«Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық»

жобасы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті –

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен

«Рухани жаңғыру» мемлекеттік

бағдарламасы аясында

іске асырылды

Russell Grigg

BECOMING AN

OUTSTANDING

PRIMARY

SCHOOL TEACHER

Second edition

Нұр-Сұлтан

2020

Рассел Григг

БАСТАУЫШ

МЕКТЕП МҰҒАЛІМІ

ШЕБЕРЛІКТІ

ШЫҢДАУ

Екінші басылым

Григг Расселл

Бастауыш мектеп мұғалімі: шеберлікті шыңдау. – Алматы: «Ұлттық аударма

бюросы» қоғамдық қоры, 2020. – 600 бет.

ISBN 978-601-7621-17-9

Бұл бестселлер нұсқаулық Англияның оқу бағдарламасындағы соңғы өзгерістерді, соның ішін-

де 2014 жылғы Мемлекеттік білім бағдарламасын және Шотландияның Мемлекеттік білім бағдар-

ламасы жобасын жан-жақты талдай отырып жазылған. Автор гуманитарлық ғылымдар докторы

Рассел Григг теорияға, зерттеулерге және нақты сынып тәжірибесінің мысалдарына (кейс-стади)

сүйене отырып, бастауыш мектеп мұғалімдерінің шеберлігін шыңдау үшін не қажет екенін жан-жақ-

ты талқылайды.

Кітап педагогика саласының студенттері мен магистранттарына, сондай-ақ ізденіс үстіндегі

тәжірибелі мұғалімдерге арналған.

ӘӨЖ 371

КБЖ 74.200

ӘӨЖ 371

КБЖ 74.200

Г 75

ISBN 978-601-7621-17-9

Г 75

Кітаптыбасуғаәзірлеген

«Ұлттықаудармабюросы»

қоғамдыққоры

Бас редактор Исембердиева А.Б.

Аудармашылар Бағиева Ш.

Төлімбет Б.

Жауапты шығарушы Дәулетбаева Б.

Әдеби редактор Нүсіп А.

Ғылыми редактор Джандильдинов М. К.,

педагогика және психология

ғылымдары бойынша философия

докторы (PhD)

Пікір жазғандар Құдайбергенева К.С.,

педагогика ғылымдарының

докторы

Сайдахметова Л.Т.,

педагогика ғылымдарының

кандидаты

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

жалпы педагогика кафедрасында талқылаудан өтті

«Жаңагуманитарлықбілім.

Қазақтіліндегі100жаңаоқулық»

жобасыныңредакциялықалқасы:

Редакция алқасы:

Төраға Көшербаев Қ.Е.

Төрағаның орынбасары Аймағамбетов А.Қ.

Жауапты хатшы Кенжеханұлы Р.

Редакция алқасының

мүшелері: Жаманбалаева Ш.Е.

Күреңкеева Г.Т.

Қарин Е.Т.

Құлсариева А.Т.

Құрманбайұлы Ш.

Масалимова Ә.Р.

Мұтанов Ғ.М.

Нұрмұратов С.Е.

Нұрышева Г.Ж.

Раев Д.С.

Саңғылбаев О.С.

Сеңгірбай М.Ж.

Сыдықов Е.Б.

Authorised translation from the English language edition published by Routledge, a member of

Taylor & Francis Group.

...Біздің мақсатымыз айқын, бағытымыз белгілі, ол – әлемдегі ең

дамыған 30 елдің қатарына қосылу.

Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан

бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси және экономикалық жаңғы-

руларды толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне айналады.

Біз алдағы бірнеше жылда гуманитарлық білімнің барлық бағыт-

тары бо йынша әлемдегі ең жақсы 100 оқулықты әртүрлі тілден қазақ

тіліне аударып, жастарға дүниежүзіндегі таңдаулы үлгілердің негізінде

білім алуға мүмкіндік жасаймыз.

Жаңа мамандар ашықтық, прагматизм мен бәсекелестікке қабілет

сияқ ты сананы жаңғыртудың негізгі қағидаларын қоғамда орнық-

тыратын басты күшке айналады. Осылайша болашақтың негізі білім

ордаларының аудиторияларында қаланады...

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті –

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың

«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты еңбегінен

Том мен Мияға арнаймын

Мазмұны

Алғыс ........................................................................................................................................... 9

Кіріспе ....................................................................................................................................... 10

1-ТАРАУ. Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз? ...................... 22

2-ТАРАУ. Өзіңді таны .......................................................................................................... 54

3-ТАРАУ. Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар ........................................................... 91

4-ТАРАУ. Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер .................................................. 137

5-ТАРАУ. Кәсіби білім мен түсінік ................................................................................. 181

6-ТАРАУ. Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту

мәселелері мен тәжірибелері ....................................................................... 224

7-ТАРАУ. Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту .................................................... 272

8-ТАРАУ. Кең ауқымды оқу бағдарламасы ................................................................. 313

9-ТАРАУ. Жоспарлау және дайындық .......................................................................... 354

10-ТАРАУ. Инклюзив практиканы дамыту ................................................................ 404

11-ТАРАУ. Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары ............................ 443

12-ТАРАУ. Мінез-құлықты басқару ............................................................................... 486

13-ТАРАУ. Ширату өнері .................................................................................................. 519

14-ТАРАУ. Үздіксіз оқу ...................................................................................................... 561

Алғыс

       -

   

       











-



       

-







Кіріспе





-





-

-







      -

        



-

-



-



  -





-



          -

        

   -

       

-

-

       

Кіріспе





      -



-







        -

  

      

        

    

-

-



-

      

      

       -



-



-





     -

       

        

         

      

       

X-       

   

   -

        

-

      



-









Кіріспе



       -

-



-





-



    

-



  -

 

  -



 -

-



  

 



 -

 



      







-

-



-

-



-



 -



       

 

Кіріспе

        

 

       -

  

  

  -

 

 

 

       -



       

-



-



  



       -



     

-

-

-

       -

   

    

-







       

      

         

-

-

-





-

-

  

Кіріспе

       -

       

        

-

       -

 



        

-

-



-

-





-

-



-

       

         

           

        -

      -



       

  -



-

    



-



      



-

-



-

-



-

        



Кіріспе

-

-

 

     

       



      

-

-



-





-

  -

       

      

-



      



-



-



-

  -

-



-

-

-



-



-

   

        -

-







       



Кіріспе

-

-







       -

-

-



       











     -

       

       

       

     

  

-



      

      

  -

      

-





-

-

        



     

     

      

      

       -

    -



      -

        

      

Кіріспе

     -



      





-

-

       

 -





      

      -

-

 

-

-



     

-

 

       



-

-





       

-

-





-



-



        





 -



 



Кіріспе

0.1-КЕСТЕ. Біріккен Корольдіктегі мұғалімдерге арналған білім беру стандарттары

Елдер мен олардың стандарттары

Англия Тарау

Оқушыларды шабыттандыру, ынталандыру және

қызықтыру бойынша зор үміт күту

Оқушыларды жақсы үлгерімдері мен нәтижелері

үшін ынталандыру

Жақсы тақырыптармен, оқу бағдарламаларымен

таныстыру

Сабақты жақсы құрылым арқылы жоспарлау және

өткізу

Оқытуды барлық оқушылардың күшті жақтары мен

қажеттіліктеріне сай бейімдеу

Бағалауды дәл әрі нәтижелі пайдалану

Оқушыларды жайлы әрі қауіпсіз оқу ортасымен

қамтамасыз ету үшін мінез-құлықты тиімді басқару

Ауқымы кең кәсіби міндеттерді орындау

5–8

3,14

Шотландия

Кәсіби құндылықтар мен жеке міндеттер

Кәсіби білім мен түсінік

2.1 Оқу бағдарламасы

2.2 Білім беру жүйелері және кәсіби міндеттер

2.3 Педагогикалық теориялар мен практика

Кәсіби дағдылар мен қабілеттер

2–3, 14

1,3

4–8

9–14

Уэльс

Кәсіби құндылықтар және тәжірибе

Білім және түсінік

Оқыту

2–3, 14

5–8

1, 4, 9, 10, 11–13

Солтүстік Ирландия

PC1

PC2–13

PC14–27

PC14–18

PC19–23

PC24–27

Кәсіби құндылықтар және тәжірибе

Кәсіби білім және түсінік

Кәсіби дағдылар және оны қолдану

Жоспарлау және жетекшілік ету

Оқыту және оқу

Бағалау

2–3, 14

5–8

9–14

4, 10

Дереккөз: DCELLS (2009); GTCS (2012); DfE (2013); GTCNI (2011)

  

 



 

Кіріспе

      

 

 -



-



-



       -

       -

    -



-

-





-



      -





-

-



      

-



Пайдаланылған әдебиет





      



           



          



            



          



Кіріспе





           



          



            



















         



         



          



          











        































           







         



Кіріспе

         



















            





           







           













          







           





Үздік мұғалім деген

кім және оны қалай

анықтаймыз?

Тарау мақсаттары



 

  

   

  -



       







Оқытудың маңызы

-





   

           -

        -



ТАРАУ

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?



-

-



-



-





       

      -

          -

 

         



-





-





-



-



     

      

 -

-

  

-



-

       

      -

     

-



-

-

-



Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

      

-



       

       





       -



-



-

-





-



         -

-





      

         

       

-

-



-

        



-

       



-

-



      

-

        

-





Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?



-

-



      







  -

       

-

-

-





-





-

    



      



       

-

       

-

-

        



      -





-





      

-







Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

      

-

        

       -

   -



-

   -

        -

       





Үздікті анықтау

    

         



-

       

  

-

       

-





-

-



-

      

-





Ең жақсысын саралау

-





Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

       -

  -

  -

       







       -



 

 

 

 -



 

         



 



 

-







 

-









       

-



-



-



Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

1.1-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: ҮЗДІК ОҚЫТУ

Үздік оқыту – осы мамандықтағы ең жақсы тәжірибе. Бұл – білуі керек нәр-

сені әу бастан оқушылардың құлағына құйып, есінде қалдыру. Үздік оқытушы

жұмысының басқалардан үнемі жоғары деңгейде болуымен ерекшеленеді. Те

рең кәсіби білімі мен түйсігі оларға үлкен сенімділік беріп, оқытуды нысаналы

әрі қызықты етеді. Оқушы өзін емін-еркін сезініп, әрі оқуға ынталы болып, жо

ғары көрсеткіштерге қол жеткізеді.

1.2-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

«Үздік ұстаз болу үшін шыдамды, мейірімді және мәселеге біржақты қараудан

аулақ болыңыз. Егер сізге оқыту, үйрету ұнайтын болса, озат мұғалім болу

дағы бағытты дәл таптым деп есептеуіңізге болады. Оқушылардың құрметіне

бөленгеннен кейін ғана озат мұғалім бола аласыз».

Лиза-Мари

«Меніңше, үздік ұстаз – әр баланың аузынан түспейтін, әр бала танитын және

әр бала сабағын тағатсыздана күтетін қызметкер».

Джон

«Жақсы мұғалім – бұл әр баланы жеке тұлға ретінде, сонымен бірге тұтас сы

нып тұрғысында да толық түсіне алатын және олармен байланыс орната біле-

тін адам. Ол елгезек әрі қамқор жан. Ол кездейсоқ жағдайлардан шығудың

жолын біледі».

Фиона

«Менің ойымша, үздік мұғалімнің баланың жанын түсініп, оны тыңдауға уақыт

бөле алуы маңызды. Өйткені ол баланың өміріндегі жалғыз сенімді тұлға бо

луы мүмкін».

Келли

«Үздік мұғалім балалармен шынайы байланыс орнатады және олар үшін қолы

нан келгеннің бәрін жасайды».

Кэтрин

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

-

-





      

-



       -







Оқытуды бағалау

      

-





-

-

-

-





-



-



      -

-

      

-

   -

       





Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

ОЙТҮРТКІ

Бірнеше жыл бұрын The Times Education Supplement басылымы жетістікке жет-

кен танымал адамдармен сұхбаттасып, «Менің ең жақсы мұғалімім» сериясын

жүргізді. Мысалы, Олимпиада велосипедшісі Брэдли Уиггинс өз арманына шы

найы қызығушылық танытқан «қабағы қатулы, бұрынғы әскери» ұстазын есіне

алды (Frankel, 2010). Сіздің ең жақсы мұғаліміңіз кім және оның басқалардан

ерекшелігі қандай еді?

Бақылау





-

-









-

-

       

1.1-СЫЗБА. Оқыту мен оқуды бағалау жолдары

бақылау

оқыту

оқу

артефактілер

деректер

мүдделі тарап

пікірлері

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

-



-



 

  -



 

  

-

        -





    

  -

      

       



-





-

-





       

-

      

-





 

  -



 -

       

 

  -

-



Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

     

       -



-



-

-



-

-



-

-



-





-

-





   

      







       

-

-

      

-

-



     

-

-

       

      

 



      

       

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?





-





-

-

-







-



-



Артефактілер

 

-





-





       

-

-





y -

-

       



y   -

  



y  -

        



Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

y       

     

 

y 

      -



-

-



Деректер

       

      

       





нә-

тижелер   

     





      -



      



 -

-

-

-

        



-

      

        -



         -



    

  

     -

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?





      -

-



      -

     -

      



      жетістік 

-

-



-



-





-

    





-



       -





-





    

       



-

-

-





  -

-

-



Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?





      



-

-





Мүдделі тарап пікірлері

-



        

-

-

-

-



-















     



       





-



 

  

 

 

  

  

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

      

       

      

-

-



  

-



-

-

-

-

-









-



     -



  -





  

-



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

2001 жылы The Guardian газеті «Біз қалайтын мектеп» атты балалар байқауын

өткізді. Оқушылардың көпшілігі сабақ кестесінің еркін болғанын, дауыс ар

қылы іске қосылатын қарындаштар мен демалуға арналған бөлмелердің

болғанын және қоңырау дыбысының ақырын шыққанын қалайтынын жазған.

(www.theguardian.com/education/2001/jun/05/schools.uk7). Топтағы кейбір ба-

лалардан өзі мінсіз деп санайтын сыныптың суретін салуын немесе ең жақсы

көретін мұғалімі туралы өлең немесе рэп жазуын сұраңыз (1.2 және 1.3-сызба

лар). Өз пікіріңізді басқа әріптестеріңіздің көзқарасымен салыстырыңыз. Сіз-

дің ойыңызша, оқушылардың ойы қаншалықты терең болуы мүмкін және олар

қаншалықты тереңге бойлай алады?

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

1.3-СУРЕТ. Мінсіз сынып

Дереккөз: Grace Lewis

1.2-СЫЗБА.Ең жақсы ұстаз

Дереккөз: Soﬁe Lewis

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

Инспектор көзқарасы



-

-



-

        

         



       

-





1.1-КЕСТЕ.Біріккен Корольдіктегі инспекциялық органдар қолданатын оқыту

сапасының сипаты

Англия Уэльс Шотландия Солтүстік Ирландия

Үздік Өте жақсы – жақсы

тұстары көп, соның

ішінде озық тәжірибе

үлгілері бар

Өте жақсы –

үздік, айтулы

Үздік – жоғары сапа

Жақсы Жақсы – мықты тұста-

ры көп және айтар-

лықтай жақсартуды

қажет ететін маңызды

бағыттары жоқ

Өте жақсы –

басты жақсы

тұстары

Үнемі жақсы

Жетілдіруді

қажет етеді

Жеткілікті – мықты

тұстары жетілдіруді

қажет ететін тұстары-

нан басым

Жақсы – жетілді-

руді қажет ететін

маңызды тұста-

ры басым

Көптеген жақсы ерек-

шеліктері бар, алайда

мектеп немесе ұйым

жақсарта алатын кей-

бір бағыттары да жоқ

емес

Жеткіліксіз Қанағаттанарлық-

сыз – жақсартуды

қажет ететін елеулі

тұстары жақсы жақта-

рынан басым

Әлсіз – елеулі

кемшіліктер

Жалпы дауыс/қана-

ғаттанарлық

Қанағаттанар-

лықсыз – кемші-

ліктері көп

Жақсы жақтарынан

басым түсетін елеулі

кемшіліктер

Нашар

Дереккөздер: www.ofsted.gov.uk; www.estyn.gov.uk; www.educationscotland.gov.uk; www.etini.gov.uk

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?





-

  -

 

-



-



       

-



-





        -





-





       -

      

-





1.3-ҚОСЫМША. ҮЗДІК МҰҒАЛІМДІ АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН

OFSTED КРИТЕРИЙЛЕРІ

 Оқыту барлық негізгі кезеңде және көптеген пән бойынша үнемі жоғары

деңгейде болып келеді. Нәтижесінде, оқу үдерісіне қатысқан мектептегі

оқушыларға, соның ішінде мүгедек, білім беруде ерекше қажеттілігі бар

тұлғаларға жоғары деңгейде қолдау көрсетілуі тиіс, сондай-ақ барынша

қабілетті оқушылар тез әрі тұрақты түрде жетістікке жетіп отырады.

 Мұғалімдер оқушылардың әрқайсысынан үлкен үміт күтеді және оқушы

ларға оқу бағдарламасы бойынша тек жақсы білім алуға мүмкіндік беретін

сабақты жоспарлап өткізеді.

 Мұғалім сабақ барысында оқушының қаншалықты түсінгенін жүйелі және

тиімді түрде тексеріп, қай жерде көмек қажет екенін біліп, оқу сапасына

айтарлықтай бағыттап отырады.

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

 Оқылым, жазылым, қарым-қатынас дағдылары мен математиканы оқыту

өте тиімді әрі үйлесімді түрде жоспарланған және оқу бағдарламасы бо

йынша жүзеге асырылады.

 Мұғалімдер мен басқа да ересектер оқушыларды оқуға ынталандыру,

олардың бойында білім алуға деген жоғары жауапкершілікті қалыптастыру

үшін білім нәрімен сусындатады.

 Бағалаудың тұрақты түрде жоғары деңгейде болуы мен мұғалімдердің

оған конструктивті кері байланысы оқушылардың тез жетістікке жетуін

қамтамасыз етеді.

 Мұғалімдер жақсы ойластырылған және көбіне шығармашылыққа негіз

делген оқыту стратегияларын қолданады, сондай-ақ жеке оқушылардың

қажеттілігіне сай, яғни оларға қажетті қолдау көрсетуге бағытталған нақ

ты үй тапсырмаларын белгілейді. Қорыта келгенде, оқушылар оқу бағдар-

ламасы бойынша жоғары нәтижеге қол жеткізеді.

(OFSTED, 2013: 39)

-







-



-





-

-











Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

1.2-КЕСТЕ. Инспекцияның есепке алу жолдары

Шотландия Уэльс

Барлығына жуығы – 90%-

дан астам

Барлығына жуығы – ерекше жағдайларды

қоспағанда

Көпшілігі – 75%–90%

Ең көбі – 90% немесе одан да көп

Көпшілігі – 70% немесе одан да көп

Басым бөлігі – 50%–74%

Басым бөлігі – 60%-дан жоғары

Жартысы – 50%

Жартысынан азы – 15%–49%

Жартысына жуығы – 50% шамасында

Аз бөлігі – 40%-дан төмен

Аз – 15%-ға дейін

Аз – 20%-дан төмен

Ең азы – 10%-дан төмен

Дереккөздер: www.educationscotland.gov.uk; www.estyn.gov.uk BOX 1.4

1.4-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: ОҚЫТУ САПАСЫ

Дүниежүзінде мұғалімдердің оқыту сапасы көп жағдайда олардың оқушы-

лар үлгерімін қаншалықты жақсартқанымен өлшенеді. Басқа критерийлер

мұғалім біліктілігін, сабақта қалай жұмыс істейтінін, жеке ерекшеліктерін,

білімі мен педагогикалық тәжірибесін қамтиды. Көптеген елдер сапаны ба

ғалауда бірқатар құралдарды қолданады, олар: стандартталған тестілер,

алқалық шолу, ата-аналар бағалауы, сыныпты бақылау, оқушылардың көз

қарасы және өзін-өзі бағалау құжаттары (OECD, 2011). Америка штатта-

рының көпшілігі оқыту тиімділігін бағалауда оқытуды бағалаудың толық

жүйесін құрылымдап қарастыруды басшылыққа алады (Danielson, 2013). Ол

4 саланы қамтиды: жоспарлау және дайындық, сыныптағы орта, оқыту және

кәсіби міндеттер. Мұғалімнің оқыту нәтижелері әр сала бойынша бағала

нады және сауалнама жүргізу мен бағалау сияқты компоненттер бойынша

«баллдар» жалпы бағалауға ықпал етеді. Билл мен Мелинда Гейтс қорының

тапсырысы бойынша жүргізілген 3 жылдық зерттеу мұғалімдердің тиімді жұ

мысын дәлірек бағалау үшін критерийлерді бірізділікпен сұрыптауды ұсынды

(OECD, 2013). Өкінішке қарай, көптеген елдерде білікті мұғалімдерді даярлап,

жұмылдыруды айтпағанның өзінде, жалпы мектептерді мұғаліммен жеткілік

ті деңгейде қамтудың өзі қиынға соғып отыр (UNESCO, 2006). Бұл, әсіресе

Африканың ауылдық жерлерінде орын алуда. Кейбір елдерде мұғалімдердің

білімі деңгейі 6-сынып оқушыларымен бірдей-ақ (11–12 жас).

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

Зерттеулер сапалы оқыту туралы не айтады?

      



   



-





-



-

-





-

       -



  

       

-

-





-

-

       





-













       

-

        -







Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

Үздік болу жолындағы сапар

-

-



-





-





      

-

-









-





-

.

-



-



-



-

-



-

   -

   



      -

       

        -

-





Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

-

-



-

-



-



-

-



.

      

1.3-КЕСТЕ.Кәсіби даму

Кезеңі Мұғалімдер Сипаттамасы

1. Еңбек жолын

енді бастаған-

дар

Студент мұғалім-

дер немесе 1 жыл-

дық тәжірибесі

бар мұғалімдер

«Мұғалімдерді дұрыс жауабы үшін ма-

дақтаңыз» сияқты жазылмаған заңдар-

ды біледі; ережелер мен қағидаларға

сай болуға ұмтылады.

2. Озат бастаушы Екі не үш жылдық

тәжірибесі бар

мұғалімдер

Бастаушы қалыптасқан ережелерді еле-

мегенде не бұзғанда, ал кейде керісінше

қатаң сақтағанда, стратегиялық білім

жинақтайды.

3. Білікті Үш не төрт жыл-

дық тәжірибесі

бар мұғалімдер

Жағдайды көбірек бақылауға алғанда,

олар өз жоспарларын орындайды, өз-

дері таңдаған ақпаратқа жауап береді,

маңызды нәрсені анықтай алады.

Іс-әрекеті әлі де ширақ, икемді емес.

4. Тәжірибелі

маман

Мұғалімдердің

басым бөлігі осы

сатыға жетеді

Түйсікпен әрекет етуімен ерекшелене-

ді, алайда керек кезінде аналитикалық

ойлауды да іске қоса алады. Шахмат

немесе бридж ойыншылары турнирінің

сатысына жақындайды.

5. Сарапшы Бұл соңғы сатыға

мұғалімдердің аз

ғана бөлігі жете

алады

Қайталанбас қажырлы еңбегімен дара-

ланады, «ағысқа қарсы келмей» жүре

алғанымен, соңғы сәтте бәрі жоспарға

сай болмай шықса, себебін талдай

алады.

Дереккөз: Berliner (2001: 21–4) рұқсатымен басылды.

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

      -

        

  -

-

        

 

        

-



1.5-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Сіз алғашқы жылы әртүрлі пәндер бойынша ең үздік тәжірибеңізді әріптесте-

ріңізбен бөлісу үшін кездесу жоспарладыңыз. Сізге тақырып бойынша әріп-

тестеріңізге презентация жасау үшін 5 минут уақыт берілді, сіз әрі қысқа, әрі

нұсқа сөзіңізбен көпшілікті үйіріп әкетуге ұмтыласыз.

Оқыту модельдері

-

      

-

 





-



      





      

         -

      

-

        -

   

       

      -

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

-



-



   -

      

     





-

-







       

       -

       -

 -

  

-





       

       

      



      

 

     





       -





  -



-

 

        

       -



      -

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?









        

-

-

-



1.4-КЕСТЕ. Мұғалім кәсіпқойлығының түрлі модельдері

Дискурс Қысқаша мазмұны

Харизмалық Оқушылармен тығыз қарым-қатынас орнату үшін мұға-

лімдер әртүрлі рөл атқарады. Балалар өмірдегі кейіпкер-

лерден гөрі ойдан шығарылған кейіпкерлерді жақсы есі-

не сақтағанымен, жеке факторлар өздігінен оқуды жақ-

сартуға ықпал етпейді.

Рефлективті Мұғалімдер өз жоспарлау әдістерін, оқыту және бағалау

тәжірибелерін үнемі қайта қарап, кәсіби дамуға ұмтыла-

ды. Модель мұғалімдердің дербестігін арттырады, алайда

оны бағалау қиын болғандықтан, сынға алынды.

Техникалық Мұғалімдердің жұмысы белгіленген стандарттарға сәй-

кес өлшенетін техникалық маман ретінде қарастырыла-

ды. Билік үшін мұғалім жұмысын өлшеу қолайлы болға-

нымен, сыншылар мұның мұғалім шығармашылығына,

тәуекелшілдігіне және өзіне тән бірегейлігіне кері әсері

боларынан қауіптенеді.

Анықтау Мұғалімдер өз тәжірибесін жақсарту және өз жетістікте-

рін басқалармен бөлісу мақсатында практикалық зерттеу-

лер жүргізеді. Бұл модель мұғалімдерге кәсіби білім беру

қоғамдастығындағы әріптестерімен жұмыс істеуге және

магистратурада оқуға мүмкіндік береді. Алайда тәжіри-

беге сүйенсек, зерттеу жүргізуге мұғалімдердің көпшілігі

құлшыныс танытпайды.

Трансформативті Мұғалімдер білім беру арқылы шынайы әлеуметтік әділ-

дікке қол жеткізу үшін оқушылармен бірге статус-квоға

қарсы жұмыс жасайды. Бұл модель мұғалімдердің бала-

лар өміріне, әсіресе ерекше білім алуға қажеттілігі бар

балалар өміріне ықпал ету керек екенін баса көрсетеді.

Мұғалімдердің жеке көзқарасы балалардың ойына әсер

ететінін ескеріп, сақ болған жөн.

Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?

-

       -

       



     



-



-

-



Глоссарий

Жетістік-



Нәтиже      



Пайдаланылған әдебиет















   







   













Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?



         



           



              



            























            







          













            





















Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?







            





          



















          





 







 













           

















T



Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?



   



         







             

        



    











           







 

     



            







  





























Үздік мұғалім деген кім және оны қалай анықтаймыз?







 









            



Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

Өзіңді таны

Тарау мақсаттары



 

          -



  

  

   





Кіріспе

-

  -





-

-



      







ТАРАУ

Өзіңді таны

      

       



-



 



-

-

-



-









Мұғалімдікті таңдауыңызға не себеп?

     

     





-

-





-

-



-





-

-





 

   -

 

Өзіңді таны

      



 -

  -



     

-

 

        -



  ағын       

   



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Мұғалім болуға неге қызыққаныңызды, ұстаздық қызметтен не күтетініңізді

және қандай қорқыныштарыңыз бар екенін шағын топта талқылаңыз. Еңбек

демалысына кеткенде адамдар сіздің ұстаздық қызметіңізді қандай үш сөз

бен сипаттағанын қалар едіңіз?

Өзімізді танып үйренейік





-





  -



-

-

-

       



-





Өзіңді таны

2.1-ҚОСЫМША. НЕГЕ МҰҒАЛІМ БОЛУДЫ ҚАЛАЙСЫЗ?

КУРС ҮМІТКЕРЛЕРІНІҢ ОЙЛАРЫ

«Бала кезімнен бастауыш мектеп мұғалімі болғым келді. Балалардың өмірін

өзгерткім келеді».

Сара

«Көп жылдар бойы оқытуды қолдау бойынша көмекші болып жұмыс істедім.

Өзімді сабақ беруге дайын болдым деп ойламадым, бірақ мектеп директоры

осы жолды таңдап, өтініш беруіме жол сілтеді. Содан бері еш күмәнім болған

емес. Сыныптағы жағдайды түсінуіме теориялық білімім көмектесуде».

Джессика

«Анам мұғалім болғандықтан, мен де осы жолды таңдадым. Шынымды айт

сам, бұл мен әуестенген нәрсе емес, отбасымның қалауы болатын. Бірақ бала

оқыта бастағанда, олардың білімге деген қызығушылығын оятудан жаным

ләззат алатынын байқадым».

Джон

«Балалардың өмірлік дағдыларын дамытуға көмектесуден пайдалы ештеңе

жоқ».

Эмма

«Менің ойымша, біліктілікке қол жеткізгеннен кейін, мүмкіндіктер көбейе тү

седі. Мәселен, білім алу қолжетімді бола бермейтін елдерге барып оқытуға

жол ашылады».

Миа

  -

         -

      



-

       

-





Өзіңді таны

2.1-СЫЗБА. Жеке тұлғаның дамуына ықпал ететін факторлар

Дереккөз: Clements and Spinks (1996: 57) рұқсатымен басылды.

ОЙТҮРТКІ

2.1-сызбаны қарап, өзіңіздің кім екеніңізді ойлаңыз. Ұстаз ретінде сіздің діни

немесе саяси көзқарастарыңыздың маңызы бар ма? Музыка, спорт, кітап оқу

мәселелерінде талғамыңыз қандай? Мұның бәрі, сайып келгенде, жеке мәсе

лелер ме?

      -

         

-

         -

-

-

  





        -



Мәдениет

Ата-анам/қамқоршыларым

Институттар

Дінім

Мектебім

Әлеуметтік

жағдайым

Қай жерден

келгенім

Саясат

Өмірлік

мүмкіндіктерім

Мен ұнататын

музыка

Мен ұнататын

телебағдарлама

Достарым

Отбасым

Маған

әсер

ететін

факторлар

Өзіңді таны

    -





-



       

-

-

   -

-



Менің бойымнан не көресіз? Менің бойымнан нені

көре алмадыңыз?

Өзімнің бойымнан

не көремін?

Ашық Бүркелген

Өз бойымнан нені

байқамаймын?

Жасырын Белгісіз

2.2-СЫЗБА. Джохари терезесі

       

-

        

-

   

        -

        

-

-



-

  









Өзіңді таны

Рефлективті құралдар

-

  

-



-

    -



-





-





      

-



      -

    -



       



-



-

-



-



-



       -



 

       



 

Өзіңді таны

          



   



-



-

    



       -

      





   

  -



  -





-

-



-

-

  

-

-





-



-

-

        





-





Өзіңді таны

Өзіндік тиімділік

-

       

-



-

       



       

-





-

-

        -

-





      

      



-





        -

-



       -

-



   

 

  

  

-









Өзіңді таны

       



-

  -

-





-

-

-

-

      

    





 

  

 

 

 

       





-

-



-



-

-





 

       

 -

 

   



Өзіңді таны

         



  

      



 

КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

NTSES секілді мұғалімнің тиімділік шкаласының онлайн нұсқасын тауып толты-

рыңыз. Әріптестер арасында жауаптарыңызды талқылаңыз. Бұл сіздің және

олардың сенімділігі туралы нені меңзейді?

-



       

 -



     -



     



      







-







-



 

       -

-





   

-

-

      

Өзіңді таны

-

-

-

-





-



         -





       

      



      

-



-





-



       -



2.2-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: МҰҒАЛІМ ӘЛ-АУҚАТЫ

Мұғалімдердің тиімділігі, әл-ауқатының жоғары болуы, кәсібилігі мен кәсіби

дамуы – барлығы да табысты мектептердің маңызды факторлары. ЭЫДҰ-

ның оқыту мен оқу бойынша жүргізген халықаралық сауалнамасы (TALIS) мұ

ғалімдердің сенімдеріне қатысты маңызды халықаралық дәлелдер ұсынады

(OECD, 2009). Зерттеу нәтижелері бойынша, солтүстік-батыс Еуропа елде

рінде, Скандинавияда, Аустралия мен Кореяда мұғалімдердің көпшілігі өзін

балалардың белсенді білім алуына қолдау көрсететін көмекші ретінде қарас

тырады. Ал Еуропаның оңтүстік елдерінде, Бразилия мен Малайзияда мұға-

лімдердің басым бөлігі өзін білім беруші ретінде санайды. TALIS мұғалімдер-

дің өзіндік тиімділігі бойынша 90 пайызға жуық алшақтықты мектеп мұғалім-

дері көрсетіп отырғанын анықтады, сондықтан бұл жағдайда мектептер емес,

жеке тұлғалардың шара қолдануы қажет екенін баса көрсетеді (OECD, 2009).

Мұғалімдердің көпшілігі тиімді мұғалімдерді марапаттамайтын және төмен

нәтиже көрсеткендерді жұмыстан шығармайтын мектептерде жұмыс істейді.

Өзіңді таны

 -

   

-





Стресті басқару

 -

-

-



  

-

-







-

-









-

-



       



-

      





       



     -

      





-



Өзіңді таны

2.3-ҚОСЫМША.

НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: МҰҒАЛІМ СТРЕСІ

Денсаулық сақтау және қауіпсіздік жөніндегі басқарма уеб-сайтындағы анық-

тамада «стресс – адамға өз шамасынан тыс талап қойылғанда пайда болады»

деп көрсетілген. Стресс табиғатын түсіну оңай емес. Мұғалімдерге де, та

ғылымдамадан өтушілерге де жұмыстарын шығармашылықпен орындауы үшін

белгілі бір дәрежеде қысым көрсету қажет, бірақ шамадан тыс қысым қиын

жағдайға әкелуі мүмкін. Оның үстіне, адамдардың қысым көрсетуге қатынасы

да әртүрлі: бір мұғалім мұны ынталандыру деп қабылдаса, ал басқасы оны

күйзеліске себеп ретінде көруі мүмкін.

      -



-



-

  





Мұғалімнің өз рөлін орындауы

Төмен дең-

гейдегі стресс

Жоғары дең-

гейдегі стресс

Орташа деңгейдегі

стресс

Талап артқанда

Талап аз болса

Талап көбейгенде

Зерігу

Мотивация-

ның артуы

Қойылған талапқа

сынақ ретінде

қарау

Орындаудың

шарықтау шегі

Мазасыздық

Ойды шоғырландыру нашарлайды

Шешім қабылдау қиындайды

Шаршау

Қажу

Құлықсыз болу

2.3-СЫЗБА. Орындау мен талап ету арасындағы байланыс

Дереккөз:

After Paisy, 1983

Өзіңді таны



       

       



       -

      

  

-



  

-



-

-





-



-

-

-









 -

-



 

 

 

  

  

 

  

 





      

-

Өзіңді таны

-

     

      









      







-



-



-

-



Уақытты басқару

-

     

        -



  -

 



-

  



   

-







-

-

       

Өзіңді таны

-

      

-

-





  -

-



      

-





-





      -







-

-











-



      

       -



        

 -

-





Өзіңді таны

2.4-ҚОСЫМША. ТАЙМ-МЕНЕДЖМЕНТКЕ ҚАТЫСТЫ

ДАҒДЫЛАРЫҢЫЗ ҚАНШАЛЫҚТЫ ЖЕТІК?

1) Қалағаныңызды істеуге уақытыңыз бола ма? Иә Жоқ

2) Күндіз уақытыңыз бола ма? Иә Жоқ

3) Уақытты қалай пайдалану жайын ойланған кезіңіз болды ма? Иә Жоқ

4) Уақытты бөлу тәсіліңізге көңіліңіз тола ма? Иә Жоқ

(www.channel4.com/health/microsites/0–9/4health/stress/tsg_step5.html)

Маңыздылық деңгейін анықтау



-

-



       

-

-

      

-





-



     

-









-







Өзіңді таны





      

-

-

-









2.5-ҚОСЫМША. МАҢЫЗДЫЛЫҚ ДЕҢГЕЙІН АНЫҚТАУ

 Мынадай сұрақтар қойып көріңіз: «Бұл қажет пе?», «Мұны кейінге қалдыра

тұруға бола ма?», «Бұл қаншалықты маңызды?», «Егер мұны бүгін орын

дамасам, оның жағымсыз салдары болуы мүмкін бе?»

 Тапсырмаларды маңыздылық деңгейі төмен, орташа және жоғары деп жік

теңіз.

 Жұмыс жүктемесін қысқа, орта және ұзақмерзімді мақсаттар тұрғысынан

қарастырыңыз.

 Қадағалап отыруға ыңғайлы тізім жасап алыңыз, себебі істелген жұмыс

тарды белгілеп отыру жұмысты бақылап отыруға мүмкіндік береді.

2.6-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Сіз тағылымдамадан өтіп жүрген жас мұғалімсіз, тағылымдамаңыз аяқтала-

тын уақыт жақындады. Тәлімгеріңіз бен мектеп мұғалімдері сізге оң нәтиже

көрсеткеніңізді, берген сабақтарыңыз көңілінен шыққанын айтты. Алайда кө

ңіліңізде бір алаң бар, себебі ертең мектеп директоры сыртқы бағалаушымен

бірге сабағыңызға кірмекші, бұл олардың сіздің жұмысыңызға баға берудегі

жалғыз мүмкіндігі. 5-сыныптағы сабағыңызда оқушыларды ондық бөлшектер

мен таныстыруыңыз қажет, бірақ өз пәніңізді толық білмейтіндіктен, өзіңізге

сенімсізсіз, қорқасыз. Құрбыңыз өткен аптада осы сабақты өтіп, қатысушы

лардың оң пікірін алды, сөйтіп ол өз сабақ жоспарын сізге берген болатын.

Сонымен қатар апта басындағы бағаларды жаңартып, кешегі күннен бастап

кейбір жұмыстарыңызды белгілеуіңіз керек. Сондай-ақ кішкентай ұлыңыз тұ

мауратып қалды, ертең сабаққа бара алмауы мүмкін, ал үлкен қызыңыз мек-

тепте біреулерден зәбір көріп жүргенін айтты. Сіз жалғызілікті ата-анасыз.

Маңыздылық деңгейін қалай анықтайсыз?

Өзіңді таны

Мұғалімдердің ақыл-ой дағдыларын дамыту



-















-

кәсіби дис-

позиция

-

      

        

фасилитатор -







 

 

   

 

  

   

 



      -

    



      -

   



       -

        

-



Өзіңді таны

2.1-КЕСТЕ. Диспозициялар және ақыл-ой дағдылары

Мінез-құлық

диспозициялары

(Sockett, 2006)

Кәсіби мінез-құлық

(McBer, 2000)

Ақыл-ой дағдылары

(Costa and Kallick, 2008)

Ойлау диспозиция-

лары

(Ritchhart, 2002)

Дағдылар

(Turnbull, 2013)

Синергиялар

(MacDonald and

Shirley, 2009)

 Табандылық

 Сенімділік

 Адалдық

 Даналық

 Батылдық

 Әділдік

 Ұстамдылық

 Өзін-өзі тану

Кәсібилік

 Өзіне деген сенім

 Сенім ұялата білу

 Басқаларды құр-

меттеу

Жоспарлау және нә-

тиже күту

 Кемелдікке ұмтылу

 Ақпарат іздей алу

 Бастамашылдық

Ойлау қабілеті

 Аналитикалық

ойлау

 Концептуалдық

ойлау

Басқаларға қатынасы

 Ықпалы мен әсері

 Басқаларды түсінуі

 Командада жұмыс

істеуі

Жетекшілік қабілеті

 Икемділік

 Адамдарды жауап-

кершілікке тарту

 Алған бетінен қайтпауы

 Қызуқандылығын бас-

қаруы

 Эмпатиямен тыңдауы

және түсінуі

 Жан-жақты ойлау

 Өзгенің ойы туралы

ойлауы

 Дәлдік пен нақтылыққа

ұмтылу

 Сұрақ қою және мәселе

көтеру

 Бұрынғы білімін жаңа

жағдайда қолдану

 Ойлау және нақты әрі

анық қарым-қатынас

орнату

 Барлық сезім мүшелері

арқылы мәлімет жинау

 Шығармашылық, қиял-

дау, инновация

 Ықыласпен таңдана

жауап беру

 Тәуекелге баруда

жауапкершілікті өз

мойнына алу

 Әзіл табу

 Өзара байланыстырып

ойлау

 Үздіксіз оқуға дайын

болу

Шығармашылық

ойлау: Мәселені кең

ауқымда, жан-жақты

ойлау

Рефлективті ойлау:

Мәселенің ішіне үңілу

Сыни ойлау: Мәселе-

нің ішкі себептеріне

үңілу және басқа

жайттарымен байла-

ныстыра қарастыру

Өзін басқару

 Өзі үшін ойлану

 Өмір бойы оқу

 Стреске қарсы әрекет

ету

 Уақытын бөлу

Басқалармен араласу

 Өзара түсіністік ор-

нату

 Мұқият тыңдау

 Мінез-құлыққа әсер

ету

Әсердің таралуы

 Көшбасшылық мінез-

құлыққа әсер ету

 Ықпал етуді кеңейту

 Ашық көзқарас

 Сүйіспеншілік

пен қамқорлық

 Тоқтамға келу

 Кәсіби сараптама

 Шынайы келтіру

 Кіріктірілген

және үйлесімді

 Ұжымдық жауап-

кершілік

Дереккөздер

: Socket (2006); McBer (2000); Costa and Kallick (2008); Ritchhart (2002); Turnbull (2013); MacDonald and Shirley (2009)

Өзіңді таны

-

-



        -





-

      

      

      

-



-

    

      -

-

-





-

-



     

       -





       -



     







-

-



       

-

-

      

      

   -

       

Өзіңді таны



-

      

-





-

       









-



-

-









-

      -

       

-



        

       

      











Диспозициялар және оқытудың басқа да аспектілері



       

-

 

        

Өзіңді таны



-







-

        -





   

-

-







       -



-





-



-



       

-

         

-



        

-





ОЙТҮРТКІ

Көлік метафорасы туралы тағы ойланып көрейік. Мынадай сценарийлер

бойынша жүргізуші ақыл-ой дағдыларын қалай қолданар еді: (а) көлік оқ

шауланған жолда кешке қарай бұзылып қалса; (ә) шұғыл кездесуге бара

жатып кептеліске түссе; (б) басқа елге жол тартып бара жатып кептеліске

түссе.

Өзіңді таны

Алды

Арты

Дағдылар

Білім

Ұғымдар

Көзқарас

Диспозициялар

Оң жақ

Сол жақ

2.4-СЫЗБА. Диспозиция, білім, көзқарас пен дағды арасындағы байланыс

-

  



      -



-



y -



y      



y -



y  



y  -

 

y 



y        





Өзіңді таны

      -

-



-

      

        -



      

-

 







-

-



2.2-КЕСТЕ. Ақыл-ой дағдыларының қолданылуы

Ақыл-ой дағдылары және

олардың қолданылуы

Қолданылу жолдарына мысал

Алған бетінен қайтпау

■ Тоқтамау

■ Ешқашан берілмеу

■ Шыдамды болу

■ Оқыту мен мінез-құлықты басқарудың түрлі ст-

ратегияларын байқап көріңіз

■ Кішкентай белгі балаға қалай әсер ететінін бі-

ліңіз

Қызуқандылықты басқаруы

■ Әрекет етуден бұрын ойлану

■ Ой жүгірту

■ Өзін-өзі реттеу

■ Толғану

■ Онға дейін санау

■ Сабыр сақтау

■ Терең дем алу

■ Мүмкіндіктерді қарастыру

■ Мінез-құлық қақтығыстарына жауап берместен

бұрын барлық фактілерді анықтаңыз

■ Балалардың жауаптарын күтуде сабырлы болы-

ңыз

■ Сабақтарда бастауыш, өтпелі және пленарлық

таймерлерді қолданыңыз

Эмпатиямен тыңдау және түсіну

■ Көңіл-күйді реттеу

■ Ойды шоғырландыру

■ Сөз бағыты

■ Ден қою

■ Қорытындыларды тиімді қолданыңыз

■ Өз сөзіңізді азайтып, оқушылардың көбірек сөй-

леуіне мүмкіндік беріңіз

■ Тыңдалым жаттығулары мен ойындарды қолда-

ныңыз

■ «Жақсы тыңдаушы» постерін жасаңыз, көрсеті-

ңіз және талқылаңыз

■ Тиімді тыңдауға кедергі болатын нәрселерді

анықтап, оларды жою жолдарын қарастырыңыз

Өзіңді таны

Ақыл-ой дағдылары және олар-

дың қолданылуы

Қолданылу жолдарына мысал

Жан-жақты ойлау

■ Бейімделу

■ Басқа жолдарын қарастыру

■ Өзгерту

■ Өзгеше ойлау

■ Баламалар

■ Кеңейту

■ «Егер... не істер едіңіз?» деп сұрақ қойыңыз

■ Басқалардың (әріптестер, ата-аналар, оқушы-

лар) көзқарастарын біліңіз

■ SCAMPER техникасын қолданыңыз (алмастыру,

біріктіру, бейімдеу, түрлендіру, басқа мақсат-

тарға пайдалану, жою, кері қайтару)

■ Тарихи интерпретацияларды зерттеңіз

■ Мысалы, «Үш кішкентай торай туралы болған

оқиға» секілді әртүрлі нұсқамен аяқтауға бола-

тын әңгімелерді пайдаланыңыз

Өз ойлау қабілетіңіз туралы ойлану

■ Өзін-өзі тану

■ Дауыстап ойлану

■ Өзімен сөйлесу

■ Өзін-өзі бақылау

■ Өзін-өзі бағалау

■ Ішкі ойлар

■ Ұғымдар картасын, ойларыңыздың картасын,

күнделікті ойларыңыздың жоспарын, шимай

суреттер мен графикалық белгілерді қолданы-

ңыз

■ Жеке оқыту стиліңіз бен әдістеріңіз туралы ой-

ланып, фильм түсіріңіз

■ Рефлексиялық журналдар толтырыңыз

■ Проблемалар арқылы сөйлесу үлгісі

Нақтылық пен дәлдікке ұмтылу

■ Тура

■ Дұрыс

■ Дәл

■ Аяқталған

■ Тексеру және қайталап тексеру

■ Сапасын бақылау

■ Оқушылардың алдына мақсат қойып, рекорд

жасауға ұмтылыңыз

■ Тексеріп оқудың үлгілері

■ «Маған дейін үшеу» сияқты стратегияларды

қолданыңыз, мысалы, оқушылар өзіне дейін

басқа оқушылар үш рет тексергеннен кейін

ғана жұмысқа кіріседі

Сұрақ қою және мәселе көтеру

■ Сынақтан өткізу

■ Меңгеру

■ Анықтау

■ Зерттеу жүргізу

■ Скептикалық

■ Күмән

■ Дәлелдеу

■ Болжам жасау

■ Арнайы сауалдар тастаңыз

■ Жеке адамдардың, топтардың, тұтас сыныптың,

бүкіл мектептің және қоғамның ойына қозғау

салыңыз

■ Нақты өмірлік жобаларды жүзеге асырыңыз

Бұрынғы білімді жаңа жағдайларда қолдану

■ Қайта өңдеу

■ Қайта пайдалану

■ Ескертулер

■ Еске түсіру

■ Қолдану

■ Ауыстыру

■ Тағы пайдалану

■ Дәл сол кездегідей...

■ Негізгі сұрақтарды жобалар басталғанда қойы-

ңыз

■ KWL-ді (білеміз, білгіміз келетін және білгеніміз-

ді) қолдана отырып, алған біліміңізді көрсетіңіз

■ Салыстыру және салғастыру әдістерін қолданы-

ңыз

Өзіңді таны

Ақыл-ой дағдылары және олар-

дың қолданылуы

Қолданылу жолдарына мысал

Анық әрі нақты ойлау және қарым-қатынас орнату

■ Анықтау

■ Түсіндіру

■ Сөздерді таңдау

■ Грамматикалық тұрғыдан дұрыс

■ Айту

■ Жоба

■ Редакциялау

■ Оқушылар тіліндегі айқындалмаған ұғымдар

мен жалпылама сөздерді нақтылау үшін мы-

надай сұрақ қойыңыз: «Бәріңде мынадай бір

нәрсе бар ма?»

■ Сабақтағы шартты тіл моделі: «Кейбіреулер...

сенеді».

■ Сөздіктерді, тезаурстарды, анықтамалық еңбек-

терді қолдану үлгісі

■ Сөздердің этимологиясын түсіндіріңіз

■ Спорт, музыка және өнерге қатысты мәлімет-

тердің дәлдігін тексеріңіз

■ Дауыстап, көпшілік алдында сөйлеуге машық-

таныңыз

■ Өлең, хат, электрондық хат, реферат, есеп жазу

үлгілерін көрсетіңіз

■ Түрлі сөзжұмбақтар жасаңыз

■ Сөз құрауға арналған тапсырмалар беріңіз,

мысалы, «Ливерпуль» сөзінен қанша сөз құ-

рауға болады?

Барлық сезім мүшелері арқылы деректер жинау

■ Сезім мүшелері арқылы сезіну

■ Сезімдер

■ Қолмен ұстап сезу

■ Жұмылдыру

■ Қозғалу

■ Тәжірибе

■ Тәтті, қышқыл, тұзды, ащы дәмдерді байқап

көріңіз

■ Іште және сыртта табиғат бұрышын жасаңыз

■ Балаларға көздерін жұмғызып, әртүрлі зат-

тарды ұстату арқылы сипап сезу сезімдерін

жетілдіріңіз

■ Сканерлеу дағдыларын дамыту үшін көзбен

дәлдеу ойындарын ойнаңыз

■ Парфюмерия, даршын, қалампыр және эвка-

липт сияқты хош иістерді беріңіз.

■ Музыка, жануарлар, өнер туындылары, тәтті

тағамдар секілді басқа да сенсорлық ынта-

ландыру құралдарын қолданыңыз

Шығармашылық, қиялдау, инновациялар

■ Жасау

■ Ой шақыру

■ Көз алдына елестетіп көру

■ Жаңалық

■ Роман

■ Тың дүние

■ Әдеттен тыс

■ Көркем

■ Инновациялық

■ Метафоралар мен олардың баламаларын

қолданыңыз

■ Аудио-визуалды кескіндерді қолданыңыз

■ Ақыл-ой картасы мен күнделікті ойларыңыз-

дың жоспарын қолданыңыз

Өзіңді таны

Ақыл-ой дағдылары және олардың

қолданылуы

Қолданылу жолдарына мысал

Ықыласпен таңдана жауап беру

■ Уау

■ Керемет

■ Тамаша

■ Айтары жоқ

■ Ғаламат

■ Ғажап

■ Тосынсый

■ Қиял-ғажайып

■ Драмалық эксперименттер жасаңыз

■ Ауа райы мен табиғаттың керемет әсерін

көрсету үшін «You Tube» және басқа құрал-

дарды қолданыңыз

■ Гиннестің рекордтар кітабын және басқа да

ресурстарды қолдана отырып, адам жетістік-

терін атап өтіңіз

■ Адамның дүниеге келуінің қандай ғажап еке-

нін талқылаңыз

■ Балалардың неге қызығатынын ескеріңіз

және олардың өз қызығушылықтары туралы

айтуына үнемі мүмкіндік беріңіз

■ Әлемдегі ғажайып жерлерді және керемет

жануарлар мен адамдарды зерттеңіз

Тәуекел етуге бел буу

■ Батыл

■ Тапқыр

■ Байқап көргіш

■ Тәуекелге барғыш

■ Алғаш жол салушы

■ Тәуекелге барған ұлы зерттеушілердің өмірін

зерделеңіз

■ Медицина, саясат, бизнес және спорт сияқты

салалардағы алғашқы әйелдер туралы оқы-

ңыз

■ Таза ауада саяхаттауды жоспарлаңыз

Әзіл

■ Көңілді

■ Каламбур, жұмбақ, әзіл

■ Мысқыл

■ Ойнақы

■ Комедия

■ Өзіне күлу

■ Мультфильм

■ Күніне бір әзіл айтыңыз

■ Мультфильмдер мен комикстердегі әзілдерді

зерттеңіз

■ Жиі-жиі жымиыңыз

■ Балалардың сүйікті әзілдерін жинап, «Мектеп

әзілдері» деген кітап шығаруларын сұраңыз

■ Comic Relief сияқты басқа да қайырымдылық

шараларына қатысыңыз

Еркін ойлау

■ Ынтымақтастық

■ Командалық жұмыс

■ Бір-біріне қолдау көрсету

■ Командалық рух

■ Мақсатты түрде топтық жұмыс жүргізіңіз,

сонда оқушылар топтық жұмыс пен мазмұнға

баса назар аударады

■ Қоғаммен және ғаламдық жобалармен бай-

ланыста болыңыз

Үздіксіз оқуға дайын болу

■ Өмір бойы оқу

■ Талапты

■ Өзіне-өзі көмектесу

■ Білімқұмар

■ Шеберлік

■ Жетік

■ Қырағы

■ Жеке қызығушылықтарыңызды, хоббиіңіз бен

қиындықтарыңызды талқылаңыз, мысалы тіл

үйрену

■ Жас ерекшелігі, мүгедектік немесе қаржы

қиындықтары секілді кедергілерге қарамас-

тан оқуын жалғастырып жүрген үлгі болар-

лық тұлғаларды зерттеңіз

Өзіңді таны

-

        



-

-



Ақыл-ой және интеллект



   -

    -



       

-





-



       









-

       

-

-



        



     -



      

 

-

-



-





Өзіңді таны

2.3-КЕСТЕ. Оқытуға қатысты тұрақты және озық көзқарас

Сипаты Тұрақты көзқарас Озық көзқарас

Сенімдер Кейбір дарынды оқушылар-

ды ғана үздік оқытуға болады

Қолдану және оқу арқылы бір

нәрсеге қол жеткізу үздік оқыту

деп саналады

Бейімділік Жасай алу үшін немесе қабі-

летті болып көріну үшін жет-

кілікті деп ойлайды

Оқытуды жетілдіруге ұмтылады

Тәуекел Тәуекелден қашқақтайды,

себебі сәтсіздікке ұрынтуы

әбден мүмкін

Тәуекелге барады, өйткені бұл –

оқытуда табысқа жетудің кепілі

Сәтсіздікке ұрын-

ғандағы әрекеті

Жағдайды тұрақты деп са-

найтындықтан бірден жеңіліс

табады

Бәрі уақытша, өтер де кетер деп

ойлайды

Сынға көзқарасы Сынды өз басына келген ке-

леңсіз жағдай ретінде қабыл-

дап, басқаларды кінәлауға

бейім

Сынды қабылдайды, көп іздене-

ді, жағдайды қалайда жақсарту-

ға ұмтылады

Әріптестерінің же-

тістіктеріне көзқа-

расы

Апатиямен, қызғанышпен,

жек көре қарайды, «иә,

бірақ...» деп мысқылдайды

Қошемет көрсетіп, өзі содан ша-

быт алады

Оқуға, тапсырма-

ларға және білік-

тілікті арттыруға

көзқарастары

Талапқа сай болу үшін ғана

ұмтылады, бірақ соңғы сәтке

дейін тастай салуға дайын

тұрады

Жаңа идеялармен танысу, тәжі-

рибе алмасу және одан әрі өсу-

ге мүмкіндік ретінде қарайды

Жұмыс жүктемесі Ешқашан уақыты болмайды,

жүктемесі тым көп

Уақытын тиімді пайдалануды үй-

ренуге тырысады

ОЙТҮРТКІ

Оқыту тұрғысынан алғанда ойлау қабілетіңіз қандай екенін ойланыңыз. Бойы-

ңызда ойлау қабілетінің қай түрі басым және қайсысын дамытуыңыз қажет деп

ойлайсыз?

КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Профессор Мартин Селигманның TED-те

Позитивті психология бұл жай

ғана оптимизм емес

деген тақырыпта сөйлеген сөзін тыңдаңыз. Егер оның

педагог үшін зардабы болса, ол қандай зардап? www.ted.com/talks/martin_

seligman_on_the_state_of_psychology.html

Өзіңді таны

-



      

       

-



         







-

-



       -



-



       -





2.4-КЕСТЕ. Жағдайға пессимистік және оптимистік қатынас

Элементтер Сұрақтар Пессимистік қатынас Оптимистік қатынас

Тұрақтылық Бұл тұрақты ма

әлде уақытша

ма?

Жақсы оқиғалар сирек

болады, ал жаман оқиға-

лар ұзаққа созылады деп

санайды

Жақсы оқиғалар тағы

қайталануы мүмкін, ал

жаман оқиғалар уақыт-

ша деп ойлайды

Таралу

деңгейі (ға-

ламдық)

Бұл «ерекше»

дүние ме, әлде

«әмбебап» нәр-

се ме?

Жаман оқиғалар олардың

өміріндегі үйреншікті нәр-

се, ал жақсы оқиғалар си-

рек кездеседі

Жаман оқиғалар жағ-

дайға байланысты

болады, ал жақсы оқи-

ғалар жағымды нәрсе

деп қарастырады

Даралану

(ішкі)

Осылай болуы-

на мен себеп

болдым ба?

Жаман оқиғаларды өзіне

қатысы бар сияқты қабыл-

дайды, ал жақсы жаңалық-

тар басқалардың еңбекқор-

лығына немесе олардың

ықпалына тәуелді емес

факторларға байланысты

болды деп санайды

Жаман оқиғалар олар-

дың бақылауынан тыс

факторлармен немесе

сәтсіздік ретінде түсін-

дірілуі мүмкін

Өзіңді таны

Глоссарий

Ағын –         -

       



Кәсіби диспозиция -

 



Сын сағаты -



Фасилитаторлар 

-



Пайдаланылған әдебиет

           

       















      



           



























Өзіңді таны

            



            



















 











            





  

       





















            



         



           





 







         

         



Өзіңді таны

            





            



 









           





















          





           













  





  









         



Өзіңді таны















          





         







          





            

         



          











          





         

          







          

  





   







           



Өзіңді таны

Уеб-сайттар

y 

y 

Мұғалімге тән кәсіби

құндылықтар

Тарау мақсаттары



 -



  



 

      

 -

  

Кіріспе

     рөлі  -

     

-

       





-



       -



ТАРАУ

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар





       -

    -

-

-

білім дәуірі-

нің

-

      -

-





-

       

-



      



-

-



Кәсіби шеберліктің анықтамасы

      -

      

       -



      



-

-



        

-





 академияларда-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

       -

-

      

       







-

-



-





-

-

-



-

-

-











       

    -

        

-



-



-

  

-

-

      







-

       

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

-

-



-



-



-







-





-

-

-

 -



Бастауыш мектеп мұғалімінің өзгермелі рөлі

     



       

    -

      -



      



-





-

-



-



-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

   -



-



    





-

       -





   



       -

-

      

      







-

     



3.1-КЕСТЕ. Мұғалімдердің төрт буынының сипаттамасы

Буын Сипаты

(1870–1914)

(1914–1950)

(1950–1988)

(1988–)

Тәртіпсүйгіш

Батыл

Тәуелсіз

Есеп беретін

ОЙТҮРТКІ

Бұрынғы Премьер-Министр Джеймс Каллаганның сұрағына қалай жауап берер

едіңіз: «Балаларымыз бен жастарымыздың білім алуынан не күтеміз?»

       

       -

      



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

-

  -



-

-



      

-

-

-

 

     



      -

-

-



-

       

-

 -





-



-





     

-

 «

-





-

       



-



-

       -



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

-



-

  

-

 -

-

-



         -

        



     



     



 -

       -

 

 -

        

      

       -



-



     

-



-

-

-

-



-

-





-

-

      



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

       



-

-

      







       

-

-







       -



Ұрпақ алмасуы мен сабақтастығы

     -



-

-



-

   







-



-



-



       -

  -

-





-

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар







    -



      

-



-

-



 

-



-



  -

-



-

-









-



        







-



       -

  

 -



        

       





       

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

100

 

      -

         -



      

        -

        

    



-

        

-



         

       

        -

 

-

   -











қараудағы балаларды-



    «толықтырылған шындық»













        -

 -

       

       

-

  

-

-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

101

-



-

-

-





3.2-КЕСТЕ. Болашақта білім беру деңгейіне әсер ететін өзгерістің негізгі қозғаушы күші

Демографиялық ■ Жас және тәжірибесі жоқ мұғалім

■ Негізінде адамдар ұзақ өмір сүріп, денсаулығын жақсар-

татын болады

■ Этникалық саналуандық көбейеді

Әлеуметтік ■ «Дәстүрлі» отбасылық құрылымның құны төмендейді

■ Діни саналуандық көбейеді

■ Балалардың көпшілігінің ата-аналары университеттік дең-

гейде білім алған болады

■ Балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығы-

ның бұзылуының төмендеуі неғайбіл

Технологиялық ■ Интернет қызметтері сияқты технологиялық өзгерістер кө-

бейеді

■ Аппараттық, бағдарламалық қамтамасыз ету мен дерек-

терді сақтауға байланысты шығындар төмендейді

■ Жеке және көп функционалды құрылғылар, әлемдік стан-

дарттарға сай ақылды бағдарламалық қамсыздандырулар

жалпыға бірдей қолжетімді болады

■ Интернеттен (жылдам іздеу жүйелерімен) іздейтін ақпарат

көбейеді

■ АКТ қолдану көптеген оқушылар үшін де, мұғалімдер үшін

де үйреншікті нәрсеге айналады

Экономикалық ■ өмір сүру деңгейі шамамен 30% жоғары болуы керек, бұл

«қажеттілікке» айналады және табыстың көп бөлігі бос

уақытқа, тұрмыстық қызметтерге, спорт пен мәдениетке

жұмсалатын болады

■ Білімге негізделген экономика аясындағы жоғары деңгей-

ге баса назар аударылады

■ Жұмыс шарттары әртүрлі болады

■ Жұмыс орнындағы дағдылар өзгереді, бұл қызметкерлер-

ден икемді әрі бейімделгіш болуды талап ететін болады

Қоршаған орта ■ Экологиялық қауіптер туралы хабардар болуды күшейту

■ Жеке тұлғалар өзінің қоршаған ортаға тигізетін әсері үшін

жауапты болады

Дереккөз: McBer Report (2000: 21)

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

102

Мұғалімдерден қандай кәсіби құндылықтар күтіледі?

      

-



-





 -

-





3.3-КЕСТЕ. Үздік мұғалімдерге тән кәсіби сипаттамалар

Сипаты Сипаттамасы

Сынақ пен қолдау Әр оқушыға қолынан келгеннің бәрін жасауға және бар-

лық оқушылардың жетістікке жетуіне міндеттеме алу

Сенімділік Тиімді бола алатынына және қиындықтарды еңсере ала-

тынына деген сенім.

Сенім ұялату Байыпты әрі әділ болу. Сөзінде тұру.

Басқаларға құрмет

көрсету

Әр адамның өз орны бар, сондықтан әрбір адам құрмет-

ке лайық деген сенімде болу.

        -

      





       

-

       -





      -



Teach First-



-



-





Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

103

-



-

-



        -



 

  -



 -

 





        



3.1-ҚОСЫМША. АҒА ТӘЛІМГЕРЛЕРДІҢ ТАҒЫЛЫМДАМАДАН

ӨТУШІ МҰҒАЛІМНІҢ БОЙЫНАН КӨРГІСІ КЕЛЕТІН

КӘСІБИ ҚҰНДЫЛЫҚТАР ТУРАЛЫ КӨЗҚАРАСТАРЫ

 Дәлдік – мектепке оқу күні басталардан 15 минут бұрын келу.

 Сенімділік – сабақтарды өткізу, ресурстарды дайындау, іс-қағаздарын жүр

гізу және қажет болған жағдайда «толтыру».

 Міндеттеме – бар ынтасымен жұмыс істеуге және балаларға оқуда қолдау

көрсетуге дайын болу.

 Құпиялылық – мектеп мәселелеріне абай болу және оны білмейтін адам

дарға жария етпеу.

 Сыйластық – балалармен және қызметкерлермен өзара сөйлескенде аса

маңызды.

 Батылдық* – өзі сенетін нәрсесін қорғай алу.

 Икемділік* – бейімделуге дайын екендігін көрсету.

 Алғырлық* – балама жұмыс тәсілдерін қабылдауға дайын болу.

 Бастамашылдық* – мектептің соңғы тәжірибесіне қажет дербестікті арт

тыру.

* Үздік тағылымдамадан өтушілердің кәсіби құндылықтарын анықтауда

ерекше маңызды саналады.

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

104

Оқушыларға құрметпен қарау

-

       -

        -





      



-

      











-

      

      

-

       

        

-

     



       

       -

-



 -

  -



-

-



-

-





-





Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

105

Мектебімізде бәрінің бірін-бірі бағалап,

құрмет көрсетуі үшін бар күшімізді саламыз:

жазады тыңдайды

жұмыс істейді

ойнайды

сөйлеседі қарайды

әрекет етеді әңгімелеседі

Білім

мен

дағды-

лар

Эмпатия

Сезімталдық

Түрлі идеяларды қа-

былдауға дайын болу

Орынды сөйлеу

Әділ болуға

ниеттену

Мифтерге сенбеу

Оның салдары

туралы ойлау

Заңды сақтау

Басқа мәдениеттерге

қауіп ретінде қарамау

Рефлексиялық

ойлау

Адамдарға жеке

тұлға ретінде қарау

Бәрінен барынша

хабардар болу

Туындаған мәселелер

жайлы біліп отыру

Түсіну

3.2-СЫЗБА. Тең мүмкіндіктерді дамытатын дағдылар

Дереккөз: Clements and Spinks (1996: 15) рұқсатымен басылды.

3.1-СЫЗБА. Бір мектептің тең мүмкіндіктер саясатынан үзінді

Дереккөз: ACCAC (2001: 20) рұқсатымен басылды.

БІРГЕ

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

106

Шектен шықпау және тиісті заңға бағыну

-

      





-









-



      -

-

-

   -

      



-

-

-



   -

      

 

-



-

-

   -



-



«Теңдік туралы



заң

      -

      

       

     

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

107

-

     

«қам-

қорлыққа алынған»

       -





-



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Мына сілтеме бойынша мұғалім туралы нұсқаулық пен заңды оқыңыз: www.

teachers.org.uk/files/-the-law-and-you-8857-.pdf (сонымен қатар Уэльсте де

қолжетімді). Әріптестеріңізден сауалнама алу үшін 10 сұрақ дайындаңыз.

Мысалы, мұғалімдер ата-аналарға баласына қатысты келеңсіз жағдай туралы

айтуға міндетті ме, әлде мұғалімдер мектепке барар жолда тәртіпсіздік жаса

ған балаларды өзі жазалай ала ма?

      

   





Барып оқыту

       

      -

       



-



-



 

 

 

 

 



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

108

 

 

 

        



 

 

 

  

  

  





-





Әлеуметтік желі



-

          -



        -





      -

      

-

       

   

        





-





          

-

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

109

       

-

     

-

-





-







      

  -

-

-



        

-



-

      

       

-



-

   



-









 



Физикалық контакт

     

-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

110

-

-

-



  -



 





 -



 

 



 

 

    

     -



-

-

      

 -

 

-

-

       





        



        -



 



 

-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

111

 

      



-

 

-

 

       -





         -







-



   -





-



-

-



 

 

 

  -



 

   

 

  

   -

      -

 

  



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

112

      

       



Қауіпсіздікті қамтамасыз ету

-

-



      

-

   

-





      -

-

       



     

-

      -







      -

        -

      

      

   

     -

      



-

-

      -



балаларға зорлық-зомбылық көрсету-





      

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

113

      -

      -



       

 -









     

-

-



-

   

-





       -

-

 

-

-

-





        -





секстинг-



     





   

 

      



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

114

1 Тек негізгі ақпаратты алуға жететін сұрақ қойыңыз.

2 Арызды байыппен тыңдап, қолдау көрсетіңіз, жауап бермеңіз!

3 Ашық сұрақтарды қолданыңыз. (А)

4 Жетекші сұрақтарды қолданбаңыз. (Ж)

Қашан Бұл қашан болды? А

Бұл түнде болды ма? Ж

Қай жерде Қай жерде болды? А

Ол сіздің бөлмеңізге кірді ме? Ж

Кім Оны кім істеді? А

Әкең /Питер /бала күтуші ме? Ж

Не? Не болды? А

Былай, былай болды ма? Ж

Қалай

Не үшін

Мүмкіндігінше аулақ болыңыз. Бұл сұрақтар баланың бір

шешімге келуін талап етеді, сонымен қатар өзін-өзі кінә-

лауына да себеп болуы мүмкін.

5 Есіңізде болсын:

 Сұрақтарды ашық қалдырыңыз.

 Өзіңіз естігіңіз келген жауапты сұрамаңыз немесе ұсынбаңыз.

 Дәл сол күні жазғызып, қол қойғызып, күнін көрсету.

 Егер жауап компьютермен жазылып алынса, қағазды шығарып, қол

қойғызып, күнін көрсетіп шығарып алыңыз. Көшірмені қатты дискіге

сақтамаңыз.

3.3-СЫЗБА. Балаға зорлық-зомбылық жасалғанын анықтау үшін алынатын

сұрақ-жауап

шарттарына сәйкес қайта басылды.

      

       -

     





Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

115

      

         





-

-



       -





       

 







 

 -



 

 



 

 

 

 

 -





     







       



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

116

3.2-ҚОСЫМША. ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Шағын топтарда, мектепте стажер мұғалімдер айтқан оқиғаларды талқылап,

өз пікіріңізді айтыңыз:

 5 жасар бала сабақта үнемі шаршаңқы әрі енжар болып отырады.

 9 жасар қыз бала дене шынықтыру сабағында өз сыныптастарының ал

дында киімін ауыстырғысы келмейді.

 Әріптесіңіз сыныбыңыздағы дарынды футболшыны маңызды турнирге жі

бермей қойды, сіз үшін бұл тым қатал шешім болып көрінді.

 Бір бала басқа бір баланы түскі асының ақшасын ұрлады деп айыптады.

 10 жасар бала әкесінің ұратынын айтты.

 11 жасар қыз бала сізге сенім білдіріп, бір мұғалімді жақсы көретінін айтты.

 Бала мектепке көбіне шашы ұйпа-тұйпа болып, кір киіммен келеді.

 Сіз ойын алаңында бір топ баланың демалыс күндері көрген графикалық

видеоны қалай суреттегенін естідіңіз.

 Сыныпқа жаңадан келген бала басқа баламен ренжісіп қалды.

 Бала үзіліске шығып, ойнағысы келмейді.

Толеранттылық және құрмет

-

        



-

-



-

-





      

-

-





Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

117



  -



-

       



-



       



-



      



-

-





     

       -







-





Британ құндылықтары

    -

        -



       



        -

       

-

-





-

   

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

118

  

  



       





-

  

-



-

      







-





-



      

 

-

     -





-

         



 -

-



-



-



-



      

        

     -

     

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

119

        





     





-







Жеке сенім білдіру

     

-

        

-







  -





 



        











-

-



-



      

        





-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

120



       -

          



         -

      

  

       



-

-



-

      

-

-



  -



-

-



      



        

    -



-











       

-

       



      

      



-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

121

-

  -

-



  -

       



-







   

 

    -

 

-



y  

y 

y 

y  -



y  -



y  













Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

122

Мектептегі әріптестермен жұмыс

-

-



      -

     



-

-

-

-

-





-





     

     

        

-

       -



 -



-

-





   -

         

-





  -

-

 

      

 -



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

123

 -

 -



       

 -

-

   

  -



 

  -

 -

 

-

        -



  

  

 -

   

      

-

 

 

  



 ;

 

 

  -



  

 

 

-

-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

124



-

       

-

-

-



       

-





  

-

 -

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 



      -

       



        



 

 -



        





Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

125

     

       



      



-



-

 





-



  -

-

      

      







Басқа мамандармен жұмыс

    

       

-



-













-





        

     

 -

         

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

126



         -

 

 -

         -

        



       -



-

  -







-



-



-

      -



 

      



-





         -



 

 

 

 

 -



 

 

  

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

127

Ата-аналармен және қамқоршылармен серіктестік

      -

          





 

 

 

 

 

 

       -

-





         -







-

-

-







-

      



        

       -



        -

   



-



      -

       -

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

128







-

-

-









y  



y  

y -





-

-



-

-

-

-



       -

-



-



 

 

 

 

  

 

 

  

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

129

  -



  

  

 

      



        





y  

y  -



y 

 



-



-

3.3-ҚОСЫМША. СТАЖЕР МҰҒАЛІМДЕРДІҢ

АТА-АНАЛАРЫМЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖАСАУ

ТУРАЛЫ ОЙЛАРЫ

Ата-аналардың ноу-хау және басқа салалардағы дағдыларын енгізу (мысалы,

АКТ, бизнесті басқару, сурет салу және безендіру, құрылыс)

Басқарушы органдардың кездесулері

Хабарландыру тақталары

Хабарламалар

Уеб-сайт

Мектеп пен ата-аналардың бірлескен жобалары (мысалы, оқу семинарлары)

Электрондық пошталар мен блогтар арқылы пікір алмасу

Ата-аналар кеші

Ата-аналарға берілетін жазбаша есептер

Әлеуметтік/қаражат жинау іс-шаралары

Ата-аналар өкілдерінің органдары

Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

130







-

-



 -

 

  



  

       -

-

      -

-

      

       

       



-



-





     

       

-



-

      

      -





-



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

131

Глоссарий

Академиялар

 -



Балаларға зорлық-зомбылық көрсету -

   -



Білім дәуірі -

  



Есеп беру – 

      -



Жаппай жүргізілетін ашық онлайн курстар 



Қараудағы балалар –

Құндылықтар



Рөл – -



Секстинг





Толықтырылған шындық технологиясы   

      



Теңдік пен әралуандық заңнамасына – 

 -

-



Пайдаланылған әдебиет











            











Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

132

  









      









  











            





































            























Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

133

          

 













         

         



    











    



           











         



   





























          







Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

134

            









          











           





          









         





       















           







          















             



Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

135







        



        



            











          







            

         











       





           













           











Мұғалімге тән кәсіби құндылықтар

136

Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

137

Шығармашылық

ізденістегі мұғалімдер

Оқушылардың ойлау

дағдыларын дамыту

Тарау мақсаттары



   -

 

 



       -



   

Кіріспе

-













ойлау дағдыларын -

-





ТАРАУ

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

138

Мұғалімнің өз ісіне құштар болуы деген не?

-









-



-



     -

-



-

        

-

-





-

-







-

 

-



     

       -

 





       -





-

-





Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

139

-

 

-



-





         



      -

-

-

-



-

-





       





-



      -





        



-

-



Құштарлықты қалай дамытуға болады?

-

  

      

      -



         

           

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

140

        -



-

-

-

     

         

    -

      

        

-

-



4.1-СЫЗБА. Өз ісіне құштар, еңбекқор мұғалімге тән қасиеттер

Дереккөз: Day (2007) рұқсатымен басылды.

Өз ісіне

берілген,

еңбекқор

мұғалім

Міндеттеме

Адамгерші-

лік мақсаттар

Қамқорлық

пен батыл-

дық

Оптимизм

Рефлективті

іс-тәжірибе

Оқушылар-

мен қарым-

қатынас

Эмоциялық

бірегейлік

Төзімділік

Шыншылдық,

әділдік, күнделікті

өмірдегі даналық

Таным және эмо-

ция (бас, жүрек

және қол)

Оқыту туралы

білім, оқыту

тәсілдерінің

ауқымы

Оқу және барлық

істе жетістікке

жету туралы

ойтолғам

Жауапкершілігі

бар жеке тұл-

ғаға бағдар-

ланған оқыту

Қиындыққа төзімді,

табанды болу

Рефлективті, зерт-

теуді басшылыққа

алған, мұғалім

мен оқушының

жеке және бір-

лескен оқуы

Үлкен үміт,идеал

және стандарт-

тар - ең жақсы-

сын істеу

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

141







-



      

 

       

-

      

-

-

-

-





-



       -



-



-

-

     





4.1-ҚОСЫМША. ТӘЖІРИБЕГЕ ДЕН ҚОЮ

Төмендегі кесте семинарға қатысқан стажер мұғалімдермен бірге мектепте тәжірибе

жинау кезінде «типтік» сабақтың әр кезеңіне өміршең сипат беру үшін қолданған тәсіл

дері туралы талқылағаннан кейін құрастырылды:

Бөлім бойынша ұсыныстар

Кіріспе

Жедел сұрақ, «үлкен мәселе көтеретін» сұрақ, жеке сұрақ және «егер» деп басталатын

сұрақтар қойыңыз

Мәселе көтеріп, оны шешу жолдарын қарастырыңыз

Газет тақырыбын оқыңыз

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

142

Әзіл айтыңыз

Суретті немесе нысанды көрсетіңіз

Пазл құрастырыңыздар

Ойын ойнатыңыз

Қуыршақ пайдаланыңыз

Өткен сабақты қайталау үшін зияткерлік картаны қолданыңыз

Негізгі бөлім

Модель жасатыңыз

Жұмбақ жасырыңыз

Балаларды сыртқа алып шығыңыз

Кескінді талқылатыңыз

Фриз жасатыңыз

Сценарий жазғызыңыз

Каллиграмма немесе сөздік суреттер кітабын жасаңыздар

Мектептегі әдеттегі күннің сандық оқиғасын жасаңыздар

Айтатын сөзіңізді дайындап, жазып алыңыз

Моральдік диллемасы бар рөлдік ойынды алыңыз

Сынып мұражайын ұйымдастырыңыз

Балалар шақырылған қонақтармен сұхбатты аяқтауы үшін оқиғаның басын оқыңыз

Фильм түсіріңіздер

Жаңсақ пікірді дұрыс түсіну үшін газеттерді пайдаланыңыз

Егде адамдарға арнап апталық теледидар көруді жоспарлау үшін газеттерді қолда

ныңыз

Пікірталасқа қатысыңыз

Диаграммалар, блок-сұлбалар жасаңыз, плакаттарға суреттер салыңыздар

Тамақ пісіріңіздер

Жаңа «дүкен» ашыңыздар

Үстел ойынын ойнаңыздар

Пленарлық кезең

Кез келген жетістікті атап өтіңіздер

Оқушыларды өз сенімділігі мен түсіну деңгейін көрсету үшін бағдаршам карталарын

қолдануға шақырыңыз

Оқушылардың білімі және түсіну деңгейін бағалау үшін сұрақ-жауап алыңыз

Сабақтағы жазбалар үшін кішкентай жапсырма қағаздарды пайдаланыңыз

Балалардан оқу нәтижелеріне не жетіспейтінін сипаттауын сұраңыз

Мылқаудың рөлін ойнап, сабақтың мәнін түсінбеген кейіп танытыңыз

Оқушыларға сабақтың олар үшін де, сіз үшін де қаншалықты қиын болғанын айтып,

сабақты қорытындылауды ұсыныңыз

Сыныптастардан құрбыларының жетістіктері туралы түсінік беруін сұраңыз

Сабақты бағалауға арналған тапсырмамен оқушыларды таныстырып, оны орындаула

рын сұраңыз.

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

143

       

-



-

-



   



      

       





-

-



-

-





      



       -

        -

-



-







      

-

       



  -



      -



-

-



       

       

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

144

-

         



-



-

-

-



     



Құштарлық шығармашылыққа жетелейді

        -

      









      

-

-

       



-

 







  



  



     -

   

     







Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

145

        

-





-

-

-

  

-

       -



-



   -









     

     -

-



4.2-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ:

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ, ШЫҒАРМАШЫЛЫҚПЕН ОҚЫТУ ЖӘНЕ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚПЕН ОҚУ

Шығармашылық – қайталанбас құнды нәтиже беретін қиялдан туатын әрекет

(NACCCE, 1999: 30). Бұл жаңаша ойлауды, проблемалар мен мәселелерге әр

қырынан қарап, байланыс орнатуды қамтиды. Шығармашылыққа жақын мұ

ғалімдер жаңалыққа әуес, жұмысын құлшына істейді және білім алуға ынталы

болып келеді. Олар байланыс орнатып, оқушыларды білім алу барысындағы

шығармашылыққа баулиды.

Шығармашылықпен оқыту – балаларды тәжірибе жасауға, тәуекелге

баруға және сәтсіздікке ұрынудан қорықпауға үйрету. Ол оқушыларға тап

сырмаларды бірлесіп орындауға және оқуды сыни тұрғыдан бағалауға жете-

лейді. Виггинс (2011) шығармашылықты зеріктіретін және нәтижесіз оқумен

салыстырады. Ол ерте заманнан бүгінге дейін мектептер шығармашылықпен

оқытуды насихаттай алмады, еске сақтауға негізделген оқуды жөн көрді деп

санайды.

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

146



-

-



 

          



  -



  

 



   

        

      



-

-





       -

       -

       

-

      



     -





-



-









  -

     -





Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

147

4.3-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ

Шығармашылық сенім құндылықтар мен әдет-ғұрыптар арқылы қалыптаса-

ды. Шығыс Азияда конфуцийшілдік басты мәдени ықпал, үнсіздік, бойсұну,

бағыну, өзін-өзі бақылау және эмоцияға бой алдырмауды негізгі құндылық

санайды, ал Батыс көзқарасы бойынша, олар шығармашылық ойлауды шек

тейді, өйткені студенттер беделді адамның ойы мен қалыптасқан ойға күмән

келтірмейді. Жапон мектептері таныту өнеріне емес, әсер ету өнеріне ден қоя

ды екен (Kim, 2005). Кейінгі жылдары жапон билігі балаларға жобалық оқыту

арқылы «өсу бөлмесін» беруді қолға алды (McCreedy, 2004). Қытай басшы

лары шығармашылықтың жетіспеуі оның жаһандық және саяси күш ретіндегі

дамуына кедергі келтіретінін мойындайды. Алайда оның мұғалімдерге оқу

лықтарды таңдауға және оқу бағдарламасын құруға көбірек мүмкіндік беретін

білім беру саласындағы реформалары, әсіресе шалғайдағы ауылдық жерлер

де айтарлықтай нәтиже берген жоқ. Қытай сыныптары емтиханға дайындалу,

дәріс тыңдау және жаттау секілді оқу әрекеттерімен сипатталады (Lockette,

2012). Зерттеулер көрсеткендей, Батыс пен Азия студенттері арасындағы шы

ғармашылық айырмашылықтар этникалық емес, қоршаған орта факторлары

мен құндылықтарына байланысты. Кван (2001) бұл шығармашылық алшақтық

ты өзінің Why Asians are Less Creative than Westerners (Неліктен Азия халқы-

ның шығармашылығы Батыс халқынан төмен) деген кітабында сипаттайды

(Prentice Hall).

Үндістан сияқты елдерде ресурс тапшылығы шығармашылық оқытуға

үлкен кедергі болып отыр. Алайда Агастия қоры кедей ауылдық жерлерде

гі миллионнан астам баланың қызығушылығын ояту үшін мобильді ғылыми

зертханалар ашты. Үндістанның философиялық дәстүріне сәйкес, қоршаған

ортаға деген қызығушылық өзіне және тұтас адам тұжырымдамасына деген

қызығушылықпен астасып жатыр. Сингапур табиғи ресурстарының шектеулі

болуына орай инновацияға бет бұрды. Сондықтан шығармашылық пен сыни

дағдылар мектеп бағдарламасында басымдыққа ие (OECD, 2013).

-



-

       

     

-

 

-



         

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

148

       





     -

   -





     

-

-

   



      



 

  



 

 

  



ОЙТҮРТКІ

Сіз Ұлы мәртебелі королева инспекциясы қойған бес сұраққа қалай жауап бе-

рер едіңіз?

Оқу бағдарламасындағы шығармашылық

-

        

         

     -

  

        

   

     





Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

149

-

-

      

  



-



-



  -







-

-



-

-









  -

  -

-

        





      







-

        

-







  -

      -

     

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

150

-



-

      

     -



        



      









      

-

-





-

-

-



-



-



-

      -

-







 

 

  

 

 







Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

151

-

-



      

       

       





-



-

  -

4.2-СЫЗБА. Шығармашылық адамдарына қатысты идеялар

«Шығармашылық – бұл

еш байланысы жоқ бо-

лып көрінген нәрселерді

байланыстыратын күш».

Уильям Пломер, жазушы

(1903–1973)

«Қазір шындыққа

айналған нәрселер

бір кездері қиял

ғана болған».

Уильям Блейк

(1752–1827)

«Шығармашы-

лыққа жүрекпен

келсем, нәтижелі

болады, баспен

ойласам нәтиже-

сіз болады». Марк

Шагал, суретші

(1887–1985)

«Көбіне түйсікке сену

керек». Билл Гейтс,

бизнесмен

«Бір есіктің жабылуы –

келесі бір есіктен кіруге

берілген мүмкіндік».

Том Стоппард, актер

«Тасбақа басын

шығарса ғана алға

жылжиды». Анон

«Шығармашылықтың

маңызды аспектісі –

сәтсіздікке ұшыраудан

қорықпау». Эдвин Лэнд,

өнертапқыш (1909–1991)

«Пошта маркасын

алып қарайықшы:

оның тигізер пай-

дасы – затқа барар

жеріне жеткенше

жабыса білуі.» Джош

Биллинг, жазушы

(1818–1885)

«Адамның жағадан

алыстауға батылы жет-

песе, жаңа мұхиттарды

ашпас еді». Андре Жид,

жазушы (1869–1951)

«Дұрыс жолда жүрсеңіз

де, отырған орныңыздан

қозғалмасаңыз, жолдан

таясыз» Уилл Роджерс,

актер, (1879–1935)

Шығар-

машылық

адамдары:

Мәселеге әр-

түрлі көзқарас

тұрғысынан

қарайды

Түйсігінің

айтқанымен

жүреді, өз

сезіміне

сенеді

Ерекше

талғамға,

сезімге,

күшке ие

Байланыс

орната

алады

Сұрақтар

қояды,

зерттейді

Тәуекелге

барады, ереже-

лерді «бұзады»,

таңғаларлық

әрекеттерге

барады

Табанды

болып,

сәтсіздік-

терге бой

бермейді

Идеяларды

еш ойланбас-

тан қабылдап,

бәрін байқап

көреді

Суреттерді,

диаграммалар

мен ақыл-ой

карталарын

пайдаланып

визуализация

жасап көреді

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

152

-





  

       -

-



      





Шығармашылық және ойлау

-





-

       



-







       

   



      -

        -

      

        

      

       -

         

         -

         

        

-



-

-



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

153

      -









-





           



        

-



      -





 Ойлау дағдыларына     -





        

       

        

-





 

-



        -





-

      -

-





-







Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

154



      













 

      



   

   





-



     -

      -

       

4.1-КЕСТЕ. Блумның түпнұсқа және қайта қарастырылған таксономиясы

Деңгей (Түпнұсқа)

1956)

Қайта қарасты-

рылған нұсқасы

(2001)

Сипаты

Жоғары

санат

Бағалау Жасау Ойлап табу, құрастыру, қосу, орнату, шыға-

ру, жетілдіру, ұйымдастыру

Жинақтау Бағалау Пікірталасты бағалау, төрелік ету, тест, қо-

рытындылау, өлшеу, бағалау, бақылау

Талдау Талдау жасау Айырым белгілерін ажырату, сұрақ қою,

эксперимент жүргізу, тексеру, қарау, сынақ-

тан өткізу, бөлу, зерттеу

Төменгі

санат

Апплика-

ция

Қолдану Безендіру, бейнелеу, модельдеу, сұхбаттасу,

бейімдеу, сурет салу, есептеу, аудару, жүйе-

леу, көрсету, орындау

Мәнін

түсіну

Түсіну Суреттеу, байқау, жіктеу, салыстыру, тү-

сіндіру, бағалау, анықтау, негізгі идеяны,

заттаңбаны беру.

Білім Есте сақтау Тыңдау, топтау, таңдау, жаттау, дәйексөз

келтіру, таспаға жазу, сәйкестендіру, сұрып-

тау, астын сызу

Дереккөз: Bloom (1956); Anderson and Krathwohl (2001)

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

155

-

-

-







-

  

       -



  метатаным     -

       







       

      -

-

   -

      



        -







   



-



-

      -



-

    

      -

     

      -

    

-



-



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

156

4.4-ҚОСЫМША. ТӘЖІРИБЕГЕ ДЕН ҚОЮ

Стажер мұғалімдер оқушыларды қызықтыру үшін әртүрлі деңгейге арнап жа-

саған жұмыстарынан мысалдар

Ойлау деңгейі. Стажер мұғалімдер ұсынған тапсырма түрлері

Жасау: Дұрыс тамақтануды насихаттауға арнап рэп ән жазу. (Y6)

Бір аптаға жаңа кесте жасау. (Y6)

Ойыншыққа арналған жаңа жарнамалық қыстырғыш

(Y4) ойлап табу.

Бағалау: Мектептегі сайыста үміткерлерді бағалау. (Y5)

Журналға арнап кітапқа пікір жазу. (Y4) Мектеп

алаңындағы қоқыс жәшігіне қатысты шағымданып

хат жазу (Y3)

Талдау: Ойын алаңын пайдалану туралы басқа балалардың пі

кірлерін білу. (Y3)

Электр тізбегінің қалай істен шығатынын көрсететін

диаграммалар жасау. (Y4)

Шағын мектептердің жабылуы (Y6) туралы

пікірталастарға қатысу.

Қолдану: Келген спикермен сұхбаттасу (Y5)

Қамал көпірінің қалай жұмыс істейтінін көрсету үшін

оның моделін құрастыру (Y5)

Лондонда Ұлы өрт болған заманда өмір сүрген адам-

ға арнап қысқаша күнделік жазу (Y4)

Түсіну: Күнбағыстың белгіленген бөліктері (Y3)

Сэндвич жасау үшін қажет заттардың тізімін жасау (Y2)

«Үш кішкентай торайды» өз сөзімен айтып беру (R)

Есте сақтау. Жағажайға барғанда көрген нәрселерін суреттеу (Y1)

«Toy Story» бас кейіпкерлерін атап беру (R)

«Қағаз орамалға жазылған жолдар» өлеңін жатқа оқу (Y4)

       





       



      -





Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

157

-

         

-

       

     -





 







-

  

-



-





-

-

-

   -



Ойлауды қалай дамытуға болады?

-

       -

       

      

       

-



-

       -





-

-



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

158

4.2-КЕСТЕ. Оқу бағдарламасындағы ойлау дағдылары

Елдер Ойлау дағдылары

Англия 2014 жылға дейінгі нақты мысалдар келтірілген жалпы дағдылар:

■ Ақпаратты өңдеу – ғылыми әдебиеттен басқа жанрдағы еңбектерден

ақпарат табу және жазып алу (оқу, 3–4 оқу жылы)

■ Пайымдау – қарапайым бағдарламалардың әрекетіне болжам жасау

үшін логикалық ойлауды қолдану (Есептеу, 1-негізі кезең).

■ Қажеттілік – қарапайым сырттағы жұмыстарды істеу және бақылау дағ-

дыларын қолдану... (География, 1-негізгі кезең )

■ Шығармашылық ойлау – қарапайым қимылдарды қолдана отырып би

билеу (Дене шынықтыру, 1-негізгі кезең)

■ Бағалау – өзінің және басқалардың жазба жұмыстарының тиімділігін

бағалау мақсатында тексеру әрі редакциялау, сондай-ақ жетілдіру бо-

йынша ұсыныстар айту (Жазу, 3–4 сынып)

Уэльс Жоспарлау: алдыңғы білім, білігін және түсінгендерін іске қосу; әдіс/тәсіл-

дерді анықтау; жетістік критерийлерін белгілеу.

Дамыту: себеп-салдар туралы ойлану және болжау; пікір қалыптастыру

және шешім қабылдау; логикалық ойлау және үлгіні іздеу; сыни тұрғыдан

ойлау.

Рефлексия: өз оқуы мен ойлауы туралы қорытынды жасау; жетістіктерін

анықтау; байланыстыру және қалыптан тыс ойлау.

Шотландия Ойлау дағдылары да оқу, өмір және жұмыс дағдылары секілді, сондықтан

оны Педагогикалық шеберлік бағдарламасының тәжірибелері мен нәти-

желері бойынша оқыту керек. Мысалы, әлеуметтік зерттеулер тұрғысынан

айтқанда мұғалімдер «алуан түрлі ақпарат көздерінен ақпарат алу, оларды

талдау және пайдалану арқылы сыни ойлау қабілетін дамытуға» ұмтылуы

керек.

Солтүстік

Ирландия

1) Ақпаратты басқару: сұрау, қол жеткізу, таңдау, жазып алу, интегра-

циялау, қарым-қатынас жасау.

2) Ойлау, мәселені шешу және шешім қабылдау: мәнін іздеу, мағынаға

терең бойлау, қиындықтарды жеңу.

3) Шығармашыл болу: басқару, қиялдау, туындыны дүниеге әкелу, ойлап

табу, білім алу үшін тәуекелге бару.

4) Басқалармен жұмыс: ынтымақтастықта болу, басқалардың сезімдерін

түсіну, әділетті әрі жауапты болу.

5) Өзін-өзі басқару: күшті және әлсіз жақтарын бағалау, мақсат-міндет-

тер қою, өзін-өзі басқару және реттеу.

Дереккөздер: DfES (2002); DfE (2014); WAG (2010); www.educationscotland/gov.uk; www.nicurriuclum.

org.uk/tspc

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

159

-



    

-

       



-



 -

      

     -







-





       

       





-

 



-

-

       



   -

  -





        

-





-

-



-

-

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

160

       -



     

-



      -



-







       

       -

       

-

       -

        -

       

Біз Британиядағы римдіктер туралы оқимыз

Біз білеміз Біз білгіміз

келеді

Біз мұны қалай біле

аламыз?

Біз не білдік?

• Олар көп

уақыт бұрын

өмір сүрген

• Олар қызыл

күртеше киген

• Олар туралы

TV бағдарлама-

лары бар

• Полда пасық

римдіктер

туралы кітап

бар

• Неліктен

оларды пасық

римдіктер деп

атайды?

• Римдік сол-

даттар қан-

дай болған?

• Олар не жеді?

• Олар мектеп-

ке барды ма?

• Олар қалай

көңіл көтерді?

• Интернетті пай-

далана аламыз

• Джонс мырзадан

(мұғалім) сұрай-

мыз

• Музейге барамыз

• Полдың кітабын

оқимыз

• Фильм көреміз

• Кітапханаға

барамыз

• Әскерді өте қатал ұстаған

• Римдік сарбаздар соғысумен қатар

басқа да көптеген шаруа атқарған

• Римдіктер өз қатігездіктерінен

пасық атанды

• Бірақ олардың бәрін жаман деуге

келмейді – олар жол, көпір салды, бізге

жаңа тамақ түрлерін, киім мен сусын

берді

• Олар нан, ірімшік, ет, көкөністер мен

қуырылған кеміргіштерді жеген!

• Император мен оның достары қанды

ойындарды көргенде вомиториумды

пайдаланған

• Интернет ақпарат табу үшін

өте қолайлы, бірақ кейде қосылмай

қалады

• Археологтар Карлионнан римдіктер

туралы сыр шертетін сақиналар,

ойындар мен тиындарды тапты

Кесте білім беруде ерекше қажеттілігі бар 5-сынып оқушыларының шағын тобымен та-

қырыпты талқылау үшін пайдаланылды. Ол тақырып бойынша үш сабақ өткен соң оқу

нәтижесін жазу үшін қорытынды бағанды пайдаланды.

4.3-СЫЗБА. KWHL кестесіне мысал

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

161



-

   -



         



   -

-



-



        

       





-





       -

-

-





-



    

4.4-СЫЗБА. Ішкі сөйлеуді когнитивті бағалау құралы

Дереккөз: Zakin-нен (2007) бейімделіп алынды

Ойлау

қадамдары

Бағалау

• Мәселе не туралы?

• Бұл мәселе қандай сұрақ тудырады?

• Бұрын мен осындай мәселені шешіп

көрдім бе?

• Мен не істедім?

• Қазір оны шешудің қандай жолдары

бар?

• Бұдан қалай шығам?

• Келесі қадамым қандай болмақ?

• Бұл ақылға қонымды ма?

• Менің ойымша, бұл... туралы

• Жарайды, бұл менің... қалайды

• О, мұны бұрын істегенім есіме түсті

• Мен... көрсем болады

• Тоқта, былай істесем қалай болады?

• Мұны қайта оқуым/тексеруім керек.

• Бұл жерде маған кім немесе не

көмектесе алады?

• Хэлен, мынау қалай болады?

• Анық болды

• Енді бәрі түсінікті

• Мен бұған басқа тұрғыдан қарауым

керек

• Жақсы нәрсе ойлауым керек

• Бұл күшті/әлсіз жағы, өйткені...

• Жақсы, бірақ маған... керек.

• Келесі жолы мен мұны басқаша

жасаймын. Ойлау қадамдарын баға-

лауды жетілдіретін комментарийлер

Жетілдіретін

комментарийлер

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

162

-



 

 







        -

  



        

      



-



-

-



-

-











        



-

       

      -



-



-





-







Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

163



-



-

       



        

      

       



-

-

-





      



-



   



         

     -



  -



 -



  



 

         



  -



 

 -



      



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

164

4.5-ҚОСЫМША.

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ОЙЛАУ ИДЕЯЛАРЫ

Өз қиялын пайдалану

Егер... болса, не болуы мүмкін?

...қай түрі туралы ой толғай аласыз?

...қайсысын пайдалана алатыныңызды атаңыз.

...қандай дәлелдеріңіз (немесе қарсы пікірлеріңіз) бар?

Альтернатив нұсқаларды тәжірибеде байқап көру

Басқа не істей алар едіңіз?

Сұрағыңыз келетін бес сұрақ туралы ойланыңыз...

X-ті қолдануға болатын он нәрсені ойлаңыз

...қанша сөз жасай аласыз (мәселен, «Манчестер Юнайтедтен» бастап

көрейік)?

Қайталанбас болу

(Зағип балаларға, қарттарға, сәбилерге) ...арналған ойын құрастырыңыз

(Суды үнемдеудің, қабырғаны тез сырлаудың) ...жолын ойлап табыңыз

(Нысанды, ойынды, жоспарды, оқиғаны) ...жетілдірудің жолын ойлап табыңыз

(Идеал мектеп) ...байқауын ұйымдастыру/өткізу

Білгенін өзгерту

...не қосуға болады?

...не алуға болады?

...несін алмастыруға болады?

...несін үлкейтіп, несін кішірейтуге болады?

Балама нұсқаларды қарастыру

Мұны істеудің басқа жолы бар ма?

Бізде қандай таңдау бар?

X бұл туралы не айтты?

(Кішкентай домалақ, төртбұрышты қағаздардан) ...түрлі суреттердің қанша

сын жасауға болады?

Парақтың әр жеріне нүктелер қойып, балаларға әртүрлі суреттер салуын тап

сырыңыз.

Бастапқы бір нүктеден әртүрлі шимай жасау үшін компьютерді пайдаланы

ңыз.

Төрт топтың балаларына суреттің бір бөлігін ғана беріп, басқа бөлігінде не

бейнеленгенін болжауын сұраңыз. Сабақтың соңында түпнұсқамен салысты

рыңыз.

Суретке немесе музыкаға ат қоюын сұраңыз, сосын жауаптарды салыстырып,

ең ыңғайлысын таңдаңыз.

(Фишерден ықшамдалып алынған, 2005: 84–7)

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

165

 -

  

  

  



      -



-



4.6-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Сабақты біраз уақыт бақылағаннан кейін, мектеп директоры балалардың шы-

ғармашылық және сыни ойлау қабілетін дамытуды жөн көреді. «Көбіне сабақ-

та балалар енжар, сұрақ қоймайды, ештеңеге талпынбайды». Сізге мектептің

оқу және оқыту ісін басқаруға жауапты тұлға ретінде осы мәселені жолға қою

үшін бес практикалық стратегия ұсыну тапсырылды. Мектеп директорына ар

налған нұсқаулық дайындаңыз.

КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

«Халықаралық ойлау мектептері» мен «Ойлау қабілеттерін зерттеу орталығы»

сияқты ұйымдар балаларды ойлауға үйрету арқылы мектеп оқушыларының оқу

үлгерімі мен оқуға деген ықыласын арттыра алады деп мәлімдейді. Америка

лық психология профессоры Дэниэл Уиллингем сынды сыншылардың көрсе-

туінше, басқа мектептермен салыстырғанда жақсы нәтиже көрсеткен дерек-

тер жоқ. Ойлау дағдыларын қалыптастыруға болатынын негіздеу үшін нақты

дәлелдер келтіре аласыз ба?

Нейробиология және белсенді оқу





-



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

166

4.3-КЕСТЕ. Танымал ойлау дағдыларының кейбір бағдарламаларына шолу

Бағдарлама Негізгі дерек-

көздер

Қысқаша мазмұны

Ойлаудың

алты қалпағы

Эдвард де Боно Әртүрлі түсті алты қалпақ ойлау түрлерін білдіреді: ақ

(ақпарат), қызыл (эмоция), сары (оптимизм), қара (сақ-

тық), жасыл (шығармашылық) және көк (процесс).

CoRT Эдвард де Боно PMI (Плюс, Минус, Қызықты) CAF (Барлық факторларды

қарастыру) және OPV (Басқа адамдардың көзқараста-

ры) сияқты стратегиялары арқылы бірқатар дағдыларды

дамытуға арналған 60 сабақ жиынтығы.

Әлеуметтік

контекстегі

белсенді

ойлау (TASC)

Белла Уоллес TASC дөңгелегі секілді мәселелерді шешудің қолдан-

балы шығармашылық құрылымы оқу бағдарламасы

арқылы ұсынылған. Ол тақырыптар бойынша келтіріл-

ген мысалдарды, кейс-стади түрлері мен сабақ әдістерін

қамтиды.

Ойлау тәсіл-

дері

Рон Ричхарт Сабақ барысында нақты мақсат-міндеттерге қол

жеткізу үшін сыныпта үнемі қолданылатын қарапайым

шаралар. Мысалы, «ойлан – жұптас – ой бөліс» түсіндіру

тәсілі, «Мен бұрын... ойланатынмын, қазір былай ойлай-

мын» деп ойлануға жетелейді, ал «бұлай айтуыңызға не

түрткі болды?» деп ақталуға бағыттайды.

Ойлау карта-

лары

Дэвид Хайерл Белгілі бір ойлау процестеріне көмектесетін көрнекі

құралдар жиынтығы, мысалы, ақпаратты жіктеудің ағаш

картасы немесе жүйелеуге арналған сызбалар мен

карталар.

Балаларға

арналған

философия

(P4C) неме-

се балалар

философияcы

(PWC)

Мэтью Липман,

Роберт Фишер

Бұл іс-шаралар көбіне әңгімелер мен этикалық дилем-

маларды қолданудан бастау ала отырып, көп өлшемді

ойлауды дамытуға арналған.

Құрал-жаб-

дықпен

байыту

Реувен

Фейерштейн

Мұғалім медиатор рөлінде болып, оқушылардың мәсе-

леге қай тұрғыдан келетінін қадағалап отырады. «Қағаз

және қарындаш» тапсырмасы беріледі, ол деректерді

ұйымдастыру, салыстыру, санаттарға бөлу және талдау

сияқты дағдыларға бағытталған.

Танымдық

үдеу, мысалы:

CAME, CASE,

Қане, ойлана-

йық

Филип Адей

және

Майкл Шайер

Бұл бағдарламалар алдымен орта мектептегі математи-

ка мен жаратылыстану сабақтарында когнитивті даму

мен ойлауды жетілдіруге бағытталған. «Қане, ойлана-

йық» материалдары 5–6 жас аралығындағы балалардың

ретке келтіру, жіктеу және себеп-салдар байланысын

анықтау сияқты дағдыларын дамытуға бағытталған

практикалық зерттеулерде қолданылады.

Балалар-

дың ойлау

дағдыларын

жандандыру

(ACTS)

Кэрол

МакГиннесс

2-негізгі кезеңге арналған бұл инфузиялық бағдарла-

ма оқу бағдарламасындағы контекстерді анықтайды,

мұнда ойлау дағдыларын дамытуға болады, мысалы,

жаратылыстанудағы себеп-салдарды пайымдау немесе

математикалық фигураларды жіктеу.

Жоғары дең-

гейдегі ойлау

құралдары

(HOT)

Грэм Уоттс HOT құралдары сауаттылық пен ойлау дағдыларын

біріктіреді. Олар ойлауға форма мен пішін беріп, ойды

кеңейтілген мәтінге айналдыру үшін сауаттылық құры-

лымын қамтамасыз етуге арналған.

Дереккөздер: De Bono (1985); www.edwdebono.com; Wallace (2001); Ritchhart et al. (2011); Hyerle

(2011); Lipman (2003); Feuerstein (1990); Adey and Shayer (1994); McGuinness and Sheehy

(2006); http://tomorrowslearning.co.uk/hottools.php

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

167

      











        



-



-

-







  

 -



 

   

  

ОЙТҮРТКІ

20 жылдан кейін оқыту сапасы оқушылар миының дамуына қаншалықты ықпал

ете алумен бағаланса, сіз не істер едіңіз? Бұл сіздің оқытудағы ұстанымыңыз

ға қалай әсер етеді?

-

-





       -

-





     -

       

-



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

168

       

-







-

-



     -

-

-

         



     

-







      

       



      

-

-





-



-







-



   -

 -

  



 -

-

-

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

169

        

 

 -

        

 

          

-



           

  





         

          

   



 -

-

 

 -

 

  

  



 

 

        -

        







  

   -



     

      оқыту стилі 



      

         

         -

-



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

170

-

-



        

-

-

-

     -



      





-

-



-

-



4.7-ҚОСЫМША. VAK ОҚУ СТИЛЬДЕРІ

Визуалдар. Визуал оқушылар кітап оқығанды ұнатады, жақсы жаза алады,

бақылауда тыңғылықты, табиғатынан ұстамды, салмақты, сурет салғанды,

жазғанды жақсы көреді, жазуы әдемі, тыңдап отырып, әлденені шимайлап

отырады, бірақ көбіне хабарламаларды қайталауды ұмытып кетеді және тым

тез сөйлейді. Олар көбіне бір нәрсе істемес бұрын жоспарлап алады, сонымен

қатар істің жалпы нобайын біліп отырғанды жақсы көреді.

Аудиалдар.Аудиал оқушылар әртүрлі тақырыпта әңгімелескенді ұнатады,

жазудан гөрі бір нәрсені талқылаудан ләззат алады. Олар жұппен, шағын

топтармен жұмыс істегенде өзін жақсы көрсетеді, көп жағдайда пікірталаста

басым түсіп жатады, презентация жасағанды ұнатады. Олар адамды мұқият

тыңдап, сұрақ қойғанды ұнатады, әуенді оңай еске түсіреді, музыка өнерін

ұнатады, бірақ у-шу көңілін тез бөледі.

Кинестетиктер. Бұл оқушылар заттарды ұстағанды ұнатады, бөлме ішінде көп

қозғалады, бір нәрсе жасауға бейім, біреумен сөйлескенде өте жақын тұра

ды және спорттық ойындарды жиі ойнап, жалпы спортпен шұғылданғанды жөн

көреді. Жалпы олар бір орында қозғалмай отыра алмайды, жан-жағына бұры

лып, жыбырлап, бір нәрсені тықылдатып отыруға бейім. Әдетте жазуы нашар.

Көбіне оқиға желісі қызық кітаптарды оқумен шектеледі және экшн-фильм

дерді ұнатады.

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

171



 -

-



       

-

  



      -

        

       

         -

      



     -

-

      

      

-

        -

 



  

        

      



-

-

-

-



-

-





      





-





      

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

172



-

-

-







-



-







Белсенді оқу



         -









-

  



       -

-

-



      





-











-

-



-





Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

173











       











Глоссарий

Белсенді оқу  



Метатаным 



Оқу стильдері 



Ойлау дағдылары 



4.5-СЫЗБА. Тәжірибе конусы

Дереккөз: www.edutechie.ws/.../cone-of-experience-media; Dale (1969)

Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

174

Пайдаланылған әдебиет

           



            











           















             

        















 











           











   





Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

175

        















    







             





           























       

















      

       











Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

176



















         



           





           





















            



        



         



         







   



        









            



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

177

           



            







          





          









        













           















         



           

















       





      



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

178

















           



































          











            



           







            





      





Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

179

 

































      



             









            

         



Шығармашылық ізденістегі мұғалімдер

180

Уеб-сайттар

y 

y 



y 

y 

y 

y 

181

Кәсіби білім мен

түсінік

Теориясы, сипаты және оқу бағдар-

ламасының ауқымы

Тарау мақсаттары



  -

 

       



      



         -











Кіріспе

      

       





ТАРАУ

Кәсіби білім мен түсінік

182

        -

       -

        

       



-

-

-









-



-

-



-





-



      

-



Білім табиғаты және нені білу шарт

         -



       

ұзақмерзімді ес-

   -



-



-





      

Кәсіби білім мен түсінік

183

   

-

-



    

-



-

   -





-





-

-

-



-



-

-





-

-

         







      

-





-



-

-

-

   



Кәсіби білім мен түсінік

184





-

-

      

-







5.1-ҚОСЫМША. МЕКТЕПТЕГІ БІЛІМ МӘСЕЛЕСІ

 Мектепте балалар нені үйренуі керек?

 Балалар үшін қандай білімнің маңызы көбірек? Егер солай болса, неге?

 Әртүрлі жастағы балалар нені білуге тиіс?

 Білімді қалай ұйымдастыру керек?

 Балаларға нені оқыту керек екенін кім шешуге тиіс?

 Балаларды білгісі келген нәрселерге қаншалықты бағыттау керек?

-







-



5.1-КЕСТЕ. Білім типтері

Типі Қашан болатыны Жалпы мысал Нақты мысал

Декларативті («не

екенін білу»)

Фактілерді, даталарды,

сандарды, символдарды,

сөздерді еске түсіру

Күзден соң қыс

келеді

Генри VII алғашқы

Тюдор патшасы

болды (тарих)

Процедуралық

(«қалай білу»)

Проблемаларды шешу

стратегияларын қолдану

Велосипедті қа-

лай тебеді

Шаршының ауда-

нын қалай есептеу

керек (математика)

Шартты («қашан

және неге екенін

білу?»)

Білімді контексте қолдану Қашан көмек сұ-

рау керек

Деректер базасын

(АКТ) қашан қол-

данған дұрыс

Кәсіби білім мен түсінік

185

Мұғалімдердің сараптамалық білімі

-

білімнің педагоги-

калық мазмұны-





-



      

        -

педагогиканың

-

-





     -

-

схемаларды

 

-



-





-

       -



-



-





      

-



-



-

-





Кәсіби білім мен түсінік

186



-









      









         

       

 -

   

-





   -

-

-



      



      

-



-







Білімнің берілуі

-





-

 жұмыс жады -





Кәсіби білім мен түсінік

187













-

  



-



       

-

-



      





-

     -

-

      

      

 

-



-





  -



Оқу теориялары

-

-

      

     -



    оқытуға



Кәсіби білім мен түсінік

188

      -

       

-

-

-





-



-

-

-



       



Бихевиоризм

        

-

       -



-

-

      

     

-

     бихевиоризмнің -

         



       

        



        





-

-







Кәсіби білім мен түсінік

189



        -





  -

       





-

-

  



      

     

      



-



        



      

          

  





  -





      









        

     



-

-

-



 

 

Кәсіби білім мен түсінік

190

-

     



       -



Гуманистік көзқарас

      

     



-



-

        

        

-



-







Когнитивті конструктивизм



-

-

-





-





-

-

-









Кәсіби білім мен түсінік

191

     

-



       -





         -







-



 

       







 

       

       -

       -





      -

      

-



     

  







  -



        



      -











Кәсіби білім мен түсінік

192

5.2-КЕСТЕ. Баланың когнитивтік даму кезеңдері (Пиаже теориясы бойынша)

Кезеңі

Жас ара-

лығы

(шамамен)

Сипаты

Сенсор

моторлы

0–2 Сезім мен рефлекстер арқылы үйренеді, мы-

салы, еміп көру және эксперименттердегі

қателіктер, мәселен, бала әртүрлі дыбыстарды

немесе әрекеттерді қамқоршысының назарын

аудару үшін қолданады, айналасындағы оқи-

ғалар мен нысандарды бейнелеуде символ-

дарды пайдалана бастайды.

Операцияға

дейінгі

2–7 Символдарды қолдану артады, мысалы, рөлдік

ойын кезінде сыпырғышты ат қылып мінеді.

Әлемді өзгелердің көзімен емес, эгоцентрис-

тік көзбен көреді. Бес жасқа дейінгі балалар

есінде қалған ақпарат (сан, ұзындық, көлем)

туралы белгілі бір түсінік бере алады, тәжіри-

бесі жеткіліксіз болғандықтан, шамадан тыс

жалпылауға бейім.

Нақты

операциялық

7–11 Нақты оқиғалар туралы логикалық ойлау қа-

лыптаса бастайды, бірақ абстрактілі немесе ги-

потезалық тұжырымдарды түсінуге қиналады.

Қайтымдылықты түсінеді, мысалы, әрекеттің

кері өзгеретінін түйсіне алады: оның иті –

Спаниель, Спаниель – ит, ал ит – жануар.

Формалды опе-

рациялар

11+ Махаббат, соғыс, бейбітшілік секілді абстракті-

лі ұғымдар туралы ойлауға бейім, одан бөлек,

тек бұрынғы тәжірибеге сүйеніп қана қоймай,

ықтимал нәтиже мен әрекет салдарын да ой-

лай бастайды.

      -

-



      

       

-

 -

        

        -



  

Кәсіби білім мен түсінік

193





 

-



   



  

-

-



Әлеуметтік конструктивизм

      

-

        -





       

  

-

        



-







       

-

-



-





-

      

  когнитивтік тәлімгерлік   



     әлеуметтік конс -

труктивизмді, әлеуметтік-мәдени теорияныіс-әрекет теория-

сын

Кәсіби білім мен түсінік

194

5.3-КЕСТЕ. Оқыту теорияларына шолу

Мектеп Білім мен оқу туралы көзқарастар Мұғалімге нұсқаулар

Негізгі дерек-

көздер

Бихевиоризм ■ Мінез-құлық ішкі психикалық про-

цестермен емес, қоршаған ортамен

анықталады

■ Оқуға қайталау мен бекіту оң ықпал

етеді

■ Бастапқы ынталандыруды қолданыңыз

■ Оң, түзетуші және жағымды пікірлерден алын-

ған «кері байланыс сэндвичін» қолданыңыз

■ Әдеттер қалыптастыру үшін оқуды ұсақ әрекет-

терге бөліңіз

■ Қажетті мінез-құлықты модельдеңіз

Джон В. Ватсон

Иван Павлов

Беррес Скиннер

Когнитивті

конструктивизм

■ Адам «бағдарлама орнатылған жа-

нуар» емес, ақыл-ой иесі

■ Оқу – белсенді процесс

■ Білім сұраныс жоқта емес, туғанда

қалыптасады

■ Мәселелерді шешуге көмектесіңіз

■ Қателіктер мен шатасуларды оқыту нүктесі ре-

тінде қолданыңыз

■ Жаңа сабақты оқушылардың алдыңғы білімімен

байланыстырыңыз

■ «Айту» арқылы тікелей оқытуды азайтыңыз

■ Дауыстап айту, шолу, мақсат қою, болжау секілді

метакогнитивтік стратегияларды моделдеңіз

Жан Пиаже

Джером Брунер

Роберт Ганье

Әлеуметтік

конструктивизм

■ Оқу әлеуметтік және мәдени фактор-

ларға байланысты

■ Өзара әлеуметтік байланыс орнату

оқу үшін аса маңызды

■ Оқу контекстке байланысты

■ Оқушыларға ұзақмерзімді жобаларда бірлесе

жұмыс істеуге, сұрақтар қоюға және зерттеуге

мүмкіндік беріңіз

■ Пікірсайыс, пікірталас, рөлдік ойын арқылы сөй-

леу мен тыңдауға ықпал етіңіз

■ Сұрақ қою, тірек-сызба, жұптық, топтық жұмыс

сияқты тірек құралдарын (скаффолдинг) қолда-

ныңыз

Лев Выготский

Джон Дьюи

Жағдаяттық оқу ■ Оқу шынайы өмірлік жағдайдан бас-

тау алады

■ Оқу өзіндік сенімдері мен тәжірибе-

лері бар «тәжірибе қоғамдастығын-

да» жүреді

■ Оқушылар периферияға жаңа келген

тұлға ретінде бастап, сарапшы болу

үшін қоғамдастық орталығына қарай

бет алады

■ Оқушыларға өз білімдерін шынайы өмірде қол-

дануға мүмкіндік беріңіз

■ Өзара әлеуметтік байланыс орнатуға мүмкіндік

жасаңыз

■ Географ, тарихшы, жаттықтырушы, музыкант,

суретші сияқты мамандармен байланыс орна-

тыңыз

Джин Лэйв

Этьен Венгер

Кәсіби білім мен түсінік

195

Бірнеше интел-

лект

■ Әр жеке адам бірнеше когнитив-

тік интеллектісімен ерекшеленеді:

лингвистикалық, логикалық-мате-

матикалық, кеңістіктік, музыкалық,

тұлғааралық, ішкітұлғалық, натура-

листік, дене/кинестетикалық және

рухани

■ Лингвистикалық және математикалық интеллек-

тілерден басқа да қабілеттер мен таланттарды

танып, жетілдіріңіз

■ Сабақ барысында оқушылардың таңдаған оқу

стилін ескеріңіз

■ Оқушылар оқуда пайдаланатын интеллектуал-

дық қабілеттерін көрсете алуы үшін портфолио,

журнал және тәуелсіз жобалар арқылы бағалау-

ды қолданыңыз

Говард Гарднер

Эмоциялық ин-

теллект

■ Оқудың бұл түрі адамның өз эмо-

циясы мен басқалардың эмоция-

сын түсіну қабілеті ретінде қарас-

тырылады

■ Оқушылардың ішкі сезімін түсініп, оларға жауап

беріңіз

■ Өзін-өзі тануын дамытыңыз

■ Жанашырлықпен тыңдауға үйретіңіз

■ Қажет болған жағдайда сезіміңізді сыныппен

бөлісіңіз

■ Бейвербал қарым-қатынасты тексеріңіз

Даниэль Големан

Питер Саловей

Джек Мейер

Тәжірибелік оқу ■ Оқу – интеллект, түйсік, тұлға, сезім-

дерден құралған біртұтас жүйе

■ Тәжірибелік оқу білімді қолдану

нәтижесінде қалыптасады және

мыналарды талап етеді:

– жеке қатысу

– жеке бақылау

– бағалау

– рефлексия

■ Оқушылармен тәжірибе жасауды бастаңыз

■ Оқуға жайлы жағдай жасаңыз

■ Ынталандырушы ресурстармен қамтамасыз еті-

ңіз

■ Оқу мақсатын нақтылаңыз

■ Сезімдеріңізбен, ойларыңызбен бөлісіңіз

■ Сұрақты «Сіз байқадыңыз ба...?» деп бастаңыз

■ Өзін-өзі бағалауы арқылы баға қойыңыз

Джон Дьюи

Дэвид Колб

Карл Роджерс

Кәсіби білім мен түсінік

196



  

     -

-

-

-



-





     -





-

-

-

        

      -







-

-

-









       

        

-



-

      

-







-



Кәсіби білім мен түсінік

197

Кәсіби білім

-

-





  

    

 

    



-

-







-









-



Оқу бағдарламасының мазмұны:

негіздемесі және дамуы

       



-



-

-



-

         







Кәсіби білім мен түсінік

198

5.2-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

«Curriculum» сөзі бастапқыда латын тілінде «жарыс арбасы» дегенді білдір-

ген, кейін келе «жарыс жолы», «өтілетін курс», яғни «оқу курсы» деген мағына

берген.

Оқу бағдарламасын әртүрлі жолмен анықтауға болады, дегенмен анық

тауды бастауыш мектептің оқу бағдарламасын немесе «ресми» оқу бағдар-

ламасын қарастырудан бастаған жөн. «Жеткізудің» бұл жолы оқушыларға

ұсынылатын айқын емес ақпараттарды қамтитын «жасырын» оқу бағдарла

масына әсер етеді. Сонымен қатар мектептер көптеген сыныптан тыс жұмыс

түрлерін жүргізеді, оларды «бейресми» оқу бағдарламасының бір бөлігі десе

болады. «Ұсынылатын» оқу бағдарламасының шын мәнінде балаларға оқыты

латын мазмұнмен (нағыз оқу бағдарламасы) сәйкес келуі сирек жағдай. Тәжі-

рибеге негізделген оқу бағдарламасы оқушылардың күнделікті оқу барысын-

да не үйрене алатынын көрсетеді. «Кейінгі» оқу бағдарламасы оқушылардың

қызығушылығы мен идеяларына негізделген. «Келісілген» оқу бағдарламасы

мұғалімдер мен оқушылардың іс-әрекеттерін, мақсаттары мен міндеттерін

бірлесе жоспарлауын білдіреді. Брунер (1960) негізгі идеяларды қайта қа

рап, сол негізде құрылатын «спиральды» оқу бағдарламасын қолдады. Рагг

(Wragg, 1997) болашаққа бағдар ұстай отырып жан-жақты жоспарланған және

іске асырылған оқытуды қамтитын «куб» оқу бағдарламасын ұсынды. Англия,

Уэльс, Солтүстік Ирландия және Шотландияның оқу жоспарларына жасалған

соңғы шолуларға қарағанда оқу бағдарламасын қалай дайындау туралы айт

пағанда, онда не қамтылуға тиіс деген мәселе төңірегінде пікірталас әлі то-

ластаған жоқ.

-



        -



-

       



-

-

өзара түсіністікке тәрбиелей



     -



-

   

      -



Кәсіби білім мен түсінік

199



-





        

      -

  

-

-

-



-

-



      -

-

      

-



-

       -



-



-

-



     

      -

-



-

-



-

      

        -

-

      







Кәсіби білім мен түсінік

200

5.1-СУРЕТ. (А-Ғ) Гиттин есебінен алынды

кес қайта басылды.

(a) (ә)

(б) (в)

(г) (ғ)

Кәсіби білім мен түсінік

201

5.3-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

Бүкіл әлемде ерекше идеологиялық, тарихи, әлеуметтік және мәдени күш-

тер әр елдің өз оқу бағдарламасын қалыптастырады. Мысалы, Африканың

ауылдық жерлеріндегі бастауыш мектепке баратын балалар «тыңдауға, есте

сақтауға және бағынуға» міндетті, себебі оқу бағдарламасында оқуға, жа

зуға және отбасы мен өскен ортасы алдындағы борышқа баса ден қойылған

(Moyles and Hargreaves, 1998: 91). Көптеген елдер өз оқу бағдарламасында

мыналарды қамтиды: ана тілі, математика, ғылым, ақпараттық технология

лар, дизайн, тарих, география, дене шынықтыру, өнер, музыка, дінтану, жеке

және әлеуметтік білім, азаматтық, шет тілі (Pepper, 2008). Алайда әлемнің

көптеген жетекші елдерінде дағдыларға негізделген оқу бағдарламасында

ауытқу байқалады, айтап айтқанда ойлау дағдыларына баса мән беріледі

(Whitby et al., 2006; Bell et al., 2008; Mourshed et al., 2010). Джон Хэтти оқу

бағдарламасын дайындаудың әртүрлі аспектілеріне жүргізілген 6 000 халық-

аралық зерттеуді жалпылама қарастыра келіп: «жұмыс жоспарының мазмұны

мұғалімдердің сол оқу бағдарламасы бойынша білімгерлердің үлгерімін кө

теру үшін қолданатын оқу стратегиясынан маңызды емеc» деген қорытынды

жасады (Hattie, 2009: 156). Мак Каллохтың пайымдауынша, әлемдегі әйгілі

мектептер мынадай сипаттарымен ерекшеленеді:

1) мұғалімдер өз әдістемесін еркін дамыта алады;

2) мазмұн нақты пәндер емес, тақырыптар төңірегінде мұқият жоспарлана

ды;

3) оқу бағдарламасы «негіздерді» ескерусіз қалдырмайды;

4) ұлағатты ұстаздар өз пәнін жақсы біледі, сондай-ақ олар өзгелерді де өз

пәнін жақсы көруге ынталандырады;

5) ойлау дағдыларының үйретілетіні сөзсіз.

КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Мемлекеттік оқу бағдарламасын талдау үшін оқу бағдарламасын таңдап алы-

ңыз және жоғарыда айтылған сын-ескертпелердің қаншалықты мұқият зерттеу

нәтижесінде жасалғанын анықтаңыз. Кәсіби органның белгілі бір пәнге арнал

ған сайтын тауып, Мемлекеттік оқу бағдарламасына деген көзқарасын қоры-

тыңыз. Шотландияда ұстаздық етесіз делік, онда неге Мемлекеттік оқу бағ-

дарламасы жоқ және педагогикалық шеберлік бағдарламасына мұғалімдердің

жалпы көзқарасы қандай?

Кәсіби білім мен түсінік

202

         -





-





y  -

 

y 

y -





y     

     

 

y 

y 

y -



y  -



y  -





Білім және Мемлекеттік оқу бағдарламасы

         -

-

-

-



y 

 

y      

  



Кәсіби білім мен түсінік

203

-

-



   -

      

-



  



-

-





-



-

-





-



-

-



      



         

-



     

-

-





 -

-





-







Кәсіби білім мен түсінік

204

5.4-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Сіз дінтануды университетте негізгі пән ретінде оқыдыңыз және сенімі кәміл

христиан жазушысы болдыңыз. Жақында ғана қаладағы көп ұлтты қауымға

арналған, келесі жылы ашылмақ бастауыш мектепке жұмысқа орналастыңыз.

Ата-аналардың басым бөлігі өз дініне қатысты мәселелерді көп жағдайда

үйде немесе ғибадатханада шешкенді құп көреді. Мұсылман қауымдастығы

өз дінінің ғаламдық имиджіне алаңдайды және мектептің дінді оқытқанын,

мәселен, өзге емес, өз дінін үйреткенін қаламайды. Кейбір мұсылмандықты

ұстанбайтындар да дінтануды оқытудың қажеті шамалы деп есептейді. Алай

да енді біреулер мектеп дінтануды оқытпауы мүмкін дегенге алаңдаушылық

білдіреді. Кейбір діни қызметкер: «Дінтануды ашықтық пен төзімділік деу ес

сіздік, ол ең алдымен қажеттілік», – дейді. Басшыңыз сізге мектептің оқушы-

ларға дінтану арқылы сіңіргісі келетін құндылықтар мен жұртшылықпен бөлісу

үшін ауқымды жұмыс бағдарламасы туралы өз пікіріңізді жазуды тапсырды.

y  

y  

  

y   Квази-Грэдграйндиан (Quasi-Gradgrindian) 

 -



y -



y 



-





-

      

      

-



   

       





Кәсіби білім мен түсінік

205





-







 





       -



       

      

-

-





-



         

-

         



      

-

-





Ерте балалық шаққа арналған жұмыс жоспары

туралы білім және түсінік



      

  -





        -

    -



Кәсіби білім мен түсінік

206

Құндылықтар

Даналық, әділеттілік, жанашыр-

лық, адалдық

оқу бағдарламасы инклюзивті,

жеке жетістікке жетелейтін әрі

әлемдік тәжірибе кеңи түскен

сайын жауапкершілікті азамат-

тыққа ынталандыру керек.

Тәжірибе мен нәтижелер оқу

мен дамудан күтілетін мынадай

нәтижелерді анықтайды:

• Көркем өнер

• Тілдер мен сауаттылық

• Денсаулық және әл-ауқат

• Математика және санау

• Дін және мораль туралы білім

• Ғылым

• Қоғамдық пәндер

• Технологиялар

Оқу бағдарламасының деңгейлері

прогресті және дамуды сипаттай-

ды.

Жеке қолдау

• оқу мен келесі кезеңдерді жоспарлау-

ды шолу

• оқушылардың қажеттіліктеріне толық

жауап беретін оқу әркетіне қол жеткізу

• жеке жетістікке жету мүмкіндіктерін

жоспарлау

• өзгерістер мен таңдауларға дайындалу

және өзгерістер мен таңдаулар арқы-

лы қолдау көрсету

• серіктестермен бірлесіп жұмыс істпей-

тін мектепке дейінгі орталықтар мен

мектептер

Оқу бағдарламасы – балалар мен

жастарды оқытудың басынан

аяғына дейін жасалған жоспар-

лардың жиынтығы

• Қоғамдық орын ретіндегі мектеп

этикасы мен өмірі

• оқу бағдарламасының бағыттары

мен пәндер

• Пәнаралық оқу

• Жеке жетістікке жету мүмкіндіктері

Жұмыс жоспарын дайындау

принциптері:

• Мәселе қою және тарту

• Толықтық,

• Бірізділік

• Тереңдік

• Даралау және таңдау

• Үйлесімділік

• Өзектілік

Оқу мен оқыту

• Қызықтыру және белсенді атсалысу

• Қиын мақсаттар қою

• Ортақ нәтижелер стандарты

• Уақтылы, нақты кері байланыс

• Оқуға деген ұмтылыс, жетістік крите-

рийлері, жеке оқу бағдарламасы

• Ынтымақтастық

• Әртүрлі оқушылардың үлгерім үлгі-

лерін көрсету

Барлық балалар мен жастар тәжі-

рибе жинауға құқылы

• үштен он сегізге дейінгі келісілген

оқу бағдарламасы

• жалпы білім беру, оның ішінде оқу

бағдарламасының барлық бағытта-

ры бойынша жақсы жоспарланған

тәжірибелер мен нәтижелер. Мұнда

әлем мен сол әлемдегі Шотлан-

дияның орны және қоршаған орта

туралы түсінік қамтылуы керек

• төрт қабілетті дамыту үшін біліктілік-

ті және басқа да жоспарланған дағ-

дыларды қалыптастыруға мүмкіндік

беретін басты кезең

• оқу дағдыларын, өмірлік дағдылар

мен еңбек дағдыларын дамыту

мүмкіндіктері

• аса жоғары деңгейге, қажетті жеке

қолдауға қол жеткізу, қиындықтар-

ды еңсеру мүмкіндіктері

• мектептен тыс жағымды жерлерге

барып жүру мүмкіндігі

Механизмдер

• Бағалау

• Біліктілік

• Өзін-өзі бағалау және есеп беру

• Кәсіби даму

оқу мақсатына жетуге

көмектеседі

+ оқушылар +

сана

у д

ағд

ыл

ар

ағ

ды

лі

ағ

ды

ыс

қа

т са

уа

т а

шу

→

нә

иж

ер

әж

иб

ле

5.1-СЫЗБА. Шотландия оқу бағдарламасының құндылықтары

Дереккөз: «Шотландиядағы оқу мен оқыту» атты оқу бағдарламасына қысқаша шолу (www.ltscotland.

org.uk). ©Crown Copyright, Click-Use лицензиясының шарттарына сәйкес қайта басылды.







      -

-

-



 -









Кәсіби білім мен түсінік

207

5.4-КЕСТЕ.

Біріккен Корольдіктің бастауышқа арналған оқу жоспарлары

Оқу бағдарла-

масы

Англия Уэльс Шотландия Солтүстік Ирландия

Құрылымы Мемлекеттік оқу бағдар-

ламасы

Мемлекеттік оқу бағ-

дарламасы

Жоғары деңгейге

(3–18) арналған оқу

бағдарламасы

Солтүстік Ирландия-

ның оқу бағдарламасы

Негіздеме Оқушылардың мектепте

және қоғамда рухани, мо-

ральдық, мәдени, ақыл-ой

және физикалық дамуына

ықпал ету. Оқушыларды

мектепте ересек өмір

мүмкіндіктеріне, міндет-

тері мен тәжірибелеріне

дайындау.

Уэльстің кең ауқым-

ды қажеттіліктерін

ескеретін, жеке

оқушылардың сұра-

нысына сай келетін

ХХІ ғасырға арналған

оқу бағдарламасын

даярлау.

Барлық оқушылар-

ға өз қабілеттерін

дамытуға: табысты

оқушы, өзіне сенімді

адам, жауапкершілікті

азамат және қоғамға

белсенді үлес қосушы

болуға мүмкіндік

беру

Жастарға өз әлеует-

терін дамытуға және

өмір бойы саналы

және жауапты таңдау

мен шешімдер қабыл-

дауға мүмкіндік беру

Жасы Y1–Y2: KS1 Y3–Y6: KS2

(5–11)

Y3–Y6 KS2

(7–11)

P1–P7 (5–12 жас):

Мектепке дейінгі

және P1 (Ерте бала-

лық шақ), P2–P4 (Бі-

рінші), P5–P7 (Екінші)

Y3–Y4: KS1 Y5–Y7: KS2

(5-тен 11-ге дейін)

Ерте балалық

шақ

Ерте балалық шақ. База-

лық кезең (нөлден беске

дейін)

Базалық кезең (3–7) Мектепке дейінгі

және P1

Y1–Y2: Базалық кезең

(үштен беске дейін)

Мазмұны

Негізгі пәндер:

■Ағылшын тілі

■ Математика

■ Ғылым

Басқа базалық пәндер

(RS 1/2):

■ Өнер және дизайн

■ Есептеу

■Тарих

■ География

■ Музыка

■ Өнер және дизайн

■ Дене шынықтыру

■ Дизайн және техно-

логия

■ Шетел тілі (тек KS2)

■Жеке, әлеуметтік, меди-

циналық және эконо-

микалық білім (ЖӘМЭ)

Негізгі пәндер:

■ Ағылшын тілі

■ Математика

■ Ғылым

■ Уэльс (Уэльс орта

мектептерінде)

Базалық деңгей

(KS2):

■ АКТ

■Тарих

■ География

■ Музыка

■ Өнер

■ Дене шынықтыру

■ Дизайн және тех-

нология

■ Валий тілі екінші тіл

ретінде

■ Дінтану

■ Жеке және әлеу-

меттік білім

Тәжірибе мен нәти-

желерге негіздел-

ген оқу бағдарла-

масы:

■ Ғылым

■ Тіл

■ Математика

■ Көркем өнер

■ Қоғамдық пәндер

■ Технологиялар

■ Денсаулық және

әл-ауқат

■ Дін және мораль

туралы білім

Оқу бағыттары

■Тіл және сауат ашу

■ Математика және

санау

■ Өнер (Өнер және

дизайн, Драма және

Музыка)

■ Бізді қоршаған әлем

(география, тарих

ғылымы және тех-

нология);

■ Жеке даму өзара

түсіністік

■ Дінтану

■ Дене шынықтыру

■ Коммуникация

Басқалары ■Тіл, сауат ашу, санау; ■Cymreig оқу бағдар-

ламасы

■Тұрақты даму мен

жаһандық азамат-

тыққа қажет білім

беру

■ Ойлау дағдылары

■АКТ

■ Кәсіпкерлік

■ Азаматтық

■Тұрақты даму

■ Халықаралық білім

беру

■ Шығармашылық

■ Оқу, өмір және жұ-

мыс дағдылары

■ Қолданбалы мате-

матика

■ Қолданбалы ақпарат

пен коммуникатив-

тік технологиялар

Ойлау дағдылары және

жеке қабілет

■ Проблеманы шешу

және шешім қа-

былдау;

■ Өзін-өзі басқару

■ Өзгелермен жұмыс

■ Ақпаратты басқару

■ Шығармашылыққа

үйрену

■ Дінтану

Дереккөздер: England, DfE (2013); Wales, www.wales.gov.uk; Scotland, www.educationscotland.gov.uk;

Northern Ireland, www.nicurriculum.org.uk

Кәсіби білім мен түсінік

208

       -

        

       -





  

-

-

       





-

-



     

       

-

-



-

-



-





-



-





 -



      

        

-

-

-



  



       -



Кәсіби білім мен түсінік

209

        







-

-



-

-





y -



y 

        

      -

 

y 

        













      

       

-

    

-



      -

        

        -



       

       



-



Кәсіби білім мен түсінік

210

y      

-



y  -





y -





y        

  





       

       -



-

-

   





-



-

-



       

      

    

-

         



  

      

-

-



-



Кәсіби білім мен түсінік

211

Арнайы бағыттар балалардың

қоғам өміріне оңай араласуына

қажет дағдылар мен білімді

қамтиды.

• Сауат ашу

• Математика

• Дүние туралы түсінік

• Көркем өнер және дизайн

Ерекше бала адамдармен, зат-

тармен оқудың барлық бағыты

бойынша тиімді оқу сипаты

арқылы байланыс орнатуға ты-

рысады.

• ойын және зерттеу

• белсенді оқу

• ойлап табу және сыни тұрғы-

дан ойлау

Балалар

қарым-қатынас пен

қоршаған орта жағда-

йында дамиды.

Бұл әр отбасында өзін-

ше көрініс табады және

жеке қауымдастықтар

мен мәдениеттерден

көрінеді.

Бастауыш білім беру – іргетас

қаланатын кезең, бірлесе жұ-

мыс істеу басқа бағыттар бо-

йынша дамуға көмектеседі.

• Жеке, әлеуметтік және эмо-

циялық даму

• Қарым-қатынас және тіл

• Физикалық даму

Ерекше

бала

белсенді оқу

ойлап табу және

сыни тұрғыдан ойлау

ойын және зерттеу

Математика

Қарым-қатынас

және тіл

Жеке, әлеуметтік

және эмоциялық даму

Көркем өнер

және дизайн

Физикалық даму

Сауат ашу

Дүние

туралы түсінік

5.2-СЫЗБА. Ерте балалық шақ Базалық кезең

Дереккөз: Early Education (2012: 4)

Кәсіби білім мен түсінік

212

5.5-КЕСТЕ. Ерте балалық шаққа арналған оқу бағдарламасы бойынша бағыттар

Философия Сипаты

High Scope Балаларға қай материалды қолданғысы келетініне таңдау ұсыны-

лады. Мұғалімдер бұл таңдауды қолдауда және басқаруда фаси-

литатор рөлін атқарады.

Штайнер

мектептері

Рудольф Штайнердің (1861–1925) идеяларына негізделген мек-

тептер табиғатты зерттеуді, күшті рухани өлшем мен қоғамға

баса ден қоюды қамтитын оқу жоспарларын ұсынды.

Вальдорф

балабақшасы

«Вальдорф» 1919 жылы алғашқы мектепке демеушілік жасаған

неміс темекі компаниясының атауы. Білім беру Штайнер есімімен

байланыстырылады және шығармашылық пен қиялды дамы-

туға бағытталған. Әр күн «Бас (мысалы, менталды арифметика),

Жүрек (мысалы, драма) және Қол (мысалы, бау-бақша өсіру)»

сабақтарына бөлінеді.

Монтессори

мектептері

Мария Монтессори (1870–1952) еңбегін негізге алады, бұл білім

беру бағыты бейбітшілік үшін білім мен сезімді дамытуға баса

назар аударады. Негізгі ұстанымдардың бірі мұғалімдер «бала-

ның жолымен жүруі» керек.

Te Whariki Бұл сөзбе-сөз «тоқылған кілем» дегенді білдіретін, Жаңа Зелан-

диядағы Маори қауымдастығынан шыққан сөз. Әр бала үшін оқу

бағдарламасын даярлауда білім берудің 5 жібі бірге өріледі: әл-

ауқат, үлес, қызығушылық, қарым-қатынас және ізденіс.

Орман мек-

тептері

Таза ауада ойнау арқылы оқуға негізделген инновациялық тәсіл.

Ол 1950 жылдары Швецияда пайда болып, 1990 жылдары

Біріккен Корольдікте енгізілді. Бастапқыда жоба мектеп алаңында

жүргізіліп, сосын жергілікті орманға көшті. Ол негізгі практика-

лық, әлеуметтік және танымдық дағдыларды дамытуға бағыттал-

ды.

Реджио

Эмилия

Бұл бағыт Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін ата-аналар бас-

тауыш мектеп мұғалімі Лорис Малагузцидің басшылығымен ауыл

мектептерін қалпына келтірген Италияның солтүстігіндегі аудан

атымен аталған (1920–1994). Олар жас балалардың демократия-

лық құндылықтарды түсініп өскенін қалады. Бұл бағыт балалар-

дың оқуын ресми оқу бағдарламасымен шектемеу керек деген

пікірге негізделген. Нені оқу керектігі мен қайда бет алғанын

шешуде олардың дауысы маңызды болуы керек.

Баяу білім Біріккен Корольдікте баяу мектептер болмаса да, қозғалыс жыл-

дам тамақтану мәдениетіне қарсы реакция болып табылады

және Штайнер, Монтессори және Вальдорф ұстанымдарын қол-

дайды. Балалар өздері өсіріп, өздері дайындайтын органикалық

тағамдармен тамақтанады және бір жерге тұрақтап өмір сүруге

үйренеді.

Кәсіби білім мен түсінік

213

Ойын арқылы оқыту

       





-

-



-



 

    -



 -



   -



  



       







       

-

-









-









 -

  



 -



Кәсіби білім мен түсінік

214

      -



-







  -

  

    

   

         

 

    

 

   

   -

 -

   

    

  

    

  

 

5.2-СУРЕТ. Үш жастағы балалар қабырғаға ілінген сылдырлақ заттармен ойнап жүр

Дереккөз: POD/Pearson Education Ltd, Jules Selmes

Кәсіби білім мен түсінік

215



 -

-

-



        -

      



   

-







    -



         -





-

-



 

        -











-



 -



5.3-СЫЗБА. Ерте балалық шақта ойын арқылы оқыту тәсілдерінің континуумы

Дереккөз: DCSF (2009: 5)

Кәсіби білім мен түсінік

216









       -





    -





-



-

-





-

       

-

         -





-



-

        -

-



-

-



-

-



  

      

    -

        -

       

     

    -

       

Кәсіби білім мен түсінік

217



-





      -

        -

    

        

          -



       -

        



5.6-КЕСТЕ. Ерте балалық шақтағы оқыту бағыттары

Солтүстік

Ирландия

Базалық кезең

(3–5)

Уэльс

Базалық кезең

(3–7)

Англия

Базалық кезең

(0–5)

Шотландияның

жоғары деңгейге

арналған (3–18)

оқу бағдарламасы

■ Тіл және сауат

ашу

■ Математика және

санау

■ Жеке даму және

өзара түсіністік

■ Бізді қоршаған

әлем

■ Физикалық даму

және қозғалыс

■ Өнер

■ Тілдік сауаттылық

және қарым-қа-

тынас дағдылары

■ Математикалық

даму

■ Жеке және әлеу-

меттік даму, әл-

ауқат және мәде-

ни әртүрлілік

■ Валлий тілінің

дамуы

■ Әлем туралы білім

және түсінік

■ Физикалық даму

■ Шығармашылық-

ты дамыту

Негізгі бағыттар

■ Қарым-қатынас

және тіл

■ Физикалық даму

■ Жеке, әлеуметтік

және эмоциялық

даму

Арнайы бағыттар

■ Сауат ашу

■ Математика

■ Дүние туралы

түсінік

■ Көркем өнер

және дизайн

■ Тіл

■ Математика

■ Денсаулық және

әл-ауқат

■ Ғылым

■ Дін және мораль

туралы білім

■ Қоғамдық пәндер

■ Технологиялар

■ Көркем өнер

Дереккөздер: Northern Ireland (www.nicurriculum.org.uk/foundation_stage); Wales (http://wales.gov.uk/

topics/educationandskills/earlyyearshome/ foundation_phase/?lang=en); England (www.

foundationyears.org.uk/eyfs-2014); Scotland (www.educationscotland.gov.uk/earlyyears)

Кәсіби білім мен түсінік

218

Глоссарий

Әлеуметтік конструктивизм    



Әлеуметтік-мәдени теория     

        



Бихевиоризм        



Білімнің педагогикалық мазмұны    

       



Жұмыс жады



Іс-әрекет теориясы       

       



Когнитивтік тәлімгерлік      

      



Оқыту 



Өзара түсіністікке тәрбиелеу

     



Педагогиканы       

         



Схемалар        



Ұзақмерзімді ес       



Quasi-Gradgrindian (Квази-Грэдграйндиан)    





Пайдаланылған әдебиет















Кәсіби білім мен түсінік

219





           











            





















            





         





             





           











           























Кәсіби білім мен түсінік

220



          













         



          







           







           



















         













          



             



          







Кәсіби білім мен түсінік

221

          







































           



           































         



          









Кәсіби білім мен түсінік

222



         









          

 



          



          











            

         



















            



            





Кәсіби білім мен түсінік

223

Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

224

Ағылшын тілі, математика

және жаратылыстану

пәндерін оқыту

мәселелері мен

тәжірибелері

Тарау мақсаттары



 

 

 

 











Кіріспе

        -

-

-

-

-



ТАРАУ

Ағылшын тілі,

математика және

жаратылыстану

пәндерін оқыту

мәселелері...

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

225

-



      

-

  



-

  -

        

      -

       -

      

       -

        

       

      

       



  

-







Қоғамдағы сауат ашу мен санау дағдылары

 

-

       

-





-





      

       

       -



-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

226





      







       

        







      

      











6.1-СЫЗБА. Сауат ашу мен санау дағдыларына қатысты проблемалар ауқымы

Дереккөз: DfEE (1999a), www.lifelonglearning.co.uk/mosergroup

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

227

      -



      





-



, -





       

       

       

-

       -

-

  

-



       

      -



-





-

       

-



  -



  



  -

   



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

228

6.1-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: САУАТ АШУ,

САНАУ ДАҒДЫЛАРЫ ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ

Ұлттық сауаттылық стратегиясы аясында үкіметтің бұрын-соңды салған ин-

вестицияларына және жауапкершілігінің жоғары болғанына қарамастан,

Англияның бастауыш сынып оқушылары әлемдегі қатарластарымен салыс-

тырғанда нашар болып шыққан. PIRLS (2001–2006 жылдары өткізілген оқу

сауаттылығын халықаралық зерттеудегі прогресс) нәтижелері Англия мен

Шотландия стандарттарының Сингапур, Ресей және Канададан артта қалға

нын көрсетті (Twist et al., 2003; Mullis et al., 2008). Оқуға әлдеқайда оң ықпал

ететін маңызды факторлар ретінде мұғалімдердің үкілі үміті, оқушылардың

дұрыс ниеті, кітапхананы/интернетті (аптасына бір реттен жиі) пайдалану

және тәуелсіз, стратегиялық әрі өздігінен басқарылатын оқу қарастырыл

ды (Smith and Ellis, 2005). Керісінше, TIMSS (Халықаралық математика және

ғылыми зерттеулердегі тенденциялар, 2007) деректері бастауыш мектептегі

санау дағдылары мен жаратылыстану (science) бойынша оң нәтиже көрсетті.

Математика бойынша тек үш елде – Сингапур, Қытай Тайбэйі және Гонконг

тағы көрсеткіштер статистикалық тұрғыда Англиядан едәуір жоғары болды

(Sturman et al., 2008). Санау дағдылары бойынша осал болғанымен, жараты

лыстану (science) бойынша 5-оқу жылында алынған тест нәтижелері жоғары

болып шықты.

-

-

-

       



      

      



      -

        

       -

         -



        



-

       

     



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

229

Ата-аналардың араласуы

      



       





-

       

         









-

  -





-

      -

-

-









-

       -

     



-

     

-





-

       -

      

  -



-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

230

Мұғалімдердің өз пәні бойынша білімі мен түсінігі

 

-



    

-







  -







-

      



-



      -



       

-

-

   

    





  







       

      -

Ұлттық STEM орталығымен-



      -

        

       









Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

231

Оқу бағдарламасының мазмұны

  -







-



-

       

      

-

       

-

-

-





-

-

-



Cауат ашу мен санау дағдыларын оқу

бағдарламасына сәйкес оқыту



       

        

   -

  -

     

     

      -

       -

        

     

      

     

-

     

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

232

-

        



-

  



        -

 

      





-

-

   -



      



6.1-КЕСТЕ. Англияның Мемлекеттік оқу бағдарламасындағы ағылшын тілі мен

математиканың негізгі компоненттеріне шолу

Ағылшын тілі Математика

Оқылым Сан

■ сөзді оқу

■ түсіну (тыңдалым және

оқылым)

■ мәннің орны

■ қосу және алу

■ көбейту және бөлу

■ бөлшектер (5-сыныптан бастап ондық бөл-

шектер мен пайыздарды қосқанда)

Жазылым

■ транскрипция (емле және

қолжазба)

■ құрастыру (идеяларды ту-

дыру және оларды сөйлеу

мен жазуда құрылымдау)

Өлшем

Берілген практикалық мәселелерді салыстыры-

ңыз, сипаттаңыз және шешіңіз:

■ ұзындық пен биіктік

■ масса/салмақ

■ сыйымдылық пен көлем

■ уақыт

Емле, грамматика, тыныс бел-

гілері мен глоссарий

Геометрия

■ пішіндердің қасиеттері

■ айқындама және бағыт

Статистика

Ауызекі сөйлеу тілі

Дереккөз: DfE (2013)

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

233

-



      

      

       

      

    -



Бастауыштағы ағылшын тілі мен сауат ашудың сипаты

     





      









6.2-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: САУАТТЫЛЫҚ

Сауаттылық (literacy) латынның litera (әріп) сөзінен шыққан, әдетте оқу және

жазу қабілеті дегенді білдіреді. Уақыт өте келе бұл сөздің өрісі кеңейе түсті.

Шотландия үкіметі (2009: 10) сауаттылыққа «Адамның қоғамдағы құнды әрі

пайдалы деп есептелетін әртүрлі тілдік формалар мен мәтіндер арқылы қо

ғамға толықтай араласуына және білім алуына мүмкіндік беретін дағдылар

жиынтығы» деген анықтама берді.

Айтылым және тыңдалым

     

    -

 

      

       -

       -

-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

234

6.2-КЕСТЕ.

Оқушылардың математика туралы түсінігін Оқу бағдарламасы

бойынша дамыту мүмкіндіктері

Аспектісі Тетіктері Мысалдар

Күнделікті

жағдайды

реттеу

Жұмыс кестесін пайдалану және уа-

қытты реттеу (бейне, оятқыштар, пеш

және т.б.); салмағын, көлемін өлшеу

(пісіру және қолдан жасау); бос уа-

қытты карта, жоспар, статистикалық

ақпараттарды қолдана отырып өт-

кізу; сатып алу-сату; қарыз алу және

үнемдеу

Мектепте спорт күнін

ұйымдастырыңыздар

Жобалау

және жасау

Контейнерлер мен орамалар жасау;

дисплейлер мен модельдер жасау;

өнер және қолөнер туындыларын

жасау; жеке немесе тұрмыстық зат-

тарды жобалау

Төртбұрышты қатырма, не

жай қағаздан қақпағы жоқ

қорап жасаңыздар

Қоршаған

орта аспекті-

лерін зерттеу

Үйде – жеке және отбасылық өмір;

мектепте – сыныптағы және жалпы

мектептегі ерекшеліктер мен оқиға-

лар; мектепке жақын салынған және

табиғи орындар – көшелер, саябақ-

тар; кеңістік пен уақыт шегіндегі ор-

тада – демалыс, саяхат, өлкетану

Трафикті бақылау: сұрып-

тау, жылдамдықты есеп-

теу; Патрульдеуге ыңғайлы

тұс қай жер? Келушілер

көліктерін қай жерге

қоюы керек?

Ғылыми

зерттеу

Санаттарға бөлу және сәйкестенді-

ру; байланыс іздеу; кездесу жиілігі;

өзгеру жылдамдығы; құрылымдарды

бақылау, салыстыру және талдау

Бір минутты өлшейтін

құрылғы жасау үшін кофе

банкасының қақпағы мен

ермексаз қолданыңыз

Математика

салаларын

зерттеу

Бірізділікті; өрнектерді, пішін және

санды; пішін мен қозғалыс қасиетте-

рін; орналасқан орны мен бағытын;

сандар жиынтығын немесе өлшем-

дердің арасындағы қатынастарды

қарастыру

Изометриялық қағазды

пайдалану арқылы мозаи-

калар; өрнектер кітабын

жасаңыз

Ойындар,

басқатыр-

ғыштар

Үстел ойындары, карточкалармен не-

месе басқа құралдармен ойнайтын

ойындар; калькулятор, компьютер

ойындары және еліктемелер; ән, әң-

гіме айту мен сурет салу (әсіресе тіл

дамытуға арналған); сандарды неме-

се пішіндерді құрайтын пазлдар, бас-

қатырғыштар

Үйден мектепке саяхат

жасауға негізделген мате-

матикалық үстел ойынын

жасап ойнаңыздар

лицензиясының шарттарына сәйкес қайта басылды.

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

235

       





Оқылым



     











        

-

-

        -



      

-





-



-

-



-









Фониканы оқыту



-

      

      

  

 



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

236

        

-

       -







     







         -



       -

      фонема 

графема-



     

-





       

-



y   -

-



y  



y  



-





-







        

-

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

237

-







      

-

-



        

-

       



Оқуға ынталандыратын орта құру

      -





       

    -

-

        



-

      

-

-



-

-







Жақсы оқитындар не істейді?

-

-





Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

238

Жиі

қолданылатын

сөздерді, белгілі

бір тақырып, пән

бойынша лексика-

ны көрсететін сөз

қабырғасы

Сауат ашуды

жетілдіретін уеб-сайт-

тар, бағдарламалық

жасақтама, магни-

тофон, мобильді

технологиялар секілді

қолжетімді сандық құ-

ралдар

Ата-әже,

танымал адам-

дардың үлгі бо-

ларлық бейнесін

жасайтын оқылым

мен жазылымға

сілтеме

Аутентті

сөйлесу уақыты,

мысалы, жаңа-

лықтарды бөлісу,

пікірталас, пікір-

сайыс өткізу

Оқылым мен

жазылымға ын-

таландыратын

әзіл бұрышы,

«кеңсе» әлемі

Қарым-қатынасқа

ынталандыратын

жасанды зат, су-

рет, карта, ойын,

қуыршақ секілді

қолжетімді

ресурстар

Оқу деңгейі мен

жанры әртүрлі

сыныптық кітап-

ханалар

Аутентті

оқу материалда-

ры, мысалы, жур-

налдар, мерекелік

брошюралар, мә-

зірлер, комикстер,

түбіртектер

Анықтамалық

постерлер, мысалы,

қалай жақсы тың-

даушы болу керек,

әңгімені қалай

бастаған жөн, мне-

моника

Қолмен жазыл-

ған және басып

шығарылған түр-

лі жапсырмалар

6.2-СЫЗБА. Әдебиетке бай орта

        -







-



        

        

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

239

6.3-ҚОСЫМША.

ЖАҚСЫ ОҚИТЫНДАР ҚОЛДАНАТЫН СТРАТЕГИЯЛАР

Болжам жасау: мәтінде не туралы айтылатынын болжау, білімді интеграция-

лау және біріктіру.

Таңдау жасау: баланың оқығысы келетін нәрсесіне назар аудару.

Маңызды емес бөліктерін өткізіп жіберу: мәтіннің маңызды бөліктерін

ерекшелеп, маңызды емес бөліктеріне назар аудармау.

Қайта оқу: алғаш оқығанда мәні жоқ көрінген үзінділерді қайта оқыту.

Контексті немесе болжамдарды пайдалану: белгісіз сөздердің мағына

сын табу үшін контексті пайдалану.

Сөздерді құрамдас бөліктерге бөлу: сөздердің мағынасын табу үшін

олардың негізі мен аффикстерін ажыратып көрсету.

Бөліктерге бөліп оқу: сөз топтарын бірге оқыту.

Кідіріс жасау. Белгілі бір жерлерде кідіріс жасау арқылы оқылатын материал

ды қабылдауға және меңгеруге, сондай-ақ оны сұрыптауға көмектеседі.

Басқаша баяндау. Кейде оқушылардың мәтінді қаншалықты түсінгенін тек

серу үшін оны басқа сөздермен баяндап, интерпретация жасау қажет.

Мониторинг: оқылымның мақсатқа сай жүргенін анықтау үшін өзін-өзі тек

серу.

(www.teachingenglish.org.uk/article/theories-reading-2 бейімделіп алынды)

-









      



-





-



 -

       

  

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

240

      



-



      



-





Оқуға қызықтыру

-

-

-





мәтінмен жұмыс түр-

лері       

       -

6.1-СУРЕТ. 1-негізгі кезеңдегі балалардың оқылым әрекеті

Дереккөз: POD/Pearson Education Ltd, Jules Selmes

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

241

-

-

       



Көңіл қойып оқу



      

-

-

-



-

      -





-

-



-

        

-



      -



       -





КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

6.3-кестесімен танысып, өзіңіз таңдаған бір шығарма бойынша DART (мәтінге

байланысты арнайы жаттығулар) мысалдарын дайындаңыз.

Грамматика

-

-

-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

242

6.3-КЕСТЕ. Мұғалімдер жиі қолданатын мәтінмен жұмыс түрлері

Мәтінді қайта құру тапсыр-

малары

Талдау тапсырмалары

Анықтама Мәтінді немесе диаграмманы

қайта құруға арналған тапсыр-

малар

Ақпаратты табуға және санат-

тарға бөлуге арналған тапсыр-

малар

Қолданылған

мәтіндер

Өзгертілген мәтіндер Өзгертілмеген мәтіндер

Тапсырма

түрлері

■ Толықтыру тапсырмасы

(жетіспейтін сөздерді, фраза-

ларды немесе сөйлемдерді

қойыңыз)

■ Болжау (бұдан әрі не бола-

тынын болжау)

■ Жүйелеу (мәтіннің орны

ауысқан бөліктерін логика-

лық тұрғыдан кезең-кезеңі-

мен ретке келтіру)

■ Салыстыру (мәтіндердің

мазмұнын, құрылысын са-

лыстыру)

■ Топтастыру (мәтінді белгілі

бір категориялар бойынша

бөліктерге бөлу)

■ Кестені аяқтау (жолдары

мен бағанының тақырыпта-

ры бар кестенің ұяшықтарын

толтыру немесе ұяшықтары

толтырылған кестенің жол-

дар мен бағандарының тақы-

рыптарын көрсету)

■ Диаграмманы аяқтау

(аяқталмаған диаграмманы

толтыру немесе дайын диаг-

рамманы белгілеу)

■ Мәтінді белгілеу (мәтіннің

белгілі бір мағынасы бар

немесе белгілі бір ақпаратты

қамтитын бөліктерін тауып,

астын сызу)

■ Мәтінді бөліктерге бөлу

және белгілеу (мәтінді ма-

ғыналы бөліктерге бөліп, әр

бөлікті белгілеңіз)

■ Кесте толтыру (кесте сызып,

оны мәтіндегі ақпаратты қол-

дана отырып толтыру)

■ Диаграмма салу (мәтіннің

мағынасын түсіндіретін диаг-

рамма жасаңыз; мысалы, үде-

рісті түсіндіретін мәтінге блок-

сызба диаграммасын немесе

бір нәрсенің қалай жіктелеті-

нін көрсету үшін тармақтал-

ған диаграмма салыңыз).

■ Сұрақ қою (мұғалімнің сұрақ-

тарына жауап беру немесе

мәтін бойынша сұрақтар

әзірлеу)

■ Қорытындылау (негізгі ке-

зең)

■ Бағалау (мысалы, не ұнайты-

нын/не ұнамайтынын, қалай

жақсартуға болатынын)

Дереккөз: www.teachingenglish.org.uk. Рұқсатымен басылды.

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

243

-

-



-

   





         





      -



-



      

-

-



стан-

дартты ағылшын тілін

       







-



       

-

         

-

-

-









       

-

-

     

     



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

244

      



-







Тыныс белгілері

      -



-

-





   

-

-

  

       

-



-



 -

 -



       -

-

 

  -



 

 



 

Емле ережелері

   

-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

245

-

-



-







       

-

-

       

-

  -





-

-

       

  -



-

-



 

-

      -

-

        





-

      -



Ақпараттық кітаптарды қолдану

       

     -









Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

246



-





     

        

-





-

       -

-

-



     

-



     





-







-



      





-







Жазылым

-

  

        -

-

   -



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

247

6.4-КЕСТЕ.

Көркем әдебиеттен өзге әдебиетті оқу дағдыларын қалыптастыру

үлгісі

Үдеріс кезеңі Сұрақтар

Ықтимал стратегияларға

мысалдар

Алдыңғы білімді іске

қосу

Бұл пән жайында мен не

білемін?

KWHL кестесі, зияткерлік

карта

Мақсат қою Мен нені анықтауым керек

және ақпаратты не істей-

мін?

Ой шақыру, KWL кестесі

Ақпаратты орналас-

тыру

Бұл ақпаратты қайдан және

қалай таптым?

Интернетті, CD-ROM-ды,

анықтамалық материалдар-

ды қолданып, тірек сөздер-

ді іздеу

Қажетті стратегияны

қолдану

Қажетті нәрсені алу үшін

осы ақпарат көзін қалай

пайдалануым керек?

Қию-қою техникасы, анно-

тация, белгілеу, модельдеу,

дауыстап ойлау

Мәтінмен өзара

әрекет

Мұны жақсы түсіну үшін не

істей аламын?

Толықтыру тапсырмасы,

жүйелеу, мәтінді белгілеу

(астын сызу, белгілеу неме-

се нөмірлеу)

Түсінгенін бақылау Егер мен түсінбейтін бөлік-

тер болса, не істей аламын?

Қайта оқу, тастап кету, ал-

дын ала оқу, сөздікке неме-

се білетін адамға жүгіну

Бейнетаспаға жазу Осы ақпараттан нені түртіп

алуым керек?

Жазу фреймдері

Ақпаратты бағалау Қай ақпаратқа сенуім керек

және қайсысын ой талқы-

сына салуым керек?

Газет сияқты біржақты де-

реккөздерді салыстыру

Еске көмек Маңызды бөліктерді есте

сақтау үшін өзіме қалай кө-

мектесе аламын?

Ақпаратты әртүрлі формат-

та қайта құру, оны қайта

ұсыну

Ақпаратты бөлісу Бұл туралы басқа адамдар-

дың да білуі үшін не істеуім

керек?

Плакаттар, уеб-парақшалар,

электрондық пошталар, ха-

барламалар

Дереккөз: After Fisher and Williams (2006: 197) рұқсатымен басылды..

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

248

 

  -



  -



       



6.4-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Жақында қалаңыздағы бастауыш мектепке тексеру жүргізіліп, оның нәтиже-

сі бойынша сауаттылық деңгейін көтеру қажет деген ұсыныс айтылды. Атап

айтқанда, инспекторлар жеті жасқа келгенде ұлдардың оқуды қоятынын

анықтады. Сонымен қатар олар ата-аналарды мектепке тарту бойынша жет

кілікті әрекет жасалмайтынын айтады. 11 жасар ұлдардың жазу стандарттары

ұлттық деңгейдің болжамынан әлдеқайда төмен болған. Жазба жұмыстарда

қателер көбіне негізгі тыныс белгілері мен грамматика бойынша жіберіледі.

Ұл балалардың көпшілігі инспекторларға жазғанды ұнатпайтындарын айтқан.

Әріптестеріңізбен бірге ұсыныстарға жауап беру үшін іс-шаралар жоспарын

құрыңыз.

        -

-



-



       



       

-



-



-









-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

249

     

      



-

        

         -



-



Математика мен санау дағдыларының сипаты

      

-

      -

       





-



-

   

       

 -

-



        

       -

      

     









     -



-

    -



      

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

250

-

 -

-

 

 

-



Мәселені шешу және зерттеу

     -

 



-









-

-



-

        

-





-

-



-







      

-

-

        





-

    -

        

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

251

6.5-КЕСТЕ. Математикалық ойлауға қатысты ұсыныстар

Мысал келтіру,

нақтылау

Аяқтау, жою, түзету Салыстыру, сұрыптау,

ұйымдастыру

■ Маған... бойынша

бір немесе бірнеше

мысал келтіріңіз.

■ ...суреттеңіз, көр-

сетіңіз, айтыңыз,

таңдаңыз, сызыңыз,

табыңыз, қойыңыз,

мысал келтіріңіз.

■ Бұл… мысалы ма?

■ Мысалы, …не істей-

ді?

■ ...қарама-қарсы мы-

сал келтіріңіз.

■ ...арнайы мысалдар

келтіре аласыз ба?

...қарама-қайшы екеніне

көз жеткізу үшін

...нені қосу, алып тастау,

өзгерту керек?

...ықпал етпеу үшін... нені

қосу, алып тастау,

өзгерту керек?

■ Маған... қай жері дұрыс

емес екенін айтыңыз.

■ ...болуы үшін нені өзгер-

ту керек?

■ ...қандай ұқсастықта-

ры мен айырмашы-

лықтары бар?

■ ...бойынша сұрыпта-

ңыз немесе реттеңіз.

■ Бұл... өзі ме, әлде ол

емес пе?

Өзгерту, басқа түрле-

рін көрсету, орнына

қою, баламасын табу

Жалпылау, болжау Түсіндіру, дәлелдеу,

дәйектеу

■ Нәтижені көру үшін

бір нәрсені өзгер-

тіңіз.

■ Егер... болса ше?

■ Сіз осыған берген

жауап қай сұраққа

ұқсас?

■ Екі (не одан көп) жо-

лын қолданыңыз.

■ Ең жылдам, ең қара-

пайым... қайсы?

■ Қойылған шектеу-

лерге жауап ретін-

де... өзгертіңіз.

■ Бұл кейстің ерекшелігі

неде?

■ Жалпы не болады?

■ Бұл әрқашан, кейде...

болады, ешқашан... бол-

майды ма?

■ ...барынша қысқа түрде

мүмкін жағдайдың бәрін

сипаттаңыз.

■ ...әлі де рас болса, не

өзгеруі мүмкін және не

өзгеруі керек?

■ ...себебін түсіндіріңіз.

■ ...себебін көрсетіңіз

(...пайдалану немесе

пайдаланбау)

■ ...екеніне қалай сенім-

ді бола аламыз?

■ Маған... қай жері

дұрыс емес екенін

айтыңыз.

■ ...екені жалған ба?

(...әрқашан ақиқат бола

ма?)

■ …қалай... қолданыл-

ған?

...рөлін немесе қолданы-

луын түсіндіріңіз

■ ...екеніне сендіріңіз.

Дереккөз: Watson and Mason (1998) рұқсатымен басылды.

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

252

       

-



  



      -





-



Сандар туралы білім

       

       

-





         











       -

      

     

       -

        

       -

       -



     

-

сандар бағаны түрінде -



       -



-



  -



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

253









      

  

      -

-



-

 

-



-



-

 

      

  

-

-

-

-





-



   -



        

        -



      



      

-



      

       

       

         



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

254

-

-



Математика тілі

   

       

-



-

    

        -

      

-



 -





-

       

   





-

-



-

-

-



   



-









      

      





Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

255

Оң көзқарас қалыптастыру

-



-

        



      





-

-

  

  





-

-



-

-

  -



  





      -





 

-

-



-

     

       

-

      -

        

оқушының дәрменсіздігі.

       



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

256

-

      

-



-



         -

        

       -

      



6.5-ҚОСЫМША.

НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: САНАУ ДАҒДЫЛАРЫ

Санау дағдылары термині алғаш рет Кроутер баяндамасында (1959) сауатты-

лық айнасын көрсету үшін және 6-сынып оқушыларының мәселелерді шешуін

зерттеуде қолданылды. Содан бері санау дағдылары сандар мен көрсеткіш

терді сенімді сипаттайтын термин ретінде қолданылып келеді. Санау дағдыла-

ры қалыптасқан оқушылар сандық ақпаратты өңдеуге, ой бөлісуге және түсін-

діруге қабілетті болуы керек (Askew et al., 1997). Санау дағдыларын меңгеру

ұғымы сандардың бір-бірімен байланысын білу мен мәселені шешуге қажетті

дағдыларды игеруде «сандармен қоян-қолтық араласу» ретінде сипатталады

(Lacey, 1998).



  

-

       -

-

-

-

        -





-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

257

6.6-ҚОСЫМША.

ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Аса қабілетті тыңдаушылар тобынан зерттеу дағдыларын қалай дамытқаны

туралы қысқаша сипаттап беруді сұрағанда:

«Педагогикалық практика кезінде 6-сынып оқушылары өздері таңдаған

футбол командаларының тағдырына алаңдаушылық танытты, сөйтіп, біз

мәліметтерді математика сабағында есептеуге, белгілі бір мерзім аралы

ғында жұмыс істеуге, болжам айтуға қолдандық».

(Bethan)

«Мен сынып бөлмесінде «көше базарын» аштым, онда балалар түрлі тауар

лар мен азық-түлік өнімдерін сатып алды және сатты. Олар тауарлардың

көлемін, салмағын өлшеді, әрқайсысы бұршақтұқымдас үрмебұршақ сияқ

ты пайдалы тағамды жарнамалады».

(Chris)

«Пайыз туралы өтіп жатқан болатынбыз, маған 4-сыныпта мен супермар

кеттен және басқа дүкендерден алған бірнеше парақша берді. Оларда

«Сатып ал да, біреуін тегін ал», «Екеуін сатып ал да, ең арзанын тегін ал»,

«50% жеңілдік» деген арнайы ұсыныстар бар екен».

(Angela)

      

-

-

       

       -

        

      

ондық аппарат

-

-

-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

258

Жаратылыстанудың сипаты

   -

-

-



-

  -



-

       



      -



       

      -

  -

-

-





-

-

-



Негізі

Математика туралы

сенімі, білімі мен

түсінігі

Байланыс орнату

Тапсырма орындау-

дағы бірізділік пен

жүйелілік

Трансформация

Мысалдарды таңдау

және қолдану

Кездейсоқтық

Ой жүйріктігі

6.3-СЫЗБА. Білім квартеті

Дереккөз: Rowland et al. (2009)

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

259

-



      





        







-

-



 -





-

-



    -



 -

-

-

         

   





КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Мына мақаланы оқыңыз: Lunn, S. (2006) ‘Working like real scientists’, Primary

Science Review, 94, Sept/Oct, 4–7. Case study арқылы жүргізілген ғылыми

зерттеудің негізгі ерекшеліктерін атаңыз және үдеріске ықпал ететін ғылым

«ағашын» пайдалану мүмкіндіктерін қарастырыңыз.

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

260

6.6-КЕСТЕ. Англиядағы оқу талаптарының ғылыми бағдарламасы

Кезеңі Мазмұны

1-негізгі кезең 1-сынып

■ Өсімдіктер

■ Жануарлар, адамдарды қоса алғанда

■ Тұрмыстық заттар

■ Маусымдық өзгерістер

2-сынып

■ Барлық тіршілік иелері

■ Мекендейтін жерлері

■ Жануарлар, адамдарды қоса алғанда

■ Тұрмыстық заттарды қолдану

■ Қозғалыс

2-төменгі негізгі кезең 3-сынып

■ Өсімдіктер

■ Жануарлар, адамдарды қоса алғанда

■ Тау жыныстары

■ Жарық

■ Күштер мен магниттер

4-сынып

■ Өсімдіктер

■ Жануарлар, адамдарды қоса алғанда

■ Эволюция және тұқым қуалау

■ Заттың күйлері

■ Дыбыс

■ Электр энергиясы

2-жоғарғы негізгі кезең 5-сынып

■ Барлық тіршілік иелері

■ Жануарлар, адамдарды қоса алғанда

■ Тұрмыстық заттардың қасиеттері және бастапқы

күйіне қайта келуі

■ Жер және ғарыш

■ Магнитизм

6-сынып

■ Барлық тіршілік иелері

■ Эволюция және тұқым қуалау

■ Жаңа материалдарды қалыптастыратын өзгерістер

■ Жарық

■ Күштер

■ Электр энергиясы

Дереккөз: DfE (2013b)

Ғылыми жұмыс

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

261

Ғылыми зерттеуді жоспарлау және ұйымдастыру

-



       

      -



  

        -



-

-





-

-

   -

        



 



      -

-









-

  -

  

      



       -



   







  -



        -



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

262



 «әділ тест»    



6.7-КЕСТЕ. Ғылыми-зерттеу дағдылары

Зерттеу Мысалдар

Әділ тестілеу. Айнымалылар

арасындағы қатынасты бақылау

және зерттеу

■ Қанттың еру жылдамдығына не әсер

етеді?

■ Ең мықты қағаз пакет қайсысы?

■ Жақсы жаңбыр жамылғысын қандай ма-

териалдан жасайды?

■ Ең баяу түсетін парашют қайсысы?

■ Ең мықты қағаз қайсысы?

■ Қандай температурадағы су желені тез

ерітеді?

Жіктеу және сәйкестендіру. Жік-

теу дегеніміз – құбылыстардың

кең ауқымын сұрыптау үдерісі;

сәйкестендіру – бұл нысандар

мен оқиғаларды белгілі бір жиын-

тықтың бөлігі ретінде қарастыру

үдерісі

■ Бұл қандай химиялық элемент?

■ Мына омыртқасыздарды қалай топтас-

тыруға болады?

Үлгіні іздеу. Табиғи құбылыстар-

ды байқау, тіркеу немесе зерттеу,

содан кейін олардың нәтижесінен

үлгілерді іздеу

■ Ұлуларды қайдан табуға болады?

■ Аяғы ұзын адамдар жақсы секіреді ме?

■ Әртүрлі жерлерде кездесетін жапырақ-

тардың тазалығында айырмашылық бар

ма?

■ Биіктік пен бойы жетудің арасында бай-

ланыс бар ма?

Зерттеу. Нысандарды неме-

се оқиғаларды мұқият бақылау

немесе уақыт өте келе пайда

болатын табиғи құбылыстарды

бақылау

■ Бақаның уылдырығы қалай өсіп жетіле-

ді?

■ Әртүрлі сұйықтықтар бір-біріне қосыл-

ғанда не болады?

Зерттеу модельдері. Модель-

дерді қарастыратын зерттеулер,

модельді тексеру үшін оқушылар

қандай дәлелдер жинауы керек

екенін шешетін кезеңді қамтиды

■ Оқшаулағыш материалдар арқылы сал-

қындату қалай жүреді?

Ойлап табу. Әдетте технология-

лық сипаттағы заттарды жасау

■ Күзет дабылының батырмасын ауыс-

тырып, қайта жобалау жолын көрсете

аласыз ба?

Дереккөз: AKSIS (1998) рұқсатымен басылды.

Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

263

-



-

-



      

-



     -



-

-



     -

-



       

-

-





Жаратылыстануды оқытудың озық тәжірибесі

       -

       

       

       -

      

-





      



-

-

-



-

-



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

264



-

-

-



-



    

     



  -

      -



       

      



6.7-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

2-сынып оқушылары әртүрлі жерлерде өсетін өсімдіктермен танысу үшін мек-

тептің айналасын аралап шықты. Олар сандық камераларымен өсімдіктерді

суретке түсіріп, сыныпқа түрлі мысалдар дайындап келді. Олар Венн диа-

граммасы арқылы өсімдіктердің ортақ белгілері мен айырмашылықтарын көр-

сетті. Сандық микроскоп көмегімен өсімдіктерді мұқият зерттеген балалар

жапырақтардағы кішкентай жәндіктерді көргенде,таңданғандарын жасыра

алмады. Сосын мынадай сұрақтар қойылды: «Бұл не?», «Неліктен олар кей

бір өсімдіктерде ғана бар?», «Олар өсімдіктермен қоректене ме?». Тағылым-

дамадан өтуші ғылым саласының маманы 6-сынып оқушыларына апта сайын

ғылымдағы жаңалықтарды айта отырып, пәннің өзектілігін көрсеткісі келді.

Келесі бір тағылымдамадан өтуші де адам ағзасының қызметі туралы «таң

ғажайып фактілер» деген дисплейі болды және оған Planet Science сайтынан

алынған оқушылардың қызығушылығын туғызып, пікірталасқа шақыратын мы

наларды қосты:

 Оңқайға қарағанда, солақайға құмыраны ашу оңайырақ.

 Өмір бойы тамақтануға қанша уақыт жұмсасақ, кірпік қағуға да сонша уа

қыт жұмсаймыз.

 Күн сайын теріміздің 10 миллиардқа жуық қабығы сылынып түседі.

-





Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

265

      -



       -

-





       -

        -

       



-

        -

       



Глоссарий

Әділ тестілер –-



Графемалар-





Диграфтар



Мәтінмен жұмыс түрлері (DARTs)-





Оқушының дәрменсіздігі      



Ондық аппараты      



-



Өздігінен басқарылатын оқу,       





Сандар бағаны





Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

266

Стандарт ағылшын тілі -







Ұлттық STEM орталығы –-



Фонемалар-



Пайдаланылған әдебиет

       



         











         



















           

















        



             





    



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

267

























            









          





















               







         







          

















Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

268

          





















            









    









































           











             



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

269

          



           





           











          







        































           

   



           













       







Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

270

           







         













         





     



























         























        





           



Ағылшын тілі, математика және жаратылыстану пәндерін оқыту мәселелері...

271

Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

272

Тиімді цифрлық

педагогиканы дамыту

Тарау мақсаттары



 

  

      -



 -



 













Кіріспе

        -

    

 цифрлық педагогиканы     -

       -

     

-



ТАРАУ

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

273





-







       



-

-

-



     

-









АКТ, қоғам және білім беру

       -



  



7.1-КЕСТЕ. Әр буын өкілдері және АКТ

Буын Туған кезеңі Мінездемесі/құндылықтары

Z немесе Net

буыны

1995– Олардың өмірімен толық кіріктірілген

технологиялар

Y буыны 1976–94 Алдыңғылар толығымен электронды

буын; достар = отбасы

X буыны 1965–75 Технологияны қолданады, бірақ қабыл-

дамайды; ұялы телефоннан гөрі ДК-ді

көріп өскен; дос = отбасы емес

Бэби-бумерлер 1946–64 Оптимизм, тұлға ретінде өсу

Сабырлы буын 1922–45 Көнбістік пен құрбандық

Дереккөз: Lichy-ге негізделген (2012)

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

274

       

-



   -



  

-



      









-



-

  

-

-





      

7.2-КЕСТЕ. АКТ саласындағы басты жетістіктер

Негізін қалаушы Өнертабыс Уақыты

Рэймонд Томлинсон Email 1971

Стив Джобс, Стив Возняк

және Рональд Уэйн

Алғашқы Apple компьютері 1976

Уильям (Билл) Гейтс Microsoft операциялық жүйелері 1981

Тим Бернерс-Ли Ғаламтор 1990

IBM Алғашқы смартфон 1992

Беверли Хиллз Интернет

(BHI)

Алғашқы әлеуметтік медиа сайттары –

Geocities

1994

Джефф Безос Интернет дүкендер, мысалы: Amazon,

eBay

1995

Лоуренс Пейдж Google 1998

Джимми Суейлс Уикипедия 2001

Марк Цукерберг Facebook 2004

Стив Чен, Чед Херли

және Джавед Карим

You Tube 2005

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

275

     

      -

     цифрлық алшақтық



ОЙТҮРТКІ

7.2-кестедегі жаңалықтар сіздің кәсіби және жеке өміріңізге, жалпы қоғамға

қандай өзгерістер әкелгенін қарастырыңыз. Бұлар болмағанда өмір қандай

болар еді?

  -

      



-

       

      -

-

-

    

-

        

-

-



-



-

      



  -

      



       



 

  

  -



  -



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

276

   -

     -

  

 

 

   -



   -



      -



-



-



-

-



      

      -



-

-

-

-







      

 

       -

       жаһандану 



        

 -



       

      

      -

-



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

277

-



-

-

-





    -



-

-



электрондық оқыту -

-

-

-







      

         





7.3-КЕСТЕ. Дәстүрлі ме әлде электрондық оқыту ма?

Дәстүрлі Электрондық оқыту

Орны ■ Белгіленген

■ Мектепте

■ Мобильді

■ Барлық жерде

Шегі ■ Шектеулі ■ Шексіз виртуалды әлем

Уақыты ■ Оқу тоқсаны

■ Уақыт кедергілері

■ Интернетке тәулік бойы қолжетімділік

■ қажеттіліктерді қанағаттандыруға

икемді

Күші ■ Мұғалім басты

тұлға ретінде

■ Негізгі силлабус

■ Оқушы алдына мақсат қояды

■ Бейімделген оқу бағдарламасы

Жылдамдық ■ Мұғалім анық-

тайды

■ Оқушы бақыланады

Дереккөз: Ingram (2000), бейімделіп алынды. Дәйексөз: National College of School Leadership (NCSL),

The e-enabled primary school. Қараңыз: http://forms.ncsl.org.uk/media/B2D/67/the-e-

enabled-primary-school.pdf

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

278

АКТ және оқу бағдарламасы

-

       



     

-

      -



     





   

   

  



-

-

-



      

        -

 -

        -



-



-





   

-

       



        

        Cloud

education (Білім берудің бұлттық технологиялары) -

        

 



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

279

-



-



    -

      

-

         

       

      -







-

-

     



-

-

-





7.1-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: АТ, АКТ,

ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА

АT және АКТ арасындағы айырмашылық ағылшын тілі мен сауат ашу ара-

сындағы айырмашылық сияқты. АТ компьютер арқылы ақпарат өңдеумен

байланыстырылады, әлі күнге дейін іскерлік ортада қолданылады, бірақ

90-жылдардан бастап коммуникацияның электронды пошта, интернет, спут-

ник және ұялы телефондар арқылы дамуын көрсету үшін, негізінен, АКТ-мен

алмастырылды. Практикада терминдер бір-бірінің орнына қолданылып жүр.

Электронды оқудың интернетке негізделген оқу, уеб-нұсқаулық және онлайн-

оқу секілді көптеген атауы мен анықтамалары бар. Негізінен, бұл терминдер-

дің бәрі оқу тәжірибесін қалыптастыру үшін уеб және интернет технологияла-

рын қолдануды білдіреді (Horton and Horton, 2003). Информатика «компьютер-

лік жүйелер қалай жұмыс істейтінін, олардың қалай жобаланатынын, бағдар-

ламаланатынын және ақпарат пен есептеудің негізгі қағидаларын түсіндіреді»

(BCS and Royal Academy of Engineering, 2012: 1).

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

280

Компьютерлендіру

-



-

        



       

-

-

 

-



     

         -

        

       -

       

     



      -

      -

      

 -

-

         

-



-



   

-

-

-









-

-





Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

281

 алгоритмдердің-

 -



   

   -



  -

 

  

      

 

 -





y        



       



y        

       

 

y    -



 

y       



 

y  -

-



y       

-



y  -

-

-

 



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

282

      -

       -

     

-

      

  -



-

     



АКТ-ның оқу бағдарламасы бойынша жүргізілуі

     



   

      -

-

-



      -

-

-





 



-



Цифрлық сауаттылық

-

       





-

-

-

-



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

283

7.4-КЕСТЕ. АКТ-ның оқу бағдарламасындағы орны

Пән/сала Табыстар

Сауат ашу

және ағыл-

шын тілі

■ Нағыз шынайы аудиторияға арнап жазу, шығару, құрастыру, қайта қарау

және ұсыну

■ Storybook Weaver сияқты бағдарламалық жасақтаманы қолдана отырып,

көрнекі баяндауды түсіну

■ Сөздердің этимологиясын және тіл, семантика мен орфографияның бай-

ланысын түсіну

Математика ■ Пішіндерді басқару үшін бағдарламалық жасақтаманы пайдалану

■ Анимацияларды пайдалану және «егер... болса ше» сияқты ықтималдық

ұғымын түсінуді жақсарту үшін модельдеу

■ Сандық дағдыларды қолдану, мәселелерді шешу, заңдылықтар мен қаты-

настарды зерттеу

Жаратылыс-

тану

■ Ғылыми тұжырымдамалар мен қағидаларды зерттеу

■ шынайы өмірдегі ғылыми шешімдер қабылдауды түсінуге көмектесу үшін

модельдеу, мысалы, тропикалық ормандарда жұмыс істейтін биологтың

зерттеу жүргізу этикасы

■ Ұйымдастыру, жазу және нәтижелерді ұсыну, мысалы, нақты уақыт режи-

міндегі графика

■ Айнымалы мәндерді, мысалы, температураны өлшеу және басқару үшін

деректер тіркеушісін қолдану

■ Мәліметтерді енгізу, кесте салу және графика жасау, әділ тестілеу және үлгі-

лерді іздеу үшін электрондық кестелерді пайдалану

■ Мұқият зерттеу үшін цифрлық микроскоптарды пайдалану

■ Нәтижелерді CD-ROM, мәліметтер базасы және интернет арқылы басқа-

лармен салыстыру

География ■ Географиялық белгілерді пайдалану арқылы картаға ферма сияқты эколо-

гиялық нысандардың суреттерін қосу

■ Электрондық пошта, уеб-камера, бейнеконференциялар арқылы басқа ор-

тадағы әртүрлі оқушылармен байланыс орнату

■ Географиялық зерттеулерді, картографиялық жұмыстарды және кеңістіктікті

талдауды жетілдіруде географиялық ақпараттық жүйелерді (ГАЖ) пайдала-

ну

Тарих ■ Санақ материалдарының заңдылықтары мен өзара байланысын табу үшін

деректер базасын пайдалану

■ Шотландия мәдени ресурстарына қол жеткізу желісі, Ұлттық мұрағат сияқты

виртуалды мұрағаттарды пайдалану арқылы интерпретациялаудың прак-

тикалық дағдыларын дамыту

■ Цифрлық уақыт кестесін пайдалану

Дінтану ■ Барған ғибадат ететін орындарды цифрлық фотосуретке түсіру және оларға

айдар қою

■ Діни қауым өкілдерін видеоға түсіру – клиптер көру, бірізді әрекет ету, ше-

шім қабылдау, өзгерістерді таңдау, тақырыптарды, титрді және дыбысты

қосу

■ Байлық, кедейлік және әділдік сияқты тақырыптарда подкасттар жасау

■«Өмірдің мәні неде?» деген сияқты мәліметтер базасын пайдалану (www.

natre.org.uk/db)

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

284

     



цифрлық сауаттылық 

 

 

  

  

     

-

 -

-

       

  

-

-



     -

-

-





Шығар-

машылық

өнер

■ Әртүрлі мәдениеттің өткен және қазіргі заманғы суретшілері мен дизайнер-

лері туралы ақпарат көздерін табу

■ Интернеттегі галереялар мен көркемдік және дизайндық қозғалыстар, со-

ның ішінде анимация, фильм, интерактивті уеб-сайт сияқты жаңа медиа

туралы ақпаратқа қол жеткізу

■ Қимылсыз және қозғалмалы кескіндер мен дыбыстарды жобалау, өңдеу,

басқару және ұсыну үшін бағдарламалық құралдардың бірқатарын пай-

далану

■ Идеяны дамытудың әртүрлі кезеңдерін зерттеу

■ Электрондық эскиз кітабын жасау – ресурстар жинауға бақылаулар мен

идеяларды жазу үшін сканерді немесе цифрлық камераны пайдалану

■ Музыка жазу үшін виртуалды пернетақталарды пайдалану

■ Цифрлық магнитофонды мектепте дауыстарды жазу үшін пайдалану

■ Әңгіме айту және қойылым қою үшін музыканы пайдалану

■ Дыбыстық үлгілерді зерттеу және онлайн ойындарды үйрену

Қазіргі за-

манғы ше-

тел тілдері

■ Бейнеконференциялар мен блог жүргізу арқылы қарым-қатынас орнату

■ Цифрлық видео, фотосуреттер мен интернет-ресурстары арқылы тілдік

дағдыларды жетілдіру

Дереккөздер: The Royal Society (2012); Becta (2009a); Becta (2009b); Murphy (2003)

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

285

-

-

   

-

  

-

-

-



-

 

       

7.5-КЕСТЕ. АКТ – жоспарлау құралы

Жоспарлау

кезеңі

Ой шақыру түрлері

Тапсырманы

және ұсыныл-

ған шешімді

анықтау

■ Тақырып туралы не білесіз?

■ Сұрақ немесе тірек сөздер деген не?

■ Бұл нақты әрі дәл ме?

■ Нысанадағы топ кім? Олар нені білгісі келеді?

Ақпарат табу ■ Интернеттегі қауіпсіз әрекеттің «ережелері» түсіндірілді ме?

■ Қандай іздеу жүйесін пайдалану керек?

■ Авторлық құқық пен плагиат мәселелері түсінікті ме?

■ Ақпаратты тиісті форматта жүктеуге және сақтауға бола ма?

Ақпаратты ау-

диторияға/мақ-

сатқа сәйкес

бағалау

■ Бұл ақпарат қаншалықты сенімді? Мен мұны қайдан біле

аламын?

■ Автордың байланыс мәліметтері бар ма?

■ Ақпарат нақты берілген бе?

■ Сайтты пайдалану оңай ма?

■ Сайт тез жүктеледі ме?

■ Материал біржақты ма?

■ Контентті оқу оңай ма?

Шешім шығару ■ Бұл ақпаратты қалай (кестелер, графиктер, есептер, плакат-

тар арқылы) көрсету керек?

■ Қандай техникалық қолдау, уақыт және басқа ресурстар

қажет?

Нәтижелер

туралы хабар-

лау, жұмысты

көрсету және

жетілдіру

■ Бұл аудитория үшін қай формат (сөз, сурет, аудио файл)

өтімді?

■ Мұны сыртқы түріне, мазмұнына, ұзақтығына қарай жақсар-

туға бола ма?

■ Бұл жұмысты қалай жариялап, басқалармен бөлісу керек?

■ Барлық дереккөздері расталды ма?

Дереккөз: Based on Becta (2009c)

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

286

      



        



-

-

-

 



-

-





        

 -





-

   -





       

       

         

  

-





-



-



       

-



-

      



-

  





Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

287

Цифрлық азаматтық

-

 -



-

-

-

     



-



-

-





-



        







      

-

      -

-

     



-

       

-

      



-



-

-

-

-



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

288

      



-

  

 



-

-

-

-

-



-



-

 -

       

-

-





-

-

      

-





КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Digizen уеб-сайтына кіріп, цифрлық құндылықтар туралы түсінігіңізді бекіте

түсу үшін берілген ресурстармен танысыңыз: www.digizen.org

Электрондық қауіпсіздік

     

     







Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

289



     



-

     

     -





-

-

-





  

       

-

-

       -

   



        

   

-

-

     

       

        

      -

     

      



-



      



-



     -

-

-





Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

290

7.6-КЕСТЕ. Интернеттегі әрекеттерге қатысты мифтер

Миф Зерттеу деректері

Цифрлық або-

ригендер бәрін

біледі

9–16 жастағы балалардың тек 36 пайызы ғана интернет ту-

ралы ата-аналарына қарағанда көбірек білетінін растайды.

Бұл миф балалардың цифрлық дағдыларын дамытуға деген

қажеттілігін бүркемелеп отыр.

Әрқайсысы өз

контентін құрай-

ды

Жақында бес баланың біреуі ғана файл алмасу сайтын пай-

даланды немесе аватарын жасады, ал олардың жартысы

блог жүргізеді. Көп бала интернетті дайын контент үшін пай-

даланады.

13 жасқа дейінгі

балалар әлеумет-

тік желілерді қол-

дана алмайды

Сайттардың көпшілігі (соның ішінде Facebook) пайдалану-

шыларының жасы он үштен жоғары болуы керек екенін

көрсеткенімен, сауалнама нәтижелері жас шектеулері жұмыс

істемейтінін, 9–12 жастағы балалардың 38 пайызы әлеумет-

тік желілерді пайдаланатынын анықтады. Кейбіреулердің

пікірінше, жас шектеулері адалдық пен қорғану әрекеттерін

орындау үшін жойылуы керек.

Бәрі интернетте

порнография кө-

реді

Әрбір жетінші бала интернеттен сексуалды суреттер көреді.

Мәліметтер төмендетіліп берілді десек те, бұл әңгіме бұқара-

лық ақпарат құралдарында дүрбелең туғызды.

Буллинг – бұл зұ-

лымдық

Зерттеу көрсеткендей, қорлаушылардың 60 пайызы (онлайн

немесе офлайн) өздері де зәбір көрген. Қорлық көрсетуші-

лер мен құрбандар көбіне бір адам.

Интернетте кез-

десетін адамдар

бейтаныс

Интернеттегі байланыстардың көпшілігі – балалар білетін

адамдар. Онлайн танысқандардың 9 пайызы кейін офлайн

кездескен және кездесуге жалғыз бармаған, тек 1 пайызы

ғана жайсыз жағдайға тап болған.

Офлайн келеңсіз-

діктер онлайнға

ауысады

Мұны толыққанды шындық деуге болмайды. Офлайн ре-

жимде бір нәрсеге ұрынып жүретін балалар интернет ар-

қылы да келеңсіздіктерге душар болуға дайын тұрады. Aл

офлайн режимде өміріне қауіп төну ықтималдығы төмен

болғандар онлайн режимде де қорғалады деуге болмайды.

ДК-ні қонақ бөл-

меге қою көмек-

теседі

Балаларға досының үйінде немесе смартфон арқылы ин-

тернетке кіру түк емес, сондықтан бұл кеңес ескірген. Ата-

аналар өз балаларымен олардың интернет әдеттері туралы

сөйлескені дұрыс немесе қандай да бір онлайн әрекеттерді

бірлесіп істегені жөн.

Цифрлық дағды-

ларды оқыту он-

лайн қауіп-қатер-

ді төмендетеді

Шын мәнінде, баланың цифрлық дағдылары неғұрлым же-

тілген болса, соғұрлым оның ғаламтордағы тәжірибесі ке-

ңейіп, қауіп-қатер соғұрлым жоғары болады. Дағдылардың

жеткілікті болуы тәуекелге барудан туатын қауіп-қатердің

алдын алады.

Балалар қауіпсіз-

дік бағдарлама-

лық жасақтама-

сын айналып өтуі

мүмкін

Шын мәнінде, 11–16 жастағы балалардың үштен бірінен азы

сүзгі параметрлерін өзгерте алады. Көпшілігі ата-аналары-

ның интернеттегі жұмысына шектеу қойғанының пайдасы

бар деп санайды.

Дереккөз: Livingstone et al. (2011)

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

291

     -

       -

элек-

трондық қауіпсіздік 

-

 -





   -

-



      -

-





-



-



-

-



       -



-

-











-

-

-

       



-

       -

     





       

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

292

       

-







Сенімді цифрлық педагогика жолында

     



-





-





    

-



-



-

-



-

-

-







       -





-

        

     



     

       -



-

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

293



-

-





-

-





      -





       





-

        -

      

        -

-



-

-









 -

 

 

 

   

 -



      

 -



  -





Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

294







       

-

-

-



-





       

     

      



-



  



    

 

       



 

  



   

-

-

-





-



     

-

-

-





Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

295





-



-



         -

      



-

-



       



       

       





       -







-

-

-

 -



-







-

      

      



-



-



-

      



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

296

Блумның цифрлық таксономиясы

Жобалау, құрастыру, жоспарлау, өндіру, ойлап табу,

әзірлеу, дайындау, бағдарламалау, фильм түсіру,

анимация жасау, блог жүргізу, видеоблог жүргізу,

араластыру, қайта араластыру, вики-инг, жариялау,

видеокастинг, подкастинг, режиссура, трансляция

Тексеру, болжам жасау, сын айту, эксперимент жа-

сау, төрелік айту, сынақтан өткізу, анықтау, бақылау,

блогқа пікір жазу, шолу, пост жазу, тұрақтандыру,

серіктестік орнату, нетворкинг, рефакторинг, тест

өткізу

Салыстыру, ұйымдастыру, деконструкция, атрибу-

ция, сұлбасын дайындау, табу, құрылымдау, кіріктіру,

қайрау, байланыстыру, растау, реверс-инжиниринг,

крекинг, медиа-клипинг

Іске асыру, өткізу, қолдану, орындау, іске қосу, жүк-

теу, ойнау, пайдалану, бұзу, жүктеу, бөлісу, өңдеу

Интерпретациялау, қорытындылау, тұжырымдау,

басқа сөзбен беру, жіктеу, салыстыру, түсіндіру, мы-

салдар келтіру, кеңейтілген іздеу, логикалық іздеу,

блог жүргізу, твиттерді қолдану, санаттарға бөлу,

тэгтеу, түсінік беру, аннотация жазу, жазылу

Тану, тізім жасау, сипаттау, сәйкестендіру, шығару,

атау, орналасқан жерін анықтау, іздеу, маркермен

белгілеу, бөліп көрсету, бетбелгілер, әлеуметтік же-

лілер, әлеуметтік бетбелгілер, таңдаулы/жергілікті

бетбелгілер, іздеу, Google-ден іздеу

Байланыс спекторы

Ынтымақтастық орнату

Тұрақтандыру

Келіссөз жүргізу

Талқылау

Пікір білдіру

Желілік кездесу

Skypе арқылы сөйлесу

Видеоконференция

Шолу

Сұрақ қою

Жауап беру

Пост жазу, блог жүргізу

Нетворкинг

Мүмкіндік туғызу

Чат арқылы сөйлесу

E-mail-мен хат-хабар

алмасу

Tвитеринг/микроблогинг

Жедел хабарлама алмасу

SMS жазу

ТДОД (LOTS – Lower Order Thinking Skills)

Төменгі деңгейдегі ойлау дағдылары

ЖДОД (HOTS – Higher Order Thinking Skills)

Жоғары деңгейдегі ойлау дағдылары

Негізгі ұғымдар

Жасау

Бағалау

Талдау жасау

Қолдану

Түсіну

Есте сақтау

Операциялар

7.1-СЫЗБА. Блумның цифрлық таксономиясы

Дереккөз: Churches (2008)

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

297



-



-



Интерактивті тақталар



         

-

        -

 -

      

-





     -

-

       

-



       

     





      

       

-

-





-

    





-

      -



       -



-

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

298

-



-















-





-





-





-



Компьютер кешені және мобильді технологиялар

-



-

-



 

-



     

-

        

   

      

-



         



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

299







 

     -

          



  

      

-

-



7.2-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Солтүстік Ирландия инспекциясы ұсынған үздік сабақтың екі үлгісін келтірейік

(ETI, 2006: 11):

Интерактивті тақта 1-сыныпта аса тиімді қолданылды. Мұғалім балалар

дың бастапқы дыбыстар туралы түсінігін бекітіп, оларға бас әріп пен кіші әріп-

терді ажыратуды үйретті. Мұғалім әзірлеген бағдарлама бейнелеп айтқанда

«Джунгли» тақырыбымен байланысты болды. Балалар экрандағы графикалық

бейнелермен белгілі бір әрекеттер істейді, содан кейін бас және кіші әріп

терге сәйкес келтіру үшін сызықтарды бір-бірімен қосады. Сабақ шамамен

40 минутқа созылады, балалар, әсіресе ұлдар сабақ бойы жұмыс істейді,

олар әрлі-берлі қозғалған стимулдарға жауап қайтарады және экранда өз

жетістіктерін қуана жазып отырады. Мұғалімнің оқыту үдерісін тамаша бас

қаруы, сондай-ақ интерактивті тақтаны тиімді қолдану сабақтың жақсы өтуін

қамтамасыз етті.

5-сыныпта мұғалім PowerPoint презентациясын қолдана отырып, жараты

лыстану пәнінен «энергия көздері» деген тақырыпта сабақ өтті. Балалардың

бір тобы әртүрлі заттардың бетінде доптың қаншалықты жоғары секіретінін

анықтау үшін практикалық зерттеу жүргізді. Топ уеб-камераны пайдаланып,

доптың қаншалықты секіргенін жазып алып отырды. Олар бейнежазбаны қай

та қойып, доптың биіктігін жоғары траекториядан дәл өлшеу үшін «стоп кадр-

ды» қолданды.

ОЙТҮРТКІ

Озық тәжірибемен танысып, айтылған үздік оқытудың екі үлгісіне назар ауда-

рыңыз (7.2-қосымша). Бұлар қазір де керемет деп санала ма? Басқа пәндер-

ден гөрі АКТ-ны оқытуда жоғары бағаға ие болу қиынырақ па?

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

300



         







      -

        

     

       -

       

-

-





       -

        -





7.3-ҚОСЫМША. ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Сіз 200 оқушы оқитын бастауыш мектепте АКТ үшін жауаптысыз. Мектеп ди-

ректоры сауат ашу мен санау дағдыларының деңгейін көтергісі келеді және

оған АКТ көмегімен қол жеткіземіз деп үміттенеді. Сондықтан ол АКТ бюд

жетіне 10 000 фунт стерлинг бөліп, оны қалай жұмсауды шешуге мүмкіндік

берді. Әріптестер арасында «бұрынғы АКТ кешенімен (20 компьютерден тұ

ратын) күнделікті сабақ кестесі бойынша жұмысты жалғастыра беру қажет

пе» деген мәселе төңірегінде кереғар пікірлер туындайды. Кейбір мұғалім

дер жоғары сынып оқушыларының әрқайсысын мобильді технологиялар-

мен, оның ішінде iPad-пен қамтамасыз ету керек деп санайды. Басқалары

олардың құнын, қауіпсіздігін, оны үйрету керектігін ойлап, алдыңғыларды

қолдаудан сақтанады. Бір әріптесіңіз сізге қолданыстағы кейбір техноло

гияларды «динозаврлар» сирек қолданады деп сыбырлады. Басқарманың

қаржы комитетінің төрағасы баға мен сапа арақатынасы қағидаларының

сақталуын қалайды. Ол: «Біз не үшін iPad сатып алуымыз керек?», – деп сұ

райды. Әріптестеріңізге ақшаны қалай жұмсау туралы ұсыныстар жасау ар-

қылы аталған мәселені шешудің нақты жолын көрсетіңіз.

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

301

Әлеуметтік медиа

Әлеуметтік медианың-



-



-







  -

  

-

 Clippings

 

викилер

       



       

 -



       

      

     -



-

       

       



-

-







       

-





-



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

302

-

       

  

-





       

-

-

        -



-

-





 

 



  

 

      

 

      жедел

хабар алмасу

 

  блог

 

  әлеу-

меттік бетбелгі 

       



     -



-

-

-



    .  





Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

303

     

  -

       

      -



-

-



-

-







        

     

     подкастингті -

       -

-



   

     



      -

      

        

  -

      -

     

      



АКТ, оқушылардың ынтасы мен жетістіктері

-

-

      -

-



-

-



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

304

-



-

-

-



-



-

-



     



-





-

-



       

-



   -





        







      -

















      -

-





Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

305



-

        

-

      

 -



-







      





7.4-ҚОСЫМША. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС:

АКТ-НЫҢ ОҚУ МЕН ОҚЫТУҒА ӘСЕРІ

Жиырма жеті елде жүргізілген ірі зерттеулер АКТ-ның тиімді стратегияла-

ры оқу мен оқытуды жетілдіре алады деп тұжырымдайды (STEPs, 2009).

Атап айтқанда, оқушының қол жеткізетін жетістіктері: оның сенімі, мотива

циясы, білімі, шығармашылығы, дағдылары, құзіреттілігі және белсенділігі;

мұғалімдердің цифрлық құзіреттілігі, ресурстар мен инновацияларға қолже

тімділігі. Сонымен қатар зерттеу мұғалімдер АКТ-ны жақсы қолданатынын

және технологияларға оң көзқараспен қарайтынын көрсетеді. Алайда олар

дың педагогика бойынша білімдері жеткіліксіз, сондықтан бағалау қиындық

туғызып, міндеттер айқын болмауы мүмкін. Стандарттарды жоғарылатуға

АКТ-ның әсері бар-жоғын анықтайтын сенімді деректердің болмауы тура

лы мәселелер әлі шешімін таппады (Balanskat, 2007; JRC, 2009). ЮНЕСКО

(2009 жыл) білім берудегі АКТ көрсеткіштерінің базалық жиынтығын бел-

гіледі, ол АКТ шығындары, АКТ сағаттарының апталық орташа саны және

оқушылар мен компьютерлердің арақатынасы сияқты салаларды қамтиды.

Алайда оқушыны дамытуда «компьютерді пайдалану» сияқты факторды бас

қа айнымалылардан бөлу қиын. Эрстад (Erstad, 2005) норвегиялық мектеп-

тердегі АКТ-ның негізгі өзгешелігі оқу кеңістігін кеңейтуінде, оқушылардың

сыныптан тысқары шығып, бүкіләлемдік мәселелермен айналысуына жол

ашуында деп санайды.

Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

306

ОЙТҮРТКІ

Эссада әр оқушыға iPod Touch бөлінеді. Кейбір мектептерде оқушыларға өз

құрылғыларын әкелу тапсырылады. Бұл қандай этикалық мәселемен байла

ныстырылады?

     

-

-

-



-

-





-

-

-

-



-



-



-



        -



       

-











       

-

       

       

-



        



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

307

Глоссарий

Алгоритмдер

Әлеуметтік бетбелгі      -

        



Әлеуметтік медиа-



Білім берудің бұлттық технологиялары (Cloud education)  -

-

-



Блог



Вики-



Жаһандану -



Жедел хабар алмасу       



Подкастинг дегеніміз



Цифрлық алшақтық



Цифрлық педагогика-



Цифрлық сауаттылық-



Электрондық оқыту



Электрондық қауіпсіздік      



Clippings-

       



Пайдаланылған әдебиет

           



           



          





           



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

308

            









  





         

  



   































           



          











           



        

    







              



              



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

309





          















         

























             





         





            























        



         



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

310







        



            



















           



               



























   



















 

        

        



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

311









         





             







        



     





          



             





  



         



            







            



   



            

         





          



Тиімді цифрлық педагогиканы дамыту

312

Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

313

Кең ауқымды оқу

бағдарламасы

Гуманитарлық пәндер мен өнерді

зерделеу

Тарау мақсаттары



 

 



 



-





Кіріспе



-

базалық пәндерге





-

      

ТАРАУ

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

314

-



         

      -





-







Гуманитарлық пәндер табиғаты

(тарих, география және дінтану)

     







-





  -

-



-



       

-

-

-



  





      -

-

        









Кең ауқымды оқу бағдарламасы

315

8.1-КЕСТЕ. Гуманитарлық пәндерді үздік оқытуға арналған бағалау сипаты

Пән Оқыту сапасы

Тарих ■ Мұғалімдердің тәжірибесі оның тарихты оқу мен оқыту саласын-

да үздіксіз білім алуы мен сол білімін қолдануы арқылы көрінеді

■ Оқыту зерттеуге негізделеді және мұғалімдер үнемі тарихи тұр-

ғыда ойлануды талап етеді

■ Мұғалімдер өзінің тарихқа деген құштарлығы туралы әңгімелеп,

оқушыларды үнемі үлкен жетістікке жетуге шақырады

■ Тарих меңгеруге оңай пән ретінде емес, оқи отырып зерттеуді

қажет ететін динамикалық пән ретінде аса шеберлікпен ұсы-

нылған, нәтижесінде оқушылар сабақта тарихи зерттеулер жүр-

гізуге құштар, білікті зерттеуші ретінде көрінеді

■ Мұғалімдер сабақта оқушылардың тарих пәні бойынша білімін

дамыту үшін үнемі өз тәжірибелерін жетілдіріп отырады

■ Оқыту оқушыларды бұрынғы көзқарастарын өзгертуге және уа-

қыт өте келе бұрынғы таным-түсініктердің неліктен өзгеретінін,

тарихты білудің маңыздылығы мен оларға ұсынылатын нақты

тақырыптарды білудің не үшін қажет екенін түсінуге көмекте-

седі

■ Оқыту оқушылардың тарихи түсінігін дамытуда алдыңғы білімін

қолдануын қамтамасыз етеді, нәтижесінде сабақтар тарихтың

өзіне тән қатаң тәртібін сақтай отырып, жаңашыл әрі қызғылық-

ты өтеді

География ■ Оқушылардың география пәніне деген құштарлығы мен құлшы-

нысын оятады

■ Арнайы және заманауи білім тұрғысынан да, пәнді оқытуды дұ-

рыс түсіну тұрғысынан да жоғары нәтижеге, өзіне деген сенімге

және жоғары біліктілікке қол жеткізеді.

■ Оқушыларды сабаққа белсенді қатысуға ынталандыру және

пәнді жан-жақты толық меңгерту үшін оқытудың әртүрлі инно-

вациялық және шығармашылық стратегияларын аса тиімді қол-

данады

■ Оқытудағы қосымша жұмыс түрі ретінде табиғитта дала зерттеу-

лерін жүргізуді тиімді қолданады

■ Сабақтың құрылымдық бөліктері айқын және инновациялық ре-

сурстар жүйелі түрде өте тиімді қолданылады және ауқымы әр-

түрлі географиялық мәселелерді зерттеу үшін мультимедиалық

құралдар тиімді пайдаланылады

■ Әртүрлі карталарды пайдалану қалыпты жағдайға айналған

■ Оқушыларға мәліметтер мен ақпарат көздерін іздеуге, таңдауға,

ұйымдастырып зерттеуге, сонымен қатар ақпаратты өз бетімен

оңай нақтылап ұсынуға мүмкіндік беру үшін АКТ мен геогра-

фиялық ақпараттық жүйелер (қажет болған жағдайда) өте тиімді

қолданылады

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

316

-

-





Зерттеуге негізделген оқыту    

     -

     

-





     -

   

     

-

      

Дінтану ■ Оқушыларға олардан дінтану пәні бойынша жоғары нәтиже

көрсету, ынта мен құлшыныс таныту күтілетінін жеткізеді

■ Оқушылардың оқудағы мақсаты мен бағыты туралы түсінігі ай-

қын екеніне көз жеткізеді

■ Арнайы білім тұрғысынан да, дінтануды тиімді оқыту туралы тү-

сінік тұрғысынан да күшті пәндік сараптама жасау

■ Оқушыларды оқуға белсенді қатысуға ынталандыру үшін қы-

зық, шығармашылық ресурстар мен әртүрлі оқу стратегияларын

ұтымды пайдалану

■ Сұрақтар қою мен түрлі тапсырмаларға, дін мен сенімге жеңіл-

желпі қарамай, оның мәні мен маңызын тереңірек зерттеуге

жұмылдырады

■ Оқушыларды оқу барысында өз сұрақтарын қоюға, дін мен на-

ным әлемінің сыни зерттеушілері болуға және олардың мәні

мен мақсаты туралы өз тұжырымын жасауға шақырады

■ Оқушыларға дін мен нанымдарды зерделеп, олардың мәні мен

мақсаты туралы тұжырым жасауға мүмкіндік беру үшін сабақты

жүйелі түрде тиімді жоспарлау арқылы өткізу

■ Оқушылардың зерттеу және тұжырымын дәлелдермен дәйектеу

дағдыларын тиімді дамытады

■ Бағалау оқушыларды өз жетістіктері туралы диалогқа тартады,

нәтижесінде оқушылар өз түсініктері мен дағдыларын қалай да-

мыту керектігін білетін болады

■ Жоспарлауда оқушылардың әртүрлі қажеттіліктері аса мұқият

ескеріледі

Дереккөз: OFSTED (2012a)

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

317

      



       







         -

       

     

-

-





8.1-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Мектепте істеген соңғы жылы Меган 6-сыныппен бірге жергілікті көшелердің

бірін зерттеді. Балалар зерттеуге қатысты сұрақтар қойып, білгілері келетін

нәрселерді талқылады. Мұнда балалар дайындаған сұрақтар ұсынылып отыр:

 Көше атауы қайдан шыққан?

 Көшенің алғашқы атауы өзгерген бе?

 Қай дүкенде тауар көп сатылады?

 Дүкендер қанша сағат жұмыс істейді?

 Ең көне/жаңа ғимарат қайсысы?

 Шіркеу қашан салынған?

 Шіркеуге кімдер барады?

 Сауда-саттық көп болатын уақыт қай кез?

 Біздің жобада кім немен айналысады?

 Өз жұмысымызды басқаларға қалай таныстыруымыз керек?

Оқушылар Меганға өздерінің кеңістіктік қабылдауынан хабар беретін көше

нің менталдық картасын жасады. Зерттеу нысанына барғанда оқушылар ере-

сектердің жетекшілігімен топтарға бөлініп, әртүрлі тапсырмалар орындады.

Мысалы, ғимараттар мен көше жиһаздарын суретке түсірді, сатып алушы-

лардан сұхбат алды және карталарға аннотация жазды. Жоба барысында

оқушылар көшеде кімдер тұратынын білу үшін 1901 жылғы халық санағының

мәліметтерін, сондай-ақ жергілікті кітапханадан алынған сауда анықтама

лығын қарады. 1890, 1920, 1960 жылдардағы және қазіргі карталарды салыс-

тырып, өзгерістерді анықтады. Олар өз математикалық дағдыларын графи-

калық сурет салу мен мәліметтерді компьютердің көмегімен талдау кезінде

қолданды.

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

318

  -



 

 

 

      

       -



      

       

    

-

        

      



     

   -

        



-

      



ынталандыруға болады.

Гуманитарлық пәндер бойынша үздік тәжірибе

Тарих

         



-



        



-

     





   -

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

319

-







 

 -



-



         -





-



    

        



 

 

 



   -



-



 

 

 

 

 -



-



  



-



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

320



-



-

-

       -

 

-

         



-



-





-

     

        -

       

      

8.2-КЕСТЕ. Тарихи дағдылармен таныстыру үшін стажер сөмкесін пайдалану

Негізгі сұрақ: Зат иесі туралы не білеміз?

Нысанның атауы Бұл бізге нені меңзейді,

мысалы

Біздің сұрақтар

Әмиян Зат иесі – әйел, ол сауда жа-

сайтын орын, несие картала-

ры туралы банк мәліметтері

Ол қанша жаста?

Жүргізуші куәлігі Зат иесінің аты, тұратын ме-

кенжайы

Ол ақылы үйде тұра ма?

Көліктің кілті Көлік жүргізеді Бұл оның өзінің көлігі ме?

Тарақ Оның шашы сары Ханымның бойы биік пе?

Айна, далап Ол өзінің сыртқы келбетіне

мән береді

Ол макияжға қанша ақша

жұмсайды?

Екі баланың суреті Оның отбасы бар. Олар көлік

жүргізу куәлігіндегі адамға

ұқсайды

Бұл оның қыздары ма?

Минералды судың

бөтелкесі және

жармадан жасал-

ған батон

Оның денсаулығы жақсы Оның салмағы қанша?

Мобильді телефон Оның достары кім? Ол жақсы дос па?

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

321

-

-

       -

  









-

      





-

-

      

-



-



  

-

      

-

-



-





-

       

      





       

-



-

-

   

-

-



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

322

      



      -

      

     

     



 

-

-



       -

   -





-

       

       -

        -





   

  

-





-

-

      

   



География





-



-

-

-



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

323

        

-



-







 -



-

-

-

      

    

-



       

      

       -

      

      -





-



 

 -



 

     

-





  -



-



      

        

      

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

324

         

-



-





  -





-







-



-



      



      -

      













       

-

-





-





     

       -

-

       -

      

-



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

325

      

     -



-







-





      -

       

  -

       

-



        -





        

-



-









-

  -



     



-

-



-

      

-



       

-

       -

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

326



        



-

-







-

-



8.2-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СҰРАҚТАР

Жерлер

Бұл жер қайда орналасқан?

Бұл жер неге ұқсайды?

Бұл жер неге мұндай?

Бұл жердің басқа жерлерге қандай қатысы бар?

Бұл жер қалай өзгерген?

Бұл жерді көргенде қандай сезімде болдыңыз? (сезімін суреттеу)

Бұл жердің басқа жерлермен ұқсастығы неде, несімен ерекшеленеді?

Бұл жерге келетін адам көп пе?

Бұл жерді адамдар неге пайдаланады?

Ол өзгеріске ұшыраған ба?

Жергілікті/ғаламдық мәселелер

Қайда, қандай оқиға болған?

Оқиғаның себебі не және қалай болған?

Бұл туралы басқа қандай пікірлер бар?

Кімнің тарапынан қандай әрекет(тер) жасалуы керек?

(After HMI, 1986; Storm, 1989)



-



-



          

 

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

327

 

         -



  

  

  

 

 

  

   

Дінтану

-



-

      



  -

-







  -

-





-

-

     -





       

       -

       -

 





       -

-

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

328

      

-



-

-

-





-

-



ОЙТҮРТКІ

Дінтануды оқытуда діни сенім қаншалықты маңызды деп ойлайсыз?

       

-

       -

          -

қорлар мен ерікті түрде бақылауға алынған мектептер

      

   



    

 -

        



      -







-





-



-



-

       

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

329







-

 -

     







      -

-

      



      -



       

     

 -



      -



      



-

-

-





-



       



      



-







      

-

-

 

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

330

-



      -

       



-

-





-





 

 -



 -



 

 

 

 

       -

-

-



  -

-





-



-



-



-

       

-



-

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

331





      





-

-



      

-



-

-





y        



y -



y 

     



8.3-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Бір стажер 5 жасар балалармен өткізетін «сәбилер» тақырыбындағы дінтану

сабағын жоспарлады. Сабақта мынадай тапсырмалар болды:

 интерактивті тақтадағы тамаша фотосуреттерге қарап, эмбрионнан бір

жасқа дейінгі нәрестенің өсуіндегі өзгерістерді қадағалау;

 кішкентай інісі бар балалардың ата-анасын сәбиімен бірге сыныпқа шақы

ру;

 сәбилерге қойылған есімдерді талқылау, сол арқылы мектептегі таны

мал есімдердің қарапайым гистограммасын жасау және ата-аналар, ата-

әжелер қойған есімдерді салыстыру;

 нағыз нәрестені шоқындыру рәсімін көру үшін жергілікті шіркеуге бару;

 нәрестені тыныштандырып, ұйықтау үшін сүйікті бесік жырын тыңдау.

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

332

y         -





y  



 

       

       

       



8.4-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: ДІНТАНУДЫ ОҚЫТУ

Тарихи тұрғыдан алғанда, дінтану кейбір елдердің оқу бағдарламасынан көр-

некті орынға ие болды, ондағы мақсат оқушыларды белгілі бір дінге тарту

болатын. Дінтануды оқытуға мұндай конфессиялық тұрғыдан келу Албания,

Франция, Америка және Үндістан сияқты елдердің мемлекеттік мектептерде

бұл пәнді оқытуға тыйым салуына әкелді. Бұл елдерде дінтануды оқыту діни

қауымдастықтармен, тәуелсіз мектептермен шектелген. Германия, Греция,

Словакия сияқты елдерде конфессиялық оқыту мемлекеттік мектептерде де

бар. Дания, Нидерланды, Норвегия және Швеция сияқты елдерде мемлекет

тік мектептер дінтануды оқытуда бір конфессия екінші конфессияға үстемдік

етпейтіндей «бейтарап» позиция ұстанады. Біріккен Корольдікте үкіметтің

мектептерді осы пәннің маңыздылығын арттыруға ұзақ уақыт бойы міндетте

гені сөз болып жүргенімен, пәннің мазмұнының кейбір тұстары мен оқытылуы,

әсіресе Солтүстік Ирландияда қатты дау тудырды (Copley, 1997).

Шығармашылық өнер (өнер, дизайн және технология,

музыка, драма және би)

Өнер



       

 

-



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

333

-



-





  

-

        

-









-

-



-

-





-



      -



       

      -



    -

       

       

       

      

-

-



       



       

       

-

-



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

334

 -

       -

      



-





-



     

      

       

-

-

-

-



       

-



     

      



       





-

-





-

        

 



Дизайн және технология



-



 



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

335



-

       

-



       -

-

-



       -

        

       

-

      





  -





-

      -



-





      -

        

      

-

       

        

-

-

-





-





     

-

        

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

336

Өнерге қатынасын білдіру

Мазмұнды өлшемдерді қолдану арқылы өз туындысына сыни тұрғыдан қарап, оның

көркемдік жетістігін бағалау

Әртүрлі әлемдік мәдениет пен тарихи кезеңдерден таңдап алынған туындыларды түсі-

ну үшін түрлі өлшемдерді қолдану

Мысалы, оқу бағдарламасына сәйкес таңдалған сурет, маска, тарихи би, музыкалық

шығарма, мүсін, пьеса, фреска, керамика, фарфор, сәулет, ұлттық өнер түрлерін қам-

тиды

Идеяларды жеткізу

Би Драма Музыка Өнер

Кіріктірілген өнер түрлері

Кескіндеме, бидегі оқиға, би драмасы, дыбыстық

пьесалар, дыбыстық суреттер, тарихи драма, пан-

томима, мүсіндер, қуыршақтар, маскалар, әндер,

фрескалар, 3D құрылымдар, кантаталар, ұялы теле-

фондар және т. б. репертуарларын құру

БАЛА РӨЛІ

Идеяларды тексеру

Би, драма, музыка және өнердегі техни-

калық дағдыларды дамыту

Физикалық, интеллектуалдық, эмоциялық

және әлеуметтік элементтер

Белгілі бір уақыт кезеңіндегі схемалық

сана және схемалық емес түпсана

Моторикалық, танымдық дағдыларды

дамыту арқылы үйретілетін қимыл-қоз-

ғалыс, дауыс, аспаптар, материалдар мен

бұқаралық ақпарат құралдарын пайдала-

ну

Идеяларды тудыру

Жеке тұлғалық

фактор

Қозғаушы күштер,

сезім, ойлар, көз-

қарастар, құнды-

лықтар

Өзін-өзі көрсету,

өзін-өзі тәрбиелеу,

өзін-өзі таныту,

өзін-өзі бағалау

Сенсорлық қа-

былдау үдеріс-

тері

Ассоциациялар,

мәселелер, ше-

шімдер

Интеллект, қиял,

мотивация

8.1-СЫЗБА. Өнер туралы түсінікті дамытудағы баланың рөлін сипаттауға

арналған модель

Дереккөз: Bloomﬁeld and Childs (2000) рұқсатымен басылды.

   

-

-



-





Кең ауқымды оқу бағдарламасы

337



-



-

       

       

      

-

-





   -



-

-

-





8.1-СУРЕТ. Өзі жасаған бетпердесін киіп тұрған бала

Дереккөз:

POD/Pearson Education Ltd, Mark Bassett

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

338

        





Музыка



-

-

-



-





-

-



-

-

 

        



-



     

        -

      

-

    -



     

       -



       -



-



-



       

  -

        

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

339

         

       





      



-





       



-

-



-

        

-







-







      

      

     

-



-

         



-

-



      -

        



   -

   



-

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

340

      -

      



       -

        

-



-



 

 

 

   



  

   

 

      -

-









-



-





         -









    



-





Кең ауқымды оқу бағдарламасы

341

Дене шынықтыру (ДШ)

       

-

-

   

       

     

-

      





8.5-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Бұл тәсіл барлық жастағы оқушыларға қоршаған ортаны барынша пайдалана

отырып, түрлі пәндер бойынша зерттеу жүргізуге мүмкіндік берген «Мектеп

аумағындағы апталық» деген шара аясында тамаша көрініс тапты. Мысалы,

орманға серуен кезінде оқушылар қайта өңдеуге болатын материалдардан

сүрлеу жол салды. Олар ау мен консерві банкілерінен темір адамның алып

көшірмесін, сондай-ақ құстардың, жәндіктердің және басқа да кішкентай

жануарлардың мүсіндерін жасады. Оқушыларға өзін қоршаған ортада сурет

салуға, бейнелеу өнерімен айналысуға үлкен мүмкіндіктер берілді, сондай-ақ

мұғалім тарапынан сараптамалық қолдау көрсетілді, мұны 6-сынып оқушысы

ның ағаш жапырақтары арасынан сығалай түскен күн сәулесі мен оның қоз-

ғалысын көргендегі әсерін жеткізу үшін көмек сұрағанынан байқауға болады.

Сыныпқа келген соң мұғалім интернеттен импрессионист суретшілердің жұ

мыстарын көрсетіп, олардың әртүрлі түстер мен қозғалысты қалай қолдана-

тынын талқылады. Сыртқа қайта шыққан балаларға біртіндеп өз идеяларын

бейнелі, эмоциялық көрініске айналдыра отырып фломастермен түрлі-түсті

дақтар салу арқылы эксперимент жасау тапсырылды. Нәтижелер оқушылар

дың тапсырманы өте жақсы түсінгенін және олардың өзіндік ерекшелігі бар

екенін көрсетті. Оқушыларға идеяларын өз стилінде зерттеуге және түсіндіру

ге еркіндік берілді. Олар ақпарат беру үшін басқа суретшілердің жұмыстары

туралы білімін пайдаланды, бірақ өз жұмыстарын шектеген жоқ. Мұғалім оң

нәтижеге жеткізетін жоспардан тыс, құнды оқу тәжірибесін жинау үшін кез

дейсоқ оқиғаларды оңтайлы пайдаланды.

Click-Use

лицензиясының шарттарына сәйкес қайта басылды.

)

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

342

8.3-КЕСТЕ. Өнер, ДТ және музыканы үздік оқыту бойынша бағалау сипаты

Пән Оқыту сапасы

Өнер ■ Оқушылардың пәнді оқуға құлшынысын арттырып, оларды шығармашылыққа

жетелейді

■ Жаңа технологияларды қамтитын көрнекі ресурстарды пайдаланады, оқу-

шылардың қызығушылықтарын еш кедергісіз қанағаттандыратын орта құру

сияқты барлық мүмкіндікті пайдалану арқылы оқушыларды шабыттандырады

■ Оқушыларға мазмұнды да қызықты болатын сабақтар дайындау үшін пән бо-

йынша жинақтаған ауқымды әрі терең біліміне сүйенеді

■ Жеке оқушыларға ойтүрткі жасау үшін олармен байланыс орнатады және

өнер, қолөнер, дизайнның не үшін, қалай пайда болғаны және болатыны ту-

ралы білімін үнемі жаңартып отырады

■ Оқушылардың үлгеріміне оң ықпал ететін, тиісінше нәтижелері айқын көріне-

тін жағдай жасайды

■ Кездейсоқ жағдайдан үйрену мүмкіндігін жіберіп алмау үшін импровизацияға

да сүйенеді

■ Оқушыларға жұмысты жоспарлау мен оған кірісуді хабардар етуді үйретуде

олардың өз жауабын пайдаланады

■ Оқытуда белгілі бір мақсатқа жету үшін кең ауқымды оқыту стилінің ішінен

қажетті стратегияны таңдайды

■ Өзіне сенімді, еркін, шығармашылыққа бейім оқушыларды дамытатын оқыту

әдістерін қолданады

■ Түрлі жағдайда әртүрлі оқушылармен жұмыс істеуге бейім

■ Оқушылардың үлгеріміне оң ықпал ете отырып, бағалауды сабақтың практи-

калық элементтеріне шебер кіріктіреді

■ Оқушыларды шығармашылықа үйрету, шабыттандыру және шақыру үшін кері

байланысты қолданады

■ Оқушыларға прогресті түсіндіру үшін көрнекі мысалдар келтіреді

■ Өз пәні бойынша оқушылардың жеке дамуы мен оқу үлгеріміне қосқан үлесін

жақсы біледі

■ Кәсіби, тартымды және инклюзивті тәсіл жеке адамдар мен оқушылар тобы-

ның өркендеуіне қалай мүмкіндік беретінін көрсету

ДТ ■ Оқушыларды ДТ пәнін оқуға ынталандырып, олардан үлкен үміт күтілетінін

жеткізеді және ойлауға жетелейді

■ Қазіргі заманғы арнайы білім тұрғысынан да, ДT-ны тиімді оқытуды түсіну тұр-

ғысынан да өзіне деген сенімі мен біліктілігі жоғары деңгейде

■ Оқушыларды оқуға белсенді қатысуға ынталандыру үшін әртүрлі инновация-

лық және шығармашылық ресурстар мен оқыту стратегияларын қолданады.

Бұл оқушыларға өз идеялары мен тұжырымдарын нақты түсіндіруге және

оларды сенімді түрде қолдануына мүмкіндік береді

■ Оқушылардың өз бастамалары мен еркіндігін көрсетуі мен дамытуына, сон-

дай-ақ оқу үшін жауапкершілікті өз мойнына алуына мүмкіндік беру мұқият

жоспарланады және ТД-ның барлық аспектісі бойынша жоғары көрсеткіш-

терге жетуді қамтамасыз етеді

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

343

-



      

-



         



        

     -

        



Музыка ■ Барлық қабілетті, музыкаға қызығатын оқушылар үлкен жетістікке жетеді,

өйткені оқу олардың есту қабілетін дамытуға, музыканы терең түсінуге және

аспапта ойнау/вокалдық техникаларын тез жетілдіруге (дұрыс отырыс-тұры-

сының қалыптасуына) тұрақты әрі үйлесімді түрде назар аударады.

■ Музыка – модельдеу мен түсіндіруді сенімді әрі кәсіби түрде қолдануға бағыт-

талған әуезді тіл. Сөздер мен белгілер музыкалық оқуды басқарудың орнына

тиімді музыкалық оқуға қолдау ретінде дәл және орынды қолданылады

■ Оқушылардың дауысы жеке ән айту үшін ғана емес, сонымен қатар музыканы

түсініп, игеру үшін үнемі қолданылады. Сол сияқты физикалық қимыл-қозға-

лыс оқушыларға ырғақ, қарқын және тон сияқты музыканың әртүрлі өлшем-

дерін түсінуге және үйренуге көмектесу үшін өте тиімді қолданылады

■ Әртүрлі жаңа технологияларды, ресурстарды пайдаланумен қатар тарихи,

әлеуметтік және мәдени дәстүрлердің мол мұрасына арқа сүйейтін кәсіби

музыканттардың жұмысы болып саналады

Музыка

(жалға-

сы)

■ Оқушыларға жоғары деңгейдегі бірегей, ерекше музыкалық туынды шыға-

руда сыннан сүрінбей өтіп, сауал тастауға, бастама көтеруге және тәуекелге

баруға сенімділік береді.

■ Қосымша музыкалық дағдылар мен тәжірибесі бар оқушылардың мектептен

тыс уақытта музыкалық білім алатынын ескере отырып, оларға күрделі тап-

сырмалар береді

■ Музыкалық білім алуда бірқатар қиындықтарға тап болған оқушыларға, атап

айтқанда, мүгедек және ерекше білім алуға мұқтаж балаларға, сондай-ақ

мемлекеттік жәрдемақы алатын оқушыларға өте нәтижелі көмек көрсетеді

■ Сабақтар әрдайым музыканы оқыту мақсатында мұқият жоспарланып, құры-

лымдалғанымен, оқыту оқушылардың шығармашылық және кездейсоқ сұ-

раныстарына оң қабақ танытып, керемет музыкалық білім алуына оң ықпал

етеді

■ Бағалау өте маңызды, өйткені ол оқушылардың музыканы түсіну сапасы мен

тереңдігіне баса назар аударады

■ Оқушылардың деңгейі мен білім сапасы ұзақ уақыт бойы сараланады, сөйтіп

оқушылардың іс-әрекетін толық қамти отырып, жұмысына әділ баға беріледі

■ Оқушылардың жұмысын бағалау, олардың музыкалық қабілеттерін әрі қарай

қалай шыңдауға болатынын дәл анықтау және сол бағытта дәйекті жұмыс

істеу үшін аудио және бейне жазбалар кеңінен қолданылады

Дереккөз: OFSTED (2012a)

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

344

-

-











-



 -



 



 -



 



 -



  -



 

 

 



      

-



 -

 

  

   



 

        



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

345

     

 

 

    

         



         -

 

  

      -

-

       

         







-

-



      

      -



      -

       



     -

   



        

-



-

-



  -

-





-

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

346



      

  

-

-



        



-







     

-



       -

        

        -





 



-

-

   -

-







   -



-

         -

-







        









Кең ауқымды оқу бағдарламасы

347





        -

-

   





        -

      -

     -



      -







 

      -

       



-

-

      

-

        



       

      

       







Қорытынды

        -

       



-

-





Кең ауқымды оқу бағдарламасы

348

Глоссарий

Базалық пәндерге     

-



Базалық мектептерді

-

-



Ерікті түрде бақыланатын мектептерді  

-





Зерттеуге негізделген оқыту     

-



8.4-КЕСТЕ. ДШ-ны оқыту бойынша бағалау сипаты

Пән Оқыту сапасы

Дене шы-

нықтыру

■ Оқушыларды өз пәнін оқуға ынталандырып, олардан үлкен үміт күтілетінін

жеткізеді

■ Мұғалімдер мен сыртқы жаттықтырушылар/практиктер арнайы және зама-

науи білім тұрғысынан да, пәнді оқытуды дұрыс түсіну тұрғысынан да жо-

ғары нәтижеге, өзіне деген сенімге және жоғары біліктілікке қол жеткізеді.

■ Оқушыларды сабаққа белсенді қатысуға ынталандыру және пәнді жан-жақ-

ты толық меңгерту үшін оқытудың әртүрлі инновациялық және шығарма-

шылық стратегияларын аса тиімді қолданады

■ Жұмысты одан әрі жақсарту үшін, бақылау мен талдау жүргізу үшін АКТ өте

тиімді қолданылады

■ Мұғалімдер қабілеті әртүрлі оқушылардың бәрі жаңа дағдыларды игеріп,

оларды қолданудың түрлі тәсілдерін тауып, оларды жұмыстың жүйелігі не-

месе командалық тактиканы дәл қайталау үшін байланыстыра алатынына

көз жеткізеді.

■ Оқушылар ұзақ уақыт бойы көп жұмыс істеуі керек және шаршай бастаған-

да табандылық таныта алуы керек.

■ Үлгерімі төмен оқушылар бақылау, кері байланыс, коучинг, арбитраж және

төрешілік сияқты басқа рөлдерді мақсатты түрде орындауға көшеді

■ Сыртқы жаттықтырушыларды/практиктерді және басқа да ересектерді қол-

дау жақсы жолға қойылған және оқу сапасына айтарлықтай әсер етеді

■ Оқушыларға өз жетістіктері мен басқалардың жетістіктерін бағалауға және

оларды қалай жақсартуға болатыны туралы ұсыныстар айтуға жиі мүмкін-

дік беріледі

Дереккөз: OFSTED (2012a)

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

349

Пайдаланылған әдебиет





          





           































             



            



           





















       









         



     



 



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

350















           















  

   









         



             





            

















            











            









         



Кең ауқымды оқу бағдарламасы

351





















































          









            













     





  















Кең ауқымды оқу бағдарламасы

352







          



Уеб-сайттар

Сурет

y 

y 

y 

y 

y 

Дизайн және технология

y 

y 

y 

География

y 

y 

y 

Тарих

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

Кең ауқымды оқу бағдарламасы

353

Дене шынықтыру

y 

Музыка

y 

y 

y 

y 

Дінтану

y 

y 

y 

y 

354

Жоспарлау және

дайындық

Тарау мақсаттары



 

 -



 

  

  

         







Кіріспе

        

        -

   -

        

-

 -



ТАРАУ

Жоспарлау және дайындық

355

        

       

 

      



 -



Жоспарлау деген не және ол не үшін маңызды?

   -

 

     

-

-

-

  

 

  

  

       

  -



 

      

-



 

 

   -



  

-

-



 

   

         

      

  

      

Жоспарлау және дайындық

356

    

     

      

   

 



    -

        

        

       

 

       

 

  -

 



  -

-

-

 

9.1-СЫЗБА. Оқыту мен оқу циклі

Дереккөз: © State of New South Wales through the NSW Department of Education and

Communities (www.curriculumsupport.education.nsw. gov.au/consistent_teacher/

tlcycle.htm)

Оқушы-

ларым ол

жерге қа-

лай жетеді?

Оқушы-

ларым-

ның нені

үйренгенін

қалаймын?

Оқушыла-

рым қазір

қайда?

Оқушыла-

рымның сол

жерге жет-

кенін қалай

біле аламын?

Тұрақты

баға

беру

Есеп беру

Сынып бөлмесі

практикасы

Жоспарлау және

программалау

Бағалау және

жазу

Жоспарлау және дайындық

357

9.2-СЫЗБА. Қысқа, орта және ұзақмерзімді жоспарлау арасындағы өзара

байланыс

Ұзақмерзімді жоспарлау (мысалы, 1–3 жыл)

этика, көзқарас, мақсаттар, мектептер/кезеңдер бойынша оқу

бағдарламасын қамту, инклюзия, бөлінген қаржыландыру, пәндер

бойынша құрылым және уақытты бөлу

Ортамерзімді жоспарлар (мысалы, бір тоқсан неме-

се семестр)

сабақтардың мақсаты, мазмұны, саны және реті, Мем-

лекеттік оқу бағдарламасына сілтемелер, ұйымдастыру,

баға беру

Қысқмерзімді жоспарлар (мысалы, күн немесе апта)

оқу мақсаттары, мазмұны, оқу және оқыту

стратегиялары, ұйымдастыру, дифференциация,

ресурстар, бағалау

        -

  

        

 

  -



        -

     

-

   

-









        -

      -

   

  -

      -

  

  

Жоспарлау және дайындық

358

9.1-КЕСТЕ. Мектептегі сабақ жоспары картасының мысалы

Жыл Күз Көктем Жаз

1 Мен кім-

мін?

Ғарыштағы

жағдай

қалай?

Біз музыка-

ны жасай

аламыз ба?

Бүгін пальто

киюім керек

пе?

Өсімдіктер

шынымен

тірі ме?

Барлық

жануар тату

ма?

2 Лондонда

Ұлы өрттің

болғанын

қалай

білеміз?

Жұлдызым

жарқырай

түсу үшін

не істеуім

керек?

Егер Африка

да өмір

сүрсем, киі-

мім қандай

болар еді?

Леонардо

да Винчиді

неліктен

ұмытпай-

мыз?

Осыған ұқ-

сас үйде кім

тұрады?

Мен қозға-

ла алатын

дөңгелекті

көлік жасай

аламын ба?

3 Басқа су-

пер қаһар-

мандарды

білесің бе?

Егер

Франция-

да өмір

сүрсем

Кристмас

(жаңа жыл)

басқаша

болар ма

еді?

Мен әйгілі

балалар

жазушысы

бола ала-

мын ба?

Менің

күнделік-

ті өмірім

мен Тюдор

уақытында-

ғы баланың

өмірінде

қандай

айырмашы-

лық бар?

Кола бө-

телкесінің

өмірлік циклі

деген не?

Теңіз жа-

ғалауына

неліктен

барғың

келеді?

4 Барлық сурет хикаятты

баяндай ма?

Римдіктер біз үшін не

істеді?

Тропика ормандарын не-

ліктен сақтауымыз керек?

5 Кейбір

қалалар

неліктен

астана

болған?

Барлық

адам

Кристмас-

ты тойлай

ма?

Адамдар неліктен Брита-

нияға басып кіріп, қоныс-

танып алды?

Ингреборн

өзенінен бір

стақан су іше

аламын ба?

Спортшы-

лар қалай

чемпион

болады?

6 Екінші

дүниежү-

зілік соғыс

кезінде ба-

лаларға не

болды?

Жер

бетіндегі

бейбітшілік

деген шын

мәнінде

нені білді-

реді?

Жерді не нәрсе ашулан-

дырады?

Жақсы

оқушы болу

үшін не істеу

керек?

Мысырлық-

тар біз үшін

не істеді?

Дереккөз: Mead Primary School (www.mead.havering.sch.uk/curriculum/long-term-plans);

Focus Education (UK) Ltd

 

-

 

          



 



 -

 -

 

Жоспарлау және дайындық

359

Ұзақмерзімді жоспарлау

-

  

-



       

оқу бағдарламаларының картасын -

   

      

        

  -





        -



  

-

      -

-

  

         

-

 

        



        

        -

      

     

 



    

       -

       -

 

 

     

   

       

       -

       

Жоспарлау және дайындық

360

 -

-



      

 

-



Мектеп саясаты

-

   -

 

      

  -

     -

 

        

          -

  -

  

  



9.1-ҚОСЫМША. ҮЙ ТАПСЫРМАСЫ

Англия мен Уэльстің үкімет нұсқаулары 1998 жылы енгізіліп, онда 5 пен 7 жас

арасындағы балалар үй тапсырмасына күнінен 20 минут қана жұмсау керек

деп айтылған (DfEE, 1998; Estyn, 2004). Мұғалімдермен және ата-аналармен

кері байланыс мұның көптеген бала үшін тиімсіз екенін, өйткені олар мектеп

тен кейін үйге келгенде ойларын шоғырландыра алмай қатты шаршайтынын

көрсеткен. Коалиция үкіметі 2012 жылы осы нұсқаулықтардан дер кезінде дұ

рыс бас тартты. Шотландия мектептерінде P7 (11 жас) жаста үй тапсырмасы

күніне 30 минуттан аспауы керек (Medwell and Simpson, 2008). Шотландия үкі

меті ата-аналарды үй тапсырмасын «мектептен тыс оқу» ретінде қарастыруға

шақырады. Зерттеулер үй тапсырмасының мәні оны қалыпты көлемде орын

даған кезде артатынын көрсеткен. Үй тапсырмасының көбі оқу, математи-

калық ойындар, әріптеп жазу/айту, көбейту кестелері мен сыныпта берілген

тақырыптар бойынша жұмыс істеу түрінде болады.

Жоспарлау және дайындық

361

Бағдарламааралық жоспарлау

-

 -

 -

  

 -

  



 

      

-



   







-

   

 

       

        -

       

 

-



       -



 -

-

   -

  

  -

 

  

     пәнаралық

оқытуды -

 

       -

-

 

 

Жоспарлау және дайындық

362

СЫНЫП

ТАРАУ ТУРАЛЫ

Бұл тарау балаларға құрылымдар туралы түсінік қалыптастыруға мүмкіндік тудырады. Ғимараттардың әртүрлі

түрін бақылау балаларға өз идеяларын жасау кезінде қолдануға болатын тәжірибе мен ақпарат береді. Олар өз

идеяларын парақ және қайталама (екінші) материалдардан және құрастырмақтарды (құрастырғыш жиындарды)

пайдалана отырып, орнықты модельдер құрау арқылы дамытып (жетілдіріп) модельдейді. Олар құрылымдар

туралы және оларды қалай берік және барынша тұрақты етуге болатыны туралы негізгі түсінікті арттырады.

Бұл тарауды әртүрлі ғимараттарға назар аудару немесе балаларға контейнерлер сияқты басқа да статикалық

модельдерді жобалауға және жасауға мүмкіндік беру арқылы бейімдеуге болады.

1В-тарауы «Балалардың ойын алаңы» осы тарауға сәйкес балама болады.

АЛДЫҢҒЫ ОҚУ

Бұл балаларға:

•негізгі құралдарды қауіпсіз әрі дұ-

рыс пайдалануға

• идеяларды талқылауға

• қағазбен және карточкалармен

жұмыс істеуге, оларды кесуге, қа-

лыпқа келтіруге және біріктіруге

көмектеседі.

Бұл тарау құрастырмақ жиын-

тықтарымен ойнау тәжірибесіне

және қайталама материалдармен

жасаудың алғашқы мүмкіндік-

теріне негізделген. Бұл «Қозғал-

малы суреттер» 1А-тарауына да

негізделіп құрылған.

СӨЗДІК

Бұл тарауда балалар:

• жобалау, мысалы, таңдау, идея-

ларды сынау, талқылау, сурет

салу, таңбалау, тізімдеу

• дайындау, мысалы, жалғау, бекі-

ту, сүргілеу, қайшылау, тескіш,

сырлау таспасы

• білу және түсіну, мысалы, құры-

лым, берік, әлсіз, қабырға, ша-

тыр, терезе, шыны, кірпіш, мөл-

дір, ілмек

- математикалық түсінікке бай-

ланысты, мысалы, шаршы, тік-

төртбұрыш, үшбұрыш, текше,

кубоид, жағы, шеті, беті, жо-

ғарғы, төменгі, кіші, симмет-

риялы, жанында, келесі сияқты

сөздер мен сөз тіркестерін

пайдаланады.

РЕСУРСТАР

• әртүрлі типтегі үйлер бейнеленген

суреттер/фотосуреттер/кітаптар

• қабырғалар мен қабық (қаңқа,

құрылыс қаңқасы) конструкция-

ларын салуға жарамды құрастыр-

ғыш жинақтар

• парақ тәрізді материалдар – карта,

қағаздар, мысалы, қызанақ кон-

тейнерлерінен қалған пластиктер,

фольга, ацетат, пластик пакеттер

сияқты мөлдір материалдар

• ғимараттар салуға жарайтын бір-

қатар қайталама материалдар

• жалғастырғыш материалдар, мы-

салы желім, сырлау таспасы

• әрлеу материалдары, мысалы

коллажға арналған материалдар,

бояу, мата қиындылары

• қайшылар, кескіштер, тескіш,

степлер

Осы тараудың соңында

КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕ

балалардың көбі:

кейбір балалар мұндай үлкен прог-

реске қол жеткізе алмайды:

кейбір балалар алға қарай жыл-

жиды:

терезелер мен есіктердің негізгі элементтерін қамтитын үлгідегі үй салады.

Бұл олардың ғимараттардың әртүрлі түрлерін және олардың негізгі сипат-

тамаларын түсінгенін білдіреді.

құрастырғыш жиынтықтың компоненттерінен модель құрып, модель-

ге элементтерді, мысалы, парақ тәрізді етіп жасалған немесе қайталама

материалдарды пайдаланып шатырлар мен терезелерді бекітеді немесе

біреудің қолдауымен қайталама материалдардан модель құрастырады

баспалдақтар, ішкі бөлмелер, кесілген терезелер, перделер, ойықтар

сияқты көбірек бөлшектер мен функцияларды қосады және оларды не

үшін қосқанын айта алады; модельдерін берік және тұрақты (қозғалмай-

тындай) ету үшін құрылымдар туралы негізгі түсініктерді қолданады

1Д-тарау. Үйлер

Фокус – құрылымдар

9.3-СЫЗБА. ДТ тақырыбы бойынша жұмыс схемасының бөлігі

Дереккөз: http://webarchive.nationalarchives.gov.uk

Жоспарлау және дайындық

363

Ортамерзімді жоспарлау





  

 жұмыс схемала-

ры       -



 

  -



      -

 

        -

      

       

 -

 

    

      -

        -

       

     -

       -

        

      

      

      

        -



-

         -

 

   -

-



-

 

       

       

 -

   

Жоспарлау және дайындық

364

-

-

      

  



  -

       

     







-

-

 -

  

       



 

   

       

  

-

 

       



-

-

 

-



Қысқамерзімді жоспарлау



 -

          -

       



   -

  -

        

Жоспарлау және дайындық

365

 

-

 

      -

  -

        

      -

         



  

 -

 



  

 

  -





        -

       

      

-

         

       -

 



        -

 

  

        

          

       

   -

    

       

        

 

-

-



 -



Жоспарлау және дайындық

366

         -

        -

 

 -

-

 -

-



  -





       

         

  -

-

-

 



 

-

   -

 -





    -

 

-

       

     

      -

       



  

         

      -

 

 -

      

     

  

Жоспарлау және дайындық

367

      

    

       

        

   -

  -

 -

  

  

9.2-ҚОСЫМША.

БЛУМ МАҚСАТТАРЫНЫҢ ҚАЙТА ҚАРАЛҒАН МАҚСАТТАРЫ

НЕГІЗІНДЕ ҚАРАУҒА АРНАЛҒАН СҰРАҚТАРДЫ ЖОСПАРЛАУ

Еске сақтау – қандай аса маңызды білім мен дағдыларды қамту керек?

Түсіну – оқушылардың нені түсінгенін қалаймын?

Қолдану – оқушылар өз білімін пайдалану үшін қандай мүмкіндіктер жасала

ды? Мен шынайы контекстерге қалай сілтеме жасай аламын?

Талдау – оқушылар контент туралы қалай ойлайды? Олар өзінің үйренгенін

түйіндей алатын іс-әрекеттер жасай аламын ба?

Бағалау – оқушылардың оқу мақсатына қатысты прогресін тексеру үшін не

істеймін? Оқушыларды өздерін бағалауға және сабақтың құндылығын

көруге қалай ынталандыра аламын?

Шығармашылық – оқушылардың идеяларды ойлап табуы, жоспарлауы

және оларды біріктіруі үшін қандай мүмкіндіктері бар?

( Anderson мен Krathwohl-дан бейімделіп алынды, 2000).

      

       

-

        





     

     

         -

         

Жоспарлау және дайындық

368

  -

  

 



 -

        -

   

        

      

 -

       

 

  -

  -

 

Тиімді қысқамерзімді жоспарлардың сипаттары

  -

 



9.3-ҚОСЫМША.

МЭДЛИН ХАНТЕРДІҢ САБАҚ ЖОСПАРЛАУ МОДЕЛІ

1. Бастапқы жиынтық (кіріспе) – сабаққа жағдай жасау арқылы назар мен

қызығушылықты арттыруға арналған жылдам «ояту» шарасы; сабақты тү

сінуге көмектесу үшін үйренушілердің алдыңғы білімі мен тәжірибесін іске

қосудың (белсенді етудің) жолдарын іздеу.

2. Мақсат – оқушыларға сабақ нәтижесінде не істей алатындарын айту.

3. Кірісу – нұсқаулықтарды тарату, негізгі білімді бөлісу.

4. Модель – болжамды нәтиженің не болуы мүмкін екенін көрсетіп, процесті

түсіндіру.

5. Түсінгенін тексеру – сұрақтар қою, бет-әлпетіне және басқа да дене тілі

нің белгілеріне қарау.

6. Басқарылатын тәжірибе – оқушыларға жаңа дағдыларды жалпылауға,

жаңа білімді бақылау мен басқару аясында қолдануға көмектеседі.

7. Дербес практика – жаңа дағдыларын жалпылау үшін оқушыларға мұғалім

нің араласуынсыз, өз бетімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

8. Қорытынды – оқығаны мен келесі қадамдарын қорытындылайды.

Жоспарлау және дайындық

369

     

       



 

  

   

  

Неліктен? (Оқу мақсаттары)



-

      -

       

 

   -

-

-

  

 

        

9.4-СЫЗБА. Сұрақтарды жоспарлау

• баға беру мен

бағалау – алдағы

жоспарлау

• оқу мақсаттары

(білу, түсіну және

істей алу)

• стратегиялар,

ұйым,

ресурстар

• оқу және оқыту

әрекеттері

Келесі не? Не үшін?

Қалай? Қандай?

Жоспарлау және дайындық

370

       

-

           -



 

    



оқу мақ-

саттары,-

     

     

  -



      

     -





       

           

      -

  



 -

 

-

         

  -

   

   -

-

 -





      

    -

  

-

    

       

-

        -



Жоспарлау және дайындық

371

 -

  -

-



  -



-

 -

        

 

      





  

 -

  

 -

 -



-

   -

 -

  

  -

       

   

       -

   

    

   -



9.2-КЕСТЕ. Оқу мақсаттарын жазу кезіндегі пайдалы сөздер

Еске түсіру Қайта ұйымдастыру Қолдану

Қайталау

Анықтау

Тану

Атау

Тізімдеу

Сипаттау

Жоспар

Шолу

Түсіндіру

Аудару

Кестеге енгізу

Пайдалану

Талдау

Салыстыру

Есептеу

Түсіндіру

Шешу

Көрсету

Жоспарлау және дайындық

372

-

   

   



  

       

 

  -

 

 

-

  

  



 

     



       -

 

         

     

  

 

   -

-



Нені? (Оқу және оқыту)

 

         







  

  -

       



      -

-

 -



Жоспарлау және дайындық

373



-

  

        

 -



        

       



    



       

      



         -

 

 әріптестер арасындағы репетиторлықты 

         



       



 

        

   -



 

     

        -





        

       

        

-

             -

 

        -

 

     

Жоспарлау және дайындық

374

 

         



         

 -



  

       

-

  

-

 

Қалай? (Стратегиялар)

     

      





  

        

  

        -

       -

  

      

         

  -



        



  -

 -

 -



  -

-

       

-

«бірлескен ойлауды»



      

Жоспарлау және дайындық

375

 -

 -

  -



       

        

        

  

-

         



      -

     

 



 -

 -

 

      



      -

-

        

       

-

 

 -

-

  -

        



9.3-КЕСТЕ. Солтүстік Ирландияның оқу бағдарламасындағы «Бізді қоршаған орта»

тақырыбына қатысты негізгі сұрақтар

Сұрақ Түсінік Пән

Адамдар мен жануарлар неліктен

қимылдайды?

Біз қайда тіршілік етеміз?

Бұл жер қалай өзгерді?

Мен басқалар сияқтымын ба?

Қозғалыс пен энергия

Орны

Өзгеріс

Тәуелділік

Жаратылыстану

География

Тарих

Жаратылыстану

Жоспарлау және дайындық

376

      

 -

-

       

      



 -



 -



    -



       -



       -

 -

   -

 

  

        

      



    

-



     

 -

    -



  -

         

 



  



-

         

      



 -

    -



Жоспарлау және дайындық

377

 



     -

      -

 -

  

 

        

       

 



 -

 



      

 

-

      -

  -

 

   

9.4-ҚОСЫМША.

НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ

Керри (2002: 81) дифференциацияны «сыныпта немесе үй тапсырмасын-

да оқушыларға берілген тапсырмалар деңгейі белгілі үлгерім деңгейімен

және қатысатын жеке оқушылардың әлеуетімен салыстырылатын процесс»

деп анықтайды. Дифференциацияның астарындағы «Оқу бағдарламасы

бәріне тең және қолжетімді» деген идея бұрыннан бар идея. Хадоу Репот

(1931: 151): «Мұғалімнің әдісі көбіне барлық балада әртүрлі болатын қажет-

тіліктерге жауап беру үшін икемді болуы керек», – деп көрсеткен. Диффе-

ренциация 1980 жылдары танымал болды. Мысалы, «Ақ парақ басқармасын-

да» (DES, 1985) мұны оқу бағдарламасы негізделетін негізгі принциптердің

бірі деп түсіндіреді. Дифференциация мұғалімдерден жеке қажеттіліктерді

нақты түсінуді және оқу бағдарламасын осы қажеттіліктерге сәйкес реттеу

қабілетін талап етеді. Зерттеулер сыныпта бірқатар стратегияларды, соның

ішінде топтастыру, сұрақтар қою, әртүрлі мақсаттар, жазу әдістері, уақыт

пен қарқын және оқушылардың қызығушылықтарын пайдалануды көрсетеді

(Lance және Hill, 1995).

Жоспарлау және дайындық

378

 



     

     -



Басқалардың көмегіне жүгіну

        





       -

      

   -

 

         -

          -

 





     

         



-





  



       

-

 

  



-

-

  

        -

 

 

 -



Жоспарлау және дайындық

379



 -

 

  -



       

-



-

      



        -

        

    

 -





Әрі қарай не істейміз?

(Жоспарлауды ақпараттандыруға арналған бағалау)

     

       

       -

       -

       







-

        -

 

      -

 

  

 -

       -

  



Жоспарлау және дайындық

380

 -

  

-

  

  

-

 -



 -

 

-

       

       -

 

  

 -





 

 -



 



 



  -



  

 -

 -





-

  

 

         

 

-

  

 

Жоспарлау және дайындық

381

      -

        -

        

       

  -

 

  

 -



 

        

-

       -

        



 

     

        



  

      



       

-

  

 

 -

     



 

 

  

   

      

  

 

Жоспарлау және дайындық

382

Ерте жастағы балаларды оқытуды жоспарлау

-

  

-

 

-

       

      -

 

 -

 -



      

 -



-



-



    -

 

     -

 -

   

       

       

       -

        

        -

    -

 

        

 

 -

  

      

-



 

-

 -

Жоспарлау және дайындық

383

 -

   

-

 -

 -

  

  



 



 -

  

-

-



     

-

-



Балаларды жоспарлауға араластыру

      -



 



    -

        

  



-



    

-

  -

  -

  

       

 





       

Жоспарлау және дайындық

384

Ислиңтонның 3–5 жасар балаларға арналған Ерте жастан

білім берудің дайындық кезеңінің (EYFS) ортамерзімді үлгі-

жоспары

Күні: Күз. 1-тоқсан

Негізгі фокус/тақырып:

Орналасу

Дисплейлер (экспозиция-

лар):

Балалардың фотосуреттері,

аттары

Реттеуіш тақта және көрнекі

сабақ кестесі

Аймақ таңбалары және олар-

ды (ата-аналар мен балалар)

пайдалану әдісі

Ережелерді көрсететін дисп-

лейлер

Қарсы алу тақтасындағы ба-

лалардың автопортреттерінің

дисплейі

Жеке, әлеуметтік және эмо-

циялық даму

Дербестікті дамыту және

жағдайды пайдалану

Өзіне күтім жасау дағдылары-

на назар аудару: киіну, шешіну,

дәретхананы пайдалану, т.б.

Балалар үшін белгіленген

тәртіп

Балалар мен ата-аналарға дос

болуға көмектесу

Жаңадан келген балаларға ар-

налған профильді кітаптарды

әзірлеуді бастау және оларды

мақсатты шара ретінде үнемі

қолдану

Мектеп ортасымен/қызмет-

керлермен танысуды дамыту,

кейбір негізгі адамдарды,

мысалы, даярлық тобы мұға-

лімдерін, оқу меңгерушісін,

хатшыны, менеджерді, аспазды

және т. б. суретке түсіріп,

мектепке шағын топтық экс-

курсиялар жасау

Ересек балалар үшін жас

балаларға қолдау көрсету

мүмкіндіктері

Байланыс және тіл

Балаларды тыңдау мен назар

аудару дағдыларын дамыту

кезінде қолдау

Балаларға ересектермен

бетпе-бет және шағын топ-

тарда қарым-қатынас жасау

мүмкіндігі

Назар аудару мен еске түсіруді

арттыруды ынталандыра-

тын күнделікті әңгімелесу

сабақтары

Балалар әңгімелер мен өлең-

дер тыңдай алатын тыңдау

аймағын құру

Фонологиядан хабардар бо-

луды дамыту үшін 1-кезеңнің

тұрақты іс-шаралары

Дене тәрбиесі

Альпинизм жабдықтары,

дөңгелекті ойыншықтар, тепе-

теңдік жабдықтары, үлкен

құрылыс техникасы, ілмектер,

шиналар және т. б. сияқты үл-

кен, физикалық қозғалыстарға

көп мүмкіндік беру

Балалардың достық/ынтымақ-

тастық дағдыларын дамытуға

ықпал ететін физикалық бел-

сенділікті қамтамасыз ету,

мысалы, құрылымдарды бірге

салу үшін үлкен қораптарды

қолдана отырып, шарларды

бір-біріне лақтыру және тебу,

т. б.

Кеңейткіштер, қайшылар,

степлер сияқты құралдарды

игеру дағдыларын дамыту

үшін балалармен бірлесіп

жұмыс істеу

Математика

Санамақтар мен әндер репер-

туарын дамытуды бастау

Бай математикалық ортаға,

әсіресе қоршаған табиғатқа

назар аудару

Балалардың жеке сандарына,

олардың жасына, үй нөміріне,

телефонға, бауырларының

жасына және т.б. назар аудару

онға дейін санау дағдыларын

дамытатын жаттығулар беру

Сауат ашу

Жаза алатынына сенімін арт-

тыру үшін балалармен жұмыс

(графикалық сала) істеу

Сауат ашуға бай ортаға, әсі-

ресе рөлдік ойындарға және

қоршаған табиғатқа назар

аудару

Балалардың есімі, қоршаған

ортадағы белгілер сияқты ма-

ңызды принтке назар аудару

Күнделікті контексте сөздерді

қалыптастыру үшін дыбыс-

тардың ауызша қосылуын

модельдеу

Дайын оқушылар үшін күнде-

лікті дыбыс сабағын өткізу

Дүниені тану

Шағын топпен дүкендер-

ге, саябақтарға және т.б.

жергілікті жерлерге экскурсия

жасау, кім екенімізді, қайдан

келгеніміз жайлы сөйлесуге

және бір-бірімізбен танысуға

мүмкіндік береді

Балаларға әртүрлі жағдай-

ларды түсінуге көмектесетін

әңгімелер айту

Өнер мен дизайн

Балалардың кішкентай әлемі

мен рөлдік ойындарды ынта-

ландырып, қолдау көрсету

Балалар өздерін шығарма-

шылық тұрғыдан көрсету

үшін және оларды (сурет,

музыка, технология, икемділік

және т.б.) қалай пайдалану

керегін білуі үшін шеберхана

аймақтарының құрылғанына

көз жеткізу

Білетін бірқатар әндері мен

тақпақтарын үйренуді бастау

Тиімді оқудың сипаттары

Ойнау және зерттеу

Балаларды «байқап көруге»

және жаңа ортасын зерттеуге

ынталандыру

Белсенді оқу:

Балаларды бірге және бір-

бірінен үйренуге ынталанды-

рыңыз

Баланы қиын болса да бір іс-

пен тоқтамай айналыса беруге

ынталандырыңыз

Шығармашылық және сыни

ойлау:

Шексіз ойлануға ынталанды-

рыңыз

Сіздің әрқашан бәрін біле бер-

мейтініңізді көрсететін ойшыл

үлгісін жасаңыз

Бағалау

Ата-анамен және баламен

сипаттамалық (нарратив) ба-

қылау (ескерту) және талқылау

барлық бала үшін тоқсанның

(семестрдің) ортасына дейін

аяқталуы керек.

...(оқудағы ерекше қажеттілік-

тері мен талаптары (SEND) бар

немесе оқу тілі ана тілінен бас-

қа (EAL) балалар) үшін сәйкес

қолдау мен дифференциация-

ны қамтамасыз ету

Орта/ресурстар

Тыңдайтын, жауапкершілігі

бар ересектер

Жұмыс істеу аймақтарының

іші-сыртын ұйымдастыру

Ресурстар қолжетімді және

атауы бар

Оқудың барлық саласын

қамтамасыз ету/қолдау үшін

сыртты (табиғатты) пайдалану

Ата-аналар

Ата-аналармен/қамқоршы-

лармен қарым-қатынасты

жақсарту

Ата-аналарды дүкендерге,

саябаққа және т.б. жергілікті

жерге серуендеуге шақыры-

ңыз, ата-аналарды сабақтың

соңындағы әңгімелесу уақыты-

на шақырыңыз

Ата-аналарға/балаларға

таңертеңгілік ас жоспарлаңыз,

жаңа ата-аналарды бұрыннан

келе жатқан ата-аналармен

таныстыруға тырысыңыз және

оларды жағдаймен және бала-

лардың ойнау арқылы қалай

үйренетінімен таныстырыңыз

9.5

СЫЗБА. Ерте жастан білім беруге арналған ортамерзімді жоспардың

мысалы

Дереккөз: © Islington Early Years Foundation Stage Team (2012)

Жоспарлау және дайындық

385

Күні: 5 наурыз 2012 жыл Қызметкердің аты: Мариан

Оқу аймағы:

Байланыс және тіл

Дене тәрбиесі

Сауат ашу

Дүниені тану

Тәжірибе/іс-әрекеттер:

Сен ермексаздан жүзетін қайық жасай аласың ба? Үлкен шұңғыл-

шада, сондай-ақ науада су бар. Балалар қайықтарының батып ке-

тетінін немесе жүзетінін өздері тапсын; осыны жазу үшін балалар-

ға диаграмма дайындап беріңіз.

Оқу (үйрету) ниеті:

Олардың көріп тұрған нәрсесін сипаттап, сол туралы әңгімелеңіз.

Бір нәрселерге неліктен болып жатыр деп қызығушылық таныты-

ңыз.

Іс-әрекеттерді талқылаңыз және олардың істеп жатқан нәрсесі ту-

ралы ойланып, олардың түрін өзгертіңіз.

Бақыланатын балалар: Нурай, Сэльма, Джош

Бағалау мүмкіндіктері:

Нурай сұрақ қойып, жауап бере ала ма?

Джоштың ермексазбен жұмыс істейтін қандай дағдылары бар?

Ресурстар:

Ермексаз, ағаш, батпақ құралдары, оқтаулар. Әртүрлі қайықтар-

дың суреті: мольберт және батып бара жатқан және жүзіп жүрген

адам туралы балалардың болжамын салуға арналған парақ.

Ересектердің араласуы (таныстырылатын тілді, қойылатын

сұрақтарды қоса алғанда:

Қайығың неліктен батып кетті деп ойлайсың?

Оны қалай өзгертер едің?/Қазір не істемексің?

Қайығыңды қалай мынаған ұқсатуға болады?/ Не болды?

Сен бұл туралы көп ойландың.

Бату/жүзу/беті/түбі/ауыр/ролик

Дифференциация (бұл тапсырманы баланың барлық қажет-

тілігін қанағаттандыру үшін қалай бейімдейсіз?):

Джош – оған уақытын ермексазбен түрлі бейнелер жасап, өз әре-

кеттерін атап өткізуге мүмкіндік беріңіз.

Нурай – күрделірек тілді модельдеп, оны сұрақтар қоюға және қа-

ғазға ақпарат жазуға ынталандырыңыз.

Алдағы жоспарлауды ақпараттандыруға арналған баға беру

(дербес бақылауларға қосымша):

Іс-шара бәріне әйгілі болып күндіз жалғасты. Мен балалардың өзі-

мен-өзі жеке болуы үшін немесе жұппен жұмыс істеуі үшін кіші-

рек 2 науа қостым. Джош өзі жасаған қайықпен күні бойы ойнады.

Нурай Мелиссаға жүзетін қайық жасауға көмектесіп, оны қалай

жасағанын сипаттап бере алды. Ермексаз өте жабысқақ екен, одан

саусақты әрең ажыратады.

9.6

СЫЗБА. Ерте жастан білім беруге арналған қысқамерзімді жоспардың

мысалы

Дереккөз: © Islington Early Years Foundation Stage Team (2012)

Жоспарлау және дайындық

386

 



 



 -



 -

-



        

-



       -

      -

 



        

       -

        -





  -



-

       

      

 

ОЙТҮРТКІ

Кейбір мектептерде балалар жаңа мұғалімдерді тағайындау кезіндегі сұхбат-

қа қатысады. Бір орта мектеп «Instead» («Орнына») деп аталатын оқушылардың

инспекция тобын құрды және оқушы инспекторлар барлық департаменттегі

200 сабақты бақылап, өз тұжырымы туралы есеп береді (Моррисон, 2009).

Оқушы немесе студенттің даусы көп мәселені шеше ме? Бұл бастамалар оқыту

деңгейін арттыра ма, әлде мұғалімдер үшін қосымша жұмыс және саяси амал

дардан басқа ештеңе емес пе?

Жоспарлау және дайындық

387

9.5-ҚОСЫМША.

«ЖОСПАРЛА, ІСТЕ ЖӘНЕ ШОЛУ ЖАСА» ПРОЦЕСІ

Жоспар

 Тапсырмаларды анықта.

 Идеяларды жаса.

 Тапсырмаларды немесе проблемаларды шешу жолдарын ойлап тап.

Істе (жоспарды орындап, нәтижелерді хабарла):

 Сәйкес ақпаратты тауып талда.

 Мүмкін болатын шешімдерді жаса, байқап көр немесе тексер.

 Шешім қабылда.

 Қорытынды жаса.

 Идеяларды, пікірлерді немесе нәтижелерді көрсет.

Шолу (олардың жұмысы мен оқуының процесі мен нәтижелерінің

екеуін де):

 Прогресті түгел бағалап, керек болса қайта жаса.

 Олардың ойлануы мен оқуын көрсет.

 Ойлану мен оқуды басқа контекстерге ауыстыр.

(CCEA, 2007: 9–10)

Сыныптан тыс оқытуды жоспарлау

-

 

-

-

 -

         

  -

-

Орман мектептері

  -

-

  -

        

Жоспарлау және дайындық

388

9.6-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Свифт мырза – сіздің мектебіңізге тағайындалған жаңа директор. Ол сабақ

жоспарларын қадағалап, мектептің қысқамерзімді жоспарлау тәсілін қайта

қарау үшін қызметкерлерге жиналыс ашты. Өйткені оның талғамына сай кел

мейтін сәйкессіздік өте көп еді. Қалыптастыру кезеңінің мұғалімі Хан ханым

өзінің жоспарларына балалардың көп сұрағын қосады және мектепте, әсіре

се 2-негізгі кезеңде балалардың дауысын көбірек тыңдағысы келеді. Ерекше

білім беру қажеттіліктері жөніндегі үйлестіруші Нил мырза сыныптағы жеке

оқушылардың қажеттіліктерін қолдау үшін сынып әріптестері тарапынан жос

парлаудың болмауына алаңдайды. Әріптестері Льюис ханымды зейнеткерлік-

ке шығуға дайын тамаша ұстаз деп есептейді. Ол жоспарда жазылғаннан өте

көп істер атқарылады деп есептейді және жоспарлаудың егжей-тегжейін әр

сынып мұғалімінің кәсіби еркіне қалдыру керек дейді. Ол жоспарлау стандарт

(стереотипті, шаблонды) болуы керек деп есептемейді. Сіздің оқу көшбасшы

сы ретіндегі рөліңізді пайдаланып басшыңыз мектептің әрі қарайғы бағытын

мазмұндайтын брифиң (ақпарат) парағын дайындауыңызды сұрады. Ол арна

йы ұсынылған сабақ жоспарының форматын қалайды.

  

 -

  -



       

     -

 -

-

 

       



   

        



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Орман мектептері туралы мына зерттеу есебін оқып, олардың әсерін бағала-

ңыз: www.forestschools.com/forest-schools-research

Жоспарлау және дайындық

389

Сабаққа баға беру

-

-

-





 

  

 

       

-

9.7-СЫЗБА. Біліктілікті арттыру бағдарламасы аясында таза ауада оқытуды

жоспарлау

Дереккөз: Learning and Teaching Scotland (2010: 12)

оқушы

мен

қауымдастық

шетелде

мектеп/орталық

жер

жергілікті

аймақ

(жаяу

немесе

транспорт-

пен)

тұрғын

үйдегі тәжі-

рибелер

күндізгі тәжірибелер (жаяу

немесе транспортпен)

жі

бе

әт

ел

та

быс

ты

үйр

ену

іле

иім

ді қа

ты

суш

ыл

ар

ау

апк

ер

шілі

гі б

ар

азам

атта

сенім

ді тұ

лға

ла

Жоспарлау және дайындық

390



           



  -

   



-

 

      

-



   



  -



          

 

-



   

-

 -

 -



 

-

 

 -

      -



-







  



 -



 

Жоспарлау және дайындық

391

Ресурстарды дайындау



 -

 -

       

      

 





       

 

  -

         -



  -

 

 -



 

       -



        

 

        



 

      



Ресурстарға баға беру

     

       

      -





       

Жоспарлау және дайындық

392

         

       

      

    

    

  -



  

 -





       -

 

 Алалауға қарсы  оқу бағдар-

ламасын      

  

         

9.4-КЕСТЕ. Ресурстарды бағалау кезінде қарастырылатын сұрақтар

Ресурс түрлері Қарастырылуы мүмкін сұрақтар

Визуал (мысалы,

суреттер, фотосу-

реттер жиынтығы,

постерлер, картина-

лар, карталар, арте-

фактілер, нобайлар,

анимациялар)

Мұндай көрнекілік құралдарын өзім дайындай аламын

ба?

Бұл визуал ресурс қолдануға ыңғайлы ма және үйрену-

шілерге мотивация бере ала ма?

Балалар оқу кезінде осындай бейнелерді жасай ала ма?

Бұл визуал ресурсы қаншалықты қымбат тұрады?

Мен бұл ресурстың цифрлы нұсқасын ала аламын ба?

АКТ ресурстары

(мысалы, уеб-сайтар,

сканерлер, видеолар,

камералар, CD-ROM-

дар)

Бұл цифрлы ресурстар (операция жүйесіне сай) сыныпта

жұмыс істей ме?

Бағдарлама жасақтамасы орындауға оңай, қызық әрі

инклюзив пе?

Контент дәл ме?

Оның функцияларымен және мүмкіндіктерімен танысу-

ға қанша уақыт бөлуім керек?

Оның саралауға салдары қандай?

Балалар бұл ресурстарды өз бетімен қолдана ала ма?

Кітаптар оқу

(мысалы, оқулықтар,

хикаяттар, ақпарат

кітаптары)

Оқылым деңгейі деген не?

Пәндер ұлдар мен қыздарға мотивация бере ме?

Суреттердің сапасы қандай?

Сөздік қорына сұраныс өте көп пе?

Сапасы жақсы глоссарий немесе индекс бар ма?

Мәтін күрделі ме?

Жоспарлау және дайындық

393

-

  

        

       

 -



Жұмыс парақтары

      

-

 



        -

 -

 -

 

        

          -

       -

  

        

  

 -

       

 -

  -



  

      

 -

 

  -



  

-

 

 



     -

  -

      

Жоспарлау және дайындық

394

      



-

 



Оқу ортасы

         

       -

      

 -

 -

-

    

        

  -

  -

 



         -

 

   -





   

-

  



Тынығу орны мен жиһаз

 -



  

-

   

 



      



Жоспарлау және дайындық

395



  



   

     

 

  

  

 

        

        

       

  -

  

        

9.7-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: ОҚУ ОРТАСЫ

Мектеп ғимараттарын жылу шығынын азайтуға негіздеп жобалау – бір мә-

селе. «Білімнің жоғалуының» алдын алу мүлде басқа мәселе. Алайда зерт-

теулер көрсеткендей, оқушыларды, мұғалімдерді және басқа да мектеп ғи-

мараттарын пайдаланушыларды жобалау процесіне тартудың мотивация,

мінез-құлық және әл-ауқат тұрғысынан айтарлықтай пайдасы бар (Higgins

et al., 2005). Бес елдегі отыз бастауыш мектепті зерттеу негізінде, Александр

(2001) кейбір жалпы сәйкестіктер туралы мәлімдейді. Балалардың жұмысы

америкалық және британдық мектептерде кеңінен ұсынылған, Үндістанда ба

лалар қатарларда жеке-жеке, Ресейде қатарда жұптармен және Америкада

жұмыс «топтарына» бөлініп, айнала отырады. Ресейдің сынып бөлмелерінде

«(табиғи) жарық көп болады», ал көптеген британдық және америкалық сынып

бөлмелері күні бойы жасанды жарықтандыруға тәуелді. Халықаралық есептің

бірінде «олар көп уақытын өткізетін оқу ортасы іште болып жатқан оқиғалар

үшін өзекті бола алатындай етіп, кеңістіктік сауаттылықты және мұғалімдер

мен оқушылардың кеңістіктік сөздігін дамыту үшін инвестициялар қажет»

деген мәлімдеме жасалған (Fisher, 2005: 166). Технологиялар оқу орталарын

түрліше өзгертеді. Мысалы, «шекарадан өту» жобасы Солтүстік Ирландия

дағы протестанттық, интеграцияланған және католиктік мектептерді оңтүс-

тіктегі мектептермен біріктіреді. Оқушылар Ирландиядағы аштық, дұрыс та-

мақтану және француз тілін үйрену сияқты бірлескен жобаларды зерттейді

(Lightfoot, 2012).

Жоспарлау және дайындық

396

        

        

 -

 -

  

-

-

  

  

      -





-

         

-





Дисплейлер

  



-

 

  

       

 

        -

  

       



       

 -



  



  -



  

  

 

Жоспарлау және дайындық

397

 

  

 

       

  

   -

  -

   

-

   

  -

 -



-

        -

     

        



 

АКТ-ны максимал қолдану

 -

  

         

       

-

 

  -

 

 -

 

        



 

      -

        

         -

  

Жоспарлау және дайындық

398

-

 

    



 

 



 -



    

      

-

 

-

 

     -

      

 -



9.8-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Стажерлар мен оқытушылар тобынан жоғары сапалы суреттер алу үшін өздері

пайдаланатын ең жақсы уеб-сайттардың атауын сұрады. Нәтижесі келесідей

болды:

 www.freefoto.com

 www.bigfoto.com

 www.jupiterimages.com

 http://pics4learning.com

 www.clipart.com/en

 http://animationfactory.com

 www.educationscotland.gov.uk/earlyyears/resources

Жоспарлау және дайындық

399

Болашақта жоспарлау

       -

 

-

        



           

 



   -

 



       -



-

-

-

 

 -

  

Глоссарий

Алалауға қарсы оқу бағдарламасы

 -



Әріптестер арасындағы репетиторлық    

  

Бірлескен ойлау          -

      -

          



Жұмыс схемалары -

 -



Оқу бағдарламаларының картасы  -



Орман мектептері -



Оқу мақсаттары-

 

Жоспарлау және дайындық

400

Пәнаралық оқыту

 



Пайдаланылған әдебиеттер

            





      



            





             





 



















           















     



             





         









Жоспарлау және дайындық

401





          



          



        





















  



   

        













               



           







        











          













       



Жоспарлау және дайындық

402











           





         



      



             













           

















        









 























        







Жоспарлау және дайындық

403

            









            

   



             









           











         







          





Уеб-сайттар

y 

y 

y 

ТАРАУ

Инклюзив практиканы

дамыту

Оқушылардың қажеттіліктерін

қанағаттандыру

Тарау мақсаттары



 -



       



  -

 







Кіріспе

     





         

-



-

Инклюзив практиканы дамыту

405



   білім беруде ерекше қажеттілігі   

     





-





       

-

-









      

        

-

   -

      -







-

     

       

-

          

          -

     

  



Ерекше білім беруден инклюзивке

-

-



       

      



Инклюзив практиканы дамыту

406

       -

-

 



        

       



-

       





       

-



-



     -



-

  

       

       



        

-



-

        -



  -





-

-

-

   

-

   





     -

       

Инклюзив практиканы дамыту

407

       -

       



-



     -



 

-

-



-



       

       

        

      



инклюзияның

10.1-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ:

ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ИНКЛЮЗИЯ

Англияда қатардағы жалпы орта білім беретін мектептерде немесе пост-

16 оқу орындарында ортақ игіліктегі оқу құралдарын пайдалануда бірдей

жастағы басқа оқушылардан қалып қойған немесе бірдей жастағы бас

қа қатарластарына қарағанда, көбірек қиналатын балалар мен жасөспі-

рімдер Білім беруде ерекше қажеттілігі бар (SEN) балалар деп анықта-

лады (DfE, 2013). Уэльс, Шотландия, Солтүстік Ирландиядағы Қосымша

оқыту қажеттілігі (

Learning Needs – ALN)

, Қосымша қолдау қажеттілігі

(

Additional Support Needs – ASN

) және Қосымша білім беру қажеттігі

(Additional Educational Needs

– AEN

) ұғымдары Ерекше білім берудің (Special

Educational Needs – SEN) бұрынғы және шектеулі терминологиясы болып

саналады. Инклюзия термині түрлі жолдармен түсіндіріледі (Daniels, 2000).

Бұған дейін инклюзияны ерекше білім беру қажеттілігімен синоним деп және

Білім беруде ерекше қажеттілігі бар (SEN) оқушылардың қатардағы жалпы

орта мектептерге «ауысуы» ерекше жетістік деп саналып келген болатын.

Қазір бұл шеткері, дамымай қалу қаупі бар түрлі топтарға жетті.







Инклюзив практиканы дамыту

408

     

-





-

       

 

      

    -

      -



-

-

   

       





      -





-

-

-

-

   





-





-





 



-



-

-

       

-



Инклюзив практиканы дамыту

409

-

-



-



 



  

    -





 -

 

    



-



-

        

10.2-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: ИНКЛЮЗИЯ

Көптеген мемлекеттердің инклюзивті білім беруді алғаш қолға алуы Біріккен

Ұлттар Ұйымының тарихындағы халықаралық деңгейде ең көп ратифика

цияланған – Бала құқығы жөніндегі Конвенцияны қабылдауынан басталады

(БҰҰ, 1989). Кейіннен Саламан декларациясы қабылданды (ЮНЕСКО, 1994:11).

Ол «барлық балалар кез келген жерде қандайда бір қиындықтарына немесе

ерекшеліктеріне қарамастан бірге оқуы керек» деп нақтылай түсті. Бірақ қа

зір Еуропа Одағының барлық елдері инклюзияны жүргізу саясатын орындап

отырса, бұрынғы Кеңес Одағында болған мемлекеттердің көбі бөлек оқыту

тәжірибесінде қалып, соны қолдайды. Италияда балалар Арнайы құқыққа ие

(Арнайы қажеттіліктен гөрі). Мұнда барлық балалардың үнін (құқын) тыңдауға

басымдық береді. Монтенегро педагогикалық орталығы инклюзивті білім бе

руге көптеген бағдарламалар дайындады. Мысалы, Рим оқушыларына тең құ-

қылы білім беру бағдарламасы. Білім беру саласында байланыс орнату және

Еуропаның ерекше қажеттілігі бар балаларға білім беруді дамыту жөніндегі

агенттігі сияқты ұйымдар дүниежүзіндегі озық тәжірибелерді анықтап, жинақ

тайды.

Инклюзив практиканы дамыту

410

       

-



-

-

  -



-

-

-

-



       

  -

       







-

  

-

-





        -



10.1-КЕСТЕ. ЕББҚ мен инклюзияға идеологиялық көзқарас

Модел Сипаты

Медициналық  Мүгедектік туғаннан беріледі.

 Медицина шаралары синдром мен жағдайды жақсартуға

беріледі.

Әлеуметтік  Мүгедектік – сау адамның бір адамды мүгедек деп қарауы-

ның көрінісі.

 Бұл әлеуметтік сала – мүгедек пен мүгедек емес адамдар-

дың арасындағы қарым-қатынасты күшейту.

Саяси  Әлеуметтік құрылым, қоршаған орта, институттар мүгедек-

тікке себеп болып жатады.

 Тұтас инклюзия мүгедек адамдардың құқығын құрметтеуді

және мүгедек адамдарға дискриминация жасап, қырын қа-

райтындарды жазалауды талап етеді.

Инклюзив практиканы дамыту

411

       

      





-





-

-











-



-



  -





      

-

      









-



      

      



Инклюзияға қадам

-

         

      

-



Инклюзив практиканы дамыту

412

-

-



-





-



Білім берудегі кедергілерді еңсеру:

жоспарлау мен оқыту

-

-

-



       

-

       

      -

  





-

-



-



       

-

  -

   



     



       

-

-



      

       -

Инклюзив практиканы дамыту

413

 -

        













       





        

      -



-





-

-

-

         







       -

-







-



      

-

     

    -

 

-

-



-





Инклюзив практиканы дамыту

414

-

        

        

        -

  -

      

       

-

-



-





-

-

      



-

-



      

-

-



Көмекші ересек адамдарды араластыру

-

-



-



-

       

       

      -

        







   -



Инклюзив практиканы дамыту

415

10.2-КЕСТЕ. ЕББҚ оқушыларға сабақ жоспарлағанда ескеретін мәселелер

Қарастыратын

аспектілер

Басты сұрақтар

Оқыту мақсат-

тары

 Оқыту мақсаттарын қалай жеке оқу жоспарының қажеттіктеріне қатысты

етіп жасау?

 Сыныптың оқыту мақсаттарын қалай өзгертуге немесе меншіктеуге бола-

ды?

 Жеке оқушылардың когнитивті, эмоциялық, физикалық және сенсорлық

қажеттіліктері не?

Мазмұны (идея,

дағды, құнды-

лықтар)

 Мазмұн жақсы әрі сәйкес келе ме?

 Бұл алдыңғы өткен сабақтарға негізделе ме?

 Мазмұнды қалай байланыстыратын боламын?

 Мазмұнды шағын бөлімдерге қалай бөлемін?

 Әртүрлі оқушыға әртүрлі оқыту стилін қолданатын боламын ба?

Сөздік  Қарапайым тілмен жеткізіп тұрмын ба?

 Мен түсінікті және нақты айтамын ба?

 Тапсырма парақшаларында анық құрылымды сөйлем мен қарапайым

сөздерді пайдаландым ба?

 Көлемді мәтіндерді бөлімдерге бөлдім бе (мысалы, тақырыпша, абзац,

негізгі ой белгілерін қойып)?

 Әнге арналған визуалды сөздікпен қамтыдым ба?

 Кілт сөздер тізімін дайындадым ба?

Қоршаған орта  Сыныпта жарық жеткілікті қамтылған ба?

 Сынып өте ыстық болғанда терезені аштым ба?

 Әр оқушыға жеткілікті орын бөлінген бе?

 Барлық оқушылардың еркін қозғалуына орын жеткілікті ме?

 Орынға орналастыру, жақсы есту мен көруді ескеріп жасалған ба?

 Барлық оқушыға көрініп тұру үшін мен қай жерде тұруым керек?

 Сыныптағы физикалық немесе сенсорлық ақаушылығы бар оқушыларға

сабақ қолжетімді екеніне қалай көз жеткіземін?

Мұғалімнің рөлі  Жеке оқушылармен жеке уақыт бөліп, бөгеле аламын ба?

 ЕББҚ оқушыларды сабаққа араластыру үшін көз байланысы мен басқа да

бейвербал қимылдарды пайдалана аламын ба?

Ресурстар  Негізгі ресурстарға қолжетімді ме (жақын ба)?

 Мен PowerPoint пайдаланғанда ондағы слайдтарда мәтін өте көп пе?

 Менің презентациям ашық, түстері сәйкес және нақты ма?

 ЕББҚ оқушылар өздерінің оқу мүмкіндіктерін кеңейту үшін АКТ-ны пайда-

лана ала ма?

 Сенсорлық ақаулығы бар оқушылар өз құралдарын (есту аппараттары,

микрофон) дұрыс қолданып отыр ма?

 Ресурстарды барлық оқушы таба алатындай олардың аты жазылып, өз

орындарында тұр ма?

Қосымша

ересектер

 Бұлар өз рөлдері туралы жақсы ақпараттанған ба?

 Олардың оқушыларды қолдауға жұмсалған уақыты қадағалана ма және

мұғалімнің қолдау деңгейімен салыстырыла ма?

Әлеуметтік және

эмоциялық мәсе-

лелер

 Бұл баланың сабақа араласып отыруы үшін мен қалай көмек бере аламын?

 ЕББҚ оқушылардың жанына кім отыратын болады ?

 Орынды мінез-құлықтың ара-жігін нақты ажыратып алдым ба?

 Болуы мүмкін қиындықтар мен триггерлерді жобалап біліп отырмын ба

және оларды еңсеру үшін мен не істейтін боламын?

Бағалау  Сабақ соңында әр оқушының өзін маңызды, сабаққа көңілі толатынын қа-

лай біле аламын?

 Бір оқушының сабағы/мінез-құлқынан нені іздеймін, не күтемін?

 Оқушыларды өз бағалауларына қалай араластыра аламын?

Инклюзив практиканы дамыту

416

      -

-

       

       

-

-

-







       

-

-





         

      



-







     -

-





         -

  -

  -





-

-



Дифференциация

-



       -

-

       

Инклюзив практиканы дамыту

417

-

-



      -









    -



           



  -



-

-



 -

       -

         



-







-

        



-



   



  -

 

 -

     

  -



       -

 -

       

Инклюзив практиканы дамыту

418

10.3-КЕСТЕ. Қолдау стратегияларының мазмұны

Стратегиялар Көмектесетін болады

Тапсырмаларға:

 топтардың, әрекеттердің салдарын анықтау

 баланың немесе топтың жасағандарын қарап

отыруға көмектеседі

Барлық жағдайлар

Жеке жазылған инструкциялар:

 үлкейтілген мәтін

 14 шрифтпен ақ түстен басқа парақта

 тиісті интервал және ақпараттарды бөлу

Дислексия

Ирлен синдромы

Диспраксия

Есту ақаулығы

Мәтіндегі түрлі түсті маркерлер/символдар: әсі

ресе алыстан қараған кезде тақтада түрлі түсті

маркермен жазу маңызды және оқушылар өз

орындарын анықтауда жеке мәтіндерде пайдала

ну да маңызды

Ирлен синдромы

Дислексия

Гипербелсенді синдромы (ADHD)

Көру ақаулығы

Жарықтандыру: люминецентты жолақты жарық

тандырудан табиғи немесе кәдімгі вольфрам жа-

рығы/шамы дұрыс, ал оқуда жеке шамның болуы

тіптен ең дұрысы

Есту ақаулығы

Көру ақаулығы

Ирлен синдромы

Жазуға арналған еңіс жазық (парта) Гипербелсенді синдромы (ADHD)

Диспраксия

Дислексия

Жазықтың түзу бұрышына қағаз жабыстыру Гипербелсенді синдромы (ADHD)

Диспраксия

Дислексия

Отыру: белгілі бір қиындығы бар оқушылар ал

дыңғы қатардағы орынға отыруы мүмкін, бірақ

«қабілеті төмен» топтың қатарына емес

Есту ақаулығы

Көру ақаулығы

Гипербелсенді синдромы (ADHD)

Мазмұны мен құрылымы берілген (тейп) презен

тацияда: ересектер қажет емес

Есту ақаулығы

Көру ақаулығы

Дислексия/ Ирлен синдромы

Диспраксия

Шағын топ/жеке-жеке: кейбір балалар мінез-құл

қын басқару мен сабақтарына көмектесу үшін

ересектерді керек етеді

Даун синдромы

Түрлі ауытқушылық ауруларға

Компьютерді пайдалану: көп жұмыстар жеке

компьютерді пайданаланып жасалуы мүмкін,

жабу, сәйкестендіру әрекеттері, сонымен қатар

«Wordshark» сияқты арнайы жасалған бағдарла

малар

Барлық балаларға көмегі тиеді, бірақ дислек

сия, көру ақаулығы және ирлен синдромы

бар балаларға арнап шрифті, стилі мен түсі,

фоны өзгертілуі қажет

Есту ақаулығы (микрофонмен), көру ақаулы

ғы, дислексия/диспраксия және ирлен синд-

ромы бар балаларға сөйлеу бағдарламала-

рын пайдалану дұрыс

Әрекеттерді жазып алуға таспаларды пайдалану Жазу мен баяндап айтып беру қиындығы бар

оқушыларға тиімді және гипербелсенді синд

ромды (ADHD) балалардың әрекетін таспаға

жазып алу импульсивті болып, олар өз кезе

гін күткенше шыдамсыз болуы мүмкін

Үлкен жұмыртқа секілді көрнекі уақыт өлшемі

(үлкен сағат)

Дислексия мен гипербелсенді синдромды

(ADHD) балаларға уақытты ұйымдастыруға

көмектеседі

Қолданбалы өзгертілген құралдарды пайдалану

(мысалы, ұстайтыны бар сызғыш)

Диспаксия балаларға және қол буыны ұста

майтын балаларға

Жеке арнаулы балаларға: белгілерді пайдалану,

ашық әрекеттер, жауап беруіне дайындалуға уа

қыт беру

Көру ақаулығы, ADHD

Дереккөз: Bold (2004) рұқсатымен басылды.

Инклюзив практиканы дамыту

419

-



     -

        



Оқу бағдарламасынан тыс шараларға қатысу

       -



-



-

-

-







10.3-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Білім беруде ерекше қажеттілігі бар оқушыларды қалай оқыту керектігі ту-

ралы бір топ үздік студент тәлімгерлерден (магистр, доктор) өз ойлары мен

ұсыныстарын айтуды сұраған. Олардың жауаптары:

 белгілі бір топтың немесе оқушының жанында отыру;

 әрекетті аяқтау үшін қосымша уақыт бөлу;

 «коуч» ретінде жұмыс жүргізуге қосымша ересек адамды немесе алғыр қа

тарласын қосу;

 белгілі бір оқушыларға уақыт таргетін белгілеу;

 қосымша құрылымды тапсырма беру (мысалы, сызба сызу немесе нұсқаулық

тың қарапайым түрлері);

 мәтінді дауыстап оқу;

 балалармен жеке-жеке бір минут немесе күн сайын әңгімелесуге саналы түрде

әрекет жасау;

 жазуға көмектесуге визуалды немесе дыбыстық белгілерді ұсыну;

 тіл немесе математика бағдарламаларын және магнитафон сияқты АКТ-ны

пайдалану;

 сауат ашу сабақтарында сөз топтарына назар аудару (мысалы, book, took,

look, т.б.);

 оқушылардан қандай тапсырма берілгенін қайталап айтуды сұрау;

 дұрыс жолдарды көрсету және модельдеу;

 бір уақытта жазба нұсқаулықтарымен бірге ауызша нұсқаулықтарды да қамту;

 ерекше, қолжетімді ресурстарды пайдалану: шрифт размері, қарапайым сөз

дер, визуалды құралдар.

Инклюзив практиканы дамыту

420

10.4-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Джулия сегіз жаста, ол Аспергер синдромымен ауырады. Мектепте оған мұға-

лім көмекшісі (TA) қолдау көрсетеді. Оны сыныптағылардың көпшілігі жақсы

көреді. Джулия қатарластарының кейбір қылықтарына ренжіп қалады. Сынып

жетекшісі оны сабаққа қалай барынша араластыра алады?

Мүмкіндігі шектеулі балалар

-

      

      

       

       

      

-

-

-

       





-

-





-





-

-



-



-



  

-

-

  

Инклюзив практиканы дамыту

421

-

        



Үйренушілер тобы

      



     









-

    







 

 

 

 

 

 

Аз қамтылған отбасынан шыққан балалар

       

        

-

       

         

  

-



-







Инклюзив практиканы дамыту

422

-

-



y -



y -

 

y -



y  

y       

 -



y -



y        





      -



-

-



       -

      



       

        



-





-

-



        





       



Инклюзив практиканы дамыту

423

-

     -

      





Этникалық азшылық топтардан шыққан оқушылар

      

   

-





-

-

       

    -





-

-





-

-

-



-



        

-









-

-





        



Инклюзив практиканы дамыту

424

 

 -



  -

 

   -

 

  

-



-

-

-





     -



-





Ұлдар

     

-

      

         -

        

       

       

      

       -

        

-



 

  -



  

  

  

Инклюзив практиканы дамыту

425



       

-

-



-





       -



      

       

-



-





-

-

   -





-





-



-









      -





        -



-

      

-

    



Инклюзив практиканы дамыту

426

       





-





         -



-

 

       -





-

-



 



-





       

        

10.4-КЕСТЕ. Гендерлік ерекшелік

Ұлдар (орта есеппен алғанда) Қыздар (орта есеппен алғанда)

Дерек, жүйе және фактілерді ұнатады Барынша ұйымдасқан, жинақы

Көбіне әдеби кітаптардан гөрі ғылыми

жанрдағы кітаптарды оқығанды ұнатады

Тапсырмаларды жоспарлайды

Бір нәрсеге аз уақыт көңіл бөледі және

тез жалығады.

Жақсы тыңдайды және ауызша жақ-

сы.

Тәуекелге барғыш және жасайды Тәуекелге бара бермейді

Жеке қалғанды қалайды Қарым-қатынас пен адамдарды жақ-

сы көреді

Бұзықтау келеді Мұғалімнің уақытын көп алмайды

және сыныпта мақтау ала бермейді

Іс-тәжірибесінен үйренеді Рет-ретімен үйренеді

Математиканы, инженерияны, АТ және

дене шынықтыруды жақсы көреді

Тілді, өнерді, би мен әнді және сурет

салуды ұнатады

Дереккөз: Davies (2006) рұқсатымен басылды.

Инклюзив практиканы дамыту

427

-





 -

-

   

      

-

-





КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

H.Claire құрастырған Gender in Education 3–19 A fresh approach кітабындағы

C. Daly-дің (2004) ‘The language debate – what is going on here?’ мақаласын оқы-

ңыз. Ұлдардың оқу үлгерімі сондай үлкен мәселе емес, оған асыра мән беріліп

отыр деген аргументпен қаншалықты келісесіз? Қараңыз: www.atl.org.uk



       

      

         



-





         -





-

        



-





-











Инклюзив практиканы дамыту

428

-

-









-

-

-

        

-



      



      -

       



Қамқорлыққа алынған балалар

-

         

-



  





-

-

-



-

-

-

     







 -

-





Инклюзив практиканы дамыту

429

Дарынды және талантты балалар



-

   









КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Өзіңізді бақылау үшін әріптесіңізден сабақта мына жұмыстарды қалай жүргіз-

геніңізге назар аударғанын сұраңыз:

 ұлдар мен қыз балаларға сұрақтар қою;

 ұлдар мен қыз балалардан жеңіл және ауыр сұрақтардың теңгерімін сақ

тай отырып сұрау;

 ұлдар мен қыз балаларға әртүрлі тапсырма беру (ресми және бейресми);

 ұлдар мен қыз балаларды талқылауға араластыру;

 қыз балалардың мінез-құлқы жақсы болады;

 қыз баладан бұрын ұлдардан сұрау;

 ұлдар тынымсыз және бұзықтау болады;

 тапсырмаларды ұлдар мен қыз балалардың қызығушылықтарын ескере

отырып беру;

 ұлдар мен қыз балаларды бірге және ауысып жұмыс істеуге үйрету;

 қыз балалар көбіне жауапты және ақылды келеді;

 ұлдар көбіне қайратты және сенімді келеді.

y  

-

 

y         

          

 



      

       

Инклюзив практиканы дамыту

430









-



-

-



-





-

-

-

      

-



  

 

 

  

 

 

 

   

 

 

-





-



-



-

-

-



Инклюзив практиканы дамыту

431











      -

       -

   



-



-



-

-

-









       -

          

-















-

       

      



  

   

  

  

Инклюзив практиканы дамыту

432

 

  

      



-



Бөгелек-

      

       

   



Тұтасқанат балық





        



Акушер   -







Ақымақ

-



        







      -

          



-





-

-

-

       

      

  -

-

  

Инклюзив практиканы дамыту

433

-









         

      -

-

 

-

-

-

     







жеделдетілген оқу 

         

-

-

-





Жаңадан келген оқушылар

      

       

        -

-



 

       

-





-



-

-

-



Инклюзив практиканы дамыту

434



       

       -

       

-

-







-



      

-





-



-

-







       -



      

-



-

          



-



-



        -





       -







Инклюзив практиканы дамыту

435

Маман емес мұғалімге қолдау

        

       

     





        



      -

  

-

-

-

-









-

-





      

      -



-

-

-





-

       

-

-



-



       

-

-

      

Инклюзив практиканы дамыту

436

       

-

-

      

     



    

-

 

    

-

-





 



-

       



      -

      

     -



-



-





       -



ОЙТҮРТКІ

Аутизм бойынша Біріккен Корольдік сарапшысы Симон Барон-Коэн (2012)

(комедияшы Саша Барон Коэннің ағасы) аутистік спектрінде ауытқушылығы

байқалатын адамдар көбіне ғылым, математика және инженерлікке бейім ке

леді, ал ғалым ата-аналардың отбасында аутист балалардың туылу мүмкіндігі

басымдау деген тұжырым айтады. Өзіңіз танитын математика мен жаратылыс

тану пәні мұғалімдерін еске түсіріңіз.Осы пәндерден белгілі бір типтегі мұға-

лімдер сабақ беретін сияқты көріне ме? Егер солай болса, бастауыш мектеп-

терде ол пәндердің оқытылуының салдары қандай болады деп ойлайсыз?

Инклюзив практиканы дамыту

437

-

-

-





-

-







-

-

    

 -



-



-

Teach First-





        -

-





-

-



-

-



-

-





Глоссарий

Ерекше білім беру қажеттілігі (SEN – Special educational needs) – -





Жеделдетілген оқу    



Инклюзив практиканы дамыту

438

Инклюзия-

-



Teach First (бірінші оқыт)

-



Пайдаланылған әдебиет

          





































         





           



            







          



















Инклюзив практиканы дамыту

439

            



















            



















          







             







      



   









            



    













            

        







Инклюзив практиканы дамыту

440































   

       













        











           

        



              









           



           













            









Инклюзив практиканы дамыту

441



              



            



   



           









          



            















             







              







           





































Инклюзив практиканы дамыту

442





            



          







           

     



            

   









            





           

           





















Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

443

Тілдік, сауат ашу және

қарым-қатынас

дағдылары

Тарау мақсаттары



        



  



 -



  -

 

      

       







Стандарт мәселесі



       



      

        -

-

ТАРАУ

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

444

     



       

     

-



         



-





        -

      



       

-







-







-





-



-



       -









-



-

-



      

 -

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

445

       

-

-

        



  

       -

-

-



      -

      -



  -

 -



 



-

        



      

-









-





-



-

-



-







      -



      

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

446

     -

-

       

-

-



  

-







-



-



       



-

-

-

        





  

  -



       



 

 



       -

      

-

    





-



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

447

   -

 -

 

        

   -



        -

       -

  

      

       



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Егер сіз ерте балалық шақтағылармен немесе 1-ші негізгі кезеңмен жұмыс

істейтін болсаңыз, CSC құралының көшірмесін жүктеп алып, негіздемесін

оқып, әріптестеріңізбен оны пайдалануға бола ма, болса қалай пайдалану

керектігін талқылаңыз. Қараңыз: www.gov.uk/government/collections/better-

communication-research-programme

Стандарттарды көтеру



-



 -



          



  

       

  

 

       



 

 

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

448

-

      

-

      

        

        

-





-

-





-









      -



      -

   

     



-



-

-

-





-

-

-



      

      -



-

     -





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

449

      

     

-

      



       -

       -

        

       -



   



-



       

       



-

-



  -

-

       



-



-





       

-



-

-



     -



-

-

-

-



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

450

     

      -

-



      

-





Тиімді сауаттылық пен коммуникативтік дағдылар

жолындағы кедергілер

 -





-



-



    





11.1-КЕСТЕ. Мектепте тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамытудағы кедергілер

Кедергі Сипаттамасы

Қоршаған орта Сыныптың орналасуы, қосалқы шуыл, жарықтың нашар тү-

суі; ресурстардың шектеулілігі

Мінез-құлық Жеке қасиеттер, оқушының оқу кезіндегі сезімдері

Физикалық Есту мен сөйлеуге қатысты қиындықтар

Психологиялық Оқушының көңіл күйі

Мәдени Оқушылар басқа оқушылармен, ересектермен өз әдет-ғұр-

пы, тәрбиесі және дініне байланысты әртүрлі қатынас ор-

натады

Физиологиялық Оқушының денсаулығының, көру қабілетінің немесе есту

қабілетінің нашар болуына байланысты өзін ыңғайсыз се-

зінуі

Лингвистикалық Оқушылар сыныптағы негізгі тілді нашар білуі мүмкін; тірек

сөздерді түсінудегі қиындықтар

Педагогикалық Материалды сапасыз түсіндіру және ұсыну; балалардың қа-

жеттілігін түсінбеу

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

451

 -



      



-

-

         



-





-

-

      

-





-



Бейвербал қарым-қатынас

-



      



-



        



      

       







      





-





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

452

 

-

-



-





        

      





  

-

-

 -





-

-

       -

   





-



-



         

-



       

     

          -

 



  -

-







Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

453

-







 -







-

-







     

        -

  

 

        -



-

11.1-СУРЕТ. Ерекше әсерленген мұғалім оқушыларына әлденені әңгімелеуде

Дереккөз: POD/Photodisc

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

454

     





-





  

    -

        -

         





   

       

  -

         -

 

-

-



-

-



      

-

-



          





     -

-



-

-



-





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

455

Паравербалды қарым-қатынас

     



       



















       

























11.1-СЫЗБА. Сыныптағы арақашықтық

Дереккөз: Pease and Pease (2004)

Жақын

арақашықтық (15–45 см)

Тұлғалық

арақашықтық (46 см–1,2 м)

Әлеуметтік

арақашықтық (1,2–3,6 м)

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

456



-

-

-

-



-



-

       -



      -





-



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Уайт пен Гарднер (2012) сілтеме жасаған бір зерттеуде стажерлар мектепке

костюм киіп келген кезде, оқушылармен қарым-қатынаста өзін сенімді сезі

нетінін айтқан. Ал басқа жағынан алып қарағанда, бұл тек стажерлардың қа-

былдауына байланысты және оқушылардың мінез-құлқына оның ешқандай

әсері жоқ екенін байқауға болады. Майкл Гоув мұғалімдерге арналған дресс-

код мектепті кәсіби орта ретінде көрсетіп, оқушылардың оларға деген құр

метін арттыратынын айта келіп, өзінің оны қолдайтынын білдірген (қараңыз:

www.tes.co.uk/ article.aspx?storycode=6049355). Бұл тұжырымды қандай

дәлелдермен дәйектеуге болады, сондай-ақ мұғалімнің джинсы, салпын

шақ аяқкиім, денесіне жабысып тұратын кеудеше киюінің балаларға қандай

әсері бар?

Вербалды қарым-қатынас

  -





-

-





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

457

Түсіндіру

-

-

        -



  -

      -

 

-



    





      

-



-



11.1-ҚОСЫМША. ЖАҚСЫ ТҮСІНДІРУ СИПАТЫ

Қарапайымдылық Қарапайым, қысқа, грамматикалық құрылымы

дұрыс сөйлемдер

Нақтылық Ашық әрі нақты мақсат қою, мыс.: «Мен сіздерге ...

түсіндіргім келеді»

Көзбен байланыс Аудиторияны көзден таса қылмай, олармен

бірлескен әрекетке түсу

Сілтемелер «Себебі», «сөйтіп» және «неге» сияқты ойларды

байланыстыру үшін кілт сөздерді қолдану

-

-



         

-

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

458

-

-



Сұрақ қою

      









-



-

-





-

  -

-





      -

       -

 



-

        

-

     

        

    

-

       -



    

  

      

       







Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

459

-







-





 

 

 

-

-

-



-



-





-

        



     -



11.2-ҚОСЫМША. ЖАҚСЫ СҰРАҚ ҚОЮ СИПАТЫ

 Әртүрлі сұрақтарды қолдану (жабық, ашық, белгілі бір мәселеге бағыттал-

ған, белгілі бір көзқарасты білдіретін)

 Сұрақтарды нақты бір оқушы қажеттілігіне сай таңдау

 Оқушыларға ойлануға және жауап беруге жеткілікті уақыт беру

 Нақты бір мақсатты көздеген фрейм сұрақтар қою

 Қарапайым, қысқа әрі түсінікті тілді қолдану

 Логикалық жүйені сақтау

 Жылыұшырап, ынталандыра қою

 Қажет болса, басқа сөзбен түсіндіру

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

460

      -



  



-

-



-

-

-



11.3-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Келесі сұрақтар тақтасын түрлі контексте қолдануға және әртүрлі форматта

ұсынуға болады. Мысалы, стажерлармен 30 минуттық талқылау барысында

келесі ұсыныстар айтылды: сұрақтарды еден төсеніші, текше немесе қабыр

ға диаграммасы арқылы ұсынып, сосын оқиғаға, ғылыми зерттеулерге немесе

тарихи зерттеулерге шолу жасау үшін пайдалануға болады. Бұл оқушылардың

білімі мен түсінігін тексеруге арналған викторинаның, ойын тақтасының, ашық

алаң трекінің, рөлдік ойынның немесе интерактивті сандық ресурстың (мысалы,

сұрақтардың келесі жағында фотосуреттер көрсетілген) негізгі құралы бола

алады.

Не? (Егер ... болса ше?) Кім? Қайда?

Қашан? Не үшін? Қалай?

(Қанша ...?)

       

       

        -

   -

 

-

-

       





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

461

      -



       

        -

      

  -

      

-



11.2-КЕСТЕ. Сұрақ түрлері

Сұрақ түрлері Негіздеме Стажерлар қоятын сұ-

рақтардың үлгілері

Ашық сұрақтар Көбіне тақырып бойынша оқу-

шылардың көзқарасын білу, жаңа

идеяларды іздеу және балама

нұсқаларды қарастыру үшін қол-

данылады

... туралы не ойлайсыздар?

Қандай сұрақтарыңыз

бар?

Мұны қалай шешуге бо

лады?

Ауқымды

сұрақтар

Моральдық мәселелер туралы

терең ойлануға шақырады

Кейде ұрлықты ақтауға

бола ма?

Біз өлген соң не болады?

Маңызды сұрақ-

тар

Оқушыларға қысқа жауап беру

рұқсат етілмейтіндіктен, оларды

кең, ауқымды жауап беруге да-

йындаңыз

Болған оқиғаны қалай

сипаттайсыз? [кем дегенде

15 сөз қолданыңыз]

Жабық (нақты)

сұрақтар

Нақты білім мен түсінгенін тексе-

ру үшін пайдалы

Королева Виктория қашан

қайтыс болды? Оқиға не

туралы?

Анықтау сұрақ-

тары

Белгілі бір заттарды, кейіпкерлер-

ді немесе проблемаларды зерттеу

үшін пайдалы, алайда оларды

талғампаздықпен қолданған жөн

Үлкен аңқау аю шынымен

аңқау ма еді?

Гипотезалық

сұрақ

Болашақта балалар өз пікірлерін

айта алатындай жағдайды тео-

риялық тұрғыдан тұжырымдаңыз

Егер мектеп директоры

болсаңыз, не істер едіңіз?

Рефлексиялық

сұрақтар

Балаларды шолу аясында не іс-

теуге немесе не айтуға болатын-

дығы туралы ойлануға ынталан-

дырыңыз

Кешегі биді қалай жақсар-

туға болады?

Бағыттаушы

сұрақ

Белгілі бір көзқараспен келістіру

үшін қолданылады

Түлкі аулауды дұрыс деп

санайсыздар ма?

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

462

       

-



-

-

-



Оқушылардың сұрақтарына жауап беру

        

-



     -

 

11.3-КЕСТЕ. Блумның бастапқы таксономиясымен байланысты сұрақтар

Мақсаты Мысалдар

Білім Маған... туралы айтып бересіз бе?

...есіңізге түсіре аласыз ба?

...аты кім?

...жайында не білесіз?

...(атап, айтып, көрсете, сипаттай, анықтап) бере аласыз ба?

Мәнін түсіну ...қалай әсер етеді?

Маған... суреттеп бере аласыз ба?

Бұдан нені байқауға болады?

Сіз... қалай түсіндіңіз?

Өтініш Маған... көрсете аласыз ба?

Мұны тағы қайдан көруге болады?

Мысал келтіре аласыз ба?

Талдау Неге бұлай болды?

Сіз... түсіндіре аласыз ба?

...не себеп болды?

Сіз... салыстыра аласыз ба?

Жинақтау Егер біз... ше?

Сіз... қалай (жоспарлар, жалпылар, құрар) едіңіз?

...тағы қалай (біріктіруге, тұжырымдауға, ұйымдастыруға, жазуға)

болады?

Бағалау Неге сіз... деп ойлайсыз?

Сіз қалай (бағалар, саралар, өлшер, сендірер) едіңіз?

Сіз... арасындағы айырмашылықты қалай анықтайсыз?

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

463

11.4-КЕСТЕ. Жоғары деңгейде ойлауға арналған сұрақтар

Фрейм сұрақтар Ойлау қабілеті

1. Себеп пен дәлелдерді анықтайтын сұрақтар

Неліктен... деп ойлайсыз?

...екенін қайдан білеміз?

...не себеп болды?

...дәлеліңіз бар ма?

Сіз... мысал/қарсы мысал келтіре аласыз ба?

Аргументтер келтіру

Жорамалдар

Себеп

Дәлел

Қарсы мысал

2. Балама көзқарастарды анықтайтын сұрақтар

Сіз мұны басқаша айта аласыз ба?

...туралы басқа көзқарас бар ма?

Егер біреу... ұсынса ше?

Сенің айтқаныңмен келіспеген адам не дер еді?

Қайта ұсыну

Болжам

Балама көзқарас

Контраргумент

3. Түсіндіруді қажет ететін сұрақтар

Сіз... түсіндіре аласыз ба?

...туралы не айтасыз?

...мысал келтіре аласыз ба?

...қалай көмектеседі?

Тағы кімнің... сұрағы бар?

Түсіндіру

Анықтама беру

Мысал келтіру

Қолдау көрсету

Анықтау

4. Байланыстар мен салдарды анықтайтын сұрақтар

Сіздің идеяларыңызға сүйене отырып, біз... шеше аламыз ба?

Бұл бұрын айтылған... сәйкес келе ме?

...салдары қандай болмақ?

...жалпы ережесі бар ма?

...қалай тексеріп көруге болады?

Байланыс

Бірізділік

Салдарлар

Жалпылау

Шындықты тексеру

5. Сұраққа/талқылауға қатысты сұрақтар

...бойынша сұрағыңыз бар ма?

...сұрақтың қай түріне жатады?

Айтылғандардың бізге... қандай көмегі болады?

Сонымен... бұл мәселе бізді неге жеткізді?

...мәселені шешуге таядық па?

Сұрақ қою

Талдау жасау

Байланыстыру

Түйіндеу

Қорытынды жасау

Дереккөз: Fisher (1998; 2005a). Бейімделіп алынды

       -



          



-





-

        

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

464

Кідіріс жасау, ынталандыру және мадақтау

Кідіріс жасау

Бұл ойлануға уақыт береді. Кейде

«аха», «иә», «ок», «түсінікті» деген

сияқты кішкентай ынталандырудың өзі

әрі қарай ойлануға итермелейді. Бей-

вербал ынталандыруға көзбен ымдау,

күлімсіреу сияқты мимикалық сигнал-

дар және дене қимылдары кіреді.

Ынталандыру және анықтау

Бұл ауызша ынталандыруды қамтиды,

мысалы, мұғалімнің баланың айтқа-

нын түсінгенін тексеріп, идеяны қайта

ойластырып, қайта құруға мүмкіндік

береді. «Түсіндіріп бере аласыз ба?»,

«қайталап жібересіз бе?».

Анықтау сұрақтары мыналарды қам-

тиды: «Неліктен... деп ойлайсыз?», «...

екенін қайдан білдіңіз?», «...деп нені

меңзедіңіз?», «Егер... болса ше?», «...

болуы мүмкін бе?»

Мадақтау

Бұл оң фидбәк орнатуға мүмкіндік бе-

реді. «Мына жауап қызық екен», «ма-

ған сенің... тәсілің ұнады» деген сияқ-

ты нақты әрі жеке мақтау, ұяңдарды

қолдау, тәуекелге барғандарды мара-

паттау және еңбекті бағалау арқылы

сыныптың сабаққа түгел қатысуына

ықпал етеді.

11.2-СЫЗБА. Кідіріс жасау, ынталандыру және мадақтау техникасы

Дереккөз: DfES (2004a: 66)

  -





         

-







   

         

 

 

  



         -

        

 





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

465

ОЙТҮРТКІ

Түсіндіргендеріңіздің, сұрақтарыңыз бен жауаптарыңыздың сапасын бағалау үшін келесі тексеру парағын пайдаланыңыз:

Сұрақтар Түсініктемелер Жауаптар

 Барлық балалар осы сұрақтарды ести

алды ма?

 Менің сөзім анық айтылды ма?  Мен балалардың айтқанын үнемі қол-

даймын ба?

 Сұрақтарды түрлі жағдайларға лайықтап

қойдым ба?

 Тым жай, не тым тез сөйлеймін бе?  Балалардың айтқандарын қаншалықты

жақсы түсіндіремін?

 Жабық және ашық сұрақтарды көп қой-

дым ба?

 Өзіммен сөйлескен адамның жүзіне

қараймын ба?

 Бағыттаушы сұрақтар қоямын ба?

 Балалардың жауап беруіне жеткілікті

уақыт бөлемін бе?

 Негізгі терминдерді, олардың ма-

ғынасын талқылау арқылы көрсете

аламын ба?

 Мен балалардың айтқандарына қан-

шалықты сүйенемін?

 Ақылға қонымды, қисынды сұрақтар

қойдым ба?

 Негізгі идеялар бір-бірімен байланыс-

ты ма?

 Атқарылған жұмыстары үшін үнемі

мақтау айтамын ба?

 Балаларды өз сұрақтарын қоюға ынта-

ландырамын ба?

 Сөйлемдерім қысқа әрі нақты ма?  Түсінбеушіліктерді түзеп, жоя аламын

ба?

 Оушыларға жақсы жауап алатын сұрақ-

тар қоямын ба?

 Ым-ишара мен бет әлпетімді жақсы

қолданамын ба?

 Оқушыларға жауап бергенде олардың

атын айтамын ба?

 Оқушыларды үнемі мадақтаймын ба,

әлде тек жауаптары дұрыс болғанда ма?

 Жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін ин-

тонациям мен қарқынымды өзгерте

аламын ба?

 Оқушыларды қажет болған кезде

балама көзқарастарды қарастыруға

шақырамын ба?

 Өз ойымды жеткізу үшін шынайы

өмірден алынған, мәнді мысалдарды

қолданамын ба?

 Жауап бергенде тым көп сөйлеймін

бе?

 Сабақ түсіндіргенде оқушылардың

ойын бөлетін нәрселер (мысалы, көй-

лек, отырыс-тұрысым) бар ма?

 Оқушыларды жауаптарын түсіндіруге

қаншалықты ынталандыра аламын?

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

466

      



      

-

-

 









       



        -



    









-



-

-



  



Талқылау

   -

-

-

    

       -

      

       -





       

-



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

467

11.3-СЫЗБА. 1 және 2-сыныптағы айтылым және тыңдалым

Дереккөз: DCF уеб-сайтынан алынған. (http://national strategies.standards.dcsf.co.uk/

қайта басылды.

Тыңдалым аймағы

• Магнитофон немесе CD плэйер және құлаққап;

• Жұптарға немесе шағын топтарға арналған төсеніштер мен орындықтар;

• Ертегі таспалары/CD-лер және қауымдастық тіліндегі әңгімелерді, жарияланған ресурс-

тарды және ата-аналар, қызметкерлер еңбектерін қамтиды.

Сабақ тақырыбымен бай-

ланысты атауы өзгеретін

рөлдік ойындар: кафе, хи-

рургия, тропикалық лашық,

кеме бірлесіп ойнауға және

рөлдік сөйлесуге мүмкіндік

береді.

Сынып компьютері

Сөйлейтін кітаптары бар құ-

лаққаптар.

Бірлескен жоба бойынша не-

месе компьютердегі ересек

адаммен жұмыс істеу үшін

құрылған шағын топтарға

арналған кеңістік.

Интерактивті тақтаны тал-

қылау, түрлі тапсырмалар,

сабақ тақырыбына қатысты

уеб-сайттарды көрсету үшін

қолдану.

Жұптық және шағын топ-

тағы бірлескен жұмысқа

ыңғайластырып қойыл-

ған жиһаз

1 және 2-сыныптардағы

айтылым және тыңда-

лым ортасы

Ертегі айтуға қажет құрал-

дар жинағы

• қуыршақтар

• кішкентай әлем ойыны

• ертегі қораптары

Кілем

Бүкіл сыныптың әңгіме айту,

үйірме және талқылау кезін-

де жиналуына арналған.

Кітаптар коллекциясы

Бұған орындалатын поэзия,

қолданылатын сценарий

және негізгі мәтіндердің бір-

неше көшірмелері кіреді.

Интерактивтік тақырыптық

дисплейлер

Әңгіме мен сұранысты ын-

таландыратын тапсырмалар

мен негізгі сұрақтарды қам-

тиды.





        















 

 

      



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

468

 

 -



       



-

-



-

-

-



-





        -

-







-



     

-

-

-



      



-









       -

-



-

       -





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

469

  -

-



     -

 

 -



 

  

  -

      -



  -



   

 

 

 -

 

           



Тыңдау





Белсенді тыңдалым -



        



-

-

-



         -

        



 

       

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

470

      



       

  -





-







-

    -



-



-

         -

-



      

       

-

-

      



  







       



       





      

-

-









-

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

471



       

-

-

       



     



  



        



    

  

 

  

   -



 

11.4-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Жас стажер өз сынып жетекшісінің балаларды тыңдауын керемет үлгі деп

санайтын, ол әрқашан балалардың сөзіне уақыт бөлетін және бір-екі оқушы

бірдеңе айтқысы келіп ұмтылғанда, оларды ешқашан асықтырмайтын. Кейде

ол «Мүмкін біз сенің әңгімеңе бір минуттан кейін қайта оралармыз?» дейтін.

Бәрінен бұрын оның басқа балаларды белгілі бір оқушының сөзін тыңдауға

қалай жұмылдыратыны таңғалдыратын. Ол мұны әртүрлі жолдармен ұйымдас

тыратын, мысалы, естімей қалған ақпаратын бір оқушының қайталап жіберуін

сұрайтын немесе есте сақтау қабілеті нашар, ұмытшақ мырзаны (қуыршақ)

қолданатын.

Сыныпта жақсы әңгіме өрбітуге ықпал ету

-





-

  

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

472

-



-

-

-





 -

-

-

-

 

11.5-КЕСТЕ. Ауызекі сөйлеуді оқытуда қолдануға болатын және болмайтын әрекеттер

Болады Болмайды

■ Балалардың танымдық ізденіске

жетелейтін сұрақтар мен тақырып-

тарды таңдаңыз.

■ Балалардан не туралы ойлағаныңыз-

ды немесе қарапайым, оңай факті-

лерді есіне түсіруді сұраңыз.

■ Балалар сыныптағы басқаларды

қызықтыратындай толық әрі ау-

қымды жауап береді деп күтіңіз.

■ Басқа балаларды қызықтырмайтын

шектеулі, қысқа жауаптарға шы-

дамдылық танытыңыз.

■ Оқушыларға ойын жинақтап,

айтатын сөзін дайындауға уақыт

беріңіз.

■ Дайындалуға немесе ойлануға уақыт

бермей, жоғары сапалы жауаптар

күтіңіз.

■ Қолданылатын тілдік және тақы-

рыптық лексика үлгілерін беріңіз.

■ Балалар тілі жетпесе де жақсы жауап

береді деп ойлаңыз.

■ Балалар естігенінің бәріп айтып

бере алады деп ойлаңыз.

■ Балалардың айтқанын үнемі қайталап,

өз сөзіңізбен айтыңыз.

■ Балалардың айтқанына қарап,

жауаптарыңызды түрлендіріп оты-

рыңыз, балалармен пікір таласты-

рыңыз, диалогты кеңейту үшін не

қажет екенін айтып, сұраңыз.

■ Тек сұрақ қойыңыз.

■Балалар жауап бергісі келсе ишара

жасауы (қол көтеріп), ал тақтаға

шақырған жағдайда жауабы әзір

болуы керек екенін түсіндіріңіз.

■ Сұрақ-жауап жұмысының бәсекеге

қабілетті «қол көтеретін» моделін

қолданыңыз.

■ Балалар бұрыс жауап бергенде,

олардан өз ойын түсіндіруін ай-

тып, содан кейін түсінбеушілікті

жоюын сұраңыз.

■ Жауап дұрыс болсын, бұрыс болсын

барлығын қолпаштаңыз.

басылды.

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

473



        -





        



      

  -

-



-



-



-



-







-







        -

 

-



-

-

-



       

        

-

      -

-

     

-

-

-



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

474

     

-





-

-

-



        

11.5-ҚОСЫМША. ТИІМДІ ТОПТЫҚ ӘҢГІМЕ ӨТКІЗУ

 Топтың таңдалған тақырыпты талқылауға дайын екеніне және әлдекімді

белгілі бір әрекетке көндіру немесе ақпарат беру секілді сөйлеудегі өз

мақсатын түсінетініне көз жеткізіңіз.

 Оқушыларға сөйлеуге қанша уақыт берілетінін анық көрсетіп, оларды сол

уақыт шеңберінен шықпауға ынталандарыңыз (мысалы, кері байланыс ке

зінде).

 Оқушыларға идеяларын жүйелеуге және қайта құруға көмектесу үшін сти

керді пайдаланыңыз.

 Оқушыларға сөз бастауға көмектесетін сөз оралымдарын ұсыныңыз:

Қызық, егер... Егер де... Егер... Қалай болар екен…? Қалай қарайсыздар?

 Топ ішінде кім не істейтінін оқушылармен талқылаңыз (мысалы, төраға,

хатшы, таймкипер, бақылаушы, көзқарасты жақтаушы/сыншы, топ өкілі).

 Сөйлесу мақсатына қарай қажетті ауызша құрылымның қандай да бір тү

рін ұсыныңыз. Мысалы, «Біз... екеніне қалтқысыз сенеміз», «Бұлай ойлауы-

мызға екі себеп негіз болды. Біріншісі... Екіншісі...», «Біздің ойымызша,

сізге... жөн болар еді».

 Топтың әр мүшесінің сөйлеуіне тең уақыт берілуін қамтамасыз ету үшін

әрқайсысына бірдей уақыт өлшеуіш құрал таратып, «сөйлеу құқығын» бе

ріңіз. Мысалы, балалар әр сөйлеген сайын бір өлшеуіш құралын қолдана-

ды. Бұл мұғалімге барлық топ мүшелерінің жұмысқа қаншалықты қатысып

отырғанын бақылауға мүмкіндік береді.

 Кері байланыс құрылымы өзгертіп, сөйлеуді қайта өрбітуге болатындай

етіп ұйымдастырылуы керек. Мысалы, жұптар төрт оқушымен кері байла

ныс жүргізген соң, бүкіл сыныппен талқылауға қатыса алуы қажет.

 Мұғалімнің сыныптағы рөлін айқындаңыз, мұғалім топқа қосыла ма, егер

қосылған жағдайда, өз үлесін қоса ма? Бұл жалпы жұмыстың беталысы

мен көрінісіне қалай әсер етеді? Мұғалім сырттай бақылай ма, әлде топ

тың белсенді мүшесі рөлінде бола ма?

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

475

      

-

-



 



-

-

-

-



        



     

-

      



-

-



Тыңдалымға топтық пікірталаспен ықпал ету

-

-



-





        -

-



-

-



-



      

       

-



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

476

-

       

       



       

       

      

-

        -

       



-







    -

-





-



   -

       

-



     

       









11.6-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Жаңалықтардан ұяң балаларда әлеуметтік фобия мен психикалық ауытқулар

пайда болуы мүмкін деген хабарды көрдіңіз. Сыныбыңызда сабақ басталған

алты аптадан бері санаулы сөз ғана айтқан ұяң бала бар делік. Бұл жағдайда

ғы әрекетіңіз қандай болмақ?

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

477

Ағылшын тілін екінші тіл ретінде оқыту

      -

  

       



       







-

       



-

-



        

     -

 



-

-









     

-





-





-



-







      -

-



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

478





      -

  -

-

       



       

-



 





-

-

       



      

 -



        -

-

-



11.7-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: БИЛИНГВИЗМ

Әлемнің көптеген елдері қостілді білім беруді дамытуды қолдайды. Бірақ ба-

ланы басқа тілмен қашан және қалай таныстыру керек деген пікірлер бірізді

емес. Тілдік ортаға толық еніп оқыту бағдарламалары алғашқы бірнеше жыл

ішінде немесе бүкіл оқу кезеңінде тек оқытылатын тілге бағытталады; қос

тілді бағдарламалар екі тілді де оқу құралы ретінде қолданады; ал өтпелі

билингвизм ана тілін үйренетін тілді, көбіне ағылшын тілін жетілдіру құралы

ретінде қолданады. Жалпы алғанда, зерттеулер қостілді бағдарламалардың

тиімділігін қолдайды (Cummins, 2000). Уэльсте барлық балалар мектепке бар

ғанда валлий тілін үйренуге міндетті. Уэльстің орта мектептерінде ағылшын

тілі тек 7 жастан енгізіледі. Қостілді білім беру айтарлықтай саяси қызығушы

лық тудырғанымен, олардың бәрі бірдей жағымды бола бермейді. Мысалы,

1998 жылдан бастап Калифорнияда ағылшын тілінде сөйлемейтін барлық оқу-

шылар арнайы бір жылдық сыныпқа отырғызылады, онда ата-аналардың жаз-

баша өтінішін айтпағанда, оқыту негізінен ағылшын тілінде жүргізіледі.

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

479

11.8-ҚОСЫМША. АҒЫЛШЫН ТІЛІН ЖЕТІК БІЛМЕЙТІН

ОҚУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН СТРАТЕГИЯЛАР

 Олардың аттарын дұрыс айтатыныңызға көз жеткізіп, олармен әр сабақ

сайын амандасыңыз.

 Оқушылардың атыңызды білетініне көз жеткізіңіз: өзіңізді таныстырып,

атыңызды жазып көрсетіңіз.

 Жаңадан келген оқушыны сыныптағы елгезек сыныптасының немесе оны

мен бір тілде сөйлейтін және аудара алатын баланың жанына отырғызы-

ңыз.

 Оқушылардың өз ана тілін қолдана отырып, сабаққа қатысуға ынталанды

рыңыз.

 Жаңадан келген оқушылар басында аз сөйлесе алаңдамаңыз, өйткені тіл

ді жаңа үйрене бастағанда тыңдауға көп уақыт кетеді.

 Тіл үйренуді жаңадан бастаушыларға иә, жоқ, ханым/мырза, рақмет, өті

нем, бола ма, түсінбедім сияқты негізгі қажетті тіркестерді үйретіңіз.

 Олар басқа балалармен қарым-қатынас жасауы үшін жабдықтарды тара

тып, кітаптарды жинап алуға көмектесуін өтініңіз. Алайда оларға немқұ-

райлы қарамаңыз.

 Оларды өз пәніңізге қажет жабдық аттарын, таңбаларды немесе термин

дерді жаттауға ынталандырыңыз.

 Суреттер мен жапсырмаларды қолданыңыз. Олар сіздің пәніңіз бойынша

өздеріне тірек сөздер «сөздігін» жасай алады.

 Әр сабақ сайын жаңа сөздер тізімін беруге болады.

 Оқушылардан ағылшын сөздерінің олардың ана тіліндегі баламаларын сұ

раңыз.

 Егер оқушылар/студенттер өз ана тілінде сауатты болса, екі тілді сөздік

терді қолдануға ынталандырыңыз. Олардың үйде сөздіктері болуы мүмкін.

 Егер оқушылар/студенттер ана тілінде сауатты болса, мұғалім бастапқы

сабақтарда сол тілдегі кітаптарды қолдануына болады.

 Көрнекі құралдардың, мысалы, видеолар, слайдтар, суреттер, диаграмма-

лар, флэш-карталар және иллюстрациялық глоссарийлердің пайдасы зор.

 Материалды оқуды оқушының өз тәжірибесін ауызша талқылау арқылы

жеңілдетуге болады. Егер оқу материалы таспаға жазылған болса, оқушы

оны бір уақытта тыңдап, оқи алады.

(Click-Use лицензиясының шарттарына сәйкес қайта басылды)

      

     

       -

        

Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

480

-

       



-

       



       -











Қазіргі шет тілдерін оқыту

       -



-



-

-

-



   -

-





        



-





-

       

     





-

-





Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

481

   



        



    

 

 

 

-



-



Глоссарий

Белсенді тыңдалым-



Пайдаланылған әдебиет







            

























   



Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

482





           











            

    





       











   



             



           



         











           













             







   



              











Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

483

            





        



            



          

















              









  







      



            

       









          





 









           













Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

484



   













        









             



           



          



  





        





















            







             



















Тілдік, сауат ашу және қарым-қатынас дағдылары

485

  







           



           









              



Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

486

Мінез-құлықты

басқару

Тарау мақсаттары



      



  

 

 

    

-

-







       







Кіріспе

     



      

     

ТАРАУ

Мінез-құлықты басқару

487

       

-



          -



    



-

      

      -



       

       

       

-

-



Мінез-құлық дегеніміз не және балалар

мінез-құлқын қарастыру неге маңызды?

    









-







       -





     -



-

-

-



    

Мінез-құлықты басқару

488

       -

        -









-

      



-





-

       



-





-







          

 -

       -





      

-

-

-

-





      





      

    -



-



Мінез-құлықты басқару

489

     -

-



        

     -

       -

  



-



     

-

-





     -

       

        



     



       

  -

        

-

        



-

 -





-





      



-

-

-



    

 

Мінез-құлықты басқару

490

12.1-ҚОСЫМША.

МҰҒАЛІМДЕР ҮШІН МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ТІЗІМІ

Сынып бөлмесі

 Сыныптағы әрбір ересек адамның аты мен рөлін білу.

 Оқушылар сыныпқа кірген кезде сәлемдесіп қарсы алу.

 Сыныптағы ережелерді таныстыру (барлық оқушы мен қызмет

керлер оны жақсы білуі тиіс).

 Сыныптағы шектеу мен тыйымдардың ретін таныстыру.

 Барлық шектеу мен тыйымдардың орындалуын сақтайтын жүйенің болуы.

 Сыныптағы марапаттаулардың ретін таныстыру.

 Барлық марапаттардың орындалуын сақтайтын жүйенің болуы.

 Қабырғаға визуалды сабақ кестесін іліп қою.

 Мектептің мінез-құлық саясатын сақтау.

Оқушылар

 Балалардың атын білу.

 Теріс мінез-құлық көрсететін оқушыларға жоспар құру.

 Сыныптағы басқа ересектер бұл жоспарды білетініне көз жеткізу.

 Балан

ың нақты сұранысын түсіну.

Оқыту

 Барлық құралдардың алдын ала дайын тұрғанына сенімді болыңыз.

 Өзіңіз көргіңіз келген мінез-құлықты көп айтыңыз, мақтаңыз.

 Қате істеп отырғанды сынаудан гөрі дұрыс істеп отырған баланы

мақтау әдісін жиі пайдаланыңыз (параллель мақтау).

 Айырмашылықты ажырата білу.

 Сабырлы болу.

 Сабақты өткізу мен тоқтатудың нақты реті болсын.

 Сабақтың өту ретіне оқушыларды үйрету.

Ата-аналар

 Ата-аналарға балалары туралы фидбәк беру. Жақсы өткерген күндерімен

қатар, теріс мінез көрсеткен күндері туралы да біліп отырсын.

(DfE, 2001b)

-

       -

-

-

-





Мінез-құлықты басқару

491

ОЙТҮРТКІ

Сіз 12.1-қосымшада берілген тізімді өз сабағыңызда қалай қолданасыз?

-

      

-

-









-



-



      





       

-

-









 -



-



-





  









      

    -

Мінез-құлықты басқару

492

-

-





  



 



          



  



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Кен Робинсонның «Білім парадигмаларының өзгеруі» туралы TED talk-ын

көріңіз. Әсіресе ADHD-мен ауыратын балалар санының артуындағы оның

«проблемалы» деп анықтаған трендтеріне зер салыңыз. (www.ted.com/talks/

ken_robinson_changing_education_paradigms. html). Бұл пікірге қарсы келе

тін ресуртарды табуға тырысыңыз және мұғалім ретінде өз көзқарасыңызды

тұжырымдаңыз.

-

     

-

        -

-



 -

   -



-





Мінез-құлықты басқару

493

12.2-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ

Балалар өздерін қалай ұстауы керек және оған үлкендердің реакциясы қан-

дай болуы керек, бұл әлеуметтік мәдени құндылықтарға байланысты. Мыса-

лы, христиан, иудей және мұсылман арасындағы діни сенімдер мінез-құлық-

ты қалыптастырады және балаға физикалық күш қолдануды жалғастыруға

«Аюға намаз үйреткен таяқ» (‘Spare the rod, spoil the child) деген тәртіппен

пәрмен беріп отыр. Бәдәуилердің Руала тайпасында жасөспірімді өскенде

мықты болады деп қанжармен жазалау салты болған, ал басқа бір қиыр

дағы эскимо тайпасында тіпті біреулер балаларын ұрып-соғып, қарғап-сі-

леп жатса да, ата-аналары оларды елемейтін болған (Konner, 2010). Көбіне

Батыс мәдениетінде белгілі бір уақытта баланы ересектер мен құрбы-

ларынан алшақ ұстау, жас баланың қоғамдағы қиын немесе жат қылық-

тардан аулақ болуына көмектеседі деген түсінік бар. Бірақ коллектив-

ті мәдениетте тәрбиеленген (Азия, Африка, Латын Америкасы сияқты)

көптеген ата-аналар баланы бұлай қоғамынан алшақ ұстау, өте қа

тал әрекет деп қарайды (Rogof, 2003; Wise and da Silva, 2007). Біріккен

Ұлттар Ұйымының зерттеуіне сәйкес, дүниежүзі бойынша балалардың

80–90 пайызы үйінде физикалық жазалаудан өтеді екен (Pinheiro, 2006).

Франция мен Чехиядан басқа Еуропаның барлық елдеріндегі мектеп

те ұрып тәрбиелеуге тыйым салынған, ал Біріккен Корольдіктегі соңғы

сауалнама нәтижесі бойынша, ата-аналардың жартысы сол тәрбиелеу

үрдісін қайта жандандыруды қалайды (Stewart, 2011). Батыс тарапы

нан қарағанда, Таяу Шығыс, Африка, Оңтүстік Америка елдерінде ба-

ланың құқығы жиі шектеледі, бірақ бұлар тым алшақ жатқан мәдениет.

Ганада қамшыны пайдалануды доғарғысы келген директорға оқушыла-

ры: «Ұстаз, егер сіз бізді жазалап тұрмасаңыз, біздің мінез-құлқымыз

түзелмейді және оқымай кетеміз», – деп айтқан (MacBeath, 2012). Англо-

америкалық және канадалық ата-аналар балаларына кішкентай кезінен

қасында болып әңгімелесуге бейім, сондықтан олар балалар өздерінің мі

нез-құлқын бақылауға қабілетті дегенге сенеді. Керісінше, афро-америка-

лық және испан ата-аналар балаға ата-аналық қадағалау жүргізуге бейім

және баласы жасөспірім жасқа жеткенге дейін бақылап отыруды дұрыс

көреді.

Мектептегі мінез-құлық стандарттары

-



        

-



Мінез-құлықты басқару

494

   -



  



     -

  

-

-

-



-

-

-



      -







 

 



  

-



 

   

  -

 

 -



 

          



      -

        -

       



-

Мінез-құлықты басқару

495



       

       

-

-









-

-



ОЙТҮРТКІ

Балалардың мінез-құлқына байланысты мифтер мен шындықтар туралы қа-

раңыз (12.1-кесте). Оқушы ретінде де, мұғалім ретінде де жеке тәжірибеңізге

қатысы қандай?

12.1-КЕСТЕ. Мінез-құлық туралы миф пен шындық

Миф Шындық

Мінез-құлық жайында проблема-

сы бар мұғалім – нашар мұғалім.

Барлық мұғалім мінез-құлық проблемасы-

на кездеседі.

Мұғалімдер сынып тәртібіне

жауапты.

Позитивті мінез-құлық – көпке (мұғалім

ассистенті, директорлар, ата-аналар және

балалардың өздерін қоса алғанда) ортақ

жауапкершілік.

Мұғалімдер «балапанды күзде са-

найтынын» білуге тиіс.

Жылдың барлық уақытында оқудан ләззат

алудың маңызы зор. Әзіл – ең тиімді тәртіп

стратегиясы болуы мүмкін.

Мектептегі оқушылардың мінез-

құлық стандарты нашар құрылған.

Оқушылардың көпшілігі мектепте жақсы

мінез-құлық танытады.

Кейбір балалар әрқашан әуре-сар-

саңға түсіріп жүреді.

Мінез-құлық реттеледі. Бұдан былай ол

жақсаруы мүмкін.

Пышақ алып жүру, шабуыл жасау

мен басқа да мінез-құлықтың ауыр

проблемалары өсіп барады.

Жастар арасында қылмыс түрі артып бара

жатқаны туралы мәселелер бар, бірақ бұл

кейбір мектептер мен колледждерге ғана

қатысты. Мектептегі тәртіп бұзушылықтар-

дың көбі ұсақ тәртіпсіздіктерге жатады.

Мінез-құлықты басқару

496

Теріс мінез-құлықтың түрлері мен себептері

-



-



   -



      

-

-



-



      

        -

      







BESD балалар

       

        

  -

-

-



  -

  

 

        

     



     

-



      -



       

Мінез-құлықты басқару

497

   

     







Психологиялық мәселелер

-

   -



    

     -

-

      





 

 

 

 

 

 

 

12.2-КЕСТЕ. Жағымсыз мінез-құлық түрлері

Ұсақ (кішігірім) тәртіпсіздіктер

категориясы

Үлкен (ауыр) тәртіпсіздіктер

категориясы

Сөйлеу; мысалы, жиналыста сыбырлап

сөйлеп отыру

Сөзбен жиі жәбірлеу

Қозғалу; мысалы, бір орында отыра ал-

мау мінез-құлқы

Міндетті ережелерді сақтамау

Уақыт; мысалы, заттарды уақытылы ор-

нына қоймау

Сабаққа қатыспау

Оқушы мен оқушының қарым-қатынасы;

мысалы, қатарласының мазасын алу

Буллинг

Мұғалім мен оқушы қарым-қатынасы;

мысалы, тыныш отыр дегенді тыңдамай,

шулау.

Беделге нұқсан келтіру

Мінез-құлықты басқару

498

      

-



-

-

    



   -

-



  



 

  



 



  -

        



         

       

 

 

  -

 

-

-





      -



        -

      











Мінез-құлықты басқару

499

        





-

        



   -

-



-

       

      



       

       



-



 





       -

       



   -



-

-

  -



   -

      

-

 

    



  

    

  -



Мінез-құлықты басқару

500

  



  -



-



      -







      

Хроножүйе

Отбасы

Діни

ұстанымдары

Сынып бөлмесі

Қатарластар

ез

ож

йе

ез

ож

йе

ез

ож

йе

ез

ож

йе

ле

оғ

ас

ес

ом

ка

мо

ль

де

лт

са

лт

-д

ст

үр

Са

си

ло

ия

зо

үй

кро

ди

Әл

ум

тік

ағ

йл

әд

ни

құ

қт

12.1-СЫЗБА. Бронфенбреннердің экологиялық моделі

Дереккөз: www.c4eo.org.uk/themes/earlyyears/eresource/assets/pdfs/ecologicalmodel.pdf

Мінез-құлықты басқару

501

-





     -





-

        



-



-

-





-

-



       

        

       

      -



y        





y  

y  -



y   

y   -

  

  



-

-

       

Мінез-құлықты басқару

502

-

-







Мінез-құлықты басқару дегеніміз не?

 -





-

-

-



       -

        -

-



     

-







      

-

-





        

         

       

    -

      









      -

-

Мінез-құлықты басқару

503

12.3-КЕСТЕ. Негізгі мінез-құлық теорияларының мазмұны

Теория Қысқаша мазмұны Практикалық мәні (салдары)

Бихевиоризм Мінез-құлық когнитивті процес-

тен емес, ортадан үйренудің нәти-

жесінде қалыптасады.

■ Жақсы мінез-құлықты арттыру үшін мақтауларды, ал нашар мінез-құлықты құрықтау

үшін тыйым мен шектеулерді пайдаланыңыз

■ Ережелерді объективті және жүйелі түрде жасаңыз

Когнитивті – Мінез-

құлықтық

Мінез-құлық мәселесі ойлану

сипатына, сеніміне, өз-өзіне се-

німділігіне, талабы мен мақсатына

орай шешіледі.

■ Оқушыларды жеке жоспарлары арқылы өздерінің мінез-құлық сипатын қалыптасты-

ру мен мониторинг жасауына жұмылдырыңыз

■ Визуализация, дауыстап сөйлеу, балама жолын қарастыру сияқты өзін-өзі реттеу стра-

тегиясын қолданыңыз

Гуманизм Мінез-құлық әр индивидтің эмо-

циялық қажеттілігіне жауап беру

мен қарым-қатынас арқылы қа-

лыптасады.

■ Оқушылардың не жайлы сөйлесетінін мұқият тыңдаңыз

■ Бетпе-бет (жеке) диалог жүргізіңіз

■ Қатарластары (достары) арасындағы қарым-қатынасты қолдаңыз

■ Кеңесшілерге жүгініңіз

■ Тәрбиешілер тобын пайдаланыңыз

■ Баланы жағымсыз мінез-құлықтан ажыратыңыз, бірақ баланы айыптамаңыз

■ Балаларды атымен атаңыз (фамилиясымен емес)

Психодинамика Мінез-құлық баланың сәби кезде-

гі әдеті мен балалық шақтағы өмі-

ріне байланысты қалыптасады.

■ Терапевтер конфликтіні «шешу» үшін көркем шығарма, драма, композиция және әңгі-

мелерден метафоралар пайдаланады

■ Ересектер қосымша алмастырушы тұлға ретінде әрекет етеді

Биологиялық Мінез-құлық – биологиялық про-

цестердің нәтижесі

■ Мектептер денсаулық саласындағы психиатр сияқты мамандармен тығыз жұмыс жүр-

гізеді

■ Дәрі-дәрмектер берілуі мүмкін

Экологиялық Физикалық кеңістік пен әлеуметтік

орта мінез-құлыққа әсер етеді.

■ Архитекторлар, мұғалімдер және басқалар тартымды ғимарат пен оқу ортасын құруға

талпынады

■ Мектеп айналасы мен сыныптарда, дәліздерде жарықтың, жылудың, жиһаздар мен

орындықтардың орналасуын қарастырыңыз

■ Ата-аналармен/қамқоршылармен ынтымақтастықта жұмыс істеудің мінез-құлық ту-

ралы келісім-шартын пайдалану

Жүйелі Мінез-құлық мектеп этикасы мен

жалпы әлеуметтік және мәдени

нормаларға байланысты

■ Мектепті аралап, оқу барысында кездесуі ықтимал мүмкіндіктерге, қуаныш, қауіп пен

мінез-құлыққа әсер етуі мүмкін «ыстық нүктелерге» баланың көзімен қарап көріңіз

■ Осы негізде мектептің саясаты мен жұмыстарына шолу жасаңыз

■ Ата-ана/қамқоршылармен ашық және жиі байланыс орнатыңыз

■ Балаға көп ықпал ететін әлеуметтік және мәдени әсерлерді сезіну

Әлеуметтік оқу Басқалардың әрекетін бақылау

мінез-құлыққа әсер етеді

■ «Достым» жүйесін қолданыңыз

■ Жақсы мінез-құлықты мектеп бойынша үлгі етіңіз

Дереккөз: www.youngminds.org.uk алынған

Мінез-құлықты басқару

504



-

-

    

       

      

-

-

-



     -







       

-







       

        -











-

       

-



-

-

     

           



-



-

 







Мінез-құлықты басқару

505

 

   

  

  

 

 -

       

 

 -



 -

 -



 -



     

      -

      





-

-









-



12.4-КЕСТЕ. Глассердің әдеттері

Қамқорлықтың жеті әдеті Жеті зиянды әдет

Қолдау көрсету Сынау

Ынталандыру Айыптау

Тыңдау Шағымдану

Қабылдау Уайымдау

Сену Қорқыту

Құрметтеу Жазалау

Келіссөздердің айырмашылығы Бақылағаны үшін марапаттау немесе сый-

лық беру

Мінез-құлықты басқару

506

       



-



      -

      

-

 -



-



y         



y  -



y   -

  

y     -





-

-

-

-

       

-

-



-

-



  



-

        

-



-





Мінез-құлықты басқару

507

12.5-КЕСТЕ. Мінез-құлықты басқарудың белгілі модельдері

Модельдер мен

басты тұлғалар

Сипаты

Қырағылық,

Джейкоб Коунин

Қырағылық – мұғалімнің сыныпта болған барлық уақытта кабинетте не болып жатқанын

біліп отыруы.

Хабарлау – мұғалім оқушыларды сергек ұстап, білім беруге жауапкершілікпен қараса, оқу

оңтайлы болады.

Ауысулар – бір іс-әрекеттен екінші әс-әрекетке ауысу кезінде ептілік таныту мен импульс-

ті сақтау, топты тиімді басқарудың негізгі кілті.

Толқындық әсер – нашар мінез-құлық көрсеткен баламен мұғалімнің қалай жұмыс істей-

тіні, мейлі ол сөгіс берсін немесе кешіріммен қарасын, бұл басқа балаларға да әсер етеді.

Үйлесімді байланыс,

Хайм Жинот

Модельдеу – үлкендер жақсы мінез-құлықтың үлгісі болу керек.

Ынтымақтастық – талап етілмейді, оған ынталандырады.

Тәртіп – жазалаудың орнына қолданылуы керек.

Сезіну – мұғалім кейбір мінез-құлықты көргенде өзінің не сезінетінін сабырмен жеткізуге

тиіс.

Мақтау – тек расталған, шын болған жағдайда ғана айтылады.

Өзін-өзі басқару – мұғалімдер өзін-өзі бағалау мен сенімділігін дамытуы керек.

Қарым-қатынас – мұғалім қолданатын сөздер сезімге сай болу керек. Баланы сынаудан

аулақ болу үшін «мен» сөзі «сен» сөзін алмастыру керек; мұғалім кейбір «төртбұрышты»

сөздерді проблемаға айналдырмай-ақ, оны елеусіз қалдырғаны жөн; «рационалды» сөз-

дер баланың жеке басына емес, оның мінез-құлқына бағытталуы керек.

Ережелер/қағидалар – заттарға жазылып қойылуы керек. Мысалы, «қарындаш лақтыру-

ға арналмаған».

Таңдау теориясы,

Уиллиям Глассер

Таңдау – балалардың дұрыс таңдау жасауына басымдық берілу керек.

Жиналыстар – топтың проблеманы анықтау мен оның шешу жолдарын қарастыру тура-

лы апталық талқылау жиналысы.

Салдары – әрқашан жақсы және жаман мінез-құлықты айтады.

Ережелер әрқашан күшінде болуы шарт.

Жылатпай тәртіпке

салу, Рудольф

Дрейкурс

Тәртіп – жазалаудан гөрі өзін-өзі тәртіпке салу мен өзін-өзі шектей алуға басымдық бе-

реді.

Мақсаттар – теріс мінез-құлық теріс мақсаттарға жетелейді. Мысалы, өзіне назар аударту,

өш алу, кім мықтыны анықтау.

Құрал-жабдық – балалар жабдықталған болуы керек және соған қарай мінез-құлық та

қалыптасады.

Талпындыру – көтермелеген жөн, бірақ жұмыс пен мінезін мақтауға жол берілмейді.

Ассертивті тәртіп,

Ли мен Марлин

Кантер

Ассертивті тәртіп – мұғалімдер жауапты мінез-құлыққа жұмылдыруы керек (теріс немесе

пассивті әдіспен емес, ассертивті түрде).

Құқықтар – мұғалімдер ата-аналардан және басқалардан тиісті мінез-құлық пен қолдау

күтуге құқылы; балалар көмек пен қолдауға ие болуға, салдарын біле отырып, өзін қалай

ұстауға болатынын таңдауға құқылы.

Жоспарлау – бұл құқықтар орындалу үшін тәртіп жоспары қажет; мұғалімдер ауызша

жауаптарды алдын ала біліп, қолдана білуге тиіс.

Күту – әрқашан тұжырымдалып, қадағаланып, қайталанып отыруы керек.

Қарым-қатынас – «мен» сияқты хабарламаларды пайдалану, мысалы, «маған осыны

сенің істегенің керек...», «бұл маған ұнайды...»; «сенің не айтқаныңды түсініп тұрмын, бі-

рақ...»; сөйлесіп тұрған кезде баланың атын атау, көзіне қарап сөйлесу аса маңызды; дене

қимылдары мен түрлі ишарамен сөйлесу; дауыс көтермеу.

Теріс мінез-құлық ешқашан назардан тыс қалмауы керек; шынайы әсеріңіз бойынша әре-

кет етіңіз.

Позитив қорытындылау – мадақтау, жеке көңіл бөлу, ата-аналарына телефон соғу, ерек-

ше артықшылықтар, үйдегі және топтағы марапаттаулар.

Позитивті сынып

тәртібі, Фред Джонс

Сынып уақытын арттыру – теріс мінез-құлықты реттеуге кететін уақытты азайтып, оны

ұтымды пайдалану үшін мұғалім көзбен қадағалау, белгілер, ишара мен дене қозғалыста-

ры секілді (а) дене қимылдарын, (ә) ынталандыру мен (б) жеке көмекті пайдалануы керек.

Ынталандыру (стимул) – жұлдызша, баға, жұмыс нәтижесі тек жетістікке жетушілерге ғана

мотивация беретіндіктен, олардың ықпалы шектеулі; топтағы немесе сыныптағы ынталан-

дырулар ынтымақтастық орнатады және мұғалімнің жұмысын оңтайландырады.

Қолдау жүйелері – ішкі және сыртқы.

Ережелер – қарапайым әрі нақты, қысқа, көрнекі және сараланған түрде оқытылуы керек;

ереже бұзу зардапсыз болмайды.

Дереккөздер: Kounin (1970); Ginott (1972); Jones (1987); Dreikurs (2004); Canter and Canter (2009)

Мінез-құлықты басқару

508





-

  

-



-

-

-

      

       

 





   



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

12.5-кестеде берілген модельдердің бірін қарастыр. Кез келген зерттеу жұмы-

сы мен модельдердің ықпалын қолдауға сыни пікірмен қараңыз.

Оқушылардың мінез-құлқына жауап беру



     

-



        







      -

        

-



 

        



Мінез-құлықты басқару

509

12.4-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Стажер мұғалімдердің сыныптағы мінез-құлықты басқару тәжірибесіне сай рефлек-

тивті ойын ортаға салуды сұраған:

«Оқушыларды қызықтырып, сол қалыпта ұстаған сайын аса бір қиындық туында

майтынына көзім жетті. Менің оқушыларым 5 жастағы үйренуге құмар балалар еді

және қажеттіліктері де көп болды. Мен олар заттарды қолмен ұстауға, қарауға бо

латын аймақты белгіледім және Сэм ойыншық полицейі болып кімде-кім сызықтан

шығып кетсе, айтып отырды».

Мэттью

«Мен үшін ең тиімдісі музыканы пайдалану болды. Мен оны сабаққа кірісерде қос

тым және сыныпты тыныштандыру үшін фондық музыканы пайдаландым».

Риан

Күнделікті қайталанып отыратын тәртіп орнату маңызды болды. Үйреншікті нәрсе

болып көрінуі мүмкін, бірақ 4 жасар бала күнделікті жинақы тәртіптің болғанын қа

лайды. Мен рөлдік ойындар, блоктар, т.б. үшін тақтаны пайдаланғанда, балалар-

дың сабаққа өте жақсы қатысып отырғанын байқадым».

Сэм

12.3-ҚОСЫМША. МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ БАСҚАРУ САТЫЛАРЫ

 Мектептің оқушыдан түзу мінез-құлық сақтауын күтетінін есіне салып оты-

ру (мектеп ережесі).

 Ересек адам мен бала арасындағы мінез-құлық туралы, кешірім сұрауға

талпындыратын әңгіме.

 Баланың артықшылықты жоғалтып алуы (мысалы, Алтын уақытты 5 ми

нутқа қысқарту).

 Сапалы уақыт шеңбері немесе сынып жиналысы арқылы анықталған мә

селелер.

 Бала жазбаша ескерту алады немесе ойын уақыты шектеледі.

 Директордың ассистентінің қабылдауында болу және бос уақытынан неме

се артықшылығынан айырылу.

 Директордың баланың ата-анасымен немесе қамқоршысымен әңгімелесуі.

 Сыртқы адамдардың араласуы.

 Күмән.

(www.constantine.cornwall.sch.uk/home/home.htm)

Мінез-құлықты басқару

510

«Мен сабақта өмірден алынған тәжірибелерге сілтеме жасап отыруға тырыстым.

Мысалы, өздеріңіз білетін газет-журналдағы әңгімелер, теледидардағы жаңалық

тар, мультфильм, дүкен түбіртектері, балаларға танымал орындар мен кешегі өткен

футбол матчының есебі сияқты оқиғаларды сабақпен байланыстыру. Қызығушылық

жоғала бастаған сәтте, мен дереу тартымды әңгіме бастап кетуге тырысамын».

Майк

«Бұл балақай аутизммен ауырады, шынын айтқанда, мен бұған дейін аутизм жай

лы ештеңе білген жоқпын. Дайындық аптасы кезінде не істеу қажеттігін жақсылап

түсініп алу үшін, мен оның ата-анасымен, сынып жетекшісімен және инклюзивті бі

лім беру координаторымен жолықтым. Сонымен қатар оның сынып жетекшісі сабақ

өтіп жатқан кезде Стефанды (ауырған бала) бақылаумен болдым және кейіннен өзі

мен де сөйлестім. Осының бәрі маған Стефан партаның астына тығылып калғанда

немесе өзінің үй жануары туралы айта бастағанда артық әрекет жасамауға көмек

тесті. Одан бөлек Мемлекеттік аутизм қоғамының ресми парақшасынан Аспергер

синдромы туралы өте құнды мәліметтер алдым».

Лаурен

«Бірнеше баланың мінез-құлқы қиындау болғандықтан, маған оңайға соқпағанын

айтуым керек. Бұл мен жақсы дайындалмадым деген сөз емес. Балаларға қызық

болатын заттарды табу үшін біраз уақыт жұмсадым, алайда әлгі үш бала заттардың

бәрін бүлдірді. Мысалы, мен сыныпқа құрбақаның уылдырығын алып келсем, олар

оның бәрін айналаға шашып тастайды. Сабақ біткенде маған балаларға құрбақа

ның тіршілігі жайында кітаптан біраз тапсырмалар беріп, таныстыруым қажет еді

деген ой келді».

Том

-

      



      

 

        

      -

         



-

-

-





-



Мінез-құлықты басқару

511

         -

  -



-

        -

 





-



-





-

-

-

-



      





        



-











    



-













       



-



Мінез-құлықты басқару

512



    -



      



-

        



 

  

  

 

   

 

  

   



12.5-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Топта келесідей жағдай орын алғанда қалай басқару керек және қандай ақпа-

рат қажет болуы мүмкін екенін ойластыру:

1) орнынан тұрмай қойған оқушымен жұмыс істеу;

2) ойын алаңында екі оқушы ұрысып қалды, бірі екіншісінің нәсілін кемсітті;

3) жиында бір бала сағыз шайнап тұр;

4) сыныптағы жасқаншақ баланың бірі сабақтан соң келіп, оны үйінде ұра

тынын айтты;

5) басқа әріптесіңіздің бір балаға қайта-қайта айқайлап ұрсатынын байқа

дыңыз;

6) бір ата-ана кабинетіңізге келіп, қызы әлімжеттік көріп жүргені туралы ша

ғымданды.

Мінез-құлықты басқару

513

Мінез-құлқы күрделі балалармен жұмыс

-

       

-

       -



   

   

         

     



      

-



-





-



       



-



Буллинг



        

        

       -



   -

      



-

-

 



       

-



Мінез-құлықты басқару

514









       

-

   -



-



-

-



-





-

      -



-

        

әділдік орнату-



       

 



      

-

        





      -

-



      

       

-







Мінез-құлықты басқару

515

Глоссарий

Әділдік орнату      



     -



Пайдаланылған әдебиет

     











             









           





            



















          



        



           





  









Мінез-құлықты басқару

516











         



 





            





         















 





            









           

          



             





  















             

        



          



Мінез-құлықты басқару

517

            









  

         



           





            

         



          



        











         











            











           



           



          



         







          









Мінез-құлықты басқару

518

            



            







          



          









 



             







Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

519

Ширату өнері

Мониторинг, бағалау, жазба жазу

және есеп беру

Тарау мақсаттары



 

 

 

 

       -

-





Кіріспе



-

-





-



ТАРАУ

Ширату өнері

520

-

-

-

-







-

-



      









Мониторинг

     

      

       

-



-

-





  -

-











  -



 -



   

 

Ширату өнері

521

  -



     

   

 

-





    

       

-



        

-

-

        

-







       -





-

-

-



13.1-СЫЗБА. Көрінетін үшбұрыш

Дереккөз: After Pye (1989)

Ең жақсы көрі-

нетін орындағы

оқушылар

Көрінбейтін

орындағы

оқушылар

Көрінбейтін

орындағы

оқушылар

Мұғалімнің алдындағы оқушылар

Ширату өнері

522

    -

-

-





-

  



-







-

-



     

       

       

      

         



       

13.1-ҚОСЫМША. МОНИТОРИНГ СҰРАҚТАРЫ

 Балалар қызығып қарай ма, әлде жалыға ма?

 Балалар не істеу керек екенін біле ме?

 «Жасырынып қалған» балалар бар ма?

 Қанша бала тапсырманы орындап жатыр?

 Балалар көруге тиіс нәрсесін көре ала ма (мысалы, интерактивті тақтаны)?

 Қолыңызда қажет болып қалған жағдайда қолданатын ресурстар бар ма?

 Негізгі шудың деңгейі қандай?

 Қолдаушы ассистенттердің жұмысы жақсы құрылған ба?

 Балалар бірге жұмыс істеп отыр ма?

 Қай балаға қосымша көмек керек, қай балаға ерекше назар аудару қажет?

 Оқушылар қолдарын жиі көтере ме? Егер солай болса, неге?

 Менің көз алдымда кезек пайда болды ма? Егер солай болса, мен оны қа

лай тоқтата аламын?

 Мұнда қандай да нақты денсаулық және қауіпсіздік мәселелері бар ма?

Ширату өнері

523

       -

        

       

-





 -



       







КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

13.1-суретке мұқият қарап, не көргеніңізді жазыңыз. Сосын суретті әріптес-

теріңізге көрсетіп, пікір алмасыңыз. Бұл суретті басқаша қалай түсіндіруге

болады?

13.1-СУРЕТ. Балабақша тәрбиешісіне 3–4 жастағы балаларға сабақ өту міндеті жүктелді.

Дереккөз: POD/Pearson Education Ltd, Jules Selmes

Ширату өнері

524

Бақылау

-





-



-

      

-

-



       -



        -

      

-

-



-



-

-



-





-



-

-



-



       





       

        



-



Ширату өнері

525



-

  

-

   



         -



   -

-



-



Оқушылардың прогресі

-



      

13.2-ҚОСЫМША.

БАЛАЛАРДЫ БАҚЫЛАУ КЕЗІНДЕ ЕСКЕРЕТІН СҰРАҚТАР

 Әрекеттер тым жеңіл ме, әлде өте қиын ба?

 Балалар ресурстарды қалай пайдаланып жатыр?

 Мұнда балаға қажетті әлдене назардан тыс қалып қойған жоқ па?

 Жұмыс пен ұйымдастыруға жеткілікті уақыт пен орын бөлінген бе?

 Іс-әрекетке балалар толықтай араласа ма, ал араласпаса, неге?

 Балалар оқуда қаншалықты ерікті?

 Балалар басқа балалармен жұмыс істеуге/бірге ойнауға/ қабілетті ме?

 Балалар мамандардың араласуына мұқтаж ба?

 Салмақты ойлануға мүмкіндік бар ма?

 Оқуды әрі қарай жалғастыру үшін не істеу қажет?

 Әрекеттер арасында уақыт (ішкі/сыртқы, жеке/топпен, т.б.) бойынша тең

герім бар ма?

«Click-Use» лицензиясының шартына сәйкес қайта басылды)

Ширату өнері

526

-

-



-





-



-

    -



-



       

        -







-



-





       -

      -



-

-





-





Бағалаудың сипаты мен аясы қандай?

-

-

       

      

       

Ширату өнері

527

      

-

       -

  

-





        -







-



-

-



  -



      -





  -

  -

 

-



13.3-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: БАҒАЛАУ

Латын тілінде ad = қатар, қасында, ал sedere = отыру деген

мағынаны береді.

Сөзбе-сөз айтқанда, бағалау (assessment) дегеніміз – оқушының қасына оты-

рып, бірге жұмыс істеу, талқылау және дамуға көмектесу дегенді білдіреді.

Оқушыларға жұмысын жақсартып алуға және өзгерістер енгізуге уақыты болу

үшін ерте және толыққанды фидбәктің берілуі, бағалау тиімділігін арттырады.

Соңғы жылдары бастауыш мектептер «Оқушылар сабақтың қай жеріне келді,

енді не істеу керек және мұны қалай істеген дұрыс?» деген сұрақтарды қарас

тыруда оқушылар мен мұғалімдердің процесті іздеу мен мәліметті түсіндіру-

ді қолдану деп есептейтін оқуды бағалауды қарастырды (Assessment Reform

Group, 2002).

Ширату өнері

528

        

-

-



 



       -



 

 

-

-

       

-

-

   

-



-

        

-

-

      -



       -

      

      

        



-



-

      

-

        

-



-

   





Ширату өнері

529

Оқытуды бағалау



         

         



      



      -



-





       



 

 

 

-

-



-

-



 







Оқу мақсаттары мен ниеттерін бөлісу



-

       

-

-



-

-



Ширату өнері

530

13.2-СЫЗБА. Өзін-өзі бағалау стратегияларының мысалдары

Дереккөз: Association for Achievement and Improvement through Assessment (www.aaiaorg.uk). Рұқса-

тымен басылды.

Бағдаршам

Қызыл түс – түсінбедім

Сары түс – сәл түсініксіз

Жасыл түс – түсіндім

Пайдалануға:

Әрбір оқушы өзінің тапсырманы түсін-

генін немесе басқа ойын түрлі түсті кар-

таларды көрсету арқылы білдіреді.

Сабақтың барлық түрінде пайдалы, бі-

рақ әсіресе кіші топтарда пайдалы.

Серігімен сөйлесу

Пайдалануға:

Оқушылар серігімен ой бөліседі:

• үйренген үш жаңа нәрсесін

• оңай болғанын

• қиын түскенін

• алдағы уақытта не үйренгісі келе-

тінін.

Басбармақ жоғары/төмен

Пайдалануға:

Бағдаршамға ұқсас, мұнда кез келген

сәтте оқушының түсінгенін немесе ойын

анықтау үшін пайдаланылады.

Кейінгі

Пайдалануға:

Топтар, жұп оқушылар, жеке оқушылар

түртіп алған ескертпелері бойынша жұ-

мыс істейді.

• Мен не үйрендім?

• Саған қайсысы оңай болды?

• Саған қайсысы қиын болды?

• Мен енді не білгім келеді?

Мұғалімге пайдасы:

• оқушының түсінгенін немесе ойын

бірден біліп тұрады

• мұғалім қажетті жеке қолдау мен

жоспарды өзгерте алады

Мұғалімге пайдасы:

• өткен сабағына шолу жасауға

• қажет болған жағдайда сабақ өту ба-

рысын өзгерту мүмкіндігі

Оқушыға пайдасы:

• Оқушыға қауіпсіз, жайлы ортада де-

реу жауап беруге мүмкіндік береді

• Өз-өзіне бағалау жазудан аулақ бо-

лады. Көтеріңікі көңіл.

Оқушыға пайдасы:

• Оқуы жайында ойлана бастайды

• Оларды алдағы әрекеттер туралы

ойлануға шақырады.

Ширату өнері

531

       

-

      

       -

        -

       



       

        







-

13.4-ҚОСЫМША. МАҚСАТТЫ ОҚУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН

ТАБЫС КРИТЕРИЙЛЕРІН БӨЛІСУ

Оқуға деген ниет

Табыс критерийі

– «біздің сүйікті жануарлар» диаграммасын сызу

– диаграмма түсінікті болу үшін әртүрлі түстерді пай

даланамыз

– негізгі кілтін табамыз

– диаграммаға атау береміз

– кейде компьютер қолданамыз

        

        



-

-



         

 

  -



 

 

Ширату өнері

532

  -

 

 

 

 

 -



   



  



 -

  

         -

     -

     

     -



     -



  

 

-



       



-

-

        





Нақты табыс критерийлері



    -



-

       



Ширату өнері

533

13.5-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Бір стажер тарих сабағында 5-сынып оқушыларына мына сұрақтарға жауап

іздеу арқылы Тюдор кезеңінде нені қарастыратынын түсіндірді. Тюдор кезе

ңіндегі өмір туралы қалай білеміз?

 Сіз осы сабақта пайдаланылған түрлі дереккөздерді атауға қабілетті бо

ласыз.

 Досыңызға әр дереккөз туралы «күрделі» сұрақ қоюыңыз керек.

 Сол кездегі байлар мен кедейлердің өмірі туралы хабар беретін дереккөз

дерді пайдалана аласыз.

Сабақтың соңында оқушылар осы критерийлерге сәйкес бағдаршам жүйесін

пайдалана отырып, өздерінің жетістіктерін жазып алып талқылайды.

-





-





       -









-

-





-





Өзін-өзі бағалау мен сараптау

-

       

        

Ширату өнері

534

       





-





 -



         -

       

    

       -



-











     

       

        

-



-

      

-



13.6-ҚОСЫМША. СТАЖЕРДЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУҒА

РУБРИКТЕРДІ ПАЙДАЛАНҒАН (2-СЫНЫП) МЫСАЛЫ

Мақсат: Фармер Джонсқа алғыс хат жазу. Оны қалай жазамын?

Мекен жайды дұрыс көрсетемін.

Күнін жаздым.

«Қымбатты Джонс мырза» деп бастадым.

Хатты не үшін жазып отырғанымды айта кеттім.

Хатқа қолымды қойдым.

Хаттың қатесін тексердім.

Досымның хатының қатесін қарап бердім.

Ширату өнері

535

      

       

рубриктерді 

-

-

-



  

      









      





-



-

-





-







-



     



  



   -

   





-

      



-

-

   

Ширату өнері

536





-





       -







  

 

  

 

 

 

 

  

 

  

 

 

 



13.2-сурет. Шотландиялық балалар сабақты түсінбегенін білдіру үшін домалақ жа-

сыл және қызыл карталарды қолданып отыр

Дереккөз: POD/Pearson Education Ltd, Ann Cromack, Ikat Designs

Ширату өнері

537

Қатарластың баға беруі және тюторлық

-



  

       -





       -



      

-





-



-

      



      

        

-

      

        



-



-



-





-

    







-



Ширату өнері

538

Фидбәк









 

  

 

 

   -



     

-







-

        

         

-





-



       -





-

      



  -



-

-





-



Ширату өнері

539





-



-

-

-

-



-







-



-









-

-

      

        







-





      -

  

        

        



      

-

-

-





Ширату өнері

540

Баға қою





      





-





-



         



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Фидбәктің күші туралы жазылған Хаттие мен Тимперлейдің (2007) мақала-

сын оқыңыз: http://education.qld.gov.au/staff/development/performance/

resources/readings/power-feedback.pdf

Сабақ сапасын арттыру үшін фидбәкті қаншалықты жақсы қолданғаныңызды

көрсетіңіз.

13.7-ҚОСЫМША. ОҚУШЫЛАР ФИДБӘККЕ ҚАЛАЙ ҚАРАЙДЫ

«Қиықша белгісін қойғаны, оған жұмыстың ұнағаны болса керек» (6-сынып).

«Ол мынау туралы жазды, демек бұл жақсы болуы тиіс» (3-сынып).

«Егер мынаған қиықша қойса, мен қуанам, өйткені бұл жұмыс жақсы дегенді

білдіреді. Ал төменгі жағына екі сөйлем қалдырса, бұл жақсы емес де

генді білдіреді» (6-сынып).

«Жақсы» дей салу аздық етеді, бұл шындап келгенде жақсы емес дегенді ай

тып тұр. Турасын айтқаны жөн болар еді» (3-сынып).

«Бұл менің үздік нәтижем, өйткені менің жазуым жақсы» (3-сынып).

«Смайликтер белсенді оқығаны үшін, ұқыпты және қатесіз жазуы мен күнін дұ

рыс жазғаны үшін беріледі» (3-сынып).

(Weeden et al., 2000)

Ширату өнері

541

13.8-ҚОСЫМША. НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: БАҒА ҚОЮ

«Баға қою» (marking) сөзі шекара, шек дегенді білдіретін немістің ескі макрон

сөзінен шыққан. Бұл екі шекараның арасын ажырату үшін жерді сызықпен бел

гілеу немесе тастарды тізуді білдіреді. Баға қою сөзінің мағынасы қазір кең

болса да, шекара сызықтарын ажырату идеясы сақталып тұр. Мысалы, белгілі

бір классификацияға қай кандидаттардың жататынын анықтау.

        

-

         



-







        

-

-





      

  

-

-

-



-



  



       

      

-







-

-



Ширату өнері

542

        

-



-





Сұрақ қою



   





-

-





        









13.9-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Нақты жазуды үйрететін стажер 4-сынып оқушыларымен газет жобасы бо-

йынша жұмыс істеді. Ол келесідей пікірлер жазды:

 «Бұл керемет жарнама. Бұдан кейін пальто сатып алғым келіп кетті».

 «Керемет ұсыныс – екеуі біреуінің бағасымен. Бірақ байланыс мәліметте

рін қосуың керек».

 «Шрифттің өлшемі мен түсі назарды аудартатындай жақсы таңдалған».

 «Мәтін мен сурет жақсы үйлесіп тұр, сіз бағасын әдейі жазбадыңыз ба?»

 «Сіз презентацияға көп уақыт бөле аласыз деп ойлаймын, мұның жарнама

үшін маңызы зор».

Ширату өнері

543

13.10-ҚОСЫМША. ОҚУШЫНЫҢ ЖҰМЫСЫНА

БАҒА ҚОЮДАҒЫ ПРИНЦИПТЕР

 Жұмысты тапсырмас бұрын, оның құрылымы мен презентациясына реко-

мендация беріңіз.

 Сабақтың мақсатын орындауда оқушылар қаншалықты жұмыс істегенін

оларға түсіндіріңіз.

 Күтетін нәтижені анықтаңыз. Оқушылардан не күтілетіні анық болу үшін

кейбір мұғалімдер WILF-ты (What I Look For – Мен қандай нәтиже күтемін)

қолданады.

 Прогресті анықтаңыз (бұл істе асықпаған жөн).

 Баланы атымен атап, пікірді жекелеп қолданыңыз.

 Қысқа әрі нақты пікір жазыңыз.

 Жақсы жасаған тұстары мен жақсарту керек жақтарына пікір айтыңыз.

 Оқушыларға қашан талқылайтыныңыз бен пікір жазатыныңызды айтыңыз.

 Деректер мен бастапқы пікірлер.

Таргеттеу

       

        -

        

-

-

      

-

      







-







-

-





Ширату өнері

544

Формативті бағалаудың ықпалы







       

-

       

      

-



-



-

-

      

         

-

-



    

-



      

-



      



       

       

-

     



      

       



  

 

 

  -



Ширату өнері

545

   



  -



Суммативті бағалау

-

-

     

-

-

-



-

  -

-









       

     -

13.1-КЕСТЕ. Бағалаудың қолданылатын екі негізгі түрі

Формативті бағалау Суммативті бағалау

Қандай? Тұрақты оқытуға

пайдаланылатын бағалау

Белгілі бір уақыт аралықтарында оқуды

қорытындылайтын бағалау

Қашан? Қысқамерзімді – оқу процесімен

бірге жүргізіледі (мысалы,

басында, ортасында және

сабақтың соңында)

Әдетте ұзақмерзімді – көбіне сабақтың

әр бөлігінде жүргізіледі (мысалы, тарауды

немесе тақырыпты аяқтаған кезде)

Не үшін? Оқуды күшейту үшін Ата-ана, мектеп немесе басқа

мұғалімдерге нәтижені баяндау үшін

Таргет белгілеуге

Оқушының үлгерімін білуге

Бағалау мен жоспарлау үшін

Кім? Өз-өзіне және қатарласына

бағалау жүргізетін оқушылар

Мұғалім жүргізетін бағалау

Қалай? Формативті бағалаудың пікірлері

мен сұрақтары оқушының оқу

мақсаттарына қарай жасаған

талпынысымен байланысып

жатады (оқу бағаланады)

Суммативті бағалар, деңгейлер,

сертификаттар немесе сыйлықтар

оқушының оқу стандарттарына қалай

жеткенін көрсетеді.

Ширату өнері

546





      



 -





-



       

        

       -

      -

-





       -



      -



        

-







-

-



 

 

  

 

     

      





      -

-



-



Ширату өнері

547

13.2-КЕСТЕ. Біріккен Корольдіктің бастауыш мектептеріндегі бағалау талаптары

Ерте балалық шақ KS1 KS2

Англия

Нөлінші сыныптағы әр баланың

ерте қалыптасу кезеңі портфолио-

сында ерте білім берудегі 17 мақ-

сатқа жету мәліметі жазылады.

1-сыныпта фонетиканы тексеру

6-сынып соңында грамматика, пунк-

туация мен қатесіз жазудың міндетті

тесті

2-сыныптың кез келген уақытында,

қалыпты оқу барысында берілген

тапсырмалар мен тестілер оқу жы-

лының аяғында мұғалімге ағылшын,

математика және жаратылыстану бо-

йынша үлгерімдерден ақпар береді.

6-сыныптың соңындағы математика, ғылым және ағылшын

пәндері бойынша мұғалімнің бағалауы Стандарттар мен

тестілеу орталығына жіберіледі.

Жергілікті биліктің қатынасы

Агенттіктер мен ата-аналар

6-сынып соңындағы ағылшын мен математика тестілері

3 пен 5-сыныптағы жоғары көрсеткішті оқушыларға арнал-

ған ағылшын мен математикадан таңдау тестілері (ішкі баға

қою)

Жергілікті биліктің қатынасы

Уэльс

Қалыптасу кезеңінде берілген баға

Қалыптасу кезеңінің соңындағы мұғалім бағалауы:

■ Жеке және әлеуметтік даму, көңіл-күй мен мәдени алуандық

■ Тіл, сауат ашу және байланыс дағдылары

■ Математикалық даму дағдылары

Оқу мен санаудың ұлттық міндетті тестілері

KS2 соңындағы мұғалім бағалауына:

■ Ағылшын

■ Уэльс бірінші тіл (егер оқушы Уэльс оқу бағдарламасы-

мен оқыса) немесе Уэльс екінші тіл

■ Математика

■ Жаратылыстану

Ішкі және кластерлік мектеп қатынасы

Шотландия

Біліктілікті арттыруға арналған оқу бағдарламасы (3–18) өз деңгейінде прогресс жасаған оқушылармен 5 деңгей бойынша жұмыс

істейді және қорытынды шығарады

Мұғалімдер жалғыз тестілеуден гөрі түрлі негіздерге сүйене отырып бағалау жүргізеді

Оқушының үздік жетістіктер профайлы Р7 (11 жас) соңында толтырылады.

3–18 жас арасындағы барлық балаларға арналған рефлектив пен диалогтың тұрақты процесі, профильдерді барлық уақытта мәлімет-

пен қамту

Солтүстік

Ирландия

Қалыптасу кезеңі – Мұғалім ба-

қылауы

Мұғалімдер 3 пен 7-сыныптағы оқушыларды прогресс деңгейін пайдалана отырып бағалайды:

■ Оқу саласы

■ Ойлау дағдысы мен жеке қабілеттері

■ Пәнаралық дағдылар

Мұғалімнің бағалаулары мынаған негізделеді:

■ Сыныптағы бақылау

■ Талқылау мен сұрақтар қою

■ Мониторинг

KS1мен KS2 соңында оқушыларға деңгей белгіленіп беріледі.

4 пен 7-сынып оқушыларына арналған сауат ашу мен санаудың компьютерге негізделген баға-

лаулары

Дереккөз

: www.nicurriculum.org.uk; www.educationscotland.gov.uk; www.wales.gov.uk/educationandskills; www.education.gov.uk

Ширату өнері

548

13.11-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: БАҒАЛАУ

Жас ерекшелігіне қарай тапсырма мен күтілетін нәтижені нақтылау – үкі-

мет үшін таныс тәжірибе. Жапония, Оңтүстік Корея, Жаңа Зеландия және

Испания сияқты бірқатар елдер сыртқы бақылауды шектеп, барлық оқушы-

ны бағалаудан гөрі іріктелген оқушылардың ғана қатысуымен өткізуді та-

лап етеді. Көптеген мемлекетте жазу мен санау міндетті бағалауға жатады:

Аустралия, Канада, Франция, Мажарстан, Жапония, Корея, Жаңа Зеландия

және Испания. Мектептің нәтижелерін рейтинг үлгісінде ақпарат құралда

рында жариялау, санаулы ғана мемлекеттерде кездеседі. Хал мен Өзерктің

(2008) 22 елдің бағалау жүйесіне жасаған шолуы Ағылшын бағалау жүйесі

халықаралық білім беру жүйесіндегі ең интрузивті және кешенді жүйе деген

қорытынды шығарды.

       -



-

     



-

-

-





Ерте балалық шақтағы бағалау

       -

       

      



     -

  

-



      

         

  



Ширату өнері

549

      

       



-



-

     

-

-



-



 ерте жастан білім берудің    





         -



-

-





       



-





-





-

      

-

-



       -

       

 

         

        



Ширату өнері

550

Оқу саласы Аспектісі Біріккен

Күтілетін

нәтиже

Артуы

Байланыс және тіл ЕОМ 01 Тыңдау мен зейін

ЕОМ 02 Түсіну

ЕОМ 03 Сөйлеу

Дене тәрбиесі ЕОМ 04 Қозғалу және

қолмен жазу

ЕОМ 05 Денсаулық пен

өзіне қамқорлық

Жеке, әлеуметтік

және эмоциялық

даму

ЕОМ 06 Өз-өзіне сенімді-

лік пен таным

ЕОМ 07 Ой мен мінез-құ-

лықты басқару

ЕОМ 08 Қарым-қатынас

орнату

Сауат ашу ЕОМ 09 Оқылым

ЕОМ 10 Жазылым

Математика ЕОМ 11 Санау

ЕОМ 12 Қалып, кеңістік

және өлшем

Дүниені тану ЕОМ 13 Адам және бай-

ланыс

ЕОМ 14 Әлем

ЕОМ 15 Технология

Өнер мен дизайн ЕОМ 16 Медиа мен мате-

риалдарды іздеу,

пайдалану

ЕОМ 17 Шығармашыл

(креатив) болу

13.3-СЫЗБА. Ерте балалық шақтағы қалыптасу кезеңдері профилінен үзінділер

Дереккөз: Standards and Testing Agency (2013: 49–50)

Ширату өнері

551

Оқудың басым салалары

Байланыс және тіл

Тыңдау мен зейін: Балалар нұсқаулықпен танысады және түсініксіз тұсы болса

сұрай отырып, оны мұқият сақтайды. Оқушылар әңгімені (ертегі) сурет пен көмек-

ші құралсыз мұқият, зер салып тыңдайды және үлкен топта тыңдап отыра алады,

мысалы, жиналыстарда.

Түсіну: Балалар әңгімені тыңдағаннан кейін ондағы оқиғалар мен кейіпкерлер ту-

ралы ойларын айтады және болған оқиға туралы сұрақтарға жауап береді. Олар

жүйелі түрдегі бірнеше бөліктерден тұратын нұсқауларды орындайды.

Сөйлеу: Балалар тілдік және бейвербал қимылдарды меңгеру арқылы өздерін

тыңдаушы ретінде көрсетеді. Олар оқиғалар мен әрекеттерді ойша байланыс-

тырып, санап отырады. Олар ақпарат үстеу, идея айту немесе іс-әрекеттер мен

оқиғаларды түсіндіру және негіздеу үшін бейнелі түрде лексиканың кең спектрін

қолданады.

Дене тәрбиесі

Қозғалу және қолмен жазу: Балалар музыка қойылғанда сенімді түрде секіріп,

ойнақтап жүре алады. Қағазды алдыңызға дұрыстап қойып, ыңғайлы қолыңызбен

жақсы қаламсапты алып жазыңыз. Олар жазуды жол бойынша жазу және әріп

көлемін сақтауды үйренуден бастайды.

Денсаулық және өзіне қамқорлық: Балалар дұрыс тамақтану мен дұрыс жаттығу

жасау туралы білуге және таңдау жасай алуға тиіс. Олар жапқыш пен түймелерді

дұрыс таға отырып, өз киімдерін ауыстыра алатын болады.

Жеке, әлеуметтік және эмоциялық даму

Өз-өзіне сенімділік пен таным: Балалар сыныптастарымен сенімді сөйлеседі.

Олар жақсы көретін заттары, оларға оңай және қиын болып жүрген нәрселер ту-

ралы әңгімелесе алады. Олар көмек пен мәлімет керек кезде қолдау табады. Олар

бір нәрсе істеу үшін құрған жоспарлары туралы және оларды қайта істейтін болса,

қандай өзгеріс жасайтыны жайлы әңгімелесе алады.

Ой мен мінез-құлықты басқару: Балалар өз ойын басқару жолдарын біледі және

бақылауда ұстау үшін соларды қолданады. Олар үлкендердің көмегінсіз нәтижеге

қалай жетуге болатыны туралы бір-бірінің ұсыныстары мен жоспарларын ортаға

салады. Олар өздерін қай кезде қалай ұстау керек екенін біледі. Олар белгілі бір

әрекетке бармас бұрын, оны жақсылап ойластырып алады және қалаған нәтиже-

сін соңына дейін күтеді.

Қарым-қатынас орнату: Балалар топ ойындарын ереже сақтап ойнайды. Олар өз

пікірінен өзгеше болуы мүмкін басқалардың пікірін түсінеді. Олар әділетті шешім-

ге келу үшін бір-бірін тыңдау арқылы кішігірім келіспеушіліктерді шешеді. Олар

әлімжеттіктің не екенін және оның жағымсыз мінез-құлық екенін түсінеді.

13.3-СЫЗБА. Жалғасы.

Ширату өнері

552

Жеке және әлеуметтік дамуды бағалау

-

-

-





-





       

-







      -

-

-

-

-

-











-



       



      -





-

       







-

-





Ширату өнері

553

-









-

      -



-



-

-

      





-



-



 

  

 



   

 

 

Жазба жүргізу

   -

-

       

-







-

      

Ширату өнері

554

       

-

  -

-





 

 

  

 

 -



      



-

-

-





   





       -





-

        



-

-

     

-

-



  -



-

-



Ширату өнері

555





-



       

-

-

-



-

-

  -





       

-





Есеп беру

     

     

-

     

    

    

-

-







-



-



-

-





       



Ширату өнері

556

       

-





         

-



 



 -



    

  

 

-



   -

     



  

 

 -

 

    -

       

   -



-

-

-





ОЙТҮРТКІ

Мектептегі бала кезіңізде өз-өзіңізге берген есебіңіздің бірін тауып алуға ты-

рысыңыз. Ол қаншалықты дәл жазылған және одан бері не өзгерді? Қазіргі

есеп беруде не айтылады?

Ширату өнері

557

Глоссарий

Ерте жастан білім берудің мақсаттары 

      



Рубриктер 



Пайдаланылған әдебиет























 







             

























           











            



Ширату өнері

558







           

















  















         





















       



         





 



          









          



          



Ширату өнері

559

            





           





          



    









          







 









              













         



         



          

         



























Ширату өнері

560







              



             









Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 



y 

561

Үздіксіз оқу

Мұғалім зерттеуші рөлінде

Тарау мақсаттары



 -

 

  

 

 



  





Білім саласын зерттеу жұмыстары неге маңызды

      

-

-

-





      -

       

-

ТАРАУ

Үздіксіз оқу

562

       

      

-

-



-



-



  



           



  

 -



      -

 

  -



 



  

        

      

        

-

     

        



      -



-



      



-





-

Үздіксіз оқу

563

-

-

 

      







        -

-

       

      

-





-

        

       







-



     

       -

       

14.1-ҚОСЫМША.

НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМ: ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ

Байырғы француз тілінде «зерттеуші» іздену немесе қайта қарастыру

деген мағына береді.

«Зерттеу» сөзінің мағынасы мен түрлері көп. Ең алғаш рет ХVI ғасырда қолда

нылып, «жаңалық ашуға бағытталған интенсивті іздестіру/іздену» мағынасын

берді (Onions, 1966: 759). Ал қарапайым мағынасында зерттеу мәселе көтеру,

жауабын іздеп табу, оның нәтижесін басқаларға ұсыну деген мағынада қолда

нылып келеді. Зерттеу іздену сипатына қарай сауалнама мен сұхбаттар арқы-

лы деректер жинайтын сандық (цифрлар) және сапалық (мәтін мен суреттер)

әдістерден тұрады. Зерттеу жеке кәсіби дамуды жетілдіру, қоғамдық-саяси

талаптарды қарастыру және мектептерге өзгеріс енгізу сияқты түрлі мақсат

тарды атқарады.

Үздіксіз оқу

564

       

-

  -



      

-

       -

      



-

      

       -

-

       



     

-



-

   

-





        -

         

-



  

  

   

 

 



     

      -

-

  

-

-



Үздіксіз оқу

565



       

-



Дәлелге негізделген тәжірибе



-



        

      

       

-

-



        



-

-





-



   



  дәлелге негізделген тәжірибе 

      



-



     

-



        

-



       -

     

         

-

Үздіксіз оқу

566



      



      

  -

       

-

-



-



-



-



      

-

 -

-





      

     

   -

кездейсоқ

бақылау сынағын -





       

-

        





КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

ектептегі кездейсоқ бақылау әдісін пайдаланудың маңызын қарастырыңыз,

ол Голдакрдің Building Evidence into Education (Білімге дәлел келтіру) атты ма

қаласында көрсетілген: www.gov.uk/government/news/building-evidence-into-

education

Үздіксіз оқу

567

Мұғалім зерттеуші рөлінде



-

         

       -

        -







-

        -





тәжірибелік зерттеу

       

 

-



-



-



 -

        

       -

      

       

       

       

Жоспар

Біз нені

дамытқымыз

келеді?

Әрекет

Біз не

істейміз?

Үлгі

Бұл қандай

мағына

береді?

Бақылау

Не болып

жатыр?

Пысықталған жоспар

Біз нені өзгертеміз?

Әрекет

Үлгі

Бақылау

14.1-СЫЗБА. Тәжірибелік зерттеу реті

Үздіксіз оқу

568



-



-

-

   

-

     



-

-



-

-

          

      

       -



   



      

-



       



-







-

-

        -

 -



-



       -





-

-

     

Үздіксіз оқу

569

     

     

-



      

-

-

  





Мұғалімнің өзіндік көзқарасы

Парадигма      

-

  -

-

-



-









   

-

      





-

-

-





-

        -



      

       







Үздіксіз оқу

570



-

-

-





-







      



-



 





      

       -





-



      

        

-

-



     

-





-



     -

       

-



-

-

-



Үздіксіз оқу

571

       -

-



-

-





-

-





Зерттеу сатылары

1. Зерттеу тақырыбын анықтау

-

-

-

-



-





-



-



       

-



-



  



      

         -



       

-



Үздіксіз оқу

572



-



2. Зерттеу сұрағын қою немесе гипотезаларды ұсыну

       

-



-

-



  

 

 

 

  -



   

      

-

 





-







-





-

-







 -

 

  -

 

Үздіксіз оқу

573

 -

  

  

 -

 

     

-

-

-





 

 



3. Бәкграунд

     

      



        

-



        





     -

-





-



-



-



        









Үздіксіз оқу

574

-



    -



       -



      





 -

-



    



 -



  -



 -



        



 

       



 

      



         

 

 

         





   -

  

 

        



Үздіксіз оқу

575

     





 -



 -



 -

 

 

 -





    



 

 -



 -



       -

-

       

     

      -



-



-

-

-

      

-

-



4. Зерттеу жоспарын құру

 -

        -



Үздіксіз оқу

576

       



-

-

       



       -

-

-



 -

      





14.1-КЕСТЕ. Зерттеу жобасы

Негізгі сұрақ Қосымша сұрақ

Зерттеу мақсаты не? Кім анықтайды?

Зерттеу кімге тиесілі? Деректерді кім қадағалайды?

Бағасы қанша тұрады? Кадр, материалдық, физикалық, әкімдік?

Зерттеуді кім орындайды?

Деректер қалай

жинақталады?

Дерек жинаудың қандай әдісі қолданылады:

сауалнама, сұрақтар, этнографиялық?

Қандай форматта жүргізіледі (мысалы, сауалнама

немесе бақылау жасағанда)?

Мерзімі қай уақыт? Дерек жинау қаншалықты жиі жүргізіледі?

Этикалық тұрғыдан нені

ескеру керек?

Қатысушылардың аты-жөні жазыла ма? Қандай

түзетулер жасалуы керек?

Зерттеу қайда жүргізіледі? Тұтас мектепте ме? Сыныпта ма? Ойын алаңында

ма?

Деректер қалай

талданады?

АКТ пайдаланыла ма? Қандай статистикалық

мәліметтер қажет? Деректерді кім жүргізеді? Дерек

қорғауда қандай мәселелері туындайды? Деректер

жарамдылығы қалай болады?

Нәтижелер қалай

ұсынылады?

Ауызша? Онлайн? Журнал? Қандай аудиторияға

бағытталады?

Бұл қандай форматта

болады?

Кестелер пайдаланыла ма? Деректер қолжетімді

бола ма және «оқырмандарға ұсыныла» ма?

Бұл зерттеуді кім оқиды/

кімдерге қызықты?

Материал қоғам игілігіне беріле ме?

Дереккөз: Cohen және басқалардан (2007) бейімделіп, рұқсатымен басылды.

Үздіксіз оқу

577

14.2-КЕСТЕ. Дерек жинаудың белгілі әдістері

Типі Әдіс Жетістіктер Қиындықтар

Сандық Сауалнама,

сұрақ чеклисті

■ Шығыны аз ■ Сауалнама қателестіруі

мүмкін

■ Бірден көп дерек жинап алу

мүмкіндігі

■ Жалпылама қорытынды

■ Анонимді жауап беру нұсқасы ■ Жауаптар шашыраңқы, тіпті

жауапсыз толтырылуы мүмкін

■ Салыстырғанға жақсы

■ АКТ көмегімен талдау

■ Статистикаларды жиі

түсіндіріп отыруға тура келеді

■ Жинақталған сауалнаманы

басқа ұқсас зерттеуге

пайдалану мүмкіндігі

Сапалық Сұхбат ■ Білімді респонденттен

толыққанды мәлімет алу

мүмкіндігі

■ Уақыт талап етеді

(мысалы, таспаға жазылған

интервьюлерді мәтінге түсіру).

■ Бірдей сұрақтар бойынша түрлі

көзқарастар жинау

■ Шебер дағдыны талап етеді

(мысалы, сауал қою, ым мен

дене қимылы әрекеттерін оқу)

■ Логикалық мәселелер

(мысалы, қайда және қашан)

Құжаттар ■ Шығыны аз ■ Белгілі бір құжаттардағы

деректерді қолдануға

шектеудің болуы

■ Көбіне интернеттен оңай және

жылдам табуға болады

■ Белгілі бір көзқарас

тұрғысынан жазылады және

ол «бейтарап емес»

■ Ауқымды тарихи, саяси және

білім мазмұндарымен таныс

болу мүмкіндігі

Бақылау ■ Көптеген мамандар бақылау

тәжірибесін жинайды

■ Бақылаушыны біліп қойса,

бақыланушылар әрекет

барысын өзгертуі мүмкін

■ Таспаға/видеоға жазып, оны

кейінірек оқу мүмкіндігі

■ «Жасырын» бақылаудағы

этикалық мәселелер

■ Таспаға/видеоға «жасырын»

түрде жазу мүмкіндігі

■ Көріп тұрған мінез-құлықты

түсіндірудің қиындығы

■ «Қалай бар, солай жазып» алу

мүмкіндігі

■ Видеоға жазу көп уақыт алуы

мүмкін

Күнделіктер

мен журналдар

■ Белгілі бір уақыт ішіндегі жеке

пайымдар

■ Келесі сұхбаттарға жақсы

бастама болады

■ Субъективті және

ұсынылмауы мүмкін

■ Айқындық

5. Зерттеудің сәйкес әдісін таңдау мен қолдану

     

        



     



Үздіксіз оқу

578

     

        

      

-

        



        

      

        



        

-





-





       

       



-

  

     

-

     

       



  

  

 

 

  

 

     -

-

       



-

-



Үздіксіз оқу

579

Этнограф

       -

-

  



       



-



       -

       

       -

       -

     

      

      

       

      -

     

14.2-ҚОСЫМША. ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕМЕН ТАНЫСАЙЫҚ

Стажер сыныбындағы қыз балалардың әңгімелесуге қаншалықты араласаты-

нын анықтау үшін кіші топқа бақылау жүргізді. Оның қолданған жазба кесте-

сінің үлгісі берілген.

Бір минут интервал уақыт

Оқушы 1 2 3 4

Паул 5 5 5 5

Жошуа 5 5 5

Кети 5 5

Мия 5

Анна 5

Осы тәжірибе осы топта он түрлі жағдайда апта бойы бірдей нәтижемен қай

таланып отырды. Мұнда стажер топтағы кішкентай Мия мен Аннаның сөйлеге-

нін көріп таңданса да, оның топтағы әңгіме кезінде Паул басты рөлде болады

дегені расталды. Бақылаудың ары қарайғы сұрақтарының ішінде неге осы екі

қыз көп сөйлемеді, неге ұлдар әңгімелесуде бастамашыл болып келеді және

бейвербал байланыс қандай рөл атқарды деген аргументтер болды. Осы ба

қылаудың нәтижесіне қарай отырып, стажер тіл сабақтарында топ компози-

циясын өзгертті, нәтижесінде қыз балалардың әңгімеге араласуы артқаны

байқалды.

Үздіксіз оқу

580

         -

       

       

      

        

       -



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Британияның Білім туралы зерттеулер журналынан 52(1): 47–64. К. Бхопалдың

(2004) «Gypsy travellers and education: changing needs and changing perceptions»

мақаласын оқыңыз. Автор шет қалған қоғамдастықтарды қаншалықты тиімді

көрсете біледі?



-

  









 

-

-





-





-



6. Деректі жинау мен жазып алу

  





     -



Үздіксіз оқу

581

-

-

       

-



      -

       

-



  

  -



 

  

14.3-ҚОСЫМША.

ОҚЫТУ ПРАКТИКАСЫНДАҒЫ СЫН САҒАТ

Сіздер балалар бейвербал байланыстарды (мысалы, ымдап сөйлеу) қолда-

нуда өте жақсы меңгергенін және бұл олардың оқуына күшті әсер ететінін

көрсеткен дене тілі туралы зерттеуді көріп отырсыздар. Сіз сыныпқа қандай

ойды жеткізгеніңізді және балалар оны қалай қабылдағанын білгіңіз келеді.

Басқа екі әріптесіңіз көмектесуге дайын. Шағын деңгейлі зерттеу жобасының

жоспарын қалай жасадыңыз?

     -

         

  

      -



      



      -





   -

  





Үздіксіз оқу

582

-

-

-



-

     

-

      -

       





-

    

       

  -



-



       -

-

-

  -



14.3-КЕСТЕ. Зерттеу әдістері

Әдіс Сипаттамасы

Триангуляция Зерттеу сұрағын кем дегенде үш дерек немесе үш көзқарас

тұрғысынан қарастыру.

Іріктеу Зерттеуші кейіннен жалпылама тұжырым жасау үшін халықтың

белгілі бір бөлігін іріктеп алады.

Жіктеу және

саралау

Деректерді ұйымдастыруда, сапалық деректі саралау мен

классификациялауда, қолмен жасалатын жұмыстарды

жеңілдететін көптеген компьютерлік бағдарламалар бар: бұл

зерттеушіге басқа мысалдар мен трендтерді және теорияны

қарастыруға мүмкіндік береді.

Реттілік Дерек хронология маңыздылығы немесе жиілігі сияқты түрлі

жолдармен реттеледі.

Салыстыру,

басқамен қарсы

салыстыру

Деректегі шаблондар мен ұқсастықтарды ескеру және

айырмашылығын қарастыру.

Пікірлесу Деректер талдамасын әріптес мұғалімдермен, оқушылардың

өздерімен бірге тексеру, олардың пікірлері сіз шығарған зерттеу

нәтижесін мақұлдауы немесе сұрақтың астына алуы мүмкін.

Үздіксіз оқу

583



       

       

        -





-



7. Қорытындыларды талдау



-

-





-



  -



     -

-



      -







      

       

      



-

-



     

-

     



Үздіксіз оқу

584

8. Қорытындыларды байланыстыру

-



 

 

 



      





-

-





     -

  -









       

-





-

     

       -

     





-

-





       

     

      

       



Үздіксіз оқу

585

14.4-КЕСТЕ. Ескертпе байланыс

Аспектісі Ғылыми зерттеушілерге нұсқаулық

Аудитория Мақсатты аудиторияға бағытталу – оқырмандар мен тыңдармандардың көбінің уақыты аз,

сондықтан олар басты мессежді тіке, нақты әрі жинақы түрде білгісі келеді.

Нақтылық Қысқа сөйлемдермен жазу – сарапшылардың көбі бір сөйлемді орташа 15–20 сөзбен

жазуды ұсынады. Таптаурын сөздерді қолданбау.

Анықтық Мысалдарды, өмірден алынған тәжірибелерді немесе негізгі ойлардың иллюстрациясын

пайдалану. Жаргон сөздерден қашып, техникалық терминдер мен аббревиатураларға

түсіндірме беру.

Объективтілік Жеке қарсылық пен кінәлаудан аулақ болыңыз. Жеке есімдік сөздерді қолданбау. Мысалы,

академиялық мақала жазғанда объективтілікті сақтау үшін «мен, менің, сен, ол, біз» сияқты

жіктеу есімдіктерін қолданбайды. «Оның...», «Мұнда...» сөздерін де қолданбау, алайда

кейде бұл мазмұнға байланысты қолданатын кездері де болады, мысалы, рефлексивті

журналда, сабақ бағалауында.

Ырықты етісте жазу

(бірінші жақ)

Іс-әрекетті білдіріп тұрған сөйлемдерде (бірінші жақтағы) жалпы ырықсыз етісті емес,

ырықты етісті пайдалану. Мысалы, Білім беру саласындағы ресми стандарттар басқармасы

мектептерді тексерді. Ырықсыз етіс түрінде – мектептер Білім беру саласындағы ресми

стандарттар басқармасымен тексерілді.

Құрылым Кіріспе – мақсат пен негізгі бағытты анықтау

Негізгі бөлім – аргументтерді мысалдармен келтіру, әр параграфқа бір басты пікір жазу.

Қорытынды бөлім – дәлелдерді, жалпы пікірдің мазмұнын беру.

Құрылымды дұрыс ұйымдастырып, мазмұнды аша түсу үшін кесте, диаграмма,

тақырыпшалар мен басқа да визуал құралдарды пайдалану.

Контент Оқыту мен оқудың қорытындысын талқылап, соңғы зерттеу жұмыстарына сілтеме беріп,

теориямен байланыстырып, көзқарастарға қатысты мәселе көтеріп және балама пікірлерді

ұсына отырып мазмұнды жақсы түсінгеніңіз бен меңгергеніңізді көрсету. Тиісті жерінде

сыныптағы қолданысты көрсетіңіз.

Стиль Бір пікірден екінші бір пікірге өткен кезде ойбағдар сөздерді пайдалану. Мысалы, «Бір

жағынан...», «Ұсынылған стильдегі» грамматика, стиль және пунктуацияны сақтау үшін кез

келген университеттің немесе баспаның нұсқаулығын ұстану.

Пайдаланылған

әдебиет

Келтірілген аргументтердің барлық дереккөздерін толық жазып шығу. Мысалы, Гарвард

стилімен. Сілтемелер мен библиографияны жазғанда Refworks сияқты компьютерлік

қосымшалармен реттеп жазу. Сонымен қатар қараңыз: Pears, R. and Shields, G. (2010) Cite

Them Right, London: Palgrave.

Қатесін тексеріп оқу

(пруфридинг)

Әрдайым қатені қайта қарау – араға күндер салып қайта оқыған кезде қате-кемшіліктері

оңай анықталады. Компьютердің дұрыс жазу және іздеу батырмаларын пайдаланыңыз.

Түзеу «Бос» сөздер мен сөйлемдерді алып тастау, жұмсақтық танытпаңыз.

Презентация жасаушыларға кеңес

Дауыс Дауыс ырғағын, дыбысталуын және қуатын өзгертіп отыру. Кідіріс. Мәтінге көп қарап,

қадалып оқымаңыз («баяу оқып беруден» аулақ болыңыз). Бәріне естіліп тұрғанын

тексеріп алыңыз.

Құрылым Зерттеу мақсатын жұмыстың басында анықтап алыңыз. Пікірлерді логикалық байланыста

ұсыныңыз. Әр бөлімге таймер пайдаланыңыз, бірақ оны қатты ұстанып қалмаңыз және

«дер кезінде ойланып қараңыз».

Контент Әр жазбаша презентацияға бір мазмұндама нұсқаулығы негізгі деген 4–5 ойды ұстану.

Қорытындыда оларды түйіндеңіз.

АКТ ресурстары мен басқа да ресурстарды тиімді пайдаланыңыз, олар басқа нәрсеге

алаңдатпау керек. Алдын ала бәрінде ақау жоқтығын бір тексеріп алыңыз. РowerPoint-

қа мәтінді барынша кілт сөздермен жазыңыз. Қажет болса слайдтарды басып шығарып,

аудиторияға таратып беріңіз.

Дене тілі Ойға басымдық бергенде дене қимылымен, ым-ишарамен сөйлеңіз. Киім үлгісіне мән

беріңіз. Күлімдеңіз және өзіңізді еркін ұстаңыз, бірақ тым өктем болып кетпеңіз.

Аудитория Аудиторияға тіке қарап, тәжірибеңізді бөлісіп, әзіл араластырып, сұрақ пен шағын

тапсырмалар беру арқылы байланыс орнатыңыз.

Уақыты Презентация регламентін сақтаңыз, аудитория мен ұйымдастырушылар көп сөйлеп кеткен

спикерді ұнатпайды.

Үздіксіз оқу

586

    

-

       



 -



      

  -

   



-

-

       



-



      -

-





-

       



        













-



       

-



Этикалық ескертулер



-

        -

    

Үздіксіз оқу

587







-

-

      



 -



       

   



-



-

-

-





 -

         



       

-





      

        -

       

-

-

-



Магистр дәрежесіндегі зерттеу





-

-

Үздіксіз оқу

588

-











      

     -

-





-

-



    



  



 

  

 

   -

       

-

-



     

      



      



       -

 

-



     

      

         

       -



Үздіксіз оқу

589

14.4-ҚОСЫМША.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КӨЗҚАРАС: МАГИСТРЛІК ДӘРЕЖЕСІ

«Маманның магистр дәрежесінің болуы, оған қосымша шабыт береді» деген

нәрсе халықаралық салыстырмалы рейтингтерде жоғары балл жинап жүрген

Финляндия елінің тәжірибесінен шыққан. Фин мұғалімдерінің бәрінің магистр

дәрежесі бар. Студенттерден оқудың бір жылын университетпен әріптестікте

жұмыс істейтін даярлау немесе модель мектептерде өткізу талап етіледі. Пе

дагогикалық білім берудің мықты зерттеу базасы бар. Мұғалімдер зерттеу-

ші және мұғалім рөлдерін біріктіруі тиіс. Магистратураның соңында олардан

зерттеу тезисін жазып, қорғау талап етіледі. Америкада мұғалімдердің жар

тысына жуығының магистр дәрежесі бар және дәрежесін арттырған мұғалім-

дердің саны соңғы 50 жылда шамамен екі есеге артты. Алайда Сапалы оқыту

туралы ұлттық кеңестің мәліметінше, магистр дәрежесін иелену мұғалімдер

дің сапасын арттымайды. Дәлірек айтқанда, Кеңес кейбір зерттеу жұмыста-

ры магистр дәрежесінің оқушының үлгеріміне аздап кері әсер ететінін көр-

сетіп отырғанын айтады (NCTQ, 2004). Ингерсолдың (2007: 9) 6 мемлекеттің

мұғалім біліктілігіне жүргізген салыстырмалы зерттеуінде Оңтүстік Кореяда

бастауыш мектеп мұғалімдерінің 16 пайызында ғана, ал Сингапурда 2 пайы

зында ғана магистр дәрежесі барын анықтады. Оңтүстік Корея да, Сингапур

да әлемдік білім беру жүйесіндегі үздіктер қатарына кіреді. Магистратура

бағдарламасы Бостондағы (АҚШ) магистр дәрежесін алу үшін аптасына бір

күн курстық жұмыс жазумен айналысатын, мектептегі бір жылдық (аптасына

4 күн) тағылымдамадан өткізетін жоғары білімді даярлау курсына ұқсас.







Кәсіби ізденісті жалғастырудың маңызы туралы

-

        -

  -







      

Үздіксіз оқу

590

      



   

   -







-



-

-



14.5-ҚОСЫМША.

ЗЕРТТЕУ ДИССЕРТАЦИЯСЫНЫҢ ТИПТІК МАЗМҰНЫ

Тақырып – зерттеудің бағытын, атауы мен күнін көрсетіп тұруы керек.

Алғыс – зерттеуді жазу барысында көмегі тиген адамдардың тізімі, оларға

ризашылық білдіру.

Мазмұн – тараудағы тақырыпшалар мен бет сандары.

Аннотация – зерттеудің алға қойған мақсаты, қолданылған әдіс және қоры

тынды шешімдер туралы қысқаша сипаттау.

Кіріспе – таңдаған зерттеу тақырыбы мен методологиясы туралы түсініктеме

береді; зерттеу сұрақтары, зерттеудің сәйкестігі мен әлеуетті құндылығы

туралы жазылады.

Ғылыми әдебиетке шолу – осы тақырыпқа қатысты жазылған мақалаларға,

сарапшылардың пікіріне шолу жасалады.

Методология – зерттеушінің дерек жинайтын сапалық және/немесе сандық

әдісін анықтайды.

Талдау – деректерді тексереді, салыстырады және үлгілер арқылы сараптай

ды.

Нәтижелер – зерттеудің қорытындысын бағалайды. Бұл түрлі жолмен көрсеті

луі мүмкін, мысалы диаграмма, кесте және басқа формалар түрінде.

Қорытынды – зерттеу сұрақтарына қай деңгейде жауап берілді және бола

шақта мұның қай тұсын дамыта түсу керектігі туралы ұсыныстар айтылып,

жалпы зерттеудің қорытынды мазмұны беріледі.

Пайдаланылған әдебиет тізімі – зерттеуде келтірілген дереккөздер Гарвард

жүйесіне сәйкес толық тізіліп жазылатын болады.

Библиография – оқуға, қарауға кеңес берілген барлық дереккөздер тізімі.

Қосымшалар – бастапқы мәліметтер, сенім формалары және шаблондар

беріледі.

Үздіксіз оқу

591







-



-

-



-

-



       



-

Кәсіби білім беру қауымдасты-

ғын -



      -

      -



         





      -

-





  -

        



    



-





  -



Үздіксіз оқу

592

ОЙТҮРТКІ

Келли (2013: 12) қойған мына төрт сұраққа қалай жауап берер едіңіз?

1. Cіз осы жылы кәсіби даму үшін қандай әрекет жасадыңыз?

2. Кәсіби даму үшін жасаған әрекеттердің нәтижесін оқыту барысында көрсе

те алдыңыз ба?

3. Сол әрекеттер мен тәжірибеңіз бірігіп сіздің сабақ беруіңізге қандай да бір

өзгеріс әкелді ме?

4. Сіздің жұмыс орныңызға, әріптестеріңіз бен оқушыларға сол әрекеттердің

ықпалы мен қандай өзгеріс әкелгеніне дәлел келтіре аласыз ба?

       

-





-

 





-



      

-

-



-

-

       







    -

       



-



       



        

      -

Үздіксіз оқу

593

-

    -

        





         

      

   School Direct  Teaching Schools  -

-

 

-



-

       

       

-



-

-

-

-

       



КӨКЖИЕГІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕЙІК

Оқыту институтының сайтындағы жол картасын қарап, өзіңіздің кәсіби да-

муыңызды анықтап алуыңызға болады: www.ifl.ac.uk/newsandevents/latest/

routemap



   

         

-



-

    -



      



Үздіксіз оқу

594

Глоссарий

Дәлелге негізделген тәжірибе      



Кәсіби білім беру қауымдастықтары –    

        



Кездейсоқ бақылау сынағы        







Парадигма дегеніміз –      



Тәжірибелік зерттеу      



Этнограф 

School Direct бағдарламасы       

        



Teaching Schools бағдарламасы      



Пайдаланылған әдебиет

             









             

















          













 



Үздіксіз оқу

595





















            



      



             











        



            

        





    



               



            

























               





        



         



Үздіксіз оқу

596

        

        

 



















   

         





















          



          











            









           



         



     













Үздіксіз оқу

597





























         



           

            

























 



          



            

      









         



             

         







          



Үздіксіз оқу

598

           

      









             







Уеб-сайттар

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

y 

599

КІТАПТЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БАСЫЛЫМЫН ӘЗІРЛЕГЕН

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТОП

Аудармашы:  -

    -

 



-

       -

        

     -

 -

 



Аудармашы:      



-



Әдеби редактор: 

      



      

      



Ғылыми редактор:    



     -

      

     



    



Жауапты шығарушы:    

      

    -

      -



Редакторы Б. Дәулетбаева

Корректоры Н.Үсенова

Дизайнын жасаған және беттеген Г.Сәрсенбаева

Мұқаба дизайнын жасаған

Басуға 20.10.2020 ж. қол қойылды.

Қаріп түрі «Cambria», «Segoe UI».

Пішімі 70х100

/16. Офсеттік басылым.

Көлемі 37,5.

Таралымы 10 000 дана.

Тапсырыс №

ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІНІҢ

ТАПСЫРЫСЫ БОЙЫНША АУДАРЫЛЫП БАСЫЛДЫ

Рассел Григг

БАСТАУЫШ МЕКТЕП МҰҒАЛІМІ:

ШЕБЕРЛІКТІ ШЫҢДАУ