс пайдалану құқығы қарқынды және

ауқымды түрде дамыды. Ол өзін құпияны бұзу құқығынан түбегейлі ажыратып

алды. Бұл бастауын Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенция бекіткен

құқықтардан алатын болса да, Страсбург сотының (Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа соты) қарауынан анық шығып кетті. Интеллектуалдық меншік құқығы-

ның басқа салаларына қарағанда, жеке мәліметті теріс пайдалану құқығы ЕО

заңдарының ықпалына түсе қойған жоқ және мұны өзгертуге әзірге ұсыныс та

жоқ. Өтпелі аралықта жариялауды тоқтату үшін жасалатын шешім әдетте шап-

шаң қабылданады, бұл осы құқықтың саласындағы ең бір күрделі мәселе бо-

лып отыр. Жариялауды тоқтату туралы шешім шыққаннан кейін, жауапкердің

істі байыппен қарап, іс бойынша әрі қарай әрекет жасауына мүмкіндігі азаяды.

Осыдан жоғары тұратын соттардың (Апелляция соты мен Жоғарғы сот) бірінші

инстанцияда қараған Үлкен соттың шешімін мақұлдауына әкелді. Бұл да – жеке

өмір ақпаратын (мәліметті) теріс пайдалану құқығының интеллектуалдық мен-

шіктің басқа саласына мүлдем ұқсамайтын тұсы.

115

[2011] EWHC 2454 (QB).

VI БӨЛІМ

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ

ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

Интеллектуалдық меншік құқықтары өзі қолданатын сот процедуралары мен

құқық қорғау құралдарымен тиімді

және заңды диспуттары көбіне субстан-

тивтік құқыққа емес, процедуралық құқыққа негізделеді.

Бұл Интеллектуалдық

меншік құқығының «сапалық» (сипаттамалы) аспектілері аталатын процедура,

сот процесі, құқық қорғау құралдары және дәлел келтіру ережелерінің маңызын

атап көрсетеді. Алдағы екі тарауда Интеллектуалдық меншік құқығының бұл ас-

пектілеріне кіріспе беруді қарастырамыз.

Соңғы жылдарға дейін осы аталған аспектілерді реттейтін сот ісі, процеccуал-

дық құқық және құқықтық қорғау тәсілдері ұлттық негізде ғана қарастырылып

келді, яғни халықаралық стандарттардың ықпалы болмады. Мысалы, Берн

және

Париж

конвенцияларында құқық қолдану туралы санаулы сілтеме берілген.

Аймақтық және халықаралық аренадағы Интеллектуалдық меншік құқықтарын-

дағы соңғы өзгерістердің нәтижесіне қарай, британдық Интеллектуалдық мен-

шік құқығының сипаттамалық аспектілерінің өзіне тән оқшаулануы да тоқтады.

1994 жылғы Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы

келісімнің (TRIPS) ІІІ бөлімінде толықтай қарастырылған құқық атқаруға қатыс-

ты сұрақтар Интеллектуалдық меншік құқықтарының халықаралық деңгейдегі ең

маңызды өзгерісі болды.

Бұл Интеллектуалдық меншік құқығына жүгінушілердің

құқықбұзушыларға қарсы тиімді күресін қамтамасыз ету үшін мүше-мемлекет-

терден құқық қолдану процесін негізге алуды талап етеді. Нақтырақ айтқанда,

төніп тұрған құқықбұзушылықтың алдын алу үшін мүше-мемлекеттер құқық қор-

ғау амалдарының тікелей қолдануын қамтамасыз етуге тиіс. Құқықбұзушылықты

одан әрі анықтау үшін мүше-мемлекеттерден маңызды құқық қорғау амалдарын

қамтамасыз ету де талап етіледі. Процедуралар әділ, теңқұқылы және уақыты

мен бағасы да қажет етілген деңгейде болуы керек.

Келісім (TRIPS ) азаматтық

процедуралар, құқық қорғау амалдары, ескерту өлшемдері, шекара шарттары

және қылмыстық жауапкершілікке қатысты мәліметтерді қамтиды. Жекелеген

мақсаттар мен мүдделердің шартында тиісті стандарттар көрсетілетіндіктен (про-

цедуралар орынсыз қымбатқа түспеуге тиіс деген сияқты), мемлекеттік процеду-

ралар мен құқық қорғау амалдардың халықаралық стандарттарды сақтайтынын

C. Greenhalgh, J. Phillips, R. Pitkethly, M. Rogers, and J. Tomalin, Intellectual Property Enforcement in

Smaller UK Firms (2010), 3.

R. Jacob, ‘International Intellectual Property Litigation in the Next Millennium’ (2000) 32 Case Western

Reserve Journal of International Law 507, 507.

Berne, Arts 16 (Заңсыз көшірмелерді әшкерелеу міндеттемесі), 13(3).

Paris, Arts 9 (Тауар белгісін заңсыз алған тауарлардың импортын әшкерелеу туралы), 6bis(1), and

6septies(2) (көпке танымал белгіні теріс пайдаланғаны үшін салынатын сот тыйымы).

T. Dreier, ‘TRIPS and the Enforcement of Intellectual Property Rights’, in Beier and Shricker, 248.

TRIPS, Art. 41.

506

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

анықтау оңай болмауы мүмкін. Шын мәнінде, нәтижесі белгілі түсініксіз әрекет-

тер процедураларын Дүниежүзілік сауда ұйымы қолдана қоймас.

Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісім

(TRIPS) сияқты басқа да халықаралық шарттар да, атап айтқанда, Дүниежүзілік

интеллектуалдық меншік ұйымының (WIPO) Авторлық құқық туралы шар-

ты (WCT), Орындаушылық және фонограммалар туралы шарты (WPPT) және

Аудиовизуалды орындау бойынша Бейжің шарты

құқықбұзушылық әрекеттерге

қарсы тиімді күресу үшін келісімге отырған мемлекеттерден шарттарда көрсе-

тілген құқық қолдану процедураларын қамтамасыз етуді талап етеді. Мұнда құ-

қықбұзушылықты тоқтататын шұғыл (тікелей) құқық қорғау амалдары мен алда-

ғы құқықбұзушылықтың алдын алатын құқық қорғау амалдары бар.

Бұған қоса,

Берн келісімі, Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы

келісімі (TRIPS) келісім және Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымының

(WIPO) күн тәртібіндегі цифрландыруға қатысты шарттар орындалмай, құқығы

бұзылған жағдайда, мүше-мемлекеттер тиімді құқықтық қорғау амалдарын қол-

ға алуға тиіс.

Бұл қадамдар Халықаралық интеллектуалдық меншік құқығына елеулі өзге-

рістер әкелсе де, британдық құқыққа аса ықпал ете қоймады. Алайда Еуропа

деңгейінде болған осы өзгерістер мәселені шешкен жоқ. Әлі де осыған қатыс-

ты қарастыратын сұрақтар бар. Процедуралар мен құқық қорғау амалдарына

қатысты істердегі еуропалық инициативалардың ықпалын ескере отырып, ЕО

деңгейіндегі Интеллектуалдық меншік құқығы мен ұлттық заңдардың қолдануы-

на қатысты ЕО ережелерінің (нормативтерін) арасын ажыратып алуымыз қажет.

Бұл мәселеге рет-ретімен тоқталамыз.

ЕО Интеллектуалдық меншік құқықтары – Еуропа одағының тауар белгісі және

Қоғамдық өсімдік түрлері, тіркелген және тіркелмеген қоғамдық дизайн құқық-

тарының дамуы қолданыстағы процедуралардың ЕО регламенттері деңгейіне

жетті. Мүше-мемлекеттер өздерінің кейбір ішкі соттарын «Еуропа/Қоғамдастық

соттары» (мысалы, Қоғамдастық дизайн соттары)

деп көрсету талабы – мүше-

мемлекеттерге жасалып жатқан бірден бір ықпал. Бұл соттар Еуропа одағы/қо-

ғамдастығы құқықтарын атқаратын және кейбір жағдайларда жарамсыздықты

танитын әрекеттерді жүзеге асырады.

Процедуралық істер мен кейбір айрық-

ша істер, құқық қорғау амалдары тиісті мүше-мемлекет заңының еншісіне қал-

дырылса да,

Еуропа одағы/қоғамдастық құқықтарына қатысты сот тыйымын

Бұл шарт әлі күшіне енген жоқ. Біріккен Корольдік бұл шартқа қол қойса да, әлі ратификация-

ланбаған.

WCT, Art. 14; WPPT, Art. 23; Beijing Treaty, Art. 20.

Технологиялық өлшемдер: WCT, Art. 11; WPPT, Art. 18; Beijing Treaty, Art 15; құқықтарды басқару

туралы ақпарат: WCT, Arts 12; WPPT, Art. 19; Beijing Treaty, Art. 16. Халықаралық деңгейде стандарттау

ұсынылды, ал Контрафактімен күрес жөніндегі сауда келісімі жүзеге аспай қалу қаупі бар. 2012 жыл-

дың 4 шілдесінде, Еуропа парламенті Контрафактімен күрес жөніндегі сауда келісімін қабылдамай

тастады, 39 дауысқа қарсы 478 дауыс болды, қалыс қалғандар саны – 165.

Мысалы, Samsung Electronics (UK) Ltd v. Apple Inc. [2013] FSR (9) 135, [59] ісінде айтылған пікірді

қараңыз.

CDR, Arts 80 and 81; EUTMR, Arts 123 and 124.

Құқықбұзушылық орын алған мемлекеттердегі қолжетімді форум, процедура және құқық

қорғау амалдары болады: CDR, Art. 88; EUTMR, Arts 129, 130; H. Gautzsch Großhandel GmbH & Co. KG

v. Münchener Boulevard Möbel Joseph Duna GmbH, Case C 479/12, EU:C:2014:75 (ECJ, Third Chamber).

507

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ

салу құқығы ЕО заңы арқылы басқарылады: сот тыйымын алып тастауға нақты

бір себеп болмайынша, ол күшінде қала береді.

Оған қоса, бұл соттардың ес-

кертпе өлшемін (шарттарын) белгілейтін негізгі юрисдикциясы бар. Ол келісімге

отырған барлық мемлекеттерде қолданылады.

Ұлттық интеллектуалдық меншік құқықтарының процедуралары мен қол-

данулары да Одақ деңгейінде басты назарда тұр. Осы сәтте үш нәрсені атап

өту орынды.

Біріншіден, Еуропа одағы реттеуші юрисдикция, сот шешімде-

рін орындау мен тану

және халықаралық интеллектуалдық меншік дауларына

қатысты қолданатын заңды анықтау қаулыларын жасап шықты.

Бұл қаулылар

48-тарауда кеңінен қаралатын болады.

Екіншіден, Еуропа одағы Одақтың сыртқы шекарасын реттейтін шарттарды

да жасады. Дәлірек айтқанда, ЕО территориясына кіргізу және экспорттау ке-

зінде кедендік бақылаушылардың интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзған

тауарларды тәркілеу механизмін жолға қойды.

49-тарауда осыған тоқталамыз.

Үшінші атап өтетін мәселе – Атқару директивасы.

ЕО мүше-мемлекеттері-

нің құқық қолдану нормативтері әртүрлі еді, яғни кейбіреулер бір мемлекет-

тің қарақшылыққа қатысты заңдары басқасынан гөрі қатал емес деген пікірлер

директиваны әзірлеуге негіз болды. Директива көптеген мемлекеттен құқық

қорғау амалдары мен процедураларды таңдап алып, мүше-мемлекеттердің өз

сот органдарына толық қолжетімді етуге бағыттады. Директиваның көбі британ

заңгерінің қолданысындағы құқық қорғау амалдарымен үйлесетін

болса да,

тұтқындау (тәркілеу) бұйрығы,

жариялау бұйрығы,

уақытша сот тыйымдары,

түпкілікті сот тыйымдары

сияқты директиваның кей ерекшеліктерін атап өтуге

болады. Директивада қамтылған барлық құқық қорғау амалдарын қолданудың

Protocol on Litigation, Art. 35(1); EUTMR, Art. 130; CDR, Art. 89; Nokia Corp. v. Wardell, Case C-316/05

[2007] 1 CMLR (37) 1167; H. Gautzsch Großhandel, Case C-479/12, EU:C:2014:75 (ЕС, Үшінші палата), [48]

(Қарастырылып отырған нақты жағдаяттарға қатысы бар «нақты себептер»).

14. EUTMR, Art. 131; CDR, Art. 90; Protocol on Litigation, Art. 14.

Тағы бір ықпал Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясы. In Neij and Kolmisoppi (The

Pirate Bay) v. Sweden, App. No. 40,397/12 [2013] ECDR (7) 213 (ECtHR, Fifth Section), [38], шағым жа-

салған 10-баптағы құқықтар (ойын еркін білдіру) жауапкерге қатал айыппұлдар салумен бұзылды,

Pirate Bay файл жүктеу/алмасу сайты. Олар 10 ай және 8 ай түрмеге қамау жазасына кесілді, оған

қоса, 5 млн еуро шығынды өтеуге ортақ жауапкершілік жүктелді. Сот олардың 10-баптағы құқық-

тары бұзылмаған деп анықтады. [38], Сот салынған айыппұлдың сипаты мен қаталдығы ойын еркін

білдірумен пропорционалдығын қарастырған кезде ескеруге тиіс факторлар екенін мойындайды.

Осы істің фактісі бойынша санкция пропорционалды болған. Соттар проблема тудырып отырған

торрент файлдарды жауапкерден алып тастау талап етілген болса да, оның ол талапты орындама-

ғанын айтты. Жауапкердің бұлай немқұрайды қарауы, мемлекеттік соттың шешімі пропорционалды

болғанын білдіреді.

Регламент (ЕО) No. 1215/2012, Брюссель регламенті (Recast); 48-тарау, 10-бөлімді қараңыз.

Регламент (EC) No. 864/2007, Art. 8.

Интеллектуалдық меншік құқығының кедендік қамтамасыз етуіне арналған регламент (EО)

No. 608/2013 of 12 June 2013 және Консул регламенті (EC) No. 1383/2003 [2013] OJ L 81/15 (the ‘Border

Measures Regulation’) күшін жою. 49-тарау, 2-бөлімді қараңыз.

Интеллектуалдық меншік құқығын қамтамасыз ету туралы директива 2004/48/EC of the Europe-

an Parliament and of the Council of 29 April 2004 [2004] OJ L 195/16.

Яғни минимум стандарттарды енгізу.

Enforcement Dir., Art. 7.

Enforcement Dir., Art. 8.

Enforcement Dir., Art. 9.

Enforcement Dir., Art. 11.

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

508

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

басты «пропорционалды» талаптарын жасап шықты.

Мұнда қоғамдық тәртіп

сияқты,

белгісіз құқық қорғау амалдары енгізілген

және қаржылық құқық

қорғау амалдарындағы кейбір белгісіз шарттарды қолданады. Расында да, кей-

бір терминдер түсініксіздеу болды, шығынды өтеу ережелері арнайы, жекелей

түрде әрекет етті.

Атқару директивасы дайын болғаннан кейін көп ұзамай қылмыстық құқық

қорғау амалдарын талап ететін директиваны енгізуге ортақ әрекет жасалды.

Алайда қылмыстық істерге қатысты заңдастыру құзыретіне күмәндана отырып,

бұл ұсыныс орындалмады.

Enforcement Dir., Art. 3. 49-тарау, 1.3.2-бөлімді қараңыз.

Осыған дейін ағылшын соттары осыған ұқсас құқық қорғау амалдарын қолданған болатын.

Қараңыз: Sony v. Saray [1983] FSR 302, 307–8 (тауарларға түзету белгілерін бекіту туралы талабы).

Соттар тауарлардың құқықбұзушы санатына жатпайтыны туралы мәлімдеменің жариялануын талап

ететін күш барын да анықтады (ол директивада талап етілмейді): Apple v. Samsung [2013] FSR (9) 135,

қараңыз. Сондықтан жариялауды талап ету юрисдикциясы алдын ала болуға тиіс.

Enforcement Dir., Art. 15. 49-тарау, 7-бөлімді қараңыз.

Intellectual Property (Enforcements) Regulations 2006, reg 3.

Қараңыз: J. Gibson, ‘The Directive Proposal on Criminal Sanctions’, in Criminal Enforcement: A

Handbook of Contemporary Research (Ed Geiger) (2012).

СОТ ПРОЦЕСІ

1. Кіріспе

2. Істі кім қозғай алады?

3. Кім сотқа тартылуы мүмкін?

4. Дәлелдемелерді алу және сақтау

5. Презумпция

6. Негізсіз іс қозғау қаупі

7. Соттар және аралық соттар

8. Параллель іс жүргізу

9. Сарапшылар мен ғылыми кеңесшілер

10. Юрисдикция мәселелері және коллизиялық құқық

11. Дауды шешудің балама жолдары

1. КІРІСПЕ

Бұл тарауда интеллектуалдық меншікке қатысты сот процесінің кейбір аса

маңызды аспектілеріне шолу жасалады.

2. ІСТІ КІМ ҚОЗҒАЙ АЛАДЫ?

Интеллектуалдық меншік процедуралары көбіне құқық бұзуға байланысты

қозғалады. Алайда ықтимал жауапкер жоспарлаған әрекеттердің құқықбұзушы-

лыққа жатпайтынын дәлелдегісі келетін жағдайлар да кездеседі. Мұндай жағ-

дайда тұлға өзінің заң аясында әрекет еткенін айтып, сотқа жүгінуге мүмкіндік

алуы ықтимал.

2.1. ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ШАҒЫМЫ

Әдетте тиісті заңнамаға сәйкес, құқық иесі ғана құқықбұзушылық туралы ша-

ғым түсіре алады.

Алайда мұндай жағдайларда басқа тараптар да өз мүдделерін

қорғау үшін сот процесіне араласа алады.

Мысалы, теңқұқылы меншік иелері де өз интеллектуалдық меншік құқықтары

бұзылған немесе тапталған кезде сотқа шағымдана алады. Ол үшін соттың соңғы

шешімі шыққанша, құқылы меншік иесімен бірігуге тиіс.

Бірлескен меншік иесі

Бағалау үшін C. Greenhalgh et al., Intellectual Property Enforcement in Smaller UK Firms (2010)

қараңыз.

Бұл тіркелген құқық иесіндегідей емес. Қараңыз: Xtralite (Rooights) v. Harington Conway Ltd

[2004] RPC 7, [25].

Columbia Pictures Industries v. Robinson [1988] FSR 531, 547; Batjac Productions v. Simitar

Entertainment [1996] FSR 139, 149–52.

510

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

де құқықбұзушылық туралы іс қозғай алады.

Эксклюзив лицензиаттар да әдетте

құқықбұзушылыққа орай сот ісін қозғай алады,

ал белгі лицензиатының жо-

сықсыз бәсеке үшін сотқа жүгіне алуы сол жағдайларға байланысты қаралады.

Сот кейбір істерде, мысалы, Британия фонограмма индустриясы сияқты сауда

ассоциацияларында өкілдік әрекеттердің қозғалуына рұқсат берді.

Ортақ мүдде

мен ортақ шағым түскен кезде өкілдік әрекеттерге рұқсат беріледі. Нәтижесінде

құқық қорғау амалдары сол өкілдердің барлығына бірдей пайданы қамтама-

сыз етеді. Жалпы, сот процесі кезінде саудаласуға (мәмілелік келісімге)

шектеу

қойылса да, соттар авторлық құқық иелеріне үшінші тараппен одан әрі сот ісін

жүргізу немесе оның орнына пайыздық өтем арқылы қайтарым жасау секілді

саудаласуға рұқсат береді.

Қылмыстық істер орын алған жағдайда полиция немесе жергілікті басқа-

рушы органдар сияқты тиісті қоғамдық мекемелер істі қозғауға құқылы болуы

мүмкін,

алайда көптеген істерде жеке зерттеулер де жасалады.

2.2. ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ЖОҚТЫҒЫН АНЫҚТАУ

Интеллектуалдық меншік сот процесіндегі баға мен әркелкілікті ескере

отырып, қомақты қаржысын инвестицияға салмақ болған инвестордың биз-

несті бастамас бұрын, ұсынылып отырған тауардың немесе идеяның құқықбұ-

зушылық

болмайтынына көз жеткізіп алуы маңызды.

Құқықтық кеңес алу-

дың

немесе кейбір істерде пікір алудың бір жолы – Интеллектуалдық меншік

PA 1977, s. 66(2); TMA 1994, s. 23(5) (Сот тыйымын айтпағанда, барлық тең иелері сот процесіне

қатысуға тиіс); CDPA 1988, ss 173(2), 259; Cescinsky v. Routledge [1916] 2 KB 325. Тауар белгісі мен па-

тент ісінде басқа тең иегермен жасалған немесе рұқсат етілген әрекеттер құқықбұзушылық болып

саналмауы мүмкін: PA 1977, s. 36; TMA 1994, s. 23(3).

PA 1977, s. 67; RDA 1949, ss 15C, 24F; CDPA 1988, ss 101, 191L; TMA 1994, s. 31 (Егер эксклюзивті

лицензия сот процесін қозғауға құқық беретін арнайы кепілдеме берсе); CDR, Art. 32(3) (Егер экс-

клюзивті лицензиар меншік иесіне сот ісін қозғау туралы хабарлама берген болса, ол сотқа шағым

бере алады); EUTMR, Art. 25(3). Айырылған лицензиат позициясы әралуан: әдетте лицензиат сотқа

жүгіне алмайды. TMA 1994, s. 30(3); CDPA 1988, s. 101A; Douglas v. Hello! [2008] 1 AC 1.

Scandecor Developments v. Scandecor Marketing [1998] FSR 500 (CA).

CBS Songs v. Amstrad [1988] RPC 567.

Шарт қоғамдық саясатқа қарсы келетіндіктен жарамсыз, ол қызмет пен қорғанысқа арналған.

Олар енді тәуелсіз құқықбұзушылық пен қылмыс болып саналмайды. Қараңыз: Criminal Law Act 1967,

ss 13 and 14.

Golden Eye International Ltd v. Telefónica UK Ltd [2012] RPC 28; [2013] RPC (14) 452. «Анти-пираси»

қарақшылыққа қарсы бизнестің пайда болуы туралы, R. Lobato and J. Thomas, ‘The Business of Anti-

Piracy қараңыз: New Zones of Enterprise in the Copyright Wars’ (2012) 6 Int J Comm 606.

The Consumer Protection (Unfair Commercial Practices) Regulations 2008 (SI 2008/127) белгілі бір

қылмыстарды жасау да 49-тарау, 10.3- бөлімде талқыланды, сауда стандарттары бюросы орындайды.

Шотландияда жеке хаттарды жіберу арқылы сот тергеуін жүргізу техникалық жағынан мүмкін.

Алайда бұл өткен ғасырда бірнеше рет қана кездескен. Бір жағынан, Англия мен Уэльсте жеке сот

тергеуі қалыпты жолға қойылған.

Декларациялардың басқа да түрлері бар. Мысалы, патенттің жарамсыздығы туралы деклара-

ция алуға болады (Arrow declaration деп аталады). Қараңыз: Fujilm Kyowa Kirin Biologics v. Abbvie

Biotechnology [2017] RPC (9) 295. Өнертабыстың патентке жарамдылығын анықтағанға дейін ешқан-

дай механизм болмағандықтан, бұлар маңызды.

Research in Motion (UK) Ltd v. Visto Corp. [2008] FSR (20) 499, [7]; Actavis UK Ltd v. Eli Lilly & Co.

[2015] RPC (6) 73, [216] (бұл іс түрлі негіздермен тоқтатылған болса да).

Тіркелген құқықтар контексінде жауапкер болатын адам жарамсыздықты немесе жариялау

құқығын алуға өтініш бере алады. Біз мұны тиісті тарауда қарастырып өттік.

511

СОТ ПРОЦЕСІ

ведомствосына хабарласу.

Ал ауқымды көмек қажет болса, жауапқа тартылуы

мүмкін жауапкер өзінің әрекеті құқықбұзушылық емес екенін айтып, Жоғарғы

сотқа жүгіне алады.

Құқықбұзушылыққа жатпайтыны туралы мәлімдеме сот-

тың жалпы құзыреті немесе (ықтимал патент құқықбұзушылығына қатысты)

1977 жылғы Патент туралы заң негізінде жасалады. Енді бұлардың әрқайсысына

жеке-жеке тоқталайық.

Сот өзінің жалпы құзыреті негізінде құқық бұзылмағандығы жайында мәлім-

деу үшін құқықбұзушылықтың теориялық түрде емес, шынайы орын алғанына

көз жеткізуге тиіс.

Әдетте сотқа өтініш берушінің мәлімдемені алуға шынайы

ықыласты екеніне және анық «қарсыласушының», яғни шағымды жоққа шыға-

руға шынайы мүдделі жауапкердің барына да көз жеткізуге тиіс.

Демек, заңды

құқықтары дәлелденген кезде, дәлірек айтқанда, құқық иесі мәлімдемеге өті-

ніш беруші адамға қарсы шағым түсірген жағдайда ғана құқықбұзушылыққа

жатпайтыны жөніндегі мәлімдемеге кепілдік беріледі.

Алайда соңғы жылдары

шынайы коммерциялық үстемдік бола тұра, ешқандай алдын ала шағым талап

етілмей, мәлімдемелерге кепілдік берген жайттар да кездеседі.

Бұл әсіресе тех-

никалық стандарттарды жасауға қолайлы. Кепілдеме берілген жағдайда да сот

ауқымды мәлімдеме беруге ынталы болмайды.

Құқық бұзылмағаны туралы мәлімдеме жасауға қатысты соттың жалпы құзы-

ретіне қосымша 1977 жылғы Патент туралы заң бар. Ол патенттелген өнертабыс-

тарды ықтимал қолдануға байланысты құқық бұзу орын алмағаны жайындағы

мәлімдемелерді қарайтын нақты құқықтық нормалардан тұрады.

Бұл заңның

71-бөлімі әлеуетті бәсекелестерге айқындық беру үшін және инвестиция тарту

мақсатында өтініш берушілерге өздерінің белгілі бір қадамдары патент құқы-

ғын бұзбайтынына мәлімдеме жасау үшін сотқа немесе Патент ведомствосы-

ның басшысына өтініш жасауын қамтамасыз етеді. Тіпті өтініш берушіге қарсы

шағым жасалмайтын істер де ұшырасады.

Тұлға меншік иесіне құқық бұзыл-

мағаны жайында жазбаша хабарлама жазып, ал меншік иесі ондай хабарла-

маны қабылдамай, кері қайтарған кезде ғана мәлімдеме жасалады.

Дәлелдеу

See section 11, pp. 1307–8.

Қараңыз: Conrmed by CPR 40.20; A. Bateson, ‘The Positive Rise of the Negative Declaration’ (2008)

3(10) JIPLP 633.

Патент істерінде декларацияны қарастырған кезде мәселедегі берілген рұқсатнаманың жа-

рамдылығын қою мүмкін болмайды. Қараңыз: PA 1977, s. 74(1). Бұл кездейсоқ қате деген болжам

айтылды: Organon Teknika v. Homann-La Roche [1996] FSR 383, 386 (Бұл іс басқаша болып көрінсе де,

Roughton, Johnson, and Cook (2014),[8.168] қараңыз).

Point Solutions v. Focus Business Solution [2006] FSR (31) 567.

Biogen v. Medeva [1993] RPC 475, 489; Coexip v. Stolt Comex Seaway [1999] FSR 473, 484.

Nokia Corp v. Interdigital Technology [2007] FSR (23) 570, [19] and [20].

Lever Fabergé Ltd v. Colgate Palmolive [2006] FSR (19) 333 ісінде бұл басқаша мағынада айтылды,

[7] сот істі толықтай қарап бітпейінше, судья Левинсон «патент қазір де және барлық уақытта да

жарамсыз» деп айтуға қарсы болды.

PA 1977, s. 71. Бұл бөлім тұлғаға біртұтас юрисдикция негізінде қолдануға кедергі жасамайды,

бірақ ПA 1977, а. 74. болғандықтан, патент жарамдылығы туралы мәселені көтеру мүмкін емес. Шек-

теулер туралы, Organon Teknika v. F. Homann-La Roche AG [1996] FSR 383-ті қараңыз.

Plastus Kreativ v. Minesota Mining and Manufacturing Co. [1995] RPC 438, 442.

MMD Design & Consultancy [1989] RPC 131, 135; Wollard’s Patent [1989] RPC 141.

512

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

ауыртпалығы мәлімдемеге мүдделі тарапқа жүктеледі.

Мәлімдеменің әсерін

судья Памфри Niche Generics v. Lundbeck ісінде былай деп түсіндіреді:

«...Талапкер өндіріс орны мәлімдемеде көрсетілген процеске сай екенін дә-

лелдесе, онда патент құқығы бұзылмаған болып саналады. Мәлімдемеде жауап-

керге осы жағдай жеткізіледі... Әлі де құқықбұзушылықтың орын алған-алмаға-

нын анықтау талапкердің Біріккен Корольдік нарығына шығаратын кез келген

тауарларына қатысты қолданылатын процеске сәйкес шешілуге тиіс. Сондықтан

патент иегерінің әрекеті күмән тудырса, құқық бұзылғаны жөнінде іс қозғалады.

Талапкер өндірісте қолданылған процесс қаралып жатқан істегіден айырмашы-

лығы жоқ екенін сәтті дәлелдеп берсе, онда сот процесі тоқтатылады.

3. КІМ СОТҚА ТАРТЫЛУЫ МҮМКІН?

Интеллектуалдық меншік құқықтары бұзылған жағдайда сотқа тартылуы

мүмкін бірнеше тарап бар. Сотқа кімді тартуды анықтау кезінде талапкерлер

біршама факторларды қарастырады. Олар жекелеген құқықбұзушыларға емес,

орталық тарапты сотқа тартудың тиімділігі сияқты прагматикалық мәселелерге

(делдалға емес, өндірушіге немесе ақпаратты алған немесе интернетке салған

адамға емес, интернет провайдеріне) негізделген. Кімнің сотқа тартылатынын

тараптардың қаржылық тұрақтылығы анықтап беруі мүмкін жағдайлар да бар.

3.1. БАСТАПҚЫ (НЕГІЗГІ) ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛАР

Сотқа тартылатын бірден-бір адам – ол негізгі құқықбұзушы, яғни орын алған

құқықбұзушылыққа тікелей жауапты тұлға. Біз мұндай тұлғалар жауапты бола-

тын жағдайларды осы кітаптағы құқықбұзушылық туралы тарауларда қарасты-

рып өттік.

3.2. ЕКІНШІ ЖӘНЕ ЖАНАМА ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛАР

Көптеген интеллектуалдық меншіктің құқықтық режимінің жауапкершілік

аясы кең. Ол тікелей құқықбұзушылар есебіндегі өнеркәсіп орындарынан бас-

тап, контрафакт материалдарды тасымалдаушы не болмаса нарыққа шығару-

ға ынталы, немесе құқықбұзушылыққа итермелейтін яки контрафакт заттарды

тасымалдайтын тараптардың аралығын қамтиды. Бұлар көбіне «екінші құқық-

бұзушылар» деп аталады. Көп жағдайда екінші немесе жанама құқықбұзушы-

лар жауапты болуы үшін олар немесе саналы адам заңсыздыққа жол бергенін,

Rohm & Haas Co. v. Collag [2001] FSR (28) 426. Соттың істі қарастыру еркі бар: Apotex v. Beecham

[2003] EWHC 1395 (Pat).

Кейбір Еуропа елдерінде жауапкерлер талапкердің басқа юрисдикцияны таңдауына жол бер-

меу үшін құқықбұзушылық емес декларациясын «торпедо» ретінде пайдаланып келді. Мысалы,

Германияда сотқа шақырылуы мүмкін жауапкер Италия сияқты қолайлы мемлекетте құқықбұзбау-

шылық әрекетін бастауы мүмкін, қараңыз: e.g., M. Franzosi, ‘Comments to Novara High Court, 20 April

2000, Novamont v. Biotec’ [2000] EIPR N142; Research in Motion (UK) Ltd v. Visto Corp. [2008] FSR (20)

499. Юрисдикциялық істе 10.1-бөлімді, 1299–305-беттерді қараңыз.

[2004] FSR (20) 392, [24]–[25].

Қараңыз: 6, 8, 13, 22, 28, 30, 40 және 46-тараулар.

513

СОТ ПРОЦЕСІ

немесе контрафакт көшірме тауармен айналысып жүргенін білуге тиіс. Бастапқы

(негізгі) құқықбұзушылар сияқты, екінші құқықбұзушыларға қатысты арнайы

нормативтер осы кітаптың алдыңғы құқықбұзушылық жайындағы тарауларында

қарастырылып өтті.

3.3. ЖҰМЫС БЕРУШІЛЕР

Қызметкері жұмыс барысында құқық бұзу әрекетіне жол берген жағдайдағы

жұмыс берушінің жауапкершілігіне қатысты басты азаматтық-құқықтық норма-

тивтер басқа азаматтық-құқықтық деликтпен қатар, интеллектуалдық меншік

құқықтары негізінде де қаралады. Құқықбұзушылық қызметкердің жұмысы ба-

рысында орын алғанын анықтау аясы кең және мынадай екі сұраққа жауап бе-

руді талап етеді. Біріншісі – қызметкерге «жұмыстың қай саласы» тапсырылғаны.

Екіншісі – қызметкердің жұмыстағы лауазымы мен оны жауапты етіп тұрған заң-

сыз әрекетінің арасында айқын байланыстың болуы.

Яғни қызметкерге рұқсат

етілмеген әрекет тіпті заңсыз болса да, оның жұмысымен тікелей байланысты

деп айтуға болады.

3.4. БІРІККЕН ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛАР

Тарап (топ) біріккен құқықбұзушы (tortfeasor) ретінде әрекет еткен жағдайда

да, оларға қарсы сот ісі қозғалады.

Тұлға құқықбұзушылықпен байланысқан

немесе ұйымдасқан болса, ол біріккен құқықбұзушы ретінде жауапты болады.

Сонымен қатар адамның барлық байланысы оның біріккен құқықбұзушылыққа

қатысы бар дегенді білдіре бермейтінін де атап өткен жөн.

Әсіресе адамның

құқықбұзушылыққа жай ғана көмектескені (білсін, білмесін) оны біріккен құқық-

бұзушы жауапты тұлға ретінде жауапқа тартуға негіз бола алмайды; керісінше,

біріккен құқықбұзушылықтың критерийіне сәйкес, «әр адам құқықбұзушылық

әрекетті өзі жасаған болуы керек».

Тараптар біріккен құқықбұзушы ретінде

жауапты болу жағдайлары екі категорияға бөлінеді.

Бірінші жағдайда, адам құ-

қықбұзушылық жасауға көмек береді; екінші жағдайда екі немесе бірнеше адам

ортақ келісімге бірігіп, азаматтық-құқықтық деликті бұзуға барады. Енді олар-

дың әрқайсысын ретімен қарастырайық.

Mohamud v. WM Morrison Supermarkets Plc [2016] AC 677, [44]–[45].

Mohamud v. WM Morrison Supermarkets Plc [2016] AC 677 ісі өте орынды мысал келтіреді.

Супермаркет қызметкері тұтынушыға шабуыл жасаған, нәтижесінде дүкен жауапты деп анықталды.

P. Davies, ‘Accessory Liability: Protecting Intellectual Property Rights’ [2011] IPQ 390; J. Riordan, ‘The

Liability of Internet Intermediaries’ (Unpublished PhD thesis, University of Oxford, 2013), 149–51; H. Carty,

‘Passing o and Instruments of Deception: The Need for Clarity’ [2003] EIPR 188.

Қараңыз: Crédit Lyonnaise v. Export Credit Guarantee Department [1998] 1 Lloyds LR 19, 44, басқа

мәселеге назар аударды [1999] 2 WLR 540 (HL); Lancashire Fires v. SA Lyons [1996] FSR 629 (CA), 675

(сенімді бұзу); Vestergaard Frandsen A/S v. Bestnet Europe Ltd [2013] 1 WLR 1556, [32]–[39] (Lord

Neuberger).

Crédit Lyonnaise v. Export Credit Guarantee Department [1998] 1 Lloyds LR 19, 46; SABAF SpA

v. MFI Furniture [2003] RPC (14) 264, [58]. Салыстырмалы заң терминінде бұл «өте жоғары талап»:

G. Dinwoodie, ‘Secondary Liability for Online Trademark Infringement: The International Landscape’ (2014)

36 Colum JL & Arts 463.

Unilever v. Gillette (UK) [1989] RPC 583, 608; cf. MCA Records Inc. v. Charly Records [2002] FSR (26)

401, [51], [52].

514

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

3.4.1. Деликтінің орын алуы

Құқық бұзған адам жауапқа тартылады.

Бұл арандату, түрткі болу немесе се-

німге кіру арқылы жасалуы мүмкін.

Олар бөлек болса да, өзгемен байланысып,

азаматтық-құқықтық деликт жасаған адам да ортақ келісімнің қатысушысы деп

танылады.

Бір әрекет жүріп жатқанда, оған қатысты қадам жасаған адам сол

азаматтық-құқықтың бұзылуына жәрдем берген болып саналады.

Мұнда та-

раптар арасында қандай да бір өзара келісім мен уағдаластықтың болуын қажет

етпейді. Сондықтан әлдекім затты жинақ түрінде нұсқаулығымен бірге сатып,

ал сатып алушы оны құрастырған жағдайда, талапкердің интеллектуалдық мен-

шік құқығын бұзса, сатушы жаңағы затты құрастырған адаммен (сатып алушы)

бірге, біріккен құқықбұзушы саналады. Өйткені олар сол құқықбұзушылықты

қамтамасыз етті.

Ал кейбір тұтынушы затты Интеллектуалдық меншік құқығы

бұзылатын жағдайды біле тұра пайдаланғанда, сол затты сатқан адам құқық-

бұзушылыққа «көмек берген» болса да, ол құқықбұзушылыққа себеп тудырушы

саналмайды. Мысалы, CBS Songs v. Amstrad ісінде

Лордтар палатасы жоғары

дыбысты магнитофонды сатумен айналысқан өндіруші мен сатушы дыбыс тас-

пасының авторлық құқығын бұзатынын білгені және тасымалдаушы біріккен құ-

қықбұзушы болатыны жөніндегі мәселені қарады. Лордтар палатасы «тасымал-

даушы тұтынушылардың магнитофонды қалай қолданатынына бақылау жасай

алмайтынын және олардан магнитофонды белгілі бір мақсатқа сай қолдануды

сұрай алмайтынын ескере отырып, тасымалдаушы құқық бұзып отырған жоқ»

деген шешім шығарды.

Жекелей компьютерлік бағдарламаны жабдықтаушы адамның құқық бұзға-

ны фактілерге байланысты анықталады.

Себебі провайдердің ешқандай нақты

құқық бұзу әрекетінен хабары болмаған және «мұндай нақты әрекеттер байқал-

маған жағдайда іске араласуды табу да мүмкін болмайды».

Алайда Жоғарғы сот

мұндай сипаттағы интернет сервистерінің құқық бұзуға негіз болғаны туралы бір-

неше істерді мысалға келтірді.

Сонымен қатар Sea Shepherd v. Fish & Fish ісінде

Лорд Сампшн АҚШ сотында өз тұтынушыларының санын арттыру үшін құқық-

бұзушылыққа жол берген уеб-сайтты жауапты деп тапқан Metro-Goldwyn-Mayer

CBS v. Amstrad [1988] AC 1013, 1058 (Lord Templeman).

Сонда.

Қараңыз: Shepherd v. Fish & Fish [2015] AC 1229, [19]; Unilever v. Gillette (UK) [1989] RPC 583, 608.

AG Ref (No. 1 of 1975) [1975] QB 773, 779.

Rotocrop International v. Genbourne [1982] FSR 241, 259.

[1988] RPC 500, 606.

Қараңыз: P. S. Davies, ‘Accessory Liability: Protecting Intellectual Property Rights’ [2011] IPQ 390, 403

Twentieth Century Fox v. Newzbin [2010] FSR (21) 512, [110] (Kitchin J).

Сонда (индукция, ортақ схема, авторизация және бастапқы құқықбұзушылық арқылы біріккен

құқықбұзуды анықтау). Dramatico Entertainment Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2012] RPC (27) 665,

[83] (Судья Арнольд «[The Pirate Bay] операторлары өзінің клиенттерін авторлық құқықты сақта-

май, құқықбұзушылық жасауға көндірді, иландырды, сендірді, итермеледі деп шешім айтты», бірақ

The Pirate Bay де, жауапкер де олай жасамады); EMI v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] EWHC 379

(Ch), [74] (KAT, H33T және FENOPY сияқты, ұсынылмаған уеб-сайттар құқықбұзушылыққа итермеле-

ді, олардың бұл әрекеті қорғалмаған болатын және мұнда жауапкершілікке балама түрде негіздер

болды); Football Association Premier League v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] EWHC 2038 (Ch), [43];

Twentieth Century Fox v. Sky [2015] EWHC 1082 (Ch) (Интернетке қосылуды жеңілдету үшін индекстер-

ді жаңартып ұстап тұруды қамтамасыз ететін компьютерлік бағдарлама), [55]; see also 1967 Limited v.

British Sky Broadcasting [2014] EWHC 3444 (Ch), [23].

[2015] AC 1229.

515

СОТ ПРОЦЕСІ

v. Grokster ісіндегі

сот барысын мұқият қарады.

Апелляция соты «әлдекім ма-

териалды интернетке салып, оны онлайн қолжетімді етсе, олар сол материалды

тұтынушылармен бірге құқық бұзған болып танылады» дегенді айтты.

3.4.2. Ортақ жоспар

Екі адам деликтіге (қылмысты ортақ жасау) апаратын әрекетті ұйымдасып жү-

зеге асырса немесе сол әрекетіне қорғау жасайтын болса, онда олар біріккен

құқықбұзушылар саналады.

Сыбайлас адам құқық бұзған негізгі адамның құ-

қық бұзуына ықпал еткен және арадағы ортақ келісімге сай әрекет еткен болуға

тиіс.

Тараптар ортақ келісім арқылы әрекет жасау үшін екінші тарап бірінші

тараппен бірге жоспар құруы міндетті емес,

өзара үнсіз келісім де жеткілік-

ті.

Егер ымыраласқан әрекет құқықбұзушылыққа алып келсе, онда ортақ ниет

құқықбұзушылық ретінде танылады.

Сондай-ақ әрекеттің жауапкершілігі үл-

кен болса, тараптардың құқықбұзушылықты білгені немесе білмегені маңызды

емес.

Компания бас штабының филиалдары үстінен қаржы бақылауын жүргізуі

«ортақ келісім әрекеті болды» деген шешім шығаруға негіз емес; бас штабтың

бастапқы әрекетке «қатысқаны» дәлелденуге тиіс.

Дәл осы негізге сай, дирек-

торлар және компания «құқықбұзушылықты жасау үшін бірігіп, ымыраласқан

әрекетке барған» жағдайда ғана компания әрекеті үшін жауапты болады.

3.5. ИНТЕРНЕТ-СЕРВИС ПРОВАЙДЕРЛЕРІНІҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ

Кейбір құқық иелеріне нұқсан келтіретін бір мәселе («коммуникация» және

«авторизация» түсініктері жөніндегі талқылаулар 6-тарауда және тауар белгі-

сінің функциялары жайында 40-тарауда) бары анық. Ол – интернетте сервисті

қамтамасыз ететін және оны іске асыратындардың құқықбұзушылықты тудыру

позициясы.

Бұлар ақпараттық қоғамға құрал-жабдықтар мен инфрақұрылым-

ды тиімді қамтамасыз ететін адамдар. Сондай-ақ ағымдағы сайттар мен peer to-

peer операторларынан басқа, байланыс кабельдерімен айналысатын трансұлт-

тық компаниялар, жергілікті «серверлер» арқылы интернетке кіруді қамтамасыз

ететіндер, басқалар ақпарат салып отыратын интернет-сайттарды басқарушы-

лар және «әлеуметтік желі» сайттарын жүргізетіндер мен іздеу және браузер

545 US 913 (2005).

Қараңыз: Shepherd [2015] AC 1229, [43].

Football Dataco Ltd v. Stan James Plc [2013] FSR (30) 675, [96]–[100].

Қараңыз: Shepherd [2015] AC 1229, [21].

Сонда.

Puschner v. Tom Palmer (Scotland) [1989] RPC 430. Бірақ тасымалдау ортақ схема болып

саналмайды: SABAF v. MFI [2003] RPC (14) 264, [59].

Unilever v. Gillette [1989] RPC 583, 609. Қараңыз: Lubrizol v. Esso Petroleum (No. 1) [1992] RPC 281.

Unilever v. Gillette [1989] RPC 583, 609; Ravenscroft v. Herbert [1980] RPC 193, 210.

Morton-Norwich [1978] RPC 501, 515; cf. Vestergaard Frandsen A/S v. Bestnet Europe Ltd [2013]

1 WLR 1556, [34], [37] Қателеспеу үшін білім маңызды болса, құпияны бұзуда да қатысушының білімі

болуы маңызды шарт).

Unilever v. Chefaro Proprietaries [1994] FSR 135, 138; Napp Pharmaceutical Group v. Asta Medica

[1999] FSR 370; Coin Controls v. Suzo [1997] FSR 660, 666; The Mead Corp. v. Riverwood Multiple

Packaging [1997] FSR 484.

MCA Records [2002] FSR (26) 401, [53].

C. Angelopoulos, European Intermediary Liability in Copyright (2017); J. Riordan, The Liability of

Internet Intermediaries (2016); G. B. Dinwoodie (ed.), Secondary Liability of Online Service Providers (2017).

516

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

қызметін ұсынатындар бар. Құқық иелерінің өз құқықтарын қадағалауы қиындап

барады. Сондықтан кейбір сервис-провайдерлердің өз қарамағындағы сайттар-

да құқықбұзушылық орын алған жағдайда жауапкершілік арқалау керек екені

жиі айтылып жүр. Бұл адамдар өздерінің кибер бизнесін бақылау мен басқару-

дың ең мықты позициясында отыр. Сондықтан олар ойын-сауық клубтарының

иелері немесе нарықтағы операторлар секілді, өздерінің «бизнесінде» туындай-

тын құқықбұзушылық үшін жауапкершілік алуы керек деген уәж бар.

Біріккен

Корольдік заңына сай, туындылардың «алмасуы», белгілерді «пайдалану» не-

месе жанама түрде олардың араласуы құқықбұзушылыққа «жол беріп» отыр

(авторлық құқық сияқты),

немесе олардың әрекетін біріккен құқықбұзушылар

саналатын провайдерлерді ақтауға қатысты істер деп қарастырғанда, жоғарыда-

ғы жауапкершілік туындайды. Басқа мемлекеттерде жауапкершілік «қамқорлық

көрсету міндеті» секілді принциптер негізінде жүзеге асуы мүмкін.

Еуропа заңнамасы осы мәселе бойынша әр мемлекеттің жасағандарын үйле-

сімді директива арқылы жетілдіруді ойлады. Алайда сервис-провайдерлер түр-

лі құқықтық сала (диффамация, авторлық құқық, тауар белгісі, әдепсіздік, жеке

меншік, мәліметті қорғау т.б.) бойынша жауапты болғандықтан, бұл мәселе «ав-

торлық және оған қатысты құқықтарды ғана қамтитын Ақпараттық қоғам дирек-

тивасының қарауына сай емес» деген тоқтамға келді. Оған қоса, сервис-провай-

дерлер қандай жағдайда жауапкершілік арқалайтынын қарастырудың орнына,

ЕО заңнамасы қандай нақты әрекеттері үшін интернет-сервис провайдерлері

жауапкершілік (нұқсан келтіргенде) жүктемейтінін анықтауды қажет деп шешті.

Мұндағы идея – «қауіпсіз платформа» қалыптастыру, яғни мемлекеттік заңдар-

дың аясында қамтылмай қалған әрекеттердің түрлерін жинақтау.

Бұл үйлесім-

дік Электрондық сауда директивасының 12, 15-баптарында қамтылған. Онда

мүше-мемлекеттерден осы провайдерлерді қорғауға алу (белгілі бір шектеулі

жағдайлардан бөлек) талап етіледі.

Көбінесе «қауіпсіз платформа» деп аталатын бұл параллельдер АҚШ заңда-

рына 1998 жылғы АҚШ-тың Цифрлық мыңжылдық авторлық құқық заңымен (ол

кезде авторлық құқыққа ғана қатысты болған) енгізілді.

Info. Soc. Dir., Recital 59.

6-тарауды қараңыз.

Angelopoulos, ch. 3 (Біріккен Корольдікті Германия, Франциямен салыстыру); G. B. Dinwoodie

(ed.), Secondary Liability of Online Service Providers (2017).

Google France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, EU:C:2009:569, [AG142] (AG Poiares

Maduro) («Директива 2000/31 мақсаты – интернетте ашық және еркін қоғам игілігін қалыптастыру»).

In L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09, EU:C:2010;757, Advocate-General Jääskinen, at

[AG136] қорғау «субъективті қатенің болмауына» негізделгендіктен, олар «тар мағынада түсіндіріл-

ген» және айрықша жағдайлар ретінде қарастырылмауы керек екенін айтады».

e-Commerce Dir., 2000/31/EC. Интернет делдалдарының жауапкершілігі мәселесіне орай, Элек-

трондық сауда директивасы 2007 жылғы зерттеу мәселесі болды, 2012 жылы ескерту және алып

тастау бойынша қоғамдық консультация және 2015–2016 жылдардан бастап «платформалар, онлайн

делдалдар, деректер және клоуд есептеулер және бірлескен экономика үшін нормативтік орта» та-

қырыбында қосымша консультация: G. Spindler et al., Study on the Liability of Internet Intermediaries

(2007); https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/ results-public-consultation-regulatory-envi-

ronment-platforms-online-intermediaries-data-and.

Online Copyright Infringement Liability Limitation Act, Title II of the Digital Millennium Copyright

Act, Pub. L. No. 105–304, amending Ch. 5 of Title 17 USC. АҚШ DMCA 1998 айырмашылығы – мұн-

да жергілікті ақпарат құралдарының пайдасына жасалған ереже жоқ. Комментарий үшін қараңыз:

A. Yen, ‘Internet Service Provider Liability for Subscriber Copyright Infringement, Enterprise Liability and

the First Amendment’ (2000) 88 Georgetown LJ 1883. Салыстыру үшін қараңыз: V. McEvedy, ‘The DMCA

and the E-Commerce Directive’ [2002] EIPR 65.

517

СОТ ПРОЦЕСІ

Бұл британдық формада «2002 жылғы электрондық сауда ережелері» деген

атпен жүзеге асты.

Сондай-ақ интернет пен оған қатысты сервис-провайдер-

лер үшін авторлық құқықты немесе басқа құқықтарды бұзғаны үшін жүктелетін

жауапкершілікке негізгі үш иммунитетті енгізді.

Иммунитеттер әрекеттің mere

conduits, кэшинг және хостинг

деген үш категориясына (жекелей немесе бір-

ге) қолданылады. Иммунитеттер барлық істерде келтірген зиян үшін, басқа да

қаржылай өтемақы үшін және қылмыстық санкцияларға жауапкершіліктен бо-

сатады, бірақ сот тыйымына қатысы жоқ.

Бұл иммунитеттер бастапқы жауап-

кершілікке қатысты жауап бермейді, «делдалдарға» ғана қолжетімді деген ой

айтылады.

Алайда, көріп отырғанымыздай, ЕО мен БК соттары «делдалдардың»

әрекетін қамту үшін «коммуникация» мен «авторизация» идеясын кеңінен қол-

данған болатын, сондықтан олардың әрекетінің иммунитетте болуы мәселе ту-

дырмау керек (егер олар шарттарға сай келсе).

Бұл иммунитеттің бенефициарлары – «ақпараттық қоғам сервис-провайдер-

лері», яғни төлемақы жүргізетін және қашықтан электрондық түрде жасалатын

кез келген сервис және тұтынушының жеке талаптарына қызмет көрсететін

сервис-провайдерлер.

«Тегін» сөзі комплексті идея екенін айта отырып, «тө-

лемақы» сөзінің ұғымы кеңінен түсіндіріледі. Демек, интернетке сымсыз шығып

отырған адамның электрондық сауда режиміне қосылуы.

3.5.1. Жай ғана өткізу

Ақпарат байланыс жүйесінде тұтынушыға қызмет көрсету немесе байланыс

жүйесіне енгізуде көрсетіліп отырған сервис тасымалдаушы сипатында болса,

оның сервис-провайдеріне жауапкершілік жүктелмейді. Оның шарты: сервис-

провайдер тасымалдап отырған ақпаратына өзгерістер енгізбеген немесе оған

таңдау саясатын жүргізбеген, сондай-ақ тасымалдау қабылдаушысына да таңдау

жүргізбеген болуға тиіс.

Көптеген интернет жеткізуші провайдерлердің (мейлі,

олар кафе, мейрамхана, қонақүй немесе ірі байланыс жүйелері болсын) әрекет-

тері осы шарт аясында орындалады.

e-Commerce Regs, SI 2002/2013.

e-Commerce Regs.

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09, [2011] ECR I-06011[AG147]–[AG149] (AG

Jääskinen).

e-Commerce Regs, reg. 20(1)(b). Tobias Mc Fadden v. Sony Music Entertainment Germany GmbH,

Case C-484/14, EU:C:2016:689, [2016] ECDR 26, [79] ісінде сот кейіннен үшінші тарапқа авторлық құ-

қықты бұза отырып, қолды болып отырған коммуникация жүйесін қамтамасыз етуші «қарапайым

тасымалдаушыдан» авторлық құқық иесінің компенсация өндіріп алуы құқығын директива шектей-

тін болса да, авторлық құқық иесі құқықбұзушылықтың одан әрі жалғасуына жол бермеу үшін сот

тыйымын салуды сұрап шағым түсіре алады (және сот шығыны мен ресми ескертпе берудің шығын-

дарын төлеуге құқылы болады).

E. Rosati, ‘The CJEU Pirate Bay Judgment and its Impact on the Liability of Online Platforms’ (2017)

EIPR 737.

J. Riordan, The Liability of Internet Intermediaries (2016), [12.01], [12.37].

Концепция электрондық нарықтың операторын қамтиды: L’Oréal SA v. eBay International AG,

Case C-324/09, [2011] ECR I-06011 [109].

Провайдердің бизнесін жарнамалау үшін пайдаланушыларға сервис тегін болғандықтан,

шарт орындалды: Tobias McFadden v. Sony Music Entertainment Germany GmbH, Case C-484/14,

EU:C:2016:689, [2016] ECDR (26) 454, [43], [50], and [54]. «Іздеу сервистерін» қарастыру үшін Google

France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, [AG131] (AG Poiares Maduro) қараңыз.

e-Commerce Regs, reg. 17.

518

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

3.5.2. Кэшинг

Ақпараттық байланыс жүйесінде тұтынушыға қызмет көрсету тасымалдау-

шы сипатта болса, оның сервис-провайдері жауапкершілік арқаламайды. Оның

шарты: ақпарат «автоматты, тікелей және уақытша сақтау» негізінде болып және

мынадай шарттар орындалуға тиіс:

(а) ақпарат автоматты, аралық және уақытша сақтау қорында болады. Ал сақ-

тау қоры сервис талабына сай тұтынушыларға ақпаратты тасымалдауды

барынша тиімді жасау мақсатында ғана қалыптасады және

(b) сервис-провайдер:

(і) ақпаратты бұрмаламайды;

(іі) ақпаратқа қол жеткізуде шарттарды сақтайды;

(ііі) өндірісте кеңінен қолданған және мойындалған әдісті ұстана отырып, ақ-

паратты жаңартуға қатысты кез келген ережелерді сақтайды;

(iv) ақпаратты пайдалануда мәліметті алу үшін өндірісте кеңінен мойындалған

және қолданыстағы технологияны заңды пайдалануға кедергі келтірмейді;

және

(v) ақпараттың бастапқы дереккөзінде жүйеден алынғаны жайында нақты ха-

барлама алғаннан кейін, оған кіру жабылған кезде және сот немесе әкім-

шілік мекеме ақпаратты алып тастау немесе ажырату туралы бұйрық бер-

ген жағдайларда сол ақпараттарды дереу алады я болмаса өзінің сақтау

қорындағы ақпаратты өшіреді.

3.5.3. Хостинг

Ақпараттық байланыс жүйесінде тұтынушыға қызмет көрсету тасымалдаушы

сипатта болса, оның сервис-провайдері қор сақтағаны үшін мойнына жауапкер-

шілік алмайды. Ол сервис-провайдер заңсыз әрекет пен ақпарат жөнінен бей-

хабар немесе осы әрекет тудыратын фактілер мен жағдайлар жайында білмеген

кезде болады; сондай-ақ осы заңсыз әрекеттер туралы хабарлама алғаннан соң

немесе білгеннен кейін дереу ақпаратты алып тастаған немесе оған кіруді бол-

дырмай тастаған кездерде жауапкершілік арқаламайды.

Бұл иммунитет сервер

кеңістігіндегі провайдерлерді, Microsoft’s OneDrive, DropBox, iCloud, Mediafire се-

кілді cloud қызметтерді және рұқсат етілмеген материалдарды жүктейтін қол-

данушылар үшін әлеуетті «киберблокшыларды» қорғауына алады.

Хабарлама

берілгенге дейінгі аралықта жауапкершілік болмайды, ал хабарлама жасал-

ғаннан бастап, сайттар материалды алып тастау керек (немесе иммунитеттен

e-Commerce Regs, reg. 18.

e-Commerce Regs, reg. 19 (based on e-Commerce Dir., Art. 14). Cтандарт танымында, қараңыз:

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011, [116] (Grand Chamber), [118]–[124]

(Қырағы экономикалық оператор білуге тиіс болған негіздер туралы фактілер мен жағдаяттарды

тану [әрекет заңсыз болған]).

Танымал «киберлоккерлер» Megaupload, RapidShare, and Hotle. Жаңазеландиялық таны-

мал Ким Дотком басқарған Magaupload жұмыс істеді, АҚШ Әділет департаментінің араласуымен

2012 жылы жабылды. Rapidshare-ды CMO, GEMA Германияда сотқа берді, ал 2015 жылы жабылды.

Hotle 2013 АҚШ сот ісі қозғалғаннан кейін жабылды. See Disney Enterprises v. Hotle (USDist Ct,

Southern District of Florida, 28 August, 2013).

519

СОТ ПРОЦЕСІ

айырылады). Сонымен, иммунитет «хабарлама және алып тастау» қарым-қаты-

насының орнауын қамтамасыз етеді,

тиісінше, құқықиеленушілер хабарлама

береді, ал сервис-провайдерлер материалды сайттан алып тастайды (басқаша

болған жағдайда иммунитетті жоғалтады).

Алайда хостингті жауапкершіліктен босату – өте даулы мәселе. Сот сервис-

провайдерлер ақпараттың контентіне қатысты «бейтарап» және «пассив» по-

зицияда болуға тиіс екенін атап айтты.

Алайда белсенділіктің қай деңгейі мен

қандай түрі «хостингті» белсенді тұлғаға айналдырады? Сот өз қарауындағы бір

істе (тауар белгісі) материалдың салыну тәртібін анықтау да,

жалпылама ақ-

параттың қамтылуы да белсенді етпейді, ал мазмұнға «редакторлық бақылау»

жасауға мән беру керек екенін көрсетті.

Тауар белгісінің құқығы бұзылғаны

туралы екінші (жанама) істе сот:

«Оператор сауда ұсыныстарының тиімділігін арттыру немесе сол ұсыныстар-

ды алға жылжыту (промоушн) бойынша көмек көрсеткен болса, ол оператор

мүдделі тұтынушы-сатушы мен ықтимал сатып алушылар арасындағы бейтарап-

тықты сақтамаған болуы керек. Керісінше, сауда ұсыныстарына қатысты мәлімет-

тер үстінен бақылау жасаған немесе оны білген болып саналады.

Мұндай істерде иммунитет жоғалмайды. Нәтижесінде қолданушы ұсыныста-

рының мазмұнына қатысты белсенді көмек көрсеткен кез келген оператор хос-

тинг жауапкершілігінен босатылмайтыны жайында болжам айтылды. Осылайша,

видеоплатформа қолданушысы бір видеоны таңдап, ал жүйе автоматты түрде

оған басқа видеоны ұсынса (шамасы, алдыңғы қолданушының таңдау алгорит-

міне сай болса керек), ол жүйе бұдан әрі хостинг-сервис ретінде жұмыс істе-

мейді (және иммунитет жойылуы керек). Керісінше, басқа комментаторлар сот

«оптимизация» деп, оператордың ұсынылған тауарға бақылау жасау мен білу

арқылы белсенді рөлде болғанын көрсетіп қана отырғанын айтты.

Нәтижесінде

белгілі бір тауарларды алға жылжытуы мүмкін автоматты жүйе хост-контент (құ-

қық бұзу сипаты) жөнінде хабардар болғанынша, хостингпен үйлесімді бола-

ды.

«Бұл түсіндірме «танып-білудің» (14(1)(a) бабында) көрсетілген «хостинг»

мәселесімен бірігеді деп айтуға болса да, кейінгі түсіндірме Электрондық сауда

директивасының шарттарымен сай келеді» делінеді.

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09, EU:C:2011:757, [AG155] (AG Jääskinen).

Google France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, [114], [AG143]. L’Oréal SA v. eBay

International AG, C-324/09, EU:C:2010:757 ісінде Бас адвокат Жааскиненнің [AG140]–[AG141] білдірген

қарсылығына қарамастан, сот (Жоғарғы палата) критерийді қайталады.

Google France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, [115].

Google France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, [118] (Тауар белгісі ісінде хатты шимайлау

мен кілтсөзді таңдау).

L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011, EU:C:2011:474, [116] (Grand

Chamber).

Especially, ibid., [123] («Оған сақтаулы дерекқорға бақылау жүргізу мен білім алуға рұқсат

беретін белсенді рөл»).

Сондай-ақ қараңыз: Google France, Cases 236/08–238/08 [2010] ECR I–2417, [115].

Керісінше, Цифрлық нарықтағы авторлық құқық туралы COM (2016) 593-директиваға комис-

сияның ұсынған соңғы 38-декларативті бөлімі Электрондық сауда директивасына сілтеме жасамай-

ақ, жекелей түсіндірме жүргізуге тырысады. Декларативті бөлімнің 2-параграфы: «14-бапқа сай,

жүктелген туындыларды немесе мәселені көрсете отырып, олардың сәйкес келмейтін қолданған тә-

сілдерін ұсынумен сервис-провайдердің белсенді рөл атқарғанын тексеріп алу қажет», басты фактор

ретінде бақылау мен білімді анықтаудың орнына, декларативті бөлім босату мүмкіндігінің шартына

жалғыз қарастырумен күмәнданып отыр.

520

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

3.5.4. «Жалпы мониторинг» жүргізудегі тыйым

Электрондық сауда директивасы авторлық құқықтың бұзылуын тоқтату үшін

берілетін сот тыйымына кедергі жасамайды, ал мониторинг жүргізуге қандай да

бір міндеттеменің болуына тыйым салады.

Электрондық сауда директивасы-

ның 15(1) бабында «ЕО-ға мүше-мемлекеттер провайдерлерге жалпы міндет-

теме жүктемеу керек. Провайдерлер 12,13 және 14-баптарда қамтылған қыз-

меттерді көрсету кезінде, яғни өздері тасымалдайтын, сақтайтын ақпараттарды

мониторинг жасауда, сондай-ақ заңсыз әрекеттерді көрсететін фактілер мен

жағдайларды іздеуде жалпы міндеттеме болмауы керек».

Бұл тыйымның аясына қатысты (басқа саладағы сияқты) қарсы пікірлер жиі

айтылады. Сервис-провайдерге бір адам нақты бір материалды сайтқа жария-

лаған нақты қолданушы жайында шағымданған кезде, мониторинг жүргізуге

«жалпы» міндеттеме болмайды. Нақты бір абонент құқықты қайталап бұзса,

онда провайдер сол адамның барлық хабарламаларын қадағалап отыруына

талап қоюы керек пе? Сондай-ақ жарияланып қойған нақты бір материалды

платформадан алып тастау талабы қойылғанда, басқа ешбір қолданушының сол

материалды қайта жарияламауын талап етуі мүмкін бе?

Scarlet ісінде Еуропа соты талапкердің авторлық құқығы сақталған музыка-

лық туындыны тауып, анықтау үшін интернет-провайдерге барлық абоненттер-

дің жүктеп алған контентіне скринг жасау туралы бұйрығы 15-баптағы тыйым-

ды (шектеу) бұзатынын немесе бұзбайтынын қарады.

Сот «интеллектуалдық

меншік құқығының қандай да бұзылуына жол бермеу үшін бұл жүйе ISP сияқты

делдал провайдерлерден өзінің әрбір тұтынушыларының мәліметіне толық

мониторинг жүргізуді талап ететін бола ма?» деген негізгі шешуші сұрақ екенін

айтты.

Ұсынылған жүйенің сипатына орай, сот «ол әрекет Электрондық сауда

директивасының 15(1) бабындағы жалпы мониторинг міндеттемесінің тыйымын

бұзады» деп тапты.

«Scarlet холдинг You Tube немесе Instagram сияқты қолданушылар жүргізетін

әлеуметтік медиаплатформаларына контент-сараптама немесе фильтрлеу жүр-

гізуді талап еткен тапсырмасын тоқтата ма?» деген мәселе туындады. Қолданушы

контент жүктеген кездің барлығында да осындай фильтрлеу жүргізіледі, сон-

дықтан бұл әрбір әрекетке (жалпы әрекетке емес) мониторинг жасайды деген

Талқылау үшін, қараңыз: C. Angelopoulos, European Intermediary Liability in Copyright (2017) 100–

5; Art. 15. 47 декларативті бөлім: «Міндеттеменің жалпы сипатына сай мүше-мемлекеттердің сер-

вис-провайдерлерге мониторинг міндеттемесін салуына жол берілмейді; мұның жекелей істердегі

мониторинг міндеттемесіне қатысы жоқ және мемлекеттік заңнамаларға сай, мемлекеттік биліктің

бұйрығына әсері жоқ».

A derogation in Art. 15(2) мүше-мемлекеттерге ақпараттық қоғамдағы сервис-провайдерлер-

ден заңсыз әрекеттер туралы ақпаратты тиісті мемлекеттік органға беріп отыруды талап етуін қам-

тамасыз етеді.

Қолдану үшін Société des Producteurs de Phonogrammes en France v. Google, No. 11–13.666

(French Supreme Court, 12 July 2012) (Хостинг сервис-провайдерлерінің «ескерту және алып тас-

тау» негізінде алып тастаған контентінің қайта пайда болуына кедергі жасауға арналған міндеттеме

Электрондық сауда директивасының 15-бабымен тыйым салынған басты мониторинг жүргізу мін-

деттемесі болып саналады) ісін қараңыз.

Scarlet Extended v. SABAM, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959 (ECJ), [29] (describing «даулы/

наразылықты фильтрлеу жүйесін» сипаттау).

Сонда, [36] (referring to L’Oréal SA v. eBay International AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011, [139]).

Сонда, [40].

521

СОТ ПРОЦЕСІ

шешімге келуге болады. Дегенмен барлық жүктемеге, сөзсіз, тексеру жасала-

ды, «кем дегенде, «жүктемеге» қатысы болды ма?» деп әрбір әрекетті анықтап

шығады. 15-бапқа өзгерту жасалмайынша, мұндай талаптарды орындау мүмкін

емес.

3.5.5. Еуропалық авторлық құқық реформасының жобасы

2016 жылы қыркүйекте Еуропа комиссиясы біртұтас цифрлық нарықта автор-

лық құқықтағы жаңа директива бойынша жоба жариялады. Жобаның 13-бабы

сервис-провайдерлерге міндеттеме қоюды қарастырады, оның ішінде контент-

ті тану технологияларын қолданудың міндеттемелері де бар. Алғаш рет таныс-

тырғанда құжаттың жобалау сапасы төмен еді. Алайда міндеттеменің екі түрі

анықталған тәрізді. Олар: ақпаратты сақтайтын және орасан зор ақпаратқа кіруді

қамтамасыз ететін ақпараттық қоғам сервис-провайдерлері немесе қолданушы-

лардың қажет материалды жүктеп алу әрекеттері («хосттар»). Біріншіден, міндет-

теме «құқық иелері бекіткен келісімдердің іске асуын қадағалау шарттарын қолға

алу болды» (келісімдердің орындалуын талап ететін ерекше міндеттеме), екін-

шіден, әрі ең даулы тұсы – «құқық иелерінің қарамағындағы материалдары мен

жұмыстарын сервис-провайдерлердің алуына тосқауыл болу». Құқық жобасы

«контенттану технологияларын тиімді пайдалану сияқты шарттар орынды және

сәйкес болатынын» айтты.

Жобаны сынаушылар әдетте біршама қарсылық білдіреді. Олар алдымен

ақпаратты фильтрлеу механизмін сынайды. Құқықбұзушылықты, әсіресе ав-

торлық құқық қолдануларындағы құқықбұзушылықты мұқият анықтау мүмкін

емес. Сондықтан құқық қолдану құралы ретінде фильтрлеу механизмінің жұ-

мысы – күрделі мәселе. Авторлық құқықтың ерекшелігі – құқығы қорғалған ма-

териалдарды кеңінен қолдануға рұқсат беретіні екенін ескерсек, сәйкес мате-

риалдың жүктелгенін анықтау, рұқсат етілген қайта қолдануларды тауып, мұқият

фильтрлеу әрекеті тиімсіз болуы мүмкін (пародиялар мен сілтеме келтірулер).

Екіншіден, сервис-провайдерлерден осы механизмдерді пайдалануды талап ету

олардың бизнес жүргізу құқығына (Жарғының 16-бабына) қайшы келеді

және

хост-сервистердің нарыққа кіруін қиындатып жіберуі мүмкін екені айтылып жүр

(You Tube сияқты операторлардың үстемдігін күшейтіп жібереді).

Үшіншіден,

мұндай тыйым салу заңдылығының басқа аспектілері де күмәнді, әсіресе олар-

дың мониторинг жүргізуі Электрондық сауда директивасының 15-бабындағы

тыйым салуға (шектеуге) қарсы;

және бұл «цензуралық машиналарды» іске

Сондай-ақ «жалпы мониторингтің болмауы» ережесі іс жүзінде фундаменталды құқықтарға

(әсіресе жеке мәліметтерге) қаншалықты тәуелді екенін анықтау керек.

Жазылған дыбыс салаларына қарағанда, фотография секілді кейбір салаларда проблема көбі-

рек болуы мүмкін.

Scarlet Extended SA v. SABAM, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959, [46]–[49], [53] (ECJ); SABAM v.

Netlog NV, Case C-360/10, EU:C:2012:85, [44]–[46], [52] (ECJ).

ECS, General Opinion on the EU Copyright Reform Package (2017), 7. Мұның қаншалықты үлкен

проблема болмағы осындай технологияның қымбаттығына байланысты. Дамыту үшін миллионда-

ған доллар кетті делінетін Google-дің танымал Content-ID жүйесін айтпағанда, Audible Magic сияқты

басқа коммерциялық ұсыныстар әдеқайда арзандау.

Scarlet, Case C-70/10, [2011] ECR I–11959, [34]–[40] (ECJ); Netlog NV, Case C-360/10, EU:C:2012:85,

[33]–[38] (ECJ).

522

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

қосу сөз бостандығы мен жеке құпия мәлімет құқығына кері ықпал жасайды.

Сыншылардың бірі «13-баптың жобасы ағат, нашар тұжырымдалған және қол-

даныстағы заңға сай келмейді. Еуропалық авторлық құқық туралы түсінігі жоқ

екенін көрсетеді және қолданыстағы фундаменталдық құқық заңын көзге ілмей,

оны мұқият зерттелмеген, сондықтан мүлде сын көтермейді» деген қорытынды-

ға келді.

Осы сындардың кейбірі жобаға өзгерту мен түзету енгізе отырып қабылдануы

әбден мүмкін. Мысалы, Электрондық сауда директивасының 48-декларативті

бөліміндегі «қамқор болу міндетіне» сүйеніп, мүше-мемлекеттерден хосттарға

міндеттеме қоюды талап ету.

Мұндай міндеттерге хосттардың құқықбұзушы-

лық туралы хабарламаны ескеруін және тіпті белгілі бір тұлғалардың әрекетіне

мониторинг жасау міндеттемелерін қосуға болады. Контенттану технологияла-

рының жетілдірілуі мен олардың бағасының төмендеуі де назардан тыс қалған

жоқ, сондықтан бизнес жүргізу құқығы мен ойды еркін білдіру құқығына негіз-

делген қарсы сындарға аса назар аударылмады.

Электрондық сауда директи-

васының 15-бабына қайшы келетін жарғыға негізделген жалпы мониторингке

қарсылықты еңсеру – басқа мәселе. Scarlet және Netlog істерінде

сот «опера-

торлардан барлық қолданушылардың хабарламаларын фильтрлеуді талап еткен

әлеуметтік желі мен интернет провайдерлеріне берілген бұйрық қолданушы-

лардың жеке құпия мәлімет құқықтарын бұзып отыр» деп шешім шығарды. Сот

«бұл бұйрықтар осы құқықтар мен авторлық құқық арасындағы әділ баланс-

ты бұзбайды» деген қорытындыға келді. Алайда екі шешім бойынша да сарап-

тама жеткіліксіз. Қарсылықтар қалай жасалатыны туралы толық айтылмаған.

«Контенттану технологияларын жүктеп алғаны үшін хосттың міндеттеме алуы

EDRI, ‘Deconstructing Article 13’, available online at https://edri.org/les/copyright/copyright_

proposal_article13.pdf; Scarlet, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959, [50], [53] (ECJ); Netlog NV, Case

C-360/10, EU:C:2012:85, [48]–[52].

C. Angelopoulos, ‘Outside the Safe Harbours, Intermediary Liability Capsizes into Incoherence’

(6 October 2016) онлайн http://copyrightblog.kluweriplaw.com/2016/10/06/eu-copyrightreform-out-

side-safe-harbours-intermediary-liability-capsizes-incoherence/.

Мүше-мемлекеттер сервис-провайдерлерден өз тұтынушыларының сайтқа салған мәліметіне

мұқият болуды талап етуі ықтимал, бұған директива әсер етпейді. Онда заңсыз әрекеттердің белгілі

бір түрлерін анықтау мен оның алдын алу үшін олардан ұлттық заңмен реттелген ережелерді сақ-

тауға мұқият болуды сұрайтын шарттарға әсер етпейтінін көрсетеді. Осы мәтіндегі мұқият болу идея-

сының тұтас болуы жайындағы мәселелер туралы C. Angelopoulos, European Intermediary Liability in

Scarlet, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959, [48] (Сот (бұйрығы) талабы күрделі, құнды, тұрақты

компьютер жүйесін өз есебінен орнатуды талап еткендіктен, 16-баптағы құқықтың бұзылғанын тү-

сіндіру) және [52] (Құқығы сақталған, заңды контентті бұғаттау арқылы өз ойын еркін білдіру құқығы-

на қол сұғу). Егер саралау арзан әрі қарапайым болса және заңды мазмұнды бұғаттау да минимумға

айналатын болса, онда қарсылықтар реттелер еді.

Scarlet, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959, [50], [51], [53]; Netlog NV, Case C-360/10, EU:C:2012:85,

[48], [49], [51].

C. Angelopoloulos, European Intermediary Liability (2017), 135 ісінде Еуропа сотының «сілтемелер

аз… түсініксіз» деген желеуіне негіздейді. Бас адвокат Круз-Виллалонның барынша ұғынықты пікірі

де көмектеспеді. Ұсынылған бұйрық «заңда» анық орнықпағандықтан, ол жарғыға қайшы келеді

және осындай бұйрықтарды сараптау кезінде комиссияға барынша мұқият болуды айтты. Жеке де-

рек құқықтарының араласуымен әділетсіз деп табылған басқа жағдайлар: Tele2 Sverige AB v. Post-och

telestyreben, Joined Cases 203/15 and C-698/15, EU:C:2016:970 (Трафик дерекқорының ретсіз сақта-

луына байланысты). Көптеген ұсынымдар беру үшін авторлық құқығы қорғалған контентті фильтр-

леу жетіспейтін сияқты.

523

СОТ ПРОЦЕСІ

Жарғымен ешқашан үйлеспейді» деген қорытындының шығуы анық.

100

Жобаны

жазу барысында

101

Еуропа парламентінің түрлі комитеттері бір ортақ шешімде

болмаған көрінеді. Консул 13-баптың жеңілдеу нұсқасына қарай әрекеттенгені-

мен, «контенттану технологиялары» қамтылмай қалып отыр.

Мұндай технологиялар құқық иелері мен хосттар немесе платформа-

лар арасындағы жеке келісулерде қолданылып келетінін айтады: Жарғы мен

Электрондық сауда директивасының жеке субьектілер арасындағы өзара келі-

сімдерге қатысы жоқ.

102

Яғни пайдаланушылар өздерінің жеке құпия мәліметі

мен ойды еркін білдіру құқығына қарсы келетін механизмдермен күресіп ке-

леді. Контент иелері мен интернет-сервис провайдерлері сияқты мүдделі топ-

тардан бөлек, қолданушы өкілдер мен мәліметті қорғау супервайзерлері және

автоматты жүйелер арасында дамытылған авторлық құқықты бұзуды тоқтататын

сәйкес және пропорционалды механизмдерді талап етуші идеяға қызығушылық

бар екені анық.

103

Бұл – хостинг (немесе «сервис-провайдерлер» бөлетін онлайн

контент) сервистерге (директива жобасындағы 13-бап) ғана емес, іздеу жүйесі

сияқты басқа да ақпараттық сервис-провайдерлерге қатысты шындық.

3.6. СОТ ТЫЙЫМЫ

1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патент туралы заңның 97А-бөлімі

(Ақпараттық қоғам директивасының 8-бабын жүргізетін) жоғарыдағы иммуни-

теттерге қарсы тұратын маңызды құқық жүктейді.

104

Бұл Үлкен сотқа бір адам

өзге бір адамның авторлық құқығын бұзып, өзінің сервисін қолданып жатқа-

нын нақты білген жағдайда оған қарсы сот тыйымын салу құзыретін береді. Ал

«сервис-провайдер құқықбұзушылық туралы білді ме?» деген сұрақ туындаған-

да, сотқа Электрондық сауда директивасының 6(1)(с) нормативіне сай, сервис-

провайдерге берілетін барлық хабарлама қарап шығуға беріледі. Үшінші тарап

авторлық немесе басқа қатысты құқықтарды бұза отырып сервистерді пайда-

ланғанда, құқық иелері делдалдарға қарсы сот тыйымын салуға өтініш бере

алады. «Электрондық сауда директивасында жазылған иммунитеттер қаржылық

жауапкершіліктен босатса да, сервис-провайдер заңсыз әрекет туралы хабардар

100

Қараңыз: C. Angelopoulos, On Online Platforms and the Commission’s New Proposal for a Directive

on Copyright in the Digital Single Market (January 2017) онлайн https://juliareda.eu/wp-content/

uploads/2017/03/angelopoulos_platforms_copyright_study.pdf. Адам құқықтары жөніндегі еуропалық

конвенцияға сай, кейбір басқа қателіктерге байланысты алғанда, мұндай жүйені орнату міндетті

сияқты: Del v. Estonia, Application No. 64569/09 ([2015] EMLR (26) 563, ECHR, Grand Chamber).

101

May, 2018.

102

Осы тұста Еуропа соты UPC Telekabel Wien GmbH v. Constantin Film Verleih GmbH, C-314/12,

EU:C:2014:192, [52]–[54] ісінде ИСП-дан «бұғаттау бұйрығын орындау кезінде интернет пайдалану-

шылардың негізгі құқықтары ақпаратты еркін қолдану құқығымен сай келетініне көз жеткізіп алуды

талап ететіні» байқалады. Барлық ИСП әрекеті үшінші тараптағы тұтынушының құқығын қорғауға

бағытталған болып көрінуі мүмкін, бірақ бұл интернет пайдаланушыларға әсер ететіндіктен, олар-

дың негізгі құқықтарын сақтауға тиіс.

103

Осындай бостандықтарды қарау үшін 9-тарауды қараңыз. «Интернет ережесіне сай адал пай-

далану» жайындағы ұсыныстарды Niva Elkin-Koren, Fair Use by Design (2017) 64 UCLA LR 1082 қараңыз.

104

Электрондық сауда директивасының 45-декларативті бөлімі «Осы директиваға енгізілген

аралық сервис-провайдерлері жауапкершілігінің шектеулері түрлі мағынадағы сот тыйымдарының

туындауына әсер етпейді; мұндай сот тыйымдары кез келген құқықбұзушылықтарды (оның ішінде

заңсыз мәліметті алып тастау мен оған кіруге интернетте жол бермеу де бар) тоқтату немесе алдын

алуды талап ететін әкімшіліктің немесе соттардың кейбір бұйрығынан тұруы мүмкін».

524

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

болса, олардың әрекетін тоқтатуы немесе сот тыйымын салуы керек емес пе?»

деген сұрақ туындайды. Бұл ақпараттық сервис-провайдерлерге (ISPs) қарсы

жасалатын блоктаушы тыйымдар сериясына заңды негіз болды. Олардан сайт-

ты блоктау талап етіледі.

105

Барлық жерде айтылып жүргендей, соттар мұндай

тыйым салуда түрлі адам құқықтары балансын сақтай отырып, мұқият болуды

талап етеді.

Директиваны қолданудың 11-бабы бойынша

106

мүше-мемлекеттерден Ин-

теллектуалдық меншік құқығын бұза отырып, үшінші тараптың пайдаланатын

сервистеріне, яғни делдалдарға (аралық серверлерге) қарсы құқық иелерінің сот

тыйымын салуды сұрауын қамтамасыз ету талап етіледі. Делдал термині нарық-

тағы трейдерлерге көмек көрсететін тұлғаларға қатысты қолданылса да,

107

көбі-

не интернет ұғымындағы термин ретінде қарастырылады. Авторлық құқық пен

оған қатысты құқықтарға қолданылатын қосымша нормативтер Ақпараттық қо-

ғам директивасының 8(3) бабында қамтылған.

108

Мұның себебі – құқықбұзушы-

лық әрекеттерге баратын бірден-бір тарап делдалдар болып отыр.

109

Олардың

бастапқы және жанама құқықбұзушылық үшін жауапты болатынын дәлелдеп

жатудың қажеті жоқ.

110

Тіпті делдал қауіпсіз аймақ ішінде тұрса да және моне-

талық (қаржы) жауапкершілікке иммунитеті болған жағдайда да 11-баптың сот

тыйымын салу ықтималы бар.

111

Мүше-мемлекеттер жүзеге асырудың шарттары

мен талаптарын еркін жасайды,

112

ал Біріккен Корольдікте авторлық құқыққа

қатысты делдалдарға қарсы мұндай әрекеттер құқықбұзушылық орын алған

нақты істің шарттарына байланысты болады.

113

Басқа интеллектуалдық меншік

құқықтарына қатысты нақты жүзеге асырулар болмаған, алайда сот тыйымы

соттың жалпы заңнамасы

114

негізінде бірдей талаппен берілетіні анық.

115

Бұл құқықбұзушылық материалдарды жариялап отырған сайттарға қызмет

көрсететін провайдерлерге қарсы қолданылатын кезде ғана емес, сонымен

қатар өз тұтынушыларына құқығы бұзылған сайттарға кіруді қамтамасыз етіп

отырған жағдайдағы «онлайн-делдалдар» мағынасында да пайдалы болмақ.

116

105

Қараңыз: 49-тарау, 3.2.1-бөлім.

106

Dir. 2004/48/EC; кейбір салыстырулар үшін қараңыз: A. Roy, ‘The Blocking Injunction

A Comparative and Critical Review of the EU, Singaporean and Australian Regimes’ [2016] EIPR 92.

107

Tommy Hilger Licensing v. Delta Centres, Case C-494/15, EU:C:2016:528.

108

Dir. 2001/29/EC; Info. Soc. Dir. Art. 8(3); CDPA 1988, s. 97A.

109

Info. Soc. Dir., Recital 59.

110

Шынында, олар құқықбұзушылар ретінде жауапты болса, ереже талап етілмейді, өйткені кон-

венциялы әрекеттің себебі болады.

111

Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc [2011] RPC (28) 855, [113].

112

Info. Soc. Dir., Recital 59.

113

CDPA 1988, s. 97A. Қараңыз: Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc

[2011] RPC (28) 855, [148] («Жеке бір индивидтің арнайы авторлық құқық туындысының белгілі бір

құқығының бұзылғанын білгенін дәлелдеу маңызды емес»).

114

Senior Courts Act 1981, s. 37.

115

Cartier International AG v. British Sky Broadcasting [2016] ETMR (43) 1306, [80]–[81].

116

LSG-Gesellschaft zur Wahrnehmung von Leistungsschutzrechten GmbH v. Tele2 Telecommunication

GmbH, Case C-557/07 [2009] ECR I–1227, [46]; UPC Telekabel Wien GmbH v. Constantin Film Verleih

GmbH, Wega Filmproduktionsgesellschaft mbH, Case C-314/12, EU:C:2014:192 (ECJ, Fourth Chamber),

[30]–[40] (Тіпті әрбір ИТП (IAP) тұтынушыларының заңсыз материалдарды салған сайтқа кіргенін дә-

лелдеудің де қажеті жоқ); Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc [2011] RPC

(28) 855, [108], [113].

525

СОТ ПРОЦЕСІ

Осы мүмкіндік құқықты бұзған кейбір сайттар мен серверлерге

117

тұтынушылар-

дың кіруіне сервис-провайдерлерден блок қоюды талап етеді.

118

Шын мәнінде,

делдалдың кінәсі болмағандықтан, көмекке жүгінген авторлық құқық иесі кел-

ген шығын мен өтемақыны өзі төлегені жөн.

119

Дегенмен Ағылшын соттары іс

қозғау шығындарын құқық иелері төлеу қажет екенін айтқанымен,

120

интернет

сервис-провайдерлері істі қорғайтын болса, тапсырысты орындау шығынын да

өзі төлеуі керек.

121

Осыған ұқсас тапсырыстар құқық бұзып отырған сайттарды

тауып беретін іздеу жүйесіне де жасалуы мүмкін.

122

Алайда қызмет провайдер-

лерінен тұтынушыларының іс-әрекеттерін бақылауды талап ететін тапсырыстар-

ға Электрондық сауда директивасы тыйым салады

123

және «бұл авторлық құқық

материалын сүзуге арналған жүйелерге қажетінше жол бермейді» деген шешім

қабылданды.

124

4. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ АЛУ ЖӘНЕ САҚТАУ

Көбіне Интеллектуалдық меншік құқығының иелері құқық бұзылғаны жа-

йында кездейсоқ біледі. Мысалы, қанағаттанбаған тұтынушы алған тауарының

сапасыз болғаны туралы құқық иесіне шағымданады. Ал ол тауар шын мәнін-

де құқық иесінің емес, құқықбұзушының тауары болып шығады. Сондай-ақ

Интеллектуалдық меншік құқығының иелерінде құқықбұзушылықты анықтау-

дың жүйелі жолы да бар. Әсіресе «видеоқарақшылықты» тексеретін Британия

фонограмма индустриясы «қарақшылыққа қарсы» бөлімшесі мен Авторлық

құқық ұрлығына қарсы күрес жөніндегі федерация (FACT) және компьютер-

лік бағдарлама құқықбұзушылығына мониторинг жүргізетін, Бағдарламамен

117

Football Association Premier League v. British Telecommunications [2017] ECDR (17) 346; түрлі

әдістердің тиімділігі ретінде, A. Roy and A. Marsoof, ‘Blocking Injunctions and Collateral Damage’ [2017]

EIPR 74 қараңыз.

118

Қараңыз: Football Association Premier League v. British Telecommunications [2017] ECDR (17) 346;

Dramatico Entertainment Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2012] RPC (27) 665; EMI Records Ltd v. British

Sky Broadcasting Ltd [2013] EWHC 379 (Ch).

119

Бұл сот тыйымы Жарғының 16-бапта көрсетілген бизнесті жүргізу құқығын шектейді. Қараңыз:

UPC Telekabel Wien GmbH v. Constantin Film Verleih GmbH, Wega Filmproduktionsgesellschaft mbH,

Case C-314/12 EU:C:2014:192 (ECJ, Fourth Chamber), [50]. Scarlet, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959 (ECJ,

Third Chamber), [48], and Netlog NV, Case C-360/10 [2012] 2 CMLR 18 (ECJ, Third Chamber), [46], Сот

әлеуметтік желі сайттарына фильтрлеу жүйесін орнатуды талап ететін сот тыйымын салу орынсыз

дегенді айтты. Өйткені «хостинг сервис-провайдерлеріне күрделі, тұрақты, қымбат компьютер жү-

йесін өз ақшасына (басымдық бере отырып) жүктеуді талап етіп отырғандықтан, олардың өз жұмы-

сын жүргізу құқығын аса ауыр деңгейде бұзуға әкеліп соғады». Авторлық құқық төлемдері жасалған

жағдайда да, қарсылық бола ма, ол жағы анық емес.

120

Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc [2011] EWHC 2714 (Ch), [53]–

[55] (Процестегі әртүрлі деңгейлер арасындағы айырмашылықтар).

121

Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc [2011] RPC (28) 855, [177];

Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc [2011] EWHC 2714 (Ch), [32]–[33]

(Бастапқы бағасы 5 000£ болады, оған қоса, 100£ әрбір ескертпе үшін); L’Oréal SA v. eBay International

AG, Case C-324/09 [2011] ECR I–6011, [139] (Мұндай шаралар/өлшемдер «тым қымбат болмауға тиіс»).

122

Similar to actions under the «Ұмытылған/ұмыт болған құқық» негізіндегі әрекеттерге ұқсас.

Қараңыз: Google Spain SL v. Agencia Espanola de Proteccion de Datos, Case C-131/12 [2014] 3 CMLR 50.

123

e-Commerce Dir., Art. 15; Scarlet, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959, [35]; Netlog NV, Case C-360/10

[2012] 2 CMLR 18, [33].

124

Scarlet, Case C-70/10 [2011] ECR I–11959, [39]–[40]; Netlog NV, Case C-360/10 [2012] 2 CMLR 18,

[37]–[38].

526

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

қамтамасыз ету ұрлығына қарсы күрес жөніндегі федерация (FAST) сияқты ав-

торлық құқықты ұжымдық басқару мен сауда (тауар) ассоциациялары құқық-

бұзушылықты тексеру мен анықтау саясатында маңызды рөл атқарады.

4.1. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ ЖИНАУ

Құқық иелері өз құқығы бұзылғанын білгеннен бастап, оларға әдетте тиісті

дәлелдемелерді жинау қажеттілігі туындайды. Демек, құқықбұзушылықтың орын

алғаны, қатысы бар тараптар туралы мәлімет және құқықбұзушылық көлемі

(деңгейі) жөнінде дәлелдемелер келтіру керек болады. Ал кейбір істерде дәлел-

демелер жауапкерді астыртын бақылау немесе «алдау» жолымен де алынады.

Мысалы, заңгердің өзі заңсыз тауар ұсынып, заңсыз қызмет көрсетіп тұрған сату-

шыға тұтынушы ретінде барып, бақылауы мүмкін. Мұндай «алдау» әрекеттері

125

көбіне дәлелдеме жинаушы адамның айлакерлігімен жасалады.

126

Сот осындай

жолмен дәлелдеме жинауға қарсы болмады және сондай дәлелдерді келтірген

талапкерлерді де «құр алақан» қалдырмай, олардың да дәлелдемесін есепке ал-

ды.

127

Дәлелдеме жинаудың мұндай әдісінің заңдылығын тиісті кәсіби мекемелер

тарапынан реттеуге қалдырды. Сот бұйрығын күтпестен, құқықбұзушылық кө-

шірмелерді анықтау мен ұстау мүмкіндігі алдымен авторлық құқық иелері мен

оған құқылы адамдарға да берілген.

128

Алайда меншік иелері мен көпшіліктің

мүддесін қорғау мақсатында бұл мүмкіндіктің (өзіндік көмек) механизмі шектеулі.

4.2. NORWICH PHARMACAL БҰЙРЫҚТАРЫ

Интеллектуалдық меншік құқығы иелері тұлғадан іске қатысты ақпаратты

ашуды талап ететін сот бұйрығын ала алады. Бұл – дәлелдеме жинаудың тағы

бір маңызды жолы.

129

Мұнда жауапты тараптың атауы мен мекенжайы, импорт-

тың саны мен күні және тауардың немесе материалдың қоры туралы деректерді

алуға болады.

130

Тәркілеу (ашу) бұйрығы құқық иелеріне контрафактілі тауардың

тасымалданып жатқан жолын бөгеуге көмек береді. Мысалы, Norwich Pharmacal

деп аталатын бұйрық

131

тараптардан тауарларды тасымалдауға көмек берген не-

месе онлайн тауарларға (туынды) кіруді қамтамасыз етіп отырған тұлғаны анық-

тауды талап ете алады.

132

Тіпті үшінші тараптың осы іске қатысы бары анықталса,

125

Кейде бейтарап «сатып алу сынағы» терминімен де аталады.

126

Сатып алушы интеллектуалдық меншік құқығы иесінің келісімімен әрекет ететіндіктен, асыра

ынталандыруға байланысты тәуекелге барады. Compare Kelly v. Batchelar (1893) 10 RPC 289 (Патент

берушінің өкілі тұлғадан арнайы дизайнға сай бірнәрсе жасауды сұраған кезде, келісілген болып

саналады); және Dunlop Pneumatic Tyre Co. v. Neal (1899) 16 RPC 247 ісінде (өкіл машинаны жөндеп

беруді сұраған, ал жауапкер оны құқық бұза отырып орындауды таңдаған кезде).

127

Marie Claire Album v. Hartstone Hosiery [1993] FSR 692.

128

CDPA 1988, ss 100, 196.

129

CPR, r. 31. J. Riordan, ‘The Liability of Internet Intermediaries’ (2016), ch. 6, пайдалы пікірді айтады.

130

Бұл Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру туралы директиваның 8-бабында қам-

тылған. Бұл бап тұлға құқықбұзушылықты анықтағаннан кейін жария етуге құқық береді: New Wave

v. Alltoys, Case C-427/15, EU:C:2017:18.

131

Бұл бұйрықтар Шотландия заңнамасында жоқ. Тиісінше, бұл ереже Интеллектуалдық меншік

(Enforcement, etc) регламенті 2006 (SI 2006/1028), reg. 4 бойынша жасалған.

132

Norwich Pharmacal v. CCE [1974] AC 133; Ashworth Hospital [2002] 1 WLR 2033; Jade Engineering

[1996] FSR 461; Wilko Retail v. Buyology [2015] FSR (17) 432.

527

СОТ ПРОЦЕСІ

ол Біріккен Корольдікте болмаса да, бұйрық оларға да қатысты қолданылады.

133

Құқық иелерінің құқықбұзушылықпен күресу ынтасы бұл мәселенің маңызын

арттырды.

134

Ең жиі кездесетіні – сотқа интернет-делдалдан авторлық құқықты

бұзған тұтынушы туралы мәліметті ашып беруді талап еткен өтініш. Алайда құ-

қық пен еркіндік арасындағы баланс сақталуы қажет: интеллектуалдық меншік

иесінің құқығы, сервис-провайдердің бизнес жүргізу құқығы; қолданушының

жеке құпиясы. Promusicae ісінде

135

Еуропа соты түрлі директивалар мүше-мем-

лекеттерден авторлық құқық іс жүргізуінде мұндай бұйрықтарды қамтамасыз

етуді міндеттемеген, бірақ директиваларды орындау кезінде мүше-мемлекеттер

еуропалық құқықтық тәртіппен қорғалған түрлі фундаменталды құқықтардың

арасында әділ балансты сақтауды қамтамасыз етеді.

136

«Еуропалық құқықтық тәртіппен қорғалған түрлі фундаменталды құқықтар-

ды» теңдестіру міндетін ұлттық соттарға бере отырып, сот британдық интеллек-

туалдық меншік құқығына таныс риторикалық теңдестіруді жасады. Golden Eye

International Ltd v. Telefónica UK Ltd ісінде

137

порнографиялық фильмдер түсірумен

айналысатын талапкер Norwich Pharmacal-дан ірі интернет сервис-провайдер

компаниясына қарсы ашу бұйрығын беруді сұрады. Бір-біріне тарату арқылы

авторлық құқықты бұзған О

компаниясының 9 мыңнан аса тұтынушыларының

аты-жөні мен мекенжайын жария етуді талап етті. О

компаниясы талапкерге

қарсы келмеді. Бірақ сот тұтынушылар құқығы бойынша Consumer Focus ұйы-

мының араласуымен, «аты жария болатындар – нағыз жауапкерлер» деп істі

бұрды. Судья Арнольд бұйрық беруді анықтаудың шешуші факторы таразыла-

нып отырған көптеген факторлардың пропорционалдығы болатынын қарас-

тырды.

138

Бір жағынан, бұйрық меншік құқығын қорғауға тиіс,

139

ал белгілі бір IP

адрестегі қолданушылардың мәліметін ашу Адам құқықтары жөніндегі Еуропа

конвенциясының 8-бабындағы жеке мәліметті қорғау мен жеке бас құпиясын

сақтау құқығына қайшы келеді.

140

Құқықтар бір-бірінен үстем тұрмайтындықтан,

даулы істі шешу үшін әрбір қаралып отырған істегі тиісті құқықтар мен құқықты

шектеуші және кедергі жасаушы негіздерге салыстырмалы талдау жасау талап

етіледі. Әркім пропорционалды критерийге немесе «түпкі таразылау критери-

йіне» жүгіне алуға тиіс. Ал бұл істе судья Арнольдтің заңсыз мәлімет алмасуда

IP адрестері анықталған қолданушылардың мәліметін айқындауы қажет болды.

Ол «мәліметтерді жария етпесек, авторлық құқық иесі өз құқықтарын қорғай

алмай қалады» деп түсіндірді. Сонымен қатар порнографиялық материалдағы

құқық иелері мен порнографиялық емес материалдың құқық иелерінің арасын

133

See, e.g., Norwich Pharmacal [1974] AC 133; Coca Cola. v. BT [1999] FSR 518; Eli Lilly v. Neopharma

[2008] FSR (25) 615; Jade Engineering [1996] FSR 461.

134

Polydor v. Brown [2005] EWHC 319.

135

Productores de Música de España (Promusicae) v. Telefónica de España, Case C-275/06 [2008] ECR

I–271.

136

Сонда, [71]. Олар Электрондық сауда директивасы, Ақпарат директивасы, Атқару директивасы

және жеке меншік пен электрондық коммуникациядағы директива болды.

137

[2012] RPC (28) 698, [117] (Arnold J). Судья Арнольдтің екі талапкерге жеңілдік бермеу шешімі

апелляцияда өзгертілді: [2013] RPC (14) 452, дегенмен судья Арнольдтің негізгі әдісі күмәнсіз болды.

138

Қараңыз: Rugby Football Union v. Viagogo Ltd [2012] 1 WLR 3333, [45] (Lord Kerr of Tonaghmore

JSC).

139

ECHR, First Protocol, Art. 1; Charter, Art. 17(2).

140

ECHR, Art. 8(1); Charter, Art. 7.

528

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

ажыратып қарауға негіз жоғын айтты. Дегенмен сот құқық иелерінің жіберген

арыз-хаттарының мазмұнына қарай жария еткен тіркелушілердің мүддесін қор-

ғауға тырысып бақты. Судья орын алған құқықбұзушылықтың салдарынан бо-

латын қиындықтарды ескере отырып, жазылушылардың мәліметін жария етуге

төнетін кез келген нұқсан орынсыз екенін білді.

141

Оған қоса, зиян келтіргені үшін

төленетін стандартты 700 фунт стерлингті талап ету дұрыс емес екенін айтты.

142

Құқықбұзушылардың болмысын ашуға қадам жасалған кезде сақ болу керек.

Өйткені сот тәжірибесінде «спекулятив шот» деп аталатын мәселе бар. Бұл мә-

селе Аймақтық патент сотының (сол кездегі) сот процесінде кездесті.

143

Авторлық

құқық иелерінің атын жамылған компаниялар (өзара пайданы бөлісу келісімі-

мен) мыңдаған интернет қолданушыларына шағын ескертпелер жіберіп отыр-

ған. Ол ескертпеде қолданушының интернет адресі авторлық құқықты бұзғаны

жазылады және іс сотқа жіберілмей тұрып, белгілі бір сомада ақша талап етіледі

(«нұқсан келтіргені үшін»).

144

Қолданушыларға құқық бұзылғанын айтып түсінді-

ріп немесе заңды түрде сот ісін қозғаудың орнына, бұл компания қолданушы-

лардан ақша төлеуді талап етіп отырған. Media CAT v. Adams ісінде

145

судья Бирсс

QC Norwich Pharmacal бұйрығын осындай теріс мақсатта қолданудың алдын алу

үшін қауіпсіздік әрекеттері қажет болуы мүмкін екенін айтты.

146

4.3. 2010 ЖЫЛҒЫ ЦИФРЛЫҚ ЭКОНОМИКА ЗАҢЫ

«Хадопи» деген атпен белгілі француз прецедентінен

147

кейін, 2010 жылғы

Цифрлық экономика заңының негізін жасау қолға алынды. Мұны соңғы қол-

данушылардың онлайн авторлық құқықты бұзғанына қатысты «соңғы қадам

(жауап)» немесе «қайталанған үш әрекет – ойыннан кет» (three strikes and you’re

out) деп түрліше атайды.

148

Негізгі идея – интернет сервис-провайдерлерге ав-

торлық құқық иелеріне көмек беру міндеттемесін жүктеу. Олар авторлық құқық

иелеріне қолданушыларды бақылау мен тексеру жүргізу бойынша хабарлама

жіберу арқылы (әрекеттер бақыланып отырғаны жөнінде түсінік қалыптастыру

үшін), тіпті қажет болған жағдайда сервисті шектеу мен уақытша тоқтату арқылы

141

[2012] RPC (28) 698, [122] (хатпен бірге жүретін жоба бұйрыққа пікір қалдыру).

142

Сонда, [133]–[138].

143

Media CAT v. Adams [2011] FSR (28) 679, [112].

144

Мұндай істе (тәжірибені), түрлі негіздермен, әдетте сот процесінің қорытындысына мүдделі

болғандықтан (олар шығынды тапсырыс берген адамнан алады) қолға алған адвокаттарға қарсы

тәртіптік шаралар орын алған.

145

[2011] FSR (28) 679, [112].

146

Топтық (ұжымдық) сот процесін CPR, Pt 19 негізінде қарау барынша қауіпсіз болуы мүмкін деп

топшыланады. Алайда Golden Eye International Ltd v. Telefónica UK Ltd [2012] RPC (28) 698, [142] ісінде

судья Арнольд бұл бұйрықтардың нәтижесіз болатынына бірнеше мысалдар келтірді.

147

D. le Franc, ‘The Metamorphosis of Contrfaçon’, in L. Bently, J. Davis, and J. Ginsburg (eds), Copyright

and Piracy (2010), ch. 4; C. Geiger, ‘Honourable Attempt but (Ultimately) Disproportionately Oensive

against Peer-to-peer on the Internet’ [2011] IIC 457; J. de Beer and C. Clemmer, ‘Global Trends in Online

R. Giblin, ‘Evaluating Graduated Response’ (2014) 37 Col JL & Arts 147; C. Geiger, ‘Challenges for the

Enforcement of Copyright in the Online World: Time for a New Approach’, in P. Torremans (ed.), Research

Handbook on Cross-Border Enforcement of Intellectual Property (2015).

148

Бұрынғысын қарау үшін: BIS/DCMS, Digital Britain: Final Report (Cm. 7650, June 2009). Пікірлерді

қарау үшін: A. Barron, ‘«Graduated Response» à l’Anglaise: Online Copyright Infringement and the Digital

Economy Act 2010’ (2011) 3 J Media L 305; J. Riordan, ‘The Liability of Internet Intermediaries’ (2016), ch. 5.

529

СОТ ПРОЦЕСІ

көмек беруге міндетті болады. Құқықбұзушылар ісін қарау кезінде азаматтық

(немесе қылмыстық) сот процестеріне қарағанда жұмсағырақ әдісте және әре-

кеттің ауырлығы мен мерзіміне өлшемдердің пропорционалды жасалуын ұсы-

натын әдістерде жауап «заңды» болады. «Хадопи» прецеденті сәтсіз болғаннан

кейін

149

үкімет заңнаманы күшіне енгізбейтін болды, есесіне Авторлық құқықтың

бұзылуын ерікті ескерту бағдарламасына (Voluntary Copyright Alert Programme

(VCAP)) сүйенеді. Авторлық құқықтың бұзылғанын ерікті ескерту бағдарламасы

(АЕЕБ) музыка мен фильм индустриясының төрт интернет-сервис провайдер

(BT, Virgin, Sky және TalkTalk) жасаған өзара келісімімен және Америка Құрама

Штаттарында құрылған авторлық құқықтың бұзылғанын ескерту жүйесіне негіз-

деліп дайындалды.

150

4.4. ІЗДЕУ БҰЙРЫҚТАРЫ

Интеллектуалдық меншік құқық иесіне сотқа дейінгі дәлелдерді жинауын

қамтамасыз ету үшін Ағылшын соттары Anton Piller бұйрығын

151

жасап шық-

ты, қазір бұл «іздеу бұйрығы» деген атпен белгілі.

152

Бұл іздеу бұйрығы талап-

керге жауапкердің офисін (ғимаратын) тінтуге және құқықбұзушылыққа қа-

тысы бар кез келген ақпаратты алуға немесе көшірме жасауға рұқсат береді.

Интеллектуалдық меншік істерінде іздеу бұйрықтарына өтініш Үлкен соттағы

патент судьясына немесе Интеллектуалдық меншік сотына және Канцлер соты-

на жасалады.

153

Бұл іздеу бұйрығының мақсаты дәлелдің бұрмаланбағанына көз

жеткізу болғандықтан, өтініш екінші тарапқа ескерту берілмей-ақ жасала береді.

Іздеу бұйрығының қолдану сипаты аса қатал болғандықтан, ол сирек жағдайлар-

да жасалады.

154

Іс аса шұғыл я күрделі болғанда немесе соттың қызығушылығы

жоғары болған жағдайларда ғана іздеу бұйрықтары беріледі.

155

Соттар іздеу бұй-

рығын бермес бұрын, талапкерден аса зиянды құқықбұзушылық орын алғанын

және оларға келтірілетін зиян өте ауқымды екенін дәлелдеп беруді талап етеді.

Сонымен қатар талапкер жауапкерде сотқа қатысты материалдар бар екенін мә-

лімдеп, олардың бұрмалану қаупі барына нақты дәлелдер келтіруге тиіс.

156

Іздеу

бұйрығын іске асыру кезінде адвокаттың жетекшілігі қажет болатындықтан,

157

бұл іздеу бұйрығы процессуалдық іске негіз болады.

158

Іздеу бұйрығын жұмыс

149

R (British Telecommunications Plc өтініші жайында) v. Secretary of State for Business, Innovation

and Skills [2011] 3 CMLR (5) 98; жартылай ашылған [2012] 2 CMLR (23) 667.

150

Басқа елдерде осыған ұқсас жобалар үлкен қарсылықпен қабылданды немесе қарастырылып

жатты. Қараңыз: e.g., S. McVicar and C. Roche, ‘Proposed Amendments to Australian Copyright Act to

Tackle Online Piracy Will Increase Obligations on ISPs’ [2015] EIPR 120.

151

Anton Piller v. Manufacturing Processes [1976] Ch 55. Қараңыз: S. Gee, Commercial Injunctions (6th

edn, 2016); M. Hoyle, Freezing and Search Orders (4th edn, 2017), ch. 8. Бұйрықтың жасалуының марксис-

тік түсіндірмесін қараңыз: F. Carrigan, ‘The Political Economy of Anton Piller Orders’ (1995) 11 AJL & Soc 33.

152

CPA 1998, s. 7; CPR Practice Direction 25A.

153

CPR Practice Direction 25A (‘Interim Injunctions’), [1.1].

154

Universal Thermosensors v. Hibben [1992] FSR 361; Taylor Made Golf Company v. Rata and Rata

[1996] FSR 528, 535.

155

CPR, r. 25.2(2)(b).

156

Өтініш барлық дәлелді материалдарды жария ету керек. CPR Practice Direction 25A, [3.3].

157

Сонда.

158

Сонда, [7.2] супервайзер адвокат өтініш берушінің адвокаттар кеңсесінің мүшесі немесе қыз-

меткері болмауға тиіс).

530

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

күндері сағат 9.30 бен 17.30 (сот басқаша уақытты белгілемейінше) аралығында

ғана жүргізуге рұқсат беріледі. Жетекші адвокат бұйрықтың шарттарын жауап

берушілерге түсінікті тілмен жеткізуге және олардың өз құқықтары туралы кеңес

беруге міндетті.

159

Бұйрықтың шарттарын сақтамау – сотқа деген құрметтің жоқ-

тығы, ол, тиісінше, тұтқындау мен айыппұл салуға дейін апарады.

160

Іздеу бұйрығына өтініш құқықбұзушылыққа қарсы уақытша сот тыйымымен

және сот процесінің соңғы қорытындысы шыққанша меншікті ұстай тұру, яғни

«қатыру бұйрығымен» (бұрын «Mareva сот тыйымы» деген атпен белгілі) бірі-

гуі мүмкін.

161

Оған қоса, іздеу бұйрығы жауапкерден құқықбұзушы тауарлардың

қоры немесе олардың таралуы көзделген мақсаттар (немесе территория) тура-

лы ақпарат беруді талап ете алады.

162

5. ПРЕЗУМПЦИЯ

Әдетте азаматтық істердегі ықтимал баланста өз істерін дәлелдеу міндеті та-

лапкерге жүктеледі.

163

Сондықтан бір тарап тіркелген құқықтың жарамсыздығын

немесе тоқтатылуын талап етсе, олар оның жарамсыздығын дәлелдеуі керек.

Алайда іс дәлелденгенше, мұнда ескерілуі қажет белгілі бір презумпциялар бар.

Сондықтан авторлық құқықта автордың,

164

жариялаушының,

165

ұсынушының

166

немесе жасаушының (мәліметтер құқығында)

167

идентификациясына (болмы-

сына) және туындының жарияланған күніне байланысты презумпциялар бар.

168

Авторлық құқық заңында, мысалы, автор қайтыс болса, туынды түпнұсқа деп

және талапкердің көрсеткен уақыты алғаш жарияланған күн боп есептеледі.

169

6. НЕГІЗСІЗ ІС ҚОЗҒАУ ҚАУПІ

Интеллектуалдық меншік бойынша сот процесінің құны мен ауыртпалығы

іс қозғау қаупінің өзі қауіпті коммерциялық қару ретінде әрекет ете алатынын

159

Сонда, [7.4]. Егер бақылаушы тергеуші ер адам болса және жауап беруші әйел адам болса,

онда бұйрықта аталған адамның кемінде біреуі әйел болуы керек және бақылаушы тергеушімен

бірге болуы керек: сонда, [7.4(5)].

160

Taylor Made [1996] FSR 528 (ne of £75,000). Қараңыз: the Notice to the Respondent in the sample

order annexed to CPR Practice Direction 25A.

161

CPR, r. 25(f) (Кейде «активтерді сақтау бұйрығы» деп аталады).

162

Мұнда өзін-өзі айыптауға қарсы нормативті өзгешелік бар: Үлкен соттар туралы 1981 жылғы

заңның 72-бабы; заңнамалық босатуды қолдану аясы ретінде Phillips v. Mulcaire [2013] 1 AC 1 қараңыз

163

Патент процесі құқығының бұзылуына байланысты патенттік заң бойынша дәлелдеу жүгін

қалпына келтіруге болады: PA 1977, s. 101.

164

CDPA 1988, s. 104(2)–(4); Waterlow Publishers v. Rose [1995] FSR 207, 218. Жариялау құқығына

байланысты жеке презумпция бар. Қараңыз: Copyright and Related Rights Act 1996, reg. 17A.

165

CDPA 1988, s. 105.

166

CDPA 1988, s. 197A.

167

Қараңыз: Database Regs, reg. 22(1).

168

Дыбыстық жазбалар мен компьютерлік бағдарламалардағы авторлық құқыққа қатысты, ав-

торлық құқық иесінің аты-жөні, алғашқы жарияланған күні немесе орны көрсетілген мәлімдемелер

шындық болып есептеледі. CDPA 1988, s. 105. Қараңыз: Microsoft Corp. v. Electrowide [1997] FSR 580,

594. Мәліметтер базасының көшірмелері белгілі бір жылы алғаш жарияланғанын көрсететін затбелгі

немесе белгі ретінде жарияланған болса, олар көрсетілген фактілердің дәлелі ретінде қабылданады

және кері дәлелденгенге дейін дұрыс деп саналады: Database Regs, reg. 22(3).

169

CDPA 1988, s. 104(5).

531

СОТ ПРОЦЕСІ

білдіреді.

170

Іс қозғау қаупінің теріс пайдаланбауына сенімді болу үшін арнайы

ережелерде сот процесіндегі негізсіз қауіптерге қарсы құқық қорғау амалдары

қарастырылған.

171

Олар патент, тауар белгісі, тіркелген дизайндар, тіркелмеген

дизайн құқығы және тіркелген я тіркелмеген қоғамдастық дизайндарына бай-

ланысты істе қолданылады.

172

Алайда авторлық құқық, жосықсыз бәсеке немесе

құпияны бұзуға байланысты негізсіз іс қозғау қаупіне қарсы нормативті құқық-

тық қорғау жасалмаған. Мұндай жағдайда негізсіз сот процесіне шақырылған

тұлғалар басқа құқық қорғау амалдарына жүгінуге мәжбүр болады.

173

6.1. НЕГІЗСІЗ ІС ҚОЗҒАУ ҚАУПІ: ПАТЕНТ, ТАУАР БЕЛГІСІ, ДИЗАЙН

Патент,

174

тауар белгісі,

175

тіркелген дизайндар,

176

тіркелмеген дизайн

177

құқы-

ғына байланысты істе тараптарды сотқа негізсіз тарту қаупіне қарсы арнайы нор-

мативті ережелер бар. Бұл заңмен бекітілген ережелер «құқықбұзушылық туын-

датуы мүмкін ықтимал залал мен алаңдаушылық салдарынан кездейсоқ немесе

абайсызда жасалмайтынын» қамтамасыз етеді.

178

2017 жылғы Интеллектуалдық

меншік (Негізсіз қауіптер) туралы заң 2017 жылдың 1 қазанынан бергі кез келген

негізсіз істерге қолданылады, ал сол күнге дейінгі істер бұрынғы заңмен қарала-

ды.

179

Нәтижесінде меншік иелері сотқа шақыратын болса, олардың тектен-тек

шақырылмағанына, тиісінше, шақыруға шынайы негіз бар екеніне көз жеткізіп

алуға тиіс.

Негізсіз қауіпке қарсы күресуде көмек алу үшін талапкер қауіптің шынымен

орын алғанын және соның салдарынан оған нұқсан келгенін дәлелдеуге тиіс.

Жауапкер қауіпті негіздей алмаса, сот жеңілдік береді. Аталған факторларға рет-

ретімен тоқталамыз.

6.1.1. Жүзеге асатын қауіптер

Талапкер өзіне ұсынылған жеңілдікке құқылы болу үшін ол нақты қауіп төн-

генін дәлелдеуге тиіс. Патент, тауар белгісі, тіркелген дизайнға қатысты істерде

негізсіз қауіп іске асуы мүмкін жағдайларды арнайы ережелер шектейді.

180

Бұл

құқықбұзушылықтың негізгі әрекеттеріне байланысты жасалған қауіптерді қа-

растырмайды: бәсекелес компаниялар (мануфактура) бір-біріне қауіп төндіруі

мүмкін. Бөлшектеп сатушылардан болатын қауіп сол сатушыны тауарын сатуды

170

Қажетсіз сот істерінің алдын алу үшін қолданылатын тағы бір әдіс – жарамдылық туралы

куәліктерді беру. Жеңіс кубогі ретінде, сертификат келесі сот істерін тоқтатуы мүмкін: RDA 1949, s. 25;

PA 1977, s. 65; TMA 1994, s. 73.

171

Қараңыз: I. Davies and T. Scoureld, ‘Threats: Is the Current Regime Still Justied?’ [2007] EIPR

259; G. Schwartz and M. Gardner, ‘Groundless Threats of Proceedings for IP Infringement’ [2006]

Communications Law 85.

172

Community Designs Regulations 2005 (SI 2005/2339), [2].

173

Жалпы талқылауды мына жерден қараңыз: Reckitt Benkiser UK v. Home Pairfum [2004] FSR (37) 774.

174

PA 1977, s. 70.

175

TMA 1994, s. 21.

176

RDA 1949, s. 26; see, e.g., Jaybeam v. Abru Aluminium [1975] FSR 334.

177

CDPA 1988, s. 253.

178

Prince v. Prince Sports Group [1998] FSR 21, 33.

179

Қараңыз: Intellectual Property (Unjustied Threats) Act 2017 (Commencement and Transitional

Provisions) Regulations 2017 (SI 2017/771) (C. 62).

180

PA 1977, s. 70(4); RDA 1949, s. 26(2A); CDPA 1988, s. 253(3); TMA 1994, s. 21(1).

532

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

тоқтатуына әсер ететіндей ғана болады, өйткені оның құқықбұзушылықтан ал-

ғанынан гөрі жоғалтатыны көп болмақ. Осылайша, бөлшектеп сатушыларға

төнетін қауіп жекелей тасымалдаушыға зиян келтіреді, алайда ешқандай сот іс

жүргізушілік қозғалмайды және тіптен басталмайды. Алайда қауіп негізгі және

жанама әрекеттердің екеуіне де байланысты болған кезде проблема туындай-

ды. Құқықты кім бұзғанын анықтау үшін екінші құқықбұзушымен байланысуға

рұқсат берілген.

181

Қауіптер түрлі формада кездеседі. Әдетте қолданыстағы қауіптер анық болса

да, олар жасырын

182

(көзделген) да болуы мүмкін және жалғыз бір хаттан

183

не-

месе байланыстан туындап кетуі ықтимал.

184

Қауіптің нақты бір адамға қарсы жа-

салғанын дәлелдеу қажет, жалпылама қауіп болғанын көрсете салу жеткіліксіз.

185

Қолданыстағы қауіптің қауіп төнген адаммен байланыста болуының қажеті жоқ:

«Егер мен бір адамды сотқа талап қою арызын беремін деп қорқытсам, оны

да, үшінші тұлғаны да іс қозғалғаны жөнінде ескерткенім болып саналады».

186

Үшінші тараптың тауар белгісі немесе дизайн құқықтарын бұзатын тауарлар-

ды сатып тұрған интернет-сайтқа тұлғаның шағым түсіруі осы жанама қорқыту-

дың бірден-бір мысалы бола алады. Шағымданушының балалар мотоциклінің

жарнамасы жайында eBay компаниясына қарсы тіркелген қоғамдастық дизайн

құқығын сақтауын талап еткен шағымы болған. Мұндай шағымдармен істі бол-

ғанда, eBay компаниясы сот нені дұрыс деп табады – соны жасайды, яғни кон-

фликтінің алдын алып, тауарды тізімнен алып тастайды; eBay компаниясы құқық-

бұзушылық шағымдарының анықтығын тексермейді және тексере де алмайды.

«Құқықбұзушылықтың күрделі және қолдаусыз түрлері тіркелген құқықтарды

теріс қолданудың қаупіне соқтыратынын» негіздей отырып, сот «eBay компания-

сына берілген хабарламада айтарлықтай қорқыту» болған

187

деп тауып, мұндай

шағымдар жасауға сот тыйымын салды.

Қорқыту болғанын анықтау кезінде қаралып жатқан істің құжаты реципиент

позициясындағы саналы адамның назарынан өтеді.

188

Осылай жасай отырып,

сот бизнес жағдайы немесе тиісті реципиентке қолжетімді бэкграунд ақпарат

туралы мәселелерді ескере алады.

189

Соттар байланыстың адресатқа тигізетін

181

PA 1977, s. 70B; TMA 1994, s. 21B; RDA 1949, s. 26B; CDPA 1988, s. 253B; бұрынғы құқық негізінде

патентке қатысты ұқсас ережелер болған: PA 1977, s. 70(6).

182

Bowden Controls v. Acco Cable Controls [1990] RPC 427, 431; Scandecor Development v. Scandecor

Marketing [1999] FSR 26, 47.

183

Басқа әріптермен немесе жарнамалармен байланыстыра оқыған кезде байланыстың өзі тұ-

тастай сот процесі қаупіне жол беріп тұрғандай болып құрылуы мүмкін: Brain v. IBBG (No. 3) [1997]

FSR 511, 521–4. Соңғы хаттар (хаттама) алдыңғыларын жоққа шығара алмайды: Prince v. Prince Sports

[1998] FSR 21, 33.

184

2017 жылғы заңның әрбір құқығына сай негіздегі режимнің «құқықбұзушылық іс жүргізудің

қаупінен» тұратын байланыстарға қатысы бар.

185

Speedycranes v. Thompson [1978] RPC 221.

186

Skinner & Co. v. Perry (1893) 10 RPC 1, 7; Sudarshan Chemical Industries v. Clariant Produkte [2014]

RPC (6) 171, [120] ісінде тұжырымдалып сілтеме жасалған.

187

Quads 4 Kids v. Colin Campbell [2006] EWHC 2482 (Ch), [31].

188

PA 1977, s. 70(1); TMA 1944, s. 21(1); RDA 1949, s. 26(1); CDPA 1988, s. 253(1); қараңыз: Brain v. BBG

(No. 3) [1997] FSR 511, 521.

189

Brain v. Ingledew Brown Bennison & Garrett [1996] FSR 341, 349. Қауіп туралы шағымға «зияны

жоқ» талқылаулар негіз ретінде қолданыла ала ма, қараңыз: Unilever v. Procter & Gamble [2000] FSR

344 (CA), 358; Kooltrade v. XTS [2001] FSR (13) 158; ALM Manufacturing v. Black & Decker [2003] EWHC

1646 (Ch).

533

СОТ ПРОЦЕСІ

бастапқы әсеріне ерекше назар аударатын болады. Белгілі бір «рұқсат берілген

байланыстар» бар. Тиісінше, патент, тауар белгісі немесе басқа да құқықтардың

бары жайындағы хабарлама сот ісін жүргізу қаупі болып саналмайды. Алайда

патент хабарламасы қорқыту формасында берілсе, онда ол (шамамен басқа да

нормативті интеллектуалдық меншік құқықтары) қолданыстағы қорқыту болып

саналуы мүмкін.

190

Әрине, хабарламаның қорқыту екенін және оның заң аясына

сай келетінін анықтау оңайға соқпайды.

6.1.2. Жәбірленуші

Өзіне қарсы қауіп төндірілсе де, тұлға жеңілдік сұрап (рельеф), өтініш бере

алады. Өз тауарын сатып тұрған дүкен иесіне бәсекелесі «сот ісін қозғаймын» деп

қауіп төндірген жағдайда, құқық иелері оны сотқа бере алады. Талапкер осындай

«қауіп төндірудің» намысына тигенін дәлелдеуге тиіс деген талап бар. Сол кез-

де ғана әрекет қолға алынады. Бұл өтініштерге жеңіл өтініштер немесе қауіпке

шынайы қызығушылығы жоқ, жай ғана жауапсыз адамдардың берген өтініштері

жатпайды.

191

Сот барысында қорқытудың адамды ашуландырғанын нақты дәлел-

деудің қажеті болмаса да, ол жай ғана ойдан шығарылған немесе коммерциялық

мүддеден басқа пиғылдың болғанын көрсетуге тиіс. Тарапқа қарсы тікелей қауіп

төндірілген кезде сот көбіне ауыр шешім шығаратын болады.

192

Ал қауіптер жа-

нама түрде орын алған кезде талапкерлер нақты немесе орасан зиян шеккенін

дәлелдеуі керек (кем дегенде).

193

Қауіп талапкердің тұтынушыларын қорқытуды

көздесе, онда сол істегі келген зиянды дәлелдеу оңайырақ болады.

194

6.1.3. Негізсіз қауіптер

Талапкер қауіптің нақты болғанын дәлелдеп, негіздеп бергеннен кейін, нәти-

жесінде қауіптің оларды ашуландырғаны анықталғанда, нормативтік ережелер

істің ауыртпалығын жауапкердің мойнына артады. Ал жауапкер қорқытудың не-

гізді болғанын дәлелдеуі керек.

195

Бұл үшін жауапкер құқықтың жарамды еке-

нін

196

және қауіп төндірілген сот іс жүргізуіндегі әрекет құқықты бұзу болатынын

көрсетуі қажет. Қауіп патентке берілген өтініш пен патент алғанға дейінгі ара-

лықта жасалған кезде, ол патент алғаннан кейін істі сотқа апаратын қауіп ретінде

қаралады.

197

190

Brain v. IBBG [1997] FSR 511, 349; Jaybeam [1975] FSR 334, 340; L’Oréal v. Johnson & Johnson

[2000] ETMR 691, 703.

191

Brain v. IBBG (No. 3) [1997] FSR 511, 519.

192

John Summers & Sons v. Cold Metal Press Co. (1948) 65 RPC 75; Prince v. Prince Sports [1998] FSR

21, 33–4.

193

Brain v. IBBG (No. 3) [1997] FSR 511, 520; John Summers & Sons v. Cold Metal Press Co. (1948)

65 RPC 75.

194

Dimplex v. De’Longhi [1996] FSR 622.

195

RDA 1949, s. 26(2); PA 1977, s. 70(2); CDPA 1988, s. 253(2); TMA 1994, s. 21(2).

196

2017 жылға дейін патент жарамды деп есептелген, бірақ, шын мәнінде, олай болмаған, демек,

оның құқығы бұзылған болса, қорғау мынадай болады: PA 1977, s. 70(2A).

197

Brain v. Ingledew Brown Bennison & Garrett (No. 2) [1997] FSR 271, 275 ісінде патенттерге қатысты

бұл жөнінде айтылды; 2017 жылғы заң барлық құқықтарда қаралатындай ереже жасайды: PA 1977, s.

70E; TMA 1994, s. 21E; RDA 1949, s. 26E; CDPA 1988, s. 253E.

534

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

6.1.4. Рельеф

Талапкер қолданыстағы қауіптің салдарынан өзінің дәрменсіз болып қалға-

нын дәлелдей алса, ал жауапкер қауіптің негізді болғанын көрсетіп бере алмаса,

талапкер тиісті нормативтік ережелерде қамтылған рельефке құқылы болады.

198

Мұнда қауіптің негізсіз болғаны туралы декларация,

199

қауіптің әрі қарай жалға-

суына қарсы сот тыйымы

200

және қауіп салдарынан болған кез келген шығындар-

дың зардабы қамтылған.

201

Бұрынғы заң бойынша, құқық иесінің агенті ретіндегі

құқықтық кеңесші де жасалған қауіпке жауапты болатын, ал кейінгі 2017 жылғы

заң негізінде кеңесшілерге қорғау берілген.

202

6.2. ІС ҚОЗҒАУ ҚАУПІ: АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ, ЖОСЫҚСЫЗ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ

ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ

Авторлық құқық, жосықсыз бәсеке және құпияны бұзу істерінде сотқа тарту-

дың негізсіз қауіптерінен қорғайтын нормативтік ережелер жоқ. Мұндай жағ-

дайларда негізсіз қауіп төндіру салдарынан зардап шеккен тұлғаға жеңілдікті

(көмекті) басқа балама жолдардан іздеу қажеттігі туындайды.

203

Кейбір істерде

зардап шеккен тарап терісқылықты әрекеттерді сотқа бере алуы мүмкін.

204

Аса

зиянды алдау әрекеті – сотқа берудің бірден-бір мысалы. Аса зиянды алдап со-

ғудың алдын орап өту үшін талапкер мәлімдеменің жалған және арам пиғылды

екенін дәлелдеп беруге тиіс. Сонымен қатар талапкер сол мәлімдеменің сал-

дарынан зардап шеккенін де көрсетуі шарт. Арам пиғыл ұғымын анықтап беру

қиынға соғады. Жауапкердің құқығын қорғағаннан гөрі, қауіп төндіру талапкерге

зардап шектіру мақсатында жасалғанын талап ету керек болар. Оған қоса, негіз-

делмеген шағымдағы шынайы сенім арам пиғыл саналмайтыны да айтылады.

205

7. СОТТАР ЖӘНЕ АРАЛЫҚ СОТТАР

Интеллектуалдық меншік сот процесінің техникалық сипаттағы мәселелерін

қарастырудың бір жолы – Арнайы соттар мен Юрисдикция сотын құру болды.

Осы бөлімде Біріккен Корольдіктегі кейбір соттар мен Арнайы юрисдикция сот-

тарына қысқаша шолу жасаймыз.

198

PA 1977, s. 70C; TMA 1994, s. 21C; RDA 1949, s. 26C; CDPA 1988, s. 253C (Бұған дейін 2017 жылғы

заң негізіндегі алдыңғы режим RDA 1949 (Тіркелген дизайн туралы заң) болған, s. 26(2); PA 1977, s.

70(3); CDPA 1988, s. 253(1); TMA 1994, s. 21(2)).

199

Қараңыз: L’Oréal v. Johnson & Johnson [2000] ETMR 691.

200

Қараңыз: Prince v. Prince Sports [1998] FSR 21, 36.

201

Қараңыз: Carow Products v. Linwood Securities [1998] FSR 691; SDL Hair v. Next Row [2014]

EWHC 2084 (IPEC).

202

Қараңыз: PA 1977, s. 70D; TMA 1994, s. 21D; RDA 1949, s. 26D; CDPA 1988, s. 253D.

203

Тұлға құқықбұзушылыққа жатпайтын мәлімдемені қарастыруы мүмкін: Leco Instruments v.

Land Pyrometers [1982] RPC 133, 136.

204

Grainger v. Hill (1838) 4 Bing NC 212. (132 ER 769). Әрекеттің шектеулігі жайында, қараңыз:

Pitman Training v. Nominet [1997] FSR 797; Essex Electric v. IPC Computer [1991] FSR 690. Процесті те-

ріс пайдалану деликті мен қасақана тергеу арасындағы айырмашылық туралы, қараңыз: Speed Seal

Products v. Paddington [1986] 1 All ER 91 (Fox LJ). 205 Greers v. Pearman and Corder (1922) 39 RPC 406,

417; Polydor v. Harlequin [1980] FSR 26, 31.

205

Greers v. Pearman and Corder (1922) 39 RPC 406, 417; Polydor v. Harlequin [1980] FSR 26, 31.

535

СОТ ПРОЦЕСІ

7.1. ТҮРЛІ АРНАЙЫ ЮРИСДИКЦИЯ СОТТАРЫ

7.1.1. Үлкен сот

Интеллектуалдық меншіктің барлық түріне қатысты істер Үлкен соттың кеңсе

бөліміне келіп түседі. 1977 жылғы Патент туралы заң мен 1949 жылғы Тіркелген

дизайндар туралы заң негізіндегі іс жүргізулер кеңсе бөліміне қарасты мамандан-

дырылған Патент сотында қаралады.

206

Патент сотындағы іс жүргізулерді маман-

данған судья қарайды.

207

Патент соты өз шешімдерінің сапасы бойынша репута-

цияны сақтайды.

208

Осыған қарамастан, Патент сотындағы іс жүргізулер көп уақыт

алады: жұмысы көп, ұзаққа созылады және қымбатқа түсетіні айтылып жүр.

209

7.1.2. Интеллектуалдық меншік бойынша кәсіпкерлік соты (бұрынғы

Патенттер жөніндегі аймақтық сот)

Патенттер жөніндегі аймақтық сот 1990 жылы құрылды.

210

Оның мақсаты

«орта және шағын кәсіпорындар мен жеке бизнес-тұлғалар өз құқықтарын қор-

ғау жолында сот процесінің қымбаттығынан қиналып қалмауын қамтамасыз

ету үшін арзан әрі жылдам және барынша қолжетімді сот іс жүргізуін қамту»

болды.

211

Алдыңғы проблемаларды ескере отырып,

212

сот іс жүргізу процестерін

арзан әрі жылдам жүзеге асыру үшін біршама өзгерістер енгізді.

213

Патенттер

жөніндегі аймақтық сот 23 жылдан соң, яғни 2013 жылдың қазан айында өз жұ-

мысын тоқтатты.

214

Оның функциясы Үлкен соттың маманданған жаңа саласы –

Интеллектуалдық меншік бойынша кәсіпкерлік сотына (IPEC) берілді.

215

Интеллек-

туалдық меншік бойынша кәсіпкерлік сотының (IPEC) интеллектуалдық меншік

құқығына байланысты кез келген істер мен мәселелерді тыңдау мен анықтауға

206

CPR Practice Direction 63, r. 63.1(2)(e), SPC-қа (Қосымша қорғаныс сертификаты) кіретін «патент-

ті» анықтайды және r. 63.3 Патент сотының істерін қарастырады, RDA 1949 негізінде қауымдастықта

тіркелген дизайн мен өсімдік алуандығы істерін қоса анықтайды.

207

Алқабилердің соты техникалық жағынан мүмкін бола тұра, іс патшайымның Бенч бөліміне бе-

рілген болса, онда мұндай сот ісін жүргізуге мүмкіндік беретін шарттар соншалықты ауыр болғаны,

сондықтан ол іс жүзінде қолданылмаған. Шынында да, патенттік істер Алқабилер сотының қарауы-

нан басқа азаматтық процестен әлдеқайда бұрын босатылған. Ең соңғы патенттік Алқабилер соты

Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін шығарылған болуы мүмкін.

208

Chaplin Patents Holding Co. v. Group Lotus, The Times, 12 January 1994 (CA).

209

R. Nott, ‘Patent Litigation in England’ [1994] EIPR 3.

210

CDPA 1988, Pt VI–now repealed.

211

Қараңыз: Alk-Abello v. Meridian Medical Technologies [2010] EWPCC 14, [32]; Chaplin Patents

Holding Co. v. Group Lotus, The Times, 12 January 1994 (CA) (Sir Thomas Bingham MR); Memminger-Iro

v. Trip-Lite [1992] RPC 210, 216 per Aldous J.

212

Composite Gutters v. Pre-Formed Components [1993] FSR 305, 308; Chaplin. v. Lotus, The Times,

12 January 1994 (CA).

213

Бұл бірқатар бастамалардың жемісі, соның ішінде: Intellectual Property Court User’s Committee,

Final Report (July 2009); Lord Justice Jackson, Review of Civil Litigation Costs (May 2009); and the

Hargreaves Review. Қараңыз: S. Thambisetty, ‘Patent Litigation in the United Kingdom: Solutions in Search

of a Problem’ [2010] EIPR 238; J. Morton, ‘Emerging Trends in the Patents Country Court’ [2013] EIPR 181.

214

Бұл аймақтық сот жүйесін қайта құрудың бір бөлігі еді, осылайша біртұтас аймақтық сот болды

(аймақтық жеке соттардың орнына). Қараңыз: Crime and Courts Act 2013, Pt 2.

215

CPR, Pt 63 (‘Intellectual Property Claims’), rr 63.17 .

536

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

заңдық күші бар.

216

Сот құқық қорғау амалдарының барлығымен (уақытша және

соңғы сот тыйымдары, іздеу бұйрықтары сияқты) түгелдей қамтылған.

217

Интеллектуалдық меншік бойынша кәсіпкерлік соты (IPEC) судьялардан ең

үздік кейс менеджментіне сүйенуді, жариялаудағы шектеулерді, дәлелді сарап-

таманы қолдануды және кросс-жауап алу әдістерін пайдалануды талап етеді.

218

Ең маңыздысы, ауқымды шығындарды қоса есептегенде, шекті баға 50 000£ деп

белгіленді

219

(50 000£ ішіне іс жүргізудің бір бөлігіне қатысты белгілі бір сомалар

кіреді).

220

Мұндай істерде келтірілген шығын көлемі 500 000£-тен аспау керек.

221

Авторлық құқық, БК мен қоғамдастықта тіркелген тауар белгілері, жосықсыз бә-

секе (passing off) және БК мен қоғамдастықта тіркелген дизайн құқығына байла-

нысты құндылығы 10 000£-ке дейінгі істерге ғана жасалған шағын шағым қарау

мүмкіндігі қарастырылған.

222

Бұл шағын шағым қарау ісінің шешімдерін көбіне

құжаттарға сүйене отырып, жеке судьялар шығарады.

223

Интеллектуалдық меншік бойынша кәсіпкерлік сотына (IPEC) істерді берер-

де немесе одан алуды қарастырған кезде бірнеше факторлар ескерілуі қажет.

224

Ең бірінші ескерілуге тиіс нәрсе – тараптардың қаржылық мүмкіндігі. Интеллек-

туалдық меншік бойынша кәсіпкерлік соты (IPEC) сот ісін жүргізу шығындарын

төлей алмайтындарға қолдау көрсетіп, мүмкіндік жасауға арналған; сондықтан

шешуші фактор «тараптың (компания) қаржылай қабілеті сотқа беруге ғана жете

ме, әлде шағымын қорғауға да жеткілікті ме?» деп, әрі қарай нақтылана түсу

керек.

225

Екіншіден, соттың істі басқа сотқа өткізуі қаншалықты орынды және

әділетті болатынын ескеруге тиіс. Әсіресе шағымның маңызын (сот тыйымы-

ның бағасын да), құқық мәселелерінің тиісті күрделілігі мен сот ісінің ұзақты-

ғын,

226

қоғам алдындағы сот нәтижесінің маңызын және шағым берілген соттағы

216

CPR, r. 63.13 and Practice Direction 63, [16.1]. Бұрын Аймақтық патент сотының юрисдикциясын-

да түйткілді мәселелер болатын, қазір олар интеллектуалдық меншік бойынша кәсіпкерлік сотында

(IPEC) жоқ.

217

CPA 1998, s. 7; CPR, r. 25; CPR Practice Direction 25A, [8.5].

218

Пайдалы сипаттамаларды (анықтамаларды) қараңыз, Caljan Rite-Hite v. Solvex [2011] FSR (23)

621, [7] (Kitchin J).

219

Бұл 2010 жылы енгізілді.

220

Шекті және ауқымды бағадан ауытқу туралы, қараңыз: Henderson v. All around the World

Recordings [2013] FSR (42) 1021 (Нақты бір шынайы ережеден тыс істерде шекті бағадан ауытқу);

Brundle v. Perry [2014] EWHC 979 (IPEC), [16] (Ауқымды бағадан ауытқу сирек кездеседі, дегенмен

шекті бағадан ауытқуға қарағанда жиірек болатын сияқты). Талапкер «үздік» ұсынысты қабылдамай

қойған кезде баға жоғарылайды. CPR, Pt 36: Phonographic Performance Ltd v. Hagan [2017] FSR (24)

511, бірақ бұл қазір шығынның 25% өсімі жайындағы іс: Martin v. Kogan [2018] FSR (10) 258.

221

CPR 63.17A(1).

222

CPR Practice Direction 63 (‘Intellectual Property Claims’), [16.1]; CPR, Pt 63, r. 63.2(1). Кіші (шағын)

шағымдар қарауы 2012 жылдың 1 қазанында күшіне енді.

223

Халықаралық тенденция авторлар мен шағын кәсіпорындар үшін «сот төрелігіне қолжетім-

ділікті» жақсартуға тырысады. Қараңыз: e.g., US Copyright Oce, Copyright Small Claims (September

2013); Irish Copyright Committee, Modernising Copyright (2013), 10, 25–7.

224

CPR, r. 63.18.

225

CDPA 1988, s. 289(2); CPR Practice Direction 30, [9.1]; Alk-Abello Ltdv. Meridian Medical Technologies

[2011] FSR (13) 351 [30] (Шекті бағаны енгізгеннен кейінгі трансферлер туралы нұсқаулықпен қамту).

Бұл «шешуші фактор»: сонда, [55]. Ал тіпті кішігірім кәсіпорын сот ісін жүргізуге агрессивті және жо-

сықсыз тәсіл қолданса, Жоғарғы сотта қаралуы мүмкін: Comic Enterprises Ltd v. Twentieth Century Fox

Film [2012] FSR (30) 848; cf. Destra Software Ltd v. Comada (UK) LLP [2012] EWPCC 39.

226

CPR Practice Direction 30, [9.1(2)]; Comic Enterprises Ltd v. Twentieth Century Fox Film [2012] FSR

(30) 848, [18]; мұны да қараңыз: Chaplin v. Lotus, The Times, 12 January 1994 (CA).

537

СОТ ПРОЦЕСІ

қарастырылған мүмкіндіктерді ескере отырып, істің басқа сотқа өткізілуі қанша-

лықты ақтайтынын ескеру керек.

227

7.1.3. Жергілікті сот

Кейде дәстүрлі істер жергілікті сотта қаралады. Жергілікті соттың патент пен

тіркелген дизайн құқықтарынан басқа, авторлық құқық,

228

тіркелмеген дизайн

құқығы, тіркелген ұлттық және қоғамдастық тауар белгілері, жосықсыз бәсеке

және қойылымдар

229

істерін қарастыруға юрисдикциясы бар.

230

Іздеу бұйрықта-

ры мен жеткізіп беру сияқты рельеф формалары

231

болмаса да,

232

жергілікті сот

уақытша сот тыйымдарын, шығынды және табыс есебін өндіруді жүргізе алады.

Дегенмен сот ісін жергілікті соттан интеллектуалдық меншік бойынша кәсіпкер-

лік сотына (IPEC) ауыстыру жағдайлары жиі кездеседі.

7.1.4. Патент, дизайн және тауар белгілерінің ведомство басшысы

Патент ведомствосының басшысы (тауар белгісі мен тіркелген дизайн бо-

йынша тіркеуші (бюро) деп аталады) интеллектуалдық меншіктің түрлі нор-

мативтері негізінде белгілі бір мәселелерді қарастыру билігіне ие. Бұл өкілет

тәжірибе жүзінде Интеллектуалдық меншік ведомствосындағы

233

қызметкерлер-

ге – істі қарастыру қызметкерлеріне беріледі. Ол көбіне тіркелген құқықтардың

жарамдылығы мен күшін жоюға қатысты болады.

234

Тараптардың атынан әрекет

етуге өкілеттік алған Патент ведомствосының басшысы құқықбұзушылықтарды

тыңдауға

235

және патентті жоюдағы қарсы шағым беру істеріне араласуға құ-

қылы. Басшының тіркелмеген дизайн құқығына қатысты белгілі бір мәселелер

үстінен де юрисдикциясы бар.

236

Сот ұсынатын қызметтерге қарағанда, Патент

ведомствосының басшысы сот бойынша іс жүргізу қызметтерінің арзандау,

жылдам, терең маманданған және бейресми талқылауларын ұсынады.

237

Сот іс

жүргізуді Патент ведомствосының басшысы қарауына дейін қалдыруға ынталы

емес. Судья Хоффманн бұл аталған факторлар Патент ведомствосының бас-

шысы мен БК Интеллектуалдық меншік ведомствосы тараптар келісім берген

жағдайларда, құқықбұзушылық істерін қарастыру бойынша балама трибунал

ретінде жұмыс істеуіне болады дегенді меңзейді. Олар қолға алған істерін түбе-

гейлі орындап шығып, тіпті Жоғарғы сотқа сот тыйымын салуды сұрап, көмегіне

жүгінуі мүмкін.

238

227

CPR, r. 30.3(e); CDPA 1988, s. 289(2).

228

PSM v. Specialised Fastener [1993] FSR 113, 116; McDonald v. Graham [1994] RPC 407.

229

Қараңыз: High Court and County Courts Jurisdiction Order 1991; Community Trade Mark

Regulations 2006 (SI 2006/1027), reg. 12.

230

PA 1977, s. 130(1); RDA 1949, s. 27(1); TMA 1994, s. 75.

231

County Courts Act 1994, s. 15, сотқа «кез келген әрекетті» тыңдауға құзырет береді.

232

CPR Practice Direction 25A, [8.5].

233

Under the Deregulation and Contracting Out Act 1994, s. 74.

234

PA 1977, s. 75; RDA TMA 1994, s. 46 and 47; RDA 1949, s. 11ZB.

235

PA 1977, s. 61(3). 1977 жылдан бері мұндай сот процесі болған емес және 1949 жылғы Патент

заңы негізінде енгізілгеннен бері мұнда бар-жоғы үш іс қозғалған. Қараңыз: Banks Report (Cmnd

4407), [266].

236

CDPA 1988, s. 246.

237

Салыстыру үшін. Ferro Corporation v. Escol Products [1990] RPC 651.

238

[1990] RPC 651, 652.

538

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

7.1.5. Еуропалық қоғамдастық/Еуропа одағы соттары

Дизайн мен тауар белгісіне қатысты түрлі ЕО режимдері Қоғамдастық/ЕО ди-

зайн және тауар белгісі соттары сияқты функция атқаруға негізделген ұлттық

соттар арқылы жасалады.

239

Жоғары сот пен Интеллектуалдық меншік бойынша

кәсіпкерлік соты (IPEC) Еуропалық одақ тауар белгісі мен дизайн соттары ретінде

анықталған, сондай-ақ кейбір аймақтық соттар да Еуропалық одақ тауар белгісі

соттары ретінде жұмыс істейді.

240

Жарамдылық мәселелері Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік ведомствосы арқылы да анықталады.

241

7.1.6. Біріккен патент соты

Бұған дейін байқағанымыздай, соңғы екі жылда қалыптасқан бірегей патент

пакетінің шешуші компоненттерінің бірі бірыңғай патент сотын қалыптастыру

болды.

242

Еуропа деңгейіндегі ортақ патент сотын құрудың ниеті қазіргі жүйе-

дегі кейбір көңілтолмаушылықтан, атап айтқанда, құқықтық анықталмау, сот

шешімінен үміттену (forum shopping), шығындардың қайталануы және ішкі на-

рықтың фрагментациясы сұрақтарынан туындады. Осы проблемаларды реттеу

мақсатында 25 мүше-мемлекет 2013 жылдың 19 ақпанында бірыңғай патент

сотын құру туралы халықаралық келісімшартқа қол қойды.

243

Бірыңғай патент

соты мүше-мемлекеттерде жергілікті, аймақтық, орталық бөлімшелерден құрал-

ған бірінші интстанция сотынан тұрады.

244

Бірінші инстанция сотының орталық

кеңсесі Еуропадағы үш қалада орналасады. Атап айтқанда, Лондон бөлімшесі

(химиялық, фармацевтикалық және өмір туралы ғылымдар патентіне жауапты),

Мюнхен (механикалық инженерия патенттеріне жауапты), Париж (қалған бар-

лық патенттер бойынша жауапты) бөлімшелері.

245

Сондай-ақ Апелляция соты да

жұмыс істейді, ол Люксембургте орналасады.

8. ПАРАЛЛЕЛЬ ІС ЖҮРГІЗУ

Еуропалық патент, ЕО тауар белгісі, Қоғамдастық дизайн бойынша берілетін

орталықтанған құқықтар бола тұрып, жергілікті жерлерде қабылданған кезде,

істі қатар жүргізуге тура келуі мүмкін. Мұндай параллель сот ісі, кем дегенде,

екі проблеманы тудырады: біріншісі – қай юрисдикция соты іс жүргізуді тоқта-

туы керек: жергілікті ме, әлде орталық па; тоқтатса, қай уақытта тоқтатуы керек?

Екіншісі – жергілікті сот шешім шығарса, алайда бұл шешімге негіз болған құқық

кейін жарамсыз болып шықса не болады?

239

CDR, Art. 80; EUTMR, Art. 123 (designation); DHL Express France SAS v. Chronopost SA, Case

C-235/09 [2011] ECR I–2801, [AG20]–[AG27].

240

Community Trade Mark Regulations 2006 (SI 2006/1027) (бағытталушы: Англияда Жоғарғы сот пен

Жеті аймақтық сот, Шотландияда сессиялық сот және Солтүстік Ирландияда Жоғарғы сот); Community

Designs (Designation of Community Design Courts) Regulations 2005 (SI 2005/696) (Бағытталушы:

Англияда Жоғарғы сот, Шотландияда Сессиялық сот және Солтүстік Ирландияда Жоғарғы сот). Қара-

ңыз: Community Designs Regulations 2005 (SI 2005/2339).

241

CDR, Art. 52.

242

Қараңыз: 14-тарау, 4.5.1-бөлім.

243

Agreement on a Unied Patent Court [2013] OJ C 175/1 (20 June 2013).

244

Сонда, Art. 7(1).

245

Бөлім Халықаралық патенттік классификация (IPC) жүйесіне негізделген.

539

СОТ ПРОЦЕСІ

8.1. ТОҚТАТА ТҰРУ

Параллель сот ісіне байланысты шара қолдану мәселесі патентке қатысты іс-

терде біраз уақыттан бері бар. Жарамдылық мәселесін Патент ведомствосы бас-

шысының қарастыруы немесе қарсы сот ісін жүргізуі Еуропалық патент ведомст-

восына (EPO)

246

өтуі мүмкін бола бастағаннан бері іс жүргізудің қатар қайталану

мүмкіндігі басым. Бұл проблемалар Біріккен Корольдік соттары мен Еуропалық

патент ведомствосы (EPO) екеуі де жарамдылық мәселесі бойынша бірдей

юрисдикцияға ие болғандықтан туындайды (құқықбұзушылық ұлттық деңгей-

де ғана қаралады). Параллель іс жүргізудің осылай жиі кездесуі 2000 жылғы

Еуропа патенттік конвенциясына орталық өзгертулер мен толықтырулар енгізу

мүмкіндігін арттырды.

247

Екі шешім де қауырт әрі маңызды (олар іс жүргізудегі

тараптардың арасындағы патент жарамдылығын анықтап қана қоймайды деген

мағынада) болғандықтан, мұндай қатар іс жүргізулер күрделі проблема болып

отыр. Дегенмен жарамдылық мәселесіндегі Ағылшын сотының юрисдикциясы

ұлттық деңгейде қызмет етеді.

248

Ағылшын сотының патенттің жарамдылығы не-

месе оны жою туралы жасаған шешімі Біріккен Корольдікте ғана қолданылады.

Ал Еуропалық патент ведомствосының (EPO) сәйкес шешімдері, керісінше, сол

тиісті патент қолданылатын барлық мемлекеттерге жүреді. Патентті қайтарып

алу ол патенттің ешқашан күшінде болмағанын білдіретіндіктен, бұл – өте күр-

делі проблема. Бұл Біріккен Корольдік пен Еуропалық патент ведомствосында

(EPO) даулы шешімдермен бірге, қатар іс жүргізу проблемаларын тудырады.

Ішкі сот ісін жүргізуде осындай қатар қайталанудың алдын алуға кейбір қа-

дамдар жасалды. Ол Үлкен соттың шешімі шықпай тұрып, патент ведомствосы

басшысының алдында жарамдылық мәселесін көтеруге тыйым салу арқылы жү-

зеге асты. Біріккен Корольдіктегі құқықбұзушылық (жарамсыздық) іс жүргізуле-

рі мен Еуропалық патент ведомствосының (EPO) қарсылығы арасында соттың

істі тоқтату бұйрығын беру еркі бар. Тоқтату бұйрығы қаралып отырған істегі

дәлелдерге байланысты беріледі: көбіне қатар іс жүргізудің шығыны жергілікті

іс жүргізуді тоқтату мен Еуропалық патент ведомствосы (EPO) қарсылықты күту

арасындағы балансты ұстап қалу мәселесіне байланысты қалыптасады. Соңғы

жылдары Еуропалық патент ведомствосы процестеріндегі кешеуілдеулерге

Ағылшын соттарының көңілі толмайды және істі жылдам шешетін жағдайлар-

да да оны доғара тұруға бейім болып барады.

249

Алайда, екінші жағынан, бұл

проблеманы қиындатып жіберді: Еуропалық патент ведомствосы патент күшін

жояды немесе өзгертіледі деп тапқан жағдайларға бола, тұлға ұлттық сот ісін

жүргізулерінде патент құқығын бұзған болып саналады. Жоғарғы соттың Virgin v.

Zodiac ісінде

250

шығарған шешімін негізге ала отырып, соттардан тоқтата тұру бұ-

йырылған жағдаяттарды шолып шығу сұралды. Апелляция соты осылай жасады

IPCOM GmbH v. HTC Europe Co. Ltd

251

«Нұсқаулық» аса бір өзгере қоймағанымен,

246

EPC 2000, Art. 99; Memminger-Iro [1992] RPC 210.

247

EPC 2000, Art. 105a; Samsung Electronics Co. Ltd v. Apple Retail UK Ltd [2015] RPC (3) 42, [18], [26].

248

Virgin Atlantic Airways v. Zodiac Seats [2014] AC 160, [7].

249

Unilin Beheer v. Berry Floor [2007] FSR (25) 635, [25]; Glaxo Group Ltd v. Genentech Inc. [2008]

FSR (18) 459 (Жарамдылық сұрақтары Еуропалық патент сотына қарағанда, Ағылшын сотында тез

шешіліп жатса, істі уақытша тоқтата тұрудан көбіне бас тартылды).

250

Virgin Atlantic Airways v. Zodiac Seats [2014] AC 160.

251

[2013] EWCA Civ 1496. Қараңыз: Samsung Electronics Co. Ltd v. Apple Retail UK Ltd [2015] RPC (3)

42; Actavis v. Pharmacia [2014] EWHC 2265 (Pat).

540

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

Сот сотқа келмеу (тартыну, дефолт) позициясында тоқтата тұру бұйрығы болу

керек екенін қайталап айтты, «осы тоқтату неге берілмеу керек екенін көрсе-

ту – доғаруға қарсы тараптың шаруасы».

252

Еуропалық патент ведомствосы (EPO)

тарапқа байланысты шығарған шешіміне қарай мемлекеттік сот ісі жүргізілетін-

діктен (шығынды өтеу міндеттері қауіпті әділетсіздікті жоюы мүмкін), іс жүргізу

мерзімі маңызды (Еуропалық патент ведомствосы (EPO) іс жүргізуінің ұзақ уақыт

алуы – тоқтатуға қарсы фактор).

Параллель іс жүргізу мәселесі ЕО тауар белгісі мен Қоғамдық дизайн сот

процесінде де кездеседі, яғни жарамсыздық туралы іс жүргізулер Еуропалық

одақтың Интеллектуалдық меншік жөніндегі ведомствосында (EUIPO), құқық-

бұзушылық іс жүргізулері (жарамсыздыққа ықтимал қарсы шағымымен) ұлт-

тық соттарда қаралады. ЕО тауар белгісі регламенті (EUTMR) мен Қоғамдастық

дизайн регламенті қарарлары жарамсыздық туралы іс жүргізулері Еуропалық

одақтың Интеллектуалдық меншік жөніндегі ведомствосының (EUIPO) алдын-

да басталып кеткен болса да немесе жарамдылық мәселесі басқа соттардың,

мәселен, ЕО тауар белгісі, дизайн соты алдында жатса, ЕО тауар белгісі неме-

се дизайнға қатысты әрекеттердегі сот тыңдалымдары (қарастыруы) «ол істі әрі

жалғастыруға арнайы бір негіз болмайынша», оны тоқтата тұру керек екенін ай-

тады.

253

Бұл Еуропалық одақтың Интеллектуалдық меншік жөніндегі ведомство-

сы (EUIPO) жарамсыздық туралы іс жүргізуін қозғамай тұрып, EUIPO torpedo

254

деп аталатын жауапкердің хаттарға жауап беруіне әкелді (істер көрсеткендей,

бұл шешім шыққанға дейін 10 жылдай уақытты алуы мүмкін).

255

Мұндай істер-

де мемлекеттік соттың тоқтата тұруды алып тастау кезіндегі мәселелері өте ма-

ңызды. Іс жүргізуді әрі қарай жалғастыруға негіз болатын «арнайы себептер»

қай кезде туындайды? Тоқтата тұру «қатал» әрекет ретінде сипатталды,

256

алайда

көптеген істерде Ағылшын соттары тоқтатудың алдын алуға бейім.

257

Олар осын-

дай тоқтату орынды деп саналған жағдайларда көп түсіндірме беріп жатпады,

дегенмен Юрисдикция соттарында болып жатқан параллель және белсенді сот

іс жүргізулерінде тиісті іс бойынша қарама-қайшы шешімдердің болу қаупін ақ-

тау үшін «арнайы себептердің күші мен сипаты» жеткілікті түрде шешуші және

маңызды болуға тиіс.

258

Жергілікті соттар іс жүргізуді құқықбұзушылыққа байла-

нысты ғана жүргізгендіктен, даулы сот шешімдері кездеспейтіндей болса, онда

жергілікті іс жүргізудің жалғасуын ақтауы мүмкін.

259

Осыған ұқсас, қарастырып

252

[2014] RPC (12) 397, [62], [68] (Guidelines 5 and 6).

253

EUTMR, Art. 132; CDR, Art. 91.

254

Regent University v. Regent’s University London [2013] EWPCC 39, [34] (Wilson QC) (сол уақытта

бұл «OHIM (Ішкі нарықты үйлестіру ведомствосы) торпедосы» болған).

255

Сонда, [14]; Starbucks (UK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group Plc [2012] ETMR (57) 1012, [56].

OHIM іс жүргізуінің уақыт ұзақтығының «іске қатысы шамалы (сәйкессіз)»: сонда,[110].

256

Сонда, [112]; Guccio Gucci Spa v. Shipton & Heneage Ltd [2010] EWHC 1739 (Ch), [18] (Lewison J).

257

Samsung Electronics (UK) Ltd v. Apple Inc. [2013] FSR (8) 119 (тоқтату берілген); Starbucks (UK) Ltd

v. British Sky Broadcasting Group Plc [2012] ETMR (57) 102 (тоқтату берілмеді); Hearst Holdings Inc. v.

A.V.E.L.A. Inc. [2014] EWHC 1553 (Ch), [38]–[43] (Тоқтату берілмеді, өйткені екі тарап та істің Италияда

қаралып жатуымен қатар, Ағылшын сотында да қарауға рұқсат берілді, сондай-ақ Ағылшын сотын-

да іс қаралып, виртуалды аяқталып қойған болатын); Actavis Group PTC EHF v. Pharmacia LLC [2014]

EWHC 2611 (Pat) and [2014] EWHC 2265 (Pat) (Өте жоғары міндеттеме негізінде (тоқтату) берілді);

Fontem Holdings v. Ten Motives [2015] EWHC 2752 (Pat) (Шешілуге тиіс басқа мәселелерге байланысты

(тоқтату) берілмеді); Eli Lilly v. Janssen Sciences Ireland UC [2016] EWHC 313 (Pat) тоқтатуды болдыр-

мауға сай емес міндеттеме).

258

Samsung Electronics (UK) Ltd v. Apple Inc. [2013] FSR (8) 119, [49] (Lloyd J).

259

Сонда, [19]–[24].

541

СОТ ПРОЦЕСІ

отырған мәселе өте шұғыл, жергілікті іс жүргізу жылдамдатылатын болса, бұл

да тоқтатпауға жақсы себеп болуы мүмкін.

260

Олай болмаған жағдайда, әдетте

тоқтату бұйрығы беріледі, бірақ жергілікті талапкерге уақытша босатуға тиісті

ұсыныс болуы қажет.

261

8.2. ОРТАЛЫҚТАН ЖАРАМСЫЗ ДЕП ТАНУДЫҢ ЖЕРГІЛІКТІ СОТ ШЕШІМДЕРІНЕ

ӘСЕРІ

Тоқтату алынып тасталып, сот процесінің шешімі Біріккен Корольдікте шы-

ғарылса, ал Еуропалық патент ведомствосы (EPO) немесе Еуропалық одақтың

Интеллектуалдық меншік жөніндегі ведомствосы (EUIPO) патент, тауар белгісі

немесе дизайнды жарамсыз деп таныған кезде қалай болады? Апелляция соты

«сот шешімі шығып қойса, іс жабық деп есептеледі» дегенді айтты.

262

Алайда

Жоғарғы сот Virgin Atlantic Airways Ltd v. Zodiac Seats ісінде

263

мәселе олай ше-

шілмейтінін көрсетті: бұл істе шығынды өндіруге 49 млн фунт стерлинг өтемақы

төлеу тағайындалды. Осы шешім, талапкер Еуропалық патент ведомствосын-

да (EPO) патентті өзгертіп (жарамсыздық болмас үшін), патент жарамдылығы

жауапкердің бұрынғы құқықбұзушылығын қамтымайды дегенге дейін, Ағылшын

сот қарауында шығарылған болатын. Нәтижесінде тоқтата тұруға рұқсат беріл-

меді, ал өтемақы төленбейтін болды. Ағылшын соттарының шешімі талқылан-

байды деген ұстанымға қарсы келген Жоғарғы сот күтпеген пікір айтты: «Егер

шешім талқыланбайды деп қарайтын болсақ, онда бір істі қатар қарастырған

екі соттың қайсысы шешімді бірінші шығарады, соған байланысты болады».

264

Бірақ мұндай шешім негізсіз. Шығынды өтеу ісі аяқталмаған болса, жергілікті сот

шешімі қайта қаралуы мүмкін.

Ал шығын өтемақысы төленген болса, қалай болады? Лорд Сампшн мұндай

жағдайда қандай да бір шара қолдануға болатынына күмәнмен қарайды, бірақ

бұл өзіне қатысты қаралып жатқан істің шешіміне байланысты мәселе болаты-

нын алға тартты.

265

Лорд Ньюбергер «мұндай істе «реституция шағымы» болу

керек» деп тым жалпылама ой айтты. Алайда нақты бір істегі дәлелдерге тәуелді

болуы мүмкін осы шағымның қолданысы жайында ештеңе айтпады.

266

Сот пози-

ция іс жүргізуді бірінші аяқтаған сотқа тәуелді болмауы керек деп ұйғарса, шы-

ғынды өтеу туралы сот тағайындаулары қайта қаралатындай болуы керек. Бірақ

мұндай әдіс басқа да сұрақтар туындатты. Мысалы, «патент жарамды деп таныл-

ған кездегі жасасқан шарттар қайта қаралатындай болуы керек пе?» деген мәсе-

ле бар. Қарапайым істерді былай қойып, шешімдер мен шарттарды қайта қарау

жөніндегі мәселелерге көшкенде, қиын проблемаларға кезігеміз. Ағылшын сот-

тарының тоқтату өтініштерін кері қайтаруға әсер еткен Glaxo принципін қайта

қарауға ниет білдіруі таңғалдырмайды.

267

260

Starbucks (UK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group Plc [2013] FSR (16) 281.

261

Regent University v. Regent’s University London [2013] EWPCC 39.

262

Unilin Beheer BV v. Berry Floor NV [2007] FSR (25) 635; Coexip SA v. Stolt Oshore MS Ltd (No. 2)

[2004] FSR (34) 708.

263

[2014] AC 160, [34].

264

Сонда, [36].

265

Сонда, [36].

266

Сонда, [67]; cf. IPCOM GmbH v. HTC Europe Co. Ltd [2014] RPC (12) 397, [49] (Floyd LJ).

267

Glaxo Group Ltd v. Genentech Inc. [2008] FSR (18) 459.

542

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

9. САРАПШЫЛАР МЕН ҒЫЛЫМИ КЕҢЕСШІЛЕР

Интеллектуалдық меншік құқығының қарастыратын мәселелерінің техника-

лық және жаңа сипатына көз жүгіртсек, соттар түрлі тақырыптағы істерді қарас-

тырғанда, сарапшыларға сүйенетіні жасырын емес. Сот ғылыми кеңесшілердің

көмегіне жүгіне алады

268

және кейде жүгінеді де,

269

дегенмен тараптар әдетте сот

шешім шығарарда көбінесе сарапшының дәлелін алға тартады. Сарапшының

дәлелін пайдалану интеллектуалдық меншік сот процесінің құнын өсіріп жібе-

ретін болғандықтан, сарапшының көмегіне жүгіну немесе сарапшының мате-

риалын дәлел ретінде тарту үшін соттың рұқсаты болуға тиіс. Тәжірибеде, сот

қаржы қажет ететін жағдайларға сарапшы пайдалануды қатаң түрде шектейді.

270

Сондықтан сарапшы дәлелі ғылыми құжаттарды немесе шетелдік құқықты түсін-

діретін жағдайларда қолданылады, ал істі сот өзі-ақ шеше алатын мәселелерде

(авторлық туындының маңызды бөлігі көшіріліп басылған, екі дизайн бірдей ма-

ғына беріп тұрса, тауар белгісі мен жосықсыз бәсеке ісіндегі шатасулар сияқты)

көп қолданылмайды.

271

Сарапшының дәлел материалы сол сарапшыға жүгінген

тарапқа емес, соттың өзіне жіберілуі керек. Соттар сарапшылар объективті, әділ

болуға тиіс, яғни олар адвокат рөлін алмағаны жөн екенін ерекше атап айтты.

272

10. ЮРИСДИКЦИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ

КОЛЛИЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ

Интеллектуалдық меншіктің өзіне тән сипатына қарай, көптеген интеллек-

туалдық меншік әрекеттерінде трансұлттық өлшем кездесетіні таңғаларлық жағ-

дай емес.

273

Мысалы, талапкер – А мемлекетінің азаматы, ал жауапкер В мемлеке-

тінің тұрғыны болуы мүмкін. Мұндай жағдайда, әрекетті А немесе В мемлекетінде

қарастыруды шешу қажеттігі туындайды. Одан бөлек, құқықбұзушылық бірнеше

мемлекетте орын алған кезде, бұл сұрақты шешу күрделене түседі. Мысалы, мы-

надай іс кездесуі мүмкін. Жауапкер құқықбұзушы тауарды С мемлекетінде өн-

діріп, импорттаушы оны Д мемлекетінде нарыққа шығарады. Ал талапкер екі

құқықбұзушылық әрекетті бір іс ретінде сотқа тартқысы келеді. Сонымен қатар

авторлық құқықбұзушылық интернетте орын алса, іс тіпті күрделене түседі.

274

Даулы іс мемлекет шекарасынан асып, басқа мемлекеттермен байланысқан

268

Senior Courts Act 1981, s. 70(3).

269

Қараңыз: Roughton, Johnson, and Cook (2014), [15.138], [15.140].

270

Interora Inc. v. Marks & Spencer plc (No. 2) [2013] FSR (26) 559, Лорд-судья Льюсон азаматтық

сот поцесінің қымбаттауы 2013 жылғы 1 сәуірде қайта жасалған «басты мақсаттарды» (CPR) Азамат-

тық істер туралы ережеге енгізуге алып келді, – деді. Бұл жерде әділетті және пропорционалды баға

істері жөнінде айталады.

271

Тауар белгілері, 38-тарау 38, 2.3.4(i) бөлім. Дизайндарды қараңыз: Procter Gamble Co. v. Reckitt

Benckiser (UK) Ltd [2008] FSR (8) 208.

272

Сарапшылар туралы ережелер Азаматтық істер туралы ереженің (CPR) 35-практикалық нұс-

қаулығында көрсетілген. Сарапшылардың анықталған жауапкершіліктері мен міндеттері туралы қа-

раңыз: The Ikarian Reefer [1993] FSR 563.

273

Қараңыз: Fawcett and Torremans; American Law Institute, Intellectual Property: Principles Governing

Jurisdiction, Choice of Law, and Judgments in Transnational Disputes (2008); Max Planck Institute, Conicts

of Law in Intellectual Property: The CLIP Principles and Commentary (2013). Соңғысының әсері болды.

Қараңыз: e.g., Lucaslm v. Ainsworth [2012] 1 AC 208, [94], [95], [109].

274

Fawcett and Torremans, ch. 10.

543

СОТ ПРОЦЕСІ

жағдайларда, бірнеше мәселе туындайды. Соттың істі қарауға юрисдикциясы

бар ма, сүйенетін заңның (құқықтың) түрі және шетелдік сот шешімдері мо-

йындалатын, сондай-ақ күшіне енетін жағдайларға назар аударуымыз керек.

Бұл мәселелерге жауап іздеуде ескеретін бірнеше критерий бар: сот процесінің

тиімділігі мен артықшылығы; мемлекеттің егемендігіне ықпалы; сот процесіне

қатысушыларға (көбіне талапкер) барынша ыңғайлы юрисдикцияны таңдауға

жағдай жасау («сот таңдау еркі – форум шоппинг»); заңды бизнесті тартудағы

мемлекеттік мүдделер.

10.1. ЮРИСДИКЦИЯ

«Интеллектуалдық меншік құқығының бұзылуы немесе құқықбұзылушылығы

мемлекеттер аралығында болған кезде істі қарауға соттың юрисдикциясы бар

ма?» деген сұрақ бірнеше факторға тәуелді екенін байқаймыз.

10.1.1. Брюссель регламенті

Қандай да бір іс бойынша Британ сотының юрисдикцияға ие болуы жайын-

дағы мәселе әдетте Брюссель регламенті бойынша шешіледі (көбіне «Сот ше-

шімдері регламенті» деп те аталады).

275

Регламенттің негізгі ережесі – тұлға өзінің

тұрғылықты мекені (елі) бойынша сотқа шақырылуы керек.

276

Демек, британия-

лық авторлық құқық иесі француз құқықбұзушыға қарсы істі француз сотына

беруге тиіс. Талапкердің тұрғылықты мекені мен тиісті сот ісінің құқықтарын білуі

аса маңызды емес. Судья Якоб мұны футбол тіліне салып, «талапкер «сыртта ой-

науға» тиіс» деген пікірін білдірді.

277

Мұнда негізгі ережеде ескерілуге тиіс 5 ква-

лификация бар.

278

(і) Егер іс деликтке қатысты болса, талапкер орынсыз оқиға болған жерде ша-

ғым түсіре алады.

279

(іі) Істе бірнеше жауапкер болса, онда іс сол жауапкерлердің кез келген біреуі-

нің тұрғылықты мемлекетінде қозғалуы мүмкін.

280

(ііі) Екі тарап қарсы болмаса, істі жауапкердің тұрғылықты елінен басқа мем-

лекетте қозғауға болады.

281

(іv) Патент, тауар белгісі, дизайн немесе осыған ұқсас арнайы сақталуы және

тіркелуі талап етілетін басқа құқықтардың жарамдылығы мен тіркеуіне ар-

налған сот істерінде құқықбұзушылықты қарап жатқан мемлекеттегі сот-

тың арнайы (эксклюзив) юрисдикциясы болады.

282

275

Регламент (EО) No. 1215/2012 12 Желтоқсан, 2012 жыл, азаматтық және коммерциялық мәсе-

лелердегі сот пайымдауларының юрисдикциясы, мойындалуы, атқаруы (recast) [2012] OJ L 351/1. Бұл

Брюссель регламентін алмастырады (Регламент(EО) №44/2001) ал ол Англияда 1987 жылы, 1 қаңтар-

да күшіне енген 1968 Брюссель конвенциясын алмастырды.

276

Брюссель регл., 4-бап. Тұрғылықты іс мемлекеттік заң негізінде анықталады: Брюссель регла-

менті, 62-бап.

277

Mecklermedia v. DC Congress [1997] FSR 627, 633.

278

Қысқаша түсіндірілуі қажет болған жағдаятты қараңыз: Athanasios Kalfelis v. Bankhaus Schroeder,

Case 189/87 [1988] ECR 5565.

279

Brussels Reg., Art. 7(2).

280

Brussels Reg., Art. 8(1).

281

Brussels Reg., Art. 25. Қараңыз: Kitechnology v. Unicor Plastmaschinen [1995] FSR 765, 774.

282

Brussels Reg., Art. 24(4).

544

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

(v) Алдын ала шарттарға сай түрлі нормативті ережелер қолданылады.

283

Әрбір айрықша жағдайды кезегімен қарастырамыз. Біріншіден, теріс әрекет

орын алған жерде, яғни нұқсан келген мемлекетте талапкер сотқа жүгіне алады.

Бұл ережеден тыс жағдай интеллектуалдық меншікке қатысты кеңінен қолданы-

луы мүмкін. Өйткені интеллектуалдық меншік құқығының бұзылуы әдетте теріс

әрекет саналады. Алайда құпияны бұзу мен жеке құпия мәліметтерге байланыс-

ты әрекетте күмән болуы мүмкін.

284

Теріс әрекет орын алған кезде нұқсан келтірудің қай жерде (мемлекетте) бол-

ғаны басты мәселеге айналады.

285

Сот мұның екі бөлек мүмкіндіктері – оқиғаның

болған жері мен нұқсан келтірілген мекен барын және талапкер осы екеуінің

қалағанын таңдай алатынын айтты.

286

«Ал осындай істер интернетте болған кез-

де, құқықбұзушылық бірнеше мемлекетте (жерде) орын алған болып санала ма»

деген мәселе бар (нақты мәселеге қатысы бар мемлекеттер арасын көрсетіп бе-

реді).

287

Осыған қатысты заңнама дайындалып жатыр, алайда қазіргі кезде ол

біршама шиеленісіп тұр. Бас адвокат Жаскинен прецеденттік құқықта заңнама-

ның екі бағыты анықталғанын айтады, бірі осы ережені екіншісіне қарағанда

кеңінен түсіндіреді.

288

Біріншіден, «оқиғаның» қайда болғанына қарай отырып, дерекқор құқығына

байланысты бір істе сот «оқиғаның болған орны – дерекқор байланысы орнаған

орын» дегенді айтты.

289

Ал, керісінше, тауар белгісі туралы істе оқиға орын алған

жер болып сервер орнатылған жер емес, коммуникатор орнатылған орын еске-

ріледі.

290

Бұл ереже басқа істерге де қолданылса керек. Демек, тұлға құқықбұзу-

шы материалды жүктеп алған мемлекетте сотқа тартылады.

Оған қоса, тұлға нұқсан келтірілген мемлекетте де сотқа тартылуы мүмкін.

Интеллектуалдық меншік құқығы тіркелген кезде ғана оның құқығы бұзылатыны

сияқты (немесе тіркелмеген құқықтар істерінде), құқық бұзылған жерде ғана нұқ-

сан (зиян тию) келтіру болады.

291

Соттың орынсыз шағымдарға юрисдикциясы

283

Brussels Reg., Art. 35.

284

«Деликтінің» не екені жайында. Қараңыз: Athanasios Kalfelis v. Bankhaus Schroeder, Case 189/87

[1988] ECR 5565. Келісім мәселелеріне қатысты юрисдикция міндеттемелерді орындау орны бо-

йынша соттарға беріледі. Құпияны ашу туралы қараңыз: Vidal-Hall v. Google Inc. [2015] FSR (25) 728,

[17]–[51] (Деликт емес, ал жеке ақпаратты теріс пайдалану болуы мүмкін); салыстырыңыз: Rickshaw

Investments and anor v. Nicolai Baron von Uexkull [2006] SGCA 39; Қараңыз: C. Wadlow, ‘Bugs, Spies and

Paparazzi: Jurisdiction over Actions for Breach of Condence in Private International Law’ (2008) EIPR 269

and Gurry (2012), [23.18]–[23.21].

285

Брюссель рег., 7(2) бап.

286

Қараңыз: Bier v. Mines de Potasse d’Alsace, Case 21/76 [1976] ECR 1735; Shevill/Presse Alliance SA,

Case C-68/93 [1995] ECR I–415. Тұлғаға зиян келтірілетін орынға сенім артуды тежеуші жағдайлар бар,

атап айтқанда, зиян осы юрисдикция үшін ғана өтелуі мүмкін.

287

6-тарау, 6.4-бөлімді қараңыз.

288

Coty Germany GmbH v. First Note Perfumes NV, Case C-360/12, EU:C:2013:764 (AG Opinion), [4].

289

Football Dataco Ltd v. Sportradar GmbH, Case C-173/11 [2013] 1 CMLR 29 (ECJ, Third Chamber).

Қараңыз: SMI Group Ltd v. Levy [2012] EWHC 3078 (Ch).

290

Wintersteiger AG v. Products 4U Sondermaschinenbau GmbH, Case C-523/10, EU:C:2012:220 (ECJ,

First Chamber). Әрине, жауапкердің тұрғылықты еліндегі мекемеден ерекшеленбейді. AG Jääskinen,

in Pinckney v. KDG Mediatech AG, Case C-170/12, EU:C:2013:400, [AG57], бұл критерийді авторлық құ-

қыққа қатысты да қолдану керек деп уәж айтады (және Біріккен Корольдікте орын алған істерде де).

Ол «зиян» орнына мысал ретінде Sportradar-ды қарады: сонда, [AG63].

291

Wintersteiger v. Products 4U Sondermaschinebau, Case C-523/10, EU:C:2012:220, [25] and [28];

Pinckney v. KDG Mediatech, C-170/12 [2014] FSR (18) 354 (ECJ, Fourth Chamber).

545

СОТ ПРОЦЕСІ

бар екенін үнемі есте ұстаған абзал. Бұл Француз интеллектуалдық меншік құқы-

ғының бұзылуы туралы айыптаған адам тіпті іс жүзінде нақты құқықбұзушылық

болмаса да, Францияда сотқа жүгіне алады дегенді білдіреді. Осы әдіс материал-

дық құқық және юрисдикциялық мәселелер арасындағы шатасудан сақтайды.

Алайда даулы, қиын шағымдар бойынша және юрисдикцияға қарсы келмей, әрі

осындай шағымдардағы тежеуші ережелерге (мысалы, Англия сотының жеңіл-

детілген шешімі) сүйене отырып, қашықтық соты тұлғаны сотқа тарта алады.

Жеке құқықтар ісінде

292

(жеке бас құпиясын қоса) сот «талапкердің мүдделі

аймағы да», яғни талапкердің тұрғылықты мемлекеті де «зиян келтірілген оқиға»

орны ретінде саналатынын және сот барлық құқықбұзушылықтарды қарастыра

алатынын айтты.

293

Осы айтылған талапкерге жақ әдіс жеке құқықтар ісіне ғана

қатысты, авторлық құқық немесе интеллектуалдық меншік құқықтарының басқа

түрлеріне қатысы шамалы.

294

Екіншіден, Регламент істе бірнеше жауапкер болса, онда сол жауапкерлердің

кез келген біреуінің тұрғылықты мемлекетінде оларды сотқа тартуы мүмкін.

295

Бұл қарапайым ереже іс жүзінде интеллектуалдық меншік құқығы контексінде

аса түсінікті көрсетілмеген. Сот бұл ереже жауапкердің тұрғылықты елінде істі

бірнеше рет қарастыру қарама-қайшы талқылаулардың басын біріктіріп қа-

растыруға мүмкіндік берген кезде ғана қолданылатынын айтты. Roche

296

ұлттық

патенттер құқықбұзушылығына қатысты шағыммен бір корпоративтік топтағы

бірнеше жауапкерге (бірдей тауарды Бельгия, Германия, Ұлыбритания және бас-

қа мемлекеттердің нарығына сатып келген) қарсы сот ісі қозғалды. Сот барын-

ша жинақы әдісті қолданды. Жауапкерлер бірнеше мемлекеттің құқығын қатар

бұзып отырғандықтан, Голландия территориясынан тыс жердегі голландиялық

емес жауапкерлерге қарсы шағымды қарауға голландиялық соттың юрисдик-

циясы жоқ. Сондықтан мұнда қарама-қайшылықты талқылаулардың ықтимал-

дығы кездеспейтіні айтылды. Алайда Solvay v. Honeywell Roche ісінде

297

бір ғана

ұлттық нарықта әртүрлі мемлекеттен бірнеше жауапкер белсенді құқықбұзушы-

лық жасағаны анықталды; түрлі қарама-қайшы шешімдер шығып кетпес үшін

оларды біріктіріп қарау қажет болған.

298

Тағы бір осындай икемді әдіс авторлық

құқыққа байланысты Painer ісінде жасалды.

299

Талапкердің авторлық құқығын

бұзған фотография Германия мен Австрияның бірнеше тәуелсіз газет-журнал-

дарында жарияланып кетті. Талапкер сотқа арызды Австрияда берді. Германия

немесе Австрия заңдары бір-бірінен өзгеше болса да, сот бұл екі елде сот ісін

жүргізу тиімсіз болып, ымыраға келуді қиындатуы мүмкін деп ойлады (Roche

ісіндегі құқықтарға қарағанда басқаша).

300

Сондықтан түрлі шешім шығаруы

292

eDate Advertising GmbH v. X, Case C-509/09 [2011] ECR I–10269 (ECJ, Grand Chamber).

293

Сонда.

294

Wintersteiger AG v. Products 4U Sondermaschinenbau GmbH, Case C-523/10, EU:C:2012:220 (ECJ,

First Chamber), [AG20].

295

Қараңыз: Kalfelis, Case 189/87 [1988] ECR 5565.

296

Roche v. Primus, Case C-539/03 [2006] ECR I–6535 (ECJ, First Chamber).

297

Solvay SA v. Honeywell Fluorine Products Europe BV, Case C-616/10, EU:C:2012:445 (ECJ, Third

Chamber).

298

Сонда, [29].

299

Eva-Maria Painer v. Standard VerlagsGmbH and ors, Case C-145/10 [2012] ECDR (6) 89, (ECJ, Third

Chamber).

300

Сонда, [76], [80].

546

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

мүмкін бірнеше істің алдын алу ережесі ақылға қонымды болады. Сот бірнеше

факторларға негізделген сараптаманы көрсетті. Олар – заңдардың мәні тұрғысы-

нан бірегей сипаты

301

әрекеттер мағынасы бойынша бірегей болды ма және бірік-

кен жауапкерлер жеке-дара әрекет жасаған ба (әлде жасамады ма) деген фактор-

лар.

302

Сот істе жеке талапкерге қаншама икемділік жасауға мүдделі болғанмен,

біз әлі де жүйесіз, кездейсоқ және тіпті жауапкершілігі зор істерде жөн-жосықсыз

ретсіздікпен бетпе-бет келіп қаламыз. Roche әжептәуір сынның астында қалды,

303

алайда онымен Solvay дәлелдері арасындағы жасалған айырмашылық позиция-

ны аса күшейте қоймайды. Бір қызығы, Painer шешімі авторлық құқық саласында

түгелдей бейтарап тараптарды біріктіруге мүмкіндік берді.

304

Құқықбұзушылықтың

координаторына қарсы сот ісі қозғалған кезде шетелдік тараптардың бірігуі «про-

цедуралық экономика» тұрғысынан түсінікті болса керек.

Үшінші және төртінші айрықша жағдайлар тараптардың сот таңдау (25-бап)

305

немесе патент, тауар белгісі, дизайн немесе осыған ұқсас тіркелуі, арнайы бе-

рілуі талап етілетін басқа құқықтардың жарамдылығы мен тіркелуіне арналған

жағдайларға байланысты екенін байқаймыз. (24(4) бап). Мұндай істерде юрис-

дикция – эксклюзив: балама юрисдикция туралы мәселе болмайды. Эксклюзив

юрисдикциясы бар бір мемлекеттің басқа бір мемлекетке «басты мүдделілік та-

нытқан» шағымы бойынша қатар келгенде, екінші мемлекет ерекше юрисдик-

циясы бар мемлекетке жол береді. Тараптардың юрисдикцияны таңдауда ресми

келісімі бар-жоғын анықтау оңайырақ болса да (25-бап), 24(4) бапты қай кезде

қолдануды анықтау қиынға соғады.

306

24(4) бап патент, тауар белгісі, дизайн немесе тіркелу мен арнайы болу талап

етілетін басқа ұқсас құқықтарға қолданылады. Мұндағы «басқа ұқсас құқықтар»

дегеніміз – өсімдік түрлері, қосымша қорғау сертификаттары (SPCs) және пайда-

лы модельдер сияқты тіркелетін құқықтар. Авторлық құқық, тіркелмеген дизайн

құқығы немесе жосықсыз бәсеке жағдайларындағы интеллектуалдық меншік

құқығының тіркелмеген кездерінде бұл бап қолданылмайды.

307

Бұл 24(4) бап

осы құқықтардың «жарамдылығына» байланысты іс жүргізулерде қолданыла-

ды.

308

Тіркелген құқыққа байланысты мәселеде (меншік туралы даулар сияқты)

жарамдылық сұрағы болмайтыны анық,

309

алайда көп жағдайларда бұл мәселе

нақты емес болып келеді. Мысалы, патент немесе дизайн тіркеуі құқықбұзушы-

лығы ісінде көп кездесетін «қорғаныстың» бір түрі – тіркеудің жарамсыздығы.

Мұндағы проблема – құқықбұзушылық пен жарамдылық мәселесі екеуі екі бө-

лек болғанымен, Британ интеллектуалдық меншік құқығында олар бір-бірімен

тығыз байланысты.

301

Сонда, [82].

302

Сонда, [83].

303

A. Briggs, ‘Jurisdiction over Defences and Connected Claims’ [2006] LMCLQ 447, 450, 451; P. Тorremans,

‘Exclusive Jurisdiction and Cross-Border IP (Patent) Infringement’ [2007] EIPR 195, 201; A. Kur, ‘A Farewell to

Cross-Border Injunctions?’ (2006) 37 IIC 844, 851.

304

P. Torremans, ‘Intellectual Property Puts Art 6(1) Brussels I Regulation to the Test’ [2014] IPQ 1.

305

Алайда тараптар 24(4) баптың ықпалын келісіммен орап өтіп кете алмайды. Бірақ сот келісімін

таңдауда Гаага конвенциясының ықтимал ықпалын ескеріңіз (2005), A. Kur, op. cit., 852 талқыланған.

306

Қараңыз: e.g., Coin Controls [1997] FSR 660.

307

Pearce v. Ove Arup [1997] FSR 641.

308

P. Torremans, ‘Exclusive Jurisdiction and Cross-Border IP (Patent) Infringement’ [2007] EIPR 195, 199.

309

Ferdinand Duijnstee v. Lodewijk Goderbauer, Case 288/82 [1985] 1 CMLR 220.

547

СОТ ПРОЦЕСІ

Патент, тауар белгісі дизайны немесе басқа ұқсас құқықтардың жарамдылығы

мен тіркеуіне арналған әрекет – аса маңызды мәселенің бірі. GAT v. Luk Lamellen

ісінде

310

сот ережеге кеңінен түсініктеме беріп өтті. Француз патентін алған неміс

компаниясының құқығын екінші бір неміс компаниясы бұзғаны туралы шағым

келіп түскен болатын. «Осы екі неміс компаниясы арасындағы істі қарастыруға

Германия сотының юрисдикциясы бар ма?» деген сұрақ туындады. Нәтижесінде

сот Германия сотының бұл істі қарауға (жарамдылық мәселесі Дюсселдорф со-

тының алдында көтерілген кезде) юрисдикциясы жоқтығын айтты. «Патенттің

жарамдылығы туындаған іс жүргізудің қандай түрінде болса да, мейлі, кейс біт-

кенде, қарсы шағым берілгенде, кейс сотта қаралып жатқанда немесе сот ісін

жүргізуден кейінгі кездерде де» 24(4) бап қолданылады.

311

Бұл шешім «жауапкер

жарамсыздықты қорғау туралы мәлімдеген кезде, юрисдикциясы бар сот өз ісін

тоқтатуға тиіс» дегенді білдіреді.

312

GAT v. LuK бойынша мұнда біршама проблемалар кездеседі. Патенттің жа-

рамдылығы туралы бірдей мәселе бірнеше мемлекетте қатарынан бір уақытта

қаралып жатуы мүмкін. Әрине, оның баға мен іс жүргізу тиімділігіне кері ықпалы

болады. Бұл шешімнің позитивті бір тұсы – ол біріккен патент соты бойынша

келісімге келуге түрткі болды.

Брюссель регламентінің алтын ережесіндегі бесінші ықтимал ережеден тыс

жағдай алдын ала жасалған «уақытша шарттарға сай», жауапкер өзінің тұрғы-

лықты мемлекетінде сотқа тартылуға тиіс. Толығырақ айтқанда, 35-бап басқа бір

мемлекеттің қаралып отырған іс бойынша Брюссель регламенті негізінде юрис-

дикциясы болса да, мемлекет уақытша шарттармен (осы мемлекеттің заңы не-

гізіндегі қорғау шарттарын қоса айтқанда) сотқа өтініш бере алатынын жазады.

Сот қорытынды шешімді шығармаған болса да, тиісті жағдаяттарда талапкерлер

уақытша сот тыйымын алу үшін (мысалы, тіркелген құқықта жарамдылық мәсе-

лесі көтерілетін істерде) форумды таңдай алады.

313

Алғашқы ережеден тыс екі жағдайда көрсетілген іс жауапкердің тұрғылықты

мемлекетінде қозғалуы юрисдикцияның баламасын туындататындықтан, талап-

керлерге форумды таңдауға мүмкіндік береді. Балама юрисдикцияның болуы

бір уақытта қатар іс жүргізу проблемаларына алып келеді, ал оның соңы тиім-

сіз, даулы сот шешімдеріне ұласуы әбден мүмкін. Брюссель регламентінде ше-

шілмеген (күтуде тұрған) істерді қарастыратын ережелер бар (lis pendens – күту

тізімі). Яғни бір мемлекеттің сотына (тұрғылықты мемлекеті бойынша) бірдей іс

басқа бір елде басталып кеткені туралы шағым келген болса, бірдей істің соң-

ғысы тоқтатылуы керек. Дәлірек айтқанда, 29-бапта сотқа бірдей тараптардың

арасындағы бірдей іс түскен кезде, сол соңғы сот істі тоқтатуға тиіс екені жа-

зылған.

314

Оған қоса, тағы бір ереже бар: басқа бір мемлекетте қарастырылып

жатқан бір іске «қатысы» бар екені айтылса, сотқа істі қараудан алып тастау

310

Case C-4/03 [2006] ECR I–6509 (ECJ, First Chamber).

311

Сонда, [25].

312

A. Briggs, ‘Jurisdiction over Defences and Connected Claims’ [2006] LMCLQ 447, 450, 451.

313

Solvay SA v. Honeywell Fluorine Products Europe BV, Case C-616/10, EU:C:2012:445 (ECJ, Third

Chamber), [49]–[50].

314

Тауар белгісінің құқықбұзушылығына қатысты әрекет (іс) жосықсыз бәсеке әрекетімен «бірдей

әрекет» болмайды: Mecklermedia [1997] FSR 627, 637. Толықтай меншіктегі еншілес компанияны

«бір(дей) тарап» ретінде қарастыруға болады, ал лицензиатты олай айта алмаймыз: сонда, қараңыз:

Prudential v. Prudential of America [2003] ETMR (69) 858, 867, [47].

548

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

құқығын береді. Бұл құқық істер бір-бірімен ғана байланысты, яғни істер бір-

бірімен тығыз байланысқан жағдайда, соттардың қарама-қайшы немесе қисын-

сыз шешімдер шығарып қоюына жол бермеу мақсатында қолданылады.

315

Сот

бұл құқықты қолданған кезде, жауапкердің тұрғылықты мемлекетін, қолданбалы

заңды және кез келген істе БК барлық ісі шешілген болуы қажет пе деген крите-

рийлерді ескеретін болады.

316

10.1.2. Брюссель регламенті қолданылмайтын жағдайлар

Брюссель регламенті ЕО азаматтарына қолданылады, яғни тұлғаның тұрғы-

лықты елі ЕО-ға мүше мемлекеттер болуы шарт.

317

Тіпті талапкер Еуропа ода-

ғынан тыс мемлекетте тұрған кейстерде, ол құқық Еуропалық одаққа кірмейтін

мемлекетпен немесе ЕО-дан тыс территорияда құқықбұзушылық істер орын

алған кезде

318

Еуропа еркін сауда қауымдастығының (EFTA) мүшелігі арқылы

қамтылады. Жауапкердің тұрғылықты мекенжайы Біріккен Корольдікте бо-

лып, ал Америка авторлық құқықбұзушылығына байланысты шағым Америка

Құрама Штаттарында қозғалса, Брюссель регламенті қолданылады және БК

соты юрисдикцияны қабылдауы шарт. Ал жауапкер қатысушы елдің тұрғылық-

ты азаматы болмаса, Регламентті қолданудың қажеті болмайды. Сонымен, АҚШ

азаматы А Біріккен Корольдік резиденті болып, бірақ тұрғыны болмаса, талап-

кер В Америка заңдарымен берілген Америка авторлық құқықбұзушылығы бо-

йынша соттың А-ға юрисдикциясы болуы керек деп уәж айтса, онда дәстүрлі

Біріккен Корольдік нормативтері қолданылады.

319

Юрисдикциядағы дәстүрлі Британ ережелері шетелдік интеллектуалдық мен-

шік құқықтарының бұзылуында кездесетін әрекеттерге қарсы қолданылатыны

бұрыннан белгілі.

320

Алайда Lucasfilm v. Ainsworth ісінде

321

Жоғарғы сот авторлық

құқықбұзушылыққа қатысты істерде сол қарсылықтар енді жүрмейтінін көрсет-

ті. Сондықтан Lucasfilm компаниясы өзінің АҚШ-тың авторлық құқығының бұ-

зылуы бойынша Англияның тұрғылықты азаматы Ainsworth-қа қарсы іс қозғай

алды. Сот осыған ұқсас істердің («Mocambique ережесі», «Phillips v. Eyre ісінде-

гі ереже»’ және «мемлекеттік заңдар» доктринасы)

322

түбін қазбалай отырып,

315

Research in Motion (UK) Ltd v. Visto Corp. [2008] FSR (20) 499; Mecklermedia [1997] FSR 627;

ABKCO Music Records v. Jodorowski [2003] ECDR (3) 13.

316

Сонда.

317

Дания үшін ереже аздап ерекшеленеді, өйткені ереже тікелей қолданылмайды, бірақ ұқсас

ережелер бөлек келісім бойынша қолданылады.

318

Société Group Josi Reinsurance Company SA v. Compagnie d’Assurances Universal General Insurance

Company, Case C-412/98 [2000] ECR I-5925 (сақтандыру ісінде). Бірақ Lucaslm Ltd v. Ainsworth

[2010] Ch 503 ісіндегі пікірді ескеріңіз, 2-бап Жоғарғы сот қараусыз қалдырған юрисдикциядағы

қарастырылып отырған мәселеде шектеуді алып тастай алмас еді: [2012] 1 AC 208, [112]–[114].

319

Сол сияқты, британдық талапкер Ұлыбританиядағы авторлық құқықтың бұзылғаны туралы

АҚШ компаниясына қарсы іс қозғағысы келсе, Ұлыбритания соты осы юрисдикцияға тура келмейтін

шағым түрінде де сотқа беруге рұқсат береді. Қараңыз: Fawcett and Torremans, chs 6 and 9; Beecham

Group v. Norton Healthcare [1997] FSR 81; Conductive Inkjet Technology Ltd v. Uni-Pixel Displays Inc.

[2014] FSR (22) 475; Vidal-Hall v. Google Inc. [2015] FSR (25) 728. Параллель сот ісін жүргізу нәтижеле-

ріне күту өтінішін кері қайтаруды қарау үшін: Macdermid Oshore Solutions LLV v. Niche Products Ltd

[2014] FSR (21) 447.

320

Қараңыз: Fawcett and Torremans, ch. 6.

321

[2012] 1 AC 208.

322

Сонда, [54]–[87].

549

СОТ ПРОЦЕСІ

көптеген тиімді шешу жолдары XX ғасырда үзілгенін анықтады. Сот одан әрі тым

тереңінен қарап:

«Мұндай түрдегі авторлық құқықтың бұзылуы туралы шағым бойынша

жауапкерге қатысты жеке юрисдикция бар болғандықтан, Ағылшын сотының

юрисдикциясы бар немесе, басқаша айтқанда, бұл шағым сот қорғауына жата-

ды», – деп шешті.

323

Сот авторлық құқықтың бар болуына байланысты (жеке меншік және құ-

қықбұзушылық сияқты емес) немесе басқа тіркелген интеллектуалдық меншік

құқықтарын, әсіресе олардың жарамдылығына байланысты істерді қарастырып

жатқанда, позиция мүлдем басқаша болар ма еді.

324

Жарамдылығына қатысты

мәселе тумаған, АҚШ компаниясына тиесілі осы патент құқығының бұзылма-

ғаны жайындағы істе «сот «іс ыңғайлы емес» деген негізде юрисдикцияны кері

қайтару керек» деген уәжге судья Арнольд қарсы болды.

325

10.1.3. Еуропа одағы/Еуропалық қоғамдастық құқықтары

Еуропалық патент меншігіне қатысты және жалпы Қоғамдастық құқықта-

рына

326

(Еуропа одағының тауар белгісі, дизайн және өсімдік түрлері сияқты)

юрисдикцияны үйлестіруде арнайы ережелер бар. Мысалы, Еуропа одағы тауар

белгісі регламентінің 94, 95-баптары Брюссель регламентінің принциптерімен

мағыналас, ұқсас болып келеді.

327

Брюссель регламентінің негізгі ұстанымы сақ-

талған, атап айтқанда, тұлға жауапкердің тұрғылықты мемлекетінде сотқа жүгінуі

керек. Бұл бір елдің тұрғылықты азаматы болмайтын, бірақ юрисдикцияда «не-

гіздемесі» бар жауапкерлерге қолданылады. Еуропа одағы тауар белгісі регла-

менті 4-бапты елеусіз қалдырып, Брюссель регламентінің қолдануын өзгертті.

Қатысушы елдерден бөлек мемлекеттегі жауапкерге қатысты ЕО тауар белгісін-

дегі юрисдикцияны таңа отырып (ұлттық нормативті ережелерді қолданудың ор-

нына), қолдануын өзгертті. Жауапкер Еуропа одағында тұрмайтын болса, әрекет

жауапкердің тұрғылықты елінде қозғалуы керек. Тараптардың ешбірі де Еуропа

одағында тұрмаса немесе тұрақты тұрғыны болмаса, онда сот ісі Еуропалық

одақ тауар белгісі офисі орналасқан жерде (яғни Аликанте қаласында) қозға-

луы керек. Бұл ережелердің сақталуы міндетті және қатаң түрде орындалады.

Нәтижесінде балама сот процестерінің (юрисдикция) бәсекелесу ықтималды-

ғы азаяды және сот таңдау еркі де біршама реттеліп, жөнге қойылады. Алайда

бұл қатаң ережеге қарамастан, Еуропадағы тауар белгісі регламентінің 125(5)

бабы құқықбұзушылық орын алған жеріне (мемлекет) қарай да юрисдикцияны

323

Сонда, [106] (ерекшелеген – автор).

324

Сонда. Қараңыз: P. Torremans, ‘Star Wars Rids Us of Subject Matter Jurisdiction: The Supreme Court

Does not Like Kafka either when it Comes to Copyright’ [2011] EIPR 813, 817; G. Austin, ‘The Concept of

325

Actavis Group HF v. Eli Lilly & Co. [2012] EWHC 3316 (Pat); апелляция күшінде қалдырды

(өзгеріссіз) [2013] RPC (37) 985.

326

Еуропа патентін (1973 ж.) алу/беру құқығына қатысты шешімдердің юрисдикциясы және мо-

йындау туралы хаттама. 4-бап заңы құқықты анықтайтын қатысушы-мемлекеттің соттарына юрис-

дикция береді. EPC 2000, 60-бап – жұмысшы барынша жұмыспен қамтылған мемлекет құқығы.

327

EUTMR, Arts 122 and 125. Қауымдастық дизайн регламенті, 82-бап өте ұқсас ережелерді қол-

данады. Бір таңғаларлығы, CPVR өз ережелерін Лугано конвенциясына негіздейді. Қараңыз: Fawcett

and Torremans, ch. 8.

550

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

бөледі.

328

Талапкер осы шартпен жүретін болса, жеңілдік территория бойынша

шектеулі. Сондықтан істі қараудың бұл жолы жауапкердің тұрғылықты жері бо-

йынша іс қозғау жолымен салыстырғанда, аса көңілге қонарлықтай емес. Бұған

қоса, бірнеше жауапкерге байланысты ереже сақталады, содан біріккен жауап-

керлерге қарсы іс олардың тұрғылықты елдерінен басқа мемлекеттің сотында

да қаралады. Қолданыстағы құқық Еуропа одағына тиесілі болғандықтан, Roche

Сотының осы баптың қолдануына қоятын шектеуі қолданылмайды.

Тіркелген тауар белгілері мен дизайнның ЕО-лық жүйесі үйлестірілген ұлттық

заңнамалармен тең қолданыста болғандықтан, қатар жүргізілетін істер мен іс-

тің кейінгі салдарларына арналған ережелер де жасалды.

329

Яғни істі соңғы боп

қараушы соттан ерте бастаған соттың ісі анықталғанша күте тұруды немесе сот

шешімі шығарылған болса, сол шешімді сақтауды талап етеді. Бұл ереже бір-

дей тараптар арасындағы бір мәселе бойынша қаралып жатқан іске ғана қол-

данылады. Prudential Assurance Co. v. Prudential Insurance Co. of America ісінде

330

Апелляция соты талапкердің Француз тауар белгісі тіркеу офисінде prumerica-

ны ұлттық тіркеуден өткізуге қарсы іс жүргізуде жеңіліп қалғандықтан, жауап-

кердің сол prumerica тауар белгісін пайдалануы өзінің қоғамдастық pru немесе

prudential тауар белгілерін құқығын бұзды деп, талапкердің Англияда құқық-

бұзушылық бойынша сотқа шағымдануына кедергі жасалмағанын айтты. Еуропа

одағы тауар белгісі регламентінің 136(2) бабы «қаралып отырған бірдей іске сот-

тың соңғы шешімі шығып қойған жағдайда және бірдей тараптар арасындағы

бірегей ұлттық тауар белгісі бірегей заттар мен қызметтерге жарамды болса»,

соттан құқықбұзушылық ісін тоқтатуды талап етеді. Ал Апелляция соты Ағылшын

сотының істі қарауы «бірегей тауар белгісі критерийіне жатпайды» деп тапты:

Француз сот ісі prumerica тауар белгісінің жарамдылығына байланысты болса,

Ағылшын сот ісі prudential тауар белгісінің құқығы бұзылуын қарастырды.

331

Бұл

әдіс 90-бапты формалды қолданудың жолы ретінде көрінеді.

10.2. ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚҰҚЫҚ

Соттың істі қарауға юрисдикциясы бары анықталғаннан кейінгі тағы бір мә-

селе – сол тиісті іске қолданылатын құқықты анықтау. Барлық Интеллектуалдық

меншік құқықтарының бұзылуына қолданылатын ережелер Римнің ІІ регламен-

тімен үйлесім табады.

332

Юрисдикция тараптардың тұрғылықты мемлекетіне

328

Coty Germany GmbH v. First Note Perfumes NV, Case C-360/12, EU:C:2014:1318 (ECJ, Fourth

Chamber), (Брюссель, 5(3) бап негізінде мойындалған түсіндірмеден басқа тар түсіндірмені қабылдай

отырып).

329

EUTMR, Art. 136; CDR, Art. 95. Қараңыз: 8-бөлім.

330

[2003] ETMR (69) 858. Қараңыз: Hearst Holdings Inc. v. A.V.E.L.A. Inc. [2015] FSR (2) 17, [30], [33],

тіпті бірдей тауар белгісінде қаралған іс болса да, италиялық істің нәтижесі басқаша, өйткені «әртүрлі

жауапкер Betty Boop белгісіндегі түрлі бейнелермен алуан түрлі заттарды сатқан».

331

[2003] ETMR (69) 858, [39] (Chadwick LJ).

332

2007 жылдың 11 шілдесінде Регламент (EК) No. 864/2007 келісілмеген міндеттемелерге қол-

данылатын құқық туралы [2007] OJ L 199/40 (31 July 2007) (‘Rome II’), Art. 8. 21 Декларативті бө-

лім мысалында интеллектуалдық меншік концепциясы анықталады. «Жосықсыз бәсеке» істеріне

алуан принциптер қолданылады: 6, 4-баптарды қараңыз. Регламент жеке өмір тәртбін бұзатын және

жеке тұлғалық, диффамацияға байланысты құқықтарға қолданылатын нормативтерді реттемейді:

1(2)(g) бап). Құпияны бұзуды қарастыру бойынша, қараңыз: C. Wadlow, ‘Trade Secrets and the Rome

II Regulation on the Law Applicable to Non-contractual Obligations’ [2008] EIPR 309. Жосықсыз бәсеке

концепциясы үшін, қараңыз: C. Wadlow, ‘The Emergent European Law of Unfair Competition and Its

Consumer Law Origins’ [2012] IPQ 1.

551

СОТ ПРОЦЕСІ

негізделетіндіктен, мұнда айырмашылықтар болмайды. Римнің ІІ регламенті

«жалпы танылған принциптерді» қабылдайды, демек lex protectionis – интеллек-

туалдық меншік құқықтарында кездесетін келісілмеген (даулы) әрекеттер ісінде

қолданылатын құқық. Мұнда тараптарға басқа құқықтарды қолдануға рұқсат бе-

рілмейді.

333

Мысалы, талапкер Біріккен Корольдікте тұратын жауапкерге оның

Голландиядағы әрекеті салдарынан голландтық авторлық құқықты бұзуына қар-

сы істі Ағылшын сотына берсе, голландиялық авторлық құқық заңы қолданыла-

тын болады.

334

Өйткені осы істе құқықбұзушылық та, қорғау жасайтын заң орны

да Голландия болып отыр. Кейде бұл орындар ауысып та тұрады. Голландиядағы

адам Біріккен Корольдікте құқық бұзса, мұндай жағдаяттарда БК заңы қолданы-

луы қажет.

335

Еуропалық патенттер меншігі туралы дауларға

336

белгілі бір арнайы ережелер

бар.

337

Еуропалық одақ тауар белгісі сияқты, ЕО құқығы бұзылған жағдайлар-

да қолданылатын тиісті заң сол тиісті регламентке сай жүзеге асады. Ал тиіс-

ті Регламент қолданылмайтын кезде, сол құқықбұзушылық әрекеті орын алған

мемлекеттің заңына сәйкес қолданылады.

338

10.3. СОТ ШЕШІМДЕРІН ТАНУ

Интеллектуалдық меншік істері шекарааралық заңдармен ұштасып жатқан

жағдайларда, шетелдік сот шешімінің қолданылуы мен оны тану туралы сұ-

рақтар жиі туындайды. Бұл белгілі бір деңгейде Брюссель регламенті арқылы

реттеледі. Брюссель регламентінің негізгі саясаты, сот шешімдері басқа жерде

шектелмей, олардың қолдану аясы еркін болуы керек екенін ұстанады. Яғни сот-

тың қаралып отырған бір мәселеге тиісті шешімі шығарылса, ол шешім барлық

істерде мойындалуы керек, қажет болса, басқа мүше-мемлекеттерде қолданы-

лып, күшіне енеді. Мысалы, Голландия соты Британияда тұрғылықты тұратын бі-

ріккен жауапкерлер голланд талапкерінің авторлық құқығын бұзды деп шешім

шығарған болса, онда осы Голландия сотының шешімі Ағылшын соттарында

қолданылып, күшінде болуы керек. Шешімді тану процедурасы қарапайым ғана:

алдымен, сот шешімі тіркелуге тиіс, кейін хабарлама тиісті тұлғаға жіберіледі.

339

Қатысушы мемлекеттің басқа бір қатысушы мемлекетте жасалған сот шешімін

тану шарты бірнеше жолдармен жүзеге асады.

340

Ең маңыздысы, сот шешімін

шығарған мемлекетттің соты 24-бапты бұзуға қатысты шешім жасаған болса, ол

шешім мойындалмауға тиіс. Сондықтан Голландия соты британдық патентті жою

туралы шешім шығарса, БК соттары ол шешімді танымайды, өйткені ол патент-

тің жарамдылығына байланысты шешім шығарды. Алайда 24(4) баптың аясы

333

Rome II, Art. 8(3) (14-баптың іске асуын алып тастағанда).

334

Pearce v. Ove Arup [1997] FSR 641, 542 (II Рим режиміне дейінгі негізде болған, бірақ нәтижесі

бірдей болады).

335

Жүйелі сараптама үшін, қараңыз: G. B. Dinwoodie, R. C. Dreyfuss, and A. Kur, ‘The Law Applicable

to Secondary Liability in Intellectual Property Cases’ (2010) 42 NYU JILP 201.

336

Жеке құпия мен жеке ақпаратты теріс пайдалануға қатысты шағымдар II Рим регламентімен

үйлеспейді. Талқылау үшін Гюрриді қараңыз: (2012), [23.75]–[23.82].

337

EPC 2000, Art. 60(1).

338

Rome II, Art. 8(2); EUTMR, Art. 129; CDR, Art. 88.

339

CJJA 1982, s. 4.

340

Brussels, Arts 27(1) and 28. Қараңыз: Renault v. Maxicar, Case C-38/98 [2000] ECR I–2973.

552

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

анық емес, сондықтан Голландия сотының шешімі БК патентінің құқығын бұзған,

оны Британ соттары танымауы керек деп мәлімдеу оңайға соқпайды. Әсіресе

голландиялық сот патенттің жарамдылығына байланысты шешім шығаратын

істерде қиын болады. Сондай-ақ сот тағы бір жағдайда осындай шешімдерді

танымай, кері қайтара алады. Бірдей тараптардың арасындағы даулы мәселеге

шығарылған сот шешімі келесі мемлекетте, яғни сол шешімді мойындауға тиіс

мемлекеттің шешіміне сәйкес келмеген (қайшы келген) жағдайларда алдыңғы

шешім танылмайды.

341

Italian Leather SpA v. WECO Polstermobel GmbH ісінде

342

Италияның соты неміс жауапкеріне талапкердің longlife тауар белгісін пайда-

лануға қарсы уақытша сот тыйымын салды, ал Германия соты бұл уақытша сот

тыйымын мақұлдамады. Неміс сотынан Италия сотының шешімін Германияда

күшіне енгізуді сұрағанда, Неміс соты: «Еуропа соты шығарған шешім қайшы

келе ме, егер солай болса, оның салдары қандай болмақ?» – деп кеңес сұра-

ды. Еуропа соты шешім сай келмейтінін анықтап берген, нәтижесінде италиялық

соттың шешімін қабылдамай, Неміс соты өзінің құқығын алға тартып, өз шеші-

мін шығарды.

11. ДАУДЫ ШЕШУДІҢ БАЛАМА ЖОЛДАРЫ

Сот процесінің машақаты мен шығыны салдарынан заңның көптеген сала-

сында даулы сұрақтарды сот аясынан тыс шешу үшін арбитраж

343

бен делдалдық

сияқты механизмдерге жүгіну артып отырғаны байқалады. Интеллектуалдық

меншік дауларын шешуге жалпы бұл механизмдерді қалай қолданатынын анық-

тау қиын.

344

Азаматтық істер ережесі іс жүргізулерді дауды шешудің балама

жолдары (ADR)

345

тоқтата тұрып және соттарға іс бойынша алдын ала нейтрал-

ды бағалау жасауына мүмкіндік бере отырып, оны пайдалануды қолдайды.

346

Дауды шешудің балама жолдары халықаралық ұйымдарда кеңінен қолданыла

бастады. Мұның бір мысалы: Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымының

Арбитраждық және Делдалдық орталығында (1994 жылы құрылған) 1500-ден

аса арбитраждар мен делдал қызметкерлер жұмыс істейді.

341

Brussels, Art. 27(3).

342

Case C-80/00 [2002] ECR I–4995.

343

Интеллектуалдық меншік арбитражы бойынша көптеген әдебиет бар: see for instance, T. Cook

and A. Garcia, International Intellectual Property Arbitration (2010); P. Chrocziel and B. Kasolowsky,

International Arbitration of Intellectual Property Disputes: A Practitioner’s Guide (2017).

344

Қараңыз W. Kingston, ‘The Case for Compulsory Arbitration: Empirical Evidence’ [2000] EIPR 154;

W. Kingston, ‘Reducing the Cost of Resolving Intellectual Property Disputes’ [1995] Eur J L Econ 85. АҚШ

жүргізген зерттеуде патент ұқсастығы даулары көбіне компанияның ірі немесе шағын болуына

байланысты болатынын анықтаған. Қараңыз: J. Lanjouw and M. Schankerman, Enforcing Intellectual

Property Rights (December 2001) NBER Working Paper No. 1656.

345

CPR, r. 26.4. Қарсы сот істерін жылы орнықтыру үшін байыптау кезеңін де ескеріңіз. OHIM and

the UK TM Registry. Қараңыз: Samuel Smith Old Brewery v. Lee [2012] FSR (7) 263, [164] (Arnold J) (Істің

ерте бастан бастап аралық/делдалдыққа өтуі керек екенін атап өтті); дегенмен салыстырып қарасақ,

Uwug Ltd v. Ball [2015] EWHC 74 (IPEC) [26] аралық/делдалдық істі беруден бас тарту орынды болған,

өйткені істің жеңісті болуы неғайбіл еді).

346

Prior to the House of Lords’ decision in American Cyanamid v. Ethicon [1975] AC 396 (49-тарауды

қараңыз), сот процесіне тартылған тараптар сот барысындағы аралық сот шешімін (interlocutory

relief ) бастапқы бағалауға бейтарап балама ретінде қарап келген.

553

СОТ ПРОЦЕСІ

Біріккен Корольдікте интеллектуалдық меншік сот процесінің шығындарын

азайту мақсатында тағы бір механизм жасалып шықты, ол Интеллектуалдық

меншік ведомствосының «Пікір білдіру қызметі».

347

Пікір білдіру қызметінің

функциясы «патенттің жарамдылығы мен құқық бұзу мәселесіне қатысты тез әрі

теңгерімді, дәлелді және әділ бағалау жасау».

348

2009 жылғы шолуда пікірлердің,

тіпті міндетті емес пікірлердің даулы мәселелерді шешуге көмегі тигені анық-

талды. Интеллектуалдық меншік ведомствосы әрі қарай зерттей отырып, бұл

пікірлер қызметінің аясы кеңейтілуі керек деген ұсыныс айтты.

349

Бұл ұсыныс-

тар 2014 жылғы Интеллектуалдық меншік туралы заңға енгізіліп, «Пікір білдіру»

қызметінің аясы кеңейтілді. БК Интеллектуалдық меншік ведомствосы патенттің

жарамдылығына және қосымша қорғау сертификаттарының құқықбұзушылы-

ғы мен жарамдылығына қатысты көптеген мәселеге міндетті емес пікір беруіне

мүмкіндік берді.

350

Сонымен қатар Патент ведомствосының басшысына, қайта

сараптама жасау құқығын шектей отырып, белгілі бір істерде анық жарамсыз

патенттерді жою құзыреті берілген.

351

«Пікір білдіру қызметінің» аясы тіркелме-

ген дизайндар құқығы мен тіркелген дизайндардың құқықбұзушылығы

352

мен

жарамдылығына ерікті, міндетті емес пікірлер беруге дейін кеңейді. Ол тіркел-

меген дизайн құқықтары кімнің қолында және қанша уақытқа созылатынына

байланысты болады.

353

Дизайндар бұл қызметтің таралуы берілген заңнаманың

қабылдануына тәуелді болады, ал бірақ ол әлі қабылданған жоқ.

354

347

The Patent Opinion Service was introduced in 2005, PA 1977, ss 74A and 74B; Patents Rules 2007,

r. 92–100.

348

Қараңыз: UK IPO, Review of the Opinions Service (March 2010).

349

UK IPO, Consultation on the Patent Opinions Service (2012); UK IPO, Consultation on the Patents

Opinions Service: Response Document (2013).

350

Қараңыз: Patents Rules 2007, r. 93(6) 1977 жылғы Патент заңы сұрақтарын сипаттайды, s. 74A(1).

351

Қараңыз: PA 1977, s. 73(1A) to (1C). s. 28A.

352

RDA 1949,

353

CDPA 1988, s. 249A.

354

Регламент жобасы БK IPO жарияланған, Consultation on the Implementation of a Design

Opinions Service (March 2015).

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ

ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

ШАРАЛАРЫ

1. Уақытша сот тыйымдары

2. Импортты тоқтату

3. Қорытынды сот тыйымы

4. Жеткізу

5. Зиян

6. Табысты есептеу

7. Жария бұйрықтар

8. Конструктивті сенімгерлік

9. Уақытша шектеулер

10. Қылмыстық қамтамасыз ету шаралары

Бұл тарауда интеллектуалдық меншік құқығы бұзылған талапкердің азамат-

тық және қылмыстық қамтамасыз ету шараларын қарастырамыз. Біз сотқа дейін

қолданылатын азаматтық қамтамасыз ету шараларына тоқталамыз: уақытша сот

тыйымы мен импортты болдырмау. Содан кейін сот талқылауы барысындағы

азаматтық қамтамасыз ету шараларын қарастырамыз: қорытынды сот тыйымы;

жеткізу немесе жою; зиян; табысты есептеу; жариялау бұйрықтары. Соңында ин-

теллектуалдық меншік иесіне қолжетімді болуы мүмкін түрлі қылмыстық қамта-

масыз ету шараларына жүгінеміз.

1. УАҚЫТША СОТ ТЫЙЫМДАРЫ

Дегенмен тиісті жағдайларда арнайы юрисдикция соты жедел сот талқылауы

туралы қаулы шығарған,

көптеген жағдайларда құқық иесінің құқықтары бұ-

зылғанын анықтаған уақыт пен іс сотта қаралып жатқан уақыттың арасында ай-

тарлықтай үзіліс бар. Осы аралықта құқық иесінің мүддесі тапталмауы үшін ара-

лық бұйрық шығаруға болады деген қаулы бар, ол кейде «аралық», «бастапқы»,

«шартты» немесе «қорғау» құралдары деп те аталады.

Осылардың арасындағы

Даудың басқа тараптарға келтірген зиянын анықтау үшін шұғыл түрде дауды шешу қажет деген

мәселе ең маңызды түсінік болып саналады. Қараңыз: J. W. Spear & Sons v. Zynga Inc. [2013] FSR (15)

270, [16]–[25] (Дж. Хендерсон); Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group plc and ors [2012]

ETMR (57) 1012, [66]–[78].

TRIPS, Art. 50(2) and Enforcement Dir., Art. 9 (бұрынғы партиялық бұйрықтар); TRIPS, Art. 50(6),

Enforcement Dir., Art. 8, EUTMR, Art. 131, and CDR, Art. 90 (уақытша бұйрықтар); Hermès v. FHT, Case

C-53/96 [1998] ECR I–3603; Dior and ors, Joined Cases C-300/98 and C-392/98 [2000] ECR I–1130;

Schieving-Nijstad vof and ors v. Robert Groeneveld, Case C-89/99 [2001] ECR I–5851.

555

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

ең маңыздысы – уақытша сот тыйымы,

яғни соттың соңғы шешімі шыққанша

жауапкердің әрекетін тоқтата тұратын (немесе кейде әрекетті жасауды талап ете-

тін) сот бұйрығы.

Егер іс шұғыл болса немесе сот төрелігі үшін қажет болса, уа-

қытша сот тыйымы талап қою арызын бергенге дейін шығарылуы мүмкін.

Уақытша сот тыйымдарын салу жөніндегі өтінім әдетте қарсы жауап алу

орын алмаған кезде жүзеге асырылады. Яғни арнайы юрисдикция соттарының

уақытша сот тыйымын қолдану туралы қаулысы сот талқылауының қорытынды-

сынан әлдеқайда бөлек болып шығу қаупі де бар. Сондықтан сот уақытша сот

тыйымын қолданған кезде істің мән-жайына асығыс шешім шығарудың тарап-

тар үшін кері салдары болуы мүмкін екенін ескеріп, оны азайтуға көңіл бөлуге

тиіс. Осындай кезде сот істі қараудың жылдамдығы мен шығаратын шешімнің

дұрыстығы арасында тепе-теңдікті ұстануға тиіс. Бір жағынан, аралық шешімнің

дәлдігін қамтамасыз ету үшін осы мәселелерді толық зерттеуге ұмтылыс бар. Ал,

екінші жағынан, дәлелдеме жеткіліксіз болса, мәселенің құқықтық жағын қара-

май, шешімнің дұрыс болмауына ықпал етуі мүмкін әділетсіздікке жол бермеуге

көбірек көңіл бөлу керек деген пікір де бар.

Англия мен Уэльсте уақытша сот тыйымын қолдану туралы өтінім Лордтар

палатасының American Cyanamid v. Ethicon ісінде

қолданған тәртіппен беріле-

ді. Жақында ғана бұл тәртіпке өзгеріс еніп, пропорционалдық мәселесі қайта

қаралған. Кейбір кейінгі істерде осы талаптың қатаң сақталуына салғырт қарау

орын алғанын айта кеткен жөн болар және бұл критерийге Еуропа құқығы тұр-

ғысынан қайта шолу жасап, қарастыру қажет деген мәселе де көтеріліп жүр.

Сондай-ақ 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң адамның өз ойын еркін біл-

діру құқығына көзқарасты жаңартқанын ескеру керек.

American Cyanamid ісінде талапкер өз патентінің құқығын бұзған жауап-

кердің әрекетін шектеу, уақытша сот тыйымын қолдану туралы өтінім берген.

Жауапкер компания сотта талапкердің патенті жарамсыз болғанын, сондай-ақ

оның құқығы бұзылмағанын мәлімдеуді жоспарлаған. Үлкен сот пен Апелляция

соты уақытша сот тыйымын қолдануды қарастырған кезде, талапкерден өз өті-

німін бұлжытпай дәлелдеуді талап еткен.

Лордтар палатасы «сот уақытша сот

тыйымын қолдану үшін алдымен сот ісін қозғауы керек» деген пікірмен келіс-

педі; оның орнына лордтар мынадай критерийлерді бекітті:

сотқа уақытша сот

тыйымын салу бойынша дискрециялық өкілеттіктер берілуі керек. Біріншіден,

CPR, r. 25.1(a). Тиісті жағдайларда Ex parte қаулылары, оның ішінде белгісіз тұлғаларға қатысты

сот тыйымдары шығарылуы мүмкін: Bloomsbury Publishing Ltd v. News Group Newspapers Ltd [2003]

FSR 360.

Бұл ережелер сот тыйымын салудың екі түрі үшін де бірдей маңызды, сондықтан оларды

жіктеудің пайдасы жоқ деп айтылған: National Commercial Bank Jamaica v. Olint Corp. [2009] 1 WLR

1405, [19] and [20]. Алайда тұлғадан қандай да бір іспен айналысуды талап етсе, келтірілген зиянды

қалпына келтіру қиынға соғады.

CPR, r. 25.2(2)(b).

[1975] AC 396. Шотландиядағы істердің жағдайымен танысу үшін қараңыз: Schuh Ltd v. Shhh...

Ltd [2011] CSOH 123, [12]–[13].

Қараңыз: Solvay SA v. Honeywell Fluorine Products Europe BV, Case C-616/10, EU:C:2012:445 (ECJ,

Third Chamber), see Starbucks (HK) Ltd v. British Sky Broadcasting Group plc [2013] FSR (16) 281, [110];

Regents University v. Regent’s University London [2013] EWPCC 39, [34]–[37].

[1974] FSR 312.

Іс қатаң ережелерді емес, басшылыққа алынатын нұсқауларды белгілейді: R. v. Secretary of State

for Transport, ex parte Factortame Ltd (№ 2) [1991] 1 AC 603, 671 (HL).

556

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

талапкер алдымен «даудың мәнін» анықтап алуы керек.

Екіншіден, сот уақытша

сот тыйымының зиянға парапар екенін анықтауы немесе сот тыйымын қолдану-

дан бас тартуға болатынын негіздей алуы керек. Сонымен, сот қолайлылықтың

теңгерімін ұстануға

тиіс.

Бұл критерийлер Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директива-

сына сай біршама өзгерді.

3(2) бапта «уақытша сот тыйымы мен басқа да құқық

шаралары тиімді, үйлесімді, шешуші болуы және сауданың заңдылығына кедергі

келтірмеуі, сондай-ақ заңдылыққа шек келтіруден қорғайтын болуы керек» деп

көрсетілген. Бұл ереже ұлттық соттарға бағытталған, сондықтан сот тыйымын

салу туралы шешім қабылдау кезінде ескерілуі де, ескерілмеуі де мүмкін.

1.1. СОТ ҮШІН МАҢЫЗДЫ МӘСЕЛЕ

Уақытша сот тыйымын қолдануды сұраған талапкердің бірінші қиындығы –

өтінімін негіздеуі.

Басқаша айтқанда, талапкер сот талқылауында уақытша сот

тыйымын қолдану туралы өтнішін дәлелдей алмаса, сот оның өтінімін тіпті тепе-

теңдікті сақтау үшін де қанағаттандырмайды. Лорд Диплоктың пікірінше, сот

тыйымына негіз бар екеніне көз жеткізу үшін сот алдымен талап қою арызы-

ның себебін зерттеуі қажет. Бұл ретте ол аралық кезеңде анықталған фактілерге

байланысты сөзсіз туындайтын құқықтық сәттерді ескеруге тиіс. Алайда соттар

даулы фактілер немесе құқықтың күрделі мәселелері бойынша шағын сот тал-

қылауын жүргізбеуі керек.

Талапкер өтінімінің негізін көрсете алмайтын бірнеше себеп болуы мүмкін.

Кейбір істе талапкер талап қою арызының негізін дұрыс дәлелдей алмауы ықти-

мал. Мысалы, қолданыстағы прецеденттік құқықты тікелей түсіндіруде талап қою

үшін ешқандай негіз жоқ деп ұйғарса, онда өтініш қабылданбайды.

Одан бөлек,

талапкердің ісі шетелдік органдармен байланысты болса,

талап қою арызының

көлемі жаңа мән-жайлармен ұлғая түссе, сот бұл істі қараусыз қалдыруы мүмкін.

Керісінше, талап қою арызының тараптары анық болмаса да, сот әдетте талап

қою арызын қараусыз қалдырып, негізін дәлелдеу керек деген шешім шығарады.

Көбінесе сот ешқандай даулы іс жоқ деген қорытындыға келеді, себебі дә-

лелдемелер соншалықты негізсіз, сондықтан істің сәтсіз аяқталатыны анық.

American Cyanamid v. Ethicon [1975] AC 396, 407–9.

Мұны кейде әділетсіздік теңгерімі деп атайды. Cayne v. Global Natural Resources [1984] 1 All ER

225, 233.

Бұл шешімге қатысты бірқатар сын айтылған: A. Gore, ‘Interlocutory Injunctions: A Final Judgment?’

(1975) 38 MLR 672; P. Prescott, ‘American Cyanamid v. Ethicon’ (1975) 91 LQR 168; соңғы сыни пікірлерді

қараңыз: G. Mei, ‘Interlocutory Injunctions in IP Infringement Actions in England and Wales and in Ireland:

American Cyanamid Revisited’ (2015) 46 IIC 175.

In particular, Enforcement Dir., Art. 3(2).

Tommy Hilger Licensing LLC v. Delta Center, C-494/15, EU:C:2016:528, [31]–[37]; Warner-Lambert

Company v. Sandoz [2016] EWHC 3317 (Pat), [74]–[76].

Директива қаралып отырған мәселеге қарағанда төменірек талап қоюы мүмкін. Қараңыз:

Roughton, Johnson, and Cook, [8.13].

Mail Newspapers v. Insert Media [1987] RPC 521, 529–30; Schulke & Mayr v. Alkapharm [1999] FSR

161, 166.

Lyngstrad v. Anabas Products [1977] FSR 62, 68 (лорд судья Оливер).

Times Newspapers v. MGN [1993] EMLR 443; Marcus Publishing v. Hutton Wild Communications

[1990] RPC 576, 584.

Дәлелдердің сипаты туралы қараңыз: CPR Practice Direction 25A, r. 3.

557

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

Көптеген жағдайларда, әсіресе жосықсыз бәсеке мен тауар белгілері туралы іс-

терде, «сот атауы немесе сыртқы түрі ерекше белгілер болып санала ма

немесе

бұрмалану

не шатастыру ықтималдығы бар ма» деген сияқты фактологиялық

мәселелер бойынша сенімді түрде әділ шешім қабылдайды.

Егер талап қою

арызы негізсіз болса және ол бойынша аралық құқық құралын қолдану мүмкін

болмаса, талап қою арызы нәтижесіз болады.

Іс «астарлы», бірақ даулы болуы

да мүмкін.

Сотта талқыланатын күрделі мәселе жоқ деп санауының тағы бір се-

бебі – жауапкердің жеңіп шығуға деген мүмкіндігінің болуы.

Бұл жерде мәселе

жауапкердің дәлелі бар екенінде емес: егер жауапкер қарсы пікір ғана білдіре

алатын болса, онда оның кінәсін дәлелдеуі керек.

1.1.1. Өз ойын еркін білдіру

1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңның 12(3) бабы American Cyanamid

ісінде сот тыйымын қолдануға маңызды өзгеріс енгізді. Бұл сот конвенцияның өз

ойын еркін білдіру құқығы туралы мәселені қараған жағдайларда,

«сот өтінім

берушіге жарияланымды шектейтін жеңілдік берілмеуі керек екенін анықтауына

көз жеткізбесе, сот тарапынан жарияланымды шектейтін ешқандай көмек ұсы-

нылмауы керек».

Сонымен қатар сот осы материалдың қай кезде жария етіле-

тінін немесе жарияланатынын ескеруі керек. Сонымен қатар сот материалдың

қоғам мүддесіне сай жарияланғанын да ескеруге тиіс.

Лордтар палатасы Cream

Holdings v. Banerjee ісінде 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңның 12(3)

бабының ықпалын қараған.

Бұл іс Cream Holdings (түнгі клубтар, би кештерін

және басқа да осыған ұқсас кештерді ұйымдастыратын компания) компаниясы-

на реніш білдіріп, жұмыстан шығып кеткен Banerjee есімді бұрынғы қызметкері

компанияда орын алған жемқорлық туралы құпия мәліметті Echo басылымы-

на бергені (Daily Post және Liverpool Echo газетінде жарияланған) жайында еді.

Мәліметтің бір бөлігі жарияланғаннан кейін, Cream Holdings компаниясы құпия

мәліметтің әрі қарай жариялануына кедергі жасау үшін сот тыйымын салуды

Marcus Publishing v. Hutton Wild Communications [1990] RPC 576, 583; County Sound [1991] FSR

367, 372.

Consorzio Parma v. Marks & Spencer [1991] RPC 351, 372.

Morning Star Co-operative Society v. Express Newspapers [1979] FSR 113.

Mothercare v. Robson Books [1979] FSR 466, 472–3.

Metric Resources Corporation v. Leasemetrix [1979] FSR 571, 580.

News Group Newspapers v. Rocket Records [1981] FSR 89, 102.

Бірақ салыстырыңыз: Warner v. Channel Four [1994] EMLR 1.

Өз ойын еркін білдіру бостандығы мәселесі газеттер жеке мәліметті жария еткен жағдайда кө-

теріледі, бірақ авторлық құқық, тауар белгісіне қатысты және құпия мәліметке байланысты көптеген

басқа да жағдайлар бар, онда өз ойын еркін білдіру бостандығы араласуы мүмкін. Қараңыз: e.g.,

Volkswagen Aktiengesellschaft v. Garcia [2014] FSR (12) 232; Unilever plc v. Grin [2010] FSR (33) 814.

Апелляция сотының пікірінше, Cream ісіндегі тәсіл салыстырмалы жарнаманың барлық жағдайла-

рында қолданылады: Boehringer v. Vetplus [2007] FSR (29) 737.

Bonnard v. Perryman [1891] 2 Ch 269 ісіндегі ережеге қосымша болып саналады, шындықты

дәлелдеуге тырысқан уақытта жауапкердің мәлімдемесі жалған болмаса, сот оның мәлімдеме жа-

сауына тыйым салмайды. Бұл ережеге сәйкес, мәлімет жеке болса да, жала жабылған жағдайларда

талап етіледі, алайда егер жала жапқаны анықталса, талапкер жала жабу бабымен де, жеке мәліметті

теріс пайдалану бабымен де талап қою арызын бере алады.

1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңның 12(4) бөлімі. Арнайы юрисдикция соты «кез-кел-

ген жеке бас құпиясы кодексін» ескеруі керек екені жайында нұсқау берген.

[2005] AC 253.

558

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

сұраған. Апелляция соты да Бірінші инстанциядағы соттың шешімін қолдап, іс

сотта қаралып біткенге дейін жауапкердің мәліметті жариялауына аралық ты-

йым салған. Лорд 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңның 12(3) бабында-

ғы «ұқсас» сөзінің мағынасын шешуші сұрақ ретінде қарастырып жатқан кезде,

жауапкер Лордтар палатасына шағымданған.

Лордтар палатасына соттың шешімін жеткізе отырып, лорд Николлс

1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң әлі заң жобасы ретінде болған кезде,

бұл заңның ойын еркін білдіру құқығына кері ықпалы болуы мүмкін екенін тү-

сіндіруден бастаған. Атап айтқанда, мынадай қауіп туындады:

Талапкер материалды жариялаудан төнетін қауіп оның заңның 8-бабында

(Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының) жазылған құқығын бұ-

зып отыр деп мәлімдесе, сотқа дейінгі статус-квоны сақтап тұру мақсатында сот

American Cyanamid әдісін қолдана отырып, газетке жариялаудың алдын алып,

бұйрық шығарған. 12(3) бөлім осы қауіптерді сейілту үшін қабылданды.

12(3) баптағы критерийге жүгіну American Cyanamid-ке қарағанда күрделірек

болды, Лордтар 12(3) бөлімдегі басты мақсатты:

...аралық кезеңдегі ойын еркін білдіру құқығын қорғауды нығайту үшін деп

түсіндірді. American Cyanamid доктринасы «негіздеудің» немесе сотта жеңіске

жетудің «нақты жолы» принциптеріне қарағанда, медиаға қатысты аралық сот

тыйымдарын салу үшін барынша жоғары шекті белгілеу арқылы мұны жүзеге

асыруға тырысты.

Лорд Николлс Echo газетінде дау болған 12(3) баптағы «сияқты» деген сөзі

көбіне «ұқсайды» немесе «шамасы» деген мағынаны білдіріп тұрғаны жөнінде

пікір айтты. Бұл әдісті жоққа шығара отырып, лорд Николлс бұған іс жүзінде

түсіндірме беру мүмкін емес, өйткені ол «Парламент алдын ала болжай алмай-

тын нәтижелерге алып келеді» деп мәлімдеді.

Мұның себебін былай түсіндіруге

болады. Егер 12(3) бөлімнің Echo түсіндірмесі қолданылса, онда бұл талап сот

талқылауында табысты бола алмайтынын, ол жарияланғаннан кейін қорғала ал-

майтын құпия мәліметке қатысты өте маңызды болар еді деп шешкен кезеңде

мәліметті жарияламау үшін соттардың тыйым салу бұйрығын шығара алмайты-

нын білдіреді. Лорд Николлс сот өзінің құзыретін білдіруі тиіс деген тағы бір

жағдай бар, ол – жариялаудың салдары «белгілі бір адамның денесіне зақым

келтіру қаупі сияқты» аса ауыр болуы.

Іс жүзіндегі осындай нәрселердің нә-

тижесі лорд Николлстің 12(3) баптағы «сияқты» деген сөзді «барлық жағдайда

болмаса да, көбіне ұқсас» дегенді білдірмейді деп тұжырымдауына алып келді.

Ол былай деді: «Уақытша тыйым салу қаулыларын шығару туралы барлық өті-

німдерді реттейтін бірыңғай қатаң стандарт бола алмайды.

Тиісінше, 12(3) бөлімі, егер талапкердің сот ісінде жеңіп шығу мүмкіндігі мұн-

дай шешімді негіздеуге жеткілікті әрі қолайлы екеніне қанағаттанбаса, сот уақыт-

ша шектеу тыйымын сала алмайды дегенді көрсетеді».

Сонда, [15].

Сонда.

Сонда, [16].

Cream Holdings [2005] AC 253, [18].

Сонда, [20].

Сонда, [22].

559

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

Осы жерде табысқа жетудің қандай ықтималдығы «жеткілікті түрде қолайлы»

деген сұрақ туындайды. Лорд Николлс бұл сұраққа былай деп жауап берді:

«Бұл жалпы тәсіл талапкер сотты қанағаттандырмаған және соттар уақытша

тыйым салу туралы қаулыны өте баяу шығарған жағдайларда («мүмкін емес»)

сот талқылауында табысқа жетуіне мүмкіндік береді. Жалпы алғанда, 10-бап пен

конвенциядағы басқа да құқықтарды мұқият ескере отырып, сот дискрециялық

құқығын қолданарда талапкердің осы критерийлерді орындай алатынына назар

аударуға тиіс. Алайда соттың осындай жалпыға ортақ көзқарастан бас тартуы

қажет болатын істерде кездеседі және ықтималдықтың төмен деңгейі алғышарт

ретінде жеткілікті болып саналады.

Бұл, мысалы, «мәліметті жариялаудың ықтимал қолайсыз салдары ерекше

маңызды болып саналатын немесе сотқа сот талқылауын немесе кез келген тиіс-

ті апелляция басталғанға дейін уақытша көмек беру туралы өтінімті тыңдауға

және тиісті түрде қарауға мүмкіндік беретін қысқамерзімді сот тыйымы қажет

болған кездегі» жағдайларды қамтиды.

Лордтар осы негізде апелляцияны қа-

нағаттандырып, сот тыйымының күшін жойды.

1.2. ЗИЯННЫҢ ОРЫНДЫЛЫҒЫ

Маңызды мәселенің шешімін тапқаннан кейін тағы бір мәселені – зиянның

орындылығын қарастырамыз. American Cyanamid ісінде қолайлылықтың теңге-

рімін анықтауда сот тыйымы шығарылған немесе одан бас тартқан жағдайда

кез келген тараптарға келтірілген зиянның орнын толтыру парапарлығы «бас-

қару принципі»

ретінде саналатыны көрсетілген. National Commercial Bank

v. Olint Corp ісінде

лорд Хоффман бұл туралы былай деген: «Бұл келтірілген

зиян талапкер үшін құқықтық қорғаудың парапар құралы болып саналса, онда

сот тыйымын салу арқылы жауапкердің іс-әрекет бостандығына араласу үшін

ешқандай негіз жоқ дегенді білдіреді. Егер сот тыйымын қолдануға негіз болса

және талапкерге жауапкердің сот талқылауы кезіндегі әрекетінен нұқсан келетін

болса, өзара зиянды өтеу келісімі жауапкерге құқықтық қорғаудың парапар құ-

ралын қамтамасыз етеді, егер оның іс-әрекет еркіндігі шектелмейтіні анықталса,

онда әдетте сот тыйымы салынуға тиіс».

Бұл «сот бір тарапқа немесе екінші бір тарапқа орны толмас күрделі зиян кел-

тірмеудің қандай да бір амалын қарастыруы керек» деген басты принципті білді-

реді.

Зиян қаржылай мүддеде болмаған жағдайда, мәселен, жеке бас құпиясы

немесе жеке репутация не гудвилдің жоғалуы сияқты істерде, талапкерге келті-

рілген шығынды өтеу тым қиын болар еді. Нәтижесінде патенттік істерде уақытша

тыйымдар қаржылық емес мүдделер жиі болатын құпиялық немесе авторлық

құқықтар туралы істерге қарағанда аз болуы мүмкін.

Сонымен қатар талапкер

Сонда.

Сонда, [22].

American Cyanamid v. Ethicon [1975] AC 396, 408.

[2009] UKPC 16, [16].

Сонда, [17].

Catnic v. Stressline [1976] FSR 157.

560

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

роялтиді лицензиялауды әдетке айналдырса, онда келтірілген зиян тиісті өтемақы

ретінде қаралуы ықтимал.

Зиянның орынды емес екенін бағалау кезінде ескерілуге тиіс белгілі бір фак-

торлар бар. Сот тыйымы тараптар жұмыскерлерінің жұмыссыз қалуына немесе

тарап бизнесінің тоқтап қалуына алып келуі,

сондай-ақ бизнесінде (егер сот

тыйымына дейінгі кезеңдегі бағасын қалпына келтіре алмаса) бағаның өзгеруіне

алып келуі ықтимал.

Жалпы, жауапкердің бизнесі неғұрлым шағын болса, сот тыйымы да соғұр-

лым уақытша болады.

Кейбір істерде сот ауқатты талапкердің әлсіз жауапкерге

үстемдік жасап, табыс табуына жол бермеу үшін, жауапкер міндеттемесін орын-

дай алмаса да, құқықбұзушылық деп айып таққан ісін жалғастыра беруге рұқсат

беретін қаулы қабылдайды. Бұл шешімдерде соттар жауапкерден роялти түрінде

есеп айырысуды талап ету арқылы талапкердің құқықтарын қорғайды.

Сот «талапкерге үлкен залал

келгенін анықтау барысында жауапкердің жұ-

мысы тоқтап тұрған кезде қандай да бір өтемақы өндіру туралы қарсы міндетте-

месін орындау мүмкін бола ма» деген сұрақты да қарастырады.

Сот жауапкерге

қарсы міндеттемені міндетті жүктей алмайды, бірақ талапкердің келісімімен сот

тыйымын алып тастай алады.

Жауапкердің қарсы міндеттемесі орынды болса,

әдетте мәжбүрлеу амалын қолданады. Әдетте мәселе талапкердің төлем қабіле-

тінде емес, зиянның орындылығына байланысты. Қарсы міндеттеменің сенімді-

лігіне қандай да бір күмән туатын болса, сот талапкерден қамтамасыз етуді талап

етуі мүмкін. Талапкердің әрекеті, қарсы міндеттемесі орынды болса, аралық құ-

қық құралын қолданады (бұл әдетте саудаға жұмсалған ақша мөлшерін анықтау-

ға мүмкіндік береді).

Бұдан бөлек, сот талқылауына даярлық кезінде жауапкер

бизнесін заң аясында жалғастыра беруіне болады (мысалы, контрафактілі емес

заттарды сату немесе тауарларды әртүрлі тауар белгісімен сату), алайда бизнеске

келтірілген залал орнына қайтарылмайды. Алайда жауапкер үшін уақыттың мәні

зор, мысалы, жауапкердің қызметі қысқамерзімді немесе маусымдық сипатта

болса,

үшінші тұлға бәсекелестікке араласса

немесе жауапкердің бүкіл бизне-

сі құқықбұзушылық болып шықса, маңызды саналады.

Жауапкер құқық бұзған

тауарды нарыққа шығарса, қарсы міндеттеме беруі орынсыз болып көрінуі мүм-

кін. Өйткені нарыққа шығарылып, сатылып кеткеннен (әдетте таралып) кейінгі

шығынды есептеу өте қиын.

Smith & Nephew v. 3M United Kingdom [1983] RPC 92, 102; cf. Games Workshop v. Transworld

Publishers [1993] FSR 704, 714.

Articial Solutions Germany GmbH v. Creative Virtual Ltd [2007] EWHC 3185 (Ch), [51].

Chiron Corp. v. Organon Teknika Ltd [1992] FSR 512, 514; Warner Lambert v. Teva [2011] EWHC 1691

(Pat), [14], [15].

Quantel v. Shima Seiki Europe [1990] RPC 436.

Mirage v. Counter-feat [1991] FSR 145, 154.

Және жауапкер емес.

Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасының 9(7) бабы тыйым орындалған

жағдайда өтемақыны талап етеді.

Homann-La Roche & Co. A G v. Secretary of State for Trade and Industry [1975] AC 295.

Mothercare v. Robson Books [1979] FSR 466, 475; cf. Polaroid v. Eastman Kodak [1977] FSR 25, 35.

Aljose Fashions v. Alfred Young & Co. [1978] FSR 364; cf. Monet of London v. Sybil Richards [1978]

FSR 368.

Silicon Graphics v. Indigo Graphic Systems [1994] FSR 403, 418.

Mirage v. Counter-feat [1991] FSR 145, 153.

Quantel v. Shima Seiki Europe [1990] RPC 436.

561

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

1.3. ҚОЛАЙЛЫЛЫҚ ТЕҢГЕРІМІ

Сот аралық мәжбүрлеу амалын саларда қолайлылық теңгерімін қарастыра-

ды.

Бұл сөз кішкене түсініксіздеу; бұл мәжбүрлеу амалын қолданған кезде екі

тараптың әділетсіздіктен жапа шегуіне жол бермеу үшін қажет. Зиянның орынды

болмауы – осы қолайлылық теңгерімінің бір бөлімі. Алайда зиян екі жаққа да

сәйкес емес болса, жиі кездесетін, соңында қолға алынатын бір әдіс бар: ол –

әрекеттердің қайсы әсері тараптарға аз жапа шектіретінін көрсету әдісі.

Ескерілуге тиіс факторлар көп, ұзақ және әртүрлі. Олар түзетілуі мүмкін емес

нарыққа әсер етуді

немесе интеллектуалдық меншік құқығының мерзімінің

аяқталуы сияқты мәселені қамтиды.

Керісінше, уақытша сот тыйымын қолда-

нуды кешіктіру, әсіресе сол кешіктіргенінің салдарынан жауапкерге зиян келсе,

уақытша сот тыйымының шығарылуына қарсы куә болуы ықтимал.

Сол сияқты,

сот талқылауын жедел өткізу де уақытша сот тыйымына балама болуы мүмкін.

Жауапкер саналы түрде заңды бұзуға тәуекел еткен жағдайда, онда бұл қолай-

лылық теңгерімінің пайдасына ықпал етуі ықтимал.

Тағы бір мысал: сот тыйы-

мын қолдану қоғамға аса қажет дәрі-дәрмекті алуға кедергі келтіретін болса,

онда сот тыйымды қолданбауы мүмкін.

Лорд Диплок факторлар тең болған кезде, олардың статус-квосын сақтау ке-

рек деген ұсыныс білдірген. Кейінгі істерден көретінімздей, статус-кво деп тұ-

рақты сот тыйымын қолдану туралы өтінімдегі «жарыссөз мәлімдемесін» жа-

самай тұрған кездегі кезеңге қатысты уақытты айтамыз.

Сондықтан жауапкер

бұған дейін жасамаған әрекет жасаса, сот тыйымы оның әрекетіне шектеу ғана

қоя алады;

сот тыйымы жауапкердің бастап қойған әрекетін жалғастыруын

тоқтатса, онда үлкен қолайсыздық туындайды. Соттар статус-квоның тактикалық

мақсатта пайдаланылмауын мұқият қадағалайды. Әсіресе жауапкердің статус-

квоға өзгерту жасауына, мысалы, жоғары тәуекел стратегиясына жүгінуін мұқият

қадағалады.

1.3.1. Істің мәні

Уақытша сот тыйымын салу туралы шешім қабылдау кезінде сот ескеретін

даулы фактор тараптар істерінің салыстырмалы күші немесе мәні болып сана-

лады. Әдетте American Cyanamid доктринасына сәйкес, сот әр тараптың ісінің

мәнін соңғы жағдайда ғана қарастыруы керек. Сот осы әдісті тікелей қолдана

Бұл сөз тіркесі орынсыз, сол себепті кейде «әділетсіздік теңгерімі» немесе «теріс ұғым» сияқты

балама сөз тіркестерін қолданады.

Chiron Corp. v. Organon Teknika Ltd [1992] FSR 512, 514; Warner Lambert v. Teva [2011] EWHC 1691

(Pat), [14]–[15].

Warner Lambert v. Teva [2011] EWHC 1691 (Pat), [12].

Monsanto v. Stauer Chemical Co. (NZ) [1984] FSR 559, 572; see also Silicon Graphics v. Indigo

Graphic Systems [1994] FSR 403.

Cephalon v. Orchid Europe [2010] EWHC 2945 (Pat), [73]–[74].

News Group v. Rocket [1981] FSR 89, 107; Elanco Products v. Mandops (Agrochemical Specialists)

[1979] FSR 46; SmithKline Beecham plc v. Apotex Europe [2003] FSR (31) 544, [40].

Roussel-Uclaf [1977] FSR 125, 131–2.

Garden Cottage Foods v. Milk Marketing Board [1983] 2 All ER 770, 774. Бірақ әрдайым емес:

Dunhill v. Sunoptic [1979] FSR 337, 376 (мерзімі әр істе әртүрлі болуы мүмкін).

Elanco Products [1979] FSR 46.

Jian Tools for Sales Inc. v. Roderick Manhattan Group Ltd [1995] FSR 924, 943.

562

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

отырып, қай тараптың ісін дәлелді деп танитынын жариялаудан жиі бас тартады,

өйткені ондай мәлімдеме істің шешіміне кері әсер етуі мүмкін деген қауіп бар.

American Cyanamid тараптардың істері қорытынды кезеңге дейін қаралмау-

ға тиіс деп болжаса да, кейбір жағдайларда соттар зиянның орындылығы мен

қолайлылық теңгерімі сияқты факторларды қарау кезінде талапкердің ісі, мәні

маңызды болды.

Бұл судьялар American Cyanamid ісін

бақыламағандықтан,

алаңдаушылық сезімінің туындағанын байқатты. Series 5 Software ісінде судья

Ладди бұл трендті сынға алып, «American Cyanamid ісінде келтірілген ұсыныс-

тарға сілтеме жасай отырып, аралық сот тыйымын салуға соттың дискрециялық

құқығын жүзеге асыруды қанағаттанарлық деп санамайды, ал іс жүзінде басқа

критерийлер қолданылатынын» мәлімдеген.

Судья Ладди Series 5 Software ісін-

де «American Cyanamid қалай істі шешетінін тағы бір тексеріп көруге» мүмкіндік

алды.

Оның басты міндеті лорд Диплоктың шешімінің сотқа істің заңдық және

нақты мән-жайларын қарауға қандай дәрежеде кедергі келтіретіні туралы мәсе-

лені қарастыру еді. Судья Ладди лорд Диплоктың «талапкер құқық қорғау ама-

лына ие болу үшін алдымен prima-facie ісінің болғанына соттың көзін жеткізуге

тиіс» деген шешіміне сүйене отырып, оның үлкен өзгеріс жасамауы керек екенін

айтты.

Судья Ладди лорд Диплоктың сот талапкердің ісінің артық тұстарын қа-

растырмау керек дегені жай ғана «міндетті бастапқы кедергілерді» меңзейді деп

мәлімдеді. Шынында да, лорд Диплоктың маңызды деп атаған факторларына

жасалған жіті талдаудың нәтижесі тіпті оның істің артық тұстарын қарастыраты-

нын көрсеткен.

Сондықтан судья Ладди қолайлылықтың теңгерімін қарастыру-

да істі жеңіп шығудың мүмкіндігі әлі де маңызды фактор деп санайды. Алайда ол

лорд Диплоктың шағын сот отырыстарын өткізуден қашу үшін талап қою арызы-

ның негізін тексеру қажет деген пікірімен келіскен.

Судья Ладдидің тұжырымы екіұшты сипатта болды. Barnsley Brewery Company

v. RBNB ісінде

судья Роберт Уолкер «Series 5 кейде таңғаларлықтай, тіпті ере-

тикалық болып көрінсе де, American Cyanamid-те қамтылған тарихи оқиға мен

құнды естеліктерді қамтитынын» мәлімдеді. Дегенмен басқа судьялар Series

5-ті елемей, керісінше, American Cyanamid принциптері мен осы принциптегі

ережеден тыс жағдайларды қолдануға бейім.

Апелляция соты Guardian Media

Groups v. Associated Newspapers ісінде

American Cyanamid принциптері қолайлы

екенін айтқан:

Sodastream v. Thorn Cascade [1982] RPC 459, 467.

Dunhill v. Sunoptic [1979] FSR 337, 374; County Sound [1991] FSR 367, 372.

C. Gray, ‘Interlocutory Injunctions American Cyanamid’ (1981) 40 CLJ 307, 338–9 ісінде ішкі мәнін

емес, сыртқы айырмашылықтарын меңзейді.

Series 5 Software v. Clarke [1996] 1 All ER 853, [1996] FSR 273, 277.

Сонда, (талдау асығыс жасалды).

Homann-La Roche & Co. v. Secretary of State for Trade and Industry [1975] AC 295, 360.

Мысалы, лорд Диплок «егер өтелген зиян талапкерді қанағаттандырса, сот тыйымы салынбай-

ды, бірақ зиян өндірілмесе, «талапкердің талабы» күшінде қалады» деп мәлімдеді. Сонда, 408, судья

Ладди көрсеткендей, Series 5 Software v. Clarke [1996] 1 All ER 853, [1996] FSR 273, 284.

[1997] FSR 462, 472 (Соттың тыйым салудан бас тартуы талапкердің талабы даулы болмаса да,

айтарлықтай дәрежеде жосықсыз бәсекеге қатысты болғанымен түсіндірілді).

EMAP National Publications v. Security Publications [1997] FSR 891; Dyno-Rod v. Reeve [1999] FSR

149, 151–2, 158–9.

(20 қаңтар 2000 ж.) (EWCA Civ, тіркелмеген).

563

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

«...соттың уақытша сот тыйымын қолдану туралы өтінімді қараған кезінде сот

талқылауының нәтижесіне әсер ететін кез келген пікірді нақты пайымдап, тара-

зылауына (аффидевит дәлелдемелерді қарауға шағын сот отырыстарын өткізбей-

ақ) кедергі келтіруге болмайды. Бұл әсіресе уақытша көмекті ұсыну немесе ұстап

қалу соңғы коммерциялық нәтижеге әсер етуі мүмкін жағдайларда маңызды».

Шамасы, әрбір істің күшін сот өзінің дискрециялық өкілеттіктерін жүзеге асы-

ру кезінде назарға алуға тиіс, ол маңызды фактор болып саналады деген пікір

мейлінше орынды. Бірақ істің күшін, дау дәлелдер жөнінде ғана болмай, тарап-

тардың бірінің жеңетіні анық болғанда ғана ескеру керек.

1.3.2. Пропорционалдық

Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасы соттардан сот

тыйымын пропорционалды қолдануды талап етеді.

Сондықтан сот тыйымын

қолданарда, патент иесі мен болжамды құқықбұзушының мүддесі мен құқықта-

рының

тепе-теңдігін ескеруі, әсіресе интеллектуалдық меншік құқықтарын ЕО

негізгі құқықтар хартиясының 17(2) бабы мен Еуропаның Адам құқықтары жө-

ніндегі конвенциясының 1-хаттамасының 1-бабына сәйкес ескеруі маңызды.

Сот тыйымының пропорционалдық екенін анықтау барысында ескерілуге тиіс

факторлардың бірі – сол сот тыйымын орындаудың (әкелетін пайдасымен салыс-

тырғандағы) құны.

Дегенмен Warner Lambert v. Sandoz ісінде

судья Арнольд

«соттың басты міндеті – екі тарапқа да орны толмас зиян келуінің алдын алу үшін

мүмкіндігінше шара қолдану екенін» мәлімдеген. Басқаша айтқанда, пропор-

ционалдықты бағалау көбіне қолайлылықтың теңгерімінің бір бөлігі саналады.

2. ИМПОРТТЫ ТОҚТАТУ

Көптеген жағдайларда заңсыз өнімдер басқа юрисдикциядан шығады.

Мұндай кезде талапкер құқықбұзушылықты шығу себебімен бірге жоюға, со-

нымен қатар балама ретінде импорт бекетінде контрафактілік тауарларды не-

месе материалдарды ұстауға тырысуы ықтимал. Біріккен Корольдікте импорттау

бекетіне интеллектуалдық меншік құқығын бұзатын тауарды кіргізбеудің заң

жүзіндегі екі механизмі бар.

Ең үлкен механизмі – 2013 жылғы «Шекаралық

шаралар регламентінде» көрсетілген бүкілеуропалық процедура.

2016 жылы

Intelsec Systems v. Grech-Cini [1999] 4 All ER 11, 26.

L’Oréal SA v. eBay International AG (C-324/09) [2011] RPC 27, [139]–[144]; see also Tommy Hilger

Licensing LLC v. Delta Center, C-494/15. EU:C:2016:528.

Бұл мыналарды қамтиды: Негізгі құқықтар хартиясының 16-бабы (бизнеспен айналысу еркін-

дігі), 7-бабы (жеке хабарлама), 8-бабы (жеке бас құпиясы).

Golden Eye (International) Ltd and anor v. Telefonica UK Ltd [2012] RPC 28, [116]–[147]; Rugby

Football Union v. Consolidated Information Services Ltd [2012] 1 WLR 3333, [44]–[45] ісінде Жоғарғы сот

мақұлдаған.

Twentieth Century Fox Film Corporation and ors v. British Telecommunications Plc [2011] EWHC

2714 (Ch), [32].

[2016] EWHC 3317 (Pat), [75].

TRIPS, Arts 51 and 52, require such measures.

Интеллектуалдық меншік құқықтарының сақталуын кедендік қамтамасыз ету және Кеңестің

(ЕО) № 1383/2003 [2013] OJ L181/15 қаулысының күшін жою туралы 2013 жылғы 12 маусымдағы

№ 608/2013 қаулысы (ЕО).

564

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

жалпы құны 672,899,102 еуроны құрайтын 77,705 астам тауар тәркіленсе, оның

құны бойынша көп бөлігін (72,2%) Қытайдан әкелінген тауарлар құраған. Жиі

тәркіленетін тауарлардың ішінде темекі 24%, ойыншықтар 16% және азық-түлік

өнімдері 12% болған.

Қазіргі уақытта шектеулі түрдегі басқа процедураларды

таңдау ішкі заңнамадан туындайды.

2.1. ЕУРОПАЛЫҚ ПРОЦЕДУРА

Еуропа регламенттері

кеден қызметкерлерінің Еуропа одағының аумағы-

на жолаушылардың қол сөмкесінен бөлек,

интеллектуалдық меншік құқығын

сақтамай жеткізілген тауарларды анықтауы мен ЕО-ға кіргізбеуін реттейтін ме-

ханизмдерді қалыптастырған.

Шекаралық шаралар регламенті тауар белгілері,

дизайн, авторлық құқықтар мен осы салаларға қатысты басқа да құқықтарды,

тауардың шыққан аймағының атауын, патент және өсімдіктер селекционерле-

рінің құқықтарын, қосымша қорғау құқықтарын, сондай-ақ пайдалы модельдер

мен тауар атауларын реттейтін мемлекеттік заңнамаларды бұзатын тауарлардың

«интеллектуалдық меншік құқығын» 2(1) бапқа сәйкес реттейді.

Бұл регламент

параллель импорттар мен қосымша импортқа қолданылмайды.

Шекаралық шаралар регламентінде тауарлардың импортталып жатқаны ту-

ралы хабарлама алып тұратын интеллектуалдық меншік құқығының белсенді

иесі үшін «Кедендік процедураларға өтінім» беруіне ережелер қарастырылған.

Яғни интеллектуалдық меншіктің құқық иесі ЕО-ға мүше-мемлекеттердің әр-

қайсысының кеден қызметінен (Корольдік салық-кеден қызметі (HMRC)) құқық

бұзған тауарды өткізбеуге өтінім бере алады.

Осы орайда, құқық иесі тауарды

«бірден» анықтайтындай нақты сипаттауы мен дәлелін ұсынуға тиіс.

Өтінім бе-

руші, егер тауар өзінің құқығын бұзбаған болса, тауар иесінің алдында жауап-

кершілігі бар екенін білуге міндетті.

Кеден қызметі өтінімді дәл уақытында

қабылдап, ақпараттың жеткілікті екенін анықтап, тиісті ведомствоға жолдауы

керек.

Кеден бекеті құқық бұзып отырған тауарды айқындаса (ішкі шешіммен),

European Commission, Report of EU Customs Enforcement of Intellectual Property Rights: Results

at the EU Border 2016 (2017).

TMA 1994, s. 89; Trade Marks (Кеден) Regulations 1994 (SI 1994/2625); CDPA 1988, s. 111.

Қараңыз: O. Vrins and M. Schneider (eds), Enforcement of Intellectual Property Rights through

Border Measures: Law and Practice in the EU (2-басылым, 2012 ж.).

BMR, Art. 1(4) (Саяхатшының жеке қол сөмкесіндегі коммерциялық емес сипаттағы тауарлар).

Еуропалық одақтан тыс жерден жеке мекенжайға жіберілген тауарлар ЕО аясында құқықбұзушы-

лыққа жол берсе, тәркіленеді: Blomqvist v. Rolex SA, Case C-98/13, EU:C:2014:55 (Еуропа соты, Екінші

палата).

Егер бұл тауарлар Еуропалық одаққа бағытталуға тиіс деген дәлел болмаса, «транзит» тауарлар

осы регламенттің аясына жатпайды: Koninklijke Philips Electronics NV v. Lucheng Meijing Ind. Co., Joined

Cases C-446/09 and C-495/09 [2012] ETMR (13) 248 (Еупопа соты, Бірінші палата). ЕО тауар белгісіне

жататын эксклюзивті құқықтар әртүрлі (қараңыз: ЕО тауар белгісі регламенті 9(4) бап).

BMR, Art. 2. Қараңыз: «Интеллектуалдық меншік құқығы» туралы талқылау.

BMR, Art. 1(5).

BMR, Art. 5.

BMR, Art. 6(3). Өтінім беруге құқығы бар тұлғалар 3-бапта көрсетілген және авторлық құқық

иелерін ғана емес, сонымен бірге ұжымдық құқықтарды басқару ұйымдарын және «кәсіби қорғаныс

органдарын» қамтиды.

BMR, Art. 6(3)(n), (o).

BMR, Arts 7–14.

565

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

шекарадан өткізбейді немесе тәркілейді.

Содан кейін оның ведомствосы құқық

иесін және «декларантты немесе тауар иесін» хабардар етеді. Құқық иелеріне

интеллектуалдық меншік құқығын бұзу фактісін анықтауда оларға көмек көрсе-

ту үшін қажетті ақпарат беріледі, оның ішінде тауарды қарау және талдау үшін

үлгілерді алу мүмкіндігі бар.

Тіпті алдын ала ешбір хабар болмаса да, тиісті кеден қызметі тауардың заң-

ға сай екенін тексеруге толық құқылы. Шекаралық шаралар регламенті мұндай

кезде кеден қызметіне тауарды шекарадан өткізбей тоқтата тұруға құқық бере-

ді.

Кеден қызметкерлері Интеллектуалдық меншіктің құқық иесімен байланыс-

қа шығады, ал құқық иесі кеден қызметіне стандартты өтінімді төрт жұмыс күні

ішінде жазуға тиіс болады. Кеден бекеті тауарды белгісіз мерзімге ұстап тұра

алмайды. Тиісінше, оқиғалардың үш ықтимал даму жолы болуы мүмкін.

Біріншіден, интеллектуалдық меншіктің құқық иесі одан әрі ешқандай іс-

әрекеттер жасай алмайды. Олай болған жағдайда, он күннен кейін тауарларды

босатуы керек.

Екіншіден, интеллектуалдық меншіктің құқық иесі (немесе басқа тиісті үшінші

тарап) тиісті ұлттық сотта (ұлттық ережелерге байланысты сот немесе әкімшілік

орган болуы мүмкін) құқықбұзушылық туралы талап қоя алады.

Осындай жағ-

дай болып, құқық иесі сотқа жүгінсе, кеден қызметі соттың шешімі шыққанға

дейін тауарды тоқтата тұра алады.

100

Дегенмен кейде олай болмауы мүмкін, яғни

тауардың иесі тауарын кепілдіктің негізінде босатып алуы да ықтимал.

101

Бір айта

кететіні, тауарды кепілдікпен босатуға дизайн, патент, өсімдіктер селекционер-

лерінің құқығы, пайдалы модель, топография құқығы бұзылса ғана жол беріледі

(авторлық құқық, тауар белгілері немесе географиялық атаулар құқығы бұзыл-

ған жағдайларда емес). Егер сот отырысында істі мәні бойынша қарау барысын-

да құқықбұзушылық анықталса, орган тауарды жоюға және мүдделі тұлғаның

осы тауардан экономикалық табыс табуына тыйым салу үшін кез келген амалды

қабылдауға құқылы.

102

Әдетте құқық бұзған тауардан тауар белгісін алып тастау

жеткілікті шара болып саналмайды.

103

Үшіншіден, тауарлар тәркіленіп, жойылуы мүмкін. Мұнда екі процедура бар:

біріншісі – жалпы; екіншісі шағын қаптамаларға қатысты. Біріншісінде тараптар

тауарды сотқа жүгінбей-ақ, жоюға келісуі мүмкін.

104

Дегенмен кеден органдары

бұл процедураны төмендегі үш шартты сақтаған кезде ғана қолданады:

105

BMR, Art. 17(1). Оны анықтай алмаса, өкілетті орган құқық иеленушінің алдында жауапты

болмайды: BMR, Art. 27.

BMR, Arts 17(3), (4), 18(5), 19.

BMR, Arts 18, 5(3).

BMR, Art. 23.

Sintex Trading OÜ v. Maksu ja Tolliamet, Case C-583/12, EU:C:2014:244 (ECJ, Second Chamber),

[44] (Кеден органдары іс бойынша іс жүргізуге өздері бастамашы бола алады), [49] (Іс жүргізу кеден

қызметкерлерінің қарауында болуы мүмкін).

100

BMR, Art. 23.

101

BMR, Art. 23.

102

BMR, Art. 17.

103

BMR, Art. 17.

104

BMR, Art. 23.

105

2014 жылдың 1 қаңтарына дейін бұл процедура ЕО мүше-мемлекеттер үшін міндетті болмады.

Қазір бұл міндетті.

566

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

(i) құқық иесі он жұмыс күні ішінде органды тауардың интеллектуалдық мен-

шік құқығын бұзғаны туралы хабардар етуге міндетті;

(іі) құзыретті органдарда «декларанттың немесе тауар иесінің» жазбаша келі-

сімі немесе олардың өзара келісімі болуы керек;

106

(ііі) құқық иесі өз келісімін беруге тиіс.

Тауар жойылғанға дейін, білім беру мақсатында үлгілер алынуы мүмкін.

107

Екіншісі – контрафактілі немесе «шағын жүк» деп танылған шағын көлемдегі

(яғни екі килограмнан аспайтын және ең көбі үш заттан тұратын) тауарды жою

процедурасы.

108

Мұндай кезде кеден қызметі тауарды жіберушіге немесе иесіне

тауарды жоятыны туралы хабарлама жолдауы мүмкін.

109

Бұл хабарламаға «тауар-

ды жіберуші немесе құқық иеленуші» он күннің ішінде жауап береді және олар

келісім беруі, наразылық білдіруі мүмкін, ал кейбір істерде «келіскен» деп сана-

лады.

110

Келісім немесе болжамды келісім болған кезде тауар жойылуы мүмкін.

111

2.2. ІШКІ ПРОЦЕДУРАЛАР

Мемлекеттердің ішкі процедурасы Еуропалық регламентпен қатар қолда-

нылып жүргенімен, Еуропалық регламентте аталған тауарлар мен Еуропалық

Экономикалық Аймақтағы (ЕЭА) еркін айналымда жүрген тауарларға қолда-

нылмайды. Авторлық құқық пен тауар белгісі иелері осы процедураның аясын-

да контрафактілі тауарлар, материалдар немесе импортталатын тауар туралы

хабарламалар мен олардың алдын алуды сұраған өтінімді Корольдік салық-

кеден қызметіне бере алады.

112

Осылайша, оның осы саладағы ықпалы парал-

лель импортпен және артық шығындармен шектеледі. Уәкілдер туындауы мүм-

кін кез келген жауапкершілік пен шығындарға қатысты залалды өтеуді және

қамтамасыз етуді талап ете алады.

113

Хабарлама күшіне енгеннен кейін тауарды

импорттауға тыйым салынады. Корольдік салық-кеден қызметі осындай тауарды

анықтаса (оларды импорттайтын адамның жеке және тұрмыстық пайдалануы-

нан басқа), ол тауарды тәркілейді және тауардың иесіне хабарлайды.

114

Тауар

иесінің ол тауарды тәркілеуге болмайтынын айтып, дәлелдеуіне бір ай уақыты

бар. Мұндай хабарлама жіберілген жағдайда уәкілдер тауарды «соттау» үшін іс

106

BMR, Art. 23(1)(c). Декларант – өз атынан кедендік декларацияны жасаған тұлға немесе оның

атынан кедендік декларация жасалатын тұлға. Иеленуші – «тауарға билік етуге немесе физикалық

бақылауға ұқсас құқығы бар» меншік иесі немесе тұлға: BMR, Art. 2(14).

107

BMR, Art. 23(2).

108

BMR, Art. 26(6). «Қарақшылық» немесе контрафактілі тауардың анықтамасын қараңыз: 2(5)

және 2(6) баптар. Бұл авторлық және сыбайлас құқықбұзушылықтардың, сондай-ақ дизайн, тауар

белгілері мен географиялық атаулардың кейбір құқықбұзушылықтарына қатысты.

109

BMR, Art. 26(1).

110

BMR, Art. 26(6).

111

BMR, Art. 26(7). Басқа жағдайда құқық иесіне хабарлайды, егер ол ешқандай әрекет жасамаса,

тауар шығарылады.

112

CDPA 1988, s. 111; Copyright (Кеден) Regulations 1989 (SI 1989/1178), amended by Copyright

(Қарақшылық тауарларға қатысты ЕО шаралары және тауарлар импортына шектеулерді жою)

Regulations 1995 (SI 1995/1445); TMA 1994, ss 89, 112; Trade Marks (Кеден) Regulations 1994 (SI

1994/2625). Қараңыз: HMRC, Notice 34: Intellectual Property Rights (қаңтар 2014 ж.).

113

CDPA 1988, s. 112.

114

Customs and Excise Management Act 1979, Sch. 3, para. 1(2).

567

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

қозғауға міндетті (магистраттық сотта немесе Үлкен сотта).

115

Ал уәкілдің дәлелі

жеткілікті болса, тауар жойылады.

116

3. ҚОРЫТЫНДЫ СОТ ТЫЙЫМЫ

Қорытынды немесе мерзімсіз сот тыйымы әдетте интеллектуалдық меншік

құқығының иелеріне беріледі, олар сотта құқықтарын жауапкер бұзғанын дә-

лелдейді.

117

Қорытынды сот тыйымы жауапкерге бұдан былай белгілі бір қыз-

метпен айналыспауға бұйрық береді. Қаржылық құқықты қамтамасыз ету шара-

лары өткен әрекетке қатысты қолданылса, қорытынды сот тыйымы болашақтағы

әрекеттерге қатысты болады. Сот тыйымы әділетті болуы үшін дискрециялық

құқық құралы болуы керек.

118

Демек, қорытынды сот тыйымы автоматты түр-

де қолданылмайды. Сот тыйымын салу құқығы интеллектуалдық меншік құқы-

ғының аясынан мүлдем тыс тақырып болса да, біз мұнда нақты төрт мәселені

қарастырамыз.

3.1. ЖАЛПЫ ТӘСІЛ

Сот тыйымы болашақтағы құқықбұзушылықтың алдын алуға арналған.

Тиісінше, сот, егер сот тыйымы салынбаса, жауапкер заңды бұзуды жалғастыра

береді деп ұйғаруға тиіс. Іс жүзінде, тұлғаның интеллектуалдық меншік құқығын

бұзғаны анықталса, ол тұлға осы әрекетті тағы жалғастырады дегенді білдіреді;

119

тек мұндай құқықбұзушылықты көп жыл бұрын жасаған болса ғана жалғастыр-

мауы мүмкін.

120

Ертеректегі Shelfer v. City of London ісінде сот тыйымының күшін

жойып, зиянды өтеген жағдай да болған.

121

Мұндай жағдайлардың қатарына

құқықбұзушылықтың өрескел түрде болуы, қаржылай құны бағаланып, өтелуі

мүмкін болуы; сот тыйымы жауапкер үшін тым қатал болуы;

122

талапкердің мүд-

десі ақшалай ғана болуы; талапкердің талабы қарама-қайшы болуы; құқықбұ-

зушылық әрекетінің орын алғанына ұзақ уақыт өтуі сияқты және бұдан былай

одан қауіп туындамайтын жағдайлар жатады.

123

Сонымен қатар жауапкерге

115

Customs and Excise Management Act 1979, Sch. 3, para. 8.

116

CDPA 1988, s. 111(4); TMA 1994, s. 89(2).

117

Chiron v. Organon (№ 10) [1995] FSR 325. Мұндай істе бұған дейін сот тыйымы қолданылмайтын,

бірақ Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасының 12-бабына өзгерту енгізу ту-

ралы (неміс тіліндегі түпнұсқасы негізінде) ұсыныс жасалды. Қараңыз: P. Blok, ‘A Harmonized Approach

to Prohibitory Injunctions: Reconsidering Article 12 of the Enforcement Directive’ (2016) 11 JIPLP 56.

118

Бұл Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасының 25-бабымен расталады.

119

Losh v. Hague (1838) 1 WPC 200, 200–1.

120

Proctor v. Bayley & Sons (1889) 6 RPC 538, 541.

121

Shelfer v. City of London [1895] 1 Ch 287.

122

Sterwin v. Brocades [1979] RPC 481; Navitaire Inc v. EasyJet Airline Co Ltd (№ 2) [2006] RPC (4) 213,

[104] (яғни Navitaire өрескел сәйкессіздік емес) (Лорд-судья Virgin Atlantic Airways Ltd v. Premium

Aircraft Interiors Group [2009] EWCA Civ 1513, [2010] FSR 396 ісінде бекітті, [23]–[25] Интеллектуалдық

меншік құқығын жүзеге асыру директивасына сай, Navitaire-ні дұрыс тәсіл ретінде бекіту туралы).

123

Raleigh v. Miller (1949) 66 RPC 23; Frayling Furniture v. Premier Upholstery (1999 жылғы 5 қарашада

жарияланбаған) (Құқықбұзушылық бес жыл бұрын орын алса, алайда ол жайында білмесе және

кейін қайталанса, онда сот тыйымын салуға болмайды). Banks v. EMI Songs Ltd (№ 2) [1996] EMLR 452

ісіндегі сот тыйымын қолдану туралы өтінішті қанағаттандырмағаны туралы шешімді қарау керек.

568

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

құқық беретін лицензиялар болған жағдайда сот тарапынан тыйым салынбай-

ды.

124

Сот тыйым салуы тек қана белгілі бір өнімді кеңінен пайдалануға немесе

таратуға (мысалы, АИТВ-ға (ВИЧ) арналған дәрі сияқты) қоғамдық қызығушылық

бар болғандықтан

125

немесе контрафактілі материалдар жауапкер өнімдерінің аз

ғана бөлігін құрайтындықтан қабылданбайды.

126

Апелляция соты интеллектуалдық меншік істеріндегі сот тыйымы басқа іс-

тердегі сот тыйымының принциптерімен бірдей екенін мәлімдесе де,

127

ең дұ-

рысы, конвенциядағы принциптерді Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге

асыру директивасы мен ЕО арнайы заңдарына сай қолданған жөн.

128

Әсіресе

Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасының 3(1) бабын-

да «амалдар, процедуралар мен құқықты қамтамасыз ету шаралары әділ және

теңқұқықты болуы керек және негізсіз күрделендіруге, шығынын көбейтуге әрі

мерзімін негізсіз шектеуге, кешіктіруге болмайды» деген талап бар. Оған қоса,

3(2) бабында тиімді, пропорционалды және сенімді болуы және заңды саудаға

кедергі жасамайтындай әрі қолды болудан қорғайтындай тәртіпте болуға тиіс»

екені айтылған. Конвенциядағы көзқарас істердің барлығында стандарттарға

сай келе ме, әсіресе «пропорционалдық» стандартына сай ма – оны айту қиын.

Дегенмен судья Арнольдтің HTC v. Nokia ісіндегі мәлімдемесімен келісеміз:

Интеллектуалдық меншік құқығын бұзуға қатысты істерде сот тыйымын са-

луда сүйенетін негіздер 3(2) бапта аталғанын мойындайтын уақыт жетті. Оларға

тиімді, пропорционалды және сенімді болу, заңды саудаға жасалатын кедергілер-

дің алдын алу және теріс пайдаланудан кепілдік беру жатады.

129

Судья Арнольд директивадағы интеллектуалдық меншік құқықтарына қатыс-

ты «дәстүрлі көзқарасты» қолданбауды ұсынған (бұл жосықсыз бәсеке немесе

құпия құқықтарының көп бөлігін қамтымауы мүмкін). Алайда, көріп отырғаны-

мыздай, судья Арнольд осы көзқарасты ескере отырып та, сот тыйымын салған

(оның пікірінше, шешім шығарарда директиваға сүйенудің қажеті жоқ).

3.2. СОТ ТЫЙЫМЫНЫҢ ФОРМАЛАРЫ

Әдеттегі тәжірибеде құқық бұзылған кезде, соған сәйкес сот тыйымы са-

лынады. Мысалы, сот тыйымын әдетте жауапкерге патент құқығын бұзуға жол

бермеуі, жауапкер өз тауарын талапкердің тауары ретінде көрсетпеуі, жосық-

сыз бәсекеге жол бермеуі үшін салады. Құқықтық құралдың мұндай кең болуы

124

RDA 1949, s. 11B(1)(a); PA 1977, s. 46(3)(c); CDPA 1988, ss 98(1)(a), 191K.

125

Chiron v. Organon (№ 10) [1995] FSR 325; cf. Roussel Uclaf [1977] FSR 125, 131.

126

Macmillan v. Reed [1993] FSR 455; Mawman v. Tegg (1826) 2 Russ 385, 38 ER 380. Мұнда кейбір

икемділік «келіспейтіндердің» алдын алу үшін қарастырылады, яғни өзі өнім өндірмейтін және осы-

лайша лицензиялық алым-салықтарды барынша арттыруға ұмтылатын патент иелері ретінде қарас-

тырылады. Қараңыз: M. Lemley and C. Shapiro, ‘Patent Holdup and Royalty Stacking’ (2007) 85 Texas L

Rev 1991; S. Subramanian, ‘Patent Trolls in Thickets’ [2008] EIPR 182; eBay Inc. v. MercExchange, LLC, 547

US 388 (2006).

127

Specsavers International Healthcare Ltd v. Asda Stores Ltd [2012] FSR (20) 616, [20].

128

EUTMR, Art. 126; CDR, Art. 89 (Соттың «бұл үшін нақты себеп болмаса» тыйым салуы міндетті

екенін көрсетіп ); Nokia Corp. v. Joachim Wärdell, Case C-316/05 [2006] ECR I–12,083 (ECJ, First Chamber)

(«Нақты себептерге» өте тар түсіндірме берілген).

129

HTC v. Nokia [2014] RPC (30) 865, [26].

569

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

орынды, себебі «талапкер шектеулі немесе түсініксіз бұйрықтардың салдары-

нан, тиісінше, қорғауға ие бола ала алмай қалады».

130

Жауапкерге қатысты әді-

летсіз қорғаудың белгісіз тұжырымдалған шарасы деген сынға қарамастан,

131

Апелляция соты патент ісінде сот тыйымының «дәстүрлі формасы» контексте

нақты ескерілетінін мәлімдеді. Бұл бұйрықтың тұжырымдамасы жалпылама бо-

лып көрінуі мүмкін болғанымен, 1977 жылғы Патенттер туралы заң мен талап

бұйрықтағы ұғымдарды түсінікті ететіндей контексте болады.

132

Дегенмен лорд-

судья Алдоус «құпияны бұзуды» шектейтін бұйрық әлі жеткілікті түрде нақты-

ланбағанын айтқан. Оған қоса, лорд-судья Алдоус «әр істі өзіне тән фактілер

мен дискрециялық құқықтары бойынша анықтау керек екенін» мәлімдеген.

133

Сот тыйымының дәстүрлі формасы көбіне сәйкес келетін болса да, кейбір істер-

де құқық пен адалдыққа және басқа да жағдайларға байланысты тар мағынада

қолдануды талап етеді.

3.2.1. «Трамплин» (Springboard) сот тыйымы

Соңғы бірнеше жылда соттарға тыйым салудың жаңа «әділетті және қолай-

лырақ» формасын қалыптастыру туралы өтінімдер түскен болатын.

134

Осындай

өтінімдердің бірі интеллектуалдық меншік құқығының мерзімі біткеннен кейін

де күшінде қалатын сот тыйымы туралы еді (оны «трамплин» «springboard» – се-

ріппе сот тыйымы деп те атайды). Соттың тыйым салу идеясы әрекет ету мерзімі

өткеннен кейін орынсыз болып көрінсе де, көптеген интеллектуалдық меншік

құқықтарының қолданылу мерзімін белгілеу саясатын ескере отырып, мұндай

қаулылар интеллектуалдық меншік құқықтарының бұзылуы орын алған жағдай-

ларда (интеллектуалдық меншік құқығының мерзімінің ішінде), жауапкер және

талапкер құқығының мерзімі аяқталғаннан кейін, құқықбұзушылық ісін әрі қа-

рай жалғастыруға тыйым салу үшін қажет. Корольдік адвокат, судья Фиш Dyson

Appliances v. Hoover (№2) ісінде

135

Dyson компаниясы патентінің мерзімі ақтал-

ғаннан кейін келтірген зиянын өтей алмады деген негізде Hoover компаниясына

он екі ай мерзімге сот тыйымын салған. Құпияны бұзуға қатысты істе сот ты-

йымын жазалау амалы ретінде пайдалануға болмайтынын,

136

ал Dyson компа-

ниясы патент құқығының мерзімі аяқталғаннан кейінгі сот тыйымы шын мәнін-

де жазалау құралы болғанын айтқандар да болды. Дегенмен Smith & Nephew

v. Convatec Technologies ісінде құқықтың мерзімі біткеннен кейінгі сот тыйымы

Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасына сай келетінін

және мұндай сот тыйымын қолдану орынды болатынын көрсететін бірнеше

факторды анықтаған.

137

130

Spectravest v. Aperknit [1988] FSR 161, 174; Aktiebolaget Volvo v. Heritage [2000] FSR 253, 265–6.

131

Coexip v. Stolt Comex Seaway [1999] FSR 473, 476; Microsoft v. Plato Technology [1999] FSR 834;

Beautimatic v. Mitchell Pharmaceuticals [2000] FSR 267, 284.

132

Coexip v. Stolt Comex Seaway [2001] RPC (9) 182, 188, [18] (лорд-судья Олдос).

133

Сонда.

134

Senior Courts Act 1981, s. 37.

135

[2001] RPC 544.

136

Vestergaard Frandsen v. Bestnet Europe [2010] FSR 2, [92]–[93].

137

[2014] RPC (22) 619, [130]–[131]; басқа негіздер бойынша күші жойылды [2015] RPC (32) 928.

570

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

3.2.2. Ықпалды сот тыйымдары

Соттар шетелдік аумақты қамтитын сот тыйымдары идеясына аса назар

аудармай келді («құрығы ұзын сот тыйымы»). Kirin-Amgen Inc. v. Transkaryotic

Therapies Inc. (№2) ісінде

138

жауапкердің эритропоэтин (гендік инженерияны

қолданған) өнім патентінің иесі – талапкердің құқығын бұзғаны анықталған.

Апелляция әлі берілмегеніне қарамастан, талапкер эритропоэтин (ЭПО) өндірі-

луі мүмкін «БК-дан шыққан жасушаларды» жауапкердің Біріккен Корольдіктен

тыс жерде пайдалануына тыйым салатын қаулыны енгізуге қол жеткізетіні тура-

лы шешімге түзетулер енгізуге ұмтылды. Сөйтіп, түзетулер енгізуге рұқсат беру-

ден бас тарта отырып, судья Ньюбергер «бұл қызмет осы юрисдикциядағы құ-

қықбұзушылық нәтижесінде ғана мүмкін болса да, тұлғаның шет елдегі қызметін

шектей отырып, патент құқығын бұзу туралы іс бойынша өте ерекше жағдайлар

болмаған уақытта ғана сот тыйымын сала алады» деп мәлімдеді.

139

Бұл көзқарас

1977 жылғы Патенттер туралы заңның 60-бөлімінде айқындалған статуттық құ-

қықбұзушылық шарттарына, сондай-ақ шетелде болып жатқан іс-әрекеттер ше-

телдік құқық мәселелері болып саналатынын нақты түсінуге негізделген. Басқа

жағдайда, Сессия соты Англия мен Уэльсті қамту үшін Шотландия аумағынан

тыс жерде тіркелмеген дизайн құқығының бұзылуына байланысты сот тыйымын

шығарудан бас тартты.

140

3.2.3. Бұғаттау тыйымдары

48-тарауда интеллектуалдық меншік құқығының иесі – «интермедиарларға»

қарсы, атап айтқанда, интернет желісіне қол жеткізуші провайдерлер немесе ин-

тернет қызметі провайдерлеріне қарсы талап қою мүмкіндігін қарастырдық.

141

Бұл құқықты соттар интернет-провайдерлердің Newzbin, Pirate Bay сияқты уеб-

сайттарға, сондай-ақ тиісті құқық иеленушінің рұқсатынсыз авторлық материал-

дарға қол жеткізуді қамтитын немесе беретін

142

стриминг серверлеріне клиент-

тердің кіруін бұғаттау үшін пайдаланған.

143

Уеб-сайттарда контрафакт тауарды

144

сатудың және басқа да интеллектуалдық құқықтың бұзылуының алдын алу үшін

138

[2002] RPC (3) 203, [54], [55].

139

Сонда, [54].

140

UVG Ambulances v. Auto Conversions [2000] ECDR 479.

141

Қараңыз: 48-тарау, 3-бөлім. CDPA 1988, ss 97A, 191JA, as inserted by the Copyright and Related

Rights Regulations 2003 (SI 2003/2498). Қараңыз: J. Riordan, ‘The Liability of Internet Intermediaries’

(2016).

142

Football Association Premier League v. British Telecommunications [2017] ECDR (17) 346; UEFA v.

British Telecommunications [2017] EWHC 3414 (Ch).

143

Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc [2011] RPC (28) 855; Twentieth

Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications plc (№ 2) [2011] EWHC 2714 (Ch); Dramatico

Entertainment Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2012] 3 CMLR (14) 328; Dramatico Entertainment Ltd

v. British Sky Broadcasting Ltd (№ 2) [2012] RPC (27) 665; EMI Records Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd

[2013] FSR (31) 708; Football Association Premier League Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] ECDR

(14) 377; Paramount Home Entertainment International v. British Sky Broadcasting Ltd [2014] ECDR (7)

101. Қараңыз: M. Husovec, ‘Injunctions against Innocent Third Parties: The Case of Website Blocking’

[2013] JIPITEC (бұл құқық қорғау шаралары деликтіден in rem-ге) дейінгі құқық қорғау шараларының

өзгерістерін білдіреді.

144

Cartier International AG v. British Sky Broadcasting [2016] ETMR (23) 518, [80]–[81].

571

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

қолданады.

145

Сот бұл құқықты қолданған кезде жауапкердің жеке өмірі мен

уеб-сайт оператордың және интернет тұтынушылардың өз ойын еркін білдіру

құқығы сияқты негізгі құқықтарына ықпал ететінін ескеруге тиіс.

146

Әсіресе та-

раптардың шығындарын,

147

тыйымның тиімділігі мен үйлесімділігін мұқият зер-

делегені жөн. Бұл мәселе «контекске байланысты» мәселе болып саналады және

сот «әрбір істің нақты фактілері тұрғысынан қаулы шығару орынды ма деген

мәселені мұқият зерделемей тұрып, қаулы шығаруға тиіс емес».

148

Тиімділік жайында айтар болсақ, оның блоктау тыйымын айналып өте-

тін жолда да кездесетіні айтылған. Дегенмен көп істерде бұғаттау сот тыйымы

тауарларын белгілі бір уеб-сайтта сатып отырған тұлғаның құқығын қорғауда

«айтарлықтай тиімді» екені айтылады.

149

Шынында да, соттың бұғаттау туралы

бұйрығынан кейін The Pirate Bay сайтының «рейтингі» едәуір түскен.

150

Ал пропорционалдық жайында айтар болсақ, сот өз ойын еркін білдіруге

және ақпаратқа қол жеткізуге негізсіз кедергі келтірмеуге ерекше қамқорлық

көрсетуге тиіс. Сайттың контенті тұтастай құқықбұзушылықтан тұратын көшір-

мелер болған істерде пропорционалдық авторлық құқық (мүліктік құқық) ие-

сінің құқықтарын қорғауға ықпал етеді. Алайда сайт контентіндегі авторлық құ-

қық материалдарының пародиялық нұсқасын немесе құқық бұзбайтын сөздерін

(мысалы, «Қарақшылар партиясының» (Pirate Party) саяси көзқарасы) бұғаттау

туралы нұсқау орынды болмауы мүмкін: интеллектуалдық меншік иесінің мен-

шік құқығын қорғау мен қоғамның құқықтық мүддесіне нұқсан келтіру белгілері

болмайды.

3.3. ЕУРОПАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТАРДЫҢ БҰЗЫЛУЫН ҚОРҒАУДЫҢ ЕУРОПАЛЫҚ

ҚҰҚЫҚТЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

ЕО құқықтарының ең маңызды атрибуттарының бірі (тауар белгілері, ди-

зайндар және т.б.) барлық мүше-мемлекеттерге қатысты юрисдикция берілген

145

Сот қандай да бір тұлғаға қатысты юрисдикцияға ие болған жағдайларда (in personam (in

personam. – лат. нақты бір адамға қатысты деген мағына береді. – Ауд.) юрисдикциясы деп аталатын)

оның салдары жаһандық болуы мүмкін. Ағылшын соттары эксаумақтық әрекеті бар заңды құзырет-

тер туралы мәселені әлі де қарастыруы керек, алайда Канада соты бұл мәселені қарастырып қойған:

Google Inc. v. Equustek Solutions Inc (2017) SCC 34.

146

UPC Telekabel Wien GmbH v. Constantin Film Verleih GmbH, Wega Filmproduktionsgesellschaft

mbH, Case C-314/12, EU:C:2014:192 (ECJ, Fourth Chamber), [30]–[40]; EMI Records Ltd v. British Sky

Broadcasting Ltd [2013] ECDR (8) 224, [94].

147

Осы уақытқа дейін уеб-сайт операторларына айтарлықтай шығындарды талап ететін ешқан-

дай тапсырыс жасалған жоқ; техникалық шаралар қазірдің өзінде қолжетімді және осы талаптар-

ды сақтау шығындары аса көп емес: Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications

Plc [2011] RPC (28) 855, [177], [200]; Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications

Plc [2011] EWHC 2714 (Ch), [32]–[33] (Бастапқы бағасы 5000 фунт стерлинг және әр хабарлама үшін

100 фунт стерлинг қосылады); EMI Records Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] ECDR (8) 224, [101].

148

EMI Records Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] ECDR (8) 224, [100].

149

Football Association Premier League Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] ECDR (14) 377, [55(v)];

EMI Records Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] ECDR (8) 224, [104]. Судья Арнольд: «Бұғаттау

бұйрығы тіпті аз ғана пайдаланушылардың қол жеткізуіне кедергі болса да, ол – негізді бұйрық», –

деп мәлімдеді: Twentieth Century Fox Film Corp. v. British Telecommunications Plc [2011] RPC (28) 855,

[192]–[198].

150

In EMI Records Ltd v. British Sky Broadcasting Ltd [2013] ECDR (8) 224, [106] ісінде судья Арнольд

Pirate Bay сайтының рейтингі Alexa уеб-сараптамасында 43-орыннан 293-орынға түскенін атап өтті.

572

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

Еуропалық одақта (Қоғамдастықта) бірыңғай талап қоюға алып келеді.

151

Бұл сот

бүкіл Еуропа аумағына жарамды сот тыйымын сала алады.

152

Мұндай сот ты-

йымын салудың принциптерін ЕО Соты DHL v. Chronopost ісінде

153

өзінің тауар

белгісін, логистикалық қызметтер үшін уеб-жеткізуді жауапкерге қарсы қолда-

нуды сұраған кезде түсіндірді. Париждің апелляция соты сот тыйымының күшін

Францияға қатысты шектеді, ал Кассациялық сот іске Еуропа сотында қабыл-

дануға тиіс көзқарасқа қатысты мәселелерді жолдады. Сот Қоғамдастық (ЕО)

құқығының біртұтас сипатын ескере отырып, ЕО бүкіл Еуропаға жарамды «сот

тыйымын» қолдануы керек деген.

154

Бұл жалпы тәсіл, мысалы, талапкер бүкіл

Еуропа аясындағы көмекке жүгінбеуді қалайтын жағдайларда немесе Одақтың

қандай да бір бөлігінде нақты белгіні пайдалану белгі функцияларының ешқай-

сысына нұқсан келтірмейтін жағдайларда қабылданбауы мүмкін.

155

Осы екін-

ші жағдай, яғни немістілді тұтынушылар екі тауар белгісін шатастыратыны, ал

ағылшын тілді тұтынушыларды жаңылыстырмайтыны жайында Combit Software

v. Commit Business Solutions ісінде

156

қаралған. Сот Еуропа одағының бір бөлігінде

ғана шатасуы еуропалық тауар белгісінің құқығын бұзса да, мұндай істерде сот

тыйымын тауар белгісін шатастыратын елде ғана салып, Еуропа одағының басқа

аймақтарында салмау керек деген шешімге келген. Мұндай ішінара жағдайлар

Қоғамдастықтың дизайн құқығын жүзеге асыруына сай келе бермеуі мүмкін.

4. ЖЕТКІЗУ

Қорытынды сот, әдетте сот тыйымына қосымша ретінде, контрафактілі тауар-

ды жеткізу немесе жою туралы өкім ете алады.

157

Алайда жауапкер екі нұсқаның

бірін таңдауға құқылы болса да,

158

қайсысын таңдайтыны жайында екіойлы болса

да, сот жүкті жеткізіп беруді талап ете алады.

159

Жеткізу туралы бұйрықты шығару

жөніндегі ажырамас әділ юрисдикция жауапкердің сот тыйымын бұза отырып,

контрафактілі тауарларды айналымға шығаруға мәжбүрлемеуге бағытталған.

160

151

CDR, Arts 1(3), 83; EUTMR, Art. 126.

152

EUTMR, Art. 130.

153

DHL Express France SAS v. Chronopost SA, Case C-235/09 [2011] ECR I–2801 (ЕО сотының Үлкен

палатасы ). Француз сотының жауабын қарау үшін: [2013] ETMR (8) 109. Қараңыз: V. Barresi, ‘The Scope

of CTM Injunctions: Constitutional and Practical Aspects’ [2013] IPQ 344; L. Zelechowski, ‘Infringement of a

Community Trade Mark: Жалпы ЕО және ЕО емес арасындағы ауқымдағы тыйым салатын шектеулер

[2013] EIPR 287.

154

Case C-235/09 [2011] ECR I–2801, [44].

155

Сонда, [46]–[48].

156

Case C-223/15, EU:C:2016:719.

157

Ескеріңіз, CDR, бап. 89(1)(b)–(c) (Қоғамдастықтың дизайн құқығы бұзылғаны анықталса, сот

контрафактілі өнімдерді өндіруге қолданылған материалдар мен контрафактілі өнімдерді тәркілеу

бұйрығын беруі керек).

158

Lady Anne Tennant v. Associated Newspapers [1979] FSR 298, 305.

159

Industrial Furnaces v. Reaves [1970] RPC 605.

160

Mergethaler Linotype v. Intertype (1926) 43 RPC 381. In Chappell v. Columbia Gramophone Co.

[1914] 2 Ch 745. Жауапкердің заңсыз пайда табуының алдын алу үшін апелляция құқықтық қорғау

құралын пайдаланды. Апелляция жауапкер құқық бұзбаса да, оның заңсыз жолмен алған дыбыс

жазбаларын тапсыруға мәжбүрлейді. Бұл істі талқылау үшін қараңыз: Union Carbide v. BP [1998] FSR

1. And note Merck Canada v. Sigma (№ 2) [2013] RPC (2) 33, [24]; [2013] RPC (35) 925 (CA) [94] («Заңсыз

қорды сақтау оған Статистикалық процесті бақылаудың (SPC) мерзімі өткеннен кейін ақталмаған

артықшылық береді»).

573

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

Құқықбұзушылық тауардың белгілі бір құрамдас бөлігіне қатысты болса, жеткі-

зіп беру бұйрығы сол бөлігіне ғана шығарылады.

161

Тауар белгісін алып тастауға

болатын жосықсыз бәсеке мен тауар белгісі істерінде сот тауарды жеткізіп беру-

ді емес, ондағы тауар белгісін алып тастауды бұйырады.

162

Әдетте құқық мерзімі

аяқталса, мұндай бұйрық шығарылмайды.

163

Оның үстіне, бұл бұйрық контра-

фактілі тауарды иелену құқығына ие болған үшінші тарапқа қолданылмайды.

164

Патент пен тауар белгісіне қатысты істерде тауарды жеткізіп беру немесе об-

литерация туралы бұйрықтың заңды күш бар.

165

Заң нормалары өзіне тән юрис-

дикция сияқты «мұндай сот бұйрықтарының орындалмайтыны тәрізді» жағдай-

ларда, сот талапкерге (немесе қандай да бір басқа тұлғаға) жеткізіп беру үшін

өкім ете алады. Тауар белгілеріне, орындаушылардың құқықтарына, тіркелмеген

дизайн құқықтарына немесе авторлық құқықтардың бұзылуына қатысты едәуір

заңнамалық кеңейту жасалды.

166

Нақтырақ айтқанда, контрафактілі тауарларды,

заңсыз жазбаларды, контрафактілі мүліктерді және авторлық құқықбұзушылық-

ты «жою» немесе «тәркілеу» мақсатында жеткізіп беруді қамтамасыз ету үшін

заң процедуралары жұмыс істейді. 2014 жылғы жаңа Интеллектуалдық меншік

туралы заң контрафактілі өнімдерді немесе мүлікті тәркілеуге рұқсат беретін тір-

келген дизайнға байланысты өзгерістер енгізді.

167

Көбіне бұл құзырет тұлға контрафактілі тауарларды (және т.б.) иеленіп тұр-

ғанда, қарамағында ұстағанда немесе бизнес мақсатында қадағалау жасаған

кездерінде ғана қолданылады.

168

Сонымен қатар құқық бұзатын тауарды жасау-

ға (және т.б.) қолданылатынын немесе қолданылғанын біле отырып, тұлға кон-

трафактілі тауарлар (және т.б.) жасауға арналған немесе жол беретін кез келген

затты иеленген кезде де қолданылады. Соттың тауарды жою немесе тәркілеу

туралы шешімі шыққанша, сот ол тауарды құқық иесіне (немесе басқа тұлғаға)

жеткізіп беру туралы бұйрық шығара алады. Тауарды тәркілеу туралы бұйрықтар

беру жоюға арналған жеткізумен шектеліп қалмайды.

169

Тауарды жою немесе тәркілеу туралы дискрециялық бұйрықтың қаншалықты

орынды екенін қарастырғанда, «құқықбұзушылық ісінде құқық иесінің мүдде-

сін қорғау мен оның шығындарын өтеп беруді қарастыратын парапар құқықты

қамтамасыз ету шаралары бар ма» дегенді сот ескеруге тиіс.

170

Тәркілеу туралы

161

Mergethaler Linotype v. Intertype (1926) 43 RPC 381; cf. Industrial Furnaces [1970] RPC 605.

162

Warwick Tyre v. New Motor and General Rubber (1910) 27 RPC 161, 171.

163

Leggatt v. Hoods Darts Accessories (1950) 67 RPC 134, 143; cf. Merck Canada v. Sigma (№ 2) [2013]

RPC (2) 33, [24], [2013] RPC (35) 925, [94] (Жауапкер талапкердің құқығы сарқылғаннан кейін оларды

сатуды ұсынса да, қосымша қорғауды бұзатын импорт тауарларды жеткізу).

164

Knowles v. John Bennett (1895) 12 RPC 137, 148 (жүк жөнелтуші).

165

PA 1977, s. 61(1)(b); TMA 1994, s. 15; RDA, ss 24C and 24D; Community Design Regulations 2005,

regs 1B and 1C (SI 2006/1208 енгізілген түзетулермен).

166

Тиісінше: TMA 1994, s. 16; CDPA 1988, ss 195, 199 (Қылмыстық сот ісін жүргізу); CDPA 1988, ss 195,

199 (Қылмыстық сот ісін жүргізу); CDPA 1988, ss 204, 230, 231. Статистикалық процесті бақылаудың

(SPC) қолданылуын қараңыз: Merck Canada v. Sigma Pharmaceuticals (№ 2) [2013] RPC (2) 33, [19]–[21].

167

IP Act 2014, s. 13, introducing RDA 1949, ss 35ZC, 35ZD.

168

TMA 1994, s. 16; CDPA 1988, ss 99, 108 (қылмыстық сот ісін жүргізу); CDPA 1988, ss 195, 199 (Қыл-

мыстық сот ісін жүргізу); CDPA 1988, ss 204, 230, 231.

169

Бірақ салыстырыңыз: TMA 1994, s. 97(6) («Құқықбұзушылықты» тергеу мен анықтау барысында

алынған «контрафактілі тауарларды, материалдарды, заттарды» тәркілеу жоюды талап етеді).

170

CDPA 1988, ss 204(2), 231(2).

574

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

бұйрық қай кезде шығатыны әзірге нақты емес.

171

Алайда жауапкер банкрот

болса немесе зиянды өтеуге шамасы жетпесе, басқа құқықты қамтамасыз ету

шараларының қауқарсыз болатыны анық. Бұйрық тауарда мүдделері бар үшінші

тұлғалардың құқықтарын қорғайтындықтан, үшінші тұлғалар талқылауға қатыса

алады.

172

5. ЗИЯН

Интеллектуалдық меншік құқығын бұзған жағдайдағы қаржылық құқықтық

құралдың

173

ең көп тараған түрі – зиянды өндіру.

174

Зиянды өндірудің жолы басқа

деликт құқықбұзушылықтардағымен бірдей: зиянды өндірудің мақсаты – құқық-

бұзушылықтан келген зиянды қалпына келтіру; яғни зиянды өндірудің мақсаты

жауапкерді жазалау емес.

175

Кейбір жағдайларда, егер жауапкердің құқықбұзушылықта кінәсі жоқ деп

танылса, зиян өндірілмейді. Нақтырақ айтсақ, патент немесе тіркелген дизайн

ісінде жауапкер сол құқықбұзушылық жасаған уақытта дизайнның тіркелге-

нін немесе патенттің бар екені жайында бейхабар болғанын дәлелдесе, одан

зиян өндірілмейді.

176

Тауардың жай ғана «тіркелген» немесе «патенттелген» деп

белгіленгені тұлғаның ол тауардың тіркелгенін немесе патенттелгенін білгеніне

немесе білуге тиіс болғанына жеткілікті негіз болып саналмайды.

177

Алайда бұл

норма тауар белгісі тіркелсе, патент нөмері

178

берілсе немесе уеб-интернет ре-

сурсы бірге көрсетілсе, тиісті патент не тіркелген дизайнның нөмірлері болса

қолданылмайды.

179

Авторлық құқыққа, орындаушы құқығына, тіркелмеген дизайн құқығына

қатысты істерде тұлғаның сол құқықбұзушылық әрекетті жасаған уақытта сол

әрекеттің авторлық құқығы (және т.б.) сақталғанын білмегені немесе білуге еш-

бір негіз болмағаны дәлелденсе, заңнамаға сәйкес зиян өндірілмейді.

180

Кей іс-

терде тұлғаның заңсыз жазбаны «байқамай қолдануы» орындаушының құқы-

ғын бұзса, құқық қорғау амалының жалғыз жолы – «әрекетінен келген зиянның

171

Ocular Sciences v. Aspect Vision Care [1997] RPC 289, 407 (судья Ладди).

172

TMA 1994, s. 19(3); Miller Brewing Co. v. The Mersey Docks & Harbour Co. [2004] FSR (5) 81.

173

Қараңыз: C. Scott, ‘Damages inquires and accounts of prots in the IPEC’ (2016) EIPR 273.

174

PA 1977, s. 61(1)(c); CDPA 1988, ss 96(2), 191(3), 229(2); RDA 1949, s. 24(2); TMA 1994, s. 14(2): PVA

1997, s. 13(2); CPVR, Art. 94. Құпияны бұзуға байланысты бұл құқық қорғау құралы зиян немесе әділ

өтемақы болып санала ма? (Қараңыз: Gurry (2012), [19.23–19.24]). Еуропалық одақ бойынша зиянға

қатысты әртүрлі тәсілдерді зерделеу үшін қараңыз: N. Fox et al., ‘Accounting for Dierences: Damages

and Prots in European Patent Infringement’ (2015) EIPR 566.

175

General Tire & Rubber v. Firestone Tyre & Rubber [1976] RPC 197, 214.

176

RDA 1949, s. 24B; PA 1977, s. 62(1); CDPA 1988, ss 191J, 233.

177

Тауарларды «патенттелген» деген сөздермен белгілеу жеткіліксіз. Жауапкер білуі немесе ақыл-

ға қонымды негізді тіркеу үшін «патент нөмірін көрсетуі қажет»: Schenck Rotec v. Universal Balancing

[2012] EWHC 1920 (Pat), [209] (Атап айтқанда, 1977 жылғы Патент заңының 62(1) бөлімі, Интеллек-

туалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасының 13-бөліміне сай).

178

Lancer Boss v. Henley Forklift Co. [1974] FSR 14; Texas Iron Works Inc.’s Patent [2000] RPC 207.

179

PA 1977, s. 62(1A); RDA 1949, s 24B(2A) (2017 жылғы Цифрлық экономика туралы заңның

36-бөліміне енгізілген).

180

CDPA 1988, ss 97(1), 191J, 233(1); Nottinghamshire Healthcare v. News Group [2002] RPC 962, [52]

(өте шектеулі қорғаныс шаралары); Badge Sales [2006] FSR 1; Kohler Mira v. Bristan Group [2015] FSR

(9) 167, [18].

575

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

көлеміндегі өтемақыны төлеу» болып саналады.

181

Ал тауар белгісі мен жосық-

сыз бәсекеге

182

қатысты құқықбұзушылықта, керісінше, жауапкер тіпті кінәсіз

болса да, зиян өндіріледі. Мұндай қарама-қайшы көзқарастар үшін қандай да

бір ұтымды негізді елестету қиын.

Интеллектуалдық меншік туралы істе қаржылық құқықты қамтамасыз ету

шаралары (зиян мен пайда есебі) 2006 жылғы Интеллектуалдық меншік құ-

қығының (жүзеге асыру жәге т.б.) регламентіне сай қарастырылуы қажет.

183

Құқықбұзушылықты біле тұрып жасаған істерге қолданылатын регламенттің

3-бабында талапкерге келтірілген «нақты зиян» көрсетілуге тиіс екені баяндал-

ған. Регламенттің 3(3) бабында «тиісті аспектілердің бәрін ескеруі», оның ішінде

«экономиканың кері салдарын, талапкерге келген зиянды, яғни айырылып қал-

ған пайдаларының, жауапкердің заңсыз тапқан пайдасының барлығын», сон-

дай-ақ «экономикалық факторлардан ерекшеленетін элементтерді, соның ішін-

де талапкердің құқық бұзуы нәтижесінде келтірілген моральдық нанымды қоса

алғанда»,

184

ескеруі керек екені айтылған.

185

Балама ретінде «қажет болған жағ-

дайда», өтемақыны «жауапкердің рұқсат алған кезінде келтіретін зиянмен тең

дәрежеде өндіруі мүмкін». Өтемақыны өндірудің бұл нормасы ортақ құқық пен

теңдік нормаларына қарағанда тиімдірек екені айтылған.

186

Кез келген жағдайда

зиянды есептеудің үш жолы бар: (а) «сатылымды жоғалтуға» байланысты зиян;

(b) «лицензиясын жоғалтуға» байланысты зиян және (с) «пайдаланушы принци-

піне» байланысты зиян. Шығынды есептеудің әр жолына жеке-жеке тоқталамыз.

5.1. «САТЫЛЫМДЫ ЖОҒАЛТУ»

Зиянды есептеудің бірінші әдісі – жауапкердің контрафактілі тауарды (неме-

се қызметті) бәсекелесе отырып сатуының салдарынан талапкер сатылымының

жоғалуы. Мысалы, гаджет патентінің иесі құқықбұзушылық болғанға дейін жы-

лына 200 гаджетті сатқан, ал құқықбұзушылық анықталғаннан кейін 150-ін ғана

сатса (жауапкер 50 гаджет сатса), зиян, ең алдымен, патент иесінің 50 гаджет-

тің бағасынан алатын пайдасы ретінде есептеледі. Шығынды есептеудің

187

бұл

әдісі интеллектуалдық меншік құқығы иесі өндірген тауарды пайдалану құқы-

ғына ие болса ғана қолданылатыны белгілі. Соттар айырылып қалған пайданы

дәлелдеудің қажеті жоқ екенін көрсеткенімен, талапкер қиындықтарға жиі тап

181

CDPA 1988, s. 184(2).

182

Gillette UK v. Edenwest [1994] RPC 279, 291–4; cf. Marengo v. Daily Sketch (1948) RPC 242 («Жо-

сықсыз бәсекеге қатысты болмаса да, зиян келтірілуі мүмкін бе?» деген мәселені шешілмеген

күйі қалдыра отырып); C. Best, ‘Damages against the Innocent Infringer in Passing o and Trade Mark

Infringement’ (1985) 1 IPJ 205.

183

SI 2006/1028 (2006 жылғы 29 сәуірден кейін орын алған құқықбұзушылықтарға қатысты күшіне

енеді).

184

Мұндай ережелердің нәтижесін білу үшін қараңыз: P. Johnson, “Damages” in European Law and

the Traditional Accounts of Prot’ (2013) 3 QMJIP 296.

185

Талапкер экономикалық залалды да, «моральдық нанымды» да өндіріп ала алады: Christian

Liers v. Producciones Mandarina, Case C-99/15, EU:C:2016:173.

186

Aldi Stores v. Dunnes Stores [2016] IEHC 256, [85].

187

Принциптердің қысқаша мазмұны Fabio v. LPC Group [2012] RPC (30) 885, [69]–[70] ісінде

баяндалған.

576

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

болады.

188

Әсіресе шығынның себепті салдары болса, тіпті қиындай түседі.

189

Мысалы, жауапкер контрафактілі тауарды талапкердің тауарынан төменірек ба-

ғамен сатқан болса, құқықбұзушылық болмаған жағдайда жауапкерде болған

сатылымның қаншасы талапкерге тиесілі екенін анықтау да қиынға соғады.

190

Басқа да мынадай қиындықтар тууы мүмкін: жауапкердің контрафактілі тауар-

дың қаншасын сатқанын анықтау; талапкердің болжалды сату жоспарын дәлел-

деу; талапкерде жауапкердің сатылымына сай келетіндей жеткілікті тауар қоры

болғанын дәлелдеу; жауапкердің сатылымы талапкердің бәсекелесіне (талап-

кердің өзі емес) өтпейтінін дәлелдеу.

191

Белгілі бір жағдайларда соттар «талапкер

бұл қиындықтарды еңсере отырып сата алады» деп болжам жасады.

192

5.2. ЛИЦЕНЗИЯНЫ ЖОҒАЛТУ

Талапкер әдетте интеллектуалдық меншікті лицензия беру арқылы пайдалан-

ған жағдайда, сот роялти негізінде шешім шығара алады, яғни сот талапкерге

құқықтың бұзылғаны үшін шартты төлем бере алады.

193

Бұл жерде зиян заңсыз

иемденудің орнын толтырады және жауапкер бұзылған құқықтарды пайдалану-

ға лицензия үшін ақы төлейді. Мұндай роялти бойынша талапкердің лицензия

беру тәжірибесінде қай деңгейде болғанын анықтау оңай болады: ол «ағымдық

курс» саналады. Мұндай істерде талапкер басқалардың төлеп жатқан қазіргі ба-

ғасы интеллектуалдық меншік иесі мен құқықбұзушының іс бойынша келіскен

бағасы екеуі бірдей екенін немесе сәйкес келетінін дәлелдеуі қажет.

194

Шынында

да, лицензияның белгілі бір бағаға алынғанын көрсетудің қажеті жоқ, бастысы,

лицензияға өтінім берген кездегі төленетін баға белгілі болса болды. Ал ешқан-

дай лицензия берілмеген жағдайда, пайдаланушы принципі орынды болады.

Сот нарықта лицензиялық төлемнің қандай болатынын анықтауға тырыса-

тындықтан, жауапкердің өзінің қаржылық жағдайы тиісті жағдай ретінде қарал-

майды, сондықтан жауапкер ақылға қонымды мөлшерлемені төлеуге мүмкіндік

бермейтінін айта алмайды.

195

5.3. «ПАЙДАЛАНУШЫ ПРИНЦИПІ»

Талапкердің лицензия беру тәжірибесі болмаған жағдайда, сот зиянды ба-

ғалаудың басқа бір жолын іздеуге тура келеді. Ол бар және «пайдаланушы

188

Watson Laidlaw (1914) 31 RPC 104, 113.

189

Қараңыз: Coexip SA v. Stolt Oshore MS [2003] FSR (41) 728 (Талапкердің патенттелген про-

цесін пайдалануда жауапкердің келісімшартты алу себебіне байланысты туындайтын мәселелерді

қарастыру).

190

Columbia Pictures Industries v. Robinson [1988] FSR 531, 535. Қараңыз: Prior v. Lansdowne Press

[1977] RPC 511.

191

Cow v. Cannon Rubber Manufacturers [1961] RPC 236, 240.

192

Catnic Components v. Hill & Smith [1983] FSR 512, 524; cf. Blayney (t/a Aardvark Jewellery) v.

Clogau St Davids Gold Mines [2003] FSR (19) 360 (CA).

193

Талапкер роялти мөлшерлемесі бойынша лицензия берсе, зиянды бағалау «тұтастай заң ая-

сында» болады, өйткені жауапкер лицензиясы болған жағдайда роялти мөлшерлемесі бойынша құ-

қық бұзған үшн төлеуге тиісті сома. Meters v. Metropolitan Gas Meters (1910) 28 RPC 157, 164; Catnic

Components [1983] FSR 512, 518. Ал «айырылып қалған пайда» тәсілі тауар белгісі мен жосықсыз

бәсеке істерінде ұсынылады: Games Workshop [1993] FSR 704, 713–14; Dormeuil Frères v. Feraglow

[1990] RPC 449.

194

General Tire v. Firestone [1976] RPC 197, 213.

195

Irvine v. TalkSport Ltd [2003] FSR 619 (CA), [106] (лорд судья Джонатан Паркер).

577

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

принципі» деген атпен белгілі.

196

Бұл принцип, тараптар келісімге келсе (ерікті

лицензиат/ерікті лицензиар), төленетін лицензия ақысы негізінде жұмыс істей-

ді.

197

Бұл тиісті нарықтағы лицензия ақысына сай келуді талап етеді, яғни лицен-

зиар мен лицензиаттың арасында олардың күшті әрі әлсіз жақтарын және қа-

зіргі нарықты ескере, олардың әрқайсысы басқалармен келісімге келуге дайын

деген болжамға сүйене отырып, қандай шарттарға қол жеткізілетінін анықтауды

мақсат етеді.

198

Шығынды есептеу процесі «Гордиан жібіндей мұқият әрі қолай-

лы бағада шешуге көзделген».

199

Лицензияны жоғалтуға байланысты келтірілген

зияннан айырмашылығы – зиян нарықтық бағаға негізделген, сондықтан арзан

баламалардың болуы маңызды дәлел бола алады.

200

Басқа жағынан алып қара-

ғанда, залалды бағалаудың осы екі әдісі бір-біріне өте ұқсас. Сондай-ақ интел-

лектуалдық меншік иесінің мұндай жағдайда ешқандай лицензия бере алмай-

тыны маңызды емес.

201

Зиянды есептеудің түрлі әдістері арасындағы өзара байланыс. Зиянды

есептеудің осы үш жолының екеуі қолайлы болған кезде, зиянды есептеудің

«роялти» мен «айырылып қалған пайда» әдістері арасында таңдау жасау талап

қоюшының еншісінде (тіпті «лицензия құқығы» істерінде де).

202

Бір емес, бірне-

ше жолды таңдауға болатын жағдайлар да кездеседі. Мысалы, талапкер 15 тауар

сатқан кезде, жауапкер 25 контрафактілі тауар сатса, онда талапкер 15 тауар

үшін айырылып қалған пайданы және қалған 10 тауар үшін қосымша роялти

өндіріп алуға шағым бере алады.

203

5.4. ҚҰПИЯНЫ БҰЗУ ІСТЕРІНДЕГІ ЗИЯН

Құпияны бұзғаны үшін өтелетін зиян көлемі талапкерге шеккен зиянның мөл-

шерінен әлдеқайда артық болуы керек екені айтылады.

204

Seager v. Copydex (№2)

ісінде

205

Апелляция соты «зиян ақпараттың нарықтағы құнына сай бағалануға

тиіс» деп шешім шығарған.

206

Кейбір ақпарат үшін, мәселен, білікті кеңесшінің

беретін ақпарат түрлеріне өтелетін зиян кеңесші белгілеген бағаға сай болуы

196

Мұның атауын Stoke-on-Trent City Council v. W & J Wass [1988] 1 WLR 1406, 1416 ісінде лорд-

судья Николлс берген.

197

Қараңыз: Henderson v. All Around the World [2014] EWHC 3087 (IPEC), [18]–[19]; General Tire

v. Firestone [1976] RPC 197, 225; Ludlow v. Williams [2002] FSR (57) 868, 889–90 (Сот қайырымдылық

танытуда қателеспеуге тиіс); салыстырыңыз: SPE International v. Professional Preparation Contractors

[2002] EWHC 881 (Ch), [87] (Ример) (Сот өтемақыны өндіруде қателеспеуге тиіс).

198

General Tire v. Firestone [1976] RPC 197, 221.

199

Douglas v. Hello! (№ 8) [2004] EMLR 13, [61]; Force India Formula One Team Ltd v. 1 Malaysia

Racing Team Sdn Bhd [2012] RPC (29) 757, [376] (Arnold J) (құпияны бұзу); 32 Red plc v. William Hill

(International) Ltd [2013] EWHC 815 (Ch) (Тауар белгісі туралы іс бойынша 150 000 фунт стерлинг

мөлшерінде өтемақы төлеу).

200

Қараңыз: Absolute Lofts South West London Ltd v. Artisan Home [2015] EWHC 2608 (Интеллек-

туалдық меншік бойынша кәсіпкерлік соты (IPEC)) (Істі ауызша тыңдағаннан кейін апелляцияға рұқ-

сат беруден бас тартылды: [2016] EWCA Civ 1225).

201

32Red v. WHG [2013] EWHC 815 (Ch), [29].

202

Gerber Garment Technology v. Lectra Systems [1997] RPC 443 (CA), 486; Douglas v. Hello! (№ 8)

[2004] EMLR (13) 223, [13].

203

Watson Laidlaw (1914) 31 RPC 104; Catnic v. Hill & Smith [1983] FSR 512, 522; Gerber Garment

Technology v. Lectra Systems [1997] RPC 443 (CA), 486; Blayney [2003] FSR (19) 360 (CA).

204

Indata Equipment Supplies v. ACL [1998] FSR 248, 261, 264. Қараңыз: Gurry (2012), ch. 19.

205

[1967] 2 All ER 415.

206

Talbot v. GTV [1981] RPC 1, 22; Aquaculture v. New Zealand Mussel (1985) 5 IPR 353 (NZ High

Court), [1990] 3 NZLR 299 (CANZ); Gorne v. Scales [2006] EWCA Civ 311, [74].

578

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

керек. Ақпарат өнертабысқа ұқсас болған жағдайда, пайдаланушы приципіне

негізделген қолайлы баға болуы мүмкін. Өте сирек істерде ерекше роялтиді

қолдану қолайлы болуы ықтимал. Зиянды бағалаудың тағы бір ықтимал тәсілі –

құпияны бұзудың міндеттемесін жеңілдету үшін тұлғаның ерікті түрдегі төлеуге

дайын бағасы (Wrotham Park зиян деп аталады).

207

Басқаша айтқанда, зиян ар-

қылы тапқан пайда мен тұлғаның қандай шешім қабылдайтынын анықтау үшін

ақпаратты пайдалану ескерілуі керек.

208

Ақпаратты құпия ұстау құқығының құ-

нын төмендету немесе талапкер

209

табыс табуға тиіс болған лицензия мен кет-

кен пайданы әділ түрде өтеп беру жолы зиянды есептеудің тағы бір әдісі болып

саналады.

5.5. ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТІ ТЕРІС ПАЙДАЛАНУ ІСТЕРІНДЕГІ ЗИЯНДАР

Жеке мәліметті теріс пайдалануға байланысты зияндарды есептеу басқа ин-

теллектуалдық меншік салаларында (құпияны бұзуды да қоса айтқанда) пайдала-

нылатын бағалаудан басқаша болып келеді және прецеденттік құқық өте шектеу-

лі.

210

Ең көп таралған жағдайлар – телефон арқылы өзге тұлғаның электрондық

поштасын бұзу, журналистердің газетке дайындаған мақалаларын рұқсатсыз алу

оқиғалары. Gulati and ors v. MGN ісінде

211

судья Манн қолданылуға тиіс принцип-

терді мәлімдеді. Ол мәліметтің келтірілген зиянға қатысы бар екенін нақты көр-

сетті: медициналық және қаржылық ақпарат басқа әлеуметтік кездесуде түсіріл-

ген фотосуреттерге қарағанда, жеке бас құпиясы туралы анағұрлым мол мәлімет

беруі мүмкін. Тағы бір маңызды фактор – жарияланған мәліметтің жәбірленушіге

әсері. Ол тұлғаның өміріне уақытша әсер етіп немесе оның өмірін өзгертіп жі-

беруі мүмкін, тіпті мәліметтің жарияланып кетуі жәбірленушіні алаңдатуы әбден

мүмкін.

212

Апелляция соты «жеке мәліметтің бақылаудан шығып кеткені үшін

және келтірілген қандай да бір зиян үшін талапкерге өтемақы төленуі керек» деп

қаулы қабылдады.

213

Мұндай жағдайда келтірілген зиян жарияланып кеткен әрбір

мақала үшін (немесе бұзып кіру үшін төлем жасалмаса) 1000 фунт стерлинг пен

50 000 фунт стерлинг аралығында есептеледі. Бұл жиынтық

214

өтемақы болған-

дықтан, кейбір талапкерлер өте үлкен көлемде өтемақы алды.

207

Based on Wrotham Park Estate v. Parkside Homes [1974] 1 WLR 798.

208

Қараңыз: Vercoe v. Rutland Funds [2010] EWHC 424; Force India Formula One Team Limited v. 1

Malaysia Racing Team Sdn Bhd [2012] RPC (29) 757, [386] және апелляция соты тарапынан қарсы пікір

болмады: [2013] RPC (36) 947, [97].

209

Dawson & Mason Ltd v. Potter [1986] 1 All ER 418; Vestergaard v. Bestnet [2013] EWCA Civ 428,

[20]–[27] (Floyd LJ); Flogas Britain Ltd v. Calor Gas Ltd [2013] EWHC 3060 (Ch) (Proudman J); Cadbury v.

FBI [2000] FSR 49 (SCC), 1, 513–14, 517; Talbot v. GTV [1981] RPC 1, 31–3.

210

In Mosley v. News Group Newspapers [2008] EMLR (20) 679, талапкердің өмірін өзгертетін құпия-

лар ашылды (атап айтқанда, ол садомазохистік секс-кештерге барды) және осы бір ашылған құпиясы

үшін ол қомақты сыйақымен (60 000 фунт стерлинг) марапатталды. Шын мәнінде, елеулі психикалық

залалдан келген зиянмен салыстыру жүргізілді.

211

[2017] QB 149.

212

Gulati v. MGN [2012] FSR (12) 366, [229] австралиялық соттар мақұлдады, [2017] QB 149, [74]

біліктілік жағдайында.

213

Сонда, [39]–[49]; австриялық соттар да жеке мәліметтің құпиясын бұзу ісіне байланысты эко-

номикалық емес шығындар үшін өтемақы төлеуге үкім шығарды. Қараңыз: Wilson v. Ferguson [2015]

WASC 15.

214

Апелляция соты қайталанған құқықбұзушылықтың зияндары азаюы мүмкін деген қорытындыға

келді: [2017] QB 149, [75].

579

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

5.6. ЖАНАМА ШЫҒЫНДАР

Берілген төлем әдетте интеллектуалдық меншік құқығының жоғалуы негі-

зінде есептелсе де,

215

одан бөлек, басқа жанама шығындар да өтелуі мүмкін.

216

Кейде олар «жанама» немесе «паразит» зияндар деп те аталады. Мұндай шы-

ғындарды талап ету мүмкіндігі интеллектуалдық меншікті қамтитын тауарлар

төмен пайда маржасымен сатылатын, ал пайда, негізінен, жанама тауарларды

немесе қызметтерді («күзетші тауарлар» деп аталатын) сатудан алынған жағдай-

ларда ерекше маңызды болуы мүмкін. Мұндай шығындар алдын ала дұрыс бол-

жанбаудан туындаса,

217

мәлімделуі мүмкін және мемлекеттік саясаттың өтемінен

алынып тасталмайды.

218

Бірақ ойластырылған, болжалды алыс нәтижені ақылға

қонымды деп санауға болмайды. Мысалы, сатушы патенттелген үстелді сатуда

шығынға ұшыраса, ол патенттелмеген орындықтардың кейбір сатылымында да

шығынға ұшырайды.

219

Мәселен, соттар осы принциптерді ұстанады, яғни автор-

лық құқықты бұзушы авторлық құқық иесінің ақша айналымына жауапты бол-

майды,

220

жауапкердің контрафактілі каталогты тарату нәтижесінде талапкердің

тауарлар сатылымының шығынына да жауапты болмайды.

221

5.7. АЙЫППҰЛ (ЖАЗАЛАУ) ЗИЯНДАРЫ

Лордтар палатасының Rookes v. Barnard ісіндегі

222

шешіміне сай, егер жауап-

кер талапкердің құқықтарын елемеу нәтижесінде осы құқықтарды бұзса, олар

талапкерге төленуге тиісті өтемақыдан асатын пайда әкеледі деп есептей оты-

рып, сот шамамен келтірілген зиянды өндіре алады. Мұндай өтемақының мақ-

саты – «құқықбұзушыға құқықбұзушылықтың нәтижесінде табыс табуға болмай-

тынын» көрсету.

223

Лордтар палатасы Kuddus v. Chief Constable of Leicestershire

Constabulary ісінде

224

айыппұл зиянының көлемі Rookes v. Barnard. ісіне дейін

қолданылып келгендей, айыппұл зиянның көлемімен шектелмейтінін мәлім-

деген.

225

Жалпы, айыппұл зияндары құқықбұзушылықтың айтарлықтай табыс

215

Sutherland Publishing Co. v. Caxton Publishing [1936] 1 All ER 177, 180.

216

Бірақ салыстырыңыз: Catnic v. Hill & Smith [1983] FSR 512, 534.

217

Work Model Enterprises v. Ecosystem & Clix Interiors [1996] FSR 356, 362. Қараңыз: Alfrank Designs

v. Exclusive (UK) Limited [2015] EWHC 1372 (IPEC), [32] (статистикалық байланыс жеткілікті емес).

218

Gerber Garment Technology [1997] RPC 443, 452. Kuwait Airways [2002] 2 AC 833, [69]–[73] ісінде

лорд Николлс себеп-салдарлық байланысты екі кезеңді қамтитын әрекет ретінде қарастырды: «Бі-

рақ, үшін» тексеру және жауапкердің әділ, ақылға қонымды немесе жауапты болуын тексеру». Соң-

ғысы болжауға болатын және қоғамдық саясаттың аспектілерін қамтиды, алайда ол әдетте «шұғыл

интуитивті реакцияны» қалыптастырады.

219

Alfrank Designs v. Exclusive (UK) Ltd [2015] EWHC 1372 (IPEC), [34]–[35].

220

Claydon Architectural Metalwork v. Higgins & Sons [1997] FSR 475.

221

Work Model Enterprises [1996] FSR 396; Paterson Zochonis v. Merfarken Packaging [1983] FSR 273,

295; Dyson v. Hoover [2001] RPC (27) 544, 572.

222

Қараңыз: Law Commission, Aggravated, Exemplary and Restitutionary Damages (1997) Law Com

№ 247, [1.110].

223

Қараңыз: Law Commission, Aggravated, Exemplary and Restitutionary Damages (1997) Law Com

№ 247, [1.110].

224

[2002] AC 122.

225

Сондай-ақ Еуропа соты «айыппұл зияндары Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру

директивасына қайшы келмейді» деп қаулы етті: Stowarzyszenie ‘Oławska Telewizja Kablowa’ v.

Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Case C-367/15, EU:C:2017:36.

580

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

әкелмегені (немесе коммерциялық тұрғыдан табыссыз болғаны)

226

жөніндегі

принципке қайшы келеді, сондықтан сот мұндай өтемақыны сирек өндіреді.

227

Құпияны бұзуға қатысты да дәл осылай айтуға болады,

228

сондықтан құпияны

бұзғаны туралы істерде айыппұл зияны өндірілмейді (мысалы, жала жабу туралы

талап-арызды қоспағанда).

229

Медиаға қатысты, оның ішінде жеке мәліметті теріс

пайдалануға байланысты талаптарда айыппұл зиянын өндіру мен осы зияннан

туындайтын шығындарды

230

өтеуде қолданылатын

231

бөлек нормалар бар.

232

Ол

нормалар, негізінен, қадағалаушы органның мүшесі болып саналмайтын (және

ірі баспасөз ұйымдарының ешқайсысы мүше емес) газеттер мен журналдарға

(баспасөз немесе онлайн түріндегі) қолданылады. 2018 жылдың 1 мамырына

дейін бұл заңның негізінде ешқандай өтемақы өндірілмеген.

5.8. ЗАҢҒА СӘЙКЕС ҚОСЫМША ЗИЯНДАР

Авторлық құқық және орындаушылар құқығы,

233

сонымен қатар жариялау

құқығы, дерекқор құқығы, тіркелмеген дизайн құқығына

234

қатысты істерде сот

нақты жағдайлардың бәрін ескеруге құқылы, әсіресе құқықбұзушылықтың сал-

дары мен жауапкердің тапқан табысын ескеруге құқылы

235

және істі қарау ба-

рысында теңдікті сақтау үшін қосымша зияндарды да өндіре алады.

236

Қосымша

зияндардың сипаты анық емес. Қосымша зиянды өндірудің мақсаты

237

құқық-

бұзушылықты тежеу болып саналады десек те, онда өтемақының, жазалаудың

немесе қайта қалпына келтірудің элементтері бар-жоғы анық емес.

238

Алайда

зиянның бұл түрі ережеден тыс жағдайды, яғни талапкер қосымша өтемақыны

өндіріп алу үшін негіз бола алатын айрықша жағдайды дәлелдеуге тиіс.

239

Ең дұ-

рысы, мұндай шығын құқықбұзушы кінәсін толық мойындаған кезде ғана өндірі-

луі керек және мұндай зиянды өндіру туралы шешімді сот талқылауы барысында

226

United Horse Shoe and Nail v. Stewart (1888) 13 App Cas 401, 413 (HL).

227

Morton-Norwich Products v. Intercen (№ 2) [1981] FSR 337, 353.

228

Бұл ортақ құқықтың басқа юрисдикцияларына жатпайды. Қараңыз: Gurry (2012), [19.35–19.40].

229

Mosley v. News Group Newspapers [2008] EMLR (20) 679. Лорд Тоулсон жеке мәліметті теріс

пайдалануға қатысты ұстанымын білдіре отырып, PJS v. Newsgroup Newspapers [2016] AC 1081, [92]

ісінде мәселені қайта қарау керек деп мәлімдеді.

230

Crime and Courts Act 2013, ss 34, 36, and 39.

231

Анықтамасын қараңыз: Crime and Courts Act 2013, s. 41.

232

Анықтамасын қараңыз: Crime and Courts Act 2013, s. 42(7).

233

CDPA 1988, ss 97(2), 191J (Яғни орындаушының меншік құқығына, бірақ авторлық емес және

жазу құқығының бұзылғаны үшін емес).

234

Databases Regulations 1997 (SI 1997/3032), reg. 23; CDPA 1988, s. 229(3).

235

Ravenscroft v. Herbert [1980] RPC 193, 208 (Пайда, кері жағдайда, төлеуге тиіс болатын зияннан

тыс ақшалай артықшылықты білдіреді).

236

CDPA 1988, s. 97. Бұл 1956 жылғы Компаниялар туралы заңның 17(3) бабына түзетулер мен

өзгертулер енгізді, ол мұндай зияндарды «қарсы жағдайда тиімді көмек қолжетімді емес» жағдай-

ларымен шектеді. Мәжбүрлеп орындату туралы Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру

директивасы және қосымша шығындар арасындағы өзара байланыс. Қараңыз: Absolute Lofts South

West London Ltd v. Artisan Home Improvements Limited [2015] EWHC 2608 (IPEC), [36]–[43].

237

Phonographic Performance v. Hagan [2017] FSR (24) 511, [24]–[26].

238

Redrow Homes [1998] 1 All ER 385, 391, 393; Ludlow v. Williams [2002] FSR (57) 868, 891–2;

Nottinghamshire Healthcare v. News Group Newspapers [2002] RPC (49) 962 [48]–[51].

239

Pro Sieben, Media AG v. Carlton UK Television [1998] FSR 43, 61 (судья Ладди).

581

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

немесе соттың тергеуі кезінде ғана шығаруға болады.

240

Егер сот талқылауы ба-

рысында іс үшін маңызды дәлелдемелер ұсынылмаса, онда сот тергеу сатысын-

да қосымша зиянды бағалауды кейінге қалдыруы мүмкін.

241

Қосымша зиянды өндіруді қарастыру барысында маңызды болуы мүмкін

факторлар: (і) жауапкердің саналы немесе «жауапсыз» әрекеті;

242

(іі) жауапкер-

дің құқықтық кеңес ала отырып әрекет етуі;

243

(ііі) жауапкер табыс табу мақса-

тында әрекет етуі немесе оның басқа да себептерінің болуы;

244

(iv) талапкер мен

жауапкердің лицензия туралы келісім жасауы;

245

(v) жауапкер әрекетінің талап-

керге әсері (мысалы, құқығын бұзу немесе ренжіту);

246

(vі) қандай да бір оңтай-

лы жағдайлардың болуы;

247

(vii) жауапкер қорғанысының мүмкіндігі.

248

Қосымша

зияндар пайда есебінен толтырылмайды.

249

5.9. «МОРАЛЬДЫҚ НАНЫМ» ҮШІН ӨТЕЛЕТІН ЗИЯНДАР

Интеллектуалдық меншік құқығының бұзылуы салдарынан туындайтын эко-

номикалық зияннан бөлек, талапкер «моральдық наным» үшін де зияндарды

өтеуді талап ете алады. Бұл зиянды өтеу Интеллектуалдық меншік құқығын жүзе-

ге асыру директивасының 13-бабына негізделеді,

250

алайда «моральдық наным»

экономикалық залал

251

болып саналмайтыны белгілі, сондықтан зиянның қалай

бағаланатыны анық емес. Henderson v. All Around the World ісінде

252

судья Хакон

«психикалық күйзеліс, намысына тию және қорлау

253

жағдайларында талапкер

«моральдық нанымды» өндіруді талап етуге құқылы екенін алға тартқан және

мұндай өтемақыны экономикалық зиян кішігірім болса ғана шектеуге болаты-

нын» мәлімдеді.

254

Осы шешімнен кейін Еуропа соты «моральдық наным» мен

экономикалық залалды өндіру керек екенін» мәлімдеген.

255

240

ZYX Music GmbH v. King [1997] 2 All ER 129 (CA), 149.

241

O’Mara Books v. Express Newspapers [1999] FSR 49, 57–8.

242

Ravenscroft [1980] RPC 193, 208; Fulton v. Totes Isotoner [2003] RPC (16) 499, [116] (Дөрекілік

қасақана жасалған коммерциялық әдепсіздікке жақын әрекетті білдіреді); Nottinghamshire Healthcare

[2002] RPC (49) 962, [52]–[53]; Flogas Britain Ltd v. Calor Gas Ltd [2014] FSR (34) 757, [136] («даулы және

жалған мінез-құлық»).

243

Pro Sieben Media v. Carlton UK Television [1998] FSR 43, 61–2.

244

ZYX Music GmbH v. King [1995] FSR 566, 587, a’d [1997] 2 All ER 129 (CA).

245

Ludlow v. Williams [2002] FSR (57) 868.

246

Nottinghamshire Healthcare [2002] RPC (49) 962, [55], [60].

247

Such as an apology: сонда, [60].

248

O’Mara Books v. Express Newspapers [1999] FSR 49, 57–8.

249

Redrow Homes [1998] 1 All ER 385.

250

«Моральдық нанымды» өтеу Еуропалық одақ тауар белгісі регламентінің 9(3) бабына сәй-

кес, Еуропалық тауар белгілеріне жарияланған өтінімдерге байланысты, ақылға қонымды тиесілі

өтемақының бір бөлігі ретінде берілуі мүмкін деп есептелді. Қараңыз: Nikolajeva, Case C-280/15,

EU:C:2016:467.

251

Kohler Mira Ltd v. Bristan Group Ltd [2015] FSR (9) 167, [60].

252

[2014] EWHC 3087 (IPEC), [85]–[95].

253

Сонда, [94].

254

Сонда, [94]; кейбір жағдайларда бұл бұрынғы қосымша зиянның аясында берілді. Қараңыз:

Nichols Advanced Vehicle Systems Inc. v. Rees [1979] RPC 127, 140.

255

Christian Liers v. Producciones Mandarina, Case C-99/15, EU:C:2016:173.

582

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

5.10. СОТ ТЫЙЫМЫН ҚОЛДАНБАЙ ЗИЯНДЫ ӨНДІРУ

Сот тыйым салудан бас тартқан жағдайда,

256

оның орнына зиян өтелуі мүм-

кін.

257

Сот бұрынғы зияндарды өтеу барысында келешектегі зиянды да бағалауды

ескеруі қажет. Конвенцияға сәйкес, сот мұндай өтемақыны бір рет қана өндіре-

ді.

258

Бұл жерде құқықбұзушының қанша шығын әкелгенін ғана емес, сондай-ақ

келешекте қанша залал келтіретінін де қоса есептеу қажет болатынына қарамас-

тан, шығынның көлемі (лицензиар мен лицензиаттың арасындағы ерікті келісі-

міне сәйкес) әдеттегі стандартпен есептеледі.

259

Сот біржолғы өтемақыны немесе

тұрақты роялти төлеудің мүмкіндіктерін қарастырды.

260

6. ТАБЫСТЫ ЕСЕПТЕУ

Талапкер зияндарды өтеуді талап етудің орнына, Интеллектуалдық меншік

құқықтарының көпшілігіне қатысты,

261

«пайданы есептеу» әдісін қолдануды таң-

дай алады.

262

Пайданы есептеу – жауапкердің құқықбұзушылықтың арқасында

тапқан пайдасын есептеуге құқық беретін әділ құқық құралы. Пайданы есептеу

Канцлер сотында бастау алған, зиянды өтеудің қаржылық балама құралы ретін-

де пайда болған.

263

Зиян үшін өтемақы алған кезде, пайданы есептеуді қосымша

құрал ретінде пайдалануға болмайды, тіпті талапкерге келген зиян мен жауап-

кердің тапқан табысының өзара байланысы болмаса да пайдалануға рұқсат жоқ,

сондықтан бұл екі құқықты қамтамасыз ету шараларын қатар қолданып, жауап-

керге қос жауапкершілікті жүктеуге болмайды.

264

Әдетте таңдау талапкердің

ерекше мәселесі болып саналады, алайда пайданы есепке алу үшін құқықтық

қорғау құралы әділ болып саналатындықтан (және сондықтан дискрециялық),

сот одан бас тартуы мүмкін.

265

Бір емес бірнеше талапкер (мысалы, меншік иесі

және эксклюзивті лицензиат) немесе бірнеше жауапкер болса, бәрі қосылып,

256

3-бөлімді қараңыз.

257

Тарихты талқылау үшін қараңыз: R. Garcia Pérez, ‘Injunctions in Intellectual Property Cases: What

is the Power of the Courts?’ (2016) 20 IPQ 87.

258

Jaggard v. Sawyer [1995] 1 WLR 269, 280–1, 285–6; HTC v. Nokia [2014] RPC (30) 865 (судья

Арнольд).

259

Олар «зиянды өтеу туралы келіссөздер» деп аталады қараңыз: Force India Formula One Team

Ltd v. 1 Malaysia Racing Team Sdn Bhd [2012] RPC (29) 757, [383]–[386]. АҚШ контексінде талқылау

үшін қараңыз: T. Gomez Arostegui, ‘Prospective Compensation in Lieu of a Final Injunction in Patent and

260

HTC v. Nokia [2014] RPC (30) 865, [14] (судья Арнольд).

261

Тіркелген дизайн құқығын алу үшін қараңыз: RDA 1949, s. 24A.

262

PA 1977, s. 61(1)(d); CDPA 1988, s. 96(2); TMA 1994, s. 14(2); My Kinda Town v. Soll [1982] FSR

147 (жосықсыз бәсеке); Peter Pan v. Corsets Silhouette [1963] 3 All ER 402 (құпияны бұзу); Attorney-

General v. Blake [2000] 3 WLR 625, 641 (лорд Николлс) (келісімшарттық құпияны бұзу).

263

Істің тарихы үшін қараңыз: L. Bently and C. Mitchell, ‘Combining Money Awards for Patent

Infringement: Spring Form Inc. v. Toy Brokers Ltd’ [2003] Restitution L Rev 79.

264

Neilson v. Betts (1871) LR 5 HL 1; Redrow Homes [1998] 1 All ER 385 (HL), 393 (Осы екі қамтамасыз

ету шаралары сәйкес келмейді деген негіздегі талапты түсіндіру); Hollister Inc. v. Medik Ostomy Supplies

[2013] FSR (24) 502, [56] (Екі түрлі «негізге» жүгіну арқылы қамтамасыз ету шараларын түсіндіру); PA

1977, s. 61(2). Бірақ салыстырыңыз: Watson Laidlaw (1914) 31 RPC 104, 119 (Қайталануды болдырмау

механизмі ретінде таңдау қажеттілігін түсіндіру).

265

Hollister Inc. v. Medik Ostomy Supplies [2013] FSR (24) 502, [55] (Лорд-судья Китчин); Van Zeller v.

Mason (1907) 25 RPC 37, 41; Electrolux v. Electrix (1953) 70 RPC 158.

583

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

бір әдісті таңдауы керек: істің мақсаты біреу болғандықтан, талапкердің бір

жауапкерге пайданы есептеу әдісін, ал екінші жауапкерге зиянды өндіру әдісін

қолдануына болмайды.

266

Пайданы өндіріп алу, шын мәнінде, құқықбұзушылық

жасаған жауапкердің табысынан өндіріледі,

267

ал жауапкер бірнешеу болған кез-

де, пайда олардың әрбірінен өндіріледі.

268

Қажет болса, сот жалпы пайданың

құқықбұзушылыққа тиесілі бөлігін өндіреді.

269

Патент, жосықсыз бәсеке, тіркелген дизайн және тауар белгісі істерінде

270

жауапкер байқаусызда әрекет жасаса, пайданы есептеу әдісі қолданылмайды,

яғни құқықбұзушылық болған күні жауапкер ол меншік құқығы туралы білмеген

болса және білуіне негіз болмаса, пайда есептелмейді. Біраз уақыт бойы пайда-

ның есебін таңдау туралы шешім сот шешімі шығарылған кезде қабылдануы ке-

рек деп есептелді. Алайда талапкердің осы әдісті таңдаған кезде сүйенетін нақты

ақпараты болмағаннан кейін, ол алдымен ақпарат алып, содан кейін ғана таңдау

жасауға мүмкіндік беретін ақпараттанған шешім енгізілген. Тиісінше, бұл шешім-

ді жеңілдету үшін жауапкерге қосымша мәліметтерді жария ету туралы бұйрық

шығуы мүмкін.

271

6.1. ПАЙДАНЫ ЕСЕПТЕУ

Есептеу саласындағы негізгі қиындық пайданы есептеуге байланысты туын-

дайды. Бір жағынан, бұл қандай да бір пайда табуға интеллектуалдық меншік құ-

қығының бұзылуы негіз болып отырғанымен түсіндіріледі. Көбіне жауапкердің

сатқан өнімнің бір бөлігі ғана құқықбұзушылық болып саналады. Мұндай кезде

сот осы әрекеттер арқылы заңдық тұрғыдан қандай табыс тапқанын анықтауға

тырысуы керек.

272

«Қайтарымсыз тәсілге» сәйкес, төленуге тиісті табысты анық-

тау үшін сот жауапкердің тапқан табысын құқықты бұзып отырған материалды

немесе процесті пайдаланбаған жағдайда табатын пайдасымен салыстыруы ке-

рек, себебі мұндағы «қайтарымсыз» деген ұғым құқықты бұза отырып тапқан

табысын білдіреді.

273

Алайда бұл тәсіл күрделі тәсіл болғандықтан қабылданба-

ды, сондықтан соттар жалпы таза табысты ғана бөлетін тәсілді қолданып жүр.

274

266

Spring Form Inc. v. Toy Brokers [2002] FSR (17) 276, 288, 290.

267

CDPA 1988, s. 96(2). Кінәсіздік қорғалмайды: Wienerworld Ltd v. Vision Video Ltd [1998] FSR 832.

Егер бірнеше талапкер (мысалы, авторлық құқық иесі және олардың лицензиаты) немесе бірнеше

жауапкер болса, онда барлығы үшін бір таңдау жасалады: Spring Form Inc. v. Toy Brokers [2002] FSR

(17) 276 (патент ісінде).

268

Hotel Cipriani SRL v. Cipriani (Гросвенор стрит) Ltd [2010] EWHC 628 (Ch), [7].

269

Potton v. Yorkclose [1990] FSR 11. Қараңыз: Cala Homes (South) v. Alfred McAlpine Homes East (№

2) [1996] FSR 36, 44; Celanese International Corp. v. BP Chemicals Ltd [1999] RPC 203, 225.

270

PA 1977, s. 62(1); RDA 1949, s. 24B; Conran v. Mean Fiddler [1997] FSR 856, 861; Gillette v. Edenwest

[1994] RPC 279, 290; Edelsten v. Edelsten (1863) 1 De G & Sm 18, 46 ER 72; Spalding v. Gamage (1915)

32 RPC 273, 283.

271

Island Records v. Tring International [1995] FSR 560; Brugger v. Medicaid [1996] FSR 362, 364.

272

Celanese v. BP [1999] RPC 203; Union Carbide v. BP [1998] FSR 1, 6. Параллель импорт жағдайында

тауар белгісінің меншік иесіне заңды хабарлама берілсе, сол принциптер қолданылады: Hollister Inc.

v. Medik Ostomy Supplies [2013] FSR (24) 502, [73].

273

Siddell v. Vickers (1888) 5 RPC 416; My Kinda Town v. Soll [1983] RPC 15.

274

Potton v. Yorkclose [1990] FSR 11 (Еңбек өндірісі процесінде құқықбұзушылық орын алған кезде

ғана қайтарымсыз тәсіл қолайлы болады); Cala Homes v. McAlpine [1996] FSR 36, 44; Celanese v. BP

[1999] RPC 203. See T. Moody-Stuart, ‘Quantum in Accounts of Prots: The Acid Test’ [1999] EIPR 147.

584

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

Сот «бөлу тәсілін» қолдана отырып, алдымен, жауапкердің тапқан жалпы

пайдасын анықтап алады.

275

Содан кейін құқықбұзушылықтың нәтижесінде

тапқан таза пайдасын анықтау барысында шығындар, салықтар

276

сияқты тиісті

шығындарды шегереді. Сонымен қатар сот құқықбұзушылыққа қатысты бөлікті

анықтау үшін пайданы бөлудің принципті құралдарын табуға тырысады. Бұл ма-

тематикалық есеп емес,

277

бірақ мағына тұрғысынан соған жақын.

278

Сондықтан

белгілі бір өнімді дайындаудағы бес қадамның бірі құқықбұзушылық болса, онда

сол өнімнен түскен пайданың бестен бірін құқықбұзушылықтың арқасында тап-

қан пайда деп есептеуге болады. Құқықбұзушылық әрекет арқылы түсетін пайда

үлесі өндіріс процесінің тиісті шығындарын қарау арқылы анықталуы мүмкін.

279

Кейде сот «құқықбұзушылық әрекеттің маңызы қандай және оның пайда табуға

қаншалықты қатысы бар?» деген сұрақ қоюы мүмкін.

280

Басқа зияндар сияқты,

жанама зияндар да (әдетте құқықбұзушылық арқылы жеткізілетін тауарлардан

жоғалған пайда) құқықбұзушылықтан туындауы мүмкін.

281

Басқа зияндар сияқты, құқықтық лицензияның негізінде әрекет ету барысында

да лицензия ең алғашқы құқықбұзушылыққа дейін берілсе, өндірілетін пайданың

мөлшері лицензиат төлейтін құн мөлшерінен екі еседен артық болмауға тиіс.

282

7. ЖАРИЯ БҰЙРЫҚТАР

Сот процесі кезінде жеңіске жеткен тараптың, басқалар құқықбұзушылықты

қайталамауы үшін ескерту ретінде, өзінің жеңісін жариялауы өте жиі кездеседі.

Алайда Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасын орын-

дау барысында,

283

жеңілген тарапқа өзінің қарсыласының жеңісін жариялауды

міндеттейтін бұйрық берілуі де мүмкін.

284

Samsung Electronics (UK) Ltd v. Apple

Inc. ісінде

285

Апелляция соты смартфондар мен портативті электрондық құрал-

дардың, планшенттің дизайндарына қатысты сот процесінде жеңген жауапкер

Samsung компаниясын соттың шешімін жариялауға міндеттейтін бұйрық шы-

ғару туралы өтінім білдірген. Сот бұйрықты әдетте «нарықтағы түсініксіз ком-

мерциялық жағдайды нақтылау үшін» немесе «келешекте құқықбұзушыларға

ескерту» ретінде ғана шығаратынын мәлімдеген.

286

Лорд-судья Джейкоб мұндай

275

Potton v. Yorkclose [1990] FSR 11.

276

Олардың осы қызметке тиесілі екені дәлелденсе, үстеме шығындар қысқартылуы мүмкін:

Hollister Inc. v. Medik Ostomy Supplies [2012] EWCA Civ 1419, [2013] FSR (24) 502, 529, [85]; Nigel

Woolley and Timesource Ltd v. UP Global Sourcing UK Ltd [2014] EWHC 493 (Ch).

277

Design & Display Ltd v. Ooo Abbott and anor [2016] EWCA Civ 95, [53] (математикалық дәлдік

болуы мүмкін емес).

278

My Kinda Town v. Soll [1993] RPC 15.

279

Potton v. Yorkclose [1990] FSR 11, 18.

280

Celanese v. BP [1999] RPC 203, 225; cf. Potton v. Yorkclose [1990] FSR 11, 18.

281

Design & Display Ltd v. Ooo Abbott and anor [2016] EWCA Civ 95, [36].

282

PA 1977, s. 46(3)(c); CDPA 1988, ss 98(1)(a), 191K, 239(1)(c).

283

Сатып алушыларды ақпараттандыру үшін жапсырмаларға тапсырыс беру мәселесі директиваға

дейін жүзеге асырылған. Қараңыз: Sony v. Saray [1983] FSR 302, 307–8.

284

Интеллектуалдық меншік құқығын жүзеге асыру директивасы мұны интеллектуалдық меншік

құқығының табысты иесі үшін ғана талап етеді, бірақ 1981 жылғы Үлкен соттар туралы заңының

37-бабына сай, жалпы өкілеттілік параллель билік табысты жауапкердің мүддесі үшін қолжетімді

дегенді білдіреді: Samsung Electronics (UK) Ltd v. Apple Inc. [2013] FSR (9) 134, [75].

285

Samsung Electronics (UK) Ltd v. Apple Inc. [2012] EWCA Civ 1339, [2013] FSR (9) 134, [71].

286

Samsung Electronics (UK) Ltd v. Apple Inc. [2012] EWCA Civ 1339, [2013] FSR (9) 134, [71].

585

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

бұйрықты әдетте шығару міндетті болмаса да, Samsung ісіндегі ерекше факті-

лерге сүйене отырып шығарған. Бұл істің бір ерекшелігі: ағылшын сот процесін-

де құқықбұзушылық анықталмағаннан кейін, Apple компаниясы Германия соты

арқылы бүкіл Еуропа қауымдастығының шеңберінде Қауымдастықтың дизайн

регламентін бұзатын құқықбұзушылыққа сот тыйымын салдырған. Германия

сотының «жаппай жариялау» туралы бұйрығының негізінде Apple компаниясы

Samsung өнімінің заңдылығына қатысты «шынайы коммерциялық белгісіздікті»

жариялауға тиіс болды.

287

Apple компаниясы жеті күннің ішінде шешіммен таны-

суға, бір айдың ішінде өзінің уеб-сайтына соттың шешімін жариялауға,

288

сон-

дай-ақ шешімге сілтеме жасай отырып, ұлттық газеттер мен тиісті журналдарда

осындай сипаттағы жарнамаларды жариялауға міндетті болды. Алайда Apple

компаниясының бұйрықты орындауы «талапқа сай келмейді» және «тұтастай»

орындалмады. Сондықтан келесі сот отырысында бастапқы бұйрық компания

сайтында ұзақ уақыт бойы тұру керек деген талаппен алмастырылды (алайда

Samsung өзінің шығындарын өтемақы негізінде өтеді).

289

8. КОНСТРУКТИВТІК СЕНІМГЕРЛІК

Ағылшын құқығында конструктивтік сенімді әділетсіз баю негізіне (құқық құ-

ралы ретіндегі конструктивтік сенімді) байланысты ғана қолданбайды.

290

Кейбір

жағдайларда «құқықбұзушылық нәтижесі болып саналатын мүлікке немесе құ-

пияны бұза отырып жарияланған мәліметтен түскен пайдаға қатысты конструк-

тивтік сенім пайда болуы мүмкін бе» деген мәселе қаралды. Twentieth Century

Fox v. Harris ісінде

291

авторлық құқық иесінің жауапкерден авторлық құқығын

бұзу арқылы тапқан пайданы конструктивтік сенімгерлік арқылы өндіріп алуға

тырысуы сәтсіз аяқталған. Ал құпия мәліметті теріс пайдаланудан түскен пайда-

ны өндіру туралы істерде сенімгерлік жарамды болған.

292

Бір қызығы, конструк-

тивтік сенімгерлік – құқық құралы емес, құқық қолдану барысында ғана авто-

матты түрде қолданылатын құрал (институттық конструктивтік сенімгерлік).

Конструктивтік сенімгерлік сенімді тұлғаның қызметіне қатысты қолжетімді

болуы мүмкін деген алғашқы болжам Spycatcher ісінде пайда болды, онда көп-

теген лорд-заңгерлер «Питер Райт «Таққа конструктивтік сенімгерлік» кітабы-

ның авторлық құқық иесі болып саналады» деген болжам айтты.

293

Бұл пікір

Лордтар палатасынан шықса да, ол бейресми, Райт тарапынан ешқандай дә-

лелсіз айтылған пікір болды және сенімді тұлға сенім білдіруші болған қысыл-

таяң жағдайдың шектелуі ретінде түсіндірілуі мүмкін. Ал LAC Minerals ісінде

294

Канаданың Жоғарғы соты судьяларының басым бөлігі алтын кені бар жер телімі

287

Сонда, [83].

288

Сонда, [87].

289

[2013] FSR (10) 166, [7], [32].

290

Westdeutsche Bank v. Islington LBC [1996] AC 669.

291

[2014] FSR (7) 128.

292

Қараңыз: Tang Hang Wu, ‘Condence and the Constructive Trust’ (2003) 23 Legal Studies 135;

M. Conaglen, ‘Thinking about Proprietary Remedies for Breach of Condence’ [2008] IPQ 82.

293

Attorney General v. Guardian (№ 2) [1990] AC 109, 139 (Scott J), 211 (Dillon LJ), 286 (Lord Go). 294

[1990] FSR 441, 445, 452.

294

Судья Сопинка келіспегендіктен, бұл қамтамасыз ету шаралары өте ерекше жағдайларда

қолжетімді екенін мойындады. Сонда, 497.

586

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

туралы құпия мәліметті алғаннан кейін, сол жерді сатып алған жауапкердің сол

жерге қатысты конструктивтік сенімгерлігін бергенін заңды деп таныған. Ocular

Sciences v. Aspect Vision ісінде

295

судья Ладди «конструктивтік сенімгерлік фи-

дуциарлық қарым-қатынас бар жерде қолданылады, ал фидуциарлық қарым-

қатынас құпия міндеттеме болған жерде болады» деп мәлімдеген. Вице-канцлер

тыңшылық мемуар туралы A-G v. Blake істе

296

құпия мәліметті теріс пайдалану

бойынша конструктивтік сенім принципін қолдануды дұрыс деп тапты, бірақ

апелляцияда Лордтар палатасы бұл мәселені қарамаған.

297

Конструктивтік сенім

өндірілетін пайданы бақылау механизмін қамтиды және құпия мәлімет жария

болса, оған кейбір құқық құралдарын береді, сондықтан конструктивтік сенімнің

артықшылығы бар екенін айтқан.

9. УАҚЫТША ШЕКТЕУЛЕР

Заң ережелеріне немесе әділ принциптерге сәйкес, іс қозғаудағы кешігу

құқықбұзушылыққа алып келуі мүмкін. Авторлық, патент немесе тауар белгісі

құқықтарын бұзғаны туралы іс алты жыл ішінде қозғалуға тиіс.

298

Егер талапкер жауапкердің әрекеті заңға қайшы келмейтінін тікелей немесе

жанама түрде мойындаса, онда кейіннен ол өз құқығын қорғау құқығынан айы-

рылады. Егер талапкер жауапкер құқығын бұзып отырғанын білсе, ал жауапкер

өзінің әрекеті заңға сәйкес екеніне сенімді болса, бірақ талапкер жауапкерге

ешқандай талап қоймаса, онда талапкер мен жауапкер өзара келісімге келген

болып саналады.

299

10. ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

Соңғы уақыттарға дейін Интеллектуалдық меншік құқығын қорғау бойын-

ша қылмыстық санкцияларға сұраныс аз болды.

300

Бұл құқық иеленушілердің

азаматтық талаппен байланысты дәлелдің неғұрлым төмен стандартын таңда-

ғанымен түсіндіріледі. Соңғы уақытта қылмыстық жауапкершілік пен санкция-

ларды, әсіресе «қарақшылық» пен контрафакт жағдайында қолдануға деген қы-

зығушылық байқалады.

301

Қылмыстық қудалау қылмыстық істі қозғауы мүмкін

295

[1997] RPC 289, 413–14.

296

[1997] Ch 84, 96.

297

A-G v. Blake [2001] AC 268; тіпті дәлелдер ұқсас келген Snepp v. United States, 444 US 507 (1980)

ісі мақұлданбады (at 287–8).

298

Limitation Act 1980, s. 2.

299

Қараңыз: Film Investors Overseas Services SA v. Home Video Channel [1997] EMLR 347, 365;

Farmers Build v. Carrier Bulk Materials Handling [1999] RPC 461, 486–9.

300

Осы тақырып бойынша жарық көрген эсселер жинағы. Қараңыз: C. Geiger (ed.), Criminal

Enforcement of Intellectual Property (2012).

301

Үкімет ірі ұйымдасқан онлайн интеллектуалдық меншік қылмыстардың алдын алу үшін Ин-

теллектуалдық меншікке қарсы күрес жөніндегі полиция бөлімін (City of London Police Intellectual

Property Crime Unit (PIPCU)) қаржыландырды. Ол құқықбұзушылықтарға ықпал ететін уеб-сайт опера-

торларына бағытталған. Іске шолу жасау үшін қараңыз: IP Crime Group, IP Crime Annual Report 2011–12

(2013), available online at http://webarchive.nationalarchives.gov. uk/20140603094038/http://www.ipo.gov.

uk/ipcreport11.pdf.

587

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

жариялылық пен санкцияның тежейтін әсеріне байланысты тартымды болды.

302

Біз бұл жерде қылмыстың төрт категориясын қарастырамыз: (і) тиісті статуттарға

сәйкес авторлық құқық пен тауар белгілерінің бұзылуына байланысты қылмыс-

тар; (іі) алдау мақсатында сөз байласу түріндегі ортақ құқықтық қылмыс (қыз-

метті адал көрсетпеуге қатысты қылмыстар); (ііі) тұтынушыларды 2008 жылғы

Тұтынушылардың құқықтарын жосықсыз сауда ережелерінен қорғау регла-

ментіне сай қылмыстар және соңғысы (iv) интеллектуалдық меншік құқығында

көрсетілген интеллектуалдық меншікті тіркеудің тұтастығын қорғайтын басқа да

қылмыстар.

Құқық иесі қылмыстық іс қозғауға шешім қабылдаса, ол мұны мына үш жол-

мен жасай алады. Біріншіден, Шотландиядан басқа жерде

303

құқық иесі немесе

оның өкілі

304

«магистратқа ақпарат (немесе шағым) беру» арқылы қылмыстық

істі бастай алады,

305

кейін сот құқық иесіне шақырту қағазын өзі жібереді.

306

Жеке

айыптауды қоғам мүддесіне тарту талап етілмейді.

307

Сонымен қатар талапкер

полицияның немесе сауда стандарттарын қадағалау органдарының көмегіне

жүгіне алады. Полицияға жүгінудің ерекше артықшылықтары бар, себебі ол

тінту ордерін ала алады, ал полицияның іс-әрекеттері айтарлықтай әлеумет-

тік кемсітушілікке алып келеді. Алайда полиция айып тағатын болса, тергеуді

Корольдік прокуратура қызметі жүргізуі керек (CPS);

308

содан кейін оны талап-

керге қайтаруға болмайды.

309

Корольдік прокуратура қызметі тергеуді жүргізбеуі

де мүмкін, сондықтан бұл қауіпті тәсіл болуы ықтимал.

310

Құқық иесі әкімшілік

органдардың, атап айтқанда, Сауда стандарттарын қадағалау департаментінің

көмегіне жүгіне алады. Бұл органдар тұтынушылардың құқықтарын 2008 жылғы

302

Сонымен қатар қылмыстық қудалау азаматтық істерге қарағанда тезірек жүреді және сот ісін-

де жеңілген прокурор шығындарды өтемеуі мүмкін: Prosecution of Oences Act 1985, ss 16–18. Ин-

теллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері туралы келісімінің 61-бабы мүше-мемлекеттер-

ден тауар белгілерін қасақана қолдан жасау мен «коммерциялық ауқымда» авторлық құқықтарды

қарақшылық әрекеттерден қорғау, қасақана жасанды ету жағдайында қылмыстық әрекеттер мен

жазаларды қарастыруды талап етеді. Халықаралық режим бойынша, қараңыз: H. Grosse Ruse-Khan,

‘Criminal Enforcement and International IP Law’, in C. Geiger (ed.), Criminal Enforcement of Intellectual

Property (2012), ch. 9.

303

Шотландияда жеке тергеуді қылмыстық хаттарға есеп беру туралы өтініштер арқылы жүргізуге

болады, бірақ бұл – барлық құқықбұзушылықтардың ішінде ең сирек кездесетіні (соңғы жүз жылда

бірнеше рет қана болған).

304

Мысалы, Авторлық құқықты ұрлауға қарсы Федерация (FACT), Бағдарламалық қамтамасыз ету

ұрлығына қарсы федерация (FAST) немесе коллекциялау қоғамы сияқты өкілетті ұйымдар. Қараңыз:

Thames & Hudson v. Designs & Artists Copyright Society [1995] FSR 153; Scopelight Ltd v. Chief Constable

of Northumbria [2010] QB 438 (CA) (Авторлық құқықты ұрлауға қарсы федерация рөлін ескеріп және

1984 жылғы Полиция және қылмыстық дәлелдемелер туралы заң негізінде полицияның тәркілеген

меншігін анықтауда, жеке тергеуде Авторлық құқықты ұрлауға қарсы федерацияның 22-түсіндірмесі

пайдаланылуы мүмкін).

305

Әрбір жеке авторлық туынды үшін жеке «мәлімет» болуға тиіс: R v. Ward [1988] Crim LR 57.

306

Жеке сот ісін жүргізуге кез келген азамат жүгіне алады: Prosecution of Oences Act 1985, s. 6(1).

Қараңыз: G. Harbottle, ‘Criminal Remedies for Copyright and Performers’ Rights Infringement under the

307

R (Ewing-ті қолдану туралы) v. Davis [2007] 1 WLR 3223.

308

In Scotland, by the Crown Oce or by the Procurators Fiscal Service (PFS).

309

Қараңыз: R v. Ealing Justices, ex parte Dixon [1989] 2 All ER 1050 (Полицияның бастаған ісі

Авторлық құқықты ұрлауға қарсы федерация тергеуі бойынша қарастырылмайды); салыстырыңыз:

R v. Croydon Justices, ex parte Holmberg (1992) 157 JP 277.

310

Бас прокурор белгілі бір қылмыстарды сот тәртібімен қудалауға міндетті және (өз қалауы бо-

йынша) басқа қылмыстар үшін сот тәртібі бойынша қудалауды жүзеге асыра алады: Prosecution of

Oences Act 1985, ss 3, 6(2).

588

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

Тұтынушылардың құқықтарын жосықсыз сауда ережелерінен қорғау регламен-

тінің, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның, 1988 жылғы Авторлық құқық,

дизайн және патенттер туралы заңның (авторлық құқықтар мен орындаушылар-

ға қатысты) қылмыстық ережелерінің сақталуын қамтамасыз етуге міндетті;

311

1949 жылғы Тіркелген дизайндар туралы заңға сәйкес, бұл қылмыстарға қатысты

ешқандай міндеттемелер жоқ.

10.1. ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІК САЛАСЫНДАҒЫ ЗАҢДА КӨРСЕТІЛГЕН

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚТАР

Құқықтық қорғаудың азаматтық шараларын қамтамасыз ету, нығайту және

қарақшылықпен», бутлегерлікпен, (бутлегерлік – спирттік ішімдікті заңсыз өнді-

ру және оның контрабандасы. – Ауд.), контрафактімен күреске атсалысу мақса-

тында авторлық құқықтарға, орындаушылардың құқықтарына, тауар белгілері

туралы заңға және тіркелген дизайндарға қатысты бірқатар заңнамалық қыл-

мыстық құқықбұзушылықтар енгізілді. Тауар белгісі құқығын бұзған адамдардың

саны Англия мен Уэльсте 2006 жылы 920-дан 2015 жылы 490-ға дейін азайған;

ал авторлық құқық қылмыстарының саны 2006 жылы 249-дан 2009 жылы 563-

ке дейін өссе, 2015 жылы 69-ға дейін азайды. Тіркелген дизайндарға қатысты

құқықбұзушылықтар туралы мәлімет жоқ.

312

Патенттерге немесе тіркелмеген дизайндарға қатысты құқықбұзушылыққа

ешқандай қылмыстық жаза қарастырылмаған. Жауапкерді авторлық құқықты,

тауар белгісін немесе тіркелген дизайн құқығын бұзғаны үшін жауапқа тартқан

кезде, соттар контрафактілі көшірмелерді немесе тауар көшірмелерін жеткізіп

беруге, сондай-ақ өтемақы және тәркілеу туралы белгілі бір қаулылар шығаруға

құқылы.

313

Сонымен қатар айып тағылғаннан кейінгі қылмыстық сот ісін жүргізу-

дің мерзімі шектелмейді.

314

10.1.1. Авторлық құқық пен орындаушылардың құқықтарына қатысты

құқықбұзушылықтар

Авторлық құқықтағы қылмыстық жауапкершілік «қарақшылықпен» шек-

телмейді;

315

ең алдымен, қылмыстық бұзушылық бастапқы және қайталама

311

CDPA 1988, s. 107A, introduced by the Criminal Justice and Public Order Act 1994, s. 165 (2007 жыл-

ғы 6 сәуірде күшіне енді). Солтүстік Ирландияда істі атқару Кәсіпкерлік, сауда және инвестиция де-

партаментінің қарамағында: 1988 жылғы Авторлық құқық, дизайндар және патенттер туралы заң-

ның 107A(3) бөлімі. Бұл орындауға қатысты мәжбүрлеп орындату ережесі де бар. Шотландияда сот

ісін жүргізуге қатысты ешқандай міндеттер немесе өкілеттіктер қолданылмайды.

312

Бұл суреттер интеллектуалдық меншік қылмыс тобынан алынды, мнтеллектуалдық меншік

қылмыс тобының есебі 2015/16 (2016), 12.

313

Powers of Criminal Courts Act 1973, ss 35, 43 (Меншіктен айыру туралы бұйрық); Magistrates’

Courts Act 1980, s. 40 (5000 фунт стерлингке дейін өтемақы беру құқығы); Criminal Justice Act 1988, as

amended by the Proceeds of Crime Act 1995 and Criminal Justice Act 1988 (Conscation Orders) Order

1995 (SI 1995/3145) (Сот 1973 жылғы Қылмыстық соттардың өкілеттіктері туралы заңның 43-бөліміне

сүйеніп тәркілеу туралы шешім шығара алады, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң негізіндегі тәртіп

бұзуларға қатысты, 1988 жылғы Авторлық құқық, дизайндар және патенттер туралы заңның 92 және

107-бөлімдері); 1949 жылғы Тіркелген дизайндар туралы заңның 24C–D-бөлімдері.

314

Жиынтық құқықбұзушылықтарға ғана қатысты. Қараңыз: Magistrates’ Courts Act 1980, s.

127 (алты ай мерзім).

315

Thames & Hudson v. DACS [1995] FSR 153. On pirates, see D. Halbert, ‘Intellectual Property Piracy:

The Narrative Construction of Deviance’ (1997) 10 IJSL 55; A. Johns, Piracy: The Intellectual Property Wars

from Gutenberg to Gates (2009).

589

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

бұзушылық актілерінің көпшілігін қамтиды,

316

бірақ барлық жағдайларда қыл-

мыстық қорғау авторлық құқық бұзылғанын немесе бұзылатынын алдын ала

білгенін дәлелдеуді талап етеді.

317

Қылмысы дәлелденсе, айыппұл салады немесе

бас бостандығынан айырады, жазаның ең ұзақ мерзімі 10 жыл.

318

Сот үкім шы-

ғарарда авторлық құқықбұзушылық алдау мен ұрлықпен тең «нағыз әділетсіз»

қылмыс екенін ескереді.

319

Сот осындай қылмыстардың кең таралуы мен олар-

ды дәлелдеудің қиындығын алға тарта отырып,

320

авторлық құқықбұзушылықты

аса мұқият, тыңғылықты қарау керек екенін ескереді. Апелляция соты R v. Evans

ісінде үкім шығарарда бірқатар нұсқаулықтар берді.

321

Көтерілген жеті мәселенің

ішінде кейбіреулері ерекше назар аударуға тұрарлық, атап айтқанда, бұлтартпау

амалын қолдану, жеңіл және қысқамерзімді құқықбұзушылықтардан басқа жағ-

дайларда, авторлық құқықты бұзған жағдайларда дереу қамауға алу керек.

Орындаушыларды қылмыстық құқық тұрғысынан қорғайтын нормалар

бар.

322

Олар айтарлықтай дәрежеде азаматтық бұзушылықтарға сәйкес келеді

және жеткілікті келісімсіз заңсыз жазбаларды дайындауға, импорттауға және

коммерциялауға қатысты. Мұндағы «жеткілікті келісім» ұғымы орындаушының

құқығын, орындаушының меншік құқығын, орындаушының келісімін және жаз-

ба жасау үшін құқық иесінің немесе орындаушының келісімін алу керек екенін

білдіреді. Қылмыстық жауапкершілік сондай-ақ туындыны жариялау құқығын

316

CDPA 1988, ss 107–10. Ескеріңіз: 1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патенттер туралы

заңның 297-бөлімі (бағдарламаны алаяқтық жолмен алу), 297A (кодты заңсыз ашу), 296ZB (техно-

логиялық шараларды айналып өту), 198 (заңсыз жазбалар); Rel. Rights Regs, reg. 17(1), (3) (жариялау

құқығына қатысты, бірақ өзгертілген айыппұлдармен құқықбұзушылықтарды қолдану). Дерекқор

құқығына байланысты қылмыстық құқықбұзушылықтар жоқ.

317

CDPA 1988, ss 107–10. Авторлықтың презумпциясы қолданылмайды және т.б. авторлық құқық

иелігін растау мәселелері туындауы мүмкін: Musa v. Le Maitre [1987] FSR 272.

318

CDPA 1988, s. 107(4), as amended by the Copyright and Trade Marks (Құқықбұзушылық және

құқық қолдану) Act 2002. Айта кету керек, туындыны қоғамға жеткізу мерзімі екі жылды құрай-

ды: 1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патенттер туралы заңның 107(2A), (4A) бөлімдеріне

сай, 2017 жылғы Цифрлық экономика заңы 2017 жылдың 1 қазанында он жылға дейін ұзартылды.

Фильм көрсету немесе дыбыс жазу сияқты көптеген басқа құқықбұзушылықтарда мерзім үш айды

құрайды: 1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патенттер туралы заңының 107(3), (5) бөлімдері,

1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патенттер туралы заңға өзгертулер енгізілді (өзгертулер)

2010 жылғы регламент (SI 2010/2694) (алты ай шартын азайту).

319

R v. Carter [1983] FSR 303; R v. Ian Dukett [1998] 2 Cr App R (S) 59; R v. Roy John Gibbons (1995)

16 Cr App R (S) 398.

320

R v. Paul Godfrey Kemp (1995) 16 Cr App R (S) 941; R v. Roy John Gibbons (1995) 16 Cr App R (S) 398.

321

[2017] 1 Cr App R (S) 56, [22] (он екі ай); қараңыз: R v. Paul Godfrey Kemp (1995) 16 Cr App R

(S) 941 (алты ай). Қараңыз: R v. Lloyd (1997) 2 Cr App R (S) 151 (алты ай); R v. Gross (1996) 2 Cr App R

189 (тоғыз ай); R v. Roy John Gibbons (1995) 16 Cr App R (S) 398 (жеті ай). Бірақ салыстырыңыз: R v.

Nimley [2011] 1 Cr App R (S) 120 (Жауапкер кинотеатрдан төрт фильмді жазып алып және оны ақшаға

емес, мақтан үшін интернетке жүктеп салған жағдайда алты ай жаза беру орынсыз болып саналады);

R v. Lewis (1997) 1 Cr App R (S) 208 (Мыңнан аса компьютер ойындарын алмасуға арналған «компью-

тер бюллетень борд» жүйесін жасаған адамға 12 айлық жаза); R v. Kirkwood (2006) 2 Cr App R (S)

39 (Жауапкердің әуестігінен туындаған музыканы, фильмдерді және бейнеойындарды көшіру және

таратудың шағын көлемді әрекеті 21 айға негізделген үкім шығарды, себебі бұзушылық үш жылға

созылды); R v. Alphor Holborough [2002] EWCA Crim 2631 (CA) (400 000 фунт стерлинг тұратын 20 000

құралды алаяқтықпен сатып келгені үшін үш жыл бас бостандығынан айыру); R v. Harold Christopher

Carey (1999) 1 Cr App R (S) 322 ( 650 000 смарт-карт сатқаны үшін төрт жыл жаза); R v. Maxwell King

(2001) 2 Cr App R (S) 28 (1990 жылғы Компьютерді заңсыз мақсатта пайдалану туралы заңға (3-бөлімі)

қайшы келетін кабельдік телевидениеге рұқсатсыз қосылуға мүмкіндік беретін 20 құралды тасымал-

дағаны үшін 150 сағаттық қоғамдық жұмысқа тарту).

322

CDPA 1988, s. 198.

590

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

бұзғаны үшін, мысалы, интернетте, егер бұл әрекет кәсіпкерлік қызмет бары-

сында орын алса немесе ол жариялау құқық иесіне зиян келтіретіндей дәрежеде

болса қолданылады».

323

Жауапкершілік құқықбұзушылық әрекет туралы алдын

ала білгенін дәлелдеуге байланысты немесе жазбалардың «заңсыз» екеніне сен-

геніне негізделеді.

324

Айыппұлдың мөлшері авторлық құқықтағы құқықбұзушы-

лық үшін салынатын айыппұлмен бірдей, сондай-ақ он жылға дейін бас бостан-

дығынан айырылуы да мүмкін.

325

10.1.2. Тауар белгілеріне қатысты құқықбұзушылықтар

Тауар белгісі құқығын бұзуға қатысты арнайы қылмыстық ережелер бар.

326

Атап айтқанда, 1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңның 92-бабында «егер тұлға

табыс табу немесе басқа тұлғаға залал келтіру мақсатында тауарға немесе оның

қаптамасына меншік иесінің рұқсатынсыз ұқсас тауар белгісін немесе жаңылыс-

тыратын тауар белгісін жапсырса, оның әрекеті қылмыс болып саналады» деп

жазылған.

327

Енді бұл тауар белгісін пайдалануды

328

талап етеді, сонымен қатар

параллель сауда тауарларын қылмыс деп тануды қажет ететіні белгілі болды.

329

92-бап тауарға осындай белгіні пайдаланудың алдын алу мен осындай белгісі

бар тауарды тәркілеу жұмысын жетілдіре түседі.

330

Тауар белгісінің «тіркелген

тауар белгісіне ұқсас немесе жаңылыстыратындай қабылдануы мүмкін» деген

талап азаматтық құқықбұзушылықта пайдаланылатын мағынадан өзгеше мағы-

нада пайдаланады.

331

Оған қоса, тіркелген тауар белгісі мен «БК-да репутацияға

ие тауар белгісін пайдалану және осындай белгілерді пайдалану тауар белгісінің

репутациясына немесе ерекше сипатына... әділетсіз артықшылық берсе; ...зала-

лын тигізсе», қылмыс болып саналады.

332

Қылмыстық тергеу барысында жауап-

кердің «тауар белгісін қисынды негіз бойынша пайдаланғаны» құқықбұзушы-

лықтың қылмыстық құрамының жоқ екеніне негіз бола алады.

333

Лорд Николлс

бұл жайында «тауар белгісін адал және қисынды негізде пайдаланған тұлғаға

қылмыстық жаза қолдануға болмайды» деп мәлімдеген.

334

Сонымен жауапкер

белгінің тіркелгенін білсе немесе білмесе де құқықбұзушылыққа жатпайтын

323

CDPA 1988, s. 198(1A), (5A) (Екі жылға бас бостандығынан айырылуы мүмкін).

324

Қолайлы дәлел болып саналатыны туралы қараңыз: Radford v. Kent County Council (1998)

162 JP 697 (QBD).

325

1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патенттер туралы заңның 198(5) бөлімі заңсыз жаз-

баларды импорттау және тарату, (авторлық құқықпен енгізілген түзетулермен т.б. және 2002 жылғы

Тауар белгісі туралы заң (құқық қолдану және құқықбұзушылық)); басқа қылмыстар үшін алты айға

дейін түрмеге қамалады.

326

S v. London Borough of Havering [2003] 1 Cr App R 35, [10] (қылмыстық қудалаудың негіздерін

түсіндіру).

327

1994 жылғы Тауар белгісі туралы заңының 92(1)(c) бабындағы «мақсатында» деген сөздің мәні

туралы қараңыз: R v. Zaman [2003] FSR (13) 230.

328

R v. Johnstone [2003] FSR (42) 748.

329

R v. C and ors [2017] 1 WLR 3006.

330

Бірақ импорттау емес. Қараңыз: BMR, Art. 30, and section 2, pp. 1317–20.

331

TMA 1994, s. 10(2). Сондай-ақ бірегей белгі немесе ұқсас тауар белгісіне қатысты контрафактілі

тауарларды анықтаудағы «мұндай тауар белгісінен өзінің елеулі аспектілері бойынша ерекшеленуі

мүмкін емес» деген BMR 2(5)a бабына назар аударыңыз.

332

TMA 1994, s. 92(4).

333

TMA 1994, s. 92(5).

334

R v. Johnstone [2003] FSR (42) 748, 763, [43].

591

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

деңгейде ғана әрекет етсе, оның құқығы тең дәрежеде қорғалады.

335

Бұл пайда-

лану қорғау шеңберінен тыс (мысалы, ол сауда барысында жасалмаған) немесе

пайдалану ережеден тыс жағдайға (мысалы, заңды референттік пайдалану) жа-

татыны туралы болжам болуы мүмкін. Жауапкер ықтималдықтар теңгерімінің

негізінде ақылға қонымды сенімнің нақты жағдайын қалыптастыруы керек.

336

Тауар белгісі құқығын бұзғаны үшін тағайындалатын жаза авторлық құқық-

бұзушылықтағы жазаға ұқсас. Мұндай құқықбұзушылық үшін алты айға дейін

бас бостандығынан айырылуы немесе 5000 фунт стерлингке дейінгі мөлшерде

айыппұл түріндегі жазаға алып келуі мүмкін; айыптау үкімі айыппұл салуға неме-

се он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруы мүмкін. Соттар жалған

ақша жасау ешкімді жаңылыстырмады

337

және тауар белгілерінің құқығын бұзу

гудвилдің ұрлануына ұқсас, «шын мәнінде, қылмыстық құқықбұзушылық» бола-

тынын бірнеше рет атап көрсеткен.

338

Сондықтан жаза басқаларға сабақ бола-

тындай деңгейде барынша қатал әрі әділ болуы маңызды екені жайында айтыл-

ды.

339

Жаза көбіне құқықбұзушылықтың ауырлығына және ауқымына, сондай-ақ

жауапкердің табандылығына байланысты болады.

340

Жазаның ауырлығы жөнін-

де айтар болсақ, соттар контрафактілі фармацевтикалық препараттарды қо-

ғамдық қауіпсіздікке әлеуетті әсер ету салдарынан жағымсыз деп қарастырды.

341

Ал Апелляция соты аптасына 5000–10 000 бөтелке көлемінде Chanel №5 пар-

фюмін жалған тауар белгісімен шығарған тұлғаны құқықбұзушылық дәрежесінің

ауырлығына байланысты үш жылға бас бостандығынан айырған.

342

Табандылық

туралы айтар болсақ, адал бизнесменнің бір рет қателескені үшін айыппұл салы-

нуы,

343

тіпті контрафактілі сағаттардың ұсақ саудасы үшін үш ай мерзімге түрмеге

қамалуы мүмкін.

344

10.1.3. Тіркелген дизайнға қатысты құқықбұзушылықтар

Тіркелген

345

дизайнның құқығын бұзғаны үшін қылмыстық санкциялар енгізу

өте даулы болды. Бұл – жиі кездесетін жайт, қылмыстық санкциялар құқықтың

тиімділігін арттырады. Бұл саладағы жаңа ережелер тіркелген дизайнды «дәлме-

дәл» немесе «одан материалдық емес бөлшектерімен ғана ерекшеленетін

335

Сонда.

336

Сонда, 764, [46]. Бұл заңды немесе дәлелдеу ауыртпалығы болып саналады, бірақ Лордтар

палатасы Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенцияның 6(2) бабындағы кінәсіздік презумп-

циясын ескерген деп санайды. Лорд Николлс заңнаманың айыпталушыға дәлелдеу жүгін жүктеуінің

«орынды себептері» бар деп тапты. Сонда, 766, [52]–[53].

337

R v. Priestly (1996) 2 Cr App R (S) 144.

338

R v. Bhad (1999) 2 Cr App R (S) 139.

339

R v. Adam (1998) 2 Cr App R (S) 403.

340

Rv. Kelly (1996) 1 Cr App R (S) 61 (Жауапкердің әділетсіз әрекет етуден бас тартпауы оны бас

бостандығынан айыруға алып келеді).

341

R v. Yanko (1996) 1 Cr App R (S) 217 («Синтекс» пен «анаполон» белгілері негізінде стеройд дәрі

өнімін қолдан жасағаны үшін берілетін төрт-бес жылдық жаза артық болған жоқ).

342

R v. Priestly (1996) 2 Cr App R (S) 144. Қараңыз: R v. Ansari, Horner, Ling & Ansari (2000) 15 Cr App

R (S) 94 (үш жыл); R v. Brayford [2011] 1 Cr App R (S) 107 (20 000 фунт стерлинг пайда әкелетін 25 000 кг

кір жуу машинасы мен Persil тауар белгісі жапсырылған 2875 қорапты импорттағаны үшін екі жылға

бас бостандығынан айыру жазасы «артық» болған жоқ).

343

R v. Bhad (1999) 2 Cr App R (S) 139.

344

R v. Kelly (1996) 1 Cr App R (S) 61 (30 сағатты иеленгені үшін).

345

Тіркелмеген дизайндарға қылмыстық санкция қолданылмайды.

592

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

белгілері бар» тіркелген дизайнды қасақана көшіргені үшін қылмыстық санк-

циялар енгізді.

346

Жаңа ережелер болжамды құқықбұзушы дизайнды тіркелген

деп санауға негіз болған және оның жеткілікті келісімі болмаған кезде, ком-

мерциялық қызмет барысында жүзеге асырылатын қызметпен шектеледі.

347

Қорғау болжамды құқықбұзушы қаралып отырған дизайнды жарамсыз деп ой-

лаған (мысалы, егер ол дизайн саласында кеңінен танымал болса) жағдайларда

қолданылады.

10.1.4. Құпия мәлімет

Ағылшын құқығында құпия мәліметті алу ұрлық болып саналмайды.

348

1968 жылғы Ұрлық туралы заңның 1-бабында «ұрлық» сөзіне «басқаның мүл-

кін заңсыз иемдену, біржолата алып қою» деген анықтама берген. 4-бөлімде

меншіктің «басқа материалдық емес меншікті» қамтитыны айтылса да, бірқатар

жағдайларда бұл мақсаттар үшін мәліметтің материалдық емес меншік болып

саналмайтыны анықталды. Oxford v. Moss ісінде

349

Ливерпуль университетінің

студенті емтихан алдында емтихан жұмысының тапсырмаларын заңсыз алған.

Емтиханның тапсырмаларымен танысып шыққаннан кейін, жауаптарын кері

қайтарған, бірақ мәліметті «сақтап» қалған. Судья Смит бұл әрекет ұрлыққа жат-

пайды деп санайды: мәлімет меншік емес және университетті ақпараттан айыру

ниеті болмаған. Кейбір жағдайларда құпияны бұзуды басқа да негіздер бойын-

ша қылмыс ретінде қарауға болса да, олардың барлығы белгілі бір шектеулерге

ие болады.

350

Коммерциялық құпияны теріс пайдалануды қылмыс деп тану жайында көп-

тен бері айтылып келеді,

351

бұл туралы Құқық комиссиясы 1990 жылдары тіпті

консультациялық құжат та әзірледі.

352

Ол құжатта коммерциялық құпияны теріс

пайдалануға байланысты құқықбұзушылық қылмыстар айтарлықтай маңызды

болып саналатыны туралы қорытынды жасалады және бұл көзқарас, негізінен,

коммерциялық құпия мен меншіктің «сөзбе-сөз мағынада» жақын ұқсастығына,

сондай-ақ іскерлік инвестицияларды қорғаудың экономикалық маңыздылығы-

на негізделеді.

353

Құжатта заңнаманың тәжірибелік мәселелері, атап айтқанда,

346

Бұл, мысалы, он жылдан аспайтын мерзімге бас бостандығынан айыру, айыппұл салу немесе

екеуі де: RDA 1949, s.35ZA(8). Англия, Уэльс және Солтүстік Ирландиядағы жиынтық құқықбұзушылық

үшін алты айға дейін бас бостандығынан айыру, айыппұл немесе екеуі де (Шотландияда 12 айға

дейін бас бостандығынан айыру, айыппұл немесе екеуі де): RDA 1949, s. 35ZA(8)(b)–(c).

347

IP Act 2014, s. 13, introduces a new RDA 1949, s. 35ZA.

348

Қараңыз: A. Coleman, The Legal Protection of Trade Secrets (1992), ch. 7; Жаңа Зеландияда шағын

топтың қатысуымен қылмыс орын алды: A Kingsbury, ‘Trade Secret Crime in New Zealand: What was the

Problem and is Criminalization the Solution?’ (2015) EIPR 147.

349

(1979) 68 Cr App R 183.

350

Егер екі адам коммерциялық құпияны ұрласа, ол алдау мақсатында жасалған қастандық

болуы мүмкін: R v. Lloyd [1985] QB 29. 2010 жылғы Парақорлық туралы заңының 2-бөлімі немесе

компьютердегі деректерге заңсыз кіретін қылмыстарды қарастыратын 1990 жылғы Компьютерді

заңсыз мақсатта пайдалану туралы заң бойынша басқа қылмыстық айыптаулар тағылуы мүмкін.

351

A. Coleman, The Legal Protection of Trade Secrets (1992), 93; it is criminalized in the United States:

US Economic Espionage Act of 1996.

352

Law Commission, Legislating the Criminal Code: Misuse of Trade Secrets (November 1997) LCCP150.

Қараңыз: J. Hull, ‘Stealing Secrets: A Review of the Law Commission’s Consultation Paper on the Misuse

of Trade Secrets’ (1998) 4 IPQ 422.

353

Law Commission, op. cit., [3.1].

593

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

«коммерциялық құпия» ұғымын анықтаудағы қиындықтар қарастырылады.

Құқық комиссиясы коммерциялық құпияны теріс пайдалану азаматтық құқыққа

деген сенімнің жоғалуына алып келетінін мәлімдеді, алайда ол осы құжатқа сай,

азаматтық жауапкершілікке алып келетін барлық әрекеттерді қылмыспен байла-

ныстырғысы келмейтінін де атап көрсетті. Атап айтқанда, «коммерциялық құпия»

ұғымын анықтауға қатысты қателескен қызметкерлерді қылмыстық жауапкерші-

лікке тарту әлде тартпау, қоғамдық мүдделерді тиісті деңгейде қорғау туралы

пікірлер айтылды.

354

Бүгінде бұл мәселелер бойынша кеңес беру процесі тоқ-

татылды және Құқық комиссиясы бұл мәселемен бұдан былай айналыспайды.

10.2. АЛДАУ МАҚСАТЫНДА СӨЗ БАЙЛАСУ

Кейбір жағдайларда Интеллектуалдық меншік құқықтарын қорғау үшін «ал-

дау мақсатында сөз байласу» сияқты жалпықұқықтық қылмыс пайдаланылуы

мүмкін.

355

Бұл қылмыс біреудің алданып қалғанын көрсетпестен, экономикалық

пайда табуға тырысқан жағдайда жасалады.

356

Бұл ұйымдасқан қарақшылық жағ-

дайында, тараптар арасында келісім болған кезде ғана пайдалы болады. Ортақ

құқықта алдау мақсатында сөз байласуда айып тағудың артықшылықтарының

бірі – ересек құқықбұзушыны қамауға алуға немесе айыппұл салуға қатысты

соттардың қарауы шектеулі болмайтыны.

357

Сонымен қатар Интеллектуалдық

меншік құқығын бұзуға қатысты тұлғаларды жауапқа тарту үшін негіз ретінде

заңда көзделген екі қылмыс – 2006 жылғы Алаяқтық туралы заңның 9 және

11-баптарында көзделген, алдау мақсатында кәсіпкерлік қызметті жүргізу және

заңсыз жолмен қызмет көрсету қылмыстары – жауапқа тартуға негіз бола алады.

Бұрынғы ереже R v. Thornton ісінде сәтті қолданылды, онда жауапкер сауда дүке-

нінде жалған компакт-дискілер мен DVD-дискілерді жасап, сатқан еді. Оған екі

жарым жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарылды.

358

354

Қоғамдық мүдделерге жауап беретін, алайда қорғаудың жалпы сипатына нұқсан келтірмейтін

мәліметті жария етудің нақты мақсаттары баяндалатын Құқықтық комиссияның алдын ала ұсынысын

сол жерден қараңыз, сонда, [6.54].

355

Қараңыз: Attorney General’s Guidelines for Prosecutors on the Use of the common law oence

of conspiracy to defraud (2007), Part B. Ал қазір жалпы тергеу 2006 жылғы Алаяқтық туралы заңға

жатады.

356

Scott v. Metropolitan Police Commissioner [1975] AC 819; R v. Bridgeman & Butt [1996] FSR 538.

Scott ісінде жауапкер фильмдерді жасырын жолмен көшіріп алу үшін кинотеатр қызметкеріне пара

ұсынған. Лордтар палатасы мұны авторлық құқық иелерін алдау мақсатында жасалған астыртын сөз

байласумен тең деп санайды.

357

Қараңыз: Criminal Law Act 1977, s. 5. Қараңыз: R v. Dowd [2005] EWCA Crim 3582 (Жауапкер

технологиялық жағынан қорғалған авторлық бағдарламалық қамтамасыз етуді бұзған интернет-

топтың мүшесі, бұл әрекетті қасақана жасамаған, дегенмен коммерциялық мүдделерге елеулі зиян

келтірген; 12 айға бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды). Қараңыз: R v. Holborough [2002]

EWCA Crim 2631 (1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патенттер туралы заңның 297 A бө-

ліміне қайшы келетін рұқсат етілмеген декодерлерді сату сияқты арнайы бір қылмыстардың үкімі

туралы істерде құқықтық шектеулерді ескеру қажеттігі; алдау мақсатында сөз байласқаны үшін үш

жылға бас бостандығынан айырылған жауапкердің жазасын жеңілдетуді қарастырған кезде, ол екі

жыл мерзімге жазаға тартылады).

358

Noted in IP Crime Group, IP Crime Report 2015/16 (2016), 60.

594

СОТ ПРОЦЕСІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ АМАЛДАРЫ

10.3. ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ

2005 жылғы Жосықсыз коммерциялық тәжірибелер туралы директиваны

359

орындау мақсатындағы 2008 жылғы ЕО Тұтынушыларының құқықтарын жосық-

сыз сауда ережелерінен қорғау регламенті

360

тұтынушыларды жаңылыстыруға

(әрекетпен немесе әрекетсіздікпен) алып келетін жағдайларда, мысалы, өнімнің

негізгі сипаттамаларына қатысты (өнімнің географиялық немесе коммерциялық

шығу тегі) қылмыстық жаза қолданылады. Бұл ережелер тіркелген тауар белгісін

теріс мақсатта пайдалануға және жосықсыз бәсекенің көптеген жағдайларына

байланысты қолданылады. Брендтің иелері ұсынылып отырған ережелер жеке

бизнеске (Ирландия жасаған сияқты) жеке азаматтық талап қою құқығын бере-

ді деп үміттенді, бірақ үкімет қылмыстық қудалаудың жауапкершілігін шектей

отырып,

361

Бәсекелестік пен нарық мәселелері жөніндегі орган (CMA) мен сауда

стандарттары бойынша қызметкерлердің қарауына құқық қолдануды қалды-

рып, мұны жасаудан бас тартты.

362

Сауда стандарттарын қадағалаушы мамандар

жергілікті атқарушы органдармен жұмыс істейді (заңнама бойынша осы заң-

ның орындалуын қамтамасыз етуге міндетті). Бұл уәкілетті қызметкерге бақылау

мақсатында сатып алуға, бизнес ғимараттарына кіруге, тауарды тексеруге және

тәркілеуге құқық берілген. Олардың құқықбұзушыларды қамауға құқығы жоқ.

363

Билік сот ісін қозғай алады, бірақ құқықбұзушылықтың дәрежесі қауіпті болмаса,

құқықбұзушыға «ресми ескерту» жасаумен ғана шектеледі. 2008 жылғы регла-

ментке сай, мұндай құқықбұзушылық үшін екі жылға дейін бас бостандығынан

айыру жазасы көрсетілген.

364

10.4. ТІРКЕУДІ ҚОРҒАУ

Тіркеу режимдерінің шынайылығын қолдауға бағытталған бірқатар қыл-

мыстық санкциялар бар. Атап айтқанда, тіркеуге

365

жалған жазбаны енгізу

және құқыққа наразылықтарды рұқсатсыз ұсыну құқықбұзушылық болып сана-

лады.

366

1988 жылғы Авторлық құқық, дизайн және патенттер туралы заңның

359

SI 2008/1277 (1968 жылғы Тауар сипаттамасы туралы заңының басым бөлігін өзгерту және

жою). Қараңыз: OFT, Consumer Protection from Unfair Trading (2008).

360

2005 жылғы 11 мамырдағы бизнес пен ішкі нарықтағы тұтынушылар арасындағы жосықсыз

коммерциялық тәжірибе және 84/450 / ЕЕА Кеңес директивасына өзгерістер енгізу туралы 2005/29/

EО директивасы, 97/7/EО, 98/27/EО директивалары және 2002/65/EО Еуропалық парламент және

кеңес, регламент (EО) №2006/2004 Еуропалық парламент және кеңес [2005] OJ L 149/22.

361

Бизнес, инновация және шеберліктер департаменті осындай құқықты енгізуге кеңес берді:

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау. Ұқсас қаптамаға қатысты 2008 жылғы Тұтынушыларды жо-

сықсыз саудадан қорғау ережелеріне шолу (BIS/14/724). Үкімет бұл кеңестен кейін ештеңе жасамай-

тынын мәлімдеді. Қараңыз: Written Statement by Nick Boles, 13 October 2015 (HCWS232).

362

Consumer Protection from Unfair Trading Regulations 2008, reg. 19.

363

Consumer Protection from Unfair Trading Regulations 2008, regs 20–22.

364

Consumer Protection from Unfair Trading Regulations 2008, reg. 13(b). Қараңыз: R v. Ahmadi

(1993) 15 Cr App R (S) 254 (Қайта өңделген тонер картридждерді жеткізгені үшін алты ай); R v. Shekhar

Kumar (1992) 13 Cr App R (S) 498 (26 контрафактілі бейнероликті жалға алушыға 5000 фунт стерлинг

айыппұл салынды).

365

PA 1977, s. 109; TMA 1994, s. 59; RDA 1949, s. 34.

366

Қараңыз: PA 1977, s. 110; TMA 1994, s. 60; Trade Marks (Халықаралық тіркеу) Order 2008 (SI

2008/2206), art. 3; Community Trade Mark Regulations 2006 (SI 2006/1027), reg. 9; RDA 1949, s. 35;

Community Design Regulations 2005 (SI 2005/2339), reg. 3.

595

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

201-бөлімінде қызықты өзгерісті байқаймыз, онда «өзінде тиісті өкілеттілік бар

деп сенуге негіз болған жағдайларды санамағанда, басқа біреудің атынан рұқ-

сат беру өкілеттілігі бар деп жалған мәлімдеме беру құқықбұзушылық болып

саналады» деп көрсетілген. Туындының авторлық құқықпен қорғалғанын дұрыс

түсінбеуі нәтижесінде құқықбұзушылық туындамайды, бірақ мұндай жалған мә-

лімдемеден пайда тапқан тұлға 2006 жылғы Алаяқтық туралы заңның 2-бабы-

ның негізінде кінәлі болуы мүмкін.

ҚЫСҚАРҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ

ADR – Alternative dispute resolution (Дауды шешудің балама жолдары)

AG – Advocate general (Бас адвокат)

AP – Appointed Person (Тағайындалған тұлға)

ASA – Advertising Standards Authority (Жарнама стандарттары басқармасы)

BBC – British Broadcasting Corporation (Британиялық телерадиокорпорация;

Би-Би-Си)

BMR – Border Measures Regulation (Шекаралық шаралар регламенті; Кеденде

интеллектуалдық меншік құқығының сақталуын және Еуропа кеңесінің (EК)

1383/2003 регламентінің күшін жою туралы 2013 жылдың 12 маусымында қа-

былданған №608/2013 ЕО регламенті)

CAP – Committee on Advertising Practice (Жарнама практикасы комитеті)

CITMA – Chartered Institute of Trade Mark Agents (formerly ITMA) (Тауар белгісі

агенттерінің чартерлік институты; бұрынғы ITMA)

CJEU – Court of Justice of the European Union (Еуропа соты)

CPS – Crown Prosecution Service (Корольдік прокуратура қызметі)

CTM – Community trade mark (Қоғамдастықтың тауар белгісі)

CTMIR – the ‘Community Trade Mark Implementing Regulation’ (Қоғамдастықтың

тауар белгісін жүзеге асыру регламенті; Еуропалық қоғамдастықтың тауар бел-

гісі жөніндегі №40/94 (ЕК) Еуропа кеңесі регламентін жүзеге асыру бойынша

1995 жылдың 13 желтоқсанындағы №2868/95 (ЕК) регламенті [1995] OJ L 303/1)

CTMR – the ‘Community Trade Mark Regulation’ (Қоғамдастықтың тауар бел-

гісі регламенті; Еуропалық қоғамдастықтың тауар белгісі жөніндегі 1993 жылы

20 желтоқсанда қабылданған Еуропа кеңесінің №40/94 регламентін алмасты-

рушы 2009 жылдың 26 ақпанындағы Еуропалық қоғамдастықтың тауар белгісі

жөніндегі Еуропа кеңесінің №207/2009 регламенті. [2009] OJ L 78/1)

DOOR – Database of Origin and Registration (Шығу тегі дерекқоры мен тізілімі)

DPML – Domain Protected Mark List ) Доменмен қорғалған белгілер тізімі)

EC – Treaty establishing the European Community (or EC Treaty) (Еуропалық қо-

ғамдастықты құру туралы шарты; ЕК шарты)

ECHR – European Court of Human Rights (Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық

конвенция)

ECJ – European Court of Justice (Еуропа соты)

EEA – European Economic Area (Еуропалық экономикалық аймақ; ЕЭА)

EEC – European Economic Community (Еуропалық экономикалық қоғамдастық)

EFTA – European Free Trade Association (Еуропа еркін сауда қауымдастығы)

EPO – European Patent Office (Еуропалық патент ведомствосы)

EU – European Union (Еуропа одағы)

EUIPO – European Union Intellectual Property Office (Еуропалық одақ

Интеллектуалдық меншік ведомствосы)

EUTM – European Union Trade Mark (Еуропалық одақтың тауар белгісі)

EUTMDR – European Union trade mark and repealing Delegated Regulation

(Commission Delegated Regulation (EU) 2018/625 of 5 March 2018 supplementing

Regulation (EU) 2017/1001 of the European Parliament and of the Council on the

European Union trade mark, and repealing Delegated Regulation (EU) 2017/1430

597

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

[2018] OJ L 104/1) (Еуропалық тауар белгісі жөніндегі Еуропалық парламент пен

Еуропа кеңесінің 2017/1001 (ЕО) регламентіне қосымша және 2017/1430 регла-

менттің күшін жоятын 2018 жылдың 5 наурызында қабылданған Еуропалық ко-

миссияның 2018/625 (ЕО) регламенті [2018] OJ L 104/1)

EUTMR – Regulation (EU) 2017/1001 of the European Parliament and of the Council

of 14 June 2017 on the European Union trade mark [2017] OJ L 154/1 (Еуропалық

тауар белгісі жөніндегі Еуропалық парламент пен Еуропа кеңесінің 2017 жыл-

дың 14 маусымындағы 2017/1001 регламенті (ЕО) [2017] OJ L 154/1)

EWCA Civ – England and Wales Court of Appeal (Civil Division) Decisions (Англия

және Уэльстің апелляция соты)

EWHC – High Court of Justice of England and Wales (Англия және Уэльстің

Үлкен соты)

Ex CTMR – the ‘Community Trade Mark Implementing Regulation’ (Бұрынғы

Қоғамдастықтың тауар белгісі регламенті)

FACT – Federation against Copyright Theft (Авторлық құқық ұрлығына қарсы

күрес жөніндегі федерация)

GATT – General Agreement on Tariffs and Trade (Тарифтер мен сауда жөніндегі

бас келісім)

HMRC – HM Revenue & Customs (Корольдік салық-кеден қызметі)

ICANN – Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (Домен атаула-

ры мен IP адрестерді белгілеу корпорациясы)

IPEC – Intellectual Property Enterprise Court (Интеллектуалдық меншік бойын-

ша кәсіпкерлік соты)

IPO – Intellectual property office (Интеллектуалдық меншік ведомствосы)

MCAD – the ‘Misleading and Comparative Advertising Directive’ (Directive

2006/114/EC of 12 December 2006 concerning misleading and comparative

advertising (repealing Directive 97/55/EC) [2006] OJ L 376/21) (Жаңылыстыратын

және салыстырмалы жарнама директивасы)

OHIM – Office of Harmonization in the Internal Market (Ішкі нарықтағы үйлесті-

ру ведомствосы)

PDO – Protected designation of origin (Тауар шығарылған жердің қорғалған

атауы)

PGI – Protected geographical indication (Қорғалған географиялық атау)

SPCs – Supplementary protection certificates (Қосымша қорғау сертификаттары)

TFEU – Treaty on the Functioning of the European Union (Еуропалық одақтың

қызметі туралы шарт)

TMA 1994 – Trade Marks Act 1994 (1994 жылғы Тауар белгісі туралы заң)

TMD 1989 – Trademark Directive 1989 (1989 жылғы Тауар белгісі директивасы)

TMD 2008 – Trademark Directive 2008 (2008 жылғы Тауар белгісі директивасы)

TMD 2015 – Trademark Directive 2015 (2015 жылғы Тауар белгісі директивасы)

TRIPS – Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights

1994 (1994 жылғы Интеллектуалдық меншік құқығының сауда аспектілері жө-

ніндегі келісімі)

TSG – Traditional Speciality Guaranteed (Дәстүрлі ерекшеліктердің кепілдігі)

TTBER 2004 – the ‘2004 Technology Transfer Block Exemption Regulation’

(Regulation (EC) №772/2004 of 27 April 2004 on the application of Article 81(3)

of the Treaty to categories of technology transfer agreements [2004] OJ L

ҚЫСҚАРҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ

598

ҚЫСҚАРҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ

123/11) (2004 жылғы Технологиялық трансферді блоктық босату регламенті;

Технологиялық трансфер келісімдерінің түрлеріне Еуропалық одақты құру ту-

ралы шарттың 81(3) бабын қолдану туралы 2004 жылғы 27 сәуірдегі №772/2004

(ЕК) регламенті [2004] OJ L 123/11)

TTBER 2014 – the ‘2014 Technology Transfer Block Exemption Regulation’

(Regulation №316/2014 of 21 March 2014 on the application of Article 101(3) of the

Treaty on the Functioning of the European Union to categories of technology transfer

agreements [2014] OJ L 93/17) (2014 жылғы Технологиялық трансферді блоктық

босату регламенті; Технологиялық трансфер келісімдерінің түрлеріне Еуропалық

одақтың қызметі туралы шарттың 101(3) бабын қолдану туралы 2014 жылғы

21 наурыздағы №316/2014 регламенті [2014] OJ L 93/17)

TTR – the ‘Technology Transfer Regulation’ (Regulation (EC) №240/96 of

31 January 1996 on the application of Article 85(3) of the Treaty to certain categories

of technology transfer agreements [1996] OJ L 31/2) (Технологиялық трансфер рег-

ламенті; Технологиялық трансфер келісімдерінің кейбір түрлеріне Еуропалық

одақты құру туралы шарттың 85(3) бабын қолдану туралы 1996 жылғы 31 жел-

тоқсандағы №240/96 регламенті [1996] OJ L 31/2)

UDRP – Uniform Domain Name Dispute Resolution Policy (Бірдей домен атаула-

рына қатысты дауды шешу саясаты)

UK – United Kingdom (Біріккен Корольдік)

URS – Uniform Rapid Suspension System (Бірыңғай жеделдетілген тоқтату

жүйесі)

VCAP – Voluntary Copyright Alert Programme (Авторлық құқықтың бұзылуын

ерікті ескерту бағдарламасы)

VRR – the ‘Vertical Restraints Regulation’ (Вертикаль шектеулер регламенті;

Вертикаль келісімдер мен құйтырқы әрекет түрлеріне Еуропалық одақты құру

туралы шарттың 81(3) бабын қолдану туралы 1999 жылғы 22 желтоқсандағы

№2790/99 (ЕК) регламенті [1999] OJ L 336/21)

WCT – WIPO Copyright Treaty adopted by the Diplomatic Conference on

20 December 1996 – (ДИМҰ Авторлық құқық туралы шарты; 1996 жылғы 20 жел-

тоқсандағы Дипломатиялық конференцияда қабылданған)

WIPO – World Intellectual Property Organization (Дүниежүзілік интеллектуал-

дық меншік ұйымы; ДИМҰ)

WPPT – WIPO Performances and Phonograms Treaty adopted by the Diplomatic

Conference on 20 December 1996 (ДИМҰ Орындаушылық және фонограммалар

туралы шарты; 1996 жылғы 20 желтоқсандағы Дипломатиялық конференцияда

қабылданған)

СIPA – Chartered Institute of Patent Attorneys (Патенттік сенім білдірілген өкіл-

дер институты)

СУРЕТТЕР ТІЗІМІ

35.1-сурет. Ұлыбританияда тауар белгісін тіркеу

35.2-сурет. Еуропалық одақтың тауар белгісін (EUTM) тіркеу

36.1-сурет. Yoshida асүй пышағы сабының дизайны

36.2-сурет. Stokke tripp-trapp орындық дизайны

36.3-сурет. Nestlé шоколад батончигінің тауар белгісі

36.4-сурет. Philips айналмалы үшжүзді электр ұстара белгісі

36.5-сурет. Lego бөлшегі

37.1-сурет. Werther’s originals кәмпитінің пішіні

37.2-сурет. Saint Albray ірімшігі

37.3-сурет. Mag-lite® қолшамы

37.4-сурет. Шыныға арналған Glaverbel Chinchilla дизайны

37.5-сурет. Jeep дизайны

37.6-сурет. Лимон тығындалған ұзын мойын шөлмек

37.7-сурет. Немістің Si-Si қаптары

37.8-сурет. Nestlé Waters France v. OHIM (Ішкі нарықты үйлестіру

ведомствосы) ісіндегі бөтелке дизайны

37.9-сурет. Louboutin-нің табаны қызыл биік өкшелі туфлиі

37.10-сурет. Lindt қоян пішіндес шоколады

37.11-сурет. Hauswirth қоян пішіндес шоколады

38.1-сурет. Specsavers логотипі

38.2-сурет. Asda Opticians логотипі

38.3-сурет. Limoncello

38.4-сурет. Puma, Sabel Sabel v. Puma ісіндегі «Секірген мысықтар»

38.5-сурет. Lancôme (L’Oréal тобының мүшесі) қолданған MIRACLE

қаптамасы

38.6-сурет. Charles Boussiquet әзірлеп, Lancôme (L’Oréal Group мүшесі)

пайдаланған MIRACLE құтысы

38.7-сурет. Creation Lamis әзірлеп, Bellure атынан нарыққа шыққан PINK

WONDER қаптамасы

38.8-сурет. KITCHENAID ARTISAN миксері

38.9-сурет. Kmix миксері

40.1-сурет. OPEL корпоративтік логотипі

41.1-сурет. O2’ көпіршігінің тауар белгісі

43.1-сурет. Тауар шығарылған жердің қорғалған атауының (PDO),

Қорғалған географиялық атаудың (PGI) және Кепілдендірілген

дәстүрлі ерекшеліктер (TSG) логотиптері

3.2-сурет. Географиялық атауды (GI) тіркеу процесіне шолу

ПАЙДАЛЫ УЕБ-САЙТТАР ТІЗІМІ

Жарнама стандарттары басқармасы asa.org.uk

Патенттік сенім білдірілген өкілдердің

чартерлік институты

cipa.org.uk

Еуропалық қоғамдастықтың өсімдік

сорттарын қорғау жөніндегі ведомствосы

cpvo.fr

Бәсекелестік және нарық мәселелері

жөніндегі орган

gov.uk/government/

organisations/competition-and-

markets-authority

Авторлық құқықты лицензиялау агенттігі cla.co.uk

Еуропа соты curia.europa.eu

CREATe create.ac.uk

Educational Recording Agency Ltd era.org.uk

Еуропалық комиссия ec.europa.eu

Еуропалық еркін сауда қауымдастығы efta.int

Еуропалық патент ведомствосы epo.org

Еуропалық одақтың Интеллектуалдық

меншік ведомствосы

euipo.europa.eu

Корольдік салық-кеден қызметі hmrc.gov.uk

Сенім білдірілген тауар белгілері

өкілдерінің институты

itma.org.uk

БК Интеллектуалдық меншік ведомствосы ipo.gov.uk

IP Kat ipkitten.blogspot.co.uk/

Kluwer Copyright Blog kluwercopyrightblog.com

Мемлекеттік сектор ақпаратын басқару

органы

opsi.gov.uk

Парламент талқылаулары hansard.millbanksystems.com

parliament.uk/business/

publications/ hansard/

Орындаушылар құқығын қорғау қоғамы prsformusic.com

Өсімдік сорттары жөніндегі ведомство defra.gov.uk.planth/pvs

601

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

Мемлекеттік авторлық сыйақы жүйесі plr.uk.com

Жоғарғы сот (БК) supremecourt.uk

Біріккен Корольдік соты courtservice.gov.uk

Біріккен Корольдік үкіметі direct.gov.uk

АҚШ Патент ведомствосы uspto.gov

Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік

ұйымы

wipo.org

Дүниежүзілік сауда ұйымы wto.org

1709 Blog the1709blog.blogspot.co.uk

ПАЙДАЛЫ УЕБ-САЙТТАР ТІЗІМІ

КІТАПТЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ

БАСЫЛЫМЫН ӘЗІРЛЕГЕН

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТОП

Аудармашы: Тәңірбергенова Ләззат Төлепбергенқызы – аудармашы,

редактор, филолог. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің

түлегі (2006), аударма ісі магистрі. «Үздік аудармашы – 2009», «Үздік ау-

дармашы – 2011» байқауларының жеңімпазы.

Аудармашы: Төлімбет Бақытжан – әл-Фараби атындағы Қазақ

ұлттық университетін тәмамдаған. Гуманитарлық ғылымдар магистрі.

«Болашақ» халықаралық стипендиясының иегері. Лондон университе-

тінде (UCL) тәлім алған. Халықаралық білім магистрі.

Әдеби редактор әрі жауапты шығарушы: Табын Гүлзат

Нұрмолдақызы – әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журна-

листика факультетінің түлегі. Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.

«Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының иегері. Іскерлік журналистика

саласында ұйымдастырылған түрлі республикалық байқаулардың бір-

неше мәрте жеңімпазы. MediaNet халықаралық журналистика мектебі

шығарған «Қазақстандағы практикалық журналистика» оқу құралына,

«Іскерлік журналистика» оқу құралына авторлық-тәжірибелік материал-

дары енген. Қазір Ұлттық аударма бюросының редакторы. Әр жылдары

ҚР Қаржы министрлігінің баспасөз қызметінде редактор, Республикалық

«Жас Алаш» газетінде тілші, бөлім редакторы, «Жас қазақ» апталығын-

да экономика және талдау бөлімінің жетекшісі, жауапты хатшы қызметін

атқарған.

Әдеби редактор: Дәулетбаева Бану Қашымбекқызы – Л.Н. Гумилев

атындағы Еуразия ұлттық университетін тәмамдаған. Бірқатар респуб-

ликалық басылымдарда тілші, бөлім редакторы қызметтерін атқарған.

Ұлттық аударма бюросының редакторы, филология магистрі, Қазақстан

Журналистер одағының мүшесі.

Әдеби редактор: Мұхамадиев Дәурен Бақдәулетұлы – филология

ғылымдарының кандидаты. Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.

Қазақ әдебиетінің тарихы, абайтану, әуезовтану мәселелері бойынша

ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысуда. «Абайтанушы» (2013) атты

монография мен «Сан қырлы ғалым» (2014) әдеби зерттеу еңбегінің және

200-ден аса ғылыми мақаланың авторы.

603

АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШАРАЛАРЫ

Ғылыми редактор: Ергөбек Шыңғыс Құлбекұлы – заң ғылымдары-

ның кандидаты, қауымдастырылған профессор. Зерттеу алаңы: мемлекет

және құқық теориясы мен тарихы, саяси-құқықтық ілімдер тарихы, эко-

логиялық құқық, ресурстық ұлтшылдық, адам құқықтары, инвестициялық

құқық, халықаралық экономикалық құқық мәселелері. 50-ден астам ғы-

лыми мақала мен бірнеше зерттеу еңбегінің авторы.

Ғылыми редактор: Құсайынқызы Айгерім – LLM, Cулейман Демирел

университетінің аға оқытушысы, Нархоз университетінің PhD докторан-

ты. Зерттеу бағыты: халықаралық сауда құқығының құқықтық аспектілері,

адам құқықтары және гендерлік экономика, интеллектуалдық құқық.

КІТАПТЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БАСЫЛЫМЫН ӘЗІРЛЕГЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТОП

Басуға 02.07.2020 ж. қол қойылды. Офсеттік басылым.

Қаріп түрі «Segoe UI».

Пішімі 70х100/16. Көлемі 37,75 б.т.

Таралымы 10 000 дана.

Тапсырыс №

Нұрмолдақызы Г., Мұхамадиев Д.,

Дәулетбаева Б.

Қалиева М., Тілегенова П.

Әмірайым М., Қапезова Ф.

Редакторлары

Корректорлары

Дизайнын әзірлеген

және беттеген

ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІНІҢ

ТАПСЫРЫСЫ БОЙЫНША АУДАРЫЛЫП БАСЫЛДЫ

ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ

МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ

ІІІ

Бесінші басылым

Л. БЕНТЛИ, Б. ШЕРМАН, Д. ГАНЖИ, Ф. ДЖОНСОН