«Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық»

жобасы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті –

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен

«Рухани жаңғыру» мемлекеттік

бағдарламасы аясында

іске асырылды

ANDREWS ON

CIVIL PROCESSES

Volume I

Court Proceedings

Neil ANDREWS

Cambridge – Antwerp – Portland

Нил ЭНДРЮС

АЗАМАТТЫҚ

ІС ЖҮРГІЗУ

I том

Екінші кітап

СОТ ӨНДІРІСІ

Нұр-Сұлтан

2020

Эндрюс Н.

Азаматтық іс жүргізу: Сот өндірісі. І том: 2-кітап. – Алматы: «Ұлттық аударма бюросы»

қоғамдық қоры, 2020. – 488 бет.

ISBN 978-601-7943-82-0

Бұл кітап – азаматтық процесс саласындағы Англияның ең танымал мамандарының бірі, Кембридж уни-

верситетінің профессоры Нил Эндрюс дайындаған оқу құралы. Автор әрбір тарауды жан-жақты зерттей келе,

азаматтық процестегі пікірталастарды баяндайды, Англияның құқық жүйесіндегі реформаларға және дауды рет-

теудің балама жолдарына тоқталады. Дауды шешу және реттеу үшін бизнесмендер ағылшын сотына жүгінетін

қазіргі таңда кітаптың берер мағлұматы мол. Әсіресе еліміздегі сот саласындағы реформаларды ескерсек, қай

нормаларды дамыту керек, олардың қайсысы ағылшын практикасында сәтсіздікке ұшырады, сот жүйесінде қан-

дай норма басшылыққа алынуы керек деген сұрақтарға жауапты осы кітаптан таба аласыз.

Еңбек заң факультетінің студенттеріне, азаматтық іс жүргізу саласын зерттеуші мамандар мен оқытушылар-

ға, заңгерлерге, осы салаға қызығушылық танытатын оқырман қауымға арналған.

ӘОЖ 347.1

КБЖ 67.71

Э 64

«Жаңа гуманитарлық білім.

Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық»

жобасының редакциялық алқасы:

ӘОЖ 347.1

КБЖ 67.71

Э 64

Кітапты басуға әзірлеген

«Ұлттық аударма бюросы»

қоғамдық қоры

Бас редактор Сеңгірбай М.Ж.,

саясаттану бойынша

философия докторы (PhD)

Аудармашы Кенжебаев О.

Әдеби редактор Башбаева З.К.

Ғылыми редактор Айдарбаев С.Ж.,

заң ғылымдарының докторы,

қауымдастырылған профессор

Жауапты шығарушы Башбаева З.К.

Пікір жазғандар Өміржанов Е.Т.,

заң ғылымдарының

кандидаты, доцент;

Ергөбек Ш.Қ.,

заң ғылымдарының

кандидаты,

қауымдастырылған профессор

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ халықаралық құқық

кафедрасында талқылаудан өтті

ISBN 978-601-7943-82-0

Редакция алқасы:

Төраға Көшербаев Қ.Е.

Төрағаның орынбасары Аймағамбетов А.Қ.

Жауапты хатшы Кенжеханұлы Р.

Редакция алқасының

мүшелері: Жаманбалаева Ш.Е.

Күреңкеева Г.Т.

Қарин Е.Т.

Құлсариева А.Т.

Құрманбайұлы Ш.

Масалимова Ә.Р.

Мұтанов Ғ.М.

Нұрмұратов С.Е.

Нұрышева Г.Ж.

Раев Д.С.

Саңғылбаев О.С.

Сеңгірбай М.Ж.

Сыдықов Е.Б.

Andrews on Civil Processes. Volume I: Court Proceedings

Neil Andrews

Cambridge – Antwerp – Portland

www.intersentia.com | www.intersentia.co.uk

...Біздің мақсатымыз айқын, бағытымыз белгілі, ол – әлемдегі ең

дамыған 30 елдің қатарына қосылу.

Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни

одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси және экономикалық

жаңғыруларды толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне айналады.

Біз алдағы бірнеше жылда гуманитарлық білімнің барлық бағыт тары

бо йынша әлемдегі ең жақсы 100 оқулықты әртүрлі тілден қазақ тіліне

аударып, жастарға дүниежүзіндегі таңдаулы үлгілердің негізінде білім

алуға мүмкіндік жасаймыз.

Жаңа мамандар ашықтық, прагматизм мен бәсекелестікке қабілет

сияқ ты сананы жаңғыртудың негізгі қағидаларын қоғамда орнық-

тыратын басты күшке айналады. Осылайша болашақтың негізі білім

ордаларының аудиторияларында қаланады...

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті –

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың

«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты еңбегінен

Лизге,

Сэмге,

Ханнаға,

Рубиге

арналады

Петер Брикстің,

Тони Джоловичтің,

Курт Липштейннің,

Тони Оклидің,

Тони Вейрдің

құрметіне арналады

МАЗМҰНЫ

Алғы сөз ..................................................................................................................................................... 10

IІІ БӨЛІМ

ТҮЙІНДІ КЕЗЕҢ: СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ, АПЕЛЛЯЦИЯ,

ТҮПКІЛІКТІЛІК ЖӘНЕ СОТ ШЕШІМІН ОРЫНДАУ

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі ....................................................................................... 15

15-тарау. Апелляция ........................................................................................................................... 47

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік .......................................................................................... 89

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау ........................................................................ 119

IV БӨЛІМ

СОТ ШЫҒЫСЫ МЕН СОТ ӨНДІРІСІН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері ............................................................................. 143

19-тарау. Сот шығысын қайтару ...................................................................................................... 173

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі ........................................................................... 181

V БӨЛІМ

АЙРЫҚША СОТ ӨНДІРІСІ

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары ............................................................................................... 207

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі ................................................................................................... 237

23-тарау. Кешенді сот өндірісі ......................................................................................................... 273

24-тарау. Коммерциялық сот ............................................................................................................ 283

VI БӨЛІМ

АЗАМАТТЫҚ СОТ ӨНДІРІСІНІҢ ПРИНЦИПТЕРІ

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры ........................................................................... 295

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы .......................................................................... 343

27-тарау. Тиісті деңгейде хабарлау .................................................................................................. 363

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы..................................................................... 373

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті ................................................................................................ 391

VІІ БӨЛІМ

ЕУРОПА КОНТЕКСІ

30-тарау. Англияның азаматтық іс жүргізу құқығына Еуропаның ықпалы ................................ 413

Істер кестесі ........................................................................................................................................... 424

Заң кестесі ............................................................................................................................................... 470

Заң құжаттарының кестесі ................................................................................................................. 476

Таңдап алынған кітаптар ...................................................................................................................... 483

АЛҒЫ СӨЗ

Сэр Руперт Джексонның сот шығысы туралы баяндамасынан (2010), Үкіметтің

консультациясы (2010) мен қорытынды мәлімдемесінен (2011) кейін, 2013 жылғы

1 сәуірде, азаматтық іс жүргізу саласына, әсіресе сот шығысы туралы нормаларға

өзгерістер енгізілді. Кітапта осы тақырып сөз болады.

Құқық саласындағы зерттеу жұмысы жай ғана азаматтық сотпен шектеледі

деуге болмайды. Ұлыбританиядағы және басқа елдердегі осы энтузиазмды қолдай-

тын оқырманым ағылшын азаматтық сот өндірісінің, медиация мен арбитраждың

негізгі қырларына жасалған осы талдауды пайдалы (ынталандырушы, ой туды

рушы) деп таниды деген үміттемін.

Бұл кітап Азаматтық іс жүргізу және Азаматтық сот әділдігі жөнінде. Бірінші

томда – азаматтық сот өндірісі, ал екінші томда медиация мен арбитраж туралы сөз

болады. Екі том бірін-бірі толықтырады. Тақырыпты жан-жақты зерттеу үшін екі

томда өзара бір-біріне сілтемелер берілген және негізгі принциптердің аясында

салыстырулар жасалған.

Автор азаматтық сот өндірісі туралы бірінші кітабында азаматтық іс жүргізу

жүйесін Азаматтық іс жүргізу ережесі (1998) қабылданғанға дейінгі негізгі прин

циптер – Азаматтық іс жүргізу принциптері (1994) аясында зерттеген. Бұл кітап

лорд Вульфтің Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі жүйенің кем-

шіліктерін атап көрсеткен бірінші баяндамасынан бір жыл бұрын, 1995 жылы,

жазылған еді. Лорд Вульфтің баяндамалары Азаматтық іс жүргізу ережесінің

(1998) қабылдануына зор көмек болып, ереже 1999 жылғы сәуірде қолданысқа

енген. Автор осы мәселені қайта зерттеуге бел буып, азаматтық іс жүргізуді

Англияның азаматтық іс жүргізу принциптеріне сәйкестендіруге талпынған

(Oxford University Press, 2003). Осы кең тақырыпқа бүгінгі үрдіске сай жаңа түсі

ніктеме беруге тиіс болдым, бірақ түсініктеме ағылшын азаматтық сот өндірісі

тұрғысынан ғана емес, одан да кеңірек мазмұнда, яғни медиация мен арбитраж

бойынша да берілуі қажет еді. Осылайша арада он жыл өткенде жаңа еңбекті

жазып шықтым.

Құқық тақырыбына жазылған еңбекті нөмірлеудің маңызы зор, бұл еңбектің

мазмұнын түсіндіруге көмектеседі (бұрынғы азаматтық істердің кейбіріндегі

нөмірлеуді жасанды деп танып, оларды ескермеуге тырыстым)

. Топтарды

нөмірлеу осы екі томның ерекшелігі тәрізді. Нөмірлеу күрделі материалды

Қараңыз: See pp. 403 , vol II for bibliographies of English and transnational arbitration.

түсіндіру барысында ғана емес, сондай-ақ сол материалдың іргетасы туралы

пікірталастарда да пайдалы. Мысалы, Экономикадағы жетістіктің негізгі жеті

жолы (25.29), Заманауи коммерциялық арбитраждың негізгі жеті ерекшелігі

(II том, 3.15); Сот өндірісінің алты кезеңі (4-тарау); Іс жүргізу принциптерінің бес

тұғыры (25–29-тараулар); Азаматтық іс жүргізудің төрт жолы (1.01); Англиядағы

көптарапты сот өндірісінің төрт түрі (22.01); Коммерциялық арби траждың үш

тұғыры (II том, 3.16); еңбектің негізгі екі томы және «Азаматтық сот өндірісінің

екіұштылығы» (1.04) деген тақырыптар бар. Осылай нөмірлеу саралауда ғана

емес, сондай-ақ графтық соттар мен Үлкен соттың Іс жүргізу ережесін (1998)

пайдалануда да бірізділік пен жүйелілікке әкеледі (2.03).

Еңбекті жазу барысында шет мемлекеттерге іссапарға шығу, біраз іс-шараларға

қатысу қажет болды. Екі томның басым бөлігін бірнеше жыл бойы, әсіресе соңғы

алты айда шетелдердегі конференцияларда жаздым. Адлестроп, Бари, Бейжің,

Брно, Буэнос-Айрес, Куритиба, Фукуока, Флоренция, Фрайбург, Гент, Гейдельберг,

Гонконг, Иерусалим, Лион, Маастрихт, Нагоя, Падуа, Париж, Павия, Рио-де-

Жанейро, Роттердам, Сан-Паулу, Солт-Лейк-Сити, Сальвадор, Салоники, Токио,

Торонто, Турин, Турку (Финляндия), Вена мен Виктория (Эспириту-Санто,

Бразилия) іс-шараларының ұйымдастырушыларына айтар алғысым шексіз. Осы

сапарларда танысқан шетелдік әріптестеріме де өте ризамын. Кітапта аты аталған

шетелдік авторлардың басым көпшілігімен пікір алмасып отырғанымды айта кет-

кен жөн. Осы білімдар және энтузиаст-ғалымдардан үйренгенім көп.

Кембриджде кітапты редакциялау мен басқа да маңызды жұмыстарға атсалыс

қандар: Самуэль Дэвид Дионг Эндрюс (a taxonomical genius), Джордж Клементс

пен Эвелина Каджковска (both paragons of precision), Хазел Дин, Дэвид Уиллс,

Катерина Айдсон, Ясир Вандерман, Норма Вейр, Кэти Вуллей және Питер Завада

(Herculean support over many years). Академиялық демалысым кезінде (2012 жыл-

дың қаңтарынан қыркүйегіне дейін) колледж бен факультетті басқарған доктор

Кристи Хюджес пен профессор Роберт Тернерге алғысым мол. Профессор Роберт

Тернермен көп жыл бойы Азаматтық іс жүргізу ережесінің жүйесі туралы пікір

алмасып келдім. Питер Херст, Джон Лесли, профессор Джон Сорабджи, профес

сор Дейм Хейзел Генн, корольдік адвокат – лорд Грабинер, Адам Джонсон, сэр

Руперт Джексон, профессор Кавано, профессор Шанин Спектер, Тони Аллен, про-

фессор Шимон Шетрит, профессор Стив Бурбанк, профессор Роман Ходякин, про-

фессор Тереса Вамбиер мен профессор Луана Педроса де Фигуейредо Крузге және

Кембриджде азаматтық іс жүргізу саласын зерттеп жүрген басқа да мамандардың

барлығына зор алғыс білдіремін. Соңғы он жылда лорд Мастиллден (Кембридж

университеті Гудхарт институтының құқықтану профессоры) арбитраж туралы

көп мәлімет алдым.

Осы еңбектің жарық көруінде еңбегі зор Кембридж университеті «Intersentia»

баспасының басшысы Энн-Кристин Маактың энтузиазмы мен адамгершілігіне

ризамын. Кітапты редакциялауда Ребекка Паунд та айрықша еңбектенді.

Әйелім Лиз бен балаларым – Сэмге, Ханнаға, Рубиге алғысым мол. Азаматтық

іс жүргізу ережесі мен дауды реттеудің балама жолдарын түсінбесе де, олардың да

көмегі көп болды. Сол үшін шексіз ризашылық білдіремін.

Алғы сөз

Осы кітаптың кіріспесінен бастап оқыған оқырман оның қорытынды бөлігі

Лондон олимпиадасы (2012 жылғы 27 шілде – 12 тамыз) мен паралимпиадасы

(2012 жылғы 29 тамыз – 9 қыркүйек) тұсында жазылғанын ескерер. Мен үшін бұл

оқиғалардың ешқайсысы, соның ішінде құрлықтағы, судағы және трамплиндегі

сайыстар азаматтық іс жүргізуді зерттеуден қиын көрінбеді. Дегенмен триатлонды

марафон, онсайыс пен жетісайыс, қазіргі бессайыспен ұштастырса (тағы да нөмір-

леу!) жақынырақ болар деймін.

Нью-Хейвен академиясының Тиркилл соты,

Клэр колледжі, Кембридж.

2012 жылғы 5 қыркүйек, сәрсенбі

(және 2013 жылғы 7 маусым,

жұмада қайта қаралды)

Алғы сөз

IІІ БӨЛІМ

ТҮЙІНДІ КЕЗЕҢ:

СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ, АПЕЛЛЯЦИЯ,

ТҮПКІЛІКТІЛІК

ЖӘНЕ

СОТ ШЕШІМІН ОРЫНДАУ

14-ТАРАУ

СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ

ЖӘНЕ

СОТ ШЕШІМІ

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Азаматтық істердің басым көпшілігі сот талқылауына дейінгі отырыстарда немесе

тараптар дауды реттеу жөнінде келісімге келген соң, сондай-ақ талап қоюшы талап

қоюдан бас тартқаннан кейін тоқтатылады.

2. Бүгінде Англия мен АҚШ-та азаматтық істер сот талқылауына жетпесе де, сот талқы-

лауы бірінші сатыдағы соттың ең маңызды кезеңі болып табылады.

3. Бұл тарауда қарастырылатын тақырыптар:

1) сот талқылауындағы судья;

2) сот талқылауының сабақтастығы;

3) сот талқылауының хаттамасы;

4) дәлелдемелерді ұсыну тәртібі;

5) сот талқылауына қатыспайтын тараптар;

6) соттың шешімі;

7) татуласу келісімі (consent judgments).

МАЗМҰНЫ

1. Сот талқылауы .................................................................................................................................... 17

2. Сот талқылауында қаралатын мәселелер мен негізгі аргументтер ............................................... 20

3. Дәлелдеу міндеті ................................................................................................................................. —

4. Дәлелдеу стандарты ........................................................................................................................... 21

5. Сот талқылауындағы дәлелдемелер: шолу ...................................................................................... 24

5.1. Куәлардың айғақ беруі .............................................................................................................. —

5.2. Куәлардың айғақ беру құқығы және куәларды айғақ беруге мәжбүрлеу ............................ 25

5.3. Өз мүддесіне қатысты айғақ беруі үшін куәні тарап қана шақыра алады ........................... —

5.4. Соттың дәлелдемелерді бақылауы ........................................................................................... 26

5.5. Судьяның кешіктіріп ұсынылған дәлелдемені қарауы .......................................................... 27

5.6. Куәнің айғағы ............................................................................................................................. —

5.6.1. Куәнің айғақ беру тәртібі ................................................................................................ —

5.6.2. Судьяның ауызша айғақты бағалауы ............................................................................. 29

5.6.3. Куәнің иммунитеті ........................................................................................................... 30

5.7. Дәлелдеменің басқа да түрлері ................................................................................................. —

6. Азаматтық істерде қазіргі заманғы дәлелдемелердің дамуы ......................................................... 31

6.1. Азаматтық істердегі сыбысқа негізделген дәлелдеме ............................................................ 32

6.2. «Үздік дәлел» ұғымының жойылуы ........................................................................................ 33

6.3. Азаматтық істердегі «ұқсас факт» ұғымы ............................................................................... —

7. Заңсыз алынған дәлелдеме ................................................................................................................ 34

7.1. Imerman v. Tchenguiz ісіне дейінгі көзқарас ............................................................................ —

7.2. Imerman v. Tchenguiz ісі ............................................................................................................. 35

7.3. Мәжбүрлеу амалдары мен артықшылығы бар материал туралы

бұрын қалыптасқан нормалар ................................................................................................... 37

8. Тарап сот талқылауына қатыспаған жағдайда шешім шығару ...................................................... —

9. Шешім шығару.................................................................................................................................... 39

10. Дауды реттеу ....................................................................................................................................... 40

10.1. Дауды реттеу және оның құпиялығы ....................................................................................... —

10.2. Балаларға немесе қорғалған тараптарға қатысты дауды реттеу туралы келісім ................. 41

10.3. Дауды реттеудің жолдары .......................................................................................................... 42

10.3.1. Татуласу келісімі ............................................................................................................ —

10.3.2. «Томлин қаулысы» ......................................................................................................... —

10.3.3. Тараптардың өзара келісім арқылы талаптан бас тартуы .......................................... 44

10.3.4. Тараптардың келісімі ...................................................................................................—

10.4. Дауды реттеу және талапты қараусыз қалдыру (немесе res judicata) ................................... 45

1. СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ

14.01. Сот талқылауы – іс жүргізудегі маңызды кезең, себебі дәл осы кезеңде даудың

түйіні шешіле бастайды. Егер осы кезеңде талап қоюшы (немесе қарсы талабы қанағат-

тандырылған жауапкер) жеңіске жетсе, атқару өндірісі басталады, мысалы, сот шешімі

орындауға жолданады. Атқару өндірісіне сот шешімінің басқа да түрлерін, мысалы:

«сырттай шешімді», жауапкер талапқа қарсы пікір білдіре алмаған кезде шығарылатын

«unless order» шешімін, «татуласу келісімін бекітетін ұйғарымды» жолдауға болады.

14.02. Істің мәні бойынша шығарылған түпкілікті шешімнің міндетті күші болады.

Шешімнің «түпкіліктілігі», яғни res judicata – сотта талқыланатын жайттардың бірі.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Ағылшын құқығы соттың шешімі шыққан істі негізсіз қайта қарауға жол бермейді,

шешімге апелляциялық шағым беру үшін де соттың рұқсаты қажет.

14.03. Алайда азаматтық істердің сот талқылауына жететін кезі сирек. Талаптардың

дені сот талқылауына дейін шешімін табады. Тараптар әдетте іс жүргізудің аталған

кезеңіне дейін істі шешуге тырысады. Себебі дауды оңайлатылған шешіммен

немесе сот талқылауына дейінгі қорытынды отырыста реттеуді ыңғайлы санайды.

Сондықтан тараптардың мәлімдемелері сот талқылауында тыңдалу арқылы қабыл-

данған шешімдер саны салыстырмалы түрде аз болады.

14.04. Осы кезге дейін Ортақ құқық жүйесіндегі сот өндірісінің ең маңызды кезеңі

сот талқылауы болып келген еді. ХІХ ғасырда Англиядағы Ортақ құқық жүйесінің

соттарында судья мен алқаби сот талқылауын ауызша жарыссөз түрінде өткізген.

Америка Құрама Штаттарында сот талқылауын өткізу тараптардың конституция-

лық құқығы болып саналатын. Осы орайда ағылшындардың прагматизмі басым

болған. Бүгінде Англиядағы азаматтық істер бойынша сот талқылауына судья жал-

ғыз қатысады, яғни алқаби қатыспайды. Себебі қазір Англияда алқабилер тек ауыр

қылмыстық істер (адам өлтіру, зорлау, қарулы қарақшылық) мен жала жабу туралы

азаматтық істерге (бұл істі де судья жалғыз өткізуі мүмкін)

, полицияның өкілетті-

гін асыра пайдалануы (жала жабу, қасақана қудалау, бас бостандығынан заңсыз

айыру) туралы істерге қатысады

. Азаматтық істер жөніндегі сот заман талабына

сай болу үшін 1966 жылы алқабилердің құзыретін тек осы арнайы санаттағы істер

мен шектеу туралы шешім қабылдаған

(бірақ АҚШ-та алқабилердің сотқа қатысуы

тараптардың конституциялық құқығы болып қала берген)

14.05. Шотландияда денсаулыққа зиян келтіру туралы талап бойынша алқабидің

күні бүгінге дейін сот талқылауына қатыса алатынын айта кеткен жөн. Бұл істі

қараудың жылдамдығын арттырған

14.06. Англияда судья сот талқылауына дайындық барысында «сот талқылауында

қаралатын мәселелерді» (trial bundle) оқып шығады (14.10 және бұдан кейінгі тар

мақтарды оқыңыз).

Fiddes v. Channel Four Television Corpn [2010] EWCA Civ 730; [2010] 1 WLR 2245 (алқабилердің сот

талқылауындағы кемшілігі көрсетілген видеожазба көлемі).

s 69, Senior Courts Act 1981; s 66, County Courts Act 1984; N Andrews, ‘Development in English Civil

Procedure: How Far Can the English Courts Reform their Own Procedure?’ (1997) 2 ZZP Int 3, 4 (at nn 3 and

4) considering JIH Jacob, The Fabric of English Civil Justice (1987), 156–7 nn 16–8; on nineteenth-century

antipathy towards civil juries, J Getzler ‘Patterns of Fusion’ in P Birks (ed) The Classication of Obligations

(Clarendon Press, Oxford, 1997), ch 7, at 187 .

Ward v. James (No 2) [1966] 1 QB 273, CA (applied H v. Ministry of Defence [1991] 2 QB 103, CA; Heil v.

Rankin [2001] QB 272, CA, at [25]); Aitken v. Preston, The Times 21 May 1997, CA.

АҚШ-тағы алқабилердің сот отырысындағы конституциялық кепілдігі туралы, G Hazard and

M. Taruo, American Civil Procedure (Yale University Press, 1993), 128 .

A Hajducki, Civil Jury Trials (2

edn, Edinburgh, 2006).

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

14.07. Әдетте сот талқылауы (және апелляция)

ашық өтеді (25.45)

. Сот қандай да

бір адамның қауіпсіздігін қорғау үшін

сол адамның немесе куәнің жеке басы

туралы мәліметті жарияламау туралы шешім қабылдай алады

. Сондай-ақ соттар

көбінесе тараптың дәлелдемені шетелден видеобайланыс арқылы ұсынуына рұқсат

беруге әзір

14.08. Уақытты үнемдеу үшін алдын ала қаралатын құқық және факт мәселелері

басқа жағдайлардан бөліп алынады

. Істі басқарудың мәселелерді жүйелеуге бағыт-

талған бұл тәсіліне апелляциялық шағым түсе бермейді

14.09. Сот талқылауының тәртібі мынадай:

1) адвокаттың кіріспе сөзі (болмауы да мүмкін)

;

2) талап қоюшының куәларынан жауап алу (ауызша болмауы да мүмкін, әдетте

куәлардың жазбаша мәлімдемесі ауызша жауаптың баламасы ретінде

қабылданады)

;

3) жауапкер адвокатының талап қоюшының куәларынан жауап алуы;

4) куәлардан қайта жауап алу (сот бұл кезеңде жауапкердің қандай да бір сұрағы

орынсыз екенін ескерте алады);

5) жауапкердің куәларынан жауап алу (ауызша болмауы да мүмкін, әдетте куә лар-

дың жазбаша мәлімдемесі ауызша жауаптың баламасы ретінде

қабыл данады)

;

Three Rivers DC v. Bank of England [2005] EWCA Civ 933; [2005] CP Rep 47.

Айрықша жағдайлар туралы қараңыз: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 39.2(1), Азаматтық іс жүргізу ере-

жесі, 39.2(3), Практикалық нұсқаулық (39A) 1.5; ең басты қайнар көзі – 1981 жылғы Жоғарғы соттар

туралы заңның 67-бөлімі; J Jaconelli, Open Justice (Oxford University Press, 2002); J Jacob, Civil Justice in

the Age of Human Rights (Ashgate, Aldershot, 2007), ch 2; for discussion of these rules, North Shore Ventures

Ltd v. Anstead Holdings Inc (No 2) [2011] EWHC 910 (Ch); [2011] 1 WLR 2265, per Floyd J; сот талқылауы-

на дейінгі сот отырысының жариялығына қойылатын шектеулер мен аралық сот шешімдері туралы

қараңыз: Browne v. Associated Newspapers Ltd [2007] EWCA Civ 295; [2008] QB 103, at [2] to [5].

Three Rivers DC v. Bank of England ісінде ([2005] EWCA Civ 933) куәнің денсаулығы нашарлауы оның

айғақ бере алмауының жалғыз себебі емес еді; [2005] CP Rep 47.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 39.2(4); Практикалық нұсқаулық (39A) 1.4A жариялықты Адам құ-

қықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының (Англияда 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң

негізінде тікелей қолданылады) 6(1) тармағына сай қолдану туралы айтылған.

Polanski v. Condé Nast Publications Ltd [2005] UKHL 10; [2005] 1 WLR 637; McGlinn v. Waltham

Contractors Ltd [2006] EWHC 2322 (TCC); бұл істерде тараптардың сот отырысына келмеуі олар-

мен видеобайланыс орнатуға кедергі болмаған (бірінде АҚШ-қа экстрадициядан қашса, екіншісінде

Ұлыбританияда салық жауапкершілігінен тасаланып жүрген).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.1(2)(j) және (l); Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі

сот талқылауын басқару туралы мына істерден көре аласыз: Ashmore v. Corporation of Lloyd’s [1992] 1

WLR 446, HL; Thermawear Ltd v. Linton, The Times 20 October 1995, CA.

Ward v. Guinness Mahon plc [1996] 1 WLR 894, CA; Grupo Torras SA v. Al Sabah (No 2), The Times

17 April 1997, CA.

Жедел трэк: Практикалық нұсқаулық (28) 8.2; мультитрэк: Практикалық нұсқаулық (29) 10.2.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.5(2).

Graham v. Chorley BC [2006] EWCA Civ 92; [2006] CP Rep 24, at [29]  ісінде лорд-судья Брук (Benham

Ltd v. Kythira Investments Ltd [2003] EWCA Civ 1794, at [32] and [36] ісіне сүйене отырып) ешбір

істе жауапкердің дәлелдемесін мұқият тыңдап алғанша шешім шығаруға болмайтынын түсіндірді

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

6) талап қоюшы адвокатының жауапкердің куәларынан жауап алуы;

7) куәлардан қайта жауап алу;

8) жауапкер адвокатының қорытынды сөзі;

9) талап қоюшы адвокатының қорытынды сөзі (талабын дәлелдеуге міндетті бол-

ғандықтан, талап қоюшы сот талқылауында соңғы сөзін сөйлейді)

;

10) соттың шешімі

;

11) соттың шығысын, оның ішінде сараптама шығынын өндіру туралы бұйрық

2. СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНДА ҚАРАЛАТЫН МӘСЕЛЕЛЕР

МЕН НЕГІЗГІ АРГУМЕНТТЕР

14.10. Сот талқылауында қаралатын мәселелерді дайындау тәртібін егжей-тегжейлі

реттейтін нормалар бар

. Көлемді талаптарда мәселелердің ішіндегі негізгілерін

айрықша атап көрсету керек

14.11. Сот нұсқаулығында Үлкен соттардың кейбір істерінде негізгі аргументтерді

көрсету керек екені баяндалған. Негізгі аргументтер дегеніміз – құқықтық көзқарас

тар мен дәлелді нормалар

. Соттар әлі де адвокаттан «негізгі аргументтер» мен жаз-

баша құжаттардың қысқа да нұсқа болуын талап етіп келеді

3. ДӘЛЕЛДЕУ МІНДЕТІ

14.12. «Жалпы... талап қоюшы өзі талап етіп отырған мәселе бойынша дәлелде-

мелер мен фактілерді дәлелдеуге тиіс»

. Яғни дәлелдеу міндеті талап қоюшыға

жүктеледі (бұл міндет сот өндірісіне ғана емес, сондай-ақ арбитражға да тән)

(сол сияқты, Graham ісінде де жоғарғы сатыдағы сот судьяның жауапкерді тыңдағанға дейін шығар-

ған шешімінің күшін жойып, сот талқылауын қайта өткізу туралы шешім қабылдаған); жауапкердің

куәсіне қарсы сұрақ қою талап қоюшының жағдайын күшейте түскен; сот шешім шығарар алдында

алдымен жауапкердің куәсін шақырғанына көңіл бөлуге тиіс.

Blackaby and C Partasides (eds), Redfern and Hunter’s International Arbitration (5

edn, Oxford University

Press, 2009), 6.231; мұндай норманың азаматтық іс жүргізуде жоқ екеніне назар аударыңыз, арбит-

раждағы, яғни соңғы сөзді талап қоюшы айтуы керек деген ұғым Ортақ және Континенталдық құқық

жүйелеріне ортақ, қалыптасқан ұғым деуге болады.

Алқабилерге нұсқаулық; сот шешімі туралы нұсқаулық, Азаматтық іс жүргізу ережесі (40) мен

Практикалық нұсқаулық (40); сот өз шешімін толықтыруға қатысты дискрециялық құқығын Prudential

Assurance Co v. McBains [2000] 1 WLR 2000, CA ісінде қолданған; соттың шешім шығарғанға дейін іс бо-

йынша маңызды мәселелерге қайта тоқталуы Stewart v. Engel [2000] 1 WLR 2268, CA ісінде қолданылған.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.3, 44.7(a).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 39.5; Практикалық нұсқаулық (39A) 3.1–3.10, әсіресе 3.2.

Практикалық нұсқаулық (39A) 3.6: мұнда іс жүргізуге қатысты негізгі нормалар бар.

Корольдік бөлімнің нұсқаулығы (2007), 7.11.5, 7.11.10, 7.11.11 және 7.11.12; Адмиралдық және

Коммерциялық соттың нұсқаулығы (9-шы редакция, 2011), әсіресе F 5.5 және J 6.1-бөлімдері, 9-қо-

сымша; Канцлер сотының нұсқаулығы (2009, өзгерістер енгізілген), 7.18.

Khader v. Aziz [2010] EWCA 716; [2010] 1 WLR 2673; Midgulf International Ltd v. Groupe Chimiche

Tunisien [2010] EWCA Civ 66; [2010] 2 Lloyd’s Rep 543; [2010] 1 CLC 113, at [71] , per Toulson LJ.

Re H (Minors) (Sexual Abuse: Standard of Proof) [1996] AC 563, 586, HL, per Lord Nicholls.

N Blackaby and C Partasides (eds), Redfern and Hunter’s International Arbitration (5

edn, Oxford

University Press, 2009), 6.92.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

14.13. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптерінде де осылай

айтылған

14.14. Қарапайым талаптарда талап қоюшы жауапкерге қандай да бір міндеттеме

жүктелгенін, жауапкердің міндеттемені орындамағанын, соның салдарынан өзінің

жарақат алғанын немесе шығынға ұшырағанын дәлелдеуге тиіс

. Егер талап қоюшы

бұл элементтердің бірін дәлелдей алмаса, сот жауапкердің пайдасына шешім шыға-

рады. Сол сияқты, келісімшарт туралы дауда да талап қоюшы жауапкердің нақты

немесе ишара міндеттемесін бұзып отырғанын, соның салдарынан талап қоюшының

шығынға ұшырағанын және талап қоюшының шығынға ұшырауы мен жауапкердің

міндеттемені орындамауы өзара байланысты екенін дәлелдеуге тиіс

14.15. Егер жауапкер міндеттемені орындамағанын мойындамаса, оны дәлелдеуге

тиіс. Ал жауапкер кінәсін мойындамай, қарсы пікір білдірген немесе міндеттемені

орындамауға мәжбүрлеген мән-жай туралы мәлімдеген жағдайда оны дәлелдеуі қажет.

Сол сияқты, егер жауапкер талап қоюшыға қарсы талап қойған немесе міндеттемені

орындамауға мәжбүрлеген үшінші тарапқа талап қойған жағдайда өзінің талабын

дәлелдеуге міндетті (6.58; 7.02 және бұдан кейінгі тармақтар).

4. ДӘЛЕЛДЕУ СТАНДАРТЫ

14.16. Дәлелдеу стандарты дегеніміз – соттың қарайтын талабын растайтын дәлел-

деменің деңгейі. Азаматтық істерде дәлел «мүмкіндікке негізделеді» деген жалпыға

ортақ норма бар және бұл – қылмыстық істе прокурордың айыпталушыға «көкейге

қонбайтындай күмән келтіруіне» мүлде қайшы норма

. Азаматтық істердегі дәлел-

деу стандарты талап қоюшы үшін қылмыстық істегі дәлелдеуге қарағанда әлде-

қайда оңайырақ.

14.17. Лорд Карсуелл Re D ісінде (2008) Ортақ құқық жүйесінде дәлелдеудің екі

стандарты ғана бар екенін, атап айтқанда, «орынды күмәннан туатын» стандарт –

қылмыстық (сондай-ақ азаматтық істерде сотты құрметтемеу туралы) істерде, ал

«мүмкіндікке негізделген» стандарт азаматтық істерде қолданылатынын баяндаған;

дәлелдеу стандартының аралық немесе т.б. үшінші түрі болмайды

«Ортақ құқық жүйесінде дәлелдеу стандартының екі түрі ғана болатыны толық

мойындалған: олар «мүмкіндікке негізделген» стандарт пен «орынды күмәннан

Principle 21.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 44; also available at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Wilsher v. Essex Area Health Authority [1988] AC 1074, 1090, HL, лорд Бридж бұл істің практикалық ма-

ңызы зор екенін атап айтқан; Pickford v. Imperial Chemical Industries plc [1998] 1 WLR 1189, 1200–1, HL.

BCCI v. Ali (No 2) [2000] ICR 1354, at [83], Lightman J.

Cross and Tapper on Evidence; standard of proof is also addressed as a basic principle (Principle 21.2) in the

American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge University

Press, 2006), 44; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Судья Деннингтің Miller v. Minister of Pensions [1947] ісіндегі пікірі 2 All ER 372, 373–4.

[2008] UKHL 33; [2008] 1 WLR 1499, at [23].

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

туатын» стандарт. Соңғысы қылмыстық және азаматтық істерде сотты құр-

меттемеу немесе басқа да мамандарға қарсы тәртіп бұзу туралы істерде, ал алғаш-

қысы азаматтық істерге қатысты қолданылады және, Биркенхедтегі лорд

Николлстің In re H (Minors) (Sexual Abuse: Standard of Proof) [1996] AC 563, 586 ісінде

айтқанындай, «егер сот оқиғаның болмауынан болуы мүмкінірек деп таныса, онда

сот дәлелді қабылдайды».

14.18. Апелляциялық сот Birmingham CC v. Shafi ісінде

(2008) былай дейді:

1) Лордтар палатасының Re D (2008)

және Re B (2008)

істеріндегі шешімдері-

нен, тек айрықша жағдайда болмаса, басқа кезде азаматтық істерде дәлелдеудің

«мүмкіндікке негізделген» стандарты қолданылатыны байқалады; 2) «мүмкіндікке

негізделген» стандарт қолданылған жағдайда оқиға салдарының көлемін ескеру

қажет емес, бірақ шешім қабылдау барысына ықпал ететін мән-жайлар ескерілгені

жөн.

14.19. Осы 2) тармақ тұрғысынан алса, бұл шешімдер Re H ісінде (1996) Лордтар

палатасы қабылдаған талдауға сәйкес. Онда «азаматтық істе дәлелдеудің қылмыс-

тық іске тән стандартын қолдануға болмайды, бірақ талап күрделірек немесе оқи-

ғаның сенімсіздігі көбірек болған сайын, судьяның дәлелдеу стандартына қоятын

талабы да жоғарылай түседі» делінген

«Әдетте алаяқтықты дәлелдеу салғырттықты дәлелдеуден қиынырақ. Сол сияқты,

денсаулыққа қасақана зиян келтіруді дәлелдеу де денсаулыққа абайсызда зиян келті-

руді дәлелдеуге қарағанда күрделі... Сондықтан «мүмкіндікке негізделген» стан-

дартты қолдану айып күрделірек болған сайын «қолайлырақ».

14.20. Лорд Хоффманн Secretary of State for the Home Department v. Rehman

ісінде (2001) «мүмкіндікке негізделген» стандарттың осы «қолайлылығын» тағы

бір атап өткен

«Риджентс-паркке кіріп бара жатқан жануардың неміс овчаркасы болғанына, яғни

арыстан еместігіне дәлел нақтырақ болуға тиіс».

[2008] EWCA Civ 1186; [2009] 1 WLR 1961, [49] және [53] (Апелляциялық соттың төрағасы сэр Энтони

Кларк пен лорд-судья Рикстің бірігіп шығарған шешімі) және [73] пен [75] (лорд-судья Мур-Бик).

[2008] UKHL 33; [2008] 1 WLR 1499.

[2008] UKHL 35; [2009] 1 AC 11.

Re H ісі (Minors) (Sexual Abuse: Standard of Proof) [1996] AC 563, 586, HL, per Lord Nicholls, also

approving comments by Ungoed-Thomas J in Re Dellow’s Will Trusts [1964] 1 WLR 451, 455, лорд-

судья Моррис Hornal v. Neuberger Products Ltd [1957] ісінде 1 QB 247, 266, CA. Апелляциялық

сот Springsteen v. Masquerade Music Ltd [2001] ісінде EMLR 654, CA, кейінірек лорд Николлс Re H

ісінде қайталаған; Re H ісіндегі шешіммен келіспеген судьялар мүмкіндік тепе-теңдігі ұғымының

негізінде келіспейтіні туралы пікір білдірген, бірақ бұл контексте оны қолдана алмайды: қараңыз:

лорд Браун-Уилкинсон [1996] AC 563, 572; лорд Ллойд, сонда, 578-бетте, судьялар мен соттың

төрағалары мүмкіндік тепе-теңдігі ұғымын лорд Николлс атамаған жағдайларда да қолдана алады

деген пікірді ұстанған.

[2001] UKHL 47; [2003] 1 AC 153, at [55].

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

14.21. Лорд Хоффманн осы мәселеге Re B (Children) (Sexual Abuse: Care

Proceedings: Standard of Proof) ісінде

(2008) де тоқталған:

«Бұл мәселеде жалғыз норма бар. Яғни «мүмкіндікке негізделген» стандартта дәлел

барынша нақтырақ болуы қажет. Мұнда басты назарды «мүмкіндік» ұғымына

аудару керек».

14.22. Лорд Хоффманн Re B ісінде (2008) стандарттың қолайлырақ болғаны жөн

дейді

«Егер ата-анасы баласына жыныстық зорлық көрсеткен деген талапты алсақ,

алдымен әдетте ешбір ата-ана баласына жыныстық зорлық көрсетпейтінін дәлел

ретінде алға тартамыз. Бірақ бұл дәлелді ата-анасы мен баласының арасындағы

қарым-қатынас туралы басқа сенімді дәлелдемелер ығыстыруы мүмкін. Сондықтан

сот басқа дәлелдерге де көңіл аударуға тиіс. Көп істерде жанама дәлелдемелер

маңызды болады. Мысалы, бала ата-анасының бірінен зорлық көрген болуы мүмкін,

яғни екіншісі ол әрекетті қылмыс деп санап, ондай қадамға баруы мүмкін емес еке-

нін айтуы ықтимал. Осындай кезде басты мәселе ата-анасының біреуінің кінәлі еке-

нін дәлелдеу, яғни екеуін бірдей жазалауға жол бермеу болып табылады».

14.23. Баронесса Хэйл Re B ісінде (2008) азаматтық істердегі дәлелдеуде екі стан-

дартты қатар қолдануға наразылық білдірген, ол тек «мүмкіндікке негізделген»

стандартты қолдану керек деп санайды

«Біздің құқықтық жүйеміз бойынша судья «мүмкін» деп санаса – дәлелденген, ал

«мүмкін емес» деп санаса – дәлелденбеген болып есептеледі. Судья шешімді бұлай

қабылдамауы керек. Ол екі жақты тең қарауға тиіс. Кейде шешім қабылдауға дәлел-

деудің көмектесетін де кезі бар: ал дәлелдей алмай қалған тарап наразы болуы мүм-

кін. Жалпы, судья дәлелдеуге жүгінбей-ақ, өз түйсігіне сүйене отырып шешім

қабылдауға құқылы».

14.24. Дәл осы істе баронесса Хэйл азаматтық істегі дәлелдеу стандартының қара-

пайым болуы керек екенін атап өткен

«Талаптың күрделілігі де, оның салдарының күрделілігі де дәлелдеу стандартын қол-

дануға әсер ете алмайды. Дәлелдеу барысында «мүмкіндік» стандартына назар

аудару керек».

14.25. Лорд Карсуелл Re D ісінде (2008) былай деген

«Сот пен трибунал кей контекстегі фактілерге дәлелдеу стандартын қолданбай

тұрып сыни көзқараспен және күмәнмен қарауы керек... Әсіресе орын алу мүмкіндігі

[2008] UKHL 35; [2009] 1 AC 11, at [15].

Сонда.

Бұл да сонда, at [32].

Бұл да сонда, at [70].

[2008] UKHL 33; [2008] 1 WLR 1499, at [28].

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

төмен (лорд Хоффманның Риджентс-паркке кірген жануар туралы күмәні), дәлел-

деу күрделі болатын айыптауларға, дәлелдеу салдарына сыни көзқараспен және

күмәнмен қараған жөн... Мұның барлығы – шешім шығаратын судьяның тәжірибе-

сінен туатын жайт. Бұл дәлелдеудің қандай да бір ерекше стандартын талап

етпейді».

14.26. 14.17-тармағында айтылғандай, сотты құрметтемеуді дәлелдеу үшін

«орынды күмәннан туатын» дәлелдеу стандарты қолданылады

. Себебі құрметте-

меу қылмыстық құқықбұзушылық болып саналады, сондықтан жазалануға тиіс

(17.27 және әрі қарай).

14.27. Екіншіден, R (McCann) v. Crown Court at Manchester ісі (2002) бойынша

Лордтар палатасының пікірінше, 1998 жылғы Қылмыс пен құқықбұзушылық

туралы заңға сәйкес қаралатын азаматтық істерде (прагматикалық себеппен) дәлел-

деудің қылмыстық істердегі стандарты қолданылуы қажет

. Апелляциялық сот

Birmingham CC v. Shafi ісінде

(2008) дәл осындай көзқарасты ұстанған, бірақ лорд-

судья Мур-Бик бұл көзқараспен келіспеген

, оның пікірінше, McCann ісінен кейін

қалыптасқан норма өзгертілмеуі керек.

14.28. Үшіншіден, азаматтық істе «орынды күмәннан туатын» дәлелдеу стандарты

қолданылмайды десек те, аралық төлем жасау туралы өтінішті қараған соттың

алдымен өтініш берушінің сотта жеңіп шығатынын дәлелдеуіне назар аударатыны

белгілі (10.09).

5. СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНДАҒЫ ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕР: ШОЛУ

5.1. КУӘЛАРДЫҢ АЙҒАҚ БЕРУІ

14.29. Бұл – сот талқылауындағы дәлелдеменің негізгі түрі. Сот жауап алу үшін

куәні сотқа шақыруға құқылы

. Куәнің жолақысы мен уақыты үшін өтемақы

төленеді

Лорд Николлс Re H (Minors) (Sexual Abuse: Standard of Proof) ісінде атап айтқан [1996] AC 563, 586,

HL; see also Z Bank v. D1 [1994] 1 Lloyd’s Rep 656, 660.

[2002] UKHL 39; [2003] 1 AC 787, [37], [83], [114].

[2008] EWCA Civ 1186; [2009] 1 WLR 1961.

Лорд-судья Мур-Бик, сонда, [76], (Апелляциялық соттың төрағасы сэр Энтони Кларк пен лорд-судья

Рикстің шешіміне) айрықша пікір білдірген.

S Cockerill, The Law and Practice of Compelled Evidence in Civil Proceedings (Oxford University Press, 2011).

Бұл сөз тіркестері «subpoena ad testicandum» – ауызша мәлімдеме жасау туралы бұйрық және

«subpoena duces tecum» – тиісті құжатты ашу туралы бұйрық: Азаматтық іс жүргізу ережесі 34.2.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 34.7; Практикалық нұсқаулық (34) 3, қылмыстық істерде уақытты

созуға қатысты нормалар бойынша.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

5.2. КУӘЛАРДЫҢ АЙҒАҚ БЕРУ ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ

КУӘЛАРДЫ АЙҒАҚ БЕРУГЕ МӘЖБҮРЛЕУ

14.30. Жалпы, азаматтық іс жүргізуде тараптардың дәлелдемені растай алады деп

атаған куәлары айғақ беруге құқылы да, міндетті де. Демек, куә айғақ беруге

құқылы болса, оны айғақ беруге мәжбүрлеуге де болады деген сөз

. Бірақ судьяны

өзінің лауазымдық міндеттерін орындауға қайшы келетін айғақ беруге мәжбүрлеуге

болмайды

. Сондай-ақ куәні айғақ бермеуге міндеттеуге де болмайды, себебі бұл

қоғамның тәртібіне қайшы келеді

14.31. Судья куәдан жауап алғанда құқық нормаларына сүйенеді. Куәні шақыртқан

тарап сол куәнің айғағы маңызды екенін дәлелдеуге тиіс. Діни сенім мен қылмыс

тық негіздегі айғақтар тәрізді ұғымдар бүгінде ескірген, оларды енді қолданбаған

дұрыс

. Ақыл-есі кем және кәмелетке толмаған балалардан куә ретінде жауап алуға

болмайды. Кәмелетке толмаған балалардың айғақ беруі туралы лорд-судья

Бридждің пікірінше, сот «Бала куә ретінде айғақ берудің маңызын түсіне ме, оған

тек шындықты айту туралы қосымша міндет жүктелетінін сезіне ала ма?»

деген сұраққа жауап беруі керек

14.32. Ақыл-есі кем тұлғалар туралы да осылай делінген

. Алайда мұнда айырма-

шылық бар. Айғақ беруге қабілетсіз ересек адам тек шындықты айту туралы ант

бере алмайды, сондықтан оның айғақ беруге құқығы жоқ. Ал кәмелетке толмаған

баланың айғағын сот: а) бала тек шындықты айтуы керек екенін сезінген; ә) бала

айғақ берудің маңызын түсінген жағдайда ғана тыңдай алады

5.3. ӨЗ МҮДДЕСІНЕ ҚАТЫСТЫ АЙҒАҚ БЕРУІ ҮШІН КУӘНІ

ТАРАП ҚАНА ШАҚЫРА АЛАДЫ

14.33. Тараптың шақыртқан куәсінің берген айғағы сол тараптың өз мәлімдемесіне

немесе қорғауға қайшы келсе, тарап бұл айғақты жарамсыз деп тану туралы сотқа

Судьялардан басқа, бұл тақырыпқа мемлекет басшылары, дипломаттар да кіреді: Cross and Tapper

on Evidence (12

edn, Oxford University Press, 2010), 262, noting the Diplomatic Privileges Act 1964,

Consular Relations Act 1968, Diplomatic and Other Privileges Act 1971, and State Immunity Act 1978;

Phipson on Evidence (17

edn, 2010), 9.16.

Warren v. Warren [1997] QB 488, 496–8, CA, Апелляциялық соттың төрағасы лорд Вульф (мұндай

судьялардың қатарына кез келген судья мен соттың төрағасы кіреді, бірақ магистрлер кірмейді; сотта

адам өлімі туралы айғақ беру соттың қызметіне жатпайды: сонда, 497 (гипотезалық мысал).

Harmony Shipping Co SA v. Saudi Europe Line Ltd [1979] 1 WLR 1380, CA.

1869 жылғы Дәлелдемеге түзету енгізу туралы заңға сәйкес, атеистердің мәлімдемесі ескерілуі қа-

жет болған; 1843 жылғы Дәлелдеме туралы заң бойынша сотталған, бірақ сот өндірісінің нәтиже-

сінде мүддесі бар адамның мәлімдемесі, 1851 жылғы Дәлелдеме туралы заңға сәйкес, тараптардың

мәлімдемесі ескерілуі керек; 1853 жылғы Дәлелдемеге түзету енгізу туралы заңға, сонымен қатар

1869 жылғы Дәлелдеме (Дәлелдемеге өзгерту енгізу) туралы заңға сәйкес, ерлі-зайыптылардың мә-

лімдемелері ескерілуге тиіс.

R v. Hayes [1977] 1 WLR 234, 237, CA; Phipson on Evidence (17

edn, 2010), 9.11.

R v. Bellamy (1985) 82 Cr App R 222, CA.

96(2), 1989 жылғы Балалар туралы заң: 96(1), 96(2) тармақтарындағы «азаматтық істе куә болған

бала» деген сөз тіркесі.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

өтініш бере алмайды

. Бұл жөнінде былай делінген: «Егер өзің шақыртқан куәңнің

жалған айғақ бергеніне дәлелің болмаса, куәні өтірікші деуіңе себеп жоқ»

5.4. СОТТЫҢ ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ БАҚЫЛАУЫ

14.34. Соттың мынадай жағдайларда: «дәлелдеуді талап ететін мәселелерде»,

«дәлелдеменің табиғаты дәлелдеуді талап етсе», «дәлелдемені сотқа ұсыну тәсілі

дәлелдеуді талап етсе»

; дәлелдемені қараусыз қалдыруда; куәдан жауап алуға шек-

теу қоюда

; тараптардың куәларының санын шектеуде

; куәға сұрақ қоюға беріле-

тін уақытты шектеуде «дәлелдемеге вето қоюға» құқығы бар. Сот бұл құқығын

абайлап қолдануға тиіс

14.35. Сот куәға айғақ беруге тыйым сала алады, бірақ оны барынша абай және аса

сақтықпен қолданады

. Сот осы құқығын міндетін адал орындамаған сарапшыға

қолданып, сол іс бойынша қызметін атқаруға тыйым салғаны белгілі. Ал

Апелляциялық сот осы сарапшыға – сарапшы ретінде ғана емес, жай куә ретінде де

айғақ беруге тыйым салған

14.36. Сот отырысында сұрақ қоюға көп көңіл бөлінеді. Азаматтық іс жүргізу ере-

жесінің 32.1(3) тармақшасы бойынша: Сот сұрақ қоюға шектеу қоя алады. Сот бұл

құқығын Азаматтық іс жүргізу ережесінің 1.1 және 1.2-тармақтарындағы басым

мақсаттарға сай қолдануға тиіс. Судья адвокаттың куәларға сұрақ қою барысын

бақылап отырады. Апелляциялық сот Three Rivers DC v. Bank of England ісін-

де

(2005) бірінші сатыдағы судья Томлинсонның куәға сұрақ қоюға жеті аптаға

McPhilemy v. Times Newspapers Ltd (No 2) [2000] 1 WLR 1732, 1736–40, CA.

C Hollander, Documentary Evidence (10

edn, 2009), 23.22.

K Grevling, CPR 32.1(2): Case Management Tool or Broad Exclusionary Power?’, in D Dwyer (ed), The

Civil Procedure Rules: Ten Years On (Oxford University Press, 2009), 249.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.1(1); GKR Karate (UK) Ltd v. Yorkshire Post Newspapers Ltd [2000] 2

All ER 931, CA.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.1(2)(3); Grobbelaar v. Sun Newspapers Ltd, The Times 12 August 1999,

CA (жала жабу туралы талап қою арызы); Three Rivers DC v. Bank of England [2005] EWCA Civ 889;

[2005] CP Rep 46 (Коммерциялық сот судьясының сот талқылауын ұзаққа созуы туралы).

Жылдам трэк: Азаматтық іс жүргізу ережесі 28.3(1) және Практикалық нұсқаулық (28) 8.4; Азаматтық

іс жүргізу ережесі, 32.1 (трэктердің бәрі).

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn, 2008),

218–9, әсіресе қарсы тараптың куәсіне сұрақ қою кезінде; S Sugar and R Wilson (eds), Commercial and

Mercantile Courts Litigation Practice (2004).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.1(1) және (2).

Stevens v. Gullis [2000] 1 All ER 527, 534, CA, per Lord Woolf.

[2005] EWCA Civ 889; [2005] CP Rep 46; [43] және [44] бірінші сатыдағы сот судьяларының Ashmore

v. Corp of Lloyd’s [1992] ісінде 1 WLR 446, 448–8, сот талқылауының ұзақтығын бақылауы, лорд

Роскилл мен лорд Темплманның осылай істегенін айтқан. Лорд Роскилл былай дейді: «Коммерциялық

сотта және бірінші сатыдағы соттарда судья іс жүргізудің ұзақтығын бақылап отырады. Бұл –

судьяның міндеті және сот өндірісінің жылдамдығына, сот шығысы қымбат болмауына бағыт-

талған әрекеті. Тараптардың құқықтық кеңесшілері де сот өндірісінің ұзақтығын қадағалап

отыруға, ал тараптар судьяның уақытын бекер алмауға тиіс. Себебі судьяның басқа сот өндіріс-

теріне де уақыты жеткілікті болуы керек. Мәселеге тиісті деңгейде ғана уақыт бөлінуі қажет».

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

шектеу қойғанын қолдаған (осы істе талап қоюшының заңгері 28 аптаға шектеуді

сұраған). Жеті апталық шектеу іс үшін көкейге қонатын шешім болатын, себебі

жақын арада куәнің жүрегіне операция жасалатын еді. Бірақ Апелляциялық сот

Hayes v. Transco ісінде (2003) адвокаттың куәға сұрақ беруіне бес минуттық шектеу

қойылуын заңсыз, тараптардың арасындағы әділдікке қайшы деп таныған.

Апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттардың куәға сұрақ қоюға берілген уақытты

шектеуіне болмайтынын ескерткен

. Апелляциялық соттың пікірінше, бұл істе

куәға сұрақ қою уақытына бес минуттық шектеу қою екінші тараптың құқығын

бұзады

5.5. СУДЬЯНЫҢ КЕШІКТІРІП ҰСЫНЫЛҒАН

ДӘЛЕЛДЕМЕНІ ҚАРАУЫ

14.37. Nottinghamshire & City of Nottingham Fire Authority v. Gladman Properties Ltd

ісінде

(2011) судья Питер Смит: «Судьяның сот талқылауы барысында ұсынылған

дәлелдемені қабылдауға құқығы бар», – деген. Бірақ дәлелдемені қабылдамауға

негіздеме болмауға тиіс. Судья Питер Смит бұл шешімді қабылдар алдында талап

қою арызына кешіктіріп ұсынған түзетулерді қабылдау саласындағы прецедент-

терді зерттеген (6.23 және әрі қарай; 6.41 және әрі қарай). Бірақ оның шешімі даулы,

себебі оның шешіміне қарсы көзқарастар да бар, сонымен бірге дәлелдемелері де

күмәнді.

5.6. КУӘНІҢ АЙҒАҒЫ

5.6.1. Куәнің айғақ беру тәртібі

14.38. Куәнің қолы қойылуы міндетті және айғағы қарсы тарапқа жазбаша түрде

беріледі

. Куә айғағында «тек шындықты айтатынын» мәлімдеуі керек. Бұл куәнің

айғағы шындық ретінде ғана қабылданатынын көрсетеді. Қазір «тек шындықты

айтамын» деген сөз сарапшының қорытындысында да жазылады

Ал лорд Темплман (Banque Keyser Ullmann SA v. Skandia (UK) Insurance Co Ltd [1991] 2 AC 249,

280, HL ісіндегі мән-жайларға назар аудара келе): «Апелляциялық сот бірінші сатыдағы судьяның

уақытты үнемдегені, уақытқа шектеу қойғаны туралы шағымдарға мән бермегені жөн. Яғни судья

аралық шешім қабылдаса, ол шешім тараптар үшін міндетті болуға тиіс, судьяның шешімі қате

болған кезде ғана күшін жоюы керек», – дейді.

[2003] EWCA Civ 1261, at [13], лорд-судья Кларк былай дейді: «Апелляциялық сот бірінші саты-

дағы судьяның куәға сұрақ қою уақытын шектеуін заңсыз болған кезде ғана қайта қарай алады».

Қараңыз: Darren Watson v. Chief Constable of Cleveland Police [2001] EWCA Civ 1547 per Sir Murray

Stuart-Smith, at [24]. Лорд-судья Кларк тағы былай дейді [59]: «Судьяның шешімі сұрақ қою бары-

сында тек қажетсіз сұрақтарға жол бермеу үшін уақытты шектеуге бағытталуға тиіс. Мұндай

шешім әрбір нақты істегі мән-жайға байланысты болады. Дегенмен сұрақ қою уақытын шектеуге

қарсы болатын ешқандай нақты норма жоқ».

Сонда, at [54] to [58].

[2011] EWHC 1918 (Ch); [2011] 1 WLR 3235.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.10.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 22.1(1)(c) және 22.3.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

14.38А. Куәнің егжей-тегжейлі айғақ беруге дайындығына уақыт пен шығыс көп

кететіндіктен, істі басқаруды жақсы жүргізген судья уақыт пен шығысты үнемдейді.

2013 жылғы 1 сәуірде Азаматтық іс жүргізу ережесінің 32-бөліміне түзету енгізіліп,

сот куәні сот отырысына шақырмай-ақ, берген айғағын оқып шығуы үшін айғақтың

қайнар көзін, санын, сапасын зерттей алатын болған

. Сот бұл орайда: а) куәнің

айғағы қажет мәселелерді анықтауға және шектеуге; ә) айғақ беретін куәларды

анықтауға; б) айғақ берудің ұзақтығын шектеуге нұсқау береді.

14.39. «Тек шындықты айтамын» деген антты бұзудың салдары күрделі. Бұл сотты

құрметтемеу болып саналады, сондай-ақ жалған айғақ бергені үшін жауапқа тарты

лады

. Куәнің жаңылысып қалуы мүмкін күрделі құқықтық аргументтер айтуына

адвокаттардың жол бермегені абзал

14.40. Әдетте уақыт пен сот шығысын үнемдеу үшін куәнің айғағы дәлелдеме

ретінде қабылданады. Мұндай кезде куә сот талқылауында ауызша айғақ беруден

(«негізгі тергеуден») құтылады, бірақ сот сол куәдан айғақты толықтыруды талап

ете отырып, ізінше туындаған сұрақтарды қоя алады

14.41. Аға судья Роберт Тернер (2009 жылғы ақпанда Кембриджде өткізген семи-

нарында) бұл процесті былай түсіндірді. Біріншіден, ескі жүйеде куә айғақты тек

ауызша беретін болғандықтан, мынадай кемшіліктері бар еді: 1) куә өткен оқиғаны

есіне түсіруге тырысатын, жазып тапсырмайтын; 2) куә оқиғаны адвокаттың сұра-

ғына байланыстыра отырып, есіне түсіретін. Куәнің айғақтары өзара байланыспай-

тын сәттер де ұшырасатын. Ал куә айғағының жазбаша берілуі туралы аға судья

Роберт Тернер былай деді: «Судья куәға айғағына қатысты бір-екі сұрақ қояды. Бұл

сұрақтар: а) судьяның куәнің жазбаша айғағын оқығанын көрсетеді; ә) куәнің (Тони

Алленнің Кембридждегі 2012 жылғы ақпандағы семинарында куәнің «өзін-өзі

ойнауының» нәтижесі көрсеткендей) сенімді жауап беруіне көмектеседі; б) жаз

баша айғағына маңызды толықтыру болып табылады».

14.42. Сот талқылауында куә тек шындықты айтатыны туралы ант ете отырып,

айғақ береді

. Жалған айғақ үшін қылмыстық жауапқа тартылады. Ол үшін бас бос-

тандығынан айырылуы немесе айыппұл салынуы мүмкін. Куә қарсы тараптың

адвокатының сұрақтарына жауап береді. Мұны «қарсы сұрақ қою» деп атайды.

14.43. Куә ауызша айғақ берген кезде сот куәға сұрақты өзі қоймайды. Судья тарап-

тардың айғақтарын тыңдап шығады. Алайда ақпаратты нақтылау үшін сұрақ қоюы

мүмкін. Мұндай жағдай жиі ұшырасады.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.2(3).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.14.

Alex Lawrie Factors Ltd v. Morgan [2001] CP Rep 2; The Times 18 August 1999, CA.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.5(2), (3) және (4).

Практикалық нұсқаулық, (32) 16.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

14.44. Апелляциялық сот 2006 жылы судьялардың дәлелдемені пассивті түрде

қабылдауының практикасын бекіткен. Апелляциялық соттың мәлімдеуінше, егер

судья куәнің айғақ беруіне араласпаса, «инквизитор сипатына» ие болып, соттағы

жарыссөз жүйесіне қайшы келер еді

14.45. Куәнің ауызша айғақ беруі халықаралық деңгейде қолдауға ие болып отыр.

Америка құқық институты/УНИДРУА (міндеттеуші күші жоқ) принциптерінде

былай делінген

«Жарыссөздегі мәлімдеме, ресми өтініштер және құқықтық аргументтер бастап-

қыда жазбаша болуға тиіс, бірақ тараптар маңызды мәселелер бойынша ауызша

да мәлімдеме жасауға құқылы».

Сондай-ақ

«Тараптар мен куәлардың айғақтары ауызша, ал сарапшылардың

қорытындылары жазбаша болады; бірақ сот тараптармен келісе отырып, куәлар-

дың жазбаша айғақ беруіне, қарсы тараптың айғақпен танысуына мүмкіндік

туғыза алады».

Ал, соңында

, «Куә айғағын немесе сарапшы қорытындысын ұсынғаннан кейін бұл

бойынша қосымша сұрақ қоюды шектеуге болады».

5.6.2. Судьяның ауызша айғақты бағалауы

14.46. Судья Питер Смит EPI Environmental Technologies Inc v. Symphony Plastic

Technologies plc ісінде (2004) бұл туралы былай деген

«1) Ауызша айғақты бағалау куәнің айғағын қабылдауда өте маңызды. Куәнің қате-

лесуі мүмкін, бірақ куәнің қателігі қарсы тараптың дәлелдемесіне зиянын тигізбеуі

керек.

2) Куәнің айғағына өтірік араласуы да ықтимал. Бірақ өтірік бүкіл айғақты

жарамсыз деп тануға негіз бола алмайды. Талапты қараусыз қалдыру үшін куәнің

әдейі өтірік айтуы мүмкін, бірақ талап негізді болса, куәнің өтірігіне қарамастан,

судьяның оны қарайтыны белгілі. Куәнің өтірік айтуына талаптың өтірік қойылуы

да себеп бола алады.

3) Куәнің айғағына бағаны қарсы тарап беруі керек. Бұл іс үшін маңызды. Судьяға

да куәнің айғағын бағалау жеңілге түсер еді. Дауды шешудегі қиындық әдетте куә-

нің айғағының нақты болмауынан туады. Әсіресе куәнің жазбаша айғақ беруіне

рұқсат ететін қазіргі жүйеде осылай. Судья куәдан ауызша жауап алмағандық-

тан, куәнің айғағын нақтылау мүмкіндігі де төмендейді».

Southwark LBC v. Ko-Adu [2006] EWCA Civ 281; [2006] HLR 33, at [148].

Principle 19.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure

(Cambridge University Press, 2006), 40; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/

main.htm.

Сонда, 19.3-принцип.

Бұл да сонда, 19.4-принцип.

[2004] EWHC 2945 (Ch); [2005] 1 WLR 345, at [74].

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

14.47. Судья Питер Смит EPI Environmental Technologies Inc v. Symphony Plastic

Technologies plc ісінде (2004) бәсекелес сарапшылардың қорытындыларын бағала-

ған кезде де дәл осы факторды қолдану жөнінде пікір білдірген

(15.45–15.46):

«Егер сараптама қорытындылары дәлелді болмаса, оның судья үшін маңызы

төмен. Ондай кезде судья сарапшыға сұрақтар қоймаса, өз бетінше шешім шығара

алмай қалады».

5.6.3. Куәнің иммунитеті

14.48. Лорд Хоффманн Arthur JS Hall v. Simons ісінде

(2002) былай деген:

«Куәнің сотта айтқан айғағының бәріне абсолютті иммунитет беру керек...

Жала жапты, қасақана жалған айғақ берді немесе өтірік айтты деп, куәға

айып тағуға болмайды... Бұл сотта айғақ беретін куәнің өзін еркін сезініп, ойын

ашық айтуына мүмкіндік береді». Көрінеу жала жабу туралы істерде куәнің

(сарапшының да) сотта айтқан айғағы толығымен абсолютті иммунитетке ие.

Jones v. Kaney ісінде

(2011) көрінеу жала жабу туралы мәселе қаралған.

(Сарапшының иммунитетін алып тастау жөнінде 13.64-тармақтан қараңыз: Jones

v. Kaney

ісі

, 2011).

14.49. Darker v. Chief Constable of the West Midlands Police ісінде (2001) Лордтар

палатасы мына нәрселерді атап көрсеткен: 1) сотқа жалған (қасақана немесе абай-

сызда) дәлелдеме ұсыну; 2) соттан тыс жерде жалған дәлелдеме жасауға әрекеттену,

мысалы, дәлелдемені қолдан құрастыру, жою

. Осы 2) нұсқадағы істерге иммуни-

тет берілмейді. Мұндай әрекеті үшін, яғни көрінеу жалған айғақ бергені үшін қыл-

мыстық жауапкершілікке тартылатын іс болса да, куәнің иммунитеті тұрғысынан

қаралады, яғни азаматтық талап қоюға себеп бола алмайды.

5.7. ДӘЛЕЛДЕМЕНІҢ БАСҚА ДА ТҮРЛЕРІ

14.50. Дәлелдеменің келесі маңызды түрі – қағаз немесе электронды тасымалдау-

шыда сақталуы мүмкін «құжаттар». Физикалық дене немесе басқа да нысандар

«нақты дәлелдеме» деп аталады. «Сарапшының дәлелдемесі» туралы 13.01-тар-

мақта баяндалған.

14.51. Депозиттеу және «соттың тапсырмасы». Депозиттеу (мемлекеттің ішінде

және шетелде пайдалану үшін сот бөлмесінен тыс жерде куәлардан жауап алу) мен

[2004] EWHC 2945 (Ch); [2005] 1 WLR 345, at [76].

[2000] UKHL 38; [2002] 1 AC 615, 697; A Edis, ‘Privilege and Immunity: Problems of Expert

Evidence’ (2007) 26 CJQ 40; аффидавит аясындағы иммунитетті шектеу туралы: Martin Walsh v. Paul

Staines [2007] EWHC 1814 (Ch).

[2011] UKSC 13; [2011] 2 AC 398.

Сонда.

[2001] 1 AC 435, HL; similarly, L (A Child) v. Reading BC [2001] EWCA Civ 346; [2001] 1 WLR 1575,

1593, CA.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

соттың тапсырмасын (мемлекеттің ішінде пайдалану үшін соттың юрисдикциясы-

нан тыс жерде куәлардан жауап алу) реттейтін нормалар бар

6. АЗАМАТТЫҚ ІСТЕРДЕ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ

ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІҢ ДАМУЫ

14.52. Соңғы жылдары азаматтық істердегі дәлелдемелер айтарлықтай өзгерді.

Оған Англияда азаматтық істерді алқабидің қарауына тыйым салу себеп болған

(14.04). Ең алдымен, азаматтық істерді қарайтын алқабиді «сенімсіз» дәлелдеме-

ден қорғайтын үш «айрықша норма» өзгеріске ұшыраған немесе жойылған. Мұның

бәрі «дәлелдемені еркін бағалауға» бағытталған әлемдік тенденцияның көрінісі

еді. Америка құқық институты/УНИДРУА (міндеттеуші күші жоқ) принциптері

осы тұжырымды қолдап отыр

14.53. Төменде Англияның іс жүргізу құқығындағы дәлелдемеге қатысты норма-

ларға енгізілген өзгерістер санамаланады да, кейінгі тарауларда тереңірек

талданады.

1) Ағылшын құқығындағы «сыбысқа негізделген дәлелдеме» (hearsay rule)

ұғымы азаматтық істерде дәлелдемені қабылдамауға себеп бола алады. Бұл –

ауызша мәлімдемелерден естігені немесе әлдебіреу арқылы естігені туралы

(мысалы, егер жауапкердің куәсі талап қоюшының әйелінің «мына адам

дарға қарсы талап қою арызын берейік» дегенін талап қоюшының аузынан

естігенін айтса) дәлелдемеге қатысты ұғым. «Сыбысқа негізделген дәлел-

деме» ұғымы соттан тыс құжаттарға да қолданылады. Соттар 1995 жылдан

бері сот бөлмесінен тыс жерде ауызша айтылған сөздерді де дәлелдеме

ретінде қабылдап келеді

. «Сыбысқа негізделген дәлелдеменің» күшін сот

бағалайды

(i) Ішкі құқықта қолдануға диспозиция: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 34.8–34.12 және Практикалық

нұсқаулық (34) 4; (ii) ЕО-ның мүше мемлекеттері арасында дәлелдеме алмасу туралы, Практикалық

нұсқаулық (34) 7; Консулдық ережені орындау туралы (EC) No 1206/2001 of 28 May 2001 on

cooperation between the courts of the Member States in the taking of evidence in civil or commercial

matters; (iii) және (ii)) диспозициялар шетелдік сот өндірісінде де қолданылады, Практикалық

нұсқаулық (34) 6; (iv) және (ii) нұсқалары талап етеді: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 34.13(1)

Практикалық нұсқаулық, (34) 5.

Principle 16.6, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 37; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

s 1, Civil Evidence Act 1995.

Бұған мыналар жатады: «Тарап дәлелдемені ұсынған кезде сол дәлелдемені қайдан алғанын айт-

қаны жөн болар еді, бұл дәлелдемені бұрмаламауға жол ашады; сондай-ақ дәлелдемеге сыртқы

ықпал болмағанын көрсетеді»: сонда, s 4, 1995 Act; Polanski v. Condé Nast Publications Ltd [2005]

UKHL 10; [2005] 1 WLR 637, at [36]. Лорд Николлс былай дейді: 1995 жылғы Азаматтық істердегі

дәлелдеме туралы заңның негізінде жатқан принципке сәйкес, сот тараптың ауызша жеткіз-

ген дәлелдемесін ескеруге тиіс, бірақ оны алдымен бағалап алғаны жөн. Бұл әсіресе алқабилердің

отырысына қажет». S Salako, «The Hearsay Rule and the Civil Evidence Act 1995: Where Are We

Now?’ (2000) 19 CJQ 371.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

2) «Үздік дәлелдеме» ұғымы қазір қолданыстан шығып қалған. Бүгінгі таңда

ешкім дәлелдеме құжаттың түпнұсқасын әкелуге міндетті емес. Бірақ құжат-

тың түпнұсқасын неліктен әкелмегенін түсіндіруге міндетті

3) «Ұқсас факт» ұғымы азаматтық істерде қолданылып жүр, яғни сот фактілер

дің ұқсастығын ескеруге құқылы

6.1. АЗАМАТТЫҚ ІСТЕРДЕГІ СЫБЫСҚА

НЕГІЗДЕЛГЕН ДӘЛЕЛДЕМЕ

14.54. Англияда азаматтық істердің барлығын дерлік кәсіби судья жалғыз қарайды.

Кәсіби судья дәлелдемені сауатты бағалайды. Азаматтық істерді алқабидің қарауына

тыйым салынғаннан кейін, ХХ ғасырдың екінші жартысында, дәлелдемеге қойыла-

тын қатаң талаптар едәуір жұмсарған: «азаматтық іс жүргізудің бүгінгі даму тен-

денциясында дәлелдемелердің бәрін қабылдау керек, олардың қайсысын қараусыз

қалдыруды судья өзі шешеді»

. 1938 және 1968 жылғы... кейін 1995 жылғы

Азаматтық істердегі дәлелдемелер туралы заңда анахронизмді жою үшін «сыбысқа

негізделген дәлелдемені» қабылдамау туралы норма алып тасталған болатын

Бүгінде сот «сыбысқа негізделген дәлелдемені» қабылдап жүр

14.55. 1995 жылғы заң бойынша тарап «сыбысқа негізделген дәлелдемені» ұсына

тынын хабарлауға тиіс

. Хабарламау соттың сол дәлелдемені қабылдауына кедергі

бола алмайды, бірақ дәлелдеменің күшін әлсіретеді

. Хабарлау сот талқылауында

айтылатын «сыбысқа негізделген дәлелдемеге» ғана қатысты

. Куәсі «сыбысқа

негізделген дәлелдеме» беретін тарап алдымен қарсы тарапқа бұл туралы хабарла-

масын тапсырады

. Егер тарап «сыбысқа негізделген дәлелдемені» ұсынса, бірақ

сыбыс таратқан тұлғаны сотқа шақырмаса, қарсы тарап соттан сол тұлғадан көзбе-

көз жауап алуды өтіне алады

. Сонымен қатар қарсы тарап сыбыс таратқан тұлға-

ның сенімсіздігіне дәлелдеме ұсына алады

14.56. Жалпы, бүгінде сот «сыбысқа негізделген дәлелдемені» жан-жақты зерттеу

арқылы бағалап жүр. Сот әсіресе дәлелдеменің пайда болған уақытына; таралу

Springsteen v. Masquerade Music Ltd [2001] EWCA Civ 513; [2001] EMLR 654, CA, Jonathan Parker LJ; see 14.58.

O’Brien v. Chief Constable of South Wales Police [2005] UKHL 26; [2005] 2 AC 534.

Ventouris v. Mountain (No 2) [1992] 1 WLR 887, 899, CA.

s 1(2), Civil Evidence Act 1995; «The Hearsay Rule in Civil Proceedings’ (L Com No 216, Cmnd 2321,

1993); S Salako, ‘The Hearsay Rule and the Civil Evidence Act 1995: Where Are We Now?’ (2000) 19 CJQ 371.

s 5(1), 1995 Act; R (McCann) v. Crown Court at Manchester [2002] UKHL 39; [2003] 1 AC 787, бұл істе

Қылмыс пен құқықбұзушылық туралы 1998 жылғы заңға сәйкес, 1995 жылғы заң «қоғамға қарсы

әрекет» үшін де қолданылған.

s 2, 1995 Act; Азаматтық іс жүргізу ережесі, 33.2.

s 2(4)(b), Civil Evidence Act 1995.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 33.3.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 33.2(1); егер куәнің мәлімдемесі ауызша болмаса, оны бағалаудың қа-

жеті жоқ: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 33.3(a).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 33.4.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 33.5.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

тізбегіне (неше адамнан кейінгі сыбыс); сол тізбектегі тұлғалардың бірінің ақпа-

ратты бұрмалауға немесе өтірік айтуға мотиві болуына; бастапқы мәлімдеменің

сыбысқа айналған кезде өзгеруіне; бастапқы мәлімдеменің қандай да бір тұлғамен

бірігіп жасалғанына; дәлелдеменің бағасын төмендететін факторларға мән

береді

100

6.2. «ҮЗДІК ДӘЛЕЛ» ҰҒЫМЫНЫҢ ЖОЙЫЛУЫ

14.57. «Үздік дәлел» ұғымы (бүгінде азаматтық істерде қолданылмайды) тарапқа

дәлелдеме ретінде ұсынған құжаттың түпнұсқасын әкелуді міндеттейтін. Қазір аза-

маттық істерде қолданыстан алып тасталған. Оның себебі төменде баяндалады.

14.58. Бұл ұғымды Апелляциялық сот 2001 жылы Springsteen v. Masquerade Music

Ltd ісінде

101

жойған. Іс музыка жазбасына авторлық құқық туралы еді. Талап қоюшы

авторлық құқығын бірнеше жолмен дәлелдеуге тиіс болған. Ал жауапкер сол жол-

дардың бірін мойындаудан бас тартқан. Апелляциялық сот авторлық құқықты

дәлелдейтін құжаттың көшірмесін мойындап, жеткілікті деп таныған. Аталған істе

лорд-судья Джонатан Паркер былай дейді

102

«Бүгінде «үздік дәлелдеме» ұғымының дәуірі өткен. Егер талап қоюшы қандай да бір

құжаттың көшірмесін ұсынғысы келсе, дәлелдемені қабылдау мәселесін сот өзі

шешуі керек».

Лорд-судья Джонатан Паркер тағы былай дейді:

«Тарап жанама дәлелдемені ұсынған жағдайда, дәлелдемені пайдасыз деп танып,

соттың қабылдамай қоюы да мүмкін. Сондай-ақ тарап ұсынған жанама дәлелде-

мені (айрықша жағдай болмаса) соттың қабылдауы да ықтимал. Бұл жерде сот

жанама дәлелдемеге қатысты мәселеде шешімді өзі қабылдайды».

14.59. Апелляциялық сот Post Office Counters Ltd v. Mahida ісінде

103

(2003) жауап-

кердің қарамағындағы жұмысшысы ұсынған жанама дәлелдемеге талап қоюшының

сүйене алатынын мәлімдеген. Бірақ сот жанама дәлелдемеге жоғары баға бермейді,

себебі талап қоюшы осы дәлелдеменің түпнұсқасын ұсына алмайды. Нақты құжат

болмағандықтан, талап қоюшы талабының күші әлсіз саналады.

6.3. АЗАМАТТЫҚ ІСТЕРДЕГІ «ҰҚСАС ФАКТ» ҰҒЫМЫ

14.60. Кейде тараптың бұрынғы іс-әрекеттері сот талқылауындағы фактіні дәлел-

деу үшін маңызды болады. Ол «ұқсас факт» дәлелдемесі деп аталады. «Ұқсас факт»

100

s 4, 1995 Act.

101

Springsteen v. Masquerade Music Ltd [2001] EWCA Civ 513; [2001] CPLR 369; [2001] EMLR 654, CA;

upholding Ferris J [1999] EMLR 180.

102

Сонда, at [85].

103

[2003] EWCA Civ 1583; The Times 31 October 2003, at [27], per Hale LJ.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

дәлелдемесін тексеру екі кезеңнен тұрады: 1) логикалық тұрғыдан негізделген

болып саналады; 2) істі басқаруда әділдіктен ауытқымайды

104

14.61. Лорд Карсуелл O’Brien v. Chief Constable of South Wales Police ісінде

105

(2005)

былай деген:

«Сот бірінші кезеңде дәлелдемені «ұқсас факт» ұғымы бойынша логикалық тұрғы-

дан негізділігін, ал екінші кезеңде дәлелдемеге қойылатын шектеулерді тексереді...

«Ұқсас фактінің» негізінде тексеру сот талқылауы мен сот шығысының шамадан

тыс ұлғаюына себеп болмауға тиіс».

14.62. Азаматтық істер бойынша дәлелдемелер ретінде ұсынылатын «ұқсас факті-

нің» мысалдары мыналар: шаштараз бұған дейін де клиентіне ұстарасымен ауру

жұқтырған

106

; банк бұған дейін де клиентінің зергерлік бұйымын жоғалтқан

107

;

клиент бұған дейін де мәміле жасау барысында солиситорының берген кеңесін

бұзған

108

; бұған дейін де үшінші тұлғаға қатысты авторлық құқық бұзылған

109

; талап

қоюшы бұған дейін де осы жауапкердің өзінің авторлық құқығын бұзғанына шағым

түсірген; жауапкер бұған дейін де талап қоюшы екеуінің туындылары ұқсас екенін

мойындаған, бірақ онысы жай кездейсоқтық екенін мәлімдеген; дегенмен

Апелляциялық сот «ұқсас факт» бойынша жауапкер талап қоюшының авторлық

құқығын бұзған, полиция бұған дейін (азаматтық талап қою арызы бойынша) басқа

күдіктілерді қылмысты мойындауға мәжбүрлеген деген шешім қабылдаған

110

7. ЗАҢСЫЗ АЛЫНҒАН ДӘЛЕЛДЕМЕ

7.1. IMERMAN V. TCHENGUIZ ІСІНЕ ДЕЙІНГІ КӨЗҚАРАС

14.63. Азаматтық істерде заңсыз немесе құқыққа қайшы жолмен алынған дәлел-

деме де заңды болып табылады

111

. Мысалы: С әлдебір құжатты D-ның кеңсесінен

ұрлап кеткен немесе D-ның телефонын заңсыз тыңдаған, немесе D-ның үйі мен кең-

сесіне жазу қондырғысын заңсыз орнатқан, немесе D-ның поштасын заңсыз ашқан.

Сондай-ақ мұның бәрін Т жасап, алған құжаттарын С-ға беруі немесе сатуы да

мүмкін.

104

O’Brien v. Chief Constable of South Wales Police [2005] UKHL 26; [2005] 2 AC 534; бұл кезең (ii) туралы:

лорд Бингэмнің пікірін қараңыз, сонда, [5], [6]; лорд Филлипстің пікірі [51], [55]; лорд Карсуеллдің

пікірі [77].

105

Сонда, at [77].

106

Hales v. Kerr [1908] 2 KB 601 (QBD) (салғырттық; талап қоюшы жауапкер шаштараздың салғыртты-

ғының, яғни санитарлық талапқа сай келмейтін ұстара қолдану салдарынан жұқпалы ауру жұқтырға-

ны туралы талап; талап қоюшы осындай жұқпалы ауру жұқтырған екі куәні шақырған).

107

Sattin v. National Union Bank (1978) 22 Sol Jo 367.

108

Lillicrap v. Nalder & Co [1993] 1 WLR 94 (лорд-судья Диллон (10) бұл ұқсас фактілерді қолданбауға

ешбір негіз жоқ екенін айтқан).

109

Mood Music Publishing Co Ltd v. De Wolfe Ltd [1976] Ch 119, CA.

110

O’Brien v. Chief Constable of South Wales Police [2005] UKHL 26; [2005] 2 AC 534.

111

R v. Khan [1995] QB 27, CA.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

14.64. Сот материалдар мен ақпараттарды жинаудың жолдарын және олардың

дәлелдеме ретінде қаншалықты маңызды екенін бағалап отырады. Осы салада қатып

қалған ереже жоқ екенін Jones v. University of Warwick ісінен

112

(2003) көре аламыз.

Аталған істе талап қоюшы қолы жарақаттанғанын мәлімдеген. Бірақ жауапкер оны

мойындамаған. Тергеуші талап қоюшының үйіне нарық зерттеушінің кейпінде

барып, талап қоюшының қолының жарақатын жасырын видеоға түсіріп алған

113

Лорд Вульф Апелляциялық сотта бұл дәлелдемені қабылдау керек деген шешім

қабылдаған. Себебі, судьяның пікірінше, дәлелдемені алудың мұндай жолы ешкімге

зиянын тигізбеген.

14.65. Соттың азаматтық істегі басты мақсаттарының бірі – тиісті дәлелдемеге қол

жеткізу (нақтылық принципі туралы 25.112 және әрі қарай). Соның нәтижесінде

кейде тараптардың тікелей немесе жанама түрде (үшінші тұлғаның көмегімен) заң

сыз (әдеп пен моральға қайшы) құралдардың көмегімен алған дәлелдемелері қабыл-

данбайды. Тараптар қылмыстық тергеу органдарына ұрлық, жеке өміріне қол сұғу,

телефонын заңсыз тыңдау, поштасына заңсыз кіру сияқты айыптар бойынша арыз-

данып жатады, кейде кінәлі тарапқа өтемақы төлеу немесе қайталамау туралы мін-

деттеме жүктеледі. Сондықтан соттардың азаматтық істерде дәлелдеменің қалай

алынғанына назар аударуы, заңсыз жолмен алған дәлелдемені қабылдауы керек

деуге болар еді. Осы орайда нақтылық принципі мен әділдік принципінің арасында

қайшылық туып отыр (әділдік принципі туралы 25.95 және одан кейінгі тармақтар-

дан оқисыз). Аталған мәселе бойынша әрбір құқық жүйесіндегі көзқарас әртүрлі,

бірақ Англияда нақтылық принципіне басымдық беріледі.

7.2. IMERMAN V. TCHENGUIZ ІСІ

14.66. Дегенмен Апелляциялық соттың Imerman v. Tchenguiz ісіндегі (2010) шешімі

заңсыз алынған дәлелдемелерді қараусыз қалдыруға, кемінде сот отырысына дейін

ескермеуге бағытталған қадам болып отыр

114

. Имерман ханым күйеуін сотқа берер-

дің алдында күйеуінің мүлкі жөнінде мәлімет жинаған. Ағасы арқылы күйеуінің

кеңсесіндегі компьютерінен есепшоттары туралы ақпаратты құпия жолмен алуда

заңсыз қадамға барған. Сот «Имерман ханым заңсыз алған құжаттарын толығымен

Имерман мырзаның адвокаттарына тапсырсын» деген шешім қабылдаған.

Сондай-ақ құқықбұзушылардың құжаттар мазмұнын сот отырысында жариялауына

тыйым салған. Бірақ күйеуінің өзі де осы құжаттардың мазмұнын жарияламауға

және құжаттарды жоймауға тиіс болған.

112

[2003] EWCA Civ 151; [2003] 1 WLR 954, CA; Avocet Hardware plc v. Morrison (2003) EAT/0417/02/

DA (еңбек дауындағы мәселе телефонды тыңдау арқылы дәлелденген); Serious Organised Crime

Agency v. Olden [2010] EWHC Civ 143 (жауапкердің заңсыз алған мүлкін тәркілеу туралы); O’Leary

v. Tunnelcraft Ltd [2009] EWHC 3438 (QB) (жауапкер жұмыс беруші жұмыс барысында кәсіби жара-

қат алған талап қоюшының талап етіп отырған өтемақы сомасын азайту мақсатында жұмыс істейтін

агенттерін жіберген); Amwell View School Governors v. Dogherty [2007] ICR 135 (former employee took

unauthorised recordings of the disciplinary and appeal panel’s deliberations).

113

This involved a tort (trespass) and an invasion of privacy (as recognised by Art 8, European Convention on

Human Rights).

114

[2010] EWCA Civ 908; [2011] Fam 116.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

14.67. Imerman v. Tchenguiz ісінде (2010) лорд Нойбергер мына принциптерді атап

өткен

115

«Егер сот есепшотты Имерман мырзаға сеніп тапсырған тұлғаның құжаттарын

жариялаудан қорғай алмаса, таңғалуға болар еді. 1998 жылғы Адам құқықтары

туралы заң тұрғысынан тіпті таңғаларлық іс болар еді. The Times газетінің

2008 жылғы 27 тамыздағы нөмірінде лорд-судья Уард Lifely v. Lifely [2008] EWCA Civ

904 ісі туралы айта келе, соттың дәлелдемені қабылдау мәселесінде (әйелінің) 6-бап

бойынша «қолда бар дәлелдеменің бәрін ұсынуға құқылы» деген нормасы мен (күйеуінің)

8-бап бойынша «жеке өміріне қол сұқпау» туралы нормасын ескере отырып шешім

қабылдайтынын айтқан. (Сондай-ақ әйелінің 10-бап бойынша «ойын еркін білдіру»

құқығы мен күйеуінің 6-бап бойынша «заңсыз алынған дәлелді қабылдау соттың әділ

шешім қабылдауына кедергі келтіреді» деген нормаларын да ескереді)».

Лорд Нойбергер және былай дейді

116

«Сот заңсыз алған дәлелдемені қабылдай алса (Jones ісін қараңыз), оны қабылдамауға

да құқылы. Сот мұндай шешімді «сот шығысын үнемдеуді» басшылыққа алып, дәлел-

деменің маңызын, сондай-ақ «тараптардың мінез-құлқын» және істі басқаруға

қатысты басқа да факторларды ескере отырып шығарады. Демек, соттың тепе-

теңдікті сақтауы айтуға ғана оңай, ал шын мәнінде өте қиын іс екенін көреміз».

14.68. Соттың дәлелдемені сот талқылауында қараусыз қалдыру құқығы туралы

айтсақ (сот талқылауына дейін дәлелдемені жариялауға тыйым салынған, сондықтан

судья оны қараусыз қалдыра алмаған), Imerman ісі бойынша лорд Нойбергердің пікі-

рінше, сот қате дәлелдемені қараусыз қалдыруға тырысуы керек. Лорд Нойбергердің

мына пікірі маңызды. Біріншіден, сот құқықбұзушылықты қарамайды

117

«Сотта Имерман ханымға құжаттардан нені анықтағаны жөнінде сұрақ қойыл-

майды. Сондықтан күйеуі заңсыз алынған құжаттардан Имерман ханымның нені

білгенін дәлелдей алмайды».

14.69. Imerman ісінде (2010) лорд Нойбергер заңсыз алынған дәлелдемені Ортақ

құқық жүйесіндегі дәстүрге сәйкес қабылдау керектігін айтады

118

«Сотта заңсыз жолмен (алдау, қинау немесе қылмыстық жолмен) алынған мате-

риалды дәлелдеме ретінде ұсынуға белгілі бір жағдайда рұқсат берілуі мүмкін. Ортақ

құқық жүйесінде дәлелдемені бағалауда сот оның қандай жолмен алынғанына назар

аудармайды: R v. Sang [1980] AC 402, Kuruma v. The Queen [1955] AC 197. Демек, бұл

істегі Имерман мырзаның компьютерінен заңсыз жолмен алынған дәлелдемеге артық-

шылық берілуге тиіс және дәлелдеме ретінде мойындауға болады. Бірақ мұның бәрі

сот дәлелдемені міндетті түрде қабылдайды деуге негіздеме бола алмайды».

115

[2010] EWCA Civ 908; [2011] Fam 116, at [176].

116

Сонда, at [177].

117

Бұл да сонда, at [169].

118

Бұл да сонда, at [170].

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

14.70. Imerman ісінде (2010) лорд Нойбергер соттың бұл дәлелдемені қабылдамауы

прецедент екенін мойындай отырып, сонымен қатар соттың дәлелдемені қабылда-

мауға дискрециялық құқығы бар екенін көрсетіп отырған норма екенін ескерткен

119

«Ортақ құқық жүйесінде сот әділдік үшін кейде дәлелдемені қабылдаудан бас тар-

тады: Marcel v. Comr of Police of the Metropolis [1992] Ch 225, 265, per Sir Christopher

Slade. Аталған норма Азаматтық іс жүргізу ережесінде айқын көрініс тапқан: Jones

v. University of Warwick [2003] 1 WLR 954. Бұл істе Апелляциялық сот Азаматтық іс

жүргізу ережесінің 32.1(2) тармақшасындағы соттың дәлелдемені қабылдаудан бас

тарту құқығы мен 1.1-тармақтағы сот «басым мақсаттарды сақтауға тиіс» деген

нормаға сүйеніп, бірінші сатыдағы соттың заңсыз жолмен алынған материалды да

дәлелдеме ретінде қабылдауға дискрециялық құқығы бар екенін ескерткен. Аталған

істе материалды дәлелдеме ретінде қабылдаған, бірақ іс материалдарына көз жүгірт-

сек, қабылдамай қоюға да құқылы болғанын түсінеміз».

7.3. МӘЖБҮРЛЕУ АМАЛДАРЫ МЕН АРТЫҚШЫЛЫҒЫ БАР

МАТЕРИАЛ ТУРАЛЫ БҰРЫН ҚАЛЫПТАСҚАН НОРМАЛАР

14.71. Тарап артықшылығы бар ақпаратты алаяқтық, алдау арқылы алса немесе

үшінші тарап оған артықшылығы бар ақпаратты иеленушінің рұқсатынсыз берсе,

сондай-ақ тарап ақпаратты әділетсіз мақсатта пайдаланатын болса, онда ақпаратты

қорғау амалы қолданылады (12.21). Сонымен бірге клиент пен заңгердің арасын-

дағы хат алмасудың мақсаты қылмыс пен алаяқтық жасау болса, онда сот хат алма-

суға құқықтық кеңестің артықшылығын қолданбайды (17.19).

8. ТАРАП СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНА ҚАТЫСПАҒАН

ЖАҒДАЙДА ШЕШІМ ШЫҒАРУ

14.72. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3-тармағында

120

сот талқылауына тарап-

тардың бірі, әсіресе жауапкер қатыспаған және сот талқылауын кейінге қалдыру

туралы өтініш бермеген жағдайда шешім қабылдаудың реті айтылған. Егер сот

осындай сот талқылауында істі мәні бойынша қарап, талап қоюшының пайдасына

шешім шығарса, жауапкер әрекетінің екі жолы бар: 1) шешімнің күшін жою және

істі мәні бойынша қайта қарау туралы өтініш беру; 2) шешімге шағым жасау. 1) жол

бойынша өтініш берген жауапкер сот талқылауына қатыспауының және сот талқы

лауын қайта өткізу қажеттігінің дәлелді себебін түсіндіреді.

14.73. Бұл екі жолдың айырмашылығын лорд Нойбергер Bank of Scotland v. Pereira

ісіндегі

121

(2011) шешімінде түсіндірген

122

(Азаматтық іс жүргізу ережесінің

119

[2010] EWCA Civ 908; [2011] Fam 116, at [171].

120

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 39.3(1) to (5).

121

Лорд-судья Ллойдтың шешімі негізді болған; лорд-судья Гросстың шешімі қысқартылған түрде

берілген.

122

[2011] EWCA Civ 241; [2011] 1 WLR 2391; applied in Williams v. Hinton [2011] EWCA Civ 1123.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

39.3-тармағының негізінде істі мәні бойынша қайта қарау туралы өтінішті

Апелляциялық сот Tinkler v. Elliott ісінде талқылаған)

123

. Осы екі істен

124

кейін лорд

Нойбергер Pereira ісінде (2011) бұл салада алты түрлі кеңес пен ескерту берген

125

Оларды қысқаша былай сипаттауға болады:

а) 2) жол бойынша соттың шешіміне шағым жасағаннан гөрі, 1) жол бойынша

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3(3) тармақшасы негізінде істі мәні

бойынша қайта қарау туралы өтініш берген жөн

126

ә) Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3(3) тармақшасы негізінде істі мәні

бойынша қайта қарау туралы өтініш қабылданбаса, яғни сот талқылауына

қатыспау себебі дәлелді болмаса, 2) жол бойынша шешімге шағым түсіруге

болады, бірақ бірінші сатыдағы сот шағымға рұқсат берген кезде сот тал

қылауына қатысқан жағдайда тиісті дәлелдемені ұсына алатынын көрсе-

туге тиіс

127

б) Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3(3) тармақшасы негізінде 1) жол

бойынша өтініш беруге бірінші сатыдағы сот рұқсат бермесе, рұқсат берме-

гені үшін шағым түсіруге болады

128

в) Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3(3) тармақшасы негізінде 1) жол

бойынша берген өтініштің негіздемесі жеткілікті болмағандықтан қараусыз

қалдыру 2) жол бойынша апелляциялық шағым беруге негіздеме бола

алмайды; бірақ бұл кездегі қабылданатын шешім әртүрлі болуы мүмкін, яғни

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3(3) тармақшасы негізінде 1) жол

бойынша берілген өтініште сот талқылауына қатыспаудың дәлелді себебі

дұрыс түсіндірілмесе, онда 2) жол бойынша өтініш беруге болады

129

г) 2) жол бойынша шағым беруге рұқсат сұраған кезде жаңадан ашылған мән-

жайларды ұсыну ережесін басшылыққа алу керек: Азаматтық іс жүргізу

ережесі қабылданғаннан кейін қалыптасқан Ladd v. Marshall (1954)

130

прин-

циптерін (Нertfordshire Investments Ltd v. Bubb ісі

131

(2000) мен Sharab v.

Al-Saud ісінде

132

(2009) талқыланған) басшылыққа алуға болады. Дегенмен

«жауапкер сот талқылауына қатысқаннан кейін жаңадан ашылған мән-

жайды білген болса, бұл іс жауапкер сот талқылауына қатысқан істен

123

[2012] EWCA Civ 1289; [2013] CP Rep 4, at [32] to [34], per Kay LJ (өтініш беруді кешіктіруге жауап-

кердің құқықтық кеңесшісінің жоқ екені себеп бола алмайды); J Sorabji (2013) CJQ 9.

124

Сонда, [31] және одан әрі қарай, бірақ [48] бұл жерде судья Джек Tennero Ltd v. Arnold (Practice Note)

[2007] 1 WLR 1025; and at [34] and [48] ісіндегі, Zambia v. Meer Care & Desai [2008] EWCA Civ 754

ісіндегі бас адвокаттың пікіріне күмән келтірген.

125

[2011] EWCA Civ 241; [2011] 1 WLR 2391.

126

Bank of Scotland v. Pereira [2011] EWCA Civ 241; [2011] 1 WLR 2391, at [37].

127

Сонда, [38], [39].

128

Бұл да сонда, [40], [42].

129

Бұл да сонда, at [43].

130

[1954] 1 WLR 1489, CA.

131

[2000] 1 WLR 2318, 2325, CA.

132

[2009] 2 Lloyd’s Rep 160, at [52].

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

басқаша қаралуы керек»

133

. Сондықтан сот талқылауына қатысқан жауап-

кердің жаңадан ашылған мән-жайды кейінірек білуі 2) жол бойынша өтініш

беруіне негіз бола алады

134

ғ) Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3-тармағын басшылыққа алмай, 2) жол

бойынша өтініш беру жөнінде лорд Нойбергер былай деген:

«(Әлі бірде-бір сот) Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3(5) тармақшасының

үш талабын қанағаттандырмаған... сондықтан (Апелляциялық сот) шешімді

(егер Апелляциялық сот алдымен Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3-тар-

мағы негізінде бірінші сатыдағы соттың шешімінің күшін жойып, сонан кейін

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3-тармағының негізінде шешім шығармаса)

өз бетінше қабылдауға мәжбүр»

135

9. ШЕШІМ ШЫҒАРУ

«Даналықтың құны асыл тастан да қымбат».

(Job 28.18)

14.74. Келтірілген зиянды бағалау және ол үшін жауапкершілік мәселелері сот тал

қылауында жеке-жеке қаралуы мүмкін

136

. Демек, бұл екі мәселе бойынша екі шешім

шығарылуы ықтимал.

14.75. Негізді шешім: 29.01 және одан кейінгі тармақтарда сөз болады.

14.76. Жоба шешім: 29.30 және одан кейінгі тармақтарда баяндалады. Бұл туралы

Кристи Хьюздің еңбектерінен егжей-тегжейлі таныса аласыз

137

14.77. Лорд Бингэм соттың шешімі ұтымды, түсінікті, нақты болуы жөнінде пікір

білдірген: «Соттың шешімінде (баспасөз және қоғам үшін қолжетімді ашық сот

отырысында ауызша немесе жазбаша оқылған) дау, дәлелдемелер және қабылдан

ған шешімнің негіздемесі көрініс табуы керек»

138

14.78. Алайда Piglowska v. Piglowski ісінде (1999) лорд Хоффманн округтік сот пен

алдын ала тексеретін судьялардың міндетіне тоқталғанда, босаң және прагматика

лық көзқарас білдірген

139

. «Қатаң пайым» мен қатаң шешім кейде жөнсіз немесе

қате болуы мүмкін екенін айта келе

140

: «Сот залындағы айтыс-тартыстан кейін

қабылданған шешім нақты болуға тиіс... Апелляциялық сот даудың негіздемесін

133

Bank of Scotland v. Pereira [2011] EWCA Civ 241; [2011] 1 WLR 2391, [45].

134

Bank of Scotland v. Pereira [2011] EWCA Civ 241; [2011] 1 WLR 2391, [44] to [46].

135

Сонда, [47].

136

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.1(2)(e), (i) and (j); on the need for clear identication of the issues in this

regard, Allied Maples Group Ltd v. Simmons & Simmons [1995] 1 WLR 1602, 1621–2, CA, Hobhouse LJ.

137

K Hughes ‘The Use, Abuse and Implications of the Draft Judgment Procedure (2011) 127 LQR 565–88.

138

SmithKline Beecham Biologicals SA v. Connaught Laboratories Inc [1999] 4 All ER 498, 511–2, CA.

139

Piglowska v. Piglowski [1999] 1 WLR 1360, 1372, HL, Lord Homann.

140

Сонда.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

нақты деңгейде зерттеген судьяның шешіміне сүйенбеуі қажет және дауды өз

бетінше реттеуі керек» деген принципті ұстанады.

14.79. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 40-бөлімінде шешім шығару туралы норма

лар бар. Олар нақты баяндалған, түсініктеме беруді талап етпейді, сондықтан бұл

жерде оған тоқталып жатудың қажеті жоқ. Тек мына мәліметтер: шешім шығарған

судьяның аты-жөні мен лауазымы

141

; шешімнің немесе бұйрықтың қабылданған

және басып шығарылған күні

142

; шешімге шағымдануға болатыны немесе болмай-

тыны

143

; апелляциялық шағым жасауға болатыны немесе апелляциялық шағым

жасауға рұқсат берілетіні

144

; шешімнің жазылғаны

145

; шешімнің құрастырылғаны

146

;

шешімнің күшіне енетін күні

147

; ақша өндіру туралы шешімдегі өндірілетін ақша-

ның сомасы

148

; шешімге қатысы бар, бірақ сот өндірісінің тарапы болып есептел-

мейтін тұлғалардың шешімнің күшін жою немесе шешімге өзгеріс енгізу туралы

өтініші қаралуы

149

; жалпыға ортақ нормаға сәйкес ақша өндіру туралы шешім

күшіне енгеннен кейін 14 күн ішінде орындалуға тиістігі

150

; «қате кеткен жерлерді»

түзету мәселесі

151

қамтылуы керек екенін айта кетейік.

10. ДАУДЫ РЕТТЕУ

10.1. ДАУДЫ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰПИЯЛЫҒЫ

14.80. Дауды реттеу туралы келісімнің тараптары әдетте құпиялықты талап етеді.

Келісімге «преюдициясыз» грифін бергенде ғана құпиялықты толық қамтамасыз

етуге болады (12.49 және әрі қарай). Дегенмен тараптар дауды өзара реттегенін

қоғамнан жасыра алмайды

152

141

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.2(1).

142

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.2(2).

143

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.2(4)(a).

144

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.2(4)(b) – (d).

145

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.3.

146

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.4 and 40.5.

147

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.7.

148

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.8; Үлкен соттың бұл саладағы шешімі сегіз пайызды құрайды:

Simcoe v. Jacuzzi UK Group plc [2012] EWCA Civ 137; [2012] 1 WLR 2393, [17] және [18] ісінде

Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер «графтық соттың шешімі 5 000 фунт стерлингтен

аспауы керек» деген: Art 1(2), County Courts (Interest on Judgment Debts) Order 1991/1184. Графтық

соттың шешімі – 5 000 фунт стерлинг, яғни Үлкен соттың шешімінде белгіленген көлемнен аспай-

ды: 5-бөлім, сонда.

149

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.9.

150

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.11.

151

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.12.

152

Tomlin v. Standard Telephones & Cables Ltd [1969] 1 WLR 1378, CA.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

10.2. БАЛАЛАРҒА НЕМЕСЕ ҚОРҒАЛҒАН ТАРАПТАРҒА ҚАТЫСТЫ

ДАУДЫ РЕТТЕУ ТУРАЛЫ КЕЛІСІМ

14.81. Сот кәмелетке (18-ге) толмаған балаларға және 2005 жылғы Әрекет қабі-

леті туралы заңда

153

(Mental Capacity Act) аталған «қорғалған тараптарға»

қатысты дауды реттеу келісімін қадағалайды (дегенмен кейде әрекет қабілеті

2005 жылғы заңға дейін қабылданған заң құжаттары негізінде анықталады)

154

Мұнда негізгі норма – соттың келісімінсіз жасалған дауды реттеу туралы келі

сім, ақшалай төлем т.б. жарамсыз болып табылады

155

. Dunhill v. Burgin

(No 2) ісінде (2012), судья Биннің пікірінше, әрекетке қабілетсіз тұлғаның шара-

сыз жай-күйін пайдаланып жасалған келісімді сот жарамсыз деп таниды

156

. Бұл

туралы жетекші ғылыми еңбектерде жан-жақты жазылған

157

14.82. Аталған патерналистік норма сотта ресми түрде жасалған келісімдерге

қолданылмайды. Кәмелетке толмаған немесе «қорғалған тарап» дауды реттеу

туралы келісім жасайтын жағдайда алдымен соттың рұқсатын алуға тиіс

158

. Бұл

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 8-бөліміне сай жүргізіледі. Кәмелетке толма

ғандар мен «қорғалған тараптарға» қатысты сот өндірісіне олардың заңды өкіл-

дері қатысады

159

. Заңды өкілдердің қатысуы туралы нормаларда егжей-тегжейлі

көрсетілген

160

14.83. Drinkall v. Whitwood ісі

161

бойынша (2003) Апелляциялық соттың мәлім-

деуінше, кәмелетке толмаған талап қоюшыға қатысты дауды реттеу туралы келі-

сім жасалған, бірақ әлі соттың келісімі алынбаса, онда тараптар үшін міндетті

күші болмайды. Бұл істе кәмелетке толмаған талап қоюшының велосипед теуіп

жүргенде алған жарақаты туралы талап қаралған. Сот өндірісіне дейінгі кезеңде

жауапкер жауапкершілігін мойындаған, сондай-ақ өтемақыны 20 пайызға азай

туды сұрап, дауды реттеу туралы келісім жасаған. Соңынан дауды реттеу туралы

келісімнен бас тартатынын білдіріп, талап қоюшының велосипедке шлемсіз

отырғанын хабарлаған. Апелляциялық сот жауапкердің дауды реттеу туралы

келісімнен бас тартуға құқылы болатынын, себебі соттың дауды реттеу туралы

келісімді бекітпеуіне байланысты оның әлі міндетті күші жоқ екенін мәлімде

ген. Апелляциялық сот Лордтар палатасының көлік апатынан мерт болған

153

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 21.10 (21-бөлім 2007 жылы енгізілген).

154

Seaton v. Seddon [2012] EWHC 735 (Ch); [2012] 1 WLR 3637, Roth J.

155

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 21.10.

156

[2012] EWHC 3163 (QB);[2012] 1 WLR 3739.

157

D Foskett, The Law and Practice of Compromise (7

edn, 2010), ch 27. 2005 жылғы Әрекет қабілеті тура-

лы заң 2007 жылғы 1 қазанда күшіне енген.

158

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 21.10(2).

159

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 21.2.

160

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 21.3.

161

[2003] EWCA Civ 1547; [2004] 1 WLR 462.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

адамның жесірі мен кәмелетке толмаған баласының талабы бойынша қараған

ісін басшылыққа алған

162

14.84. Drinkall ісі

163

(2003) бойынша лорд-судья Симон Браунның пікірінше, келі-

сімді жасаған тараптарға эстоппель қолдануға болады. Бірақ бұл пікір дәл осы іске

сай келмейтін еді. Дауды реттеу туралы келісімді сот бекітпесе де, соттың мәлім-

деуінше, бала кәмелетке толған кезде автоматты түрде тараптар үшін міндетті

күшке ие болады

164

10.3. ДАУДЫ РЕТТЕУДІҢ ЖОЛДАРЫ

14.85. Тараптардың дауды реттеуінің төрт жолы бар: 1) татуласу келісімімен

165

;

2) «Томлин қаулысы» арқылы; 3) тараптардың өзара келісім арқылы талаптан бас

тартуы; 4) тараптардың өзара келісімімен; оның үшеуі соттың шешімі арқылы

жасалады. Енді осы мәселелер талқыланады.

10.3.1. Татуласу келісімі

14.86. Әдетте татуласу келісімін жасау үшін соттың келісімі қажет емес. Татуласу

келісімін соттың шешімі емес, керісінше, әкімшілік шешім деуге болады

166

. Татуласу

келісімі, қай қырынан алғанда да, жарамды шешім. Татуласу келісіміне шағым жасау

үшін соттың рұқсатын алу керек (қажет кезде шағым жасау мерзімін ұзарту туралы

өтініш беруге болады) немесе, мысалы, татуласу келісімінде кеткен қатені түзету

үшін, немесе қарсы тараптың алаяқтық ниеті болғанын анықтау үшін шағым жасап,

жаңа сот өндірісі ретінде қайта қарауды өтіну керек

167

10.3.2. «Томлин қаулысы»

168

14.87. Бұл – татуласу келісімінің күрделірек түрін жасауға мүмкіндік беретін

икемді механизм. Әдетте тараптар сот өндірісін тоқтата тұру туралы өтінішті өзара

162

Dietz v. Lennig Chemicals Ltd [1969] 1 AC 170, 190, HL, per Lord Pearson.

163

[2003] EWCA Civ 1547; [2004] 1 WLR 462, at [20].

164

Сонда: «Кәмелетке толмаған тұлға талап қою арызын бергенде, Dietz ісінің прецеденті бойынша

жарамсыз болады».

165

D Foskett, The Law and Practice of Compromise (7

edn, 2010), 9.07 .

166

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 40.6-тармағында тараптардың татуласу келісімі жайында, оның ішінде

ақша өндіру мен тауар жеткізу келісімдері туралы айтылған. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 40.3(2)

тармақшасында былай делінген: «Сот: а) тараптардың татуласу келісімін алдымен тексеріп

шығуға тиіс».

167

De Lasala v. de Lasala [1980] AC 546, 561, PC. Лорд Диплок Құпия кеңеске ерлі-зайыптылардың та-

туласу келісімі туралы былай дейді: «Мұндай татуласу келісімінің күшін жоюға болады». Қараңыз:

S v. S (Ancillary Relief: Consent Order) [2003] Fam 1, Bracewell J, at [13] .

168

D Foskett, The Law and Practice of Compromise (7

edn, 2010), 9.21 to 9.33, and 11.22 ; the ‘fons et origo’

is Dashwood v. Dashwood [1927] WN 290, Tomlin J.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

келісе отырып жасайды (сот өндірісін тоқтата тұру туралы бұйрық дегеніміз – сот

өндірісін уақытша тоқтата тұратын бұйрық). Тоқтата тұру тараптардың бірінің

немесе бәрінің белгілі бір міндеттемені орындағанына дейін жалғасады. Егер бір

тарап өзіне жүктелген міндеттемені орындамаса, қарсы тарап сотқа сот өндірісін

қайта жалғастыру туралы өтініш жасай алады. Ал тарап өтініш беруде әдетте

алдымен Томлин қаулысының тәртібін басшылыққа алады

169

. Томлин қаулысының

толық нұсқасын судья Рамсейдің Community Care North East v. Durham CC

ісі

170

(2010) бойынша шығарған шешімінен көре аласыз.

14.88. Томлин қаулысының басты ерекшелігі – құпиялығы. Бірақ мына жайттарды

ескеру керек: құпиялық пен міндеттемені орындау кестесін негізгі қаулыға қосымша

келісім ретінде жасаған жөн. Егер міндеттемені орындау кестесі қаулыға енгізілсе,

онда жария болып, құпиялығы жойылады

171

14.89. Басқа да артықшылықтары: кесте еркін түрде жасалады

172

; күрделі мәселе-

лерді сот шешіміне толық енгізбей-ақ, Томлин бұйрығы арқылы кестеде көрсетуге

болады; туындаған дауды оңайлатылған сот өндірісінде реттеуге мүмкіндік

бар

173

14.90. Дегенмен Томлин қаулысының кемшілігін айтар болсақ, ол «соттың шешімі»

емес. Ол – жай ғана «кейінге қалдыру туралы қаулы», сондықтан дауды реттеудің

айрықша түрі

174

14.91. Тағы бір кемшілігі, Community Care North East v. Durham CC ісінде

175

(2010)

судья Рамсей айтқандай, Томлин қаулысымен реттелетін мәселелерді судья сот бұй

рығымен реттемейді. Сондықтан сот қаулы шығарған кезде тараптардың өзара келі-

сіміне тек құқықтық құралдар мен тараптар талап етсе ғана (ерікті түрде) өзгеріс

енгізе алады, басқа кезде (мән-жай өзгерсе де) ешбір өзгеріс енгізе алмайды.

169

Anders Utkilens Rederi A/S v. O/Y Lovisa Stevedoring Co A/B, ‘The Golfstraum’ [1985] 2 All ER 669,

673–5, Goulding J.

170

[2010] EWHC 959 (QB); [2012] 1 WLR 338, at [23] to [27].

171

D Foskett, The Law and Practice of Compromise (7

edn, 2010), 10.31.

172

EF Phillips & Sons Ltd v. Clarke [1970] Ch 322, 325, per Go J.

173

Сонда, 324–5, per Go J; D Foskett, The Law and Practice of Compromise (7

edn, 2010), 9.21, 9.22 and

9.27 (citing The Bargain Pages Ltd v. Midland Independent Newspapers Ltd [2003] EWHC 1887 (Ch); [2004]

FSR 6, at [44], per Sir Andrew Morritt, V-C; лорд-судья Фокс Hollingsworth v. Humphrey (1987) CAT 1244

ісінде Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі кезеңде осы шешімге сүйенген; Independent

21 December 1987); судья Бертон Starlight Shipping Company v. Allianz Marine & Aviation Versicherungs

AG [2011] EWHC 3381 (Comm); [2012] 1 Lloyd’s Rep 162; [2012] 1 CLC 100, [28], [29] ісінде Bargain

Pages ісіндегі шешімге сүйенген [2012] EWCA Civ 1714; [2013] 1 Lloyd’s Rep 217; [2013] ILPr 15.

174

s 17, Judgments Act 1838.

175

[2010] EWHC 959 (QB); [2012] 1 WLR 338.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

10.3.3. Тараптардың өзара келісім арқылы талаптан бас тартуы

14.92. Бұл – тараптар өзара келісіммен талаптан бас тартқан жағдайда соттың

талапты қараусыз қалдыруы. Осы мәселе жөнінде Foskett кітабында (осы тақырып

тағы жетекші еңбек) былай баяндалған

176

«Тараптардың өзара келісіммен талаптан бас тартуы негізінде іс тоқтатылған

жағдайда, сот істі тоқтату туралы шешім шығарады, демек, талап қою арызы-

ның күші жойылады. Яғни res judicata доктринасы қолданылады, дәл осы талап

бойынша қайта талап қою арызын беруге мүмкіндік болмайды».

14.93. Дегенмен тараптар арыздағы сөйлемді талаптан бас тартпайтын, тек

уақытша қайтарып алатын, алайда кейін сотқа қайта жүгінуге мүмкіндігі болатын-

дай етіп жаза алады

177

10.3.4.

Тараптардың келісімі

178

14.94. Дауды реттеудің бұл түрінде талап қою арызын қайта беруге рұқсат жоқ.

Егер талап қою арызы қайта берілсе, келісім бұзылған болып саналады. Бұл орайда

екі контексті ажыратып көрсету керек.

14.95. 1) Келісімді талап қою арызын бергенге дейін жасау: келісім сотқа ресми

түрде талаппен жүгінген мерзімге дейін жасалады. Егер тараптардың бірі бұл келі

сімді бұзса, онда соттың оның талап қою арызын қарауының екі түрлі жолы бар:

(егер талап Англияда берілсе) сот талапты кейінге қалдыруы ықтимал; екінші тарап

талап қойған тараптың келісімді бұзып отырғанын алға тарта алады.

14.96. 2) Келісімді сот өндірісі басталғанға дейін жасау: екінші жағдайда тарап

тар келісімді сотқа талаппен ресми түрде жүгінгеннен кейін жасайды. Бұл орайда

сот мәселені келісімшарт құқығының жалпыға ортақ нормалары негізінде қарайды.

Дауды тараптардың келісімімен реттеу (Томлин бұйрығын қолдану, сот өндірісін

тоқтата тұру, тараптардың келісімімен немесе талап қоюшының өтінішімен тоқтату,

176

[2010] EWHC 959 (QB); [2012] 1 WLR 338, citing, in particular, Finlay J in Cohen v. Jonesco [1926] 1

KB 119, 125; approved in Palmer v. Durnford Ford [1992] QB 483, 490 (Deputy High Court judge, Simon

Tuckey QC); and approved Rahman v. Sterling Credit Ltd [2001] 1 WLR 496, 503, CA; and in Kinch

v. Walcott [1929] AC 482, 493, PC, Lord Blanesburgh said: «Татуласу келісімін орындамау соттың

шешімін орындамаумен тең, бірақ оған апелляциялық шағым жасауға болады. Судья Бирн қараған

Wilding v. Sanderson [1897] 2 Ch 534, 544 (сонда) ісінде: «Татуласу келісімін жасаған тарап келісімді

орындауға міндетті», – деген. Басқаша айтқанда, тараптардың арасындағы татуласу келісімі мен

сот шешімінің айырмашылығы – алғашқысын тараптар өзара келісу арқылы, ал екіншісін апелля-

циялық шағым жасау арқылы күшін жоя алады». ‘The Bellcairn’ (1885) LR 10 Практикалық нұсқау-

лық 161, 165–6, CA. Татуласу келісімінің күшін жою үшін соттың келісімі керек; лорд Эшердің пікі-

рінше, «сот тараптардың келісімімен шешім шығарған кезде, шешімнің күшін сот қайта тексеріп,

алаяқтыққа жол берілмегеніне көз жеткізген соң ғана күшін жоюға рұқсат бере алады».

177

The Owners of the Cargo of the ‘Kronprinz’ v. The Owners of the ‘Kronprinz’ (1887) 12 App Cas 256, HL

(бірақ мына сөз тіркестеріне назар аудару керек: «оқыс оқиғаның алдын алу мүмкін болмағандықтан

күшін жою»).

178

D Foskett, The Law and Practice of Compromise (7

edn, 2010), 9.07 to 9.12.

14-тарау. Сот талқылауы және сот шешімі

10.124 және әрі қарай) тараптардың бірі сотқа талапты қараусыз қалдыру туралы

өтініш бергенге дейін немесе тараптардың бірі немесе екеуі де дау бойынша мін-

деттемесін толық орындағанға дейін жалғасады

179

10.4. ДАУДЫ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ТАЛАПТЫ ҚАРАУСЫЗ

ҚАЛДЫРУ (НЕМЕСЕ RES JUDICATA)

180

14.97. Бұл контексте res judicata доктринасы «эстоппельге» негіз бола алады

181

(16.12 және әрі қарай). Егер дау татуласу келісімі арқылы немесе тараптардың келі-

сімі арқылы реттелсе, талап қою арызын қайта беруге эстоппель қолданылып, талап

қою арызын қайта қарауға рұқсат етілмейді

182

14.98. Сол сияқты, сот талап қою арызын (10.124 және әрі қарай) қайта беруге рұқ-

сат етілмейтінін мәлімдемесе, онда res judicata доктринасы қолданылмайды

(Лордтар палатасы «The Kronprinz» ісінде (1887) тараптардың дәл сол талапты

қайта қоя алатынын мәлімдеген)

183

14.99. Томлин қаулысы (14.87 және әрі қарай) бойынша талап қою арызын қайта

беруге эстоппель қолданылмайды, себебі Томлин қаулысы жай ғана талапты кейінге

қалдыру болып саналады, яғни соттың шешімі емес.

14.100. Тараптардың келісімі (14.94 және әрі қарай) арқылы талап қою арызын

қайта беруге эстоппель қолданылмайды, себебі бұл тараптардың татуласу келісімі

емес.

14.101. Дегенмен Томлин қаулысын жасаған тараптардың бірі тараптардың келісі-

мін бұза отырып, сотқа қайта талап қойса, қарсы тарап тиісті деңгейде қорғана

алады. Себебі бірінші тараптың сотқа талапты қайта қоюы өз міндетін бұзу болып

саналады. Демек, қарсы тарап сот өндірісін кейінге қалдыруды және міндеттемені

бұзып отырған тарапқа сот шығысын жүктеуді талап ете алады

184

179

Мұндай санкция туралы қараңыз: 9.23 және одан әрі қарай; «шығысты өтеу туралы бұйрық шығарыл-

ған кезде». Қараңыз: Brawley v. Merezynski [2002] 4 All ER 1060, CA.

180

Res judicata мәселесінде талап пен қарсы талап туралы қараңыз: 16.55 және әрі қарай.

181

Эстоппель доктринасы туралы қараңыз: Arnold v. National Westminster Bank plc [1991] 2 AC 93, 104,

HL, noted N Andrews [1991] CLJ 419, and 16.26 .

182

Palmer v. Durnford Ford [1992] 2 QB 483, 489–90, citing Cohen v. Jonesco [1926] 1 KB 119, 225.

183

cf The Owners of the Cargo of the ‘Kronprinz’ v. The Owners of the ‘Kronprinz’ (1887) 12 App Cas 256, HL

(мына сөз тіркестеріне назар аудару керек: «оқыс оқиғаның алдын алу мүмкін болмағандықтан күшін

жою»).

184

Мұндай жағдайда сот шығысын, талап қоюшының татуласу келісімін бұза отырып талап қойғанын

сот ескеруі керек; сот шығысы туралы қараңыз: 18.23.

15-ТАРАУ

АПЕЛЛЯЦИЯ

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Англияда азаматтық іс жүргізудегі сот талқылауы салыстырмалы түрде ұзаққа созы-

лады, істің мән-жайы барынша мұқият және жан-жақты зерттеледі. Сот талқылауы –

ерекше кезең: апелляцияға – айрықша жағдайда, ал екінші апелляцияға аса айрықша

жағдайда ғана рұқсат беріледі.

2. Егер (бірінші сатыдағы немесе апелляциялық сатыдағы) сот апелляцияға рұқсат бер-

месе, апелляциялық шағым жасауға болмайды.

3. Төменгі сатыдағы соттың дискрециялық құқығына жасаған апелляциялық шағымның

жеңіске жету мүмкіндігі салыстырмалы түрде аз.

4. Төменгі сатыдағы соттың қорытындысына жасаған апелляциялық шағымның жеңіске

жету мүмкіндігі де салыстырмалы түрде аз.

5. Жалпы, төменгі сатыдағы соттың заң нормаларын бұзуына байланысты жасалған апел-

ляциялық шағымның жеңіске жетуі мен шешімін өзгерту мүмкіндігі көбірек.

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе .................................................................................................................................................... 49

2. Апелляциялық шағымға қойылатын шектеулер .............................................................................. 52

2.1. Апелляциялық шағымға қойылатын шектеулердің пайдасы ................................................. 53

2.2. Апелляциялық шағым беруге қойылатын уақытты шектеу................................................... 55

3. Апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру ..................................................................................... 56

4. Апелляцияның шығыстары ............................................................................................................... 61

5. Негізділігі күмән туғызатын шешімдер және оларға құқықтық тұрғыдан көзқарас ................... 62

5.1. Фактіге негізделген шешімдер.................................................................................................. —

5.2. Бәсекелес сарапшылардың қорытындылары .......................................................................... 63

5.3. Шешімнің басқа түрлері ............................................................................................................ 64

5.4. Бірінші сатыдағы соттың шешімнің себебін түсіндіру тәртібі ............................................. —

6. Дискреция мәселесі ............................................................................................................................ 69

6.1. Апелляциялық соттың нұсқаулығы .......................................................................................... 71

6.1.1. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31.16-тармағына сәйкес, сотқа талап бергенге

дейін дәлелдемелерді жариялау туралы қаулы қабылдау ........................................... —

6.1.2. Соттың юрисдикциясынан тыс жерде дискрециялық құқығын

қолдануы мен іс жүргізу құқығы .................................................................................. 72

6.1.3. Соттың дискрециялық құқығы және сот шығыстарын өндіру туралы шешім ......... 73

6.2. Судьяның дискрециялық құқығы және сот талқылауын жүргізуі .......................................74

7. Факт мәселесі ...................................................................................................................................... 75

7.1. Ауызша айғақ беру – тек бірінші сатыдағы соттың айрықша құқығы ................................—

7.2. Жаңадан ашылған мән-жайлар ................................................................................................. —

7.3. Ашылған фактілерді қайта бағалау .......................................................................................... 76

8. Апелляция және ашық сот отырысы................................................................................................. 80

9. Апелляцияның басқа да қырлары ..................................................................................................... 81

10. Ұлыбритания Жоғарғы соты ............................................................................................................. 83

10.1. Жоғарғы соттың құрылуы ......................................................................................................... —

10.2. Жоғарғы соттың билігі .............................................................................................................. —

10.3. Жоғарғы сот судьялары ............................................................................................................. 84

10.4. Апелляциялық шағымға құқық бермеу ................................................................................... 85

10.5. Жоғарғы палатаға шағым берудің «жылдам жолы» ............................................................... —

10.6. «Іс жүргізу тәртібі» туралы шағымды қараудан бас тарту ...................................................86

10.7. Жария құқықтың дамуы ............................................................................................................ 87

10.8. Жоғарғы соттың шешімі ............................................................................................................ 88

10.9. Жоғарғы соттағы істердің көптігі ............................................................................................. —

1. КІРІСПЕ

15.01. Азаматтық іс жүргізудегі апелляцияның негізгі бес қызметі мен негізі бар:

1) қате шешімді түзету; 2) сот жүйесіндегі әділдікті қолдау; 3) сот жүйесі

Sir Henry Brooke, D di Mambro and L di Mambro (eds), Manual of Civil Appeals (2

edn, 2004);

J Leabeater, et al, Civil Appeals: Principle and Procedure (2010); Азаматтық іс жүргізу ережесінің

52-бөліміне Tanfern Ltd v. Cameron-MacDonald [2000] 1 WLR 1311, 1314–21 ісінде талдау жасалған,

CA; шағым жасауға рұқсат беру туралы қараңыз: IR Scott (1999) 18 CJQ 91; Review of the Court of

Appeal (Civil Division) (report to Lord Chancellor, September 1997; the ‘Bowman Report’); АҚШ-тың

жүйесімен салыстыру туралы қараңыз: PS Atiyah and R Summers, Form and Substance in Anglo-

American Law (Oxford University Press, 1987), ch 10; азаматтық істердегі жоғарғы сатыдағы соттарға

жеке және жария шағым туралы қараңыз: reports by JA Jolowicz, P-H Lindblom and S Goldstein, in

P Yessiou-Faltsi (ed), The Role of the Supreme Courts at the National and International Level (Thessaloniki,

Greece, 1998); апелляциялық шағымдарға салыстырмалы талдау туралы қараңыз: JA Jolowicz,

On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000), ch’s 14–16.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

қызметінің тиісті деңгейін сақтау; 4) жоғарғы сатыдағы судьяларға сот доктрина-

ларын жетілдіруге көмектесу; 5) құқық нормаларын біртекті және бірыңғай қолда-

нуды қамтамасыз ету. Тағы бір аргумент: төменгі сатыдағы судьялар мансабының

өсуіне себеп болу. Енді осы аталған қызметтер мен негіздерге тоқталайық.

15.02. Біріншіден, апелляция соттың заң нормалары мен фактіні қате түсінуін

жоюға көмектеседі. Соттың қатесін мойындауы Апелляциялық соттың шешіміне

негіздеме бола алады

. Сот төменгі сатыдағы соттың шешімі «қате» немесе «әді-

летсіз», «іс жүргізудің тәртібі бұзылған» деп тапса, апелляциялық шағым беруге

рұқсат етеді

. Апелляциялық сот құқық нормалары мәселесі бойынша шешімге

түзету енгізуге әзір және міндетті де. Дегенмен сот «академиялық» немесе «гипо-

тезалық» мәселелер бойынша апелляциялық шағымдарды, әсіресе апелляциялық

шағым тараптарға тікелей және тура қатысты болмаса, өте ықылассыз қарайды.

Бірақ құқықтық мәселе қоғамның мүддесі үшін маңызды болса – қарайды

15.03. Екіншіден, азаматтық іс жүргізудегі апелляциялық шағым жүйесі соттың

қатесін түзетуге қоғамның мүдделі екенін көрсетеді, себебі ондай қателер қоғам-

дағы әділдікке зиянын тигізеді.

15.04. Үшіншіден, бірінші сатыдағы судьялар апелляциялық шағым түспеуі үшін

істі мұқият зерттеу арқылы шешім шығарады. Апелляциялық соттың мүшесі

болуға талпынып жүрген төменгі сатыдағы сот судьяларының мұқият зерттеу

арқылы шығарған шешімдерін Апелляциялық сот негізсіз күшін жойды деп сына

ған жағдайлар мәлім. Сондай жағдайлардың бірінде төменгі сатыдағы соттың

судьясы Апелляциялық сотты тарату туралы ұсыныс білдірген (әрине, бұл – әдет-

тегіден тыс жауап)

15.05. Төртіншіден, апелляция жүйесі тәжірибелі судьяларды «командалық»

жұмыс істеуге жұмылдырады. Бұл жерде «командалық» деп Апелляциялық сот

тағы Апелляциялық лордтар алқасын айтып отырмыз (29.10). Әдетте Апелляциялық

лордтар алқасы үш судьядан тұрады. Кейде екі судья болса

, кейде айрықша істерде

Colley v. Council for Licensed Conveyancers [2001] EWCA Civ 1137; [2002] 1 WLR 160, at [31], per

Morritt V-C: «Апелляцияның қалыптасқан жүйесі наразы тарапқа Жоғарғы сотқа жүгінуге құқық

береді, себебі кейде бірінші сатыдағы соттың шешімі расында әділетсіз болуы немесе түзетуді

қажет етуі мүмкін».

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.11(3).

Bowman v. Fels [2005] EWCA Civ 226; [2005] 1 WLR 3083, at [7], лорд-судья Брук былай деген:

«Апелляцияның негізгі мәселесі солиситорлар мен барристерлерге қиындық тудырып, сот өндірісі

кейінгі сатыларда ұзарған сайын бәріне қатысуға міндеттеуінде болып отыр». Лорд-судья Брук бұл

пікірін мына сот өндірістерінде білдірген: Sun Life Assurance Co of Canada v. Jervis [1944] AC 111,

113–4, HL, per Viscount Simon LC; Ainsbury v. Millington (Note) [1987] 1 WLR 379, 381, HL, per Lord

Bridge of Harwich; and R v. Secretary of State for the Home Department ex parte Salem [1999] 1 AC 450,

456 G-H, HL, per Lord Slynn of Hadley.

Peter Smith J in Nottinghamshire & City of Nottingham Fire Authority v. Gladman Properties Ltd [2011]

EWHC 1918 (Ch); [2011] 1 WLR 3235.

Farley v. Skinner (No 1), 30 November 1999, CA. Бұл істе лорд-судья Хэйл Апелляциялық сотта екінші

рет апелляциялық шағым жасауға рұқсат берген (Farley v. Skinner (No 1) [2000] Lloyd’s Rep PN 516;

15-тарау. Апелляция

судьялардың саны үшеуден көп болуы мүмкін

. Жоғарғы сотта, бұрын Лордтар

палатасында, апелляциялық шағымды бес судьядан, кейде жеті немесе тоғыз судья-

дан тұратын алқа қарайтын.

15.06. Бесіншіден, апелляция құқық нормаларын жүйелі және біркелкі қолдануға

көмектеседі

. Англияда stare decisis, әсіресе Апелляциялық сот пен Ұлыбритания

Жоғарғы сотының (бұрын Лордтар палатасының) прецедентін сақтау төменгі саты-

дағы соттардың құқық нормаларын жүйелі және біркелкі қолдануына көмектесіп,

заң алдындағы теңдікті қамтамасыз етіп отыр.

15.07. Алтыншыдан, қызмет түрін де атап өтуге болады, бірақ бұл қызмет –

Англияның құқық жүйесінде ғана кездесетін қызмет түрі емес: Апелляциялық сот

тың иерархиясында бірінші сатыдағы соттан соңғы сатыға дейінгі cursus honorum,

мансап жолы. Бұл бірінші сатыдағы сот судьялары мен бірінші деңгейдегі

Апелляциялық сот судьяларының келесі сатыға көтерілуін қамтамасыз етеді. Егер

апелляция жүйенің осы қызметін дұрыс пайдаланса, судьялардың білігін өсіріп

отыруға көмектеседі.

15.08. Дегенмен бұрынғы аға судья Тернер Англияның сот жүйесінің көп бөлі

гінде судьялардың мансабы көп өсе бермейтінін атап айтқан

: «Аудандық судьялар-

дың – округтік сотқа, округтік сот судьяларының Үлкен соттың Корольдік

бөліміне тағайындалған кезі сирек. Бірақ Үлкен соттар судьяларының үштен бірі

Апелляциялық сотқа тағайындалады, сондай-ақ Корольдік соттың судьялары

уақытының үштен бірін Лондонда, Апелляциялық соттың қылмыстық бөлімінде,

өткізеді». Сондай-ақ Апелляциялық сот лорд-судьясының Жоғарғы соттың мүшесі

болып тағайындалу мүмкіндігін оннан бірге тең деп бағалаған (бұл тек

Апелляциялық сот судьяларымен шектелетін көрсеткіш емес, 15.102).

15.09. Үлкен сот судьяларының көпшілігінің амбициясы басым болады. Ал

Апелляциялық сот лордтарының іс қараудан қолдары босамайды. Бірінші сатыдағы

соттардың судьялары істі мұқият жан-жақты қарауға тырысса, куәлардан жауап алу

дың өзі тым көп уақыт алады. Ал Апелляциялық соттың судьясы нормативтік актілер

мен прецеденттерді зерттеуге көп уақыт жұмсайды. Апелляциялық сот судьясының

Жоғарғы соттың судьясы болуға ұмтылуының бір себебі – Жоғарғы сотта істердің

саны азырақ және әр істі мұқият зерттеуге уақыт көбірек болады (15.113).

15.10. Азаматтық іс жүргізу ережесінде апелляциялық органдар мен трибуналдар

дың бірнеше түрі аталған

[2000] PNLR 441). Одан кейінгі саты Лордтар палатасына шағым жасау еді: [2001] UKHL 49; [2002]

2 AC 732.

eg, Ward v. James (No 2) [1966] 1 QB 273, CA.

eg, Fulham Football Club (1987) Ltd v. Richards (2011) [2011] EWCA Civ 855; [2012] Ch 333, бұл істер-

дегі шешімдер қарама-қайшы болып отыр (1.66, vol II; 7.06, vol II).

Cambridge seminar, 6 February 2012.

eg, EI Dupont de Nemours & Co v. ST Dupont [2003] EWCA Civ 1368; [2006] 1 WLR 2793 (appeal from a

decision of the Registrar of Trade Marks); and Colley v. Council for Licensed Conveyancers [2001] EWCA

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

15.11. Қазіргі құқық жүйесінде азаматтық істердегі апелляцияда

апелляциялық

шағым «адам құқығының» міндеттеуші нормасы болып саналмайды

. Адам

құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясына мүше мемлекетте адамның апелля

циялық шағым жасау құқығы осы конвенцияның 6(1) тармағына сай болуы керек.

Яғни апелляциялық шағым жасау құқығын шектеу конвенцияның 6(1) тармағын

бұзу болып саналады

; апелляциялық шағым беру тәртібі сақталуға тиіс

. Адам

құқықтары жөніндегі Еуропа соты Tolstoy Miloslavsky v. UK ісінде (1995) былай

деген: «Конвенцияға мүше мемлекет, конвенцияның 6-бабына сай, апелляция

жүйесін құруға және апелляция жүйесіндегі негізгі кепілдіктерді беруге тиіс

Шын мәнінде, «апелляциялық шағым жасау құқығын заңға сәйкес пропорциялы

түрде ғана шектеуге болады»

2. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМҒА ҚОЙЫЛАТЫН

ШЕКТЕУЛЕР

15.12. Негізгі алты шектеу мыналар

: 1) апелляциялық шағым жасауға қойылатын

уақыт бойынша шектеу; 2) апелляциялық шағым жасауға рұқсат алудың қажеттігі;

3) бірінші сатыдағы соттың куәнің айғағын бағалау қорытындысына апелляциялық

шағымның орынсыз болуы; 4) сот талқылауына ұсыну мүмкіндігі болуына

Civ 1137; [2002] 1 WLR 160 (Лицензиясы бар тасымалдаушылар кеңесінің апелляция және тәртіп

жөніндегі комитеті).

‘Access to Justice in the United Kingdom’ [2000] EHRLR 457, 460 n 19, Recommendation No R(95)5 of

the Committee of Ministers (within the EU).

Ebert v. Ocial Receiver [2001] 3 All ER 942, 946, at [12], CA, per Buxton LJ, citing Belgian Linguistic

case (No 2) (1968) 1 EHRR 252, 283, at [9]); Mousaka Inc v. Golden Seagull Maritime Inc [2002] 1 WLR

395, at [21], Steel J, citing Tolstoy Miloslavsky v. UK (1995) 20 EHRR 442, 475, at [59], ECHR.

Beer v. Austria (Application No 30428/96) 6 February 2001.

Delcourt v. Belgium (A/11) (1979–80) 1 EHRR 355, ECHR, at [25] and [26]; and Brualla Gomez de la Torre

v. Spain (Application No 26737/95) 19 December 1997 (бірінші апелляциялық шағымнан кейін Жоғарғы

сотқа шағым жасамау конвенцияның 6(1) тармағын бұзбайды).

(1995) 20 EHRR 442, 475, at [59], ECHR.

Mousaka Inc v. Golden Seagull Maritime Inc [2002] 1 WLR 395, at [24]. Бұл істе судья Стиил Еуропа

конвенциясының юрисдикциясына шек қоймаған. Сонда, [20]–[23], Hadjianastassiou v. Greece (1992)

16 EHRR 219, 237, ECHR; X v. Federal Republic of Germany (1981) 25 DR 240 (Commission); Webb v. UK

(1997) 24 EHRR CD 73 (Commission). Сот шығысы мен Апелляциялық соттың шығысы контексінде

принциптерді қолдану, 15.41.

(1) Апелляциялық шағым жасаушы тарап сот алымын төлеуге тиіс; Civil Proceedings Fees (Amendment)

Order 2011/586, Schedule 1; for example, para 13.1(a) (Апелляциялық соттан апелляциялық шағым жа-

сауға рұқсат алу үшін алым сомасы – 235£; әділет министрінің бұйрығын қараңыз: ‘Fees in the High

Court and Court of Appeal Civil Division’ (2012), available at: www.justicegov.uk/downloads/consultations/

appeal-high-court-fees-consultation.pdf/. (2) «Пропорциялық» принципіне сәйкес, апелляцияны белгілі

бір сома шегімен шектеуге болар еді, бірақ Англияда әзірге мұндай дәстүр қалыптаспаған. Францияда

4 000 еуродан аспайтын сомаға апелляциялық шағым жасалмайды: Frédérique Ferrand, paper delivered

to the Dubrovnik conference on appellate practice, May 2012. Румынияда 2012 жылғы қыркүйекте

апелляциялық шағым жасауға төменгі сома белгілейтін норма ұсынылған болатын, ол әлі қаралып

жатыр: Professor Spinei, paper delivered to the Dubrovnik conference on appellate practice, May 2012.

(3) Мысалы, Франция мен Германиядағы нормаларда апелляциялық шағым бере алатын адвокаттар-

дың тізімі де жасалған (Францияда адвокаттардың 60 пайызы ғана апелляциялық шағым жасай ала-

ды). Бұл – апелляциялық шағымдарды іріктеуге арналған норма.

15-тарау. Апелляция

қарамастан, ұсынылмаған жаңа дәлелдемені әдетте Апелляциялық сот қабылда-

майды; 5) Апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттың «дискрециялық құқығы

мәселесін» бірінші сатыдағы сот құқықтың принциптерін бұзып, қате шешім

шығарған жағдайда ғана қарайды; 6) апелляция созылып жатқан даулы істерді

қарайды, академиялық және гипотезалық мәселелерді қарамауға тырысады.

2.1. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМҒА ҚОЙЫЛАТЫН

ШЕКТЕУЛЕРДІҢ ПАЙДАСЫ

15.13. Апелляциялық шағым жасауға қойылатын шектеулер бар. Апелляция қым-

батқа түседі, сонымен қоса бірінші сатыдағы сот өндірісін қайталайтын элемент-

тері де бар. Шынында, Азаматтық іс жүргізу ережесінің нормалары бірінші

сатыдағы судьялардың шешімдеріне апелляциялық шағым жасауды азайтуды мақ-

сат еткен

. Судья Битсон R (on the application of Capewell) v. Stoke-on-Trent County

Court ісінде

(2011) былай дейді: «Апелляцияға шектеу қою арқылы судьяның

қате шешіміне түзету енгізуге кедергі жасау құқық жүйесінің жетілмегенін көр-

сетеді. Мемлекет құқық жүйесін құрған кезде сот шешімінің түпкіліктілігі мен

нақтылығын әділдік ұғымына сай қалыптастыруға тиіс». Роберт Шарп (Канада):

«Егер тараптар әр шешімге апелляция беретін болса, онда сот жүйесі тоқы-

райды. Ауқаттырақ тарап апелляциялық шағымды сан мәрте қайталап, қарсы

тарапты шаршатып жіберер еді. Сондықтан судьяның шешімі түпкілікті және

нақты болуға, сондай-ақ судья өзі шығарған шешімі үшін жауапты болуға

тиіс»

, – деген.

15.14. Англияда сот шешімінің түпкіліктілігі принципі қатаң сақталады (25.21).

Сондықтан бірінші сатыдағы сот талқылауы салыстырмалы түрде ұзағырақ, тіпті

бірнеше күнге, аптаға созылады. Тараптардан жауап алуға, дәлелдемелерге, құқық-

тық құжаттарға айрықша назар аударылады.

15.15. Мысалы, Францияда бірінші сатыдағы сот өндірісіне «негізгі сот өндірісі»

ретінде қарамайды

. Себебі Францияда екінші сатыдағы сотқа берген апелляция-

лық шағымды сот міндетті түрде қарайды

. Англиядағы заңгерлер үшін іс жүргі-

зудің екі деңгейлі жүйесі анафема болып көрінеді. Себебі Англиядағы бір деңгейлі

жүйеде сот талқылауы ерекше кезең болып саналады: апелляцияға – айрықша жағ-

дайда, ал екінші апелляцияға аса айрықша жағдайда ғана рұқсат беріледі.

Copeland v. Smith (Practice Note) [2000] 1 WLR 1371, CA, лорд-судья Бруктің бұл пікірі бірінші са-

тыдағы соттарда құқықтық дәйектерді қате қолдану кездесетінін білдіріп отыр. Қараңыз: Colley v.

Council for Licensed Conveyancers [2001] 4 All ER 998, CA, at [46].

[2011] EWHC 3851 (Admin).

RJ Sharpe, ‘Judicial Discretion’ [1998] Advocates Society J (Canada) 4, 8.

Frédérique Ferrand (Lyon), paper delivered to the Dubrovnik conference on appellate practice, May 2012.

Elisabetta Silvestri (Pavia), paper delivered to the Dubrovnik conference on appellate practice, May 2012.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

15.16. Әр юрисдикциядағы апелляция деңгейінің әртүрлі болуы бірінші сатыдағы

соттың тараптар дауын реттеу деңгейіне байланысты.

15.17. Кейбір юрисдикцияда апелляция кеңінен тараған: мысалы, Хорватияда

бірінші сатыдағы сот шешімдерінің 60 пайызына

, Нидерландта керісінше, тек

8 пайызына апелляциялық шағым жасалады екен

. Ал АҚШ-та, мысалы

Калифорния штатында, апелляцияның ауқымы тар болғандықтан, апелляциялық

шағым басқа штаттарға қарағанда айтарлықтай азырақ жасалады

15.18. Англияда апелляциялық шағым жасау бірінші сатыдағы сот шешімінің

немесе қаулысының күшін автоматты түрде тоқтата алмайды: Тек... Апелляциялық

сот немесе төменгі сатыдағы сот... бірінші сатыдағы сот шешімін немесе қау

лысын тоқтата тұру туралы шешім шығара алады

. Демек, егер Апелляциялық

соттың шешімінде бірінші сатыдағы соттың шешімін тоқтата тұру туралы нақты

айтылмаса, бірінші сатыдағы соттың шешімі түпкілікті болып саналады және

орындауға (Англияның және басқа мемлекеттің аумағында) еш кедергі жоқ. Бұл

туралы White Book-те былай делінген

: «Апелляциялық шағым жасау да, апелля-

циялық шағым жасауға рұқсат беру де соттың шешімін орындауға кедергі бола

алмайды. Егер апелляциялық шағым жасаушы сот шешімінің күшін тоқтата

тұрғысы келсе, онда істі тоқтата тұруды негіздеген өтініш беруге тиіс».

Сонымен бірге «тоқтата тұру» ұзаққа созылмауы мүмкін. Біраз уақыттан кейін сот

«тоқтата тұрудың» күшін жою туралы қаулы шығаруы ықтимал.

15.19. Бұл – сот шешімін орындауды тездету үшін жасалған норма. Сондай-ақ сот

тың шешімін орындауға кедергі келтіру үшін апелляциялық шағым жасаудың

алдын алады. Америка құқық институты/УНИДРУА (міндеттеуші күші жоқ) прин-

циптерінде

апелляциялық шағымның сот шешімін орындауға кедергі болмай-

тыны айтылған.

15.20. Апелляциялық шағымға қойылатын шектеулер Апелляциялық сотқа кететін

шығыстың (жалпы апелляциялық шығыс туралы 15.41-тармақтан оқисыз) алдын

алатынын да айта кеткен жөн. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты Tolstoy

Miloslavsky v. UK ісінде

(1995) «апелляциялық шағымға қойылатын шектеу

Alan Uzelac (Zagreb University, Croatia): Dubrovnik conference on appellate practice, May 2012.

Ruth de Bock (Amsterdam Court of Appeal, Netherlands): Dubrovnik conference on appellate practice,

May 2012.

Andrea J Saltzman (Certied Appellate Specialist, California): Dubrovnik conference on appellate practice,

May 2012.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.7.

Civil Procedure (2011), 52.7.1.

Principle 26.1 and 26.2, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil

Procedure (Cambridge University Press, 2006), 46; also available at www.unidroit.org/english/principles/

civilprocedure/main.htm.

(1995) 20 EHRR 442, ECHR.

15-тарау. Апелляция

(жекелеген сот өндірісінде қолданылатын) заңды және апелляцияның мақсаты,

яғни сотта қолданылатын амалдар мен апелляция мақсатының пропорциялы

болуға тиіс екенін» мәлімдеген (сот шығысын қамтамасыз ету туралы 15.41-тар

мақтан оқи аласыз). Мысалы, сот шығысын қамтамасыз ету амалы апелляциядағы

даудың мәніне сай болуға тиіс.

15.21. Blue Sky One Ltd v. Mahan Air ісінде

(2011) апелляциялық шағым беруші

тарап, егер өзі сот шығысын өтеуге тиіс болса, онда шағымы пайдасыз болып қала-

тынын мәлімдеген. Лорд-судья Стэнли Бертон былай дейді

«Апелляциялық шағым орынды болса, шағым берген тараптан Апелляциялық сот-

тың шығысын өндіруге болмайтыны ақиқат. Дегенмен сот шығысын өтеуге тиіс

болса, өз шағымы пайдасыз болып қалады деп мәлімдеген тарап сотқа осы орай-

дағы дәлелдемесін ұсынуға тиіс. Мен Mahan Parties-тің «мұндай дәлелдемені ұсыну

конвенцияның 6-бабына қайшы» деген мәлімдемесін қабылдамадым. Тарап апелля-

циялық шығысты төлей алмайтынын, яғни қаржылай қиын жағдайда екенін дәлел-

деуға тиіс. Қарсы тараптың қаржылық жағдайы жақсырақ екенін алға тарту

қарсы тарапқа негізсіз міндеттеме жүктеу болып саналады».

2.2. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМ БЕРУГЕ ҚОЙЫЛАТЫН

УАҚЫТТЫ ШЕКТЕУ

15.22. Апелляциялық шағым беру мерзімі – төменгі сатыдағы соттың шешімі

шыққаннан бастап 21 күн

(21 күн өткеннен кейін жасалған шағым алаяқтық

мәселесі негізінде жеке сот өндірісі ретінде қаралуы ықтимал, бұл туралы

16.82-тармақтан оқисыз). Апелляциялық сотқа апелляциялық шағым берудің

уақытын өзгерту туралы өтініш жасауға болады

. Бірақ апелляция уақыты-

нан кешіккен тарап Апелляциялық сотқа кешігуінің дәлелді себебін көрсетуге

тиіс.

15.23. Smith v. Brough ісі

(2005) бойынша Апелляциялық соттың айтуынша, егер

апелляция беру мерзімінен кейін екі ай өтсе, онда апелляциялық шағым жасау мер-

зімінің кешіктірілуіне дәлелді себеп қажет – бұл шешімнің түпкіліктілігі

[2011] EWCA Civ 544.

Сонда, at [38].

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.4: (1) Апелляциялық шағым жасаушы тарап соттан апелляция-

лық шағым жасауға рұқсат сұраған кезде қарсы тарапқа хабарлауға тиіс. (2) Апелляциялық ша-

ғым жасаушы тарап шағымды: a) төменгі сатыдағы соттың белгілеген уақытында беруі керек;

(бұл) ә) тармағында белгіленген уақыттан қысқа немесе ұзағырақ болуы мүмкін); ә) егер төмен-

гі сатыдағы сот мерзім белгілемесе, онда төменгі сатыдағы соттың шешімі шыққаннан кейін

21 күн өткен соң береді.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.6(1).

[2005] EWCA Civ 261.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

принципінен туатын талап. Осы мәселеде лорд-судья Арден әртүрлі пікір білдір-

ген

. Лорд-судья Бруктің мына пікіріне зер салайық

«1) шешімнің түпкілікті болуы – ортақ құқықтың негізгі принциптерінің бірі;

2) апелляциялық шағымды мерзімінен кешіктіріп беруге айрықша жағдайда ғана

рұқсат етіледі; 3) қоғам мүддесінен туатын айрықша рұқсат пен өте сирек жағдайда

ғана берілетін осындай рұқсатқа нақты негізді дәлелдеме болуы керек»

15.24. Лорд-судья Арден былай дейді: «Шешімнің түпкіліктілігі қоғамның ғана

мүддесі емес. Жеңіске жеткен тарап та сот шешімінің түпкілікті болуына мүд-

делі, жеңілген тарап белгіленген мерзім ішінде апелляциялық шағым жасамаса,

олардың шешімді түпкілікті деп санауына құқы бар»

3. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМ ЖАСАУҒА

РҰҚСАТ БЕРУ

15.25. Жалпы

, апелляциялық шағымды келесі сатыдағы сотқа (аудандық сот –

округ сотына

, округ соты – Үлкен сотқа, Үлкен сот – Апелляциялық сотқа) тап-

сырады

. Апелляциялық шағымдардың

бәріне дерлік соттың рұқсаты қажет. Егер

төменгі сатыдағы сот апелляциялық шағым жасауға рұқсат бермесе

, рұқсат

Апелляциялық соттан сұралады. Сондай-ақ төменгі сатыдағы соттың берген рұқ

сатын Апелляциялық сот жоюы мүмкін

[2005] EWCA Civ 261, at [35]: «Істің күрделі болуына байланысты апелляциялық шағым жасау мер-

зімін ұзартқан кезде сот: (1) практиканы немесе мына жайттарды: a) сот төрелігінің әділ болуын;

ә) өтініштің дер кезінде берілуін; б) мерзімді өткізіп алу ниетінің болмауын; в) мерзімді өткізіп алу-

дың дәлелді себебі болуын; г) мерзімді өткізіп алу салдарының деңгейін; ғ) мерзімді қалпына келтірген

жағдайда құқығын қалпына келтіруге мүмкіндігі болатынын; д) шағымның тараптардың құқығын

шектемейтінін; 2) тараптардың дәлелдемелерінің негізді екенін ескеруге тиіс».

Сонда, at [54].

Бұл да сонда, at [55], лорд-судья Брук тағы былай деген: «Бұл жағдайды айрықша жағдай деуге

болмайды: апелляциялық шағым жасаудың мерзімін екі айға дейін ұзартқан кезде сот шешімнің әділ

болуын басты мақсаты ретінде ұстануға тиіс».

Бұл да сонда, at [35].

Кейде апелляциялық шағымды белгілі бір сатыдан аттап өтіп, бірден Апелляциялық сотқа немесе

Ұлыбритания Жоғарғы сотына беруге де рұқсат етіледі.

Мысалы, Barnstaple Boat Co v. Jones [2007] EWCA Civ 727; [2008] 1 All ER 1, at [1] to [6].

Практикалық нұсқаулық (52).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(1): адамды бостандығынан айыру туралы істерден басқасы; атап

айтқанда, апелляциялық шағым жасауға рұқсат орынды болуға тиіс; бірақ кейде, мысалы бас бостан-

дығынан айыру туралы жаза қолданған кезде, апелляциялық шағым жасауға рұқсат керек емес. Masri

v. Consolidated Contractors International Co SAL [2011] EWCA Civ 898; [2012] 1 WLR 223, Азаматтық

іс жүргізу ережесі, 52.3(1)(i).

Шынында, кейде бірінші сатыдағы соттың судьясы, мәселен Австрияда, шешімін нақтылау үшін де

апелляциялық шағымға рұқсат береді.

Obsession Hair and Day Spa Ltd v. Hi-Lite Electrical Ltd [2011] EWCA Civ 1148, at [26] . Азаматтық іс

жүргізу ережесінің 52.9-тармағында «күмәнді негіздеме» болса да, шағым жасауға рұқсат берілетіні

айтылған.

15-тарау. Апелляция

15.26. Бірінші сатыдағы соттың шешіміне апелляциялық шағым жасау үшін сот-

тың (бірінші сатыдағы соттың немесе Апелляциялық соттың) рұқсатын алу керек

Егер өтініш беруші Апелляциялық соттың рұқсатын алғысы келсе, онда қарсы

тарапқа хабарлауға тиіс

. Өтініш 21 күн ішінде жазылады

, тараптардың бұл мер-

зімді өзара келісу арқылы ұзартуға құқығы жоқ

. Howard v. Stanton

ісі

(2011) бойынша сот шешіміне сәйкес, қарсы тарап, егер сот талап етпесе,

апелляциялық шағымға рұқсат беру туралы өтінішті қарау отырысына қатысуға

міндетті емес.

15.27. Азаматтық іс жүргізу ережесінде соттың апелляциялық шағым жасауға рұқ-

сат беру үшін назар аударатын критерийлері баяндалған

: «Рұқсат: а) апелляция-

лық шағым негізді болса

; ә) апелляциялық шағымға рұқсат беруге міндеттейтін

басқа да себептер болса ғана беріледі». Бұл критерийлерге Апелляциялық сот

JD (Congo) v. Secretary of State for the Home Department ісінде

(2012) апелляция-

лық шағым жасауға рұқсат берген кезде егжей-тегжейлі тоқталған.

15.28. Бұл критерийлер уақытты босқа өткізбеуге, негізсіз, үмітсіз, шығыны көп

апелляциялық шағымды қарамауға негіз бола алады. Сэр Эндрю Моррит

Апелляциялық сотта Colley v. Council for Licensed Conveyancers ісін

(2001) қара-

ған кезде былай деген:

«Бұл жерде... тараптың негізсіз апелляциялық шағым жасау арқылы соттың уақы-

тын босқа өткізуіне, қарсы тараптың уақыты мен қаржысын босқа шығын-

дауына, сондай-ақ қандай да бір басқа себеп болмаса, апелляциялық шағым жасауға

соттың шектеу қоюы сот төрелігінің әділдігіне нұқсан келтірмейді».

15.29. Егер апелляциялық шағым жасауға рұқсат алдымен төменгі сатыдағы сот-

тан сұралса, бірақ сот жоғарыдағы критерийлерге сай келмеуіне байланысты өті-

нішті қанағаттандырмаса, онда өтінішті Апелляциялық сотқа қайта беруге

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(2)(a), (b).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(2)(b). Лорд Нойбергер апелляциялық сот отырысына тараптар

бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертуге негіз бола алатын құжаттарды ғана ұсынуға тиіс екенін,

өзгерте алмайтын құжатты сот сұрамайтынын айтқан. Smales v. Lea [2011] EWCA Civ 1325; 140 Con

LR 70; [2012] PNLR 8, at [56] and [57].

Азаматтық іс жүргізу ережесі 52.4(2); шағым жасау мерзімі өтіп кеткеннен кейін апелляциялық

шағым жасауға рұқсат тек айрықша жағдайда беріледі: Smith v. Brough [2005] EWCA 261; [2006]

CP Rep 17. In R (on the application of Harrison) v. General Medical Council [2011] EWHC 1741. Судья

Блейк «апелляциялық шағым жасаудың мерзімі нақты белгіленген, Азаматтық іс жүргізу ережесінің

3.1-тармағы осы мерзімді өзгерте алмайды» деген пікір білдірген.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.6(1) and (2).

[2011] EWCA Civ 1481.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(6).

Гонконгта Азаматтық іс жүргізуге жасалған реформада «жеңіске жетуге негіздеме» ұғымы енгізілген,

себебі апелляциялық шағымдарды іріктеуден өткізу қажет болған: Terence Lai, ‘Civil Appeals in Hong

Kong’ (paper delivered to the Dubrovnik conference on appellate practice, May 2012).

[2012] EWCA Civ 327; [2012] 1 WLR 3273.

[2001] EWCA Civ 1137; [2002] 1 WLR 160.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

болады

. Әдетте Апелляциялық сот өтінішті тараптардың қатысуынсыз қарайды

Егер Апелляциялық сот та (критерийлерге сай келмеуі себебінен

) қанағаттандыр-

маса, өтініш беруші тарап (жеті күннің ішінде) Апелляциялық соттан өтінішті

тараптардың қатысуымен қарауды талап ете алады

15.30. Апелляциялық соттың рұқсат беру тәртібін жеңілдету үшін мынадай

айрықша жағдайлар қарастырылған: егер рұқсат Апелляциялық соттан сұралған

жағдайда рұқсат берілмесе және Апелляциялық сот өтінішті негізсіз деп тапса, сот

өтінішті тараптардың қатысуымен қайта қарауға болмайтыны туралы қаулы қабыл

дай алады

15.30А. 2013 жылғы 1 сәуірден бастап апелляциялық шағым жасауға рұқсатты

Апелляциялық соттан сұрауға шектеу қойылған

. Апелляциялық сот, Үлкен сот,

тағайындалған азаматтық судья, Округтік соттың мамандандырылған судьясы өті-

нішті тараптардың қатысуынсыз қараған кезде негізсіз деп тауып, қанағаттанды-

русыз қалдыру туралы шешім қабылдаса

, өтінішті тараптардың қатысуымен

қарауға болмайтыны туралы қаулы қабылдай алады. Бұл – негізсіз шағымдарды

сүзгіден өткізу үшін жасалған норма. Осы норма төменгі сатыдағы соттан рұқсат

сұраған жағдайда қолданылмайды.

15.31. Рұқсат беру туралы өтінішті қанағаттандырусыз қалдырған шешімге апел

ляциялық шағым жасалмауы мүмкін

. Рұқсат сұраған өтінішін бірінші сатыдағы

сотқа тапсырған тарап соттан рұқсат ала алмаса, Апелляциялық сот та шағымын

тараптардың қатысуынсыз және қатысуымен қарап, соңында қанағаттандырусыз

қалдырса, одан кейін ештеңе істей алмайды. Мұндай өтінішпен бұдан жоғары дең-

гейге шағымдануға болмайды. Англияда Апелляциялық сот бірінші сатыдағы

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(3).

Практикалық нұсқаулық (52) 4.11.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(6).

Ауызша мәлімдеме талап етпейтін кездер де болады: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(4);

Практикалық нұсқаулық (52B) 7.2. Royds LLP v. Pine [2013] 1 WLR 717, [19] (бірінші сатыдағы

сотқа апелляциялық шағымға рұқсат беру туралы өтініш жасаған кезде сот мәлімдемені жазбаша

қарайды); Аға судья Тернер (2012 жылғы 6 ақпандағы Кембридждегі семинарда) апелляциялық

шағымға рұқсат сұраған кездегі ауызша мәлімдеменің мерзімі қысқа екенін, яғни адвокат үшін

мәлімдемесінің маңызды екенін айтып жеткізу қиын болатынын ескерткен.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(4)(A).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(4A).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(4A)(b), «Графтық соттың судьялары Сауда, Канцлер және

Технология соттарындағы істерді қарауға тағайындала алады».

s 54(4), 1999 жылғы Сот төрелігіне қолжетімділік туралы заң: «Соттың апелляциялық шағым-

ға рұқсат беру немесе бермеу туралы шешіміне шағым қабылданбайды (бірақ бұл бапта шағым

жасаудың әрі қарайғы тәртібі туралы ештеңе айтылмаған). Практикалық нұсқаулықта (52) 4.8

былай делінген: «Апелляциялық соттың шағым жасауға рұқсат беру немесе бермеу туралы шеші-

міне шағым қабылданбайды». Қараңыз: Riniker v. University College London [2000] 1 WLR 13, CA,

at [6] and [10] to [12].

15-тарау. Апелляция

соттың өтінішті қанағаттандырусыз қалдыру туралы шешімін Апелляциялық сот

қарағаннан кейін басқа соттың қарауға құқығы жоқ екенін мәлімдеген

15.32. Апелляциялық шағым жасауға рұқсат сұраған өтінішке қосымша шарт

тарды тіркеуге болады. Апелляциялық сот R (Medical Justice) v. Secretary of State

for the Home Department ісінде

(2011) егер өтініш беруші аталған шарттарға сай

келмесе, онда апелляциялық шағым жасауына болмайтынын ескерткен. Ондай

кезде тарап тек жаңа апелляциялық шағым жасайды немесе соттың шарттарды

өзгертуін сұрайды.

15.33. Сот апелляциялық шағым жасауға рұқсат сұраған өтінішті қарағаттандыру

сыз қалдырған жағдайда оның себебін егжей-тегжейлі түсіндіруге тиіс.

Апелляциялық сот North Range Shipping Ltd v. Seatrans Shipping Corporation ісін-

де

(2002) Адам құқықтары жөніндегі Еуропа комиссиясының екі шешіміне сіл-

теме жасаған

. Аталған шешімдер бойынша апелляциялық шағым жасауға рұқсат

сұраған өтініш «даудың мәні мен қоғамдағы маңызы» туралы критерийлерге сай

келмесе, шешімді түсіндіру қажет емес. Еуропа комиссиясы бұл шешімдерінде

мұндай кезде себебін түсіндірмесе де, рұқсат сұраған тарап үшін түсінікті екенін

айтқан. Сондықтан күрделі түсініктеме жұмысын жүргізудің қажеті жоқ.

Шынында, Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты да Лордтар палатасының

(Ұлыбритания Жоғарғы сотының) осындай шешімін түсіндіріп жатудың қажеті

жоқ деген шешім қабылдаған

15.34. Тағы бір прецедентте (апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру туралы)

графтық сот судьясының шешімін айрықша жағдайда сол сотта қайта қарауға бола

тыны ескертілген (бірақ Үлкен соттың шешімі қайта қаралмайды, себебі Үлкен сот

заң актілерінің негізіндегі сот болып саналмайды). Алайда судья өз құзыретіне

жатпайтын шешім қабылдаған (аудандық соттың судьясы апелляциялық шағым

жасауға рұқсат бермесе де, округтік соттың судьясы графтық соттың шешімін

қайта қараса) (соттың мұндай юрисдикциясына жол беруге болмайды) және іс

жүргізу тәртібін өрескел бұзған жағдайда (апелляциялық шағым жасауға рұқсат

сұраған тарап соттың бұл өтінішін мәні бойынша қарамағанын дәлелдесе) шешім

қайта қаралады.

Tanfern Ltd v. Cameron-MacDonald [2000] 1 WLR 131, at [20]; Clark v. Perks [2001] 1 WLR 17, at [21];

Jolly v. Jay [2002] EWCA Civ 277, at [17]; Bulled v. Khayat [2002] EWCA Civ 804; [2002] CP Rep 63,

at [9] to [11]; Moyse v. Regal Partnership Ltd [2004] EWCA Civ 1269; [2005] CP 9, at [31]. Лорд-судья

Брук былай түсіндірген: «Парламент нақты норма қабылдаған... егер Апелляциялық сот өз шешіміне

жеткілікті негіздеме жоқ мән-жай бойынша апелляциялық шағым жасауға рұқсат бермесе, онда ол

шағым қабылданбайды».

[2011] EWCA Civ 269; [2011] 1 WLR 285; noted J Sorabji (2011) 30 CJQ 241.

[2002] 1 WLR 2397, CA, at [21] and [22]. On the arbitral aspects of the North Range case (2002), see 18.45, vol II.

X v. Federal Republic of Germany (1981) 25 DR 240 ECommHR; Webb v. UK (1997) 24 EHRR CD 73

ECommHR (Webb ісінде Құпия кеңес Вест-Индия юрисдикциясына шағым жасауға рұқсат бермеген).

Nerva v. UK (Application No 42295/98) 11 July 2000.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

15.35. Осындай шешімді қайта қарау туралы соңғы өтініштерден бастайық.

Жоғарғы соттың судьясы лорд Филлипс R (on the application of Cart) v. Upper

Tribunal ісінде (2012) былай деген

: «Үлкен соттың мұндай шешімді қайта қарау

құқығы апелляция туралы нормаларға қайшы. Дегенмен парламент соттың бұл

құқығына балама құралды көрсеткен. Шешімді қайта қарау – құқықтың басым-

дығын көрсететін көрініс. Сот мұндай құқыққа ие болуға тиіс». Бұл ескерту лорд

Филлипстің Апелляциялық сотта R (on the application of Sivasubramaniam) v.

Wandsworth County Court ісін

(2012) қараған кезінде де көрініс тапқан. Лорд

Филлипс судьяның құзыреті болмауы мен іс жүргізу тәртібін өрескел бұзуды

яғни: 1) «өтініш беруші судьяның апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру

құзыретіне күмән келтірген немесе 2) іс жүргізу тәртібін бұзу әділ шешім шыға

руға кедергі келтірген» жағдайларды «айрықша жағдайлар» деп атаған.

15.36. Судья Битсон R (on the application of Capewell) v. Stoke-on-Trent County Court

ісінде

(2011) Әкімшілік сотта округтік судья апелляцияға рұқсат беру туралы өті-

нішті қанағаттандырусыз қалдырғанда осы айрықша жағдайлардың ешқайсысы бол-

мағанын түсіндірді. Бұл істе талап қоюшы аудандық соттың шешіміне наразы болып,

округтік сотқа апелляция жасауға рұқсат беру жөнінде өтініш берген. Бірақ округтік

сот өтінішті қанағаттандырмаған. Талап қоюшы сот талқылауына қатыса алмауын дәл

сол кезде түрмеде отыруымен түсіндірген. Талап қоюшының атынан өкілі қатысқан,

демек, істе іс жүргізу тәртібі бұзылмаған. Судья Битсон осы істе округтік соттың

шешімін қайта қарауға еш негіз жоқ деген қорытындыға келген.

15.37. Екінші апелляцияның критерийлері. Апелляциялық сот: а) апелляциялық

шағымда маңызды принциптің немесе практиканың бұзылуы көрсетілгенде;

ә) Апелляциялық сот басқа аса маңызды мәселені қарауға тиіс болғанда ғана рұқ-

сат береді

15.37А. 2013 жылғы 1 сәуірден бастап енгізілген өзгеріске сәйкес, апелляциялық

шағым жасаушы апелляциялық шағымында маңызды принциптің немесе практи

каның бұзылғанын немесе Апелляциялық сот қарауға тиіс басқа да аса маңызды

мәселені көрсетуге міндетті

15.38. Апелляциялық сот Tanfern Ltd v. Cameron-MacDonald ісінде

(2000) екінші

рет апелляциялық шағым жасау үшін парламенттің белгілі бір критерийлерді

[2011] UKSC 28; [2012] 1 AC 663, at [71].

[2002] EWCA Civ 1738; [2003] 1 WLR 475, at [48] and [54].

[2002] EWCA Civ 1738; [2003] 1 WLR 475, at [56].

[2011] EWHC 3851 (Admin)

Азаматтық іс жүргізу ережесі 52.13(2); Жоғарғы сатыдағы соттың шешімдеріне, оның ішінде

Апелляциялық соттың шешіміне шағым жасау бұл контексте нақты дәлелді қажет етеді: PR (Sri

Lanka), SS (Bangladesh), TC (Zimbabwe) v. Secretary of State for the Home Department [2011] EWCA Civ

988; [2012] 1 WLR 73; [2011] CP Rep 47; [2011] Imm AR 904; [2012] INLR 92, at [36].

Практикалық нұсқаулық (52C) 5A.

[2000] 1 WLR 131, at [44].

15-тарау. Апелляция

бекіткенін, сондықтан Апелляциялық сот екінші рет апелляциялық шағым жасауға

рұқсат беру үшін сол критерийлерді тексеруге тиіс екенін мәлімдеген. Азаматтық

іс жүргізу ережесінде бұл туралы былай делінген

: «Үлкен соттың шешіміне апел-

ляциялық шағым жасау үшін... Апелляциялық соттың рұқсаты қажет». Лорд-

судья Брук Clark v. Perks ісінде

(2001) мұны былай түсіндірген:

«Екінші апелляциялық шағымға Апелляциялық сот қана рұқсат бере алады, алайда

алдымен 55-тармақта аталған критерийлерді мұқият тексеруге тиіс... Сондай-ақ

графтық сот немесе Үлкен сот сияқты төменгі сатыдағы соттың екінші апелля-

циялық шағымға берген рұқсаты жарамсыз болып саналады».

15.39. Бұл үзіндіден төменгі сатыдағы (бірінші апелляциялық шағым жасауға рұқ-

сат берген) соттың екінші апелляциялық шағым жасауға берген рұқсаты жарамсыз

екенін көреміз. Себебі екінші апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру бірінші

апелляциялық шағым жасауға рұқсат берген соттың құзыретіне кірмейді. Бірінші

апелляциялық соттың апелляциялық шағым жасауға рұқсат беруінің өзіндік тәртібі

мен міндеттері бар.

15.40. Апелляциялық сот Barnstaple Boat Co v. Jones ісінде (2007) бірінші саты

дағы соттың лорд-судьясы берген рұқсатын қайта қараған, алайда сот рұқсат

берілуі дұрыс деген шешімге келген

4. АПЕЛЛЯЦИЯНЫҢ ШЫҒЫСТАРЫ

15.40А. Джексонның түзетулеріне сәйкес, сот апелляцияның шығысын кері өндіру

мөлшерін сот көрсеткен деңгейде шектеуге шешім қабылдай алады

15.41. Шығынды қайтару Адам құқықтары жөніндегі Еуропа заңнамасына сай

болуға тиіс. Tolstoy Miloslavsky v. UK ісі (1995) – жала жабу туралы қырық күнге

созылған іс. Жеңіліп қалған жауапкер апелляциялық шағым жасаған. Апелляциялық

сот жауапкерден алдымен сот шығысын қамтамасыз ету үшін 126 000 фунт стер-

линг ақша төлеуді талап еткен. Толстой Милославскидің аталған соманы төлеуге

шамасы жетпей, Апелляциялық соттың талабына қарсы Адам құқықтары жөнін-

дегі Еуропа сотына шағым түсірген

. Еуропа соты Англиядағы апелляция жүйесін

терең зерттей келе: 1) апелляцияның шығынын қамтамасыз ету мәселесін

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.13(1). Бұл талапты Практикалық нұсқаулық (52) 4.9. қайталап қо-

йып отыр.

[2001] 1 WLR 17, at [15].

[2007] EWCA Civ 727; [2008] 1 All ER 1, at [1] to [6].

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.9A: 1) келтірілген зиянды өтеу бірінші сатыдағы сотта шешілсе,

Апелляциялық сот сол өтемақының мөлшерін бірінші сатыдағы соттың шешіміндегідей етіп қал-

дыра алады. 2) Сот мұндай шешім шығарарда: a) тараптардың келісімін; (ә) істің мән-жайын;

(б) сот шешімінің әділдігін ескереді. 3) Егер апелляциялық шағымда аталған сома көлемді болса,

онда басқаша шешім қабылдауы мүмкін (1).

Tolstoy Miloslavsky v. UK (1995) 20 EHRR 442, ECHR; Blue Sky One Ltd v. Mahan Air [2011] EWCA Civ

544, at 15.21.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Англияның Апелляциялық соты қарайды; 2) Англия соттары жалпыға ортақ әділет

нормаларын қарап шығып, шығынды қамтамасыз етудің салдарын зерттеген;

3) Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының практикасы «кез келген шектеудің

заңды мақсаты болуын және заңды мақсат пен құралдың арасында тепе-теңдік

болуға тиіс екенін», мысалы, уақыт пен сот шығысын қамтамасыз ету амалдары

мен апелляциялық шағым мәнінің арасында пропорция болуын талап етеді.

Нәтижесінде Англия сотының шешімі осыған сай деген қорытындыға келген.

Америка құқық институты/УНИДРУА (міндеттеуші күші жоқ) принциптері

бойынша: апелляциялық шағым жасаушы бірінші сатыдағы сот шешімін орын

дауды тоқтата тұруды талап ете алады.

5. НЕГІЗДІЛІГІ КҮМӘН ТУҒЫЗАТЫН ШЕШІМДЕР

ЖӘНЕ ОЛАРҒА ҚҰҚЫҚТЫҚ ТҰРҒЫДАН

КӨЗҚАРАС

5.1. ФАКТІГЕ НЕГІЗДЕЛГЕН ШЕШІМДЕР

15.42. Апелляциялық сот English v. Emery Reimbold & Strick Ltd ісінде

(2002)

былай деген:

«Егер мәселе фактіде болса, онда фактіні сенімсіз жеткізіп отырған куәнің сөзіне

қарағанда, сол фактіні жадына мұқият сақтаған куәнің айғағына көбірек мән беру

керек болар еді».

Principle 26.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 46; www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Апелляциялық сот заңгердің «міндеті» – судьяның ex tempore шешіміне «риза болмаса» нақтылау ту-

ралы өтініш білдіру деген: A & L (Children) [2011] EWCA Civ 1611; [2012] 1 FLR 1243, at [47]. Шешім

түсініксіз болса, тараптар үшін пайдасыз болуы мүмкін, қараңыз: Obsession Hair and Day Spa Ltd v. Hi-

Lite Electrical Ltd [2011] EWCA Civ 1148 (бұл істе екі түрлі талап қою арызын беріп отырған тарап бір

талап бойынша жеңіске жеткенін апелляциялық шағым жасау мерзімін ұзартқаннан кейін ғана білген).

[2002] EWCA Civ 605; [2002] 1 WLR 2409, CA, at [19]. Сол сияқты, лорд-судья Генри Flannery v.

Halifax Estate Agencies Ltd [2000] ісінде 1 WLR 377, 381–2: «Сарапшының қорытындысы мен дәйек-

тердің айырмашылығы – сарапшының қорытындысында интеллектуалдық біліктілік қажет», – деген.

English ісіндегі (2002) шешімді Greene v. Half Moon Bay Hotel [2009] UKPC 23 ісінде де қолданған

(Антигуа мен Бермудтың апелляциялық сотының шешімін негіздеу жөніндегі дау бойынша); Cunlie

v. Fielden [2005] EWCA Civ 1508; [2006] Ch 361 ісінде де қолданған (бірінші сатыдағы судьяның

шешімін негіздеуі жөніндегі дау бойынша); Re L [2004] EWCA Civ 963 ісінде де (Отбасы бөлімі

судьясының фактілерді бағалауы жөніндегі дауда) қолданған. Бірақ куәлардың сеніміне ықпал ететін

фактілерді терең пайымдап жатудың қажеті жоқ: Hemeng v. Secretary of State for the Home Department

[2007] EWCA Civ 640, at [14] and [15]; Horkulak v. Cantor Fitzgerald International [2004] EWCA Civ

1287; [2005] ICR 402, at [93], [104] and [105] (зиян көлемін негізсіз санау; ондай кезде іс судьяның қа-

рауына беріледі). Harris v. CDMR Pureet [2009] EWCA Civ 1645 [21] ісінде лорд Смиттің айтуынша,

соттың шешімін негіздеуі, бір қарағанда дұрыс емес тәрізді көрінсе де, жарыссөз мәлімдемесіне және

тараптардың сот отырысы барысында айтқан басқа да мәлімдемелеріне негізделген болуы мүмкін.

Сондай-ақ Baker v. Thompson ісінде [2005] EWCA Civ 864, судья шешімінде өзінің түйсігіне сүйен-

генін және нақты мәліметтерге негіздегенін айтқан. Баланың құқығы бұзылғаны туралы фактілерді

анықтау кезінде шешімнің негізі нақты болуға тиіс: Re L [2013] UKSC 8; [2013] 1 WLR 634 ісінде

судья шешімді шығарарда абай болуы керек еді; сондай-ақ судьяның шешімді нақты шығарғанға

дейін қайта тексеруге құқығы бар болатын.

15-тарау. Апелляция

15.43. Апелляциялық сот және былай деген:

«Судья қолда бар дәлелдеме мен ұсынысқа сілтеме жасап отырады. Судья сілте-

мені дұрыс жасаса, дәлелдеме мен ұсыныстың мазмұнын қайталап жатудың

қажеті жоқ. Тек сілтемесі тараптар мен апелляциялық шағымды қараған сотқа

түсінікті болғаны дұрыс...»

15.44. Сараптаманы өзі жасатқандықтан, бірінші сатыдағы судья сараптама қоры-

тындысын жақсы біледі, ал апелляциялық сатыдағы судья дайын сараптама қоры-

тындысын оқиды, сондықтан оның көзқарасы шектеулі болады

. Лорд Шо Clarke

v. Edinburgh & District Tramways Co ісінде

(1919) былай деген:

«Бейтарап айғақ беріп отырған куәнің мінез-құлқынан, сөзінен, мәнерінен, қылығы-

нан, тіпті бет-әлпетінің қимылынан оқиғаны көзімен көріп, құлағымен естігені

байқалып тұрады, ондай әрекеттерді жасанды жолмен жеткізу де, ойдан құрас-

тыру да мүмкін емес».

5.2. БӘСЕКЕЛЕС САРАПШЫЛАРДЫҢ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫ

15.45. Апелляциялық сот English v. Emery Reimbold & Strick Ltd ісінде

(2002)

былай деген:

«Судья неліктен бір сарапшының қорытындысын қабылдап, екінші сарапшының

қорытындысын қабылдамағанын түсіндіруге тиіс. Оған сарапшылардың бірінің

қорытындысы судьяның анықтаған фактісіне сай келуі себеп болуы мүмкін.

Сарапшылардың бірінің қорытындысының екіншісінікіне қарағанда шынайылығы

себеп болуы да ықтимал. Сарапшылардың бірінің білігі жоғарылығы немесе объек-

тивті көзқарасының басымдығы да маңызды рөл атқара алады. Судья өз шешімінде

осы жайттарды ашып көрсетуі керек».

15.46. Өз шешімінде апелляциялық дәлелдемеге түсініктеме бергісі келген судья

осы мәселені былай баяндаған: «Сот сарапшыларының (тараптардың бірігіп

тағайындаған ортақ сарапшысының) қорытындыларын қарап шығып,

Х сарапшының қорытындысы анағұрлым сенімді деп таныдым». Алайда судья-

ның осы сөзі өз пікірін қорғау сияқты болып отыр. Судья сарапшылардың қоры-

тындысына талдау жасауға тиіс: сарапшылардың бірінің қорытындысын

екіншісінің қорытындысынан жоғары бағалау себебін, екінші сарапшының қоры-

тындысын неліктен қабылдамағанын түсіндіруге міндетті. Тараптар судьяның

түсініктемесінен оның сарапшылардың қорытындысын қаншалықты түсінгенін

бағалай алады. Бірақ судьяның сарапшы қорытындысын егжей-тегжейлі түсіндіріп

жатуы қажет емес. Судья Сэйлз Yeong v. General Medical Council ісінде (2009)

Watt v. Thomas [1947] AC 484, 488, HL, лорд per Lord Thankerton (Benmax v. Austin Motor Co Ltd ісін-

дегі [1955] AC 370, HL мәліметтерге сүйенген). Қараңыз: Saunders v. Adderley [1999] 1 WLR 884, 889,

PC; and Whitehouse v. Jordan [1981] 1 WLR 246, 249, 252, 263, and 269, HL.

Clarke v. Edinburgh & District Tramways Co (1919) SC 35, 36, HL.

English v. Emery Reimbold & Strick Ltd [2002] EWCA Civ 605; [2002] 1 WLR 2409, CA, at [20].

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

соттың бәсекелес сарапшылардың қорытындыларын түсіндірудегі міндеті жөнінде

пікір білдірген

«Білікті сарапшының қорытындысын дәлелдеу арқылы ғана терістеуге болады,

қорытындыны нақты қабылдамау себебін сот түсіндіруге тиіс... Сот сарапшының

қорытындысына сілтеме жасауға... сондай-ақ сілтеме жасамау себебін де түсін-

діруге міндетті».

5.3. ШЕШІМНІҢ БАСҚА ТҮРЛЕРІ

15.47. Істі басқару бойынша шешім негіздеме болуға тиіс

15.48. Соттың шығысы туралы шешімге амплификация жасауға да, жасамауға да

болады. Демек, сот жеңілген тараптан жеңген тарапқа өндіретін стандартты сот

шығысын есептеуге міндетті емес

. Алайда әдеттен тыс сот шығысын есептеуге

тиіс. Корольдік адвокат лорд Вульфтің Excelsior Commercial & Industrial Holdings

Ltd v. Salisbury Hammer Aspden & Johnson ісіндегі

(2002) пікірі бойынша:

«Судья бұйрықты не үшін қабылдағанын егжей-тегжейлі түсіндіріп жатуға мін-

детті емес. Алайда әдеттен тыс сот шығысы туралы бұйрық шығаратын болса,

Азаматтық іс жүргізу ережесіне сәйкес, ...тараптар бұйрықтың негіздемесін

білуге құқылы, сондықтан судья мән-жайды түсіндіруге тиіс».

15.49. Апелляциялық сот North Range Shipping ісінде (2002) Адам құқықтары жөнін-

дегі Еуропа комиссиясының «апелляциялық шағым жасауға рұқсат бермеу туралы

шешімі «қоғам мүддесі» сияқты белгіленген критерийлерге сай келмесе, түсіндіріп

жатудың қажеті жоқ» деп есептейтінін мәлімдеген

. Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа соты Лордтар палатасының (қазіргі Жоғарғы соттың) апелляциялық шағым

жасауға рұқсат бермеген шешімін негіздеуге міндетті емес екенін растаған

5.4. БІРІНШІ САТЫДАҒЫ СОТТЫҢ

ШЕШІМНІҢ СЕБЕБІН ТҮСІНДІРУ ТӘРТІБІ

15.50. Апелляциялық сот English v. Emery Reimbold & Strick Ltd ісінде (2002) осы

мәселе бойынша мынадай тәртіп белгілеген

. Түсіндірудің төрт кезеңі бар

(Апелляциялық сот туралы параграфты оқыңыз).

[2009] EWHC 1923 (Admin); [2010] 1 WLR 548, at [34] and [36].

English v. Emery Reimbold & Strick Ltd [2002] EWCA Civ 605; [2002] 1 WLR 2409, CA, at [13].

On this basic costs rule, 18.08 .

[2002] EWCA Civ 879; [2002] CP Rep 67.

North Range Shipping Ltd v. Seatrans Shipping Corporation [2002] 1 WLR 2397, CA, at [21] and [22],

X v. Federal Republic of Germany (1981) 25 DR 240 ECommHR, and Webb v. UK (1997) 24 EHRR CD 73

ECommHR (Уес Индияның юрисдикциясындағы істе Құпия кеңестің апелляциялық шағым жасауға

рұқсат беруден бас тартқаны).

Nerva v. UK (Application No 42295/98) 11 July 2000.

[2002] EWCA Civ 605; [2002] 1 WLR 2409, CA, at [22] to [26].

15-тарау. Апелляция

1) Апелляциялық соттың пікірінше, қандай да бір тарап бірінші сатыдағы сот-

тың шешіміне «судья соттың шешімін негіздей алмаған» деген себеппен

апелляциялық шағым жасауға рұқсат сұрағысы келсе, алдымен сол бірінші

сатыдағы судьяның осы шешімді нақты түсіндіруіне өтініш жасағаны жөн

Осындай өтініш арқылы көп мәселені шешуге болады.

2) Егер бірінші сатыдағы сот апелляциялық шағым жасауға рұқсат бермеу туралы

шешімін дұрыс түсіндіре алмаса, ал тараптар рұқсат сұраған өтінішін

Апелляциялық сотқа (немесе келесі Апелляциялық сотқа) жолдаса, онда

Апелляциялық сот (қажет болса) өтініш бойынша шешім шығармай тұрып,

алдымен бірінші сатыдағы соттан шешімін нақты түсіндіруді талап ете алады.

3) Мәселені 1) және 2) тәртіппен шешу мүмкін болмаса, онда Апелляциялық сот

алдымен бірінші сатыдағы соттың шешімін тексеріп шығады

. Егер шешімді

дұрыс деп тапса, онда апелляциялық шағым жасауға рұқсат бермейді.

4) Егер Апелляциялық сот төменгі сатыдағы соттың шешімін негізсіз деп тапса,

мәселені шешудің мынадай жолдарын қолданады: а) өтінішті қайта қарайды;

ә) жаңа сот талқылауын өткізеді; б) өтінішті бірінші сатыдағы сотқа жолдап,

шешімін нақтылауды талап етеді. Мұндағы а) және ә) жолдары қымбат және

ұзақ уақытты талап етеді. Әсіресе ә) жолы «бекер шығыс» болып саналады

Сондай-ақ Апелляциялық сот б) жолын қолданбауға тырысады: өтініш бірінші

сатыдағы судьяға қайта жолданған кезде судьяның істің егжей-тегжейін ұмы-

тып қалатын кезі жиі ұшырасады. Ал шешімнің себебін еске түсіріп, қайта

қарау көбіне нәтижесіз болады. Дегенмен English ісінен (2002) кейінгі преце

дентте б) жолын қолданған жағдайлар бар (ол туралы келесі параграфта

баяндалады)

15.51. Бұл мәселе Апелляциялық сотта тағы бірнеше рет талқыланған. Солардың

ішіндегі маңыздыларының бірі – Re A (Children) ісі (2011)

. Істі қараған бірінші

сатыдағы судьяның қорытындысы бойынша: «шешесі кішкентай баласының зор

лық көргенін, жыныстық қатынасқа итермеленгенін білген. Балаға, негізінен, басқа

ересектер зорлық көрсеткен». Судья іс аяқталғанша баланың анасына қатысты

осындай нақты шешімге келген. Соның негізінде ex tempore шешім шығарылған.

Алайда іс бойынша соңғы талқылау бірнеше айға шегерілген. Кейін баланың

шешесінің заңгері бірінші сатыдағы судьяның шешімі негізсіз екенін алға тартып,

апелляциялық шағым жасауға рұқсат сұраған. Апелляциялық сот рұқсат берген.

Сонда, at [23].

[2002] EWCA Civ 605; [2002] 1 WLR 2409, CA, at [26], Ludlow v. National Power plc (CA, unreported,

17 November 2000).

[2002] EWCA Civ 605; [2002] 1 WLR 2409, CA, at [24].

Re L [2004] EWCA Civ 963 (Отбасы бөлімінің судьясы фактілерді орынсыз негіздесе; судьяға қайта

түскен істерде); Horkulak v. Cantor Fitzgerald International [2004] EWCA Civ 1287; [2005] ICR 402, at

[93], [104] and [105] (зиянның көлемі дұрыс бағаланбай, іс судьяға қайта түскен жағдайда, қажет кезде

судья қосымша материалды талап ете алады).

[2011] EWCA Civ 1205; [2012] 1 WLR 595; [2012] CP Rep 6; [2012] 1 FLR 134; [2012] 1 FCR 379; [2012]

Fam Law 8. Шешімді қайта тексеру құқығы туралы қараңыз: Re L [2013] UKSC 8; [2013] 1 WLR 634.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Сот прецеденттерді зерттеп шығып

, апелляциялық шағымды қараған.

Апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттың судьясына бірқатар сұрақтар қойып,

баланың шешесінің осы істегі рөлін анықтауға тырысқан.

15.52. Re A (Children) ісінде (2011) лорд-судья Мунбай мынадай пікір білдірген

«Судьяның назарын шешімдегі екіұшты мәселеге, кемшіліктерге, нақтылауды

талап ететін мәселелер мен пайымдаудағы кемшіліктерге аудару – адвокаттың

міндеті».

Оның айтуынша

«Адвокат шешімдегі екіұшты мәселеге, кемшіліктерге, нақтылауды талап ететін

мәселелер мен пайымдаудағы кемшіліктерге судьяның назарын аудара алмаса да,

сол кемшіліктерді жоюға күш салуға тиіс».

Лорд-судья Мунбай былай дейді

100

«Әрине, (Апелляциялық сот) ...апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру мәселесін

шешіп, апелляциялық шағымды қарай алады. Бірақ апелляциялық шағымды қарау

мен апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру туралы өтінішті қарау – екі түрлі

мәселе, сондықтан сот өз бастамасымен немесе тараптардың сұрауы бойынша

өтінішті төменгі сатыдағы сотқа шешімін нақтылау үшін жолдай алады. Кейде

...өтінішті төменгі сатыдағы судьяға жолдау мүмкін емес, шешімде өрескел қате

лік жіберілген деп тауып, істі міндетті түрде басқа судья қарауы керек деп шешуі

ықтимал».

Лорд-судья Мунбай өтінішті төменгі сатыдағы судьяға жолдау туралы былай дейді

101

«Сот шешімді нақтылау үшін өтінішті төменгі сатыдағы судьяға жолдау керек

деп шешсе, нақтылайтын мәселені түсінікті етіп жазу арқылы жолдайды».

15.53. Осы орайда ғалым-заңгер Джон Джолауикс соттың көкейге қонбайтын

шешімін түзетуге шыққан шығысты кім өтейтінін сұраған

102

. Сотта жеңген тарапты

судьяның шешімді дұрыс шығармағаны үшін және судьяның сот талқылауында

жасаған қате пайымын анықтауға көмектескені үшін шығатын шығыстардан

босату қажет. Автордың пікірінше, бұл мемлекеттің бюджетінен өтелуі керек

103

[2011] EWCA Civ 1205; [2012] 1 WLR 595; [2012] CP Rep 6; [2012] 1 FLR 134; [2012] 1 FCR 379; [2012]

Fam Law 8. Шешімді қайта тексеру құқығы туралы қараңыз: Re L [2013] UKSC 8; [2013] 1 WLR 634,

at [13] and [14], citing English v. Emery Reimbold & Strick Ltd (Practice Note) [2002] EWCA Civ 605;

[2002] 1 WLR 2409, at [25] and [26], and In re T (Contact: Alienation: Permission to Appeal) [2003] 1 FLR

531, at [41], In re B (Appeal: Lack of Reasons) [2003] 3 FLR 1035, In re A (Child Abuse) [2008] 1 FLR 1423,

In re M (Fact-Finding Hearing: Burden of Proof) [2009] 1 FLR 1177, at [36] to [39], and In re M-W (Care

Proceedings: Expert Evidence) [2010] 2 FLR 46.

[2011] EWCA Civ 1205; [2012] 1 WLR 595; [2012] CP Rep 6; [2012] 1 FLR 134; [2012] 1 FCR 379; [2012]

Fam Law 8, at [16].

Сонда, at [17].

100

Бұл да сонда, at [18].

101

Бұл да сонда, at [19].

102

Case note, [2000] CLJ 263.

103

N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 5.71.

15-тарау. Апелляция

15.54. Шешімнің себебін түсіндіру апелляциялық шағым жасаушының жұмысы

емес. Шешімнің дұрыс шығарылмағанын дәлелдеме құжаттарға толық сілтеме

жасалғанына қарап бағалауға болады

104

. Сонымен бірге 1999 жылы Лордтар пала-

тасы шешімді мұқият шығару бойынша төменгі сатыдағы судьяларға қойылған

талаптың аса қатаң екенін, судьялар апелляциялық шағымнан қорғану үшін диск

рециялық құқықтарын орынды қолдана алмай отырғанын мәлімдеген болатын

105

15.55. Соттың шешімге жаңа талап қоюға негіз болатындай түзету енгізуге рұқсат

беретін кезі сирек ұшырасады. Апелляциялық сот 6.45 және одан кейінгі тармақ

тарда баяндалған Jones v. Environcom Ltd ісін (2011) қайта қараған

106

15.56. Шешімнің күшін жою туралы айтсақ, Лордтар палатасы Re Spectrum Plus

ісінде

107

(2005) айрықша жағдайда шешімді (Лордтар палатасы мен Жоғарғы сот-

тың ғана шешімін) орындауды түзету енгізілгеннен кейін (немесе одан да кейіні-

рек) бастау керектігін мәлімдеген

108

. Дегенмен Spectrum Plus ісінде

109

(2005) лорд

Скотт бұл әдісті қолданбауды жөн санайды, оның пікірінше, бұл әдіс қолданылса –

соттың шешімін үнемі өзгерте беруге жол ашылады.

15.57. Сот прецедентінің кері күші туралы айтар болсақ, Awoyomi v. Radford ісін-

де

110

(2007) судья Ллойд Джонс Лордтар палатасы бұған дейінгі Лордтар палатасы-

ның шығарған шешімінің күшін жойғанын мәлімдеген

111

. Ол кезде Лордтар

палатасы адвокаттардың азаматтық және қылмыстық істердегі иммунитетін алып

тастаған болатын. Судья Ллойд Джонстың пікірінше, Лордтар палатасының екінші

шешімі шыққан күнді Ортақ құқық жүйесінде кері күші бар түзету күшіне енген

күн деп атау керек. Себебі бұл шешімде сот бұдан былай адвокаттардың иммуни

теті болмайтыны туралы шешім қабылдаған еді. Бірақ сол күннен (1991) кейін

104

Harris v. CDMR Pureet Ltd [2009] EWCA Civ 1645 (жарияланбаған), [21]. Бұл істе лорд-судья Смиттің

түсіндіруінше, соттың шешімін негіздеу бір қарағанда дұрыс сияқты көрінгенмен, жарыссөз мәлім-

демесі мен тараптардың қолындағы басқа құжаттарға қайшы келуі мүмкін; егер шешімді негіздеу

қайшы болмаса, онда оны толық қолдауға болады.

105

Piglowska v. Piglowski [1999] 1 WLR 1360, 1372, HL, per Lord Homann.

106

[2011] EWCA Civ 1152; [2012] PNLR 5.

107

[2005] UKHL 41; [2005] 2 AC 680. Бұл істе лорд Николлс шығарған соттың шешімі «айрықша жағдай-

дағы басым мақсатқа» сай болып отыр (қараңыз: [40] – [41]).

108

Сонда, at [15] and [16], лорд Николлстің айтуынша, осы саладағы сот прецеденттері мен басқа да

беделді сот шешімдері үшінші тұлғаның келешектегі әрекетін меңзейді, яғни өтіп кеткен әрекетіне

еш қатысы жоқ: Barclays Bank plc v. O’Brien [1994] 1 AC 180, 196–7, HL, and Royal Bank of Scotland

v. Etridge (No 2) [2002] 2 AC 773, HL, at [79] and [80].

109

[2005] UKHL 41; [2005] 2 AC 680, at [125]: «Бәлкім, судьяың міндеті ортақ құқық нормаларын бір-

тіндеп дамыту шығар, бірақ судья құқық нормасына дұрыс түсініктеме беруге және құқық норма-

ларын дұрыс қолдануға міндетті. Судьяның нормаға өз бетінше түсініктеме бере алатыны нор-

маның күшіне қашан енетінін судья біледі дегенді білдірмейді. Норманың күшіне қашан енетінін

тек парламент шеше алады. Құқық нормасына түсініктеме беру мен қолдану мәселесі сот билігі-

нің заң шығару органының өкілеттігін иемденіп кетуіне жол бермеуге тиіс (мысалы, 1998 жылғы

Өкілеттік беру туралы норманы қараңыз: para 17 of Lord Nicholls)».

110

[2007] EWHC 1671 (QB); [2008] QB 793.

111

Arthur JS Hall & Co v. Simons [2000] UKHL 38; [2002] 1 AC 615, 685, HL, overruling Rondel v. Worsley

[1969] 1 AC 191, HL.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

алты жылдан соң қаралған Awoyomi ісінде (2007) адвокатының салғырттығы үшін

берген клиенттің талабын сот қарамаған (8.73).

15.58. Сот маңызды емес істерді қарауға ықылас танытпайды. Апелляциялық сот

Hutcheson v. Popdog Ltd ісінде (2011) маңызы жойылған мәселе бойынша түсінік

теме беруден бас тартқан. Дегенмен лорд Нойбергер ондай шешімнің күшін келе-

шекте Апелляциялық сот жоюы мүмкін екенін атап айтқан

112

(мәжбүрлеу

шарасының сот өндірісі тарапына жатпайтындарға міндетті күші бар ма деген

мәселе бойынша прецедент туралы 10.17 және 11.56-тармақтарды қараңыз).

Popdog ісінде (2011) Апелляциялық соттың осы мәселеге көзқарасымен таныса

аласыз. Popdog ісінде (2011) лорд Нойбергердің айтуынша, Апелляциялық соттағы

екі істе тараптар маңызы жойылған мәселені түсіндіріп жатудың қажеті жоқ деген

келісімге келген

113

. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер мұндай келі-

сім болмаған жерде не істеу керек екенін түсіндірген

114

«Апелляцияда белгілі бір мәселенің қойылуының өзі... сол мәселенің тараптар ара-

сында бұдан кейін көтерілмейтінін көрсетіп отыр. Gawler v. Raettig ісінде

115

(2007)

сэр Энтони Кларктың пікірінше, бұл мәселені қарау үшін оның қоғамдағы маңы-

зына көз жеткізу қажет, бірақ айрықша жағдайда қоғам үшін маңызды болмаса

да, жеке адам үшін маңызды мәселені қарау керек»; дегенмен тағы бір сөзінде ол

«мұның бәрі нақты істің мән-жайына байланысты және бұл мәселеде аса қатал

болмау керек» екенін айтқан.

Popdog ісінде (2011) Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер былай

дейді

116

«Айрықша жағдайда апелляциялық шағым жасау үшін алдымен үш түрлі алғы-

шартты орындау керек: 1) апелляциялық шағымда жалпыға ортақ маңызды мәселе

көтерілетініне соттың көзін жеткізу; 2) қарсы тараптың келісімі немесе сот

шығысын төлеу туралы келісім болуға тиіс, қарсы тарапқа сот шығысы негізсіз

жүктелмеуі керек; 3) тараптардың апелляциялық шағымның мәнімен келісетініне

соттың көзі жетуі керек».

15.59. Жоғарғы сот Al Rawi v. Security Service ісінде

117

(2011) тараптар апелляция-

лық шағымды қарауға дайындық барысындағы аралық отырыста дауды реттеу

112

Hutcheson (formerly WER) v. Popdog Ltd (formerly REF) [2011] EWCA Civ 1580; [2012] 1 WLR 782, at

[26] (iv)(b).

113

Сонда, [13], Bowman v. Fels [2005] EWCA Civ 226, [2005] 1 WLR 3083, at [10], and Rolls-Royce plc

v. Unite Union [2009] EWCA Civ 387, [2010] 1 WLR 318, at [31]. Бірақ Popdog ісінде, сонда, [13],

лорд Нойбергер «жауапкер бұл істе апелляциялық шағым жасауға құқылы болса да, лорд-судья Уолл

апелляциялық шағым жасау туралы шешімді оңай шығарғанын» айтқан [2010] 1 WLR 318, at [32].’

114

Сонда, at [12].

115

Gawler v. Raettig [2007] EWCA Civ 1560, at [36].

116

[2011] EWCA Civ 1580; [2012] 1 WLR 782, at [15].

117

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [12]; noted AAS Zuckerman (2011) CJQ 345–59; M Chamberlain

(2011) CJQ 360–6; M Chamberlain, ‘The Justice and Security Bill’ (2012) CJQ 424; K Hughes, ‘The Right

to Know the Case Against You in Civil Claims’ [2012] CLJ 21; J Ip (2012) 75 MLR 606; N Andrews,

‘Procedural Values in the Age of Counter-Terrorism: Two Responses by the Supreme Court of the United

Kingdom’ (2012) Annuario di Diritto Comparato e di Studi Legislativi 109.

15-тарау. Апелляция

туралы келісімге келсе де, сот шешім шығаратынын мәлімдеген (28.10 және әрі

қарай). Жоғарғы сот қоғам үшін маңызды болғандықтан, осы мәселе бойынша

мәлімдеме жасаған.

6. ДИСКРЕЦИЯ МӘСЕЛЕСІ

15.60. Егер төменгі сатыдағы сот өрескел қателік жібермесе, маңызды фактор-

ларды ескеруде және қорытынды жасауда орынсыз қателікке бой алдырмаса

(«өрескел қате қорытынды», «бұрмаланған қорытынды»

118

, «иррационалды қоры-

тынды»

119

; осы тақырып пен істі қайта қарау принциптерінің арасында ұқсастық-

тар көп), Апелляциялық сот дискрециялық құқығын қолдану арқылы істі қарауға

өз бетінше араласа алмайды

120

15.61. Flood v. Times Newspapers Ltd ісінде

121

(2012) лорд Филлипс апелляциялық

сатыдағы соттардың істі қайта қарауға дискрециялық құқығын қолдануына (бұл

жерде Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергердің сөзін де келтірген):

«судья дәлелдемені қате түсінсе, ескермеуге болатын факторларды ескеріп, кері

сінше, ескеруге тиіс факторларды ескермесе, өрескел қате қорытынды шығарса»

ғана рұқсат беру керек деген. Лорд Филлипс осы тақырыптағы айқын шешімдерді

мысалға келтірген

122

. Лорд-судья Хоффманның 1995 жылы Апелляциялық сотта

айтқан ескертуін де еске салады

123

«Жалпы, сот ескеруге тиіс факторларды көрсететін стандарт айқын болмаса,

апелляциялық сатыдағы соттың бұл істі қайта қарауға құлшынысы азаяды».

118

Қазіргі замандағы мәлімдемесін Bannister v. SGB plc [1998] 1 WLR 1123, 1157, CA. Berezovsky v.

Michaels [2000] 1 WLR 1004, 1023, HL істерінен көруге болады. Лорд Хоффманн «бұрмалау» ұғы-

мына сілтеме жасаған: бірақ лорд Хоффманның сөзі мен лорд Хоуптың сөзі өзара қайшы болып,

осы тақырыпта пікірталас туған; Лордтар палатасы G v. G [1985] 2 All ER 225, HL ісіндегі шешімін

алға тартқан: Audergon v. La Baguette Ltd, The Times 31 January 2002, CA, at [110]. Бұл істе лорд-

судья Паркер былай деген еді: «Бірінші сатыдағы соттың дискрециялық құқығын қолдануы орын-

сыз болып, осылайша тараптардың келіспеушілігін үдете түскен» [Lord Fraser in G v. G]. [Бұл

мәселе] судьяның пайымдау ерекшелігі істің барысына қаншалық ықпал ететінін көрсетіп тұр.

Қараңыз: Lord Neuberger’s restrictive remarks on appeals against ‘evaluative’ decisions where a balance

has been struck: VTB Capital plc v. Nutritek International Corpn [2013] UKSC 5; [2013] 2 WLR 398, at

[93] and [94].

119

Nanglegan v. Royal Free Hampstead NHS Trust [2002] 1 WLR 1043, CA, at [24], per Buxton LJ.

120

Эксплицитті байланыс туралы қараңыз: Eagil Trust Company v. Piggott-Brown [1985] 3 All ER 119, 121

СА, per Griths LJ, citing Associated Provincial Picture Houses Ltd v. Wednesbury Corporation [1948]

1 KB 223, CA.

121

[2012] UKSC 11; [2012] 2 AC 273, at [102] to [106].

122

Сонда, at [104], citing eg, George Mitchell (Chesterhall) Ltd v. Finney Lock Seeds Ltd [1983] 2 AC 803,

815, HL, per Lord Bridge, Designers Guild Ltd v. Russell Williams (Textiles) Ltd [2000] 1 WLR 2416, 2424,

HL, per Lord Homann approving Buxton LJ in Norowzian v. Arks Ltd (No 2) [2000] FSR 363, 370, CA,

and Pro Sieben Media AG v. Carlton UK Television Ltd [1999] 1 WLR 605, 612–3, CA, per Walker LJ; қара-

ңыз: British Fame (Owners) v. Macgregor (Owners) (‘The Macgregor’) [1943] AC 197, Datec Electronics

Holdings Ltd v. United Parcels Service Ltd [2007] 1 WLR 1325, HL, at [46].

123

[2012] UKSC 11; [2012] 2 AC 273, at [105] (citing in Re Grayan Building Services Ltd [1995] Ch 241,

254, CA).

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

15.62. Апелляциялық сатыдағы соттың төменгі сатыдағы соттардың дискреция-

лық құқығының күшін жою құзыреті былай шектелген

124

«(Апелляциялық сот) төменгі соттардың дискрециялық құқығына: 1) төменгі

сатыдағы соттың судьясы дискрециялық құқығын өрескел қате қолданған; 2) судья-

ның дискрециялық құқығын орынсыз қолданғаны немесе қандай да бір маңызды

мәселені ескермегені анықталған; 3) судьяның шешімі қате екені анықталған жағ-

дайларда ғана араласа алады»

125

3) жағдайда бірінші сатыдағы судьяның шешіміндегі қателік көзге ұрып тұруға

және заң бойынша басқа шешім қабылданатыны мәлім болуға тиіс

126

. Бірақ судья-

лардың пікірінше, 3) жағдайды қолдану бірінші сатыдағы судьяның дискрециялық

құқығын жоққа шығарумен тең, сондықтан оны қолданбаған жөн

127

. Апелляциялық

соттың бұл жағдайды қолданатын кезі айқын:

«Апелляциялық сот... төменгі сатыдағы судьяның дискрециялық құқығын пайдала-

нып шығарған шешімін өзгертетін кезде шешімнің мәтінін нақты мағынада тал-

дауға жол бермеуге тиіс»

128

Бұл контексте Апелляциялық сот бірінші сатыдағы судьяның шешімінде әділ

шешім шығару құндылықтары толық қарастырылғанын ескеруге міндетті.

Мысалы, Kojima v. HSBC Bank plc ісінде

129

(2011) лорд Нойбергер төменгі саты-

дағы судьяның шешіміне ішінара шағым жасауға болатынын ескертеді

130

. Ал

G v. G ісінде

131

(1985) лорд Фрейзер былай дейді:

124

‘The Abidin Daver’ [1984] AC 398, 420, HL, per Lord Brandon; Ashmore v. Corporation of Lloyd’s [1992]

1 WLR 446, 454, HL, per Lord Templeman. Сэр Роджер Ормруд, ‘Judicial Discretion’ (1987) CLP 123,

129–136 еңбегінде осы критерийлерге сай келетін сот практикаларын жинақтаған. Оның ішінде үш

түрін бөліп көрсеткен: соттың барысына «орынсыз араласу», «орташа араласу», «сенімді түрде ара-

ласу». Апелляциялық сот Woodhouse v. Consignia plc [2002] 1 WLR 2558, CA, [45] ісінде судья тиісті

факторларды әдістемелік тұрғыдан қарастыра отырып, дискрециялық құқығын қолданатын кезде,

Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі практикаға сәйкес, апелляциялық шағымды қа-

раусыз қалдырғанын айтқан. Мұның көрінісін мына істен көре аламыз: Woodland v. Stopford [2011]

EWCA Civ 266; [2011] Med LR 237. Бұл іс бойынша Апелляциялық соттың пікірінше, бірінші сатыда-

ғы соттың судьясын дискрециялық құқығын қолданғаны үшін сынауға болмайды; қараңыз: Ward LJ

at [31]; and see AAS Zuckerman’s critical note, (2013) CJQ 1.

125

Бұл саладағы қате шешімдер туралы қараңыз: Shiloh Spinners v. Harding [1973] AC 691, 727–8, HL, per

Lord Simon, citing Charles Osenton v. Johnston [1942] AC 130, 138, HL, per Viscount Simon LC, and Blunt

v. Blunt [1943] AC 517, 526–7, HL, also per Viscount Simon LC; and Hadmor Productions Ltd v. Hamilton

[1983] AC 191, 220, HL, per Lord Diplock.

126

Hadmor Productions Ltd v. Hamilton [1983] AC 191, 220, HL, per Lord Diplock.

127

Eagil Trust Company v. Piggott-Brown [1985] 3 All ER 119, 121, CA, per Griths LJ.

128

Lord Homann in Berezovsky v. Michaels [2000] 1 WLR 1004, 1023, Piglowska v. Piglowski [1999] 1 WLR

1360, 1372, HL. Сол сияқты, лорд Коллинз Altimo Holdings and Investment Ltd v. Kyrgyz Mobil Tel Ltd

ісінде де қолданған [2011] UKPC 7; [2012] 1 WLR 1804, at [139].

129

[2011] EWCA Civ 1709; [2012] 1 All ER 1392 (жалаң сілтеме жасаған).

130

Сонда, (at [21]): «Азаматтық іс жүргізу ережесінің 14.1(5) тармақшасына сәйкес, судьяның шешімі

жан-жақты факторларды бағалаған шешім болып саналады. Апелляциялық сот бірінші сатыдағы

судьяның шешімін өрескел қателік жібергенде ғана түзете алады, ал сол судья қателік жібермесе,

оның пайымдау әдісін өзгертуге құқығы жоқ. Егер бірінші сатыдағы судья құқықтың принциптерін

дұрыс қолданған болса, онда басқа судьяның да, апелляциялық сатыдағы судьяның да оның шешімін

дұрыс емес деп тануға құқығы жоқ».

131

G v. G (Minors: Custody Appeal) [1985] 1 WLR 647, 652, HL.

15-тарау. Апелляция

«Бірінші сатыдағы судьяның шешімі қате болып, апелляциялық сатыда одан әлде-

қайда дұрыс шешім шығаратын болса ғана Апелляциялық сот шешімге өзгеріс

енгізе алады».

15.63. Лорд-судья Бингэм A/S Bani v. Korea Shipbuilding and Engineering

Corporation ісінде (1987) төменгі сатыдағы судьялардың дискрециялық құқығын

қолдануын үнемі тексеріп тұруды жөн санайды:

«Судья дискрециялық құқығын қолдана отырып, түпкілікті және шағым жасауға

жатпайтындай шешім қабылдай алатынын мойындасақ та, судьяның дискреция-

лық құқығын қолдануының жалпыға ортақ және әділ үлгісін қалыптастыруымыз

керек»

132

Дәл осы іс бойынша лорд-судья Бингэмнің тағы бір пікірі:

«Құқықтық кеңесші соттың дауды реттеу бойынша қандай шешім шығаратынын

алдын ала болжай алмаса... клиентіне тиісті деңгейдегі құқықтық кеңес бере

алмайды. Бұл тараптардың қай-қайсысына болса да тиімсіз. Дегенмен соттың әр

шешімін алдын ала болжау мүмкін еместігі де белгілі, себебі қашанда екі даудың

бірдей болуы сирек ұшырасады, сондықтан әр іс бойынша қабылданатын шешімнің

өзіндік ерекшелігі бар. Алайда белгілі бір деңгейде жалпыға ортақ біртектілік бол-

ғаны жөн»

133

6.1. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ СОТТЫҢ НҰСҚАУЛЫҒЫ

15.64. Апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттардың шешімдеріне түзету енгізе-

тін кезде қандай да бір нұсқаулыққа сүйенетіні сөзсіз. Төменде осының үш түрлі

мысалы келтірілген.

6.1.1. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31.16-тармағына сәйкес, сотқа талап

бергенге дейін дәлелдемелерді жариялау туралы қаулы қабылдау

15.65. Апелляциялық сот Black v. Sumitomo ісінде (2002) бірінші сатыдағы соттың

Азаматтық іс жүргізудің сотқа талап бергенге дейін дәлелдемелерді жариялау

туралы қаулысының күшін жойған

134

. Бірінші сатыдағы судья (корольдік адвокат

Майкл Бриндл, Үлкен сот төрағасының орынбасары) бұл нормада Апелляциялық

соттың тек тиісті сұрақтар қою және сұрағына жауап алу құқығы бар екенін айт-

қан. Дегенмен, Апелляциялық соттың айтуынша, апелляциялық шағымда бірінші

сатыдағы судья дискрециялық құқығын қолдану кезінде маңызды мән-жайларды

132

[1987] 2 Lloyd’s Rep 445, 448, CA (арбитраждағы сот шығысын қамтамасыз ету контексіндегі түсінік-

теме болса да, бұл түсініктеменің жалпы ортақ құқық үшін маңызы зор).

133

Сонда; лорд Вульф Coppée Lavalin NV (SA) v. Ken-Ren Chemicals and Fertilizers Ltd [1995] ісінде қол-

даған 1 AC 38, HL.

134

[2001] EWCA Civ 1819; [2002] 1 WLR 1562, CA, Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31.16-тармағы.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

ескермеген, ескерсе де, үстірт қараған

135

. Судья сотқа талап бергенге дейін (денсау-

лыққа зиян келтірілгені туралы) дәлелдемелерді жариялауға көбірек мән беріп,

олардың әділетсіз жолмен алынғанына назар аудармаған. Апелляциялық сот осы

істе «сотқа талап бергенге дейін дәлелдемелерді жариялау туралы жаңа норманы

қарсы тараптың дәлелдемемен танысуы үшін қасақана қолдана беруге болмайды»

деген қорытындыға келген.

6.1.2. Соттың юрисдикциясынан тыс жерде дискрециялық құқығын қолдануы

мен іс жүргізу құқығы

15.66. Berezovsky v. Michaels ісінде

136

(2000) Лордтар палатасының басым көпші-

лігі Апелляциялық соттың бірінші сатыдағы судьяның дискрециялық құқығын

пайдаланып шығарған шешімінің күшін жойғанын қолдаған. Бұл істе судьяның

юрисдикциясынан тыс жерде іс жүргізуге рұқсат бермеуі заңды ма деген мәселе

қаралған. Талап қоюшы ресейліктер еді, сондай-ақ оқиға Ресей аумағында болған.

Бірақ жауапкер-журнал АҚШ аумағында орналасқан, сондай-ақ біраз таралымы

Англияға шығарылатын еді

137

. Судья Попплуелл істі қарап, беделді прецеденттерге

жүгінген болатын, бірақ Апелляциялық сот оның шешімінің күшін жойған еді.

Лордтар палатасының басым көпшілігі Апелляциялық соттың шешімін дұрыс деп

таныған. Апелляциялық соттың бұл шешімі Үлкен соттарда Англияның юрисдик-

циясына сәл де болса байланысы бар талаптарды қарауға құқық берді. Лорд Стейн

Апелляциялық сот төменгі сатыдағы сот шешімінің күшін жойған себептерді

атайды

138

«Егер судья Попплуелл талап қоюшыға жала жапқан болса, онда Англияда prima

facie талап беруге рұқсат ету керек деп шешкен. Бірақ судья Попплуелл бұл істе

ешқандай жала жауып отырған жоқ, бар болғаны «істің Ресеймен байланысты

екенін айтып отыр». Сонымен бірге талап қоюшының Англиямен байланысы әлсіз

екенін сипаттай отырып, «талап қоюшы талабын Англияда бере алмайды» деген

шешімге келген. Демек, судья бұл іске Англияның құқықтық нормалары тұрғысынан

қате көзқараспен қараған. Сол себепті судьяның осы шешімінің күші жойылғанына

ризамын. Апелляциялық соттың шешімі заңға сай».

Керісінше, лорд Хоффманн аталған істі қараған бірінші сатыдағы судьяның шеші-

мін дұрыс деп танып, судья заң нормаларын және дискрециялық құқығын орынды

қолданған деп санайды

139

«Бар айтарым – Англияда осы істі қарауға (судья Попплуелл) рұқсат бермеген,

алайда Апелляциялық сот оның бұл шешімімен келіспеген. Ал Апелляциялық соттың

төменгі сатыдағы соттың шешімімен келіспеуі төменгі сатыдағы соттың ісіне

135

Қараңыз: 11.07 және әрі қарай.

136

[2000] 1 WLR 1004, (лорд Хоффманн мен лорд Хоуп басқа пікір білдірген) Апелляциялық соттың

судья Попплуеллдің шешімінің күшін жойғанын қолдаған.

137

785 000 көшірмесі – Солтүстік Америкада, 1 900 данасы – Англияда, 13 данасы Ресейде сатылған.

138

Сонда, 1015.

139

Бұл да сонда, 1021.

15-тарау. Апелляция

араласуына негіз болмауға тиіс

140

(Лорд Темплман бұл туралы Spiliada ісінде «фак-

торға назар аудару керек» деген болатын)».

6.1.3. Соттың дискрециялық құқығы және сот шығыстарын өндіру туралы

шешім

15.67. Universal Cycles plc v. Grangebriar Ltd ісіндегі (2000) Апелляциялық соттың

пікірі бойынша

141

«Сот шығысы мәселесі судьяның дискрециялық құқығымен шешіледі. Судьяның

бұл мәселе бойынша шығарған шешіміне: судья заң нормалары мен принциптерін

өрескел бұзғанда; басты назар маңызсыз мән-жайларға аударылып, маңызды

мән-жайлар назардан тыс қалғанда; шешімде өрескел қателік болғанда ғана ара

ласа алады».

15.68. Сол сияқты, Phonographic Performance Ltd v. AEI Rediffusion Music Ltd ісін-

де

142

(1999) лорд Вульф былай деген:

«Апелляциялық сот алдымен төменгі сатыдағы судьяның қандай да бір принципті

бұзып отырғанына немесе қандай да бір маңызды мән-жайды ескермегеніне, дис-

крециялық құқығын қате қолданғанына, факторларды әділ бағаламағанына көз

жеткізуге тиіс».

Бұл істе Апелляциялық сот жеңіске жеткен тараптың сот шығысын әдейі өсіріп

жібермеуін қадағалауды, яғни талап қою шығыны мен сот шығысы кезінде орын-

сыз шығынға жол берілмеуін ескере отырып, сот шығысын өндіру принципін қол-

дануда абай болу туралы атап өткен:18.19.

15.69. Соттың істі басқару бойынша шешіміне апелляциялық шағым жасау (сэр

Руперт Джексонның түзетулеріне сәйкес, Апелляциялық сотта шағымды екі лорд-

судья тыңдауы керек) туралы 9.21-тармақта толығырақ баяндалған

143

Апелляциялық сот төменгі сатыдағы соттың істі басқару бойынша шешімі қандай

да бір принциптерді бұзбаса, маңызды факторларды ескерген, жазбаша және

ауызша мәлімдемелерді тиісті деңгейде қабылдаған

144

, дискрециялық құқығын

орынды қолданған болса

145

, істі басқару бойынша шешіміне жасалған

140

Spiliada Maritime Corpn v. Cansulex Ltd [1987] AC 460, 465, HL және басқа да кейінгі бірқатар

шешімдер.

141

Universal Cycles plc v. Grangebriar Ltd (CA, unreported, 8 February 2000).

142

[1999] 1 WLR 1507, 1523, CA (лорд-судья Стюарт-Смиттің Roache v. News Group Newspapers Ltd

[1998] EMLR 161, 172, CA ісіндегі лорд-судья Гриффидің Alltrans Express Ltd v. CVA Holdings Ltd

[1984] 1 WLR 394, 403, CA ісіндегі шешімдеріне сүйенген).

143

www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/lj-jackson-lecture-13-it-society.pdf, 4.8.

144

Labrouche v. Frey [2012] EWCA Civ 881; [2012] 1 WLR 3160.

145

Thomson v. O’Connor [2005] EWCA Civ 1533, at [17] to [19], per Brooke LJ; қараңыз: lso the authorities

cited in N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 13.61 to 13.68, and 38.49;

and in Zuckerman on Civil Procedure (2006), 23.193 . For an Australian perspective, BC Cairns (2011)

30 CJQ 444, 451.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

апелляциялық шағымды әдетте күшінде қалдырады. Апелляциялық шағым жасауға

рұқсат алу (15.25 және әрі қарай) туралы нормаларға үңілсек, бұл нормаларда

судьяның апелляциялық шағымға рұқсат беру мүмкіндігі қатаң бақыланады; сон

дықтан ондай рұқсатты алу қиын

146

15.70. Сондай-ақ Biguzzi v. Rank Leisure plc ісінде (1999) лорд Вульф: «Судьяның

дискрециялық құқығын әділдік үшін қолдануына кедергі жасамауымыз керек...

Егер судья дискрециялық құқығын қолдануда құқықтың қандай да бір принципін

бұзбаса, онда Апелляциялық сот судьяның ісіне араласпауы қажет», – дейді

147

Мысалы, SC BTA Bank v. Ablyazov ісінде

148

(2011) Апелляциялық сот «сотты құр-

меттемеу туралы талапты тыңдау мерзімі мен сот талқылауы мерзімі туралы

шешімді судья істі басқару бойынша шешімімен белгілейді» деген қорытындыға

келген.

6.2. СУДЬЯНЫҢ ДИСКРЕЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫ

ЖӘНЕ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫН ЖҮРГІЗУІ

15.71. 14.36-тармақта баяндалғандай, Апелляциялық сот Three Rivers DC v. Bank

of England

149

(2005) пен Hayes v. Transco істерінде

150

(2003) соттың куәлардан

жауап алу уақытына шектеу қойғанын қолдаған. Three Rivers DC v. Bank of England

151

ісіне (2005) апелляциялық шағымды қараған лорд-судья Бруктың та дәл осы тәсіл

туралы пікірі бойынша:

«Судья сот талқылауы бойынша істі басқару шешімін қабылдауға құзыретті.

Ол аталған шешімді дискрециялық құқығын қолдану арқылы қабылдайды. Судья

мұндай шешімді қабылдауда қандай да бір маңызды факторды ескермей,ол шешімді

заңсыз деп тануға негіздеме болса, онда осы шешімге апелляциялық шағым жасауға

болады. Бұл – жақсы тәсіл».

146

Практикалық нұсқаулық (52) 4.4 and 4.5: Істі басқару бойынша шешімдер 3.1(2) тармақшаның не-

гізінде (оның ішінде іс жүргізу құзыреттері бар) және дәлелдемені ашу, куәлардың айғақтарын

тіркеу, сарапшылардың қорытындыларын, нұсқаулықтарды, сот отырысының кестесін, талап-

тардың кезегін, сот шығысын қамтамасыз етуді реттеу туралы мәселелерді жүзеге асырады. Бұл

контексте апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру туралы шешім шығару үшін, алдымен апел-

ляциялық сатыдағы сот өндірісінің құнына мән беру керек, сондай-ақ апелляциялық іс жүргізудің

салдарына (сот отырысының ұзақтығына) және іс жүргізуді басқару бойынша шешімдердің даудың

мәніне ықпалын ескеру керек.

147

[1999] 1 WLR 1926, 1934 F, CA.

148

[2011] EWCA Civ 1386; [2012] 1 WLR 1988, at [32] to [36], and [47].

149

[2005] EWCA Civ 889; [2005] CP Rep 46 (noting at [43] and [44]. Бірінші сатыдағы судьялардың сот

отырысының ұзақтығын бақылап отыруы міндетті. Мұны Ashmore v. Corp of Lloyd’s [1992] ісінде

лорд Темплман айтқан болатын, 1 WLR 446, 448–8, per Lord Roskill, and at 453–4.

150

[2003] EWCA Civ 1261, at [13], per Clarke LJ.

151

[2005] EWCA Civ 889; [2005] CP Rep 46, at [42], citing Borealis AB v. Stargas [2002] EWCA Civ 757, at

[45], Royal & Sun Alliance plc v. T&N Ltd [2002] EWCA Civ 1964, at [37] and [38].

15-тарау. Апелляция

7. ФАКТ МӘСЕЛЕСІ

7.1. АУЫЗША АЙҒАҚ БЕРУ – ТЕК БІРІНШІ САТЫДАҒЫ

СОТТЫҢ АЙРЫҚША ҚҰҚЫҒЫ

15.72. Жалпы, ауызша айғақты тек бірінші сатыдағы сот тыңдайды

152

. Бұл іс жүргі-

зудің уақытын үнемдеу үшін қолайлы. Аталған дәстүр алқабилер сотында қалыптас-

қан (3.09): алқабилер дәуірінде жоғарғы сатыдағы соттардың алқабилер тыңдап,

тиісті қорытындысын шығарған айғақтарды қайта тыңдауы орынсыз болып санала

тын. Сондай-ақ ол кезде Апелляциялық сот алқабилердің қорытындысын дұрыс

емес деп тапса, іс ауызша айғақты қайта тыңдау үшін алқабилерге қайтарылатын

болған.

7.2. ЖАҢАДАН АШЫЛҒАН МӘН-ЖАЙЛАР

15.73. Сот әдетте тараптар сот талқылауына ұсынуға мүмкіндігі бола тұра, ұсын-

баған мән-жайға жаңадан ашылған мән-жай деп қарамайды

153

. Жаңадан ашылған

мән-жайдың белгілері мыналар: 1) «жаңадан ашылған мән-жайды сотта дәлел

деме ретінде ұсыну үшін қолдан жасамау керек»; 2) «жаңадан ашылған мән-жай-

дың сот шешімін өзгертуге ықпалы болуға тиіс»; 3) жаңадан ашылған мән-жай

шындыққа сай болуға тиіс, бірақ дәлелденген болуы міндетті емес

154

. Азаматтық

іс жүргізу ережесі қабылданғаннан кейін осы саладағы прецеденттердің арасынан

лорд-судья Лоуздың Terluk v. Berezovsky ісіндегі (2011) прецедентін атауға бола

ды

155

. Бұл істе жаңадан ашылған мән-жайды талқылау алғаш рет Азаматтық іс

жүргізу ережесі қабылданғанға дейін қаралған Ladd v. Marshall ісінде басталғаны,

ал Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданған соң тіпті өрістей түскені баяндал-

ған. Terluk v. Berezovsky ісі (2011) – көрінеу жала жабу туралы іс. Істе арада төрт

152

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.11(2).

153

Дәлелдемелерді көкейге қонатындай деңгейде бағалау барысында бағалаудың пропорциялығы тура-

лы мәселе туындайды: Singh v. Habib [2011] EWCA Civ 599; [2011] CP Rep 34, at [13] and [14]. Бұл ту-

ралы сэр Энтони Мэй былай деген: «Нағыз солиситор сот отырысына қатысты кез келген мәселеде

байланыста болуға тиіс».

154

Бұл контекстегі үзінді Riyad Bank v. Ahli United Bank (UK) plc [2005] ісінде келтірілген EWCA Civ

1419, at [26]  (Ladd v. Marshall (1954). Аталған істе Азаматтық іс жүргізу ережесінің принциптерін

Hamilton v. Al Fayed (No 4) ашып көрсеткен. The Times 13 October 2000, CA; [2001] EMLR 15, at [10]

to [13]). Азаматтық іс жүргізу ережесінің 52.11(2) тармақшасында былай делінген: «Егер соттың

бұйрығында басқаша айтылмаса, онда Апелляциялық сот: а) ауызша дәлелдемені; ә) бірінші са-

тыдағы сотқа берілген дәлелдемені қабылдамайды. Riyad ісінде (2005), сонда [28], «Апелляциялық

сот куәдан және сарапшыдан жауап аларда, екеуінің де бірінші сатыдағы сотта жауап берге-

нін ескеруге тиіс». Азаматтық іс жүргізу ережесі Ladd v. Marshall ісіндегі принциптерді атағанын

қараңыз. Жаңа дәлелдемелер туралы түбегейлі жаңа көзқарас Noble v. Owens [2010] EWCA Civ

224; [2010] 1 WLR 2491 ісінде болған; қараңыз: J Leabeater, Civil Appeals: Principle and Procedure

(2010), 6-024 to 6-027.

155

Terluk v. Berezovsky [2011] EWCA Civ 1534, at [32]. Жаңа дәлелдемелер туралы түбегейлі жаңа көзқа-

рас Noble v. Owens [2010] EWCA Civ 224; [2010] 1 WLR 2491 ісінде болған; қараңыз: J Leabeater, Civil

Appeals: Principle and Procedure (2010), 6-024 to 6-027.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

жыл өткеннен кейін жаңадан ашылған мән-жайды соттың қабылдамауы, себебі

соттың осы кезге дейін жинаған дәлелдемелері сол жаңадан ашылған мән-жайға

қайшы келуі жөнінде баяндалған. Жаңадан ашылған мән-жайдың 1) белгісі

туралы айтсақ, Апелляциялық сот Ridgeland Properties Ltd v. Bristol CC ісін-

де

156

(2011) «тараптар жаңадан ашылған мән-жайды сарапшы қорытындыны

дұрыс жасамаған деген себеппен ұсына алмайды» деген шешімге келген.

15.74. Жаңадан ашылған мән-жайларды ұсынуға қойылған шектеу сот шығысын

өндіру, судьяның дискрециялық құқығын қолдану сияқты іс жүргізу тәртібіне

қолданылмайды

157

15.75. Апелляциялық сот Bank of Scotland v. Pereira ісінде

158

(2011) Ladd v.

Marshall ісіндегі

159

прецедентке сүйеніп, жаңадан ашылған мән-жайларға қойыла-

тын шектеулер мен Азаматтық іс жүргізу ережесінің 39.3-тармағындағы арнайы

нормаларды ұштастыра отырып, сырттай шығарылған шешімге (бұйрыққа) жаңа

дан ашылған мән-жайлар бойынша апелляциялық шағым жасауға болады деген

қорытындыға келген (14.72-тармақты қараңыз).

7.3. АШЫЛҒАН ФАКТІЛЕРДІ ҚАЙТА БАҒАЛАУ

15.76. Фактілерді қайта бағалау туралы сөз қозғағанда, апелляциялық сатыдағы

соттың «бірінші сатыдағы сот дәлелденген деп тапқан фактіні» қайта қарауға

құқығы жоқ

160

. Алайда бірінші сатыдағы соттың «факт бойынша қорытындысын»

қайта қарауға құқылы. Енді осы күрделі тақырып туралы әңгіме болады.

156

[2011] EWCA Civ 649; [2011] RVR 232; [2011] JPL 1498.

157

Anglo Irish Asset Finance plc v. Flood [2011] EWCA Civ 799, at [11], per Moore-Bick LJ; бұл іс жөніндегі

түсініктемені қараңыз: RBIL v. Ryhurst [2011] EWHC 2209; [2011] BLR 721; [2012] 3 Costs LO 296, at

[14] , per Akenhead J.

158

[2011] EWCA Civ 241; [2011] 1 WLR 2391; Williams v. Hinton [2011] EWCA Civ 1123; [2012] CP Rep 3;

[2012] HLR 4.

159

Сонда, at [44]. Hertfordshire Investments Ltd v. Bubb [2000] 1 WLR 2318, 2325 ісінде лорд-судья Хэйл

былай деген: «Ladd v. Marshall ісінің критерийлері нормадан гөрі принципке көбірек ұқсайды, бірақ

мұндай көзқарастарда абай болу керек және әрбір нақты істің мән-жайына байланысты қарау

қажет. Әрине, бұл – принциптердің бірі, яғни толық емес: дәлелдемелерді сот талқылауында анық-

тап алу керек»; Sharab v. Al-Saud [2009] 2 Lloyd’s Rep 160, at [47] and [52], per Richards LJ (Rimer

and Arden LJJ agreeing): лорд-судья Ричард [47] Ladd v. Marshall принциптерін Азаматтық іс жүргізу

ережесі 52.11(2) тармақшасының нормалары сияқты қатаң түрде қолдануға болмайтынын, яғни бұл

принциптердің біраз ерекшеліктері бар екенін айтқан; [52] (iii) тағы да «Азаматтық іс жүргізу ере-

жесі қабылданғанға дейінгі кезеңдегі істерде, оның ішінде Ladd v. Marshall ісінде прецеденттер

қалыптасқан» деген пікір білдірген, Hamilton v. Al Fayed (No 4), The Times 13 October 2000, CA; [2001]

EMLR 15, at [10] to [13], қараңыз: Al-Koronky v. Time-Life Entertainment Group Ltd [2006] EWCA Civ

1123; [2006] CP Rep 47; [2007] 1 Costs LR 57, at [13] to [15] (Ladd v. Marshall принциптері тіпті сот

талқылауына дейінгі сот шығысын қамтамасыз ету мәселесінде де маңызды).

160

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.11(4).

15-тарау. Апелляция

15.77. Flood v. Times Newspapers Ltd ісінде

161

(2012) лорд Филлипс Апелляциялық

соттардың бірінші сатыдағы соттардың дәлелдемеге қатысты практикасын

(Assicurazioni/Datec принциптерін) зерттеген. Лорд Филлипстің айтуынша:

«Бірінші сатыдағы соттың Апелляциялық соттан артық тұсы судьяның дәлелде-

мелерді тараптардың өз аузынан естуінде. Бұл артықшылық әрбір нақты істе

әртүрлі деңгейде болады. Бірінші сатыдағы соттың басты артықшылығы –

тараптың өз аузынан естіген дәлелдемеге сүйену арқылы шешім шығару

мүмкіндігі».

Осы артықшылық дәлелдемені ауызша тыңдау тек төменгі сатыдағы соттың

айрықша құқығы екенін көрсетеді

162

. Осы тұрғыдан алғанда, Assicurazioni Generali

SpA v. Arab Insurance Group ісіндегі (2002) лорд-судья Кларктың «апелляциялық

сатыдағы соттың фактілерді қайта бағалау құқығы бірінші сатыдағы соттың сол

фактіні қаншалықты дұрыс бағалауына байланысты» деген пікірі дұрыс

163

«Соттың негізгі фактілер бойынша қорытындысына шағым жасау судьяның

шығарған қорытындысына байланысты және мұндай кезде бірінші сатыдағы сот-

тың дәлелдемені тараптардың өз аузынан естігенін ескеру керек; бірінші саты-

дағы соттың қорытындысы негізді болса, оған Апелляциялық соттың араласпағаны

жөн».

15.78. Assicurazioni Generali SpA v. Arab Insurance Group ісінде (2002) лорд-судья

Кларк «негізгі факт бойынша қорытындыларды» мынадай санаттарға бөлген

164

1) «толығымен... куәлардың ауызша дәлелдемелеріне негізделген қорытынды»;

2) «ішінара ауызша дәлелдемеге, ішінара жазбаша материалдарды талдауға негіз-

делген қорытынды»; 3) «толығымен немесе толығымен дерлік жазбаша материал-

дарға негізделген қорытынды»; 4) «фактілердің тікелей ықпалынан туған

қорытынды»; 5) «кейбір фактілер бойынша шығарған қорытынды негізгі факті-

лерді сараптаудан емес, фактілерді өзара салыстырудан туған қорытынды болып

табылады; мұны «фактілерді бағалау» деп атаған жөн, сондықтан оның

161

[2012] UKSC 11; [2012] 2 AC 273, at [103].

162

Дегенмен бейнежазба сот отырысының атмосферасы мен көріністерін дәл сол күйінде беруге кө-

мектеседі. Polanski ісінен көретініміздей, сот талқылауында бейнебайланыс арқылы дәлелдеме кел-

тіруге болады: Polanski v. Condé Nast Publications Ltd [2005] UKHL 10; [2005] 1 WLR 637; McGlinn

v. Waltham Contractors Ltd [2006] EWHC 2322 (TCC). Алыстан бейнебайланыс орнату кезінде куәға

ешкімнің ықпал етіп отырмағанына көз жеткізу маңызды. Дегенмен ағылшын соттарының практика-

сындағы қалыптасқан практиканы өзгерту қиын және электронды жазбадан байланыс кезіндегі бүкіл

атмосфераны толық аңғаруға күмән келтіру оңай. Сонымен бірге, егер сот дәлелдемені бағалауға

мұқият көңіл бөлсе, сот отырыстарын түгелдей басынан аяғына дейін қарап шығу керек болады, ал

бұл қымбатқа түседі.

163

Datec Electronics Holdings Ltd v. United Parcels Services Ltd [2007] UKHL 23; [2007] 1 WLR 1325, at

[46], per Lord Mance, quoting Clarke LJ in Assicurazioni Generali SpA v. Arab Insurance Group [2002]

EWCA Civ 1642; [2003] 1 All ER (Comm) 140; [2003] 1 WLR 577, CA, at [15], per Clarke LJ. (Datec ісінде

бірінші сатыдағы судьяның фактілерді анықтағаны туралы қорытындысының күшін Апелляциялық

сот жойған, кейінірек Лордтар палатасы Апелляциялық соттың шешімін дұрыс деп таныған).

164

Сонда, at [14], Clarke LJ.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

шынайылығының деңгейі әр судьяда әртүрлі болуы мүмкін; судья «фактілерді

бағалауда» дискрециялық құқығын қолданады, менің ойымша, мұны

Апелляциялық сот ескеруі керек»

165

15.79. Бұл санаттарды былай бөлген жөн

166

«Егер апелляциялық шағым жасаушының уәжі төменгі сатыдағы сот қорытынды-

сының дұрыс еместігі болса, апелляциялық сатыдағы соттың ең басты міндеті,

төменгі сатыдағы сот судьясының дәлелдемелерді тараптардың өз аузынан есті-

генін ескере отырып, судьяның қорытындысы дұрыс болмауы мүмкін еместігін

алға тарту болып табылады».

15.80. АҚШ Азаматтық іс жүргізу федералдық ережесінің 52(а)(6) тармақшасында

да осыған ұқсас норма бар: «Ауызша немесе жазбаша материалдарға негізделген

фактілер анық қате болғанда ғана қайта қарауға жіберіледі және оны қайта

қарайтын судья бірінші сатыдағы судьяның куәлардың мәлімдемесін өз ауызда-

рынан естігенін ескеруге тиіс».

15.81. Апелляциялық соттың бірінші сатыдағы соттың қорытындысына басымдық

бергенін Лордтар палатасының Thorner v. Major ісіндегі (2009) апелляциялық

шағымды қараған кезінен анық көруге болады. Осы іс бойынша лорд Роджер

былай деген

167

«Бірінші сатыдағы соттың артықшылығы тараптардың мәлімдемесін өз аузынан

естуінде жатыр» (Clarke v. Edinburgh and District Tramways Co Ltd 1919 SC (HL) 35,

37, per Lord Shaw of Dunfermline). Бұл істе Давидтің осыны және бұл практика-

ның жылдар бойы қалыптасқанын ескергені жөн еді. Істе судьяның қатесін көріп

тұрған жоқпын, тіпті судья шешімінің дұрыстығына күмәнім де жоқ».

15.82. Апелляциялық сот бірінші сатыдағы сот қорытындысында кейбір фактілер

дұрыс бағаланбаған деген қорытындыға келуі мүмкін. Факт пен құқық нормалары

бойынша қорытындылардың аражігін ашуда Force India Formula One Team Ltd v.

Etihad Airways PJSC ісіндегі (2010) прецеденттің маңызы зор

168

. Апелляциялық сот

бұл істе бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертіп, «Формула-1» командасы

демеушілік келісімін өрескел бұзған» деген қорытындыға келген. Команданың

жарнамасында демеушінің аты аталмағаны, демеушінің логотипі қолданылмағаны

165

Datec Electronics Holdings Ltd v. United Parcels Services Ltd [2007] UKHL 23; [2007] 1 WLR 1325, at

[16], per Clarke LJ. Бірінші сатыдағы судьяның дискрециялық құқығын қолдануы мен факторларды

ескере отырып шығарған шешімін әрі қарай зерттеу үшін қараңыз: Browne v. Associated Newspapers

Ltd [2007] EWCA Civ 295; [2008] QB 103, at [45]. Бұл істе бұған дейінгі бес прецедентке тоқталған;

фактілер жиынтығының фрустрацияға әкеліп соғуы, сондай-ақ соттың кейбір дискрециялық құқығы

осындай арнайы санатқа жатқызылатыны айтылған.

166

Сонда, at [17], per Clarke LJ, Mance LJ in Todd v. Adam (trading as Trelawney Fishing Co) [2002] EWCA

Civ 509; [2002] 2 Lloyd’s Rep 293; [2002] 2 All ER (Comm) 97, at [129]. 167 [2009] UKHL 18; [2009]

1 WLR 776, at [27].

167

[2009] UKHL 18; [2009] 1 WLR 776, at [27].

168

[2010] EWCA Civ 1051; [2011] ETLR 10.

15-тарау. Апелляция

анықталған. Демеушінің келісімді бұзуына негіздеме және өтемақы талап ету

құқығы бар екені шешілген.

15.83. Force India ісінде (2010) лорд-судья Рикс «команда демеушілік келісімін бір-

неше мәрте бұзған» деген қорытындыға келген

169

. Ал бірінші сатыдағы сот осы

істе «демеушілік келісімін демеуші бұзған» деген шешім шығарған болатын. Бұл

прецеденттен көретініміз: 1) фактіні бағалау қандай құқықтық тәсіл қолдануы-

мызға байланысты; 2) судья қорытындысында қарама-қайшы фактілерге талдау

жүргізген жағдайда куәлар мәлімдемесінің шынайылығы даусыз, ал қорытынды

жазбаша материалдарға негізделген болса, онда Апелляциялық сот қорытындыны

қайта қарай алады.

15.84. Дәл осы істе лорд-судья Рикс былай деген

170

«Кейде тараптар судьяның құқық нормаларын дұрыс қолданбауына байланысты

факт бойынша қорытындыға апелляциялық шағым береді. Апелляциялық шағымды

арбитраж сияқты айрықша юрисдикциясы бар арнайы сотқа бергенде, фактіге

қатысты шағым мен құқық нормалары бойынша шағымды нақты ажырата білген

жөн. Сондай-ақ фактінің немесе құқықтық норманың қаншалықты дұрыс бағалан-

бау деңгейін ажырата алу керек... Кейбір істе «судья құқықтық норманы дұрыс

қолданбаған» деген қорытынды жасалуы мүмкін, бірақ, меніңше, құқықтық норма

мен фактіні, сондай-ақ іске тіркелген материалдарды талдау барысында қателік

кетуі ықтимал».

15.85. Егер факт бойынша қорытындыда куәлар мәлімдемесінің шынайылығына

дау болмаса, онда Апелляциялық сот әдетте ондай қорытындыны қайта қарамауға

тырысады (inherent probability). Бұл туралы Апелляциялық сот Berryland Books Ltd

v. BK Books Ltd ісінде

171

(2010) нақты көзқарасын білдірген.

15.86. Berryland Books ісі

172

(2010:25.15) де бірінші сатыдағы сотта құқықтық

кеңесшінің қатыспауы себебінен кеткен қателікті түзетудегі Апелляциялық соттың

жауапкершілігін көрсетіп тұр. Бұл істе бірнеше жауапкер болған және олардың

бәрінің мүддесін сотта бір ғана әуесқой заңгер қорғаған. Нәтижесінде сот отыры-

сында аса маңызды факт назардан тыс қалған.

15.87. Бірақ лорд Кларктың Assicurazioni Generali SpA v. Arab Insurance Group

ісінде (2002:15.78) атаған соңғы санаты

173

(«кейбір фактілер бойынша шығарған

қорытынды негізгі фактілерді сараптаудан емес, фактілерді өзара салыстырудан

169

[2010] EWCA Civ 1051; [2011] ETLR 10, at [87].

170

Сонда, [125] – [ 126].

171

[2010] EWCA Civ 1440, at [67], Grupo Torras SA v. Al Sabah [2000] CLC 221, [48] ісінде Апелляциялық

сот айтқандай, «мүмкіндікті бағалау – соттың жедел атқаруға тиіс міндеті».

172

[2010] EWCA Civ 1440, at [27], [76] to [81], and [87] to [96].

173

Assicurazioni Generali SpA v. Arab Insurance Group [2002] EWCA Civ 1642; [2003] 1 All ER (Comm)

140, at [16], per Clarke LJ.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

туған қорытынды саналатын фактілерді бағалау») апелляциялық сатыдағы соттың

төменгі сатыдағы соттың қорытындысы мен шешіміне қатысты санат болып табы-

лады. Сондықтан Апелляциялық сот «егер судьяның қорытындысын тексеру өз

юрисдикциясына жатпаса, онда қорытындыны қайта қарамауға тиіс».

15.88. Мысалы, Апелляциялық сот Maga v. Birmingham Roman Catholic Archdiocese

Trustees ісінде

174

(2010:8.41) талап қоюшының әрекет қабілеті шектелгені туралы

қорытындысын өзгеріссіз қалдырған. Апелляциялық соттың төрағасы лорд

Нойбергер осы жөнінде былай дейді

175

«Бұл – өте күрделі іс... Осы мәселені соттың дискрециялық құқығымен шешуі

дұрыс емес; сондай-ақ негізгі фактілерге сүйену арқылы шешілетін дау да емес.

Аталған мәселе бойынша бірінші сатыдағы соттың пайымы маңызды.

Аристотельдің ойы тұрғысынан алсақ, «талап қоюшының әрекет қабілеті шек-

телсе де, талап қоя ала ма» деген сұраққа тиісті жауап табуға болар еді, бірақ

шынайы өмірде кейде судья істі жан-жақты зерттей келе, басқаша шешім қабыл-

дайтын сәт те болады. Ондай істерде, меніңше, егер бірінші сатыдағы судья

маңызды факторларды ескермей, маңызы төмен факторларды басшылыққа алу

арқылы шешім шығарса, сондай-ақ кейбір дәлелдемелерді дұрыс түсінбеген болса

ғана Апелляциялық сот шешімді қайта қарауға құқылы. Осы істе судья Джектің

дәл сондай өрескел қателігін байқамадым».

15.89. Фактіні бағалау барысында үстірт шығарылған шешімді қайтеміз? Re A

(Children) ісінде

176

(2011) (15.51-де тоқталып өттік) Апелляциялық сот бірінші

сатыдағы судьяның «шешесі баласының зорлық көргенін, жыныстық қатынасқа

итермеленгенін білген» деген ex tempore шешіміне көңілі толмаған. Сондықтан

шешесінің апелляциялық шағымын бірінші сатыдағы судьяға қайта қарауға жолда-

ған. Істі жолдай отырып, соттың қарауға тиіс сұрақтарының тізімі мен фактілерді

бағалау тәсілдерін тіркеп жіберген. Бірінші сатыдағы судья өзінің шешімін өзгерт-

пеуге құқылы еді. Бірақ шешімінің негіздемесін толық түсіндіріп жазуға міндетті

болатын. Бұл істің маңызы бірінші сатыдағы іс жүргізудің әлі толық аяқталмаға-

нын көрсетуінде, яғни судьяның шешімі тараптардың істі қайта қарау туралы тала-

бына негіздеме болуында еді.

8. АПЕЛЛЯЦИЯ ЖӘНЕ АШЫҚ СОТ ОТЫРЫСЫ

15.90. Pink Floyd Music Ltd v. EMI Records Ltd ісінде

177

(2011) Апелляциялық сот

мына үш фактіні: 1) бірінші сатыдағы істе тараптардың анонимді болғанын;

2) істің жабық сот отырысында қаралғанын; 3) бірінші сатыдағы сот отырысының

хаттамасы редакцияланғанын сынаған. Шындығында, хаттамада тараптар

174

[2010] EWCA Civ 256; [2010] 1 WLR 1441.

175

Сонда, at [28].

176

[2011] EWCA Civ 1205; [2012] 1 WLR 595; [2012] CP Rep 6; [2012] 1 FLR 134; [2012] 1 FCR 379; [2012]

Fam Law 8.

177

[2010] EWCA Civ 1429; [2011] 1 WLR 770; қараңыз: [63].

15-тарау. Апелляция

арасындағы EMI компаниясының Pink Floyd тобының рок әндерін пайдалануы

туралы келісімдегі пайыздық үлес мөлшері ғана редакцияланған еді. Лорд

Нойбергер хаттаманы кез келген деңгейде редакциялауға қарсылық білдірген.

Бірақ Апелляциялық сот уақыттың тығыздығына сілтеме жасай отырып, редакция-

ланған нұсқаны қабылдауға келісім берген. Бұл істен тараптардың анонимдігі мен

жабық сот отырысын өткізу туралы Апелляциялық соттың пікірін білуге болады.

15.91. Апелляциялық сот Pink Floyd ісінде (2011) тағы төрт жайтқа назар аудар-

ған. Бірінші: төменгі сатыдағы соттың істі жабық отырыста қарауға немесе тарап-

тарды анонимдеуге рұқсаты Апелляциялық сот үшін міндетті күшке ие емес.

Екінші: Апелляциялық сот «сот өндірісі ашық өтуге тиіс, қандай да бір себеп бол-

ған жағдайда ғана судьяның рұқсатымен жабық сот отырысы өтуі мүмкін» деген

жалпыға ортақ норманы ұстанады

178

. Үшінші: тарап апелляциялық сатыда істі

жабық сот отырысында өткізу үшін лорд-судьяның атына өтініш жазуға тиіс; сот-

тың ex parte шешімін де қайта қарауға болады

179

. Төртінші: егер істі жабық сот

отырысында қарау туралы дау туса, сот істі уақытша жабық сот отырысында

қарайды, алайда бұл мәселе кейінірек қайта қаралуы мүмкін

180

15.92. Апелляциялық сот Ambrosiadou v. Coward ісінде

181

(2011) апелляциялық

сатыда тараптардың келісімімен істің хаттамасын шектей отырып, ашық сот оты-

рысында өткізу арқылы ақпараттың құпиялығын сақтауға болады деген шешімге

келген. Мұндай кезде істі жабық сот отырысында қараудың қажеті жоқ.

Апелляциялық сот JSC BTA Bank v. Ablyazov ісінде

182

(2011) дәл осындай келісім

жасап, ақпаратты құпия ұстауға мүмкіндік тудырған.

9. АПЕЛЛЯЦИЯНЫҢ БАСҚА ДА ҚЫРЛАРЫ

15.93. Апелляциялық шағым жасаушы сот өндірісінің тарапы болуы міндетті

емес, сондай-ақ соттың шешіміне қатысы бар кез келген тұлға апелляциялық

шағым жасай алады. Дегенмен сот «сот шешіміне әркімнің шағым жасауына» рұқ-

сат ете бермейді

183

15.94. Бірінші сатыдағы сотта да

184

(14.11), апелляциялық сатыда да

185

адвокаттан

шағымды «негізгі дәйектерге» сүйеніп, жазбаша материалдармен толықтыру талап

178

2010] EWCA Civ 1429; [2011] 1 WLR 770, at [67].

179

Сонда, at [68].

180

Бұл да сонда, at [69].

181

[2011] EWCA Civ 409; [2011] EMLR 21; [2011] 2 FLR 617; [2011] Fam Law 690, at [50] to [52].

182

[2011] EWCA Civ 1386; [2012] 1 WLR 1988, at [3] and [50], per Lord Neuberger MR.

183

MA Holdings v. George Wimpey UK Ltd [2008] EWCA Civ 12; [2008] 1 WLR 1649, at [26], per Dyson LJ;

R (on the application of Capel Parish Council) v. Surrey CC [2008] EWHC 2364.

184

Khader v. Aziz [2010] EWCA 716; [2010] 1 WLR 2673.

185

Midgulf International Ltd v. Groupe Chimiche Tunisien [2010] EWCA Civ 66; [2010] 2 Lloyd’s Rep 543;

[2010] 1 CLC 113, at [71] , per Toulson LJ.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

етіледі. Сондай-ақ уақыт пен шығысты үнемдеу үшін апелляциялық шағымды

видео-конференция арқылы толықтыруға мүмкіндік берген

186

15.95. Апелляциялық іс жүргізуге медиацияның да ықпалы болды. Қазір Англияда

апелляциялық істердің дені «Апелляциялық медиация жүйесі сотында» (Court of

Appeal Mediation Scheme) қаралатынын сэр Руперт Джексон айтып өткен

187

. Лорд-

судья Шиманн ұсынған бұл тәсіл төменгі сатыдағы сот апелляцияға рұқсат бермеген

жағдайда дауды апелляциялық медиация тәсілімен реттеуді ұсынады; лорд

Шиманның ұсынған тәсілінен Railtrack plc, in Dunnett v. Railtrack plc ісінде (2002:

II том, 1.117 және әрі қарай) жауапкер де, талап қоюшы да бас тартқан болатын

188

Ал бүгінде бұл тәсілді жекелеген істерде ғана пайдаланбайды, сондай-ақ 2012 жылғы

сәуірде, егер апелляцияға рұқсат берген судья қандай да бір істі (денсаулыққа зиян

келтіру, медициналық салғырттық, келісімшарт дауы бойынша 100 000 фунт стер-

лингтен аз көлемдегі талаптарды) медиацияда қарауға болмайтынын атап көрсет-

песе, ол іс автоматты түрде Апелляциялық медиация сотына жолданатыны туралы

пилоттық схема енгізілген. Сэр Руперт Джексон: «Апелляциялық шағым

Апелляциялық медиация жүйесінің сотына жолданғанда, Лондондағы «Дауды

тиімді жолмен реттеу орталығы» (Centre for Effective Dispute Resolution, CEDR)

тараптарды медиация өткізуге шақырады», – дейді

189

15.96. Басқа жүйелердегі апелляция: Питер Чанның хабарлауынша, Қытай Халық

Республикасында Апелляциялық сот тараптарды апелляциялық шағымды медиа-

ция жолымен реттеуге мәжбүрлейді

190

. Рут де Боктың айтуынша, Нидерландта

апелляциялық шағымды қарайтын алғашқы сот отырысы негізгі отырысқа кіріспе

ретінде жүреді, оны жалғыз судья қарайды. Осы отырыста судья тараптарды дауды

реттеуге шақырады, тараптар келісімге келмесе, шағымды негізгі отырыста

қарайды (одан кейін апелляциялық отырыстарда ауызша мәлімдеме болмайды, сот

барлығын қағаз жүзінде қарайды)

191

. Арасында тараптарға келісімге келуге мүм-

кіндік беріледі. Тараптарды келісімге келуге ешкім мәжбүрлемейді, бірақ істің

барысымен жете танысуға және ойлануға мүмкіндік болады. Дауды келісіммен

реттеуге қатысқан судья Нидерландта апелляциялық алқаның мүшесі де бола

алады. Бұл – таңғаларлық жайт. Бірақ апелляциялық шағымды алғашқы отырыста

қараған судьяның сол отырыста жинаған мәліметтерді негізгі отырыста қолдануға

186

Black v. Pastouna [2005] EWCA Civ 1389; [2006] CP Rep 11, per Brooke LJ.

187

‘The Role of Alternative Dispute Resolution in Furthering the Aims of the Civil Litigation Costs Review’

(RICS Expert Witness Conference, 8 March 2012), at 3.11 and 3.12: www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/

Documents/Speeches/lj-jackson-speech-eleventhlecture-implementation-programme.pdf.

188

[2002] 1 WLR 2434, CA.

189

‘The Role of Alternative Dispute Resolution in Furthering the Aims of the Civil Litigation Costs Review’,

сонда, at 3.12.

190

PCH Chan (City University, Hong Kong), ‘Civil Appeals and other Means of Recourse Against Judgments

in China: Theory, Procedures, and Reform’. Бұл құжат 2012 жылғы мамырда Дубровниктегі апелляция

мәселелері жөніндегі конференцияда оқылған.

191

Ruth de Bock (Amsterdam Court of Appeal, Netherlands), ‘Experimenting with Civil Appeal Procedures in

the Netherlands…’ Бұл құжат 2012 жылғы мамырда Дубровниктегі апелляция мәселелері жөніндегі

конференцияда оқылған.

15-тарау. Апелляция

құқығы жоқ. Ал Англияда керісінше, апелляциялық шағым жасауға рұқсат берген

судья апелляциялық алқаның мүшесі бола алмайды.

10. ҰЛЫБРИТАНИЯ ЖОҒАРҒЫ СОТЫ

10.1. ЖОҒАРҒЫ СОТТЫҢ ҚҰРЫЛУЫ

15.97. Ұлыбритания Жоғарғы соты

192

2005 жылғы Конституцияға реформа жүргізу

туралы заңмен тағайындалған, Лордтар палатасының апелляциялық комитетінің

орнына құрылған Ұлыбританияның ең жоғарғы Апелляциялық соты болып табы-

лады. Жоғарғы соттың алғашқы отырысы 2009 жылғы қазанда өтті. Ұлыбританияда

азаматтық істер бойынша апелляциялық сатыдағы ең жоғарғы сот болып есепте

леді, сондай-ақ Англияда, Уэльсте және Солтүстік Ирландияда қылмыстық істер

бойынша ең жоғарғы сатыдағы сот (Шотландияда қылмыстық істерге қатысты ең

жоғарғы саты – Шотландия Жоғарғы соты). Жоғарғы сотқа Құпия кеңестің сот

комитеті құзыретінің бір бөлігі өткен.

10.2. ЖОҒАРҒЫ СОТТЫҢ БИЛІГІ

15.98. Жоғарғы сот та, Лордтар палатасы сияқты, Англия мен Уэльсте және жеке-

леген мәселелер бойынша Ұлыбританияның басқа да бөліктерінде қандай да бір

құқық нормасының заңды күші бар екенін жариялауға құқылы. Жоғарғы соттың

шешімі төменгі сатыдағы соттардың барлығы үшін міндетті күшке ие. Жоғарғы

сот Лордтар палатасынан айрықша ықпалға ие болуды мақсат тұтпаған еді. Бұл

туралы лорд Нойбергер былай дейді: «Конституциялық сот, яғни атқарушы

биліктің механизміне қайшы келетін заң актілерін қайта қарайтын сот құратын

ниетіміз тіпті болмаған. Сондықтан Жоғарғы сотқа қандай да бір заң нормасын

заңсыз деп тану құқығын береміз деген ой туған емес»

193

192

N Andrews, ‘The United Kingdom Supreme Court: A Final Appellate Court Created in Haste and Without Manifest

Need’, in C Besso and S Chiarloni (eds), Problemi e Prospettive delle Corti Supreme (Napoli, 2012), 107; L Blom-

Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of Lords: 1876–2009 (Oxford University Press,

2009); A Le Sueur (ed), Building the UK’s New Supreme Court: National and Comparative Perspectives (Oxford

University Press, 2004); K Malleson in A McDonald (ed), Reinventing Britain: Constitutional Change under New

Labour (3

edn, Tottel, 2007), ch 6; D Morgan (ed), Constitutional Innovation: The Creation of a Supreme Court

for the United Kingdom (2004); D Oliver, Constitutional Reform in the UK (Oxford, 2003), ch 18; A Paterson, The

Law Lords (1982); R Stevens, The English Judges: Their Role in the Changing Constitution (Hart, Oxford, 2002),

ch’s 9, 10; R Stevens, Law and Politics: the House of Lords as Judicial Body 1800–1976 (1979); T Bingham, ‘The

Old Order Changeth’ (2006) 122 LQR 211; T Bingham, ‘The Evolving Constitution’ [2002] EHRLR 1; B Hale,

‘A Supreme Judicial Leader’, in M Andenas and D Fairgrieve, Tom Bingham and the Transformation of the Law:

A Liber Amicorum (Oxford University Press, 2009) 209; B Hale, ‘A New Supreme Court for the United Kingdom’

(2004) 24 LS 36; R Cooke, ‘The Law Lords: An Endangered Species’ (2003) 119 LQR 49; J Steyn, ‘The Case for

a Supreme Court’ (2002) 118 LQR 382; D Neuberger, ‘The Supreme Court: Is the House of Lords «Losing Part

of Itself»’ (2 December 2009; available on-line: www.judiciary.gov.uk/publications_media/speeches/ index.htm);

S Shetreet, ‘The Normative Cycle of Shaping Judicial Independence in Domestic and International Law…’ (2009)

10 Chicago J of Int L 275–332.

193

D Neuberger, ‘The Supreme Court: Is the House of Lords «Losing Part of Itself»’ (2 December 2009;

available online: www.judiciary.gov.uk/publications_media/speeches/index.htm), at [19].

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

15.99. Жоғарғы сот Лордтар палатасы қабылдаған шешімді және өз шешімін жал-

ғастырады. Бірақ 1966 жылғы Практика туралы мәлімдемеде

194

бекітілгендей,

«қандай да бір құқықтық норма бойынша түсінік өзгерсе, ең жоғарғы сатыдағы сот

сол норманың күшін жоя алады». Корольдік адвокат сэр Луис Блом-Купердің

айтуынша, 1966–2009 жылдар аралығында Лордтар палатасының кемінде 21 шеші

мінің күші жойылған

195

15.100. Жоғарғы сот Парламент туралы актінің күшін жоя алмайды

196

. Бірақ Жоғарғы

сот «осы актінің нормалары 1998 жылғы Адам құқығы туралы заңға сай еместігін»

жариялай алады (ал Үкімет бұл норманы сәйкестендіруі керек)

197

. A v. Secretary of State

for the Home Department ісінде (2005) тоғыз судьядан тұратын Лордтар палатасы

2001 жылғы Терроризмге қарсы күрес, қылмыс және қауіпсіздік туралы заң норма

лары, Адам құқықтары туралы заңға сәйкес, Ішкі істер министрлігіне шетелдіктерді

соттың санкциясынсыз қамауға алуға рұқсат беретінін мәлімдеген

198

10.3. ЖОҒАРҒЫ СОТ СУДЬЯЛАРЫ

15.101. Жоғарғы соттың құрамына он екі судья және президент (тұңғыш прези-

денті – лорд Филлипс 2012 жылғы қыркүйекте зейнетке шықты; орнына лорд

Нойбергер тағайындалды) кіреді. 2009 жылы тағайындалған алғашқы судьялар

Лордтар палатасының Апелляциялық комитетінен шыққан лорд-судьялар еді.

Жаңа сот судьялары Лордтар палатасындағы отырыстарға, парламент жарыссөзіне

қатыса және дауыс бере алмайды. Оларды Жоғарғы сотқа, бірқатар ұсыныстарға

сәйкес, Мәртебелі Королева тағайындайды.

15.102. Судьяларды іріктеу критерийлері мынадай: тағайындалған тұлға кемінде

екі жыл сот жүйесінде жоғары лауазым атқаруға немесе кемінде 15 жыл сот

жүйесінде қызмет етуге тиіс

199

. Адвокат та, солиситор да судья бола алады.

2004 жылы баронесса Хэйл бір мақаласында Жоғарғы соттың судьясы болу үшін

бұрын судья болу міндетті емес екенін жазған

200

. Оның ойынша, Жоғарғы соттың

судьясын тек Апелляциялық сот пен Үлкен соттың судьяларының ішінен іріктеу

дұрыс емес.

194

L Blom-Cooper, ‘1966 and All That: The Story of the Practice Statement’, in L Blom-Cooper, B Dickson and

G Drewry (eds), The Judicial House of Lords: 1876–2009 (Oxford University Press, 2009), 128, 239 and

271–2.

195

L Blom-Cooper, сонда, at 143–4 and 271–2; B Harris, ‘Final Appellate Courts Overruling Their Own

«Wrong» Precedents: The Ongoing Search for Principle’ (2002) 118 LQR 408; JW Harris, ‘Towards

Principles of Overruling…’ (1990) 10 OJLS 135.

196

Jackson v. Attorney General [2005] UKHL 56; [2006] 1 AC 262, HL, at [9]. Лорд Бингэм былай деген:

«Британия конституциясының іргетасы парламенттің заң шығару ісіндегі басымдығын бекітуі бо-

лып табылады».

197

s 4, Human Rights Act 1998; on which D Feldman, ‘Human Rights’, in L Blom-Cooper, B Dickson and

G Drewry (eds), сонда, at 558–9.

198

[2004] UKHL 56; [2005] 2 AC 68, HL.

199

s 25(1), Constitutional Reform Act 2005.

200

B Hale, ‘A New Supreme Court for the United Kingdom’ (2004) 24 LS 36, 41.

15-тарау. Апелляция

15.103. 2011 жылғы мамырда корольдік адвокат Джонатан Сампшн адвокат қыз-

метінде жүргенде Жоғарғы соттың мүшесі болып тағайындалған, дегенмен ол аз

уақыт Үлкен сот төрағасының орынбасары қызметінде тәжірибе жинақтады

201

Оған дейін судьялар төменгі сатыдағы судьялардың арасынан ғана іріктелетін еді.

Қазір оған мән берілмейді, дегенмен бұл заңда судьялыққа үміткерлерге қойылған

талапты елемеу болып отыр.

10.4. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМҒА ҚҰҚЫҚ БЕРМЕУ

15.104. Жоғарғы сотқа апелляциялық шағым жасауға болмайды. 1934 жылдан бері

Лордтар палатасы жұмыс көлемін азайту үшін апелляциялық шағым жасаушыға

алдымен рұқсат алуды бекіткен еді, қазір де «рұқсат алу» деп аталады

202

. Қазір бұл

практикада қалыптасқан. Жоғарғы сот апелляциялық шағымды қатаң қадағалап оты-

рады

203

, апелляцияға қоғамның мүддесін көздейтін және айрықша маңызды істерге

ғана рұқсат береді.

15.105. Жоғарғы сот қай істі тыңдайтынын өзі шешеді (төменгі соттың рұқсат бер

ген апелляциясын сирек қарайды). Апелляцияға рұқсат сұраған өтініштер алдымен

қағаз жүзінде қабылданады және қаралады. Бірақ кейде ауызша тыңдалуы да мүм

кін. Ауызша тыңдауға өтініш кейбір мәселені нақтылау үшін берілуі ықтимал

204

Егер рұқсат берілмесе, сот мұны шартты түрде түсіндіре алады

205

10.5. ЖОҒАРҒЫ ПАЛАТАҒА ШАҒЫМ БЕРУДІҢ

«ЖЫЛДАМ ЖОЛЫ»

15.106. Жоғарғы сотқа жіберілетін істер әдетте Апелляциялық сотта екінші немесе

үшінші рет апелляциялық шағым жасалған істер болып табылады (Апелляциялық

сот кейде шағымды екінші рет қарауы ықтимал). Бірақ кейде Үлкен соттан тікелей

Жоғарғы сотқа баратын істер де ұшырасады, ондай істер бойынша шешім

Апелляциялық сот үшін міндетті, тараптардың келісімімен және қоғам үшін

маңызды болады

206

15.107. Мысалы, Jones v. Kaney ісінде

207

(2010) судья Блейк осы істі Жоғарғы сот-

тың қарауына (Жоғарғы соттың өз рұқсатымен) жіберген, судьяның бұл шешімі

201

http://ukscblog.com/supreme-court-appointments-sumption-and-wilson-ociallyconrmed.

202

L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of Lords: 1876–2009 (Oxford University

Press, 2009), 52 , and 235; Үлкен соттың Лордтар палатасына тікелей апелляциялық шағым жасау құ-

қығы туралы қараңыз: 57 және әрі қарай.

203

B Dickson, ‘The Processing of Appeals in the House of Lords’ (2007) 123 LQR 570, әсіресе 570–88.

204

The Supreme Court Rules 2009 (SI 2009/1603), rule 10.

205

J Vallance White: «Комитеттің пікірінше, петицияда Лордтар палатасына шағым жасауға негіздеме

болатындай себеп жоқ». L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), сонда, at 44.

206

ss 12 and 13, Administration of Justice Act 1969. Апелляциялық шағым жасау механизмі туралы қара-

ңыз: R (on the application of Jones) v. Ceredigion CC [2007] UKHL 24; [2007] 3 All ER 781.

207

[2010] EWHC 61 (QB); [2010] 2 All ER 649; [2010] PNLR 18.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Stanton v. Callaghan ісіндегі (2000, CA) куәлардың иммунитеті мен тараптар сарап-

шыларының Азаматтық іс жүргізу ережесінің 35-бөліміне сәйкес кездесуіндегі

қорытындысына негізделген.

10.6. «ІС ЖҮРГІЗУ ТӘРТІБІ» ТУРАЛЫ ШАҒЫМДЫ

ҚАРАУДАН БАС ТАРТУ

15.108. Жоғарғы сот кейде іс жүргізу тәртібі мен практикаға жасалған шағымды

қараудан бас тартып, шағымды Апелляциялық соттың қарауына жібереді. NML

Capital Ltd v. Republic of Argentina ісінде

208

(2011) лорд Коллинз былай деген:

«Roberts v. Gill & Co [2011] 1 AC 240 ісінде гестингторптық лорд Уокер айтқандай,

іс жүргізу құқығы мен практика – дәстүр бойынша Апелляциялық сот қарайтын іс,

сондықтан Лордтар палатасынан (Жоғарғы соттан) гөрі, Апелляциялық сот

қарағаны жөн...»

Неге олай дейсіз бе? Boake Allen Ltd v. Revenue and Customs ісінде (2007) лорд

Вульф Лордтар палатасы Апелляциялық соттың «іс жүргізу тәртібі мен практика»

бойынша шағымдарды қарау құқығын құрметтейтінін, Апелляциялық сот мүше-

лерінің бұл салада тәжірибесі көбірек екенін айтқан

209

15.109. Лордтар палатасы кейде бұл мәселелер бойынша қате шешім қабылдауы

да мүмкін екені туралы болжамдар айтылған

210

. Шынында, сэр Генри Брук

(Апелляциялық соттың лорд-судьясы) Лордтар палатасының іс жүргізу тәртібіне

тигізетін зиянын атап айтқан

211

. Оның пікірінше, жоғарғы сатыдағы соттар Callery

v. Gray (No’s 1 and 2) ісіндегі (2002) лорд Хоффманның мына кеңесінен ауытқыма-

ғаны жөн

212

«Апелляциялық сот әдетте азаматтық іс жүргізуге жасалған шағымдарды

қарайды. Мұндай дауға лордтар араласа бермейтін, яғни шағымдар жалпыға

ортақ практика арқылы шешілетін. Сондай-ақ Азаматтық іс жүргізу ережесі мен

Шартты еңбекақы жүйесінде осындай дау туып жүр. Бұлар жалпы сот өндірісінің

бастапқы кезеңдерінде туатын даулар. Сондықтан жаңа жүйенің архитекторы –

лорд Вульф пен азаматтық істердің төрағасы – уорт-матарверстік лорд

Филлипстің, азаматтық іс жүргізу саласындағы білікті сарапшы – лорд Бруктің

пікірлерінің бір жерден шығып отырғанын айтқым келеді. Олардың шешімі дұрыс

емес деген пікірмен келіспеймін,сондықтан апелляциялық шағымды қараусыз

қалдырамын».

208

[2011] UKSC 31; [2011] 2 AC 495, at [131].

209

[2007] UKHL 25, at [28].

210

eg, Roberts v. Gill & Co [2010] UKSC 22; [2011] 1 AC 240, at [94]. Лорд Уокер сэр Генри Бруктің ескер-

тулерін ескерген.

211

Sir Henry Brooke, D Dwyer (ed), The Civil Procedure Rules: Ten Years On (Oxford University Press, 2009),

453, noting American Cyanamid v. Ethicon Ltd [1975] AC 396, HL (қараңыз: 10.19 және әрі қарай) and

Birkett v. James [1978] AC 297, HL. Қараңыз: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University

Press, 2003), 15.62 .

212

[2002] UKHL 28; [2002] 1 WLR 2000, at [17].

15-тарау. Апелляция

Лорд Бингэм былай деген

213

«Практиканың дамуы мен бақылауы үшін жауапкершілік Лордтар палатасына

емес, Апелляциялық сотқа жүктелген, сондықтан Апелляциялық сот араласуға тиіс.

Лордтар палатасы қандай да бір өзгерісті Апелляциялық соттың шешімдері

арқылы ғана қабылдайды...»

Callery v. Gray (No’s 1 and 2) ісінде (2002) лорд Хоуп Апелляциялық соттың (және

Үлкен соттың) лорд-судьяларының қазіргі кездегі іс жүргізу тәртібіне өз көзқара-

сын білдіреді

214

«Бұл салада (сот шығысы мен Шартты еңбекақы жүйесі саласында, 20.25) Англия

мен Уэльстің Азаматтық істерінің басшысы – лорд-судья Бруктен асқан білікті

маман жоқ деуге болады. Осы мәселелер – азаматтық іс жүргізудің маңызды қыр-

лары. Аталған мәселеге қатысты бірнеше институт және мемлекеттік органдар

пікір білдірген. Судья О’Харенің сақтандыру туралы баяндамасында да аталған.

О’Харе – сот шығысы саласында аса тәжірибелі маман. Апелляциялық сот бұл

туралы жақсы білетіндіктен, оның шешімін жоғары бағалауы қажет. Сондықтан

соттың шешімінен басқа айтарым жоқ, себебі менің де шешімім осындай болар еді».

15.110. Осыған қарамастан, Лордтар палатасы Campbell v. MGN (No 2) ісінде (2005)

шартты еңбекақы туралы апелляциялық шағымды қараған болатын (20.58–20.59)

215

Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты Лордтар палатасының бұл шешімін Mirror

Group Newspapers Ltd v. UK ісінде

216

(2011: 20.60) сынаған. Ал Summers v. Fairclough

Homes Ltd ісінде

217

(2012: 10.116 және әрі қарай) Жоғарғы сот іс жүргізудегі ауытқу-

шылық туралы талапты қараусыз қалдыру доктринасын қараған.

10.7. ЖАРИЯ ҚҰҚЫҚТЫҢ ДАМУЫ

15.111. Соңғы онжылдықта Лордтар палатасына конституциялық және адам

құқықтары туралы шағымдар көп түскен. Давид Фелдман 2002–2008 жылдар ара-

лығында адам құқығы туралы талаптар бүкіл істің 37,5 пайызына

218

, ал Дрюри мен

Блом-Купер 2003–2007 жылдар аралығында қоғамдық құқық туралы талаптар

бойынша 35 пайызға жеткенін айтқан

219

. Лордтар палатасының қараған істерінің

үштен бірі салықпен байланысты болатын заман баяғыда өткен

220

213

[2002] UKHL 28; [2002] 1 WLR 2000, at [8].

214

Сонда, at [55].

215

[2005] UKHL 61; [2005] 1 WLR 3394.

216

Case (39401/04); [2011] ECHR 66; (2011) 29 BHRC 686; [2011] EMLR 20; (2011) 53 EHRR 5.

217

[2012] UKSC 26; [2012] 1 WLR 2004; AAS Zuckerman [2012] CJQ 377.

218

D Feldman, ‘Human Rights’, in L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of

Lords: 1876–2009 (Oxford University Press, 2009), 546.

219

L Blom-Cooper and G Drewry, in L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of

Lords: 1876–2009 (Oxford University Press, 2009), at 53.

220

1952–68, Лордтар палатасына салық мәселесі бойынша шағым жасаудың көрсеткіші 30 пайыздан жо-

ғары болған: L Blom-Cooper and G Drewry, at 52; бірақ 2001–2007 жылдар аралығында бұл көрсеткіш

7 пайызға дейін төмендеген, сонда, at 53.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

10.8. ЖОҒАРҒЫ СОТТЫҢ ШЕШІМІ

15.112. Мэдс Анденас пен Дункан Фэргрив судьялардың ең болмағанда бір мәсе-

леде пікірлері бірдей екенін айтқан: судьялардың шешімі айқын және нақты болуға

тиіс

221

. Сот шешімін негіздеу туралы 29.01 және бұдан кейінгі тармақтарда

баяндалған.

10.9. ЖОҒАРҒЫ СОТТАҒЫ ІСТЕРДІҢ КӨПТІГІ

15.113. Жоғарғы сотта жылына 60 шақты апелляциялық шағым қара-

лады (2010 жылы бұдан да көбірек болған). 2011 жылғы 1 сәуірден 2012 жылғы

31 наурызға дейін 69 шағым қаралған

222

. Олардың басым көпшілігі қылмыстық

істерге жатпайды.

15.114. Жоғарғы сотта қаралған істерге зерттеу жүргізсек, Британия азаматтары-

ның және Британиядан басқа елдердегі апелляциялық сот судьяларының басым

көпшілігі (бәлкім, АҚШ Жоғарғы сотының судьяларынан басқалары) Ұлыбритания

Жоғарғы сотын әлемдегі ең озық сот деп біледі екен. Мамандығын өзгертуді жос-

парлап жүрген заңгер емес тұлғалар үшін бұл жұмыста үнемі заңгерлердің ықпа-

лын сезінуге тура келетін болар.

221

M Andenas and D Fairgrieve, ‘Simply a Matter of Style? Comparing Judicial Decisions’; M Arden,

‘Judgment Writing: Are Shorter Judgments Achievable?’ (2012) 128 LQR 515; L Blom-Cooper, ‘Style of

Judgments’, in L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of Lords 1876–2009

(Oxford University Press, 2009), 145; Lord Rodger, ‘The Form and Language of Judicial Opinions’ (2002)

118 LQR 226.

222

The Supreme Court Annual Report and Accounts 2011–12, p 23, қараңыз: www.supremecourt.gov.uk/docs/

annual_report_2011_12.pdf.

16-ТАРАУ

СОТ ӨНДІРІСІНДЕГІ

ТҮПКІЛІКТІЛІК

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Түпкіліктілік дегеніміз – сот шешімінің тараптар үшін міндетті болуы: estoppel per rem

judicatam немесе res judicata. Яғни тараптар бұл дау бойынша талап қою арызын қайта-

лап бере алмайды.

2. Негізгі сөз тіркестері: nemo debet bis vexari pro una et eadem causa және interest res

publicae ut finis litium sit (бір құқықбұзушылық үшін ешкім де екі рет жазаланбайды

және дауды өзара бітіммен шешу – қоғам мүддесіне лайық мақсат).

3. Res judicata доктринасының көріністері: эстоппельдің пайда болуы, эстоппель, біріктіру

доктринасы (яғни бір іс бойынша өтемақыны бір талап қою арызымен талап ету).

4. Англия соттары азаматтық сот өндірісін тезірек аяқтауға ден қойып, кең мағыналы

принцип қалыптастырған: Henderson v. Henderson доктринасы (1843), яғни тараптардан

талап қою арызында талаптарының толық көрсетілуін, сот өндірісінің кейінгі кезең-

дерінде жаңа талаптар қойылмауын талап етеді.

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе .................................................................................................................................................. 91

1.1. Шешімнің міндеттілігін мойындау – іс жүргізудің ажырамас принципі ............................. 92

1.2. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік пен тиімділік принциптері

арасындағы байланыс ................................................................................................................ 94

2. Эстоппель қолдану ............................................................................................................................. 95

2.1. Эстоппель қолдану табиғаты .................................................................................................... —

2.2. Сырттай шешім .......................................................................................................................... 97

2.3. Res judicata: іс жүргізудегі өрескел қателерді жою туралы талап қою

арызын қараусыз қалдыру ......................................................................................................... 98

2.4. Балалардың игілігіне қатысты істерді жүргізу немесе сот өндірісі ...................................... —

2.5. Еңбек дауы жөніндегі сот өндірістері ...................................................................................... 99

2.6. Шетелдік соттардың шешімдері: бұл шешімдерді Англияда қайта қарамау ....................... —

3. Эстоппель .......................................................................................................................................... 100

3.1. Эстоппель табиғаты ................................................................................................................... —

3.2. Соттың негізгі мәлімдемелері................................................................................................. 101

3.3. Апелляциялық шағым жасау туралы ескертудің салдары ................................................... 103

3.4. Айрықша жағдайдағы эстоппель .............................................................................................. —

3.5. Айрықша жағдайдың әсерінен қабылданған эстоппель ...................................................... 104

4. Көптарапты сот өндірістеріндегі res judicata ................................................................................. 107

5. Іс жүргізудің бастапқы кезеңінде аталуға тиіс нормаларды назардан тыс қалдыру .................. 108

5.1. Henderson v. Henderson ісіндегі норма ..................................................................................... —

5.2. Лордтар палатасы Johnson v. Gore wood ісінде

Henderson v. Henderson ісіндегі норманы басшылыққа алған ............................................. 110

5.3. А мен В тараптарының талап қою арызын А мен С тараптары арасындағы

талап қою арызының ауыстыруы:

Henderson v. Henderson нормасының шегі ............................................................................ 112

6. Негізсіз талап бойынша шығысты өтеуден бас тарту ................................................................... 115

7. Апелляцияны қайталауға айрықша құқық беретін жағдай ........................................................... 116

8. Алаяқтық орын алуы мүмкін жағдайда істі қайта қарау ................................................................ —

9. Түпкіліктіліктің басқа да қырлары .................................................................................................. 117

1. КІРІСПЕ

16.01. Бұл тараудың басты мақсаты – соттың (арбитраждың, II том, 17.01 және әрі

қарай) шешімі тараптар үшін міндетті екенін түсіндіру. Оны estoppel per rem judicatam,

or res judicata терминдерімен бере аламыз. Эстоппельдің бұл түрі тараптардың осы дау

бойынша талапты қайталап қоя алмайтынын білдіреді

. Қайталап қойған талапты сот

қараусыз қалдырады

. Негізгі сөз тіркестері: nemo debet bis vexari pro una et eadem

Бұл саладағы жетекші еңбектер: G Spencer Bower, AK Turner and KR Handley, The Doctrine of Res

Judicata (4

edn, 2009); сондай-ақ, қараңыз (салыстырмалы құқық тұрғысынан): A Zeuner and H Koch

(eds), Eects of Judgments (Res Judicata), International Encyclopaedia of Comparative Law (vol XVI, ch 9)

(Mohr Siebeck, Dordrecht, Boston and Lancaster, 2012); N Andrews, ‘Res Judicata and Finality: Estoppel in

the Context of Judicial Decisions and Arbitral Awards’, in K Makridou and G Diamantopoulos (eds), Issues

of Estoppel and Res Judicata in Anglo-American and Greek Law (Nomine Bibliothiki, Athens, 2013), 17–39.

Бұл термин қазіргі кезде АҚШ пен Канадада қолданылады. American Law Institute/UNIDROIT’s

Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge University Press, 2006), Principles 28.2, 28.3;

қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

causa және interest res publicae ut finis litium sit (бір құқықбұзушылық үшін ешкім де

екі рет жазаланбайды және дауды өзара бітіммен шешу – қоғам мүддесіне лайық мақ-

сат). Res judicata доктринасының көріністері: эстоппельдің пайда болуы, эстоппель,

біріктіру доктринасы (бір іс бойынша өтемақыны бір талап қою арызымен талап ету).

Англия соттары азаматтық сот өндірісін тезірек аяқтауға ден қойып, кең мағыналы

принцип қалыптастырған: Henderson v. Henderson доктринасы (1843) тараптардан

талап қою арызында талаптарының толық көрсетілуін, сот өндірісінің кейінгі кезең-

дерінде жаңа талаптар қо йылмауын талап етеді

. (Шынында, эстоппель – кең

мағыналы доктрина

. Ағылшын құқығында эстоппельдің бірнеше түрі бар

. Эстоппель

тараптарға сөзімен де, ісімен де талабын қайталап қоюға тыйым салады. Бұл доктри-

наны УНИДРУА Халықаралық келісімшарттар принциптері де мойындаған)

1.1. ШЕШІМНІҢ МІНДЕТТІЛІГІН МОЙЫНДАУ –

ІС ЖҮРГІЗУДІҢ АЖЫРАМАС ПРИНЦИПІ

16.02. Англия судьялары (Үлкен сот немесе бірінші сатыдағы сот судьялары) тарап-

тардың дәлелдемелерін мұқият бағалап, саралап барып шешім шығарады.

Сондықтан соттың шешімі түпкілікті болуы таңғаларлық жайт емес. Бұл туралы

Smith v. Brough ісінде

(2005) лорд-судья Брук: «Сот шешімінің түпкілікті болуы –

Ортақ құқық жүйесінің негізгі принципі», – деген

. Дәл осы іс бойынша лорд-судья

Арден мынадай пікір білдірген:

«Сот өндірісін тезірек аяқтау – қоғамның ғана мүддесі емес. Жеңіске жеткен

тарап шешімнің түпкілікті болуын қалайды, себебі сотта жеңіп шыққандықтан,

апелляциялық шағым жасау мерзімі өткенде жеңісіне сенімді болғысы келеді»

(1843) 3 Hare 100, 115, Wigram V-C.

G Spencer Bower and AK Turner, Estoppel by Representation (4

edn, 2004); KR Handley, Estoppel by Conduct

and Election (2006); E Cooke, The Modern Law of Estoppel (Oxford University Press, 2000); S Wilken and

T Villiers, The Law of Waiver, Variation and Estoppel (3

edn, Oxford University Press, 2012).

«Эстоппель» мәселесі мен осы ұғымның шеңбері туралы қараңыз: Lord Denning MR in McIlkenny v. Chief

Constable of the West Midlands (1980): [1980] QB 283, 316–7, CA (‘Hunter v. Chief Constable of the West Midlands’

[1982] AC 529) ісінде: «Эстоппель» сөзі тоқтату дегенді білдіреді... Ғасырлар бойы құқық нормалары кеңі-

нен дамып, бүгінде көп бөлмелі зәулім үй сияқты болып отыр десек, эстоппель де дәл сол сияқты. Бүгінде

эстоппельдің көпсалалы болғаны сонша – жаңылысуымыз әбден мүмкін. Per rem judicatam эстоппель, эс-

топпель мәселесі, әрекет эстоппелі, өкілдік эстоппелі, мінез-құлық эстоппелі, келісім эстоппелі, таңдау

және бас тарту эстоппелі, салғырттық эстоппелі, уәде эстоппелі, меншік эстоппелі т.б. түрлері бар.

Олардың әрқайсысын өз алдына жеке-дара деуге болады. Барлығының түп тамыры – бір. Кейбіреуі – белгі-

лі бір әрекетті, енді бірі белгілі бір сөздерді айтуды шектейді. Бірақ әр эстоппельдің өзіндік ерекшелігі бар.

Сондықтан эстоппельдің бір түрін білгендіктен, барлығын да білемін деу – қателік».

Эстоппельдің мәні 1.8-бапта айтылған (Теріс мінез-құлық туралы), УНИДРУА-ның Халықаралық

коммерциялық келісімшарт принциптерінде (міндеттеуші күші жоқ) былай делінген (2

edn, Rome,

2004): «Тараптың екінші тарапқа зиян келтіретін немесе қасақана кедергі келтіретін ниетпен әре-

кет етуіне болмайды»; MJ Bonell (ed), The UNIDROIT Principles in Practice: Case Law and Bibliography

on the UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts (2

edn, Ardsley, NY, USA, 2006), 88

; S Vogenauer and J Kleinheisterkamp (eds), Commentary on the UNIDROIT Principles of International

Commercial Contracts (Oxford, 2009), 186 .

[2005] EWCA Civ 261.

Сонда, at [54].

[2005] EWCA Civ 261, at [35].

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

16.03. Глейсдейлдік лорд Симон Ampthill Peerage ісінде (1976) түпкіліктілік прин-

ципіне сүйене отырып, Пэрдің ұлының заңды екенін

мәлімдеп, Пэрдің соттың

шешіміне жасаған шағымын қабылдамаған. Лорд Симон былай дейді

«Шағым қаншалықты маңызды, дәлелді болса да, қоғамымызда мынадай сөз бар:

«Сотты тараптардың дауын шешу үшін құрдық. Кодекс заңдылықты сақтау үшін

құрастырылды. Судьяның да, алқабидің де қателесуі мүмкін, олардың қатесін

түзету үшін Апелляциялық сот құрылды. Енді осы соттың шешіміне бойсұнуың

керек. Басқа жол жоқ». Ал заңда былай делінген: «Мәселе шешілді, res judicata».

Соттың шешімі шыққан жерде эстоппель туады, ал эстоппель сот шешімінің

факт екенін білдіреді, яғни талапты қайталап қоюға болмайды, тараптар сол

шешімге бойсұнуға тиіс».

16.04. Лорд Уилберфорс Ampthill Peerage ісінде (1976) былай дейді

«Ағылшын құқығында, сондай-ақ құқық жүйелерінің барлығында дауды қайта қоз-

ғауға шектеу қоятын негізгі принциптер бар... «Даулы мәселе» деген ұғымның өзіне

заңда нақты анықтама беру мүмкін емес: заңның мақсаты – даулы мәселені тарап-

тарға қолайлы шешіммен шешіп, дауды реттеу».

16.05. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптерінде

түпкіліктілік прин-

ципі туралы былай делінген: 1) талап қою арызын қайта беруге жол бермеу

;

2) қайта берілген талап қою арызын қараусыз қалдыру

; 3) бірінші сатыдағы сот

шешімін тез арада орындау, яғни апелляциялық шағым жасалған жағдайда да

шешімді орындауды тоқтатпау

16.06. Бұл принциптердің негізін салушылардың бірі Штюрнер түпкіліктілік прин-

ципіне Рим құқығы

, Герман құқығы, Ағылшын және Америка, Француз, Жапон

құқықтары, Еуропа соты прецеденттері негізінде салыстырмалы талдау жасаған

Бұл мәлімдеме 1858 жылғы Заңдылық декларациясы туралы заң негізінде 1925 жылғы 23 қарашада

жасалған.

[1977] AC 547, 576 (Committee for Privileges, House of Lords).

Сонда, at 569.

Principle 28 (headed ‘Lis Pendens and Res Judicata’), American Law Institute/UNIDROIT’s Principles

of Transnational Civil Procedure (Cambridge University Press, 2006), 47–8; қараңыз: www.unidroit.org/

english/principles/civilprocedure/main.htm.

Сонда, Principle 28.2.

Бұл да сонда, Principle 28.3.

Бұл да сонда, Principle 26.1; Principle 26.2. Мұндай былай делінген: «Бірінші сатыдағы сот немесе

апелляциялық сатыдағы сот өзінің немесе тараптардың бастамасымен әділ сот төрелігі үшін сот-

тың шешімін орындауды тоқтата тұруы ықтимал: American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of

Transnational Civil Procedure (Cambridge University Press, 2006), 46; қараңыз: www.unidroit.org/english/

principles/civilprocedure/main.htm.

R Stürner, ‘Preclusive Eects of Foreign Judgments – The European Tradition’, in R Stürner and M Kawano

(eds), Current Topics of Transnational Civil Procedure (Mohr Siebeck, Tübingen, Germany, 2009), 239–55;

қараңыз: A Zeuner and H Koch, Eects of Judgments (Res Judicata), vol XVI, Civil Procedure, International

Encyclopaedia of Comparative Law (Tübingen and Dordrecht, 2012).

G Spencer Bower, AK Turner and KR Handley, The Doctrine of Res Judicata (4

edn, 2009), ch 27.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Ол талдау барысында «Америка құқық институты/УНИДРУА принциптерінде

талап қою арызын қараусыз қалдыру нормалары салыстырмалы түрде тар мағынада

қолданылып жүр» деген қорытынды жасаған

. Түпкіліктілік принципі мен осы

принциптен туатын «құқықтық нақтылық» тұжырымын Англияның Апелляциялық

соты қараған Merchant International Co Ltd v. Natsionalna Aktsionerna Kompaniya

Naftogaz Ukrayiny (2012) ісінде Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясы

ның (1950) 6(1) тармағы контексінде қарастырған

. Лорд-судья Тулсон ағылшын

сотының шешімін «үшінші тарап сілтеме жасай алатын беделді шешім» деп

атаған

. Бұл іс туралы 10.67-тармағында баяндалған.

1.2. СОТ ӨНДІРІСІНДЕГІ ТҮПКІЛІКТІЛІК ПЕН ТИІМДІЛІК

ПРИНЦИПТЕРІ АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫС

16.07. Түпкіліктілік пен тиімділік принциптері (25.121 және әрі қарай) – жай ғана

риторикалық принциптер емес, ең алдымен, тараптардың құқықтарын қорғауға

бағытталған принциптер. Түпкіліктілік принципі тараптар үшін келешекте маңызды

res judicata принципін жүзеге асырады. Талап қоюшы жеңіске жеткен жағдайда,

аталған принцип оның өндірген ақшасын, қолданған мәжбүрлеу шарасын, қайта-

рып алған мүлкін жеңілген тараптың қайта дауламайтынына кепілдік болып табы-

лады; яғни сот шешімінің беріктігіне, оның орындалуына еш кедергі болмайтынына

сенімділік береді. Дегенмен түпкіліктілік принципі жеңіп шыққан жауапкер үшін де

дәл солай пайдалы. Ол талап қоюшының талап қою арызын сотқа қайта бере алмай-

тынына сенімді болады. Түпкіліктік принципі істі қайта қозғауға кедергі келтіреді.

Сондықтан қандай да бір шешім қабылдаған кезде соттың абай болғаны жөн

16.08. Бірақ түпкіліктілік принципі қоғам мүддесіне көбірек негізделген, сондық-

тан оны тараптардың мүддесі үшін тиімділік принципі негізінде қолдану керек.

Тиімділік принципі тараптар мен олардың заңгерлерінің сот өндірісіне зиянын

тигізбеуін талап етеді. Бұл принциптің салдары әртүрлі болуы мүмкін. Мәселен:

1) іс жүргізу тәртібін сақтамау немесе соттың тәртібін бұзу; 2) сотты құрметтемеу

доктринасы, оның ішінде жалған айғақ беру

, судьяны жаңылыстыру; 3) сотта көрі-

неу жалған айғақ бергені үшін қылмыстық жаза белгілеу

; 4) қандай да бір жалған

R Stürner, ‘Preclusive Eects of Foreign Judgments – The European Tradition’, in R Stürner and M Kawano

(eds), Current Topics of Transnational Civil Procedure (Mohr Siebeck, Tübingen, Germany, 2009), 253–5.

[2012] EWCA Civ 196; [2012] 1 WLR 3036; M Ahmed (2012) CJQ 417.

Сонда, at [78].

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.1(7), Re L [2013] UKSC 8; [2013] 1 WLR 634, at [37]; Tibbles v. SIG plc

(trading as Asphaltic Roong Supplies) [2012] EWCA Civ 518; [2012] 1 WLR 2591; осы және басқа да

сот талқылаулары туралы қараңыз: M Ahmed (2013) CJQ 94 and R Assy, (2010) CJQ 175.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 22.1, 32.14: сот жарыссөзі шынайы болуға тиіс және жалған айғақ

бергені үшін сотты құрметтемеушілік бабы бойынша жауапқа тартылады.

Жалған айғақ беру аффидавитке де қолданылады (Perjury Act 1911); жалған айғақ бергені үшін қуда-

лау әсіресе қылмыстық іс жүргізуде кеңінен таралған, дегенмен азаматтық іс жүргізуде де кездеседі:

1999 жылы бұрынғы депутат Джонатан Эйткен осы бап бойынша бас бостандығынан айырылған;

кейінірек тағы бір депутат лорд Арчер де дәл осы баппен сотталған.

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

дәлелдемені ұсынғаны үшін сот талап қоюшыға тыйым салу құқығын қолдана

алады; 5) соттың шешімін орындау т.б.

16.09. Соттың осындай тиімділік құқығын қолдануынан тиімділік принципі пайда

болады: «Соттың тәртібі сот шешімін орындау үшін, оның ішінде ақша өндіру,

сот шығысын өндіру, мәжбүрлеу шарасы мен уақытша тыйым салу шарасын қол-

дану үшін тиімді болуға тиіс»: Америка құқық институты/УНИДРУА

принциптері

16.10. Тиімділік принципі іс жүргізу тәртібін бұзудың, бұрмалаудың алдын алу

үшін, тиісінше, тараптардың, заңгерлердің сотқа деген сенімін жоғалтпау үшін

қажет

. Істі жүргізу тәртібін асыра пайдаланудың басты мысалы негізсіз талап қою

десек, оған жол берілмейтіні белгілі. Басқа да мысалдар: жалған аффидавит беру,

куәлардың жалған айғақ беруі, дәлелдеме құжаттарды толық ашпау, сот отырысында

жалған мәлімдеме жасау немесе куәларды жалған айғақ беруге итермелеу, дәлелде

мелерді талап қоюшыдан жасыру, соттың шешімін орындауға кедергі келтіру.

16.11. Келесі тармақтан ағылшын құқығындағы res judicata-дан туатын эстоппель-

дің екі түрі – «эстоппель қолдану» мен «эстоппель мәселесі» арасындағы айырма-

шылықты көре аламыз.

2. ЭСТОППЕЛЬ ҚОЛДАНУ

2.1. ЭСТОППЕЛЬ ҚОЛДАНУ ТАБИҒАТЫ

16.12. Талап қою арызының сот талқылауының соңғы кезеңінде ашылған мәні сот

талқылауының бастапқы кезеңіндегі мәнімен бірдей болса

, яғни сот талқылауы-

ның осы екі кезеңінде талқыланған мәселелер тараптар (немесе олардың мирас-

қорлары

) үшін бірдей болса

, «эстоппель қолдану» жүзеге асырылады

Principle 29, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 48; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 3.4(2)(b) тармақшасына сәйкес, жарыссөз мәлімдемесі «іс жүргізуді те-

ріс пайдалану немесе сот талқылауының әділ өтуіне кедергі келтіретін болса, сот оны қараусыз қалды-

рады»; іс жүргізуді теріс пайдалану туралы қараңыз: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University

Press, 2003), ch 16, and N Andrews ‘Abuse of Process in English Civil Litigation’ (1998) 3 ZZP Int 3.

Қараңыз: 8.06. Қараңыз: Cooke v. Gill (1873) LR 8 CP 107; Brunsden v. Humphrey (1884) 14 QBD 141,

CA; Letang v. Cooper [1965] 1 QB 232, 243, CA; Republic of India v. India Steamship Co Ltd [1993] AC

410, 419–420, HL; Walkin v. South Manchester Health Authority [1995] 1 WLR 1543, 1547, CA; Brown v.

KMR Services Ltd [1995] 4 All ER 598, 640, CA; Paragon Finance v. DB Thakerar & Co [1999] 1 All ER

400, 405–6, CA; Roberts v. Gill & Co [2010] UKSC 22; [2011] 1 AC 240, at [41]; Berezovsky v. Abramovich

[2011] EWCA Civ 153; [2011] 1 WLR 2290, at [59] .

McIlkenn v. Chief Constable of the West Midlands [1980] 1 QB 283, CA; House of Spring Gardens Ltd v.

Waite [1991] 1 QB 241, CA; Black v. Yates [1992] 1 QB 526, 545–9.

Green v. Vickers Defence Systems Ltd [2002] EWCA Civ 904; The Times 1 July 2002 (асбестоздан жәбір

көргендер мен жұмыс берушінің арасындағы келісім; дауды реттеудің шартында себеп бен салдардың

байланысы көрсетілген; жәбірленушінің мүлкі мен жауапкердің келісімді пайдалану шарты көрсетіл-

ген); Powell v. Wiltshire [2004] EWCA Civ 534; [2005] QB 117, CA.

Arnold v. National Westminster Bank plc [1991] 2 AC 93, HL; noted N Andrews [1991] CLJ 419. Мысалы,

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Эстоппельдің бұл түрі бұған дейінгі сот өндірісінде шешілген дау бойынша талап

қою арызын қайта беруге кедергі болса да, соттың осы дау бойынша шешіміне

шағым жасауға кедергі келтіре алмайды.

16.13. Arnold v. National Westminster Bank (No 1) ісінде (1991) лорд Кейт былай

деген

«Талап қою арызы бұған дейін берілген болса, екі талап та, тараптары да бірдей

және дәл сол дау бойынша болған жағдайда «эстоппельді қолдану» жүзеге асыры-

лады. Мұндай істерде талап қою арызын қайта беруге болмайды, оған алаяқтық

фактілері орын алған жағдайда ғана рұқсат етіледі. Жаңа фактілердің ашылуы

ағылшын құқығында талап қою арызын қайта беруге себеп бола алмайды».

16.14. Апелляциялық сот Cinpres Gas Injection Ltd v. Melea Ltd ісінде (2008) талап

қою арызын қайта беруге сот өндірісі барысында алаяқтық болғаны ғана негіз бола

алатынын мәлімдеген

. Әйтсе де Spicer v. Tuli ісінде (2012) Апелляциялық сот

талап қою арызын қайта беруге қандай себеп бар екенін мұқият тексерген

. Бұл

істе тарап талап қою арызын қайта бергісі келген. Edgerton v. Edgerton

ісі (2012) бойынша Апелляциялық соттың айтуынша, талап қою арызын қайта

беруде алаяқтық негіздеме болуы үшін, алдымен бұрынғы шешімнің күшін жою

керек

16.15. Эстоппель қолданудың алты элементі бар

«1) Ұлыбритания немесе шет мемлекет соты шешімінің күші болуы;2) шешім

жария ланған болуы; 3) соттың тараптарға және дауға юрисдикциясы болуы;

4) шешім: а) қорытынды шешім (жалғасып жатқан істегі белгілі бір мәселе

бо йынша, мысалы келтірілген зиян үшін жауапкершілік жүктеу туралы, қоры-

тынды шешім

) болуы; ә) даудың мәні бойынша шешім болуы. Мысалы, талапты

кемшілігін жою үшін қараусыз қалдыру res judicata-ға негіз бола алмайды; 5) кейінгі

талаптағы дауды реттеген шешім болуы; 6) тараптары да, мәлімдемелері дәл

бұрынғы болуы».

талап қою арызының мәніндегі айырмашылық: Buehler AG v. Chronos Richardson Ltd [1998] 2 All ER

960, CA (Cinpres Gas Injection Ltd v. Melea Ltd [2008] EWCA Civ 9; [2008] Bus LR 1157; [2008] RPC 17).

[1991] 2 AC 93, 104, HL, per Lord Keith.

[2008] EWCA Civ 9; [2008] Bus LR 1157; [2008] RPC 17, at [97], per Jacob LJ.

[2012] EWCA Civ 845; [2012] 1 WLR 3088, at [15] to [21].

[2012] EWCA Civ 181; [2012] 1 WLR 2607, at [39] and [40], per Lord Neuberger MR.

R (Coke-Wallis) v. Institute of Chartered Accountants in England and Wales [2011] UKSC 1; [2011] 2 AC

146, at [34], Spencer Bower, Turner and Handley, The Doctrine of Res Judicata (4

edn, 2009), 1-04.

Fidelitas Shipping Co Ltd v. V/O Exportchleb [1966] 1 QB 630, 642, CA. Бұл істе лорд-судья Диплок

былай деген: «Егер даудың мәні ретінде аталған мәселе шын мәнінде даудың мәні бола алмайтын

болса, осы мәселе бойынша тек аралық шешім қабылданады. Дегенмен тараптар осы мәселені сөз-

сіз шешуге тиіс. Талап қоюшының бір талап қою арызында даудың мәні деп аталған мәселені теріс-

тейтін дәлелдеме келтіруіне болмайды. Сондай-ақ аралық шешімге апелляциялық сатыда қосымша

дәлелдемелер келтіргенде ғана шағым жасауға болады».

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

16.16. Эстоппельді соттың азаматтық істердегі шешіміне (қорытынды шешімі

мен қаулыларына), трибунал шешіміне

(оның ішінде тәртіптік трибунал шешімі-

не)

, арбитраж шешіміне

қолданады

. Эстоппельді қолдану сондай-ақ халықара-

лық жеке құқықтың ағылшын құқығы жүйесіндегі нормалары негізінде шетелдік

соттың шешіміне қатысты болуы да мүмкін

2.2. СЫРТТАЙ ШЕШІМ

16.17. Сырттай шешімге де res judicata қолданылуы мүмкін, бірақ осы орайда res

judicata доктринасы нақты мағынада жүреді

. Сырттай шешімнің күші сол шешімде

даудың қалай және қаншалықты нақты шешілуіне байланысты

. Мұндай шектеулі

көзқарастың мынадай себептері бар: біріншіден, сырттай шешім дауды мәні

бо йынша реттеуші шешім болып саналмайды; екіншіден, сырттай шешімді түп-

кілікті дұрыс шешім деп санауға болмайды.

«Сырттай шешім, бір қырынан қарағанда, татуласу шешімінің бір түрі тәрізді

көрінеді... басқа шешімдер сияқты, сырттай шешімнің де салдары болады, тарап-

тар бұл шешімді үнсіз мойындауы да, шешімге шағым жасауы да мүмкін, алайда

тарап сырттай шешім шығарылғанын өзінің салғырттығының, білімсіздігінің сал-

дарынан білмеген болуы да ықтимал»

Түпкілікті шешімде аралық шешім қолданылған істер: R v. Governor of Brixton Prison, ex parte Osman

[1991] 1 WLR 281; Possfund v. Diamond [1996] 2 All ER 774, 779, citing Chanel Ltd v. FW Woolworth &

Co Ltd [1981] 1 WLR 485, 492–3, CA. Мысалы, түпкілікті шешімде қолданылмаған іс: Buehler AG v.

Chronos Richardson Ltd [1998] 2 All ER 960, CA.

Palmer v. Durnford Ford [1992] 1 QB 483; Green v. Vickers Defence Systems Ltd [2002] EWCA Civ 904;

The Times 1 July 2002, CA; Gairy v. Att-Gen of Grenada [2001] UKPC 30; [2002] 1 AC 167, PC, at [27],

лорд Бингэм былай деген: «Келісім туралы қаулыда res judicata мәлімдемені сот осы мәселені қайта

қарамайтын жағдайда да келтіруге болады». Қараңыз: Spicer v. Tuli [2012] EWCA Civ 845; [2012]

1 WLR 3088, at [15] to [21].

Green v. Hampshire CC [1979] ICR 861; Crown Estate Commrs v. Dorset CC [1990] Ch 297.

R (Coke-Wallis) v. Institute of Chartered Accountants in England and Wales [2011] UKSC 1; [2011] 2 AC

146, at [27] to [31].

As Lord Collins of Mapesbury said in R (Coke-Wallis) v. Institute of Chartered Accountants in England and

Wales [2011] UKSC 1; [2011] 2 AC 146, at [57]: «Осы кезге дейін түпкіліктілік принципі немесе res

judicata тараптардың тағайындаған трибуналына да, яғни арбитраж трибуналдарына да қолданы-

лады деген норма қалыптасқан»: Dunn v. Murray (1829) 9 B & C 780; Fidelitas Shipping Co Ltd v. V/O

Exportchleb [1966] 1 QB 630, 643, CA, per Diplock LJ. Арбитраж талап қоюдың негізі мен эстоппель

мәселесін аша алады деген тұжырымды лорд Кларк Coke-Wallis ісінде (2011) қолданған, [36]; қараңыз:

Ron Jones (Burton-on-Trent) Ltd v. JS Hall (unreported, 3 August 1999). Осы сияқты тұжырымдардың не-

гізінде Англиядағы сот өндірісінде Henderson v. Henderson (16.55 және әрі қарай) доктринасын бұған

дейінгі vis-à-vis судья Хобхаус Dallal v. Bank Mellat [1986] QB 441 ісінде қолданған (арнайы трибунал

контексінде АҚШ пен Иран келісімінің негізінде құрылған АҚШ – Иран талабы жөніндегі арнайы ар-

битражда ағылшын сот өндірісінің нормалары жаңа мән-жайларды аша алмаған, себебі онда айтыла-

тын жаңа мән-жайлар нормалар бойынша арбитражға жүгінуді талап етеді; яғни ағылшын сот өндірісі

бұл мән-жайларды іс жүргізу тәртібін бұзды деген себеппен қараусыз қалдырған).

PR Barnett, Res Judicata, Estoppel and Foreign Judgments: The Preclusive Eects of Foreign Judgments in

Private International Law (Oxford University Press, 2001); эстоппель мәселесі мен шетелдік соттардың

шешімдері туралы қараңыз: 16.42 және әрі қарай.

Arnold v. National Westminster Bank plc [1991] 2 AC 93, 107, HL, per Lord Keith; сырттай шешім туралы

қараңыз: 10.64 және әрі қарай.

Crawford v. Dalley and Royal Marsden Hospital, (unreported, 17 July 1995, Ebsworth J) (талап қою ары-

зының мәні мен Henderson v. Henderson доктринасының екеуі де қолданылған).

Kok Hoong v. Leong Cheong Kweng Mines Ltd [1964] AC 993, 1012, PC, per Viscount Radclie, citing Lord

Maugham LC in New Brunswick Railway Co v. British and French Trust Corporation Ltd [1939] AC 1, 21, HL.

Kok Hoong v. Leong Cheong Kweng Mines Ltd [1964] AC 993, 1010, PC, per Viscount Radclie.

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

16.18. Сырттай шешім шығарылғанын білген тарап осы шешімнің күшін жою

туралы талап қоя алады. Бірақ талап негізді болуға тиіс. Талабын негіздей алмаса,

эстоппель қолданылады

. Сот осы талапты бастапқы кезеңде қарағандықтан, мән-

жайды нақты білмеуі мүмкін; сондай-ақ сырттай шешімнің күшін жою судьяның

дискрециялық құқығы болуы себепті, судья басқа факторға сүйенуі ықтимал (10.67

және әрі қарай). Сондықтан талап нақты негізделмесе, оның пайдасы аз. Мысалы,

бірінші сот өндірісіндегі жауапкер екінші сот өндірісінде талап қоюшы рөлінде

шығып, дауды қайта қарауды талап еткен жағдайда дәл осылай болуы мүмкін

2.3. RES JUDICATA: ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ

ӨРЕСКЕЛ ҚАТЕЛЕРДІ ЖОЮ ТУРАЛЫ

ТАЛАП ҚОЮ АРЫЗЫН ҚАРАУСЫЗ ҚАЛДЫРУ

16.19. Мұндай талапты қараусыз қалдыру үшін res judicata-ға сілтеме жасауға бол-

майды

. Азаматтық іс жүргізу ережесінде соттың істі ұзаққа созуына көзқарас

өзгерген. Атап айтқанда, қазір Апелляциялық сот іс жүргізудегі қателерді жою

туралы талап қою арызын қараусыз қалдыра алады

2.4. БАЛАЛАРДЫҢ ИГІЛІГІНЕ ҚАТЫСТЫ ІСТЕРДІ

ЖҮРГІЗУ НЕМЕСЕ СОТ ӨНДІРІСІ

16.20. Мұндай сот өндірісінде res judicata доктринасы қолданылмайды

. Сондай-ақ

бұл доктрина балалар жөніндегі басқа да азаматтық сот өндірістерінде, оның ішінде

қамқоршылық пен қорғаншылық істерінде қолданылмайды

. Бұл контексте заңды-

лықты қолдайтын мемлекет қоғам мүддесін қорғап, атап айтқанда, баланың әкесін

нақты анықтауды немесе анықтауды және балалардың игілігін қорғауды жоғары

қояды.

Mullen v. Conoco Ltd [1998] QB 382, CA.

Сонда.

Азаматтық іс жүргізу ережесінде сырттай шешім шығаруға рұқсат берген (10.67 және әрі қарай);

Азаматтық іс жүргізу ережесіне дейінгі нормаларға сәйкес «тергеуді қажет ететін мәлімдемелерді қа-

раусыз қалдыру» доктринасы туралы қараңыз: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University

Press, 2003), 15.61 to 15.64.

Magnus v. National Bank of Scotland (1888) 57 LJ Ch 902, Kay J; Pople v. Evans [1969] 2 Ch 255, Ungoed-

Thomas J; relatedly see Palmer v. Durnford Ford [1992] QB 483 (Dep HCt Judge, Tucker QC) and Cohen v.

Jonesco [1926] 1 KB 119, 225.

Securum Finance Ltd v. Ashton [2001] Ch 291, CA, noted N Andrews [2001] CLJ 56.

Hager v. Osborne [1992] Fam 94, following nineteenth-century authority.

Re B (A Minor), The Times 18 January 2000, CA, Re B (Minors: Care Proceedings: Issue Estoppel) [1997]

Fam 117.

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

2.5. ЕҢБЕК ДАУЫ ЖӨНІНДЕГІ СОТ ӨНДІРІСТЕРІ

16.21. R (Coke-Wallis) v. Institute of Chartered Accountants in England and Wales

ісінде

(2011) жауапкер мекеме жеңілген, себебі Coke-Wallis-тің еңбек құқығын

бұзғанын дәлелдей алмаған. Еңбек дауы трибуналы Coke-Wallis-ті ақтап алған.

Қазір жауапкер мекеме сотқа талап қою арызын қайта даярлау үстінде.

16.22. Coke-Wallis ісінде (2011) Жоғарғы сот жауапкер мекемеге (Institute) талап

қою арызын қайта беруге res judicata тыйым салған еді. Бірінші сот өндірісінде

Coke-Wallis-тің еңбек нормасын бұзғанын дәлелдей алмауы эстоппельді қолдануға

негіздеме болған. Institute екінші рет талап қою арызын берсе, онда бірінші сот

өндірісі дәлме-дәл қайталанады, ал бірінші соттың шешімі осы іс бойынша түпкі

лікті шешім болуға тиіс. Яғни сол түпкілікті шешім екінші рет талап қою арызына

кедергі келтірген.

16.23. Жоғарғы соттың мәлімдеуінше

, «мемлекеттің саясатынан туатын» мәсе-

леде res judicata-ны қоғамның мүддесі үшін қолдануға болады, бірақ еңбек дауында

бұл доктринаны қолдану – парламент құзыретіне кіретін мәселе. Аталған мәлім-

деме бойынша доктринаны қоғам мүддесі үшін, бірінші сотта «жолы болғандарды»

қудалау үшін қолдану керек. Res judicata доктринасын бұлай қолдану – күрделі іс.

Бұл туралы лорд Кларк былай деген

: «Әр контексте әртүрлі болады, сондықтан

қоғам мүддесін басшылыққа ала отырып қолданған жөн. Доктринаны қолдануға

дейін парламенттің алдымен мамандармен кеңескені жөн».

2.6. ШЕТЕЛДІК СОТТАРДЫҢ ШЕШІМДЕРІ:

БҰЛ ШЕШІМДЕРДІ АНГЛИЯДА ҚАЙТА ҚАРАМАУ

16.24. Ортақ құқық жүйесінде шетелдік соттың шешімі шыққан істі Англияның

азаматтық соттарында қайта қарауға еш кедергі жоқ. Себебі ортақ құқықта біріктіру

доктринасы шетелдік соттардың шешімдеріне қолданылмайтын

. Дегенмен ортақ

құқықтың аталған нормасы бүгінде күшін жойған

«Англияда, Уэльсте, Солтүстік Ирландияда нақ сол тараптардың арасындағы дәл

сол дау бойынша Ұлыбританияның басқа аймақтарында немесе басқа елде сот

шешімі шыққан талап қою арызы қайта қаралмайды, бұл шешімді Англияда,

[2011] UKSC 1; [2011] 2 AC 146.

Сонда, at [48] – [51].

Бұл да сонда, at [50].

PR Barnett, Res Judicata, Estoppel and Foreign Judgments: The Preclusive Eects of Foreign Judgments in

Private International Law (Oxford University Press, 2001).

Republic of India v. India Steamship Co Ltd, (‘The Indian Endurance’ (No 1)) [1993] AC 410, HL.

s 34, Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982; Black v. Yates [1992] 1 QB 526; нормалардың қажет екені

туралы лорд Гоффтің India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Endurance’ (No 1)) [1993] AC 410,

417, HL ісіндегі мәлімдемесін қараңыз; сондай-ақ, қараңыз: Republic of India v. India Steamship Co Ltd

(‘The Indian Endurance’ (No 2) [1998]) AC 878, HL.

100

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Уэльсте, белгілі бір жағдайларда Солтүстік Ирландияда орындауға болмайтын

кезде ғана қайта қарауға рұқсат беріледі».

16.25. Бұл нормаға үш жағдайда: бірінші – тараптардың өзара келісімімен; екінші –

эстоппель туралы келісіммен; үшінші – тараптың үнсіз келісімімен ғана бағынбауға

болады

3. ЭСТОППЕЛЬ

3.1. ЭСТОППЕЛЬ ТАБИҒАТЫ

16.26. «Эстоппель» – талап қоюға қажет элемент мәселесі. Эстоппель соттар мен

трибуналдардың, оның ішінде шетелдік соттар

мен арбитраждық соттардың

мәлімдемелеріне қойылады

(қараңыз: ІІ том, 17.01 және әрі қарай).

16.27. Егер осы шешім тараптарының бірі талапты басқа себеппен дәл сол тарап

тар арасында кейінгі сот талқылауларында қайта қойғысы келсе, эстоппель

қолданылады

16.28. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері

эстоппельді қолдайды,

бірақ «өрескел әділетсіздіктің алдын алу үшін ғана қолдану керек» деген

ұстанымда.

16.29. Мысал ретінде соттың мәміле барысында келтірген зияны үшін өтемақы

талап еткен шешімін атауға болады. Бұл істегі талап қою арызы алғашқы жылы

жасалған мәміленің бұзылуы туралы еді. Демек, екінші жылғы мәмілеге де мәміле

нің бұзылуы туралы дәл осындай талап қойылған жағдайда сот оған эстоппель

қолданады.

Republic of India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Endurance’ (No 2)) [1998] AC 878, HL.

Талдау жасау үшін қараңыз: [16] – [111] Hamblen J’s judgment in Yukos Capital Sarl v. OJSC Rosneft Oil

Co [2011] EWHC 1461 (Comm); [2012] 1 All ER (Comm) 479; [2011] 2 Lloyd’s Rep 443; [2011] 2 CLC

129 (судья Гамбленнің Yukos ісіндегі шешімін Апелляциялық сот Yukos ісінде [2012] EWCA Civ 855;

[2013] 1 All ER 223 күшін жойған; [2012] 2 Lloyd’s Rep 208, A Mills [2012] CLJ 465, бірақ ол шешімнің

күшін жойғаны судья Гамбленнің осы доктринаға көзқарасы дұрыс емес дегенді білдірмейді). Yukos

ісінде судья Гамблен басқа шешімдермен қатар, мына шешімдерді зерттеген: Carl Zeiss Stiftung v.

Rayner & Keeler Ltd (No 2) [1967] 1 AC 853, HL; Carl Zeiss Stiftung v. Rayner & Keeler Ltd (No 3) [1970]

Ch 506; ‘The Sennar’ (No 2) [1985] 1 WLR 490, 499, HL, ‘The Good Challenger’ [2003] EWCA Civ 1668;

[2004] 1 Lloyd’s Rep 67; Dicey, Morris and Collins on the Conict of Laws (15

edn, 2012), 14-119 ;

P Rogerson, ‘Issue Estoppel and Abuse of Process in Foreign Judgments’ (1998) CJQ 91.

In R (Coke-Wallis) v. Institute of Chartered Accountants in England and Wales [2011] UKSC 1; [2011] 2 AC

146. Лорд Кларк: «Арбитраж трибуналына жүгінуге келіскен тараптар эстоппель мәселесіне орай

аралық арбитраж шешіміне мойынсұнады... Бұл лорд-судья Диплоктің шешімінен кейін имплицитті

норма қарарына енген», – деген. Diplock LJ’s statement in Fidelitas Shipping Co Ltd v. V/O Exportchleb

[1966] 1 QB 630, 643 C, CA.

Arnold v. National Westminster Bank plc [1991] 2 AC 93, 105, HL; Thoday v. Thoday [1964] P 181, 198, CA;

‘The Sennar’ (No 2) [1985] 1 WLR 490, 499, HL.

Principle 28.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 48; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

101

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

16.30. Тағы бір мысал ретінде: бірінші талап қою арызында қаралған мәселе қайта

берілген жағдайда сот мәселенің талап мерзімі өтіп кеткенін мәлімдесе, эстоппель

қолданылмайды, себебі тараптардың бірінде екінші тарап қандай да бір айғақты

қасақана жасырды деген күдік тууы мүмкін (8.30 және әрі қарай). Егер тараптың

қандай да бір айғақты жасырып қалғаны анықталса, соның негізінде қарсы тарап

талап қою арызын екінші рет берген болса, онда сот талап қою арызын қарайды,

себебі бұл жерде тараптың айғақты жасырып қалғаны анықталып тұр. Айғақты

қасақана жасыру орын алғандықтан, мұндай жағдайда дау эстоппельдің пайда

болуы мәселесі негізінде қаралады.

16.31. P & O Nedlloyd BV v. Arab Metals Co ісінде (2006) Апелляциялық сот

эстоппель судьяның шектеу қоюынан туындамайтынын ескерткен

Апелляциялық сот «The Good Challenger» ісінде (2003) ағылшын құқығы норма-

ларындағы талап қою арызын беруге болмайды деген норма Румыния соттары-

ның эстоппель қолдануына негіз бола алмағанын, себебі Румыния соты талап

қою арызын тек Румынияның өз заңнамаларындағы нормалары негізінде қол-

дана алатынын мәлімдеген

3.2. СОТТЫҢ НЕГІЗГІ МӘЛІМДЕМЕЛЕРІ

16.32. Лорд Кейт Arnold v. National Westminster Bank (No 1) ісінде (1991) былай

дейді

«Талап қоюға қажет кейбір мәселені осыған дейін сот нақ осы тараптардың ара-

сында қараған және бұл бойынша шешім қабылдаған болса, соған қарамастан,

тараптардың бірі дәл осы мәселені қайталап қойған жағдайда эстоппель туралы

мәселе туындайды».

16.33. Лорд Кейттің бұл пікірін Thoday v. Thoday ісінде

(1968) лорд-судья Диплок

та қолдаған:

«Талаптың мән-жайында тараптар арасында әртүрлі жеке-жеке мәселелер

болады, талап қоюшы соларды орындауға тиіс; сондай-ақ қандай да бір мәселе екі

немесе одан да көп талап қою арызында бірдей көрсетілуі керек деген шарт бар.

Егер ондай мән-жайдың бірін сот өндірісінде сот қарап, дәлелдемелер негізінде

шешім шығарған болса, онда осы мәселені тараптар қайталап қоя алмайды, сон-

дай-ақ мәселенің шешімін терістей де алмайды».

[2006] EWCA Civ 1717; [2007] 1 WLR 2288, 2300.

‘The Good Challenger’ [2003] EWCA Civ 1668; [2004] 1 Lloyd’s Rep 67, at [71] and [84] .

[1991] 2 AC 93, 105, HL.

Сонда, 105–6, Today v. Thoday [1964] P 181, 198, CA.

102

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

16.34. Fidelitas Shipping Co Ltd v. V/O Exportchleb ісінде

(1966) лорд Диплок тағы

мынадай маңызды мәлімдеме жасаған:

«Тараптар арасындағы дау бойынша тараптардың міндеті туралы қорытынды

шешімде басқа да бірқатар мәселелер шешілуі мүмкін, бұл жекелеген фактілер

бойынша бірнеше шешімнің әрқайсысы тараптың құқығы мен міндетін айқындау-

дағы фактілерден туатын өз алдына дербес қадам болып саналады. Мұндай кезде

«мәселені» нақты білу үшін, алдымен тараптар арасында қай факт бойынша дау

туындауы мүмкін екенін анықтап алу қажет. Дау факт бойынша туындауы мүм-

кін, бірақ факт бойынша туған даудың құқықтық салдары жоқ болса, онда оны

«дау» деуге де келмейді».

16.35. Лорд Брэндон «The Sennar» (No 2) ісінде (1985) былай дейді

«Эстоппельдің үш түрлі шарты бар. Бірінші: бұған дейінгі соттың шешімінен

эстоппель пайда болуы үшін: а) соттың сол мәселені шешуге юрисдикциясы болуға

тиіс; ә) соттың шешімі қорытынды шешім болуға тиіс; б) талаптың мәні бойынша

шыққан шешім болуға тиіс. Екінші: алдыңғы сот өндірісіндегі тараптардың эстоп-

пельді қолдауы, ал соңғы сот өндірісіндегі эстоппель дәл сол талапқа қатысты

болуы міндетті. Үшінші: соңғы талаптағы мәселеге қолданылған эстоппель бірінші

шешімдегі талап бойынша шешілген мәселеге қойылуы керек».

16.36. Сот талап қою арызының «мәні бойынша» шешім шығаруға міндетті деген

шартқа «The Sennar» ісінде (1985) «жай ғана процедуралық» істе қабылданған

шетелдік соттың шешімінде наразылық білдірілген. Бұл Голландия сотының

шешімі еді, соттың дауды қарауға юрисдикциясы болмаған, себебі тараптар дауды

Судан соты шешеді деп келіскен. Бірақ лорд Брэндон наразылық «даудың мәнін

дұрыс түсінбеуден туып отырғанын» айтып, қабылдамаған

«Бұл наразылық доктринадағы «мәні бойынша» деген сөзді дұрыс түсінбеуден туып

отыр. Негативті тұрғыда қарасақ, процедура үшін қабылданған шешім мәні бойынша

шығарылған шешім болып саналмайды. Ал позитивті тұрғыдан мәні бойынша шыға-

рылған шешімде белгілі бір фактілер анықталады; ондай фактілер құқықтың маңызды

принциптері қолданыла отырып айқындалады; осы принциптерді қолдану арқылы

қорытынды шығарылады. Егер «мәні бойынша» деген сөзді осылай түсінсек, меніңше,

Голландияның Апелляциялық сотының осы істегі шешімі мәні бойынша шығарылға-

нына, оған эстоппельді қолдануға болатынына күмәнім жоқ».

16.37. Шешім «мәні бойынша» шығарылуға тиіс деген талапқа қатысты лорд

Диплок «The Sennar» ісінде (1985) мынадай пікір білдірген

«Шетелдік соттың қорытынды шешімі «мәні бойынша» шығарылуға тиіс дейміз.

Осы сөзді дұрыс түсінбесек – жаңылысамыз. Соттардың шешімдерінде сол

[1966] 1 QB 630, 641–2, CA.

[1985] 1 WLR 490, 499, HL.

Сонда.

Бұл да сонда, at 494.

103

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

соттың юрисдикциясы бар екені көрініп тұр; осы шешімді сот өзгерте де, күшін

жоя да, қайта қарай да алмайды, бұл шешімге енді тек жоғарғы сатыдағы сотқа

апелляциялық шағым түсіруге болады».

3.3. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМ ЖАСАУ ТУРАЛЫ

ЕСКЕРТУДІҢ САЛДАРЫ

16.38. Егер шешімде апелляциялық шағым жасалатыны туралы ескерту жазылған

болса, эстоппель қолданылмас еді. Апелляциялық сот P & O Nedlloyd BV v. Arab

Metals ісінде (2006) эстоппельдің prima facie қолданылуы ескіру мерзімінің өтіп

кетуіне байланысты еместігімен келіскен, дегенмен Апелляциялық сот бірінші

сатыдағы судьяның шешімінде осы шешімге апелляциялық шағым жасауға рұқсат

берілетіні туралы ескерту болғанынан хабардар еткен

. Бұл істегі эстоппель мәсе-

лесі осылайша шешілген.

3.4. АЙРЫҚША ЖАҒДАЙДАҒЫ ЭСТОППЕЛЬ

16.39. Талап қою арызына қойылатын эстоппельден басқа мына жағдайда: 1) заңға

өзгеріс енгізіліп, эстоппель қою «негізсіз» болса

; 2) жаңадан дәлелдеме пайда

болып, істің барысын «түбегейлі өзгертетін» және дәлелдемені тараптың бұған

дейін білуі еш мүмкін болмаса – эстоппель қойылмайды

16.40. Лордтар палатасы Arnold v. National Westminster Bank plc ісінде (1991) эстоп

пельді қолданбау мәселесін қарастырған

. Бұл істе судья Уолтон Arnold ісі бойынша

шешімді қайта зерделеп, коммерциялық лизинг бойынша құрылыс стандартын

қайта қараған. Бірақ судья Уолтонның шешімінің күшін жоғарғы сатыдағы сот жой-

ған еді. Arnold ісі бойынша түсініктеме берген судья Хамблен Yukos Capital Sarl v.

OJSC Rosneft Oil Co ісінде (2011) былай дейді

«Arnold ісінде бірнеше өзгеріс болды: 1) сот шешімінің күші жойылды; 2) бұл шешім

дұрыс болды, себебі судья апелляциялық шағым жасауға рұқсат беруден бас тарт-

қан еді; 3) апелляциялық шағым жасауға рұқсат бермеу туралы шешім тараптар

[2006] EWCA Civ 1717; [2007] 1 WLR 2288, 2300, лорд-судья Мур-Бик былай деген: «Заңгер соттың

шектеу туралы шешімінің күшін жоймағанын, бірақ соған қарамастан, бұл соттың шешімі бұдан

кейін эстоппельге негіз бола алмайтынын дұрыс айтқан. Апелляциялық шағым бойынша шыққан

соттың шешімі бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін тоқтатуға негіздеме бола алған».

Arnold v. National Westminster Bank plc [1991] 2 AC 93, 112, HL (and see Arnold case [1990] Ch 573, 598,

600, CA; қорытынды апелляциялық шағым жасалмаған); S v. S (Ancillary Relief: Consent Order) [2002]

EWHC 223 (Fam); [2003] Fam 1, at [30] .

Phosphate Sewage Co v. Molleson (1879) 4 App Cas 801, 814, HL; the Phosphate ісі іс жүргізу тәртібін

бұзу доктринасына мысал бола алады: Hunter v. Chief Constable of West Midlands [1982] AC 529, 545,

HL, and Smith v. Linskills [1996] 1 WLR 763, 771, CA.

[1991] 2 AC 93, HL.

[2011] EWHC 1461 (Comm); [2012] 1 All ER (Comm) 479; [2011] 2 Lloyd’s Rep 443; [2011] 2 CLC 129,

at [63] (судья Гамбленнің Yukos ісіндегі шешімін Апелляциялық сот Yukos ісінде күшін жойған [2012]

EWCA Civ 855; [2013] 1 All ER 223; [2012] 2 Lloyd’s Rep 208, noted A Mills [2012] CLJ 465, бірақ шешім-

нің күшін жойғаны судья Гамбленнің бұл доктринаның жалпыға ортақ қырлары туралы талқылауына

шек келтіре алмайды); қараңыз: Arnold case Lord Bingham in Johnson v. Gore Wood [2002] 2 AC 1, 25, HL.

104

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

арасында тиісті келісім жасалғаннан кейін ғана қабылданған; 4) 20 жылдан бері

жалға беру ақысы қайта-қайта қаралып отырған; 5) жалға беру ақысы қайта қара-

лып, тараптар өздері келіскен арбитражға жүгіну құқығын иеленген соң, олардың

ешқайсысы сотқа жүгінбеген; 6) осы орайда эстоппель қолданылса, іс жүргізу тәр-

тібі бұзылған болып саналар еді»

16.41. Соттар бұған дейінгі кезеңдегі сот отырыстарында дауды мұқият зерттеп

шығуы керек. Friend v. Civil Aviation Authority ісінде (2001) лорд-судья Чэдвик пайдалы

болса да, эстоппельді абайлап қолдану туралы пікір білдірген

. Ол былай дейді:

«Сот эстоппель туралы шешім шығарғанға дейін, алдымен мәселені жан-жақты

зерттеуге, эстоппельге негіз бар екенін, яғни апелляциялық шағымда алдыңғы сот

отырыстарында шешімін тапқан дәл сол даудың қайта көтерілетінін анықтап

алуға тиіс».

3.5. АЙРЫҚША ЖАҒДАЙДЫҢ ӘСЕРІНЕН

ҚАБЫЛДАНҒАН ЭСТОППЕЛЬ

16.42. Судья Хамбленнің Yukos Capital Sarl v. OJSC Rosneft Oil Co ісінде-

гі

(2011) шешімін Апелляциялық сот Yukos ісінде (2012) қайта қараған

. Ол

шешімді қайта қарауға себеп болған жайтпен 16.49 және бұдан кейінгі тармақтарда

таныса аласыз. Дегенмен Апелляциялық сот судья Хамбленнің шешіміндегі кейбір

элементтерді күшінде қалдырған. Бұл туралы келесі тармақтарда баяндалады. Yukos

Capital Sarl v. OJSC Rosneft Oil Co ісінде

(2011) судья Хамблен эстоппель туралы

мәселені талқылауды алты тармаққа бөледі: 1) абай болу керек; 2) эстоппель шешім

үшін маңызды болуы керек; 3) шешім толығымен даулы болуға тиіс; 4) шешімді

шетел юрисдикциясында қайта қарауға болмайды; 5) айрықша (өте сирек) жағдайда

ғана эстоппельді қолдану керек; 6) іс жүргізу мен дәлелдемелерді ұсыну жүйесін-

дегі кемшіліктерге назар аудармауға болады, бірақ ағылшын құқығына сай болуына

назар аудару керек. Тағы бір мәселе: 7) Yukos ісінде (2011) шетелдік соттардың

құзыретті юрисдикциясы болуға тиістігі туралы мәселе қозғалмаған, себебі бұл істе

Ресейдің тиісті юрисдикциясы бар екені мойындалды.

16.43. 1) Абай болу

: мына факторларға назар аудару

«Даудың дәл сол бұрынғы дау екенін анықтау барысында жаңа шешім шығару керек

пе және бұрынғы шешім даудың мәні бойынша шығарылған шешім болды ма деген

Arnold case [1991] 2 AC 93, 110–1.

[2001] 4 All ER 385, CA, at [42]; Мына еңбекте егжей-тегжейлі түсіндірілген: N Andrews, English Civil

Procedure (Oxford University Press, 2003), 40.20 .

[2011] EWHC 1461 (Comm); [2011] 2 Lloyd’s Rep 443.

[2012] EWCA Civ 855; [2013] 1 All ER 223; [2012] 2 Lloyd’s Rep 208.

[2011] EWHC 1461 (Comm); [2011] 2 Lloyd’s Rep 443, at [16] to [111].

Сонда, at [45] және әрі қарай.

Бұл да сонда, at [48].

105

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

сұраққа жауап табу керек. Іс жүргізудің тәртібі жаңа шешім шығаруға кедергі кел-

тіретін жағдайда өте абай болған жөн».

16.44. 2) Эстоппель шешім үшін маңызды болуы керек

«Эстоппельді қолдану дәл сол істің мәніне байланысты болды. Жалпы немесе абс-

трактілі деңгейде қолдана салу жөнсіз. Істің мәні бойынша қолданудың негізгі прин

ципімен таныса аласыз. Қараңыз: The UB Tiger [2006] 2 CLC 985; [2007] 1 WLR 2288

at [23]–[24]. Бұдан басқаны негізгі деуге болады».

16.45. 3) Шешім толығымен даулы болуға тиіс

: «Шешімнің толығымен даулы

немесе нақты екенін ажырата білу керек. Судья Хамблен айтқандай: «Толығымен

даулы деген сөз талап қою арызын жасауға даяр болуды білдірмейді; мәселен, бұл

шешімді жеңілген тараптың мойындауы да мүмкін».

16.46. 4) Шешімді шетел юрисдикциясында қайта қарауға болмайды. Судья

Хамбленнің пікірі бойынша

: «Егер дауды шетелдік сот шеше алатын болса, онда

ағылшын соттары эстоппельді қолданбауға тиіс».

16.47. 5) Эстоппель айрықша жағдайда ғана қолданылуы керек

: «Мұндай

айрықша жағдай өте сирек болған және, бұрынғысынша, сирек болуға тиіс, сот

өндірістерінің саны өсіп, орынсыз сот отырыстары да көбейіп кетпеуі үшін жал

пыға ортақ норма болуы қажет».

16.48. 6) Іс жүргізу мен дәлелдемелерді ұсыну жүйесіндегі кемшіліктерге назар

аудармауға болады; судья Хамблен былай дейді:

1) «Шетелдік соттың даудың мәні бойынша түпкілікті және қорытынды шешімі-

нің күшін 1) факт бойынша, 2) құқық нормасы бойынша жоюға болады»

2) «Шетелдік құқық жүйелерінде дәлелдеме туралы нормалар әртүрлі: сондықтан

шетелдік соттар ағылшын сотының дәлелдеме туралы қорытындысын мойын-

дағанына да қарамайды»

3) Сондай-ақ шетелдік соттың іс жүргізуде ауытқушылық жасауы да шешімнің

күшін жоюға негіздеме болады: «Іс жүргізу тәртібін бұзу сот шешімінің күшін

жоюға себеп бола алады»

4) «Дегенмен эстоппельде, егер шетелдік сот ағылшын құқығындағы материалдық

құқық принципіне қайшы келсе, бұл шешімнің күшін жоюға негіздеме бола

алмайды»

[2011] EWHC 1461 (Comm); [2011] 2 Lloyd’s Rep 443, at [49] және әрі қарай, әсіресе [52].

Сонда, at [54] және әрі қарай.

Бұл да сонда, at [55].

Бұл да сонда, at [58] және әрі қарай, сондай-ақ [64].

Бұл да сонда, at [65].

Бұл да сонда, at [66].

Бұл да сонда, at [67], Adams v. Cape Industries [1990] Ch 433, 567, CA.

Бұл да сонда, at [68], мына үзіндіні қараңыз: Лорд Линдлей Pemberton v. Hughes [1899] (1 Ch 781 at 790)

106

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

16.49. Апелляциялық сот Yukos ісінде (2012) Yukos Capital Sarl v. OJSC Rosneft Oil

Co ісіндегі

(2011) судья Хамблен шешімінің күшін жойған болатын

. Судья

Хамблен «Англияның коммерциялық соты, эстоппель принципіне сәйкес, Голландия

сотының шешімімен белгіленген қарызын төлеуге тиіс» екенін мәлімдеген.

Голландия соты Ресей сотының Ресей арбитражы шешімінің күшін жойғанын негіз

сіз деп таныған. Голландия соты, судья Хамблен айтқандай, Ресей соттарының

Ресей билігінің командасын орындап отырғанын, сондықтан тәуелсіз еместігін

анықтады

. Голландия сотының осы мәлімдемесі «Ресей соты күшін жойған арбит-

раж шешімін Англия сотының жарамды деп тануына болады» деген сөз еді.

Голландия соты Ресей арбитражының шешімін орындауға кіріскен. Қарыз сомасы

(425 млн АҚШ доллары) өндірілген. Англия сотына беру себебі – арбитраж шеші

мімен белгіленген (160 млн АҚШ доллары) қосымша өтемақыны өндіріп алу еді.

Судья Хамбленнің шешімі осы шешімді орындауға жол ашқан болатын.

16.50. Апелляциялық сот Yukos ісінде (2012)

Ресей сотының шешімі тәуелсіз бол-

мауы және Ресей сотының бейтараптығы мен тәуелсіздігінің жеткіліксіз болуы

туралы мәселені Амстердамның Апелляциялық соты Голландияның жариялық сая-

саты негізінде қарағанын мәлімдеген. Яғни Англия соты бұл мәселені қайта

қарамайды.

16.51. Бұл мәселеде Апелляциялық соттың Yukos ісіндегі (2012) көзқарасы жақсы

болатын

. Егер Англия соты шетелдік соттың бейтараптығы мен тәуелсіздігін тек-

серуден бас тартып, жай ғана эстоппельді қолдана салса, дұрыс болмас еді.

Төмендегі үзіндіден лорд Рикстің Ресей сотының шешіміне Англия тарапынан

(Англияның Апелляциялық сотының шешімімен) жаңа баға берілуі керектігі, жал-

ғыз Голландияның шешіміне сүйену арқылы Ресей сотының шешімін жарамсыз деп

тануға болмайтыны байқалады

«156. Голландия сотының «Ресей сотының шешімін мойындамау керек» деген

шешімі Англия соты қабылдаған шешіммен бірдей емес еді. Судья 94-тармақта

мынадай пікір білдірді: «Шешімнің күшін жоюға соттың бейтарап болмауы мен

тәуелділігі себеп болса, оны нақты дәлелдеу қажет. Амстердамның Апелляциялық

соты бұл мәселені әртүрлі құқықтық мәселелер тұрғысынан (яғни Голландияның

жария құқығы тұрғысынан) тексерген». Қалай болғанда да, мәселені Голландияның

немесе Англияның жария құқығы тұрғысынан ғана шеше салмауымыз керек.

AK Investment ісінде лорд Коллинз айтқандай, Англия соты оны Голландия сотының

шешіміне ғана сүйенбей, өз бетінше бағалауға тиіс.

ісінде: «Егер біздің юрисдикциямыздағы тұлғаға қатысты және ағылшын соты шеше алатын мәселе

бойынша соттың шешімін шетелдік сот шығарған болса, онда ағылшын соты шетелдік соттың шеші-

мін Англияның құқықтық нормаларына қайшы келетін жағдайда ғана қайта тексере алады», – дейді.

[2011] EWHC 1461 (Comm); [2011] 2 Lloyd’s Rep 443.

[2012] EWCA Civ 855; [2013] 1 All ER 223; [2012] 2 Lloyd’s Rep 208.

Сонда, [35].

[2012] EWCA Civ 855; [2013] 1 All ER 223; [2012] 2 Lloyd’s Rep 208.

Сонда.

Бұл да сонда, at [156] және [157].

107

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

157. Сондықтан, судья Хамбленнің көзқарасынан басқа, біз Ресей сотының бейта-

раптығы мен тәуелсіздігі туралы айтар болсақ, Англия сотының «Yukos Capital

ісінде Ресей соты «Роснефтьке» қатысты дәлелдемелерді бағалауда бейтарап емес

және тәуелді болды» деген мәлімдемесі эстоппель қолдануға негіз бола алмаған. Бұл

мәселені қайта қарап шығу керек».

4. КӨПТАРАПТЫ СОТ ӨНДІРІСТЕРІНДЕГІ

RES JUDICATA

16.52. Көптарапты сот өндірісі. Мұндай сот өндірісінде әр тараптың өз талабы

болады, сондықтан ортақ мәселе бойынша қабылданған шешім тараптардың бәріне

міндетті. Ортақ шешім тараптардың біріне тиімсіз болса, онда сол шешімге апелля-

циялық шағым жасай алады

. Ондай шешім әдетте жауапкершілік немесе нақты

шығын туралы болады. Бұл мәселе 2.45-тармақта толығырақ баяндалады. Аталған

жайтта (ортақ мәселе бойынша шешімнің тараптар үшін міндетті болуы) эстоппель

жиі қолданылады, бірақ оның эстоппельге негіздеме болуы сөзсіз емес, себебі бұл

мәселеде жеке талап, мысалы шешімнен келетін зиян, дәлелденуі мүмкін.

16.53. Өкілдік сот өндірісі. Бұл сот өндірісінде (22.09 және әрі қарай) өкіл өз аты

нан немесе басқалардың (сенім білдірушінің) атынан талап қоя алады. Сенім біл-

дірушілер өкілдік сот өндірісінен бас тартуға құқылы. Өкіл тек талап қоюшы бола

алады. Сенім білдірушілер талап қою арызының тарапы болып саналмайды.

Дегенмен сенім білдірушілерге res judicata құқығы беріледі. Өкілдік сот өндірі-

сінде жауапкердің өкілі де қатысуы мүмкін, оған да res judicata қолданылады.

Негізі, эстоппель өкілдік сот өндірісінде де қолданылады. Эстоппель туралы айт-

қанда, өкілдік сот өндірісі механизмі осы сот өндірісінде айтылған қандай да бір

факт бойынша кейінірек дәл осы тараптардың арасында қайта талап қоюға эстоп-

пель қолдануға негіз бола алмайды, алайда айрықша жағдайда ғана, яғни өкілдік

сот өндірісінде тараптар ақшалай қаражат өндіретін кезде эстоппельге рұқсат бері

леді: 22.44.

16.54. «Сынақ талап қою арызы». Res judicata – сынақ талап қою арызына қолда-

нылуға бейім доктрина. Талаптардың бәрі сынақтың нәтижесін күтуге байланысты.

Содан кейін тараптардың бәріне факт бойынша да, құқық нормасы бойынша да мін-

детті болады

100

. Бірақ res judicata доктринасы осы контексте аса қатаң қолданыла

бермейді. Бұл топтық сот отырысында тараптың дәл сол жауапкерге (жауапкер-

лерге) қарсы басқа мәселе бойынша жаңа талап қоюына, егер аталған талап

алдыңғы талқылауларда ыңғайсыз немесе көкейге қонбауына байланысты қойыл

маса, кедергі бола алмайды

101

Азаматтық іс жүргізу ережесі,19.12(2).

100

Ashmore v. National Coal Board [1990] 2 QB 338, CA, is the leading decision.

101

Barrow v. Bankside Agency Ltd [1996] 1 WLR 257, 263, 268, CA.

108

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

5. ІС ЖҮРГІЗУДІҢ БАСТАПҚЫ КЕЗЕҢІНДЕ АТАЛУҒА

ТИІС НОРМАЛАРДЫ НАЗАРДАН ТЫС ҚАЛДЫРУ

5.1. HENDERSON V. HENDERSON ІСІНДЕГІ НОРМА

102

16.55. Ағылшын құқығы талапты қайталап қоюға кедергі қоюмен шектелмейді.

Тереңірек үңілсек, тараптар өз талабының немесе қорғанысының дәл осы тараптар

арасында бұған дейін айтылған нормаларын қолдануға да құқылы

103

(арбитраждың

осы принципті қолдануы туралы ІІ томдағы 17.03 және бұдан кейінгі тармақтарда

баяндалған).

16.56. Henderson v. Henderson ісіндегі (1843) норманы

104

2002 жылы Апелляциялық

сот Taylor v. Lawrence ісінде қайта қолданған: «Сот өндірісіне қатысып отырған

тараптар сотқа осы отырысқа қатысты маңызды мәлімдемелерді жасауға тиіс. Егер

мәлімдеме жасалмаса, сот одан кейінгі кезеңде рұқсат бермеуге құқылы»

105

16.57. Henderson v. Henderson нормасын бірінші рет талап қою арызында ғана емес,

сондай-ақ сот шешімі шыққаннан кейін де қолдануға болады

106

16.58. Дәл осы принциптің арбитражда да қолданылуы ықтимал. Hobhouse J in

Dallal v. Bank Mellat ісінде (1986) АҚШ пен Иран арасындағы келісімнің негізінде

102

Henderson v. Henderson (1843) 3 Hare 100, 115, Wigram V-C. Бүгінгі жетекші шешім: Johnson v.

Gore Wood & Co [2002] 2 AC 1, HL. De Crittenden v. Estate of Bayliss [2005] EWCA Civ 547, at [22]

to [26] (бұған дейінгі келісімшарт бойынша талап қою арызы; содан кейін талап қою арызын

фактілер мен бірінші талап қою арызына байланыстыруы; іс жүргізу тәртібін бұзуы); ‘The Good

Challenger’ [2003] EWCA Civ 1668; [2004] 1 Lloyd’s Rep 67, at [93] . Mohammed Nazmul Hossain

v. Sonali Bank and Sonali Bank UK Ltd [2007] EWHC 1431, Eady J. Discussion cited in Ruttle Plant

Hire Ltd v. The Secretary of State for the Environment, Food and Rural Aairs [2007] EWHC 1773

(TCC). Бұл саладағы радикалды көзқарасты мына еңбектен көре аласыз: G Watt, ‘The Danger and

Deceit of the Rule in Henderson v. Henderson: A New Approach to Successive Civil Actions Arising

from the Same Factual Matter’ (2000) 19 CJQ 287, and KR Handley, ‘A Closer Look at Henderson v.

Henderson’ (2002) 118 LQR 397. See also G Spencer Bower and KR Handley, Res Judicata (4

edn,

2009), ch 26.

103

Қараңыз: 16.71. Бұл жерде А мен В тараптары арасындағы №1 сот өндірісінде А тарапы дәл осы мә-

селені көтеруі қажет болса, кейін А мен С арасындағы сот өндірісінде бұл мәселені сот қарамай қоюы

мүмкін еді (әдетте В мен С тарапы арасындағы мәселе басқаша сипат алған. Мысалы, С бұл жерде

В тарапы құрған компанияның директоры болатын).

104

(1843) 3 Hare 100, 115, Wigram V-C: «Бұл мәселе сотта қаралған уақытта, сот өз құзыретінің

шегінде тараптардан алдымен дәлелдемелерін ұсынуын талап етеді, кейінірек тараптар-

дың салғырттығынан ұсынылмай қалған дәлелдемелерді қабылдаудан бас тарта алады. Сот

res judicata принципін айрықша кезде ғана қолдана алады. Яғни сот шешім шығарар алдында

тараптардан сот талқылауына қатысты олардың ұсынбаған дәлелдемелерін ұсынуды талап

ете алады».

105

Taylor v. Lawrence [2002] EWCA Civ 90; [2003] QB 528, at [6], Lord Woolf; алдыңғы сатыдағы сот

өндірісін де айтуға тиіс болған мәлімдемесі үшін сот талқылауын қайта өткізуге қарсылық білдірген

дұрыс, сондай-ақ бұл норманы алдыңғы сатыдағы сот өндірісінде айтылған жарыссөз мәлімдемесіне

өзгеріс енгізген кезде де қолдануға болады (мәлімдемені дер кезінде жасау керек): Ruttle Plant Hire

Ltd v. The Secretary of State for the Environment, Food and Rural Aairs [2007] EWHC 1773 (TCC), at

[30], per Jackson J.

106

Сонда, at 32–3 and 59.

109

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

құрылған арнайы трибунал (Иран – АҚШ трибуналы) Henderson v. Henderson нор-

масын қолданған

107

. Англияда өткен осы сот өндірісінде талап қоюшының нақ осы

тараптар арасында сол дауға қатысты жаңа талаптарды Арбитраждық сотқа бере

алмайтыны белгілі болған. Сондықтан Англиядағы сот өндірісінде іс жүргізу тәр-

тібі бұзылғаны мәлімденген.

16.59. Бұл доктринаның пайда болуы туралы айтқанда, судья Эндрю Смиттің

Nomihold Securities Inc v. Mobile Telesystems Finance SA ісіндегі (2012) пікірі

бойынша, лорд Элленбургтің 1812 жылғы арбитраж туралы айтылған шешіміне

сүйенуге болады

108

. Алайда аталған доктринаның оған дейін-ақ пайда болуы мүм-

кін екен

109

16.60. Henderson v. Henderson доктринасының res judicata-дан ерекшелігі (16.01) –

доктрина бұрын шешілген мәселеге емес, әлі шешілмеген мәселеге қатысты. Яғни

бұған дейінгі сот өндірісінде шешілуі мүмкін болса да, әлі көтерілмеген мәселеге

байланысты қолданылады. Қысқасы, Henderson v. Henderson принципін res

judicata-ға қосымша деп атауға болады, алайда res judicata-мен шатастырмау керек.

16.61. Лорд Хобхауc Құпия кеңесте қаралған Associated Electric & Gas Insurance

Services Ltd v. European Reinsurance Co of Zurich ісінде

110

(2003) былай деген:

«Henderson v. Henderson (1843) принципі... сотта айтылған, бірақ қараусыз қалды-

рылған мәселеге емес, шешілуі мүмкін болғанымен, шешілмей қалған мәселеге ғана

қатысты қолданылады».

16.62. Henderson v. Henderson принципі қоғамдық жария құқыққа, сондай-ақ талап

пен эстоппель принципіне де негізделген. Атап айтқанда, сот өндірісінде түпкілік-

тілік болуы міндетті және тараптар сотқа бір мәселе бойынша екі рет жүгінбеуге

тиіс.

107

[1986] QB 441, 463.

108

Nomihold Securities Inc v. Mobile Telesystems Finance SA [2012] EWHC 130 (Comm), [42]. Бұл

істе судья Эндрю Смит былай деген: «Тараптың бұған дейінгі кезеңде айтуға тиіс мәлімдемесін

соттың қараусыз қалдыруы – Henderson v. Henderson доктринасына дейін қалыптасқан нор-

ма: қараңыз: Smith v. Johnson (1812)’ (1812) 15 East 213, 214; 104 ER 824 (1812 жылы қаралған

бұл істе арбитраж отырысының нәтижесінде борышкер есепке жатқызу туралы талап қоя алма-

ған; осы шешімнің нәтижесі мен Henderson v. Henderson доктринасының негізі туралы қараңыз:

II том, 17.05). Лорд Элленбург 1812 жылы «корольдік адвокат Виграмның 1843 жылғы мәлім-

демесіне қарағанда, тарап мәлімдемесін кез келген кезде жасай алады» деген болатын. Бірақ,

егер Адам мен Хауаның әке-шешесі болғанда, біз Адам мен Хауаны адамзаттың бастауы ретінде

тани алмай қалар едік, бұл жағдайда да дәл солай болып тұр. Сондықтан Henderson v. Henderson

доктринасын қолдағанымыз жөн».

109

Шынында (Николас Рейд айтқандай), бұл норма бастауын XVIII ғасырдан алған: Greathead v. Bromley

(1798) 7 TR 455, 456; 101 ER 1073, 1074 per Lord Kenyon (Wigram V-C’s formulation of 1843); сондай-

ақ қараңыз: Lord Hardwicke in Gregory v. Molesworth (1747) 3 Atk 626; 26 ER 1160, 1161: «Егер сотта

тарап бірнеше талап қойғанымен, сот бір ғана шешім шығарса, онда шешімге бүкіл талаптарының

қорытындысы енуге тиіс. Соттың шешімін қатесі табылған немесе жаңадан мән-жай ашылған

кезде ғана өзгертуге болады», – деген.

110

[2003] UKPC 11; [2003] 2 CLC 340; [2003] 1 WLR 1041, PC, at [16].

110

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

16.63. Лорд Стюарт-Смит Albot v. Berkshire CC ісінде (1994) былай дейді

111

«Бұл – аса қажет норма. Қажетсіз дауды қараудан құтқарады, тараптардың

артық шығынын азайтады, соттың уақытын үнемдейді; ескірген талаптарды

қоюдан құтқарады; жауапкерге өз жауапкершілігінің ауқымын түсінуге мүмкіндік

береді; әсіресе сақтандыру компаниялары келіссөз жүргізген, қарсы пікір білдірген

және апелляция берген жағдайларда қолданылады».

16.64. Johnson v. Gore Wood & Co ісінде (2002) лорд Бингэм аталған принциптің

Азаматтық іс жүргізу ережесінің «тиімділік» және уақыт үнемдеу принциптеріне

сай келетінін айтқан

112

16.65. Сэр Томас Бингэм осы норманы 1996 жылы былай түсіндірген

113

«Жария құқықтың бұл нормасы тараптардың қалауына негізделген, сот өндірісінің

ұзақтығына шектеу қою, жауапкерге қайта-қайта талап қоя бермеу мақсатында

жасалған. Басқаша айтқанда, іс жүргізуге зиян тигізбеуге арналған».

5.2. ЛОРДТАР ПАЛАТАСЫ JOHNSON V. GORE WOOD ІСІНДЕ

HENDERSON V. HENDERSON ІСІНДЕГІ

НОРМАНЫ БАСШЫЛЫҚҚА АЛҒАН

16.66. Лордтар палатасы Johnson v. Gore Wood & Co ісінде (2002) Henderson док-

тринасын тым жеңіл немесе механикалық түрде қолдана беруге болмайтынын

ескерткен

114

. Лорд Бингэм мына бір маңызды үзіндісінде былай дейді:

1) Henderson доктринасының мәні – іс жүргізу барысында мәселені кейінгі

кезеңдерде көтеруге болмайтынын, ондай жағдайда іс жүргізуге нұқсан келті

ретінін түсіндіру;

2) Henderson доктринасы қандай да бір сот бұйрығына негізделмеген; бірақ

тараптар соттың бұйрық шығаруын өтінуге құқылы

115

;

3) соттың іс жүргізуге нұқсан келтіретін талапты қараусыз қалдыру құқығы оның

юрисдикциясының эманациясы сипатында болады

116

;

111

[1994] QB 290, 297, CA, per Stuart-Smith LJ.

112

[2002] 2 AC 1, 31, HL, per Lord Bingham.

113

Barrow v. Bankside Agency Ltd [1996] 1 WLR 257, 260, CA.

114

[2002] 2 AC 1, 22, 59, HL; Gairy v. Att-Gen of Grenada [2001] UKPC 30; [2002] 1 AC 167, PC, at [26] and [27].

115

Сонда, 30–1: «Henderson v. Henderson доктринасы ұқсастығы болса да, эстоппельден басқа док-

трина. Бірақ бұл екеуінің қоғам үшін мүддесі бірдей: сот өндірісінің түпкілікті болуға тиіс екенін

және бір мәселе бойынша екі рет сотқа жүгінуге болмайтынын білдіреді. Осы қоғамдық мүдде сот

өндірісінің тиімді және үнемді жүргізілуіне, тараптар мен тұтас қоғамның мүддесіне бағыттал-

ған болуы керек екені қоштай түседі».

116

Юрисдикция туралы қараңыз: 2.17 және әрі қарай; Азаматтық іс жүргізу ережесінің 3.4(2)(b) тармақ-

шасындағы «іс жүргізудің тәртібін бұзу» туралы.

111

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

4) іс жүргізуге нұқсан келтіру сот өндірісіндегі бұрын басталған іске зиянын

дәлелдеуді қажет етпейді

117

;

5) оның орнына, қажет болса, егер тарап осы дауды бұған дейін орынсыз қабыл

дамаған жағдайда, бұл доктрина соттасуға мүмкіндік береді

118

(қараңыз:

6) және 7) тармақтар);

6) дегенмен Henderson доктринасын жеңіл немесе догма сияқты қолдануға бол

майды, себебі бұған дейінгі сот өндірісі оған кедергі бола алмауы да

мүмкін

119

;

7) сот: екінші сот өндірісінде тараптың бұған дейінгі сот өндірісінде үнсіз қалуы

қаншалықты дұрыс екенін бағалауға; бағалауды икемді жолмен жүзеге асыру-

ға

120

; сараптама жасауға тиіс

121

16.67. Лорд Миллетт 6) және 7) тармақтарды Johnson ісінде (2002) қолданған.

Оның айтуынша, бірінші сот өндірісінде осы талапты қарауға мүмкіндік болса да,

екінші талап қою арызын беруге бұл доктрина кедергі бола алмайды: «Бірінші сот

өндірісінде ондай мүмкіндіктің болғанын дәлелдеу жауапкерге жүктеледі, себебі

бірінші өндірісте неліктен сөз қозғамағанын жауапкердің өзі дәлелдеуге тиіс»

122

Barnstaple Boat Co v. Jones ісінде (2007) лорд-судья Уоллер былай деген

123

: «Осы

талап бірінші сот өндірісінде қойылуы керек еді немесе бұл бірінші талап қою ары-

зының ішінде аталуға тиіс болатын деген уәж арқылы талапты қарауға кедергі

келтіру дұрыс емес».

16.68. Лордтар палатасы Johnson v. Gore Brown ісінде (2002) Henderson v. Henderson

принципін қараған кезде мынадай пікір білдірген: «Сот Сцилла (бірінші сот

өндірісінде сот-медициналық сараптамасын өткізу қажет маңызды мәселелер

бо йынша екінші бір сот өндірісін қозғауға мүмкіндік беретін бейне) мен Харибда

(екінші сот өндірісіне мүлде рұқсат бермейтіндей қатал бейне) арасындағыдай

сипатта болады».

117

Юрисдикция туралы қараңыз: 2.17 және әрі қарай; Азаматтық іс жүргізу ережесінің 3.4(2)(b) тар-

мақшасындағы «іс жүргізудің тәртібін бұзу» туралы, 31. Spicer v. Tuli [2012] EWCA Civ 845; [2012]

(1 WLR 3088, at [12] to [14]) ісінде іс жүргізудің тәртібі бұзылмаған.

118

Сонда.

119

Соттың бұл құзыретін істің мән-жайын жан-жақты зерттемей тұрып қолданғаны жөнсіз болар еді:

сонда, 22, Lord Bingham, Yat Tung Investment Co Ltd v. Dao Heng Bank Ltd [1975] AC 581, 590, PC,

Brisbane CC v. Att-Gen for Queensland [1979] AC 411, 425, PC. In Friend v. Civil Aviation Authority [2001]

4 All ER 385, CA, at [20] and [21], лорд-судья Симон Браун: «Лордтар палатасының Johnson v. Gore

Wood & Co ісіндегі шешімі Henderson v. Henderson принципін іс жүргізудің тәртібін бұзғанды дәлел-

деу үшін орынсыз қолдануға жол бермеу керек екенін көрсетіп отыр», – деген.

120

Johnson v. Gore Wood & Co [2002] 2 AC 1, 30–1, «Соттың мемлекет пен жеке тұлғаның мүдделе-

рін, сондай-ақ фактілерді жан-жақты қатар ескеріп, кең ауқымда шығарған шешімінде іс жүргізу

тәртібін бұзу болғанын айтқан кезде, бұл мәлімдемені неліктен ертерек жасамағанын да ескеру

қажет».

121

Сонда: «Іс жүргізудің тәртібін бұзудың нақты тізімін жасау мүмкін емес, сондай-ақ бұл ұғымның

нақты анықтамасын беру де мүмкін болмағандықтан, осы мәселеде фактілерге жүгінген жөн».

122

Сонда, at 59–60.

123

[2007] EWCA Civ 727; [2008] 1 All ER 1, at [43].

112

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

16.69. Осы салада іс жүргізудің тәртібін бұзу мен механикалық дәлдік арасында

қайшылықтар болып жатады. Әрине, механикалық дәлдіктің (бағалау барысында)

артықшылығы бар. Johnson ісінде (2002) осы факторға көп көңіл бөлінген.

Бұл апелляциялық шағымды (2000 жылы)

124

1998 жылғы Адам құқықтары туралы

заң Англияның сот жүйесін ескеруі керек болған кезде Страсбург конвенциясының

кері реакциясына қатысты қарастырған (Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты

«Страсбург конвенциясы Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1)

тармағындағы әр адамның сот төрелігіне қолы жетуін қамтамасыз ету керек деген

нормаға сай емес» деген қорытындыға келген).

16.70. Осы орайда мына ескертулерге назар аударсақ, бәрі түсінікті болады.

Біріншіден, лорд Бингэм Johnson ісінде (2002) атап айтқандай, сот іс жүргізудің

тәртібіне нұқсан келтіретін талап пен қорғанысты қараусыз қалдыра алса да, алды

мен оларды жете зерттеп алуы қажет, яғни тараптың әділ сот төрелігіне қол жеткізу

құқығына шек қоймауы керек

125

. Лорд Миллетт дәл осы істе Еуропа конвенциясы-

ның 6(1) тармағына мына контексте жүгінген:

«Тарапқа бұрын шешілген талап қою арызын қайта беруге тыйым салу – өз алдына

жеке әңгіме; ал оған осыған дейін шешілмеген талабын қоюға тыйым салу – мүлде

басқа әңгіме. Бұл ортақ құқық және Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенция

сының 6(1) тармағы бойынша азаматтың сотқа қолжетімділік құқығына

prima facie кедергі келтірумен парапар»

126

5.3. А МЕН В ТАРАПТАРЫНЫҢ ТАЛАП ҚОЮ АРЫЗЫН

А МЕН С ТАРАПТАРЫ АРАСЫНДАҒЫ

ТАЛАП ҚОЮ АРЫЗЫНЫҢ АУЫСТЫРУЫ:

HENDERSON V. HENDERSON НОРМАСЫНЫҢ ШЕГІ

16.71. Кейде С тарапының А мен С тараптары арасындағы сот өндірісінде белгілі

бір мәселені көтеруге талпынуы, тіпті екінші сот өндірісі дәл осы тараптардың

емес, керісінше, А мен В тарапының арасында өтсе де, іс жүргізудің тәртібін бұзған

болып саналады

127

. Негізі, Лордтар палатасы бұл доктринаны Johnson v. Gore Wood

& Co ісінде (2000) қайта қараған

128

. Мәселе екі түрлі талап қою арызы бойынша

талқыланған. Біріншісі – компанияның кәсіби құқықтық кеңесшілерге қарсы

124

Johnson ісінің отырысы 2000 жылғы шілдеде өткен, бұл сот отырысы бойынша соттың шешімі 2000

жылғы желтоқсанда шыққан; ал 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң сот отырысы мен сот ше-

шімінің арасында, яғни 2000 жылғы қазанда күшіне енген.

125

Johnson case [2002] 2 AC 1, 22, HL, per Lord Bingham, citing Yat Tung Investment Co Ltd v. Dao Heng

Bank Ltd [1975] AC 581, 590, PC, and Brisbane CC v. Att-Gen for Queensland [1979] AC 411, 425, PC.

126

Johnson case [2002] 2 AC 1, 59, per Lord Millett.

127

Johnson ісінде ұсынған, сонда, at 60; сондай-ақ қараңыз: Bradford & Bingley Building Society v. Seddon

[1999] 1 WLR 1482, 1491–2, CA.

128

[2002] 2 AC 1; G Watt (2001) 20 CJQ 90–101.

113

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

талабы, ал екіншісі компанияның негізгі акционерінің дәл сол кеңесшілерге қарсы

талабы еді. Дегенмен Лордтар палатасы фактілерді қарай отырып, «екінші талап

қою арызы іс жүргізудің тәртібін бұзбаған» деген шешімге келген.

16.72. Лордтар палатасы Johnson v. Gore Wood & Co ісінде (2002) «тіпті екінші

сот өндірісіндегі тараптар дәл бұрынғы болмаса да, екінші талап қою арызы іс

жүргізудің тәртібін бұзу болып саналады

129

, бірақ аталған істе олай емес» деген.

Лорд Бингэмнің пікірі бойынша, бұл жерде «тараптың іс-әрекеті қай кезде де іс

жүргізу тәртібін бұзу болады»; ал «қоғам мүддесі мен жеке мүддені қамтитын

кең, мән-жайға толы шешім» осындай болады; сондай-ақ мұндай көзқарас іс

жүргізудің тәртібін бұзудың prima facie себебі айрықша жағдайдан туады

130

Лорд Бингэм: «Егер екінші сот өндірісінде сот тараптардың бірін негізсіз кем

сітпесе, онда көбінесе іс жүргізудің тәртібі бұзылған болып саналмайды», –

дейді

131

. «Негізсіз кемсіту» ұғымын түсіну оңай емес. Әйтсе де осы сөз норманы

абайлап қолдану керек екенін білдіреді. Жанама зиян немесе әділетсіздік сияқты

«айрықша факторды» атап көрсетудің қажеті жоқ

132

. Дегенмен, егер айрықша

фактор көрініп тұрса, онда екінші сот өндірісінде іс жүргізу тәртібі бұзылған

болады

133

16.73. Лорд Миллеттің пікірі бойынша, екінші сот өндірісіндегі талап қоюшы

(немесе басқа кез келген тарап) бірінші өндірісте үнсіз қалса, онда практикада

екінші сот өндірісінде іс жүргізудің тәртібі бұзылған деп саналуы мүмкін

134

Лорд Миллетт екі сот өндірісіндегі жауапкер әртүрлі болған жағдайда Henderson

v. Henderson нормасын қолдануды қажет етпейтінін, себебі онда іс жүргізудің

тәртібі бұзылатынын атап айтқан

135

16.74. Johnson v. Gore Wood & Co ісіндегі (2002) фактілер мен шешімдер:

Johnson v. Gore Wood & Co ісіндегі (2002) шешім сот өндірісіндегі мына екі нәр

сеге байланысты

136

. Бірінші талап қою арызын компания – құқықтық кеңесшіге

129

[2002] 2 AC 1, бұл жерде мына шешімдерге назар аударған: Bradford & Bingley Building Society

v. Seddon [1999] 1 WLR 1482, CA (сот өндірісіндегі фактілерден іс жүргізудің тәртібі бұзыл-

ғаны анықталмаған); 1491–2: Yat Tung Investment Co Ltd v. Dao Heng Bank Ltd [1975] AC 581,

PC; Bragg v. Oceanus Mutual Underwriting Association (Bermuda) Ltd [1982] 2 Lloyd’s Rep 132,

CA; North West Water v. Binnie & Partners [1990] 3 All ER 547; MCC Proceeds Inc v. Lehman Bros

International (Europe) [1998] 4 All ER 674, CA; Morris v. Wentworth-Stanley [1999] QB 1004, CA

(dictum, at [38]); in the Bradford case [1999] 1 WLR 1482, 1492, the Court of Appeal rejected

C (A Minor) v. Hackney LBC [1996] 1 WLR 789, 794–5, CA.

130

Сонда, at 31.

131

Бұл да сонда.

132

Бұл да сонда, лорд Бингэм лорд-судья Оулдтің Bradford & Bingley ісіндегі [1999] талдауын сынаған

1 WLR 1482, 1492–3, CA.

133

Сонда, Lord Bingham.

134

Бұл да сонда, at 60, per Lord Millett.

135

Бұл да сонда.

136

[2002] 2 AC 1, HL.

114

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

қарсы, ал екінші талап қою арызын компанияның негізгі акционері дәл сол

жауапкерге қарсы берген. Бірінші сот өндірісінде талап қоюшы компания өтем-

ақы өндіріп алған. Талап қоюшы компанияның басты акционері Джонсон енді

дәл сол жауапкер-солиситорларға қарсы осыған ұқсас талап қою арызын қайта

берген. Осы талап қою арызында да, дәл бірінші талап қою арызындағы сияқты,

солиситорлардың салғырттығын кінәлаған еді

137

. Алайда жауапкер бұл екінші

талап қою арызы іс жүргізу тәртібін бұзып отырғанын атай келе, соттан оны

қараусыз қалдыруды сұраған.

16.75. Лордтар палатасы бұл талапты үш себеппен қараусыз қалдырған.

Біріншіден, екінші талап қою арызын берген талап қоюшының бірінші талабы

бойынша сот өндірісіне қатысуға қаржысы болмаған. Екіншіден, ол талапты ұзақ

уақыт кешіктіріп берген. Яғни арада жауапкердің талап қоюшыдан талап қою

арызын күтпейтіндей уақыт өтіп кеткен. Үшіншіден, екінші талап қою арызын

беріп отырған талап қоюшы «компания мен компания кредиторларының мүдде

сін ескеруі керек еді, яғни алдымен компанияның талабын орындауға тиіс

болатын»

138

16.76. №1 сот өндірісі: Х – жауапкер, ал Y – үшінші тарап; №2 сот өндірісі:

Х Y-ке тікелей талап қойып отыр: Talbot v. Berkshire CC ісінде

(1994) Апелляциялық сот Henderson v. Henderson ісіндегі ереже талап қоюшы-

ның (С) жауапкерге (D) талап қойған екінші сот өндірісіндегі талабы бірінші сот

өндірісінде D – үшінші тарап, ал С жауапкер болған жағдайда қолданылады деп

шешкен

139

(20-бөлім).

16.77. Talbot ісінде (1994) екінші сот өндірісіндегі талап қоюшы жол апатына

ұшыраған жүргізуші еді. Бірінші талап қою арызында жолаушылар осы жүргізу

шіге көлікті дұрыс жүргізбеуінің салдарынан келтірген зияны үшін талап қойған

болатын. Жүргізуші жол басқарушы органды ортақтасқан жауапкер ретінде тар-

туға тырысқан. Судьяның шешімі бойынша жүргізуші талап қоюшыға келген

зиянның – үштен екісіне, ал жол басқарушы орган үштен біріне жауапты. Екінші

талап қою арызында жүргізуші өзінің денсаулығына келген зиян үшін жол басқа-

рушы органға қарсы талап қойған. Апелляциялық соттың мәлімдеуінше,

Henderson v. Henderson нормасы бұл талапты мойындамайды, себебі жүргізуші

осы талапты бірінші сот өндірісінде қоюы керек болатын.

16.78. Апелляциялық соттың Talbot ісіндегі (1994) шешімі мына негіздер

бойынша дұрыс болып саналады. Біріншіден, екінші сот өндірісінде бірінші сот

137

[2002] 2 AC 1, HL, at 60, лорд Миллетт компанияның талабы мен акционерлерінің жеке талаптары-

ның айырмашылығы мен ұқсастықтарына талдау жасаған.

138

Сонда, per Lord Millett.

139

[1994] QB 290, 298, CA, бұл туралы қараңыз: N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 17-006;

жалпы, 20-бөлімнің негізіндегі талап туралы қараңыз: 7.02 және әрі қарай.

115

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

өндірісіндегі мәселелерді қайта қараудан бас тартқан, яғни жүргізуші мен жол

басқарушы органның арасындағы жауапкершілік мәселесіне қайта тоқталған

жоқ

140

. Екіншіден, сот тараптардың кінәсін анықтауға назар аударып, бір мәселені

әртүрлі судьяның қайта-қайта қарауына жол бермей отыр. Үшіншіден, Talbot

ісінің (1994) нәтижесі талап қоюшының құқығын еш бұзып отырған жоқ.

Осылайша жүргізушінің жол басқарушы органға қоятын (бірінші талап қою

арызында көтерілмеуіне байланысты екінші сот өндірісінде қабылданбаған)

талабы біраз зиян тигізуі мүмкін еді. Бәлкім, бұл жүргізуші мен оның құқықтық

кеңесшісінің Henderson v. Henderson нормасына тиісті деңгейде көңіл бөлмеуінен

өтем ақы талап ету «мүмкіндігінен айырылуы» болар.

16.79. Осы саладағы көрнекті ғалымдардың бірі Хэндли Talbot ісінің (1994)

шешімі Лордтар палатасы қараған Johnson ісінде (2002) қолданылмағанын

айтады

141

. Себебі ол шешімді «аса сенімді емес» деп есептеген. Шынында,

Азаматтық іс жүргізу ережесіне сәйкес, Talbot ісінің шешімінде айтылғандай-ақ,

соттар тараптар арасында талап қоюға мүмкіндік беруге тиіс еді. Бұл көзқарас

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 1-бөліміндегі жылдамдық, тиімділік, әділдік

принциптеріне сай болып отыр.

6. НЕГІЗСІЗ ТАЛАП БОЙЫНША

ШЫҒЫСТЫ ӨТЕУДЕН БАС ТАРТУ

16.80. Henderson v. Henderson – талап қою арызын беруге қатысты доктрина

142

Бірақ бұл доктрина соттың кейінгі отырыстарында азаматтық іс жүргізудің шығыны,

тыйым салу туралы бұйрықтар шығара алады. Бұл жайында заңда былай делінген

143

«Егер белгілі бір зиянға қатысты немесе жәбірленушінің атынан (ортақ болса да,

жеке болса да) бірнеше талап қою арызы берілсе, талап қоюшы осы талап қою

арыздарының ішіндегі біріншісі бойынша ғана сот шығысын төлеп, қалған сот

шығысынан босатылады, ал басқа талап қою арыздары бойынша шығысты соттың

шешімімен ғана төлейді».

140

Эстоппель мәселесі доктринасын қолдануға болар еді, бұл туралы қараңыз: 16.26 және әрі қарай.

141

KR Handley, ‘A Closer Look at Henderson v. Henderson’ (2002) 118 LQR 397, Talbot v. Berkshire CC

[1994] QB 290, CA, and Sanctuary Association v. Baker (No 2) (1998) 31 HLR 746, CA.

142

(1843) 3 Hare 100, 115.

143

s 4, Civil Liability (Contribution) Act 1978.

116

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

7. АПЕЛЛЯЦИЯНЫ ҚАЙТАЛАУҒА АЙРЫҚША ҚҰҚЫҚ

БЕРЕТІН ЖАҒДАЙ

16.81. Апелляциялық сот Taylor v. Lawrence (2002) ісінде шешімді түзету мен өзге-

ріс енгізу аса қажет айрықша жағдайда ғана болатынын мәлімдеген

144

. Азаматтық іс

жүргізу ережесінде Үлкен сот пен Апелляциялық соттың осы саладағы практикасы

жинақталған

145

. Дегенмен Үлкен сот пен Апелляциялық сотта апелляцияға қайта

беру үшін айрықша құқыққа төтенше шектеу бар. Алдымен: 1) «нақты әділетсіз-

дікке жол бермеу мақсатында жасалатынын»; 2) «жағдайдың айрықша екенін және

апелляцияға қайта беру орынды болатынын»; 3) «құқықтық қорғаудың басқа балама

жолы жоқ екенін» көрсету қажет. Апелляцияға рұқсат беру-бермеу мәселесінде де

нақ осы көзқарасты ұстану керек

146

8. АЛАЯҚТЫҚ ОРЫН АЛУЫ МҮМКІН ЖАҒДАЙДА

ІСТІ ҚАЙТА ҚАРАУ

16.82. Апелляциялық сот Noble v. Owens (2010) ісінде

147

осы кезге дейінгі преце-

денттерді жан-жақты талқылай келе, мынадай қорытындыға келген:

1) Апелляциялық сотқа жаңадан ашылған дәлелдеме ұсынылып, бірінші саты

дағы судьяны қасақана жаңылыстыру бойынша орын алған жағдай туралы

хабарланса, Апелляциялық сот бірінші сатыдағы судьяның шешімін тек алаяқ-

тықтың орын алуы немесе орынсыз дәлелдеме қолданылуы туралы себеппен

қайта қарай алады;

2) егер алаяқтық орын алғаны мойындалмаса, сондай-ақ бұл жөнінде жеткілікті

дәлелдеме болмаса, онда Апелляциялық сот төменгі сатыдағы соттың өз

шешімін қайта қарауды және алаяқтықтың орын алуы туралы дәлелдемелерді

тыңдауды міндеттейтін шешім қабылдайды; «егер қарсы тарап алаяқтықтың

орын алуы туралы дәлелдемені төменгі сатыдағы судья шешім шығарғанға

дейін-ақ ұсынған болса», Апелляциялық сот алаяқтық туралы істі төменгі

соттың қарауына бермейді

148

;

3) егер 1) және 2) нұсқаның талаптары орындалмаған болса, онда қарсы тарап өз

бетінше күресіп, төменгі сатыдағы сот шешімінің күшін жою туралы талап

қою арызын береді;

144

[2002] EWCA Civ 90; [2003] QB 528, CA; қараңыз: IR Scott (2000) 21 CJQ 194, and Sir Henry Brooke,

D di Mambro and L di Mambro (eds), Manual of Civil Appeals (2

edn, 2004), 4.118 . Бұл шешімді басқа

істерде де зерттеген: Re Uddin [2005] EWCA Civ 52; [2005] 1 WLR 2398, CA; Jaray v. The Society

of Lloyds [2007] EWCA Civ 586; First Discount Ltd v. Guinness [2007] EWCA Civ 378; R v. Bow Street

Metropolitan Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet Ugarte (No 2) [2000] 1 AC 119, HL.

145

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.17.

146

Barclays Bank plc v. Guy (No 2) [2010] EWCA Civ 1396; [2011] 1 WLR 681, at [39], per Lord Neuberger MR.

147

[2010] EWCA Civ 224; [2010] 1 WLR 2491; J Leabeater, L McCaerty, S O’Sullivan and J Purchas, Civil

Appeals: Principle and Procedure (2010), 6-024 to 6-027.

148

Skone v. Skone [1971] 1 WLR 812, 815, HL (Ladd v. Marshall case).

117

16-тарау. Сот өндірісіндегі түпкіліктілік

4) дәлелдеменің алаяқтықпен жасалғаны төменгі сатыдағы сотта қаралса және

төменгі сатыдағы сот тиісті шешім қабылдаған болса, онда бұл шешімге қара-

пайым апелляциялық жолмен шағым жасау керек

149

;

5) егер алаяқтық зиянның мөлшеріне ғана қатысты болса, алаяқтық бойынша

айыптау төменгі сатыдағы соттың қорытынды шешіміне ықпал етпеуі

мүмкін

150

16.83. Noble v. Owens (2010) ісінде

151

Апелляциялық сот 1) нұсқаны қолдануға бол-

майтынын, себебі бұл істегі алаяқтық бойынша айыптау әлі талқыланып жатқанын

мәлімдеген. Алайда 2) нұсқаны қолдануға болады екен: лорд-судья Седлидің

айтуынша, алаяқтық бойынша айыптау бұл істі алғашқы судьяның қарауына қайта

жіберуге жеткілікті негіздеме болады (алайда судья алаяқтықты дәлелдегенше

алғашқы шешім күшінде қала береді)

152

9. ТҮПКІЛІКТІЛІКТІҢ БАСҚА ДА ҚЫРЛАРЫ

16.84. Біріншіден, талап қоюшы дәл сол талабын қайта қою арқылы шығынын қай-

тадан өндіре алмайды: бір әрекеттен келген зиян бір рет қана өндірілуі керек

153

16.85. Екіншіден, Англияда шетелдік соттың шешімін қайта қарауға жіберуге заң-

мен шек қойылған

154

. Алайда тараптар бұл шектеуді өзара келісіммен, үнсіз келісім-

мен немесе эстоппельмен алып тастай алады

155

149

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 52.3(1) тармақшасына сәйкес, Азаматтық іс жүргізу ережесінің

52.4-тармағындағы апелляциялық шағым жасауға 21 күн мерзім шегін ескере отырып қолданған.

150

J Leabeater, L McCaerty, S O’Sullivan and J Purchas, Civil Appeals: Principle and Procedure (2010),

6-024 to 6-027, Boodoosingh v. Ramnarace [2005] UKPC 9.

151

[2010] EWCA Civ 224; [2010] 1 WLR 2491.

152

Сонда, at[72], лорд-судья Седли: «Құқықтық құралдарды қолдануға берілген уақыт мерзімі жә-

бірленуші тарапқа арбитраж шешіміне шағым жасауға мүмкіндік бергенмен, бәрібір қымбат

қалпында қалып отыр. Заңгерді алаяқтық туралы арызда нақты дәлелі болмаған кезде қол қою-

ға міндеттемес бұрын, сот алдымен соттың қарап жатқан ісінің дәлелдемелеріне көңіл бөлуі

және төменгі сатыдағы соттың тараптарды қасақана жаңылыстырмағанына көз жеткізуі

керек. Мән-жайларды ескерген соң, (мен сенімдімін) бұл мәселе бойынша нақты шешім қабыл-

дауға мүмкіндік беретініне сенімді болуы керек және алаяқтық орын алмаған кезде арбитраж

шешімінің күші жойылмайтынына сенімді болады», – дейді.

153

Brunsden v. Humphrey (1884) 14 QBD 141, 147, CA; LA Collins (1992) 108 LQR 393, 394 (case note);

Republic of India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Grace’) [1993] AC 410, 420–1, HL; Rowner v.

Allen & Sons (1936) 41 Com Cas 90; Jaggard v. Sawyer [1995] 1 WLR 269, 284, CA; Deeny v. Gooda

Walker Ltd [1995] 1 WLR 1206, 1214 (зиянды бағалауды кейінге қалдыруды ұсынған); бірақ бұл нор-

маны қолданған кезде сақ болуы керек екенін айтқан, Barrow v. Bankside Agency Ltd [1996] 1 WLR 257,

269, CA; Cachia v. Faluyi [2001] 1 WLR 1966, CA, at [18] to [20].

154

s 34, Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982; Black v. Yates [1992] 1 QB 526. On the necessity for this

provision, Republic of India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Endurance’ (No 1)) [1993] AC 410,

417, HL; Republic of India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Endurance’ (No 2)) [1998] AC 878, HL.

Шетелдік сот шешімдері арбитраждың шешімімен немесе осыған ұқсас шешімдермен сәйкес кел-

мейтін болса: AES case 10.42, vol II.

155

‘The Indian Endurance’ (No 2) [1998] AC 878, HL.

118

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

16.86. Сонымен қатар, лорд Браун-Уилкинсон айтқандай, егер «ондай сот талқы-

лауының қайта өтуі... сот әділдігіне зиян келтіретін болса» (Arthur JS Hall & Co v.

Simons (2000) ісіндегідей)

156

, сот қылмыстық үкім

157

мен азаматтық шешімге

158

жасалған талапты негізсіз деп таныса, талапты қараусыз қалдыра алады.

Мемлекеттің саясаты сотқа қайта жүгінудің алдын алуға және соттың шешімі түп-

кілікті екенін қолдауға бағытталған

159

: «Сот талап қоюшының ұсынып отырған

екінші талабын, егер талап жауапкер үшін әділетсіз болса немесе шешімнің дұрыс

қабылданбауына жол беретін болса, қараусыз қалдыра алады». Smith v. Linskills

(1996) ісінде сэр Томас Бингэм осы доктринаның сүйенетін саяси негізі жөнінде

пікір білдірген

160

«Егер екі түрлі шешім шығару мүмкін болса, қалайда әділ шешім шығарылуы керек...

Екі шешімнің тең болуы мүмкін емес... Сотта бастапқыда шешілетін мәселені

соңғы кезеңде ұсынуға жол бермеу керек... Шешімнің түпкіліктілігі маңызды... Бұл

норманы судьялар өз әріптестерін қорғау үшін ойлап тапты дейтіндер де бар.

Әрине, судьяның салғырттығы үшін іс қозғалғанын ешкімнің де қаламайтыны анық.

Бірақ reipublicae ut finis sit litium

161

доктринасын ағылшын судьялары ойлап тапқан

жоқ, бүгінде сот өндірісін ұзаққа созбау үшін бұдан артық ешбір жол жоқ. Дегенмен

шешімнің түпкіліктілігі сақталған кезде ғана ол қорытынды шешім болып

табылады».

156

Бұл саладағы жетекші прецедент: Hunter v. Chief Constable of West Midlands Police [1982] AC 529,

HL (CA sub nom McIlkenny v. Chief Constable of West Midlands Police Force [1980] QB 283); Smith v.

Linskills [1996] 1 WLR 763, CA (Sir Thomas Bingham MR). The Hunter ісінде (1982) Somasunaram v.

M Julius Melchior & Co [1988] ісінің шешімін қолданған (1 WLR 1394, CA), JA Jolowicz [1989] CLJ

196. Hunter ісінің шешімін (1982) in Acton v. Graham Pearce & Co [1997] 3 All ER 904, 925 ісінде

қайталаған (CA, Criminal Division), and in Walpole v. Partridge & Wilson [1994] QB 106, CA (жана-

ма шабуыл доктринасын қылмыстық іс бойынша сот шешіміне адвокаттың салғырттығын кінәлап

шағым жасаған кезде қолдануға болмайды). Hunter нормасын (1982) азаматтық істегі жауапкер қыл-

мыстық айыпты теріске шығарғысы келген кезде қолдануға болмайды: J v. Oyston [1999] 1 WLR 694

(s 11(2)(a), Civil Evidence Act 1968); сондай-ақ іс жүргізу компания директорына қатысты болған кез-

де қолдануға болмайды: Re Barings (No 2) [1999] 1 All ER 311, 335–6 and 340, CA. Жалпы іс жүргі-

зу тәртібін бұзу туралы қараңыз: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003),

ch 16. Қылмыстық істе ақталып шыққан тұлғаға қарсы азаматтық істе азаматтық іс жүргізу тәртібін

бұзу нормасын қолдануға болады; Ashley v. Chief Constable of Sussex Police [2008] UKHL 25; [2008] 1

AC 962, лорд Бингэм, лорд Скотт пен лорд Роджер қолдаған, лор Карсуелл мен Нойбергер айрықша

пікір білдірген); Raja v. van Hoogstraten [2005] EWHC 2890 (Ch).

157

Conlon v. Simms [2006] EWCA Civ 1749; [2008] 1 WLR 484 (бұл жерде сот прецеденттеріне шолу

жасаған).

158

Arthur JS Hall & Co v. Simons [2000] UKHL 38; [2002] 1 AC 615, 685, HL.

159

Сонда, per Lord Browne-Wilkinson.

160

[1996] 1 WLR 763, 773, CA.

161

«Дауды құқықтық жолмен шешу қоғамның мүддесінен туады».

17-ТАРАУ

СОТТЫҢ ШЕШІМІ

МЕН

БҰЙРЫҒЫН ОРЫНДАУ

162

«Соттың шешімі, оның ішінде ақша өндіру,

сот шығысын өндіру, тыйым салу мен қамтамасыз ету

амалдары туралы шешімдер жылдам және

тиімді орындалуға тиіс»

**163

C Sandbrook, Enforcement of a Judgment (11

edn, 2011).

Principle 29, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 48; also available at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

120

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Сот шешімді орындау туралы бастама көтермейді. Шешім орындалуға тек тараптардың

өтінішімен жіберіледі.

2. Өндіруші сот шешімін орындаудағы мәжбүрлеу амалын өзі таңдауға құқылы.

3. Өндіруші сотқа борышкерді соттың шешімін орындауға мәжбүрлеу, сотқа қатысуға

немесе (борышкер заңды тұлға немесе компанияның лауазымды тұлғаларының бірі

болса) қаржылай міндеттемесі мен қаражаты жөнінде ақпарат беруге мәжбүрлеу туралы

қаулы қабылдауға өтініш бере алады.

4. Сот шешімінің ең көп тараған түрі – ақша өндіру туралы шешімдер. Мұндай шешімді

орындаудың механизмдері:

1) fieri facias (‘fi fa’) немесе атқару қағазын беру;

2) үшінші тараптан қарызды өндіру туралы бұйрық шығару (бұрын garnishee order деп

аталған);

3) тапсырма-бұйрық, стоп-бұйрық немесе стоп-хабарлама шығару;

4) алушыны тағайындау;

5) өндіру туралы бұйрық шығару;

6) әкімшілік қаулы қабылдау.

5. Ақша өндіру туралы шешім 2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімде-

рін орындау туралы заң негізінде, ал мүлік немесе жер телімі сипатындағы шешімдерді

орындау бұрынғысынша жүргізіледі.

6. Борышкерге қолданылатын мәжбүрлеу амалдарының ішінде сотты құрметтемегені үшін

жауапкершілік, квази-қылмыстық жауапкершілік, оның ішінде айыппұл мен бас бостан-

дығынан айыру жазалары бар.

7. Мәжбүрлеу шарасы қолданылған тарап сол шараны бұзса немесе бұзуға талпынса,

немесе бұзатындай жағдайға жеткізсе, сотты құрметтемеу туралы айып қолданылады.

121121

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

МАЗМҰНЫ

1. Ақша өндіру туралы шешімдер ....................................................................................................... 121

1.1. Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау туралы заң ............................... 123

1.1.1. Күшін жойған түзету ...................................................................................................... —

1.1.2. 2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін

орындау туралы заңның жаңа үлгісі енгізілді ........................................................... 124

1.2. Үшінші тараптың борышын өтеуі туралы бұйрық ................................................................. —

1.3. Тапсырма беру туралы бұйрық ............................................................................................... 126

1.4. Әділ алу ..................................................................................................................................... 128

2. Ақша сомасын өндіруден басқа шешімдерді орындау, мәжбүрлеу шаралары ........................... 130

2.1. Иелену туралы сот өндірісі ....................................................................................................... —

2.2. Мәжбүрлеу шаралары .............................................................................................................. 131

2.3. Сотты құрметтемеу .................................................................................................................... —

2.3.1. Сотты құрметтемеу табиғаты ........................................................................................ —

2.3.2. Процедуралық қырлары ............................................................................................... 133

2.4. Сотты құрметтемегені үшін секвестрлеу .............................................................................. 134

2.5. Сотты құрметтемегені үшін қамауға алу немесе айыппұл салу ........................................... —

2.6. Сотты құрметтемеудің басқа да салдарлары ......................................................................... 135

2.7. Сотты құрметтемеу туралы шешімге апелляциялық шағым ............................................... 136

3. Шешімді орындау жүйесінің басқа да қырлары ............................................................................ 137

1. АҚША ӨНДІРУ ТУРАЛЫ ШЕШІМДЕР

17.01. Бұл тақырыптың басты ерекшелігі өндірушінің сот шешімін мәжбүрлі түрде

орындау тәсілін таңдауға еріктілігін көрсетуінде

. Кейбір өндірушілерде борышкер-

дің активтері туралы мағлұмат мол болады. Ал кейбіреуінде ондай мағлұмат бол-

мауы мүмкін; олар үшін келесі параграфтың маңызы зор.

17.02. Өндіруші соттан борышкерді (компанияның лауазымды тұлғаларын) сотқа

қатысуға мәжбүрлеу туралы бұйрық шығаруды, сондай-ақ борышкерді активтері

мен қаржылай міндеттемелері туралы мәлімет беруге міндеттейтін сот бұйрығын

шығаруды талап ете алады

17.03. Егер борышкер заңды тұлға (компания) болса, Азаматтық іс жүргізу ереже

сінің 71-бөліміне сәйкес, сол компанияның лауазымды тұлғасы сотқа қатысуға мін-

детті. Бірақ Лордтар палатасы Masri v. Consolidated Contractors International Co SAL

ісінде (2009), Азаматтық іс жүргізу ережесінің 71-бөліміне сәйкес, соттың юрис-

дикциясына жатпайтын лауазымды тұлғаны сотқа қатысуға міндеттей алмайтынын

ескерткен: 6-бөлім бойынша ондай тұлғаға талап қою арызын тапсыруға ешбір

негіз жоқ

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 70.2(2).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 71-бөлім; Практикалық нұсқаулық (71).

[2009] UKHL 43; [2010] 1 AC 90.

122

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

17.04. Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау туралы заңның

(‘TCE Act 2007’:17.08) 95–105-тармақтарында борышкердің есепшоты мен қарыз-

дары туралы мәлімет алудың тәсілдері көрсетілген.

17.05. Ақша өндіру туралы шешімді мынадай жолдармен орындауға болады:

1) fieri facias немесе атқару қағазын беру

(Трибуналдар, соттар және олардың

шешімдерін орындау туралы заңға сәйкес, ол бұдан әрі қарай – «атқаруды

бақылау қағазы» немесе «бақылау қағазы» деп аталады)

;

2) үшінші тараптан қарызды өндіру туралы бұйрық шығару

;

3) тапсырма-бұйрық (жер теліміне қатысты), стоп-бұйрық (соттағы бағалы қағаз-

дарға қатысты) немесе стоп-хабарлама (бағалы қағаздарға қатысты) шығару

;

4) алушыны тағайындау

Ақша өндірудің кейбір түрлерін округтік соттар ғана орындай алады:

5) өндіру туралы бұйрық шығару

;

6) әкімшілік қаулы қабылдау

(2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың

шешімдерін орындау туралы заңның 5-бабында борышкерлерді қорғау

жөнінде баяндалған).

17.06. Мемлекеттің иммунитеті мен шетелдік соттардың шешімдерін орындау:

Ұлыбритания Жоғарғы соты NML Capital Ltd v. Republic of Argentina ісінде

(2011),

1978 жылғы Мемлекеттің иммунитеті туралы заңға сәйкес, Англияда шетелдік сот-

тардың мемлекеттің сауда мәмілесі туралы шешімдерін мойындайтынын мәлімде-

ген

(мәлімдеме Нью-Йорк сотының Аргентинаға қатысты шешімі бойынша

жасалған еді). Осы істе 1978 жылғы заңға мұқият талдау жүргізілген болатын. Бұл

кітапта уақыт үнемдеу мақсатында талдауға толық тоқталмаймыз, сондықтан оқыр-

манға сол шешімді өз бетінше оқып шығуға кеңес беремін.

RSC Ord 46 and 47 and CCR Ord 26, in Schs 1 and 2, Азаматтық іс жүргізу ережесі.

ss 62–70, Schs 12 and 13, Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 72-бөлім.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 73-бөлім.

Қараңыз: RSC Orders 30 and 51, in Sch 1, Азаматтық іс жүргізу ережесін Үлкен сот та, графтық сот

та қолданады; s 37(1), Senior Courts Act 1981, Tasarruf Mevduati Sigorta Fonu v. Merrill Lynch Bank and

Trust Co (Cayman) Ltd [20122] UKPC 17; [2012] 1 WLR 1721.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, Ord 27, in Sch 2.

s 112, County Courts Act 1984; бұл заңда кредитордың соттың мекемені банкрот деп танығанына на-

разылық петициясын білдіруі және кредитордың төлемақыны күтуге құқығы белгіленген; мұндай

бұйрықтың күші үш жыл сақталады.

[2011] UKSC 31; [2011] 2 AC 495.

Шешімнің негізі мыналар болды: (i) s 31, State Immunity Act 1981, Lord Collins, сонда, [117] – [119]; (ii)

шетелдік соттың юрисдикциясында ескертпені мойындамау туралы өтініш беру (Lord Collins [120],

әсіресе [129] ); (i) мен (ii) жеткілікті еді; судьялар көпшілік дауыспен 1978 жылғы заңның 3-бабы

соттың шешімін орындауға мүмкіндік бермейтінін айтқан, бірақ лорд Филлипс пен лорд Кларк, кері-

сінше, «бұл норма шешімді орындауға мүмкіндік туғызады» деген пікірді ұстанады.

123

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

17.07. Тауарды алып қою: Соттың шешімін орындаудың дәстүрлі бұл жолы

1) борышкердің тауарын алып қоюдан; 2) алып қойған тауарды аукционда сатудан;

3) түскен қаржыдан соттың шешімін орындаудан тұрады.

1.1. ТРИБУНАЛДАР, СОТТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ШЕШІМДЕРІН

ОРЫНДАУ ТУРАЛЫ ЗАҢ

1.1.1. Күшін жойған түзету

17.08. Парламент бұл салаға түзету енгізгенімен, оны практикада қолданған жоқ.

2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау туралы заң

ның (‘TCE Act 2007’) 3–5-баптарына 2007 жылғы 19 шілдеде Королеваның келісі-

мімен сот шешімін орындау туралы жаңа нормалар енгізілген, бірақ заңның дәл осы

тармақтары (2012 жылғы 5 қыркүйектегі жағдай бойынша) әлі күнге орындалмай

келеді. Біріншіден, 2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін

орындау туралы заңға бұрынғы «тауарды алып қоюдың» орнына енді «тауарды

бақылау» деп аталатын жаңа режим енгізілді

. Екіншіден, 2007 жылғы

Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау туралы заңда борышкер-

дің есепшоты мен қарызы туралы ақпарат алудың жаңа тәсілі көрсетілді

Үшіншіден, осы заңда «борышын бөліп төлеуге тырысқан борышкер мен борыш-

керді дәрменсіз деп танудың жаңа тәсілі баяндалған» (2007 жылғы Трибуналдар,

соттар және олардың шешімдерін орындау туралы заңның 5-бөлімінде аталған

санаттарға назар аударыңыз)

. Үкімет 2011 жылғы наурызда мына жүйені енгізу

туралы мәлімдеме жасаған болатын

«Соттың шешімін орындауды тиімдірек ету үшін: «Орындаудағы кемшіліктерді,

оның ішінде шағын талаптар бойынша шешімнің орындалуындағы кемшіліктерді

зерттеу керек. Бүгінгі пікірталастарда борышын өтеуден жалтарып жүрген

борышкерлерді сот шешімін орындауға мәжбүрлеумен қатар, оларды қорғау керек-

тігі жөнінде де айтылды. Сондықтан борышкердің мәртебесі мен есепшоты

туралы ақпаратты соттардың тәуелсіз түрде ала алатыны туралы Ақпараттық

бұйрықтар мен сауалдар жүйесі енгізіліп отыр. Сонымен қатар сот шешімін мәж-

бүрлі түрде орындату тәсілдері, мысалы борышкердің ақшасын әртүрлі есепшот-

тарда сақтауына кедергі тудыру, жетілдіріле түспек».

ss 62–70, Schs 12 and 13, Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007.

ss 95–105, 2007 Act.

Бұл орайдағы материалдарды мына мекенжайдан таба аласыз: www.dca.gov.uk/legist/tribenforce.

htm#b ‘Eective Enforcement: improved methods of recovery for civil court debt and commercial rent

and a single regulatory regime for warrant enforcement agents’, White Paper, LC Dept (Cm 5744, 2003);

‘A Choice of Paths: better options to manage over-indebtedness and multiple debt’ (Consultation Paper,

DCA: CP23/04, 2004); ‘Relief for the Indebted: an alternative to bankruptcy’ (Consultation Paper:,

Insolvency Service, 2005).

Press release of 29 March 2011 by the Ministry of Justice, London: www.justicegov.uk/news/press-release-

290311a.htm.

124

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

1.1.2. 2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау ту-

ралы заңның жаңа үлгісі енгізілді

17.09. 2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау туралы

заңға сәйкес, қазір «тауарды бақылау» деп аталатын тәртіп шешімді орындауда жал

пыға ортақ тәсіл болып отыр. 2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың

шешімдерін орындау туралы заңда 2) және 3) элементтеріне өзгеріс енгізілмеген.

Бірақ бұл актіде 1) элементке жаңа көзқарас пайда болған

. Үлкен соттың сот орын-

даушылары мен графтық соттың сот орындаушылары бұдан әрі қарай «сот орын-

даушы агенттер» деп аталады. Үлкен соттың fieri facias қағазы да, графтық соттың

атқару қағазы да бұдан әрі қарай «бақылау қағазы» деп аталады. Сот орындаушысы

борышкердің кез келген меншігіне (жер телімінен басқа кез келген мүлікке) осы

бақылау қағазы негізінде тыйым сала алады. Алып қойған тауарды аукционда сатып

алған тұлға «адал сатып алушы» болып саналады. Сот орындаушылары сол тауар-

дың сатылуына өздері бақылау жасайды. «Бақылау» ұғымына тауардың қауіпсізді-

гін қамтамасыз ету мен борышкермен арада тауардың сатылатыны туралы келісім

жасау кіреді. Сот орындаушысы тауарды сату алдында борышкерге хабарлама жібе-

руге тиіс. Сот орындаушысы борышкердің үйіне немесе басқа да ғимаратына кіруге

көкейге қонатындай шамада күш жұмсауға құқылы. Бірақ борышкердің өзіне қарсы

күш қолдануына болмайды. «Алып қойған тауарларды» сатудың өзіндік тәртібі бар.

1.2. ҮШІНШІ ТАРАПТЫҢ БОРЫШЫН ӨТЕУІ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚ

17.10. Бұл бұйрық осы кезге дейін garnishee order деп аталып келген. Шешімді

орындаудың аталған түрі өндірушіге борышкерден өндірілуге тиіс ақша сомасын

банктегі есепшотынан немесе басқа жерден алып қоюға рұқсат береді

. Бір істе

осы бұйрық бойынша борышкер тіпті есепшот жатқан банктің қосымша шығысын

да өтеуге міндетті екені айтылған

17.11. Аталған бұйрық бойынша «төленуге тиіс кез келген қарызды үшінші тарап-

тан алып қоюға болады»

. Ол үшін сот уақытша

және қорытынды

бұйрықтар

шығаруға тиіс. Blight v. Brewster ісінде (2012) Үлкен соттың судьясы – корольдік

адвокат Габриэл Мосс ақша өндіру үшін соттың жалпы құзыреті арқылы тыйым

ss 62 to 70, Schs 12 and 13, Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 72-бөлім; Практикалық нұсқаулық (72); бұл тақырыптың юрисдикция

саласы туралы қараңыз: T Hartley, ‘Jurisdiction in Conict of Laws: Disclosure, Third-Party Debt and

Freezing Orders’ (2010) 126 LQR 194, 206–9.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 72.1(2): банк пен құрылыс саласында соттың шешіміне сай активте-

рінің бәрін ашып көрсетуге тиіс. Азаматтық іс жүргізу ережесі, 72.6; Азаматтық іс жүргізу ережесі,

72.10; on the threshold level of proof that a bank etc account exists, Alawiye v. Mahmood [2006] EWHC 277

(Ch); [2007] 1 WLR 79.

Huntingdon Life Sciences Group plc v. Stop Huntingdon Animal Cruelty [2005] EWHC 2233 (QB).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 72.2(1)(a).

Alawiye v. Mahmood [2006] EWHC 277 (Ch); [2007] 1 WLR 79.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 72.2(2).

125

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

салу амалын қолдану туралы қаулы шығарған

. Тыйым салу амалы борышкерді

мәжбүрлеу үшін керек еді, бірақ жауапкер-зейнеткердің зейнетақысынан басқа

кірісі жоқ екен. Тиісінше, төлемді үшінші тарап жасауға тиіс болды. Бұл істе жауап

кер банкрот болып танылмаған (дәрменсіздік туралы заңнамаға сәйкес, оның зей-

нет ақысына тиіспеуді қамтамасыз ету керек болды)

. Зейнеткер зейнетақысының

25 пайызын біржолғы төлем жасауға құқылы, бірақ міндетті емес, құқылы ғана

болатын. Бірақ соманы тек борышкердің рұқсатымен ұстауы керек еді. Судья жауап

керді дәл осы құқығын қолдануға мәжбүрлегісі келген.

17.12. Борышты үшінші тараптан өндіру туралы бұйрық Англия мен Уэльстен тыс

юрисдикция шешімдеріне

, тіпті шетелдік юрисдикция Брюссель мен Луганоның

юрисдикция жүйесіне жататын болса да, қолданылмайды

. Мұндай бұйрықты шығару

үшін үшінші тарап міндетті түрде ағылшын юрисдикциясына жатуға тиіс

17.13. UCB Home Loans Corpn v. Green ісінде

(2011) судья Арнольд өндірушінің

«осы істе үшінші тараптан өндіру туралы бұйрық шығару орынсыз» деген пікірімен

келіскен. Бұл іс бойынша екі жауапкер жылжымайтын мүліктерін кепілге қойып,

несие алған екен. Талап қоюшы талап қою арызында істі оңайлатылған жолмен

қарауды сұраған (талап қою арызында мән-жайы бойынша ештеңе анық жазылмаса

да, кепілдің ақшасын төлегісі келмегені байқалады). Судья Арнольд үшінші тарап-

тан өндіру туралы бұйрық жөнінде былай деген

«Негізі, жалға беруден түсетін табысынан мәжбүрлеп өндіру үшін үшінші тұлға-

дан өндіру бұйрығын қолдануға болады. Дегенмен бұл – өте қиын жайт. Біріншіден,

меншіктің түрі өте көп. Екіншіден, жалға беру ақысы ай сайын төленіп отырады.

Сондықтан әрқилы меншік түріне қатысты үшінші тараптан өндіріп алу бұйрығын

ай сайын шығарып тұру, сол сияқты меншіктің қандай түрінен табыс түсіп тұра-

тынын анықтау қиынға соғады».

17.14. SerVaas Incorporated v. Rafidian Bank ісінде (2012) Жоғарғы сот үшінші

тараптан өндіру туралы бұйрық шығарудың мүмкіндігі мен егемендік иммунитеті-

нің шеңберін қарастыра келе

, «коммерция мақсатындағы» мүлік егемен иммуни-

теттің шеңберіне кірмейтінін хабарлаған. Іс бойынша Ирак үкіметінің берген

[2012] EWHC 164 (Ch); [2012] 1 WLR 2841, applying s 37(1), Senior Courts Act 1981.

Сонда, at [71] .

Kuwait Oil Tanker Company SAK v. UBS AG [2003] UKHL 31; [2004] 1 AC 300 (third party debt – a bank

account in defendant’s name – ‘situated’ in Switzerland; English judgment debt; third party bank having

branch in London); Société Eram Shipping Company Ltd v. Hong Kong and Shanghai Banking Corporation

Ltd [2003] UKHL 30; [2004] 1 AC 260 (third party debt – also a bank account – ‘situated’ in Hong Kong;

French judgment debt, recognised in England; third party bank having branch in London); reasoning

criticised by P Rogerson [2003] CLJ 576.

As in the Kuwait case [2003] UKHL 31; [2004] 1 AC 300.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 72.1(1).

[2011] EWHC 851 (Ch).

Сонда, at [50].

[2012] UKSC 40; [2012] 3 WLR 545, on s 13(4), State Immunity Act 1978.

126

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

сертификатында «бұл істегі аталған есепшот коммерция мақсатында қолданыл-

майды» деп жазылған еді. Сондықтан аталған істе егемендік иммунитеті доктри-

насы қолданылған.

1.3. ТАПСЫРМА БЕРУ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚ

17.15. Бұйрықтың бұл түрі ақша өндіру мақсатында шығарылады, оның ішінде

шетелдік валютамен есептеп шығаруға болады

. Азаматтық іс жүргізу ережесінің

33-бөлімінде ақша өндіру ісі мен жер телімі жөніндегі істегі борышкерге қатысты

шығарылатын тапсырма беру бұйрығы туралы; соттағы қаржы мен бағалы қағаздар

бойынша жасалатын мәмілелердің алдын алу үшін шығарылатын стоп-бұйрық

туралы; немесе бағалы қағаздар бойынша жасалатын мәмілелердің алдын алу үшін

шығарылатын стоп-хабарлама туралы баяндалған

. Борышкердің белгілі бір ортақ

мүліктегі үлесін бөліп алу мақсатында тапсырма беру бұйрығы шығарылады

. Жер

телімін сенімді өкілі арқылы сатуға осы бұйрық арқылы тыйым салынады

17.16. Осы жағдайларға қатысты бұйрықтардың бәрі уақытша және қорытынды

бұйрықтар болып бөлінеді. Қорытынды бұйрықтың сипаттары мыналар

а) борышкердің жеке тұлғалық жағдайын көрсетеді; ә) бұйрық шығарылмаса,

борышкердің өз мүддесін асыра пайдалануға мүмкіндігі көрсетіледі.

Апелляциялық сот National Guild of Removers and Storers Ltd v. Jones ісінде (2012)

тапсырма беру туралы қорытынды бұйрық шығарылған кезде ұстанатын практи-

каны талқылаған

. Себебі бұл істе борышкер сот өндірісіне қатыспаған, яғни

борышкердің мәлімдемелерін тыңдай алмағандықтан, сот қорытынды бұйрық

шығаруға негіздеме таба алмай, тиісінше, уақытша бұйрық шығарған. Лорд-

судья Питчфордтың пікірінше, іс бойынша сот қорытынды бұйрық шығаруы

керек еді, ал қорытынды бұйрыққа шағым түсіру – борышкердің өз қалауы

Апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттың қорытынды бұйрық шығармауын

қателік деп таныған. Бұл жерде тапсырма-бұйрық шығарудың орнына уақытша

бұйрық шығарып, өндірушіден «ішінара төлем қабылдауды талап етуі» дұрыс

емес деген қорытындыға келген

. Егер борышкер уақытша бұйрық шыға рылғаннан

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 73-бөлім; Практикалық нұсқаулық (73); Charging Orders Act 1979.

Carnegie v. Giessen [2005] EWCA Civ 191; [2005] 1 WLR 2510, CA (English judgment payable in US

dollars; valid charging order).

s 2(2)(a) to (c), Charging Orders Act 1979; Азаматтық іс жүргізу ережесі, 73, Sections I to III; notable

decisions on trusts, subrogation and restitution law in this context are Boscawen v. Bajwa [1996] 1 WLR 328,

CA; Banque Financière de la Cité v. Parc (Battersea) Ltd [1999] 1 AC 221, HL; for the types of disposition

prevented by stop orders, Азаматтық іс жүргізу ережесі, 73.13 (funds in court) and 73.14 (securities); for

the types of dealing prevented by stop notices, қараңыз: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 73.18 (securities).

s 2(1)(b)(iii), Charging Orders Act 1979.

National Westminster Bank Ltd v. Stockman [1981] 1 WLR 67.

s 1(5), Charging Orders Act 1979.

[2012] EWCA Civ 216; [2012] 1 WLR 2501.

Сонда, at [11] to [23].

Бұл да сонда, at [23].

127

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

кейін дәрменсіз деп танылса, онда сот қорытынды бұйрық шығару құқығынан

айырылар еді. Себебі ондай кездегі қорытынды бұйрық дәрменсіздік туралы заң-

намаға қайшы

17.17. Судья Флойд Monte Developments Ltd (in administration) v. Court Management

Consultants Ltd ісінде (2010) дәрменсіздік мәселесіне толығырақ тоқталған

Іс төменгі сатыдағы судьяның борышкер компания дәрменсіз деп танылғаннан кейін

қорытынды бұйрық шығаруы жөнінде. Бұл кезде борышкер компания тіпті банкрот

тыққа ұшыраған еді. Судья Флойд борышкер компанияның өз міндеттемесін орындау ға

дәрменсіз екенін (бірінші сатыдағы судьяның борышкер компанияны жалған дәрмен

сіз деген қорытындысымен келіспеген) айта келе, компанияның шын мәнінде банкрот

екенін хабарлаған

. Тиісінше, бірінші сатыдағы судья қорытынды бұйрық шығар-

мауға тиіс еді: қорытынды бұйрық шығару құқықтың принциптеріне қайшы келіп

отыр

. Соттың осы іс бойынша шешімінде тапсырма беру бұйрығын шығарудың

негізгі нормалары аталған

; тапсырма беру бұйрығында нақты сома көрсетілуге

тиіс

; тапсырма беру бұйрығы шығарылғанда жауапкершілік мәселесі нақты анық-

талған болса, ішінара төлем туралы жазба жасауға да болады

; сот шешімі күшіне

енгеннен кейін өндірушіге тиесілі нақты сома атап көрсетіледі

17.18. Жер теліміне қатысты қорытынды бұйрық тіркелуі қажет

. Тапсырма беру

бұйрығы туралы 1980 жылғы Талап мерзімі туралы заңда айтылмаған: 8.87-тар

мағынан Yorkshire Bank Finance Ltd v. Mulhall ісі

(2009) мен Lowsley v. Forbes

Roberts Petroleum Ltd v. Bernard Kenny [1983] AC 192, HL.

[2010] EWHC 3071 (Ch); [2011] 1 WLR 1579; [2011] 1 BCLC 368; [2011] 2 Costs LO 163, Floyd J.

Сонда, at [71] and [72].

Бұл да сонда, at [39] to [44], noting Roberts Petroleum Ltd v. Bernard Kenny Ltd [1983] 2 AC 192, HL.

[2010] EWHC 3071 (Ch); [2011] 1 WLR 1579, at [19] to [21]:

1979 жылғы Сот шешімі туралы заңның і)-бабының 1-тармағында былай делінген: Үлкен сот пен

графтық соттың шешімі бойынша борышкер өндірушіге қарыз сомасын төлеуге міндетті десе, онда

сот борышкердің сол соманың көлеміне сәйкес мүлкіне мәжбүрлеу шарасы ретінде тыйым сала алады.

Осы заңның іі) бабының 1(6)-(8) тармағында былай делінген: 7( және 8) тармақтар Үлкен сот пен

графтық соттың шешімінде борышкер қарызын бөліп төлеуге мүмкіндік берген кезде қолданылады.

7) тармақ бойынша борышкер қарызын бөліп төлеуді кешіктірсе, өндірушінің соманы алудан бас тар-

туына болмайды. 8) егер борышкер соманы төлеуден жалтарса, сот борышкердің мүлкіне тыйым

салатын кезде осы мән-жайды ескеруге тиіс. 1979 жылғы Сот шешімі туралы заңның 3(5) тармағы мен

2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімін орындау туралы заңның 93(2) тармағында бы-

лай жазылған: «Соттың шешімінде борышкер өндірушінің қарызын өтеуге тиіс болса да, борышкер

немесе басқа да мүдделі тұлға сотқа борышкердің мүлкіне тыйым салу туралы өтініш бере алады».

[2010] EWHC 3071 (Ch); [2011] 1 WLR 1579, at [31], сот шығысын бағалау бойынша: «Сот шығысы

Апелляциялық соттың төрағасы Истманның бұйрығында анық көрсетілмеген. Бұл бұйрықта сот-

тың жалпы шығысы нақты есептелмеген. Сондай-ақ жауапкердің сот шығысын қалай есептейтіні

де анық көрсетілмеген».

Сонда, at [21], s 3(5), Charging Orders Act 1979: Бұйрықты шығарған сот кез келген уақытта борыш-

кердің немесе соттың шешімінде аталған мүлікке мүдделі тараптың өтініші бойынша өз бұйрығы-

на өзгеріс енгізе алады.

[2010] EWHC 3071 (Ch); [2011] 1 WLR 1579, at [35]: «Өндірілетін ақша сомасы мен өндірілуі мүмкін

сома ұғымдарының арасында айырмашылық бар».

Тіркеудің тиімділігі жөнінде қараңыз: Clark v. Chief Land Registrar [1994] Ch 370, CA.

[2008] EWCA Civ 1156; [2009] 2 All ER (Comm) 164; [2009] CP Rep 7; [2009] 1 P & CR 16.

128

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

ісіндегі (1999) жағдайлар туралы оқи аласыз (бұл істе тапсырма беру бұйрығы мен

үшінші тараптан өндіру туралы бұйрық «garnishee orders» деп аталған)

17.19. UCB Home Loans Corpn v. Green ісінде

(2011) судья Арнольд тапсырма беру

бұйрығы 17.13-тармағында аталған жайтқа сай еместігін айтқан. Бұл істе талап

қоюшы жауапкерге қарсы берген талап қою арызында жеңіске жеткен

«Тапсырма беру бұйрығы туралы айтар болсақ, талап қоюшының адвокаты оны

талап қоюшы үшін қолайсыз деп таныған. Тапсырма беру бұйрығы алып қойған

мүлікті сату туралы бұйрыққа кіріспе болып табылады. Сату туралы бұйрықтың

талап қоюшы үшін тиімсіз тұсы борышкерден алынатын тауардың мөлшері әлі

белгісіз болуында. Сонымен қатар талап қоюшының алушы тағайындау туралы

бұйрық шығаруды талап ету себебі борышкердің жалға беруден табатын табысын

алуға ұмтылуы болып саналады. Талап қоюшының адвокаты айтқандай, тапсырма

беру бұйрығы мұндай жайтқа жол бере алмайды».

1.4. ӘДІЛ АЛУ

17.20. Сот – сот өндірісі басталар алдында, сот өндірісі барысында немесе тіпті

соттың шешімі шыққаннан кейін де алушы тағайындау туралы бұйрық шығара

алады

. Бұл қалдық процедура болып табылады, себебі осы бұйрық сот шешімін

орындаудың басқа тәсілдері тиімсіз болса немесе мүмкін болмаса ғана қолданы-

лады (келесі параграфтан егжей-тегжейлі оқи аласыз). Аталған бұйрықта өндіруші

борышкердің табыс көзіне қол сұға алады, тек басқа атқару өндірісі бойынша алын-

бауы керек

. Алушыны тағайындау туралы бұйрық болашақтағы қарызды өндіру

үшін де, яғни өндіруші қарызды талап етпеген жағдайда да беріледі

. Мысалы,

өндіруші: 1) борышкердің жалға беруден түсіп отырған табысынан; 2) қордан алып

отырған табысынан

; 3) борышкердің алатын мұрасынан

; 4) жер телімін сатудан

түсетін табысынан өндіру үшін алушыны тағайындау туралы бұйрық шығара

алады

. Сонымен бірге сот өз юрисдикциясынан тыс жерде орналасқан есепшотты

бақылау үшін де алушыны тағайындау туралы бұйрық беруі мүмкін

[1999] 1 AC 329, HL.

[2011] EWHC 851 (Ch).

Сонда, at [49].

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 69; Практикалық нұсқаулық (69); s 37, Senior Courts Act 1981; ss 38 and

107, County Courts Act 1984.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 69.2; Capewell v. Customs & Excise Commrs [2007] UKHL 2; [2007]

1 WLR 386.

Soinco SACI v. Novokuznetsk Aluminium Plant [1998] QB 406, Colman J. Прецеденттер туралы қараңыз:

UCB Loans case [2011] EWHC 851 (Ch), below.

Soinco SACI v. Novokuznetsk Aluminium Plant [1998] QB 406.

Webb v. Stenton (1883) 11 QBD 518, 530, CA; approved by Lawrence Collins LJ in Masri v. Consolidated

Contractors [2008] EWCA Civ 303; [2009] QB 450, at [172].

Manicoll v. Parnell (1887) 35 WR 773.

Levermore v. Levermore [1979] 1 WLR 1277, Balcombe J.

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 6) [1990] 1 WLR 1139, 1150–2, 1155, CA.

129

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

17.21. UCB Home Loans Corpn v. Green ісінде

(2011) судья Арнольд «алушыны

тағайындау – 17.13-тармақта аталған тәсіл» деп мәлімдеген. Судья Арнольд сот-

тың шешімін әділ орындау принципі туралы

лорд-судья Лоуренс Коллинздің

Апелляциялық соттағы Masri v. Consolidated Contractors International Co SAL

ісіндегі

(2008) пікіріне тоқталған (ол істе лорд-судья Коллинз судья Миллеттің

Maclaine Watson & Co Ltd v. International Tin Council ісіндегі (1988) пікірін бас-

шылыққа алған еді

). Лорд-судья Лоуренс Коллинз Masri ісінде (2008) былай

деген

«Судья Миллетт (Maclaine Watson ісінде (1988) былай пайымдаған. Біріншіден, сот

шешімін әділ орындау принципінің негізінде алушыны тағайындауға соттың юрис-

дикциясы жоқ, дегенмен дәл осы тәсіл басқа тәсілдерге қарағанда әлдеқайда тиім-

дірек болар еді... Екіншіден, Сот билігі туралы заң қабылданғанға дейін бұйрық

шығаруға негіздеме бола алатындай арнайы жағдайда өндірушінің өтініші бойынша

тыйым салуға немесе алушыны тағайындауға Канцлер сотына рұқсат берілген

болатын. Үшіншіден, мүліктің табиғатында өндірушінің сот шешімін орындауына

қандай да бір кедергі болуға тиіс, яғни алушыны тағайындау дәл сол кедергіні жою

үшін қажет. Төртіншіден, сот шешімін әділ орындау принципіне сәйкес, тағайын-

далған алушы борышкерден артық ештеңе алмауға тиіс, бәрі әділ болуы міндетті.

Бесіншіден, алушыны тағайындаудың соттың ісіне қатысы жоқ, объективті кедер-

гілерді жеңген және үшінші тараптың зиянды өтеу туралы талабы garnishee

order-ге бағынбауға тиіс».

17.22. Лорд-судья Лоуренс Коллинз Masri ісінде (2008) былай деп

қорытындылайды

«Соттың белгілі бір есепшоттан түсетін болашақтағы табысты алушыны таға-

йындау құқығын қолданбауына негіз жоқ. Яғни мұндай бұйрықты қазіргі кезде қолда

бар мүлікке қатысты ғана қолдану керек деген қатаң норма да, сондай-ақ келешек-

тегі табысты қолдануға тыйым салатын ереже де жоқ».

17.23. Дегенмен UCB Home Loans ісінде

(2011) судья Арнольд тағы бір мәселе

көтерген. Талап қоюшының қарызын өтеуге қатысты алушыны тағайындау туралы

бұйрық (18) пен жауапкердің өз бетінше қол жеткізген мүлкіне алушы тағайындау

туралы бұйрық (74)

. Басқа өндірушілердің әсіресе соңғы санатқа мүддесі бөлек

болуы мүмкін. Бірақ судья Арнольд бұл мәселе алушыны тағайындау туралы бұй-

рық шығаруға кедергі бола алмайды деп шешкен. Оның пікірінше, керісінше, бұл

[2011] EWHC 851 (Ch), at [49].

Сонда, at [46].

[2008] EWCA Civ 303; [2009] QB 450 at [136] to [184].

Maclaine Watson & Co Ltd v. International Tin Council [1988] Ch 1, which was approved by the Court of

Appeal at [1989] Ch 253.

Сонда, at [167].

[2008] EWCA Civ 303; [2009] QB 450, at [184].

[2011] EWHC 851 (Ch).

Сонда, at [3].

130

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

мәселе басқа өндірушілердің құқықтарын кемсітпеу үшін қажет. Ал бұйрық тиісті

формада ғана шығарылуы керек. Судья Арнольд мұны былай түсіндіреді

«Бұл мәселе туралы айтар болсақ, талап қоюшы адвокатының ұсынып отырған

формасы дұрыс еді. Қысқасы, бұйрық осы формада шығарылса, талап қоюшының

өтініші бойынша (Мүлік туралы заңға сәйкес) алушыны тағайындау туралы бұй-

рықтың басқа өндірушілерге зияны тимейді және басқалардың да алушыны таға-

йындауына кедергі бола алмайды».

2. АҚША СОМАСЫН ӨНДІРУДЕН БАСҚА ШЕШІМДЕРДІ

ОРЫНДАУ, МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАЛАРЫ

17.24. Ақша сомасын өндіруден басқа шешімдерді орындау туралы нормаларға

өзгерістер енгізілген (17.08-тармақтан оқи аласыз). Ондай шешімдер: мүлікті тап-

сыру арқылы (графтық соттарда)

, мүлікті тапсыру туралы атқару қағазы негізінде

(Үлкен сотта)

, жер телімін иемдену арқылы (графтық соттарда)

, иемдену

туралы атқару қағазы негізінде (Үлкен сотта)

, тыйым салу туралы немесе басқа

да бұйрықтар арқылы арнайы сот отырысында орындалады

2.1. ИЕЛЕНУ ТУРАЛЫ СОТ ӨНДІРІСІ

17.25. Иелену туралы сот өндірісін Апелляциялық сот Bank of Scotland plc v. Zinda

ісінде (2012) қараған

. Бұл істе Z-тің ипотека бойынша төлем міндеттемесі болған.

Ал өндіруші иемдену туралы бұйрық шығаруды талап етіпті. Графтық сот өндіру-

шіге сол бұйрықты шығарып берген, бірақ Z бұйрықты орындауды уақытша тоқта-

тып қойған

. Бұл шартты жағдайдағы тоқтата тұру еді. Ондағы шарттар бойынша:

1) борышкер ипотекасын төлей береді; 2) борышкер жаңа қарызын да төлеуге тиіс.

Апелляциялық сот бұл екі шартты да ескерген: 1) шарт та, 2) шарт та жарамды

болатын. Борышкер 1) шартқа сай болғанымен, 2) шартты орындай алмаса, демек,

орындауды уақытша тоқтатуға болады деген сөз. Сондықтан иемдену туралы бұй-

рық тек 2) шарт орындалмаған жағдайда ғана жүзеге асырылады екен. Мұндай

нақты норманы Апелляциялық сотта қараудың өзі таңғаларлық. Z (талап қоюшы)

аргументін айтқан кезде бір ғана нәрсе ескерілген. Қалай болғанда да, бұл істе

құқықтық база зерттелгені, әсіресе ипотека туралы заңнама ескерілгені анық.

[2011] EWHC 851 (Ch), at [56].

CCR Ord 26, r 16 in Sch 2, Азаматтық іс жүргізу ережесі.

RSC Ord 45, r 4 in Sch 1, Азаматтық іс жүргізу ережесі.

CCR Ord 26, r 17 in Sch 2, Азаматтық іс жүргізу ережесі; жалға берілген жерді қайтарып алудың

оңайлатылған сот өндірісі туралы қараңыз: CCR Ord 24 (see Sch 2, Азаматтық іс жүргізу ережесі)

Азаматтық іс жүргізу ережесі , 55-бөлім.

RSC Ord 45, r 3 in Sch 1, Азаматтық іс жүргізу ережесі.

RSC Ord 45 and 52; CCR Ord 25, 29 in Schs 1 and 2, Азаматтық іс жүргізу ережесі.

[2012] EWCA Civ 706; [2012] 1 WLR 728.

Сот дискрециялық құқығын қолданған: s 36, Administration of Justice Act 1970, s 8, Administration of

Justice Act 1973; on which Bank of Scotland case (2012), at [20] .

131

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

2.2. МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАЛАРЫ

17.26. Мәжбүрлеу туралы бұйрықтар орынды жерде ғана шығарылуы керек

2.3. СОТТЫ ҚҰРМЕТТЕМЕУ

2.3.1. Сотты құрметтемеу табиғаты

17.27. Сотты құрметтемегені үшін жазаға тартылады

(ол үшін арнайы сот оты-

рысы өтуі де мүмкін). Азаматтық істе сотты құрметтемеу квази-қылмыстық іс

болып саналады

17.28. Адамды өзіне қатысты мәжбүрлеу шарасын бұзған жағдайда ғана сотты құр-

меттемегені үшін айыпты санауға болады

. Тыйым салынған есепшоттарды жасыру

немесе сотта өзіне жүктелген міндеттемелерді орындаудан (тікелей немесе ишарамен)

жалтару да сотты құрметтемеу болып есептеледі

. Апелляциялық сот JSC BTA Bank v.

Solodchenko (No 2) ісінде (2011:17.42) есепшоттарды ашып көрсету талабын орында-

мағаны үшін тарапты соттың мәжбүрлеу шарасы ретінде жазалаған

RSC Ord 45 and 52; CCR Ord 25 and 29: Азаматтық іс жүргізу ережесі; Arlidge, Eady and Smith on

Contempt (3

edn, 2005).

Arlidge, Eady and Smith on Contempt (3

edn, 2005); RSC Ord 52, Sch 1, Азаматтық іс жүргізу ереже-

сі; CCR Ord 29, Sch 2, Азаматтық іс жүргізу ережесі. Raja v. Van Hoogstraten [2004] EWCA Civ 968;

[2004] 4 All ER 793, conclusion at [106]; Newman v. Modern Bookbinders Ltd [2000] 1 WLR 2559, CA. For

discussion of the court’s willingness to commit a contemnor, despite technical procedural defects, see Bell

v. Tuohy [2002] EWCA Civ 423; [2002] 3 All ER 975, CA, at [31] to [59], examining Nicholls v. Nicholls

[1997] 1 WLR 314, 326, CA. Қылмыстық және азаматтық істердегі күрделіліктер туралы қараңыз:

Lomas v. Parle [2003] EWCA Civ 1804; [2004] 1 WLR 1642.

Апелляциялық сот (Қылмыстық істер бөлімі) in Director of the Serious Fraud Oce v. B [2012]

EWCA Crim 67; [2012] 1 WLR 3170 ісінде Тәж сотының 2002 жылғы Қылмыстық іс жүргізу туралы

заңның 41-бабына сәйкес шығарған тыйым салу бұйрығы бұзылғаны туралы айтқан (Director of the

Serious Fraud Oce v. B (No 2) [2012] EWCA Crim 901; [2012] 1 WLR 3188, Апелляциялық соттың

(Қылмыстық істер бөлімі) айтуынша, Жоғарғы соттың мұндай істер бойынша шағымды қарауға

юрисдикциясы бар; сондай-ақ шағым берушіге Апелляциялық сот шағым жасауға рұқсат бермесе де,

Жоғарғы соттан рұқсат сұрауға құқылы.

Arlidge, Eady and Smith on Contempt (4

edn, 2011); Borrie & Lowe: The Law of Contempt (4

edn, 2010);

CJ Miller, The Law of Contempt (3

edn, Oxford University Press, 2000).

Raja v. Van Hoogstraten [2004] EWCA Civ 968; [2004] 4 All ER 793; бұғаттау туралы бұйрыққа қосымша

ақпаратты ашу туралы бұйрықты (жасау кезіндегі жауаптарды қоса алғанда) орындау мақсатында

ашылған мәліметтерді сотты құрметтемеу бабы бойынша іс қозғауға негіз ретінде алуға болады:

Dadourian Group International Inc v. Simms [2006] EWCA Civ 1745; [2007] 2 All ER 329.

Мысалы, құжатты ашу міндетіне қатысты ишара нұсқау Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31.22-тар-

мағы негізінде жүргізіледі; бұл контекстегі сотты құрметтемеушілік мәселесі туралы Miller v. Scorey

[1996] 3 All ER 18 пен Watkins v. AJ Wright (Electrical) Ltd [1996] 3 All ER 31 істерінен біле аламыз;

сондай-ақ ишара мәжбүрлеу шаралары мен азаматтық тінту туралы бұйрықтар мәселесі де бар; құ-

жатты ашу міндетін бұзу мәжбүрлеу шарасын бұзу болып саналады, Cobra Golf Inc v. Rata [1998]

Ch 109, 128 and 163, per Rimer J, басқа да прецеденттерді қараңыз; соттың тарапты құжатты ашу мін-

детінен босатуға дискрециялық құқығы туралы қараңыз: Di Placito v. Slater [2003] EWCA Civ 1863;

[2004] 1 WLR 1605, at [27] .

[2011] EWCA Civ 1241; [2012] 1 WLR 350, әсіресе [55] және [56]. Лорд-судья Джексонның пікірімен

Апелляциялық соттың төрағасы лорд-судья Нойбергер мен лорд-судья Карнват келіскен. Лорд-судья

Джексон бұл жөнінде былай деген [55]: «Осы прецеденттер негізінде азаматтық істердегі сотты

132

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

17.29. Осындай әртүрлі жағдайларда міндеттемені орындамау қасақана немесе бел-

гілі бір есеппен жасалуы міндетті емес

. Бастысы – әрекет пен әрекетсіздіктің кез-

дейсоқ болмауы

. Тыйым салу шарасын сақтамаған тарапты, тіпті осы тарап

кейінірек аталған тыйымның орынсыз болғанын дәлелдеген жағдайда да, сотты

құрметтемеген деп айыптауға болады

17.30. Өкілдік іс жүргізуді

(22.09) қарсы тараптардан (наразы топтардан) қорғану

үшін тиімді құрал ретінде қолдануға болады, бірақ Апелляциялық сот Astellas

Pharma Ltd v. Stop Huntingdon Animal Cruelty ісінде (2011) төменгі сатыдағы соттың

сот шешімін жедел орындауды талап етуін дұрыс емес деп санаған

17.31. Егер заңды тұлғаның қызметкері соттың тыйым салу шарасын бұзса, онда

заңды тұлға сотты құрметтемеген болып айыпталады. Тіпті компанияның өзі қыз-

меткеріне тыйым салған болса да, айыпты саналады. Бастысы – қызметкердің

тыйым салу шарасын жұмыс барысында бұзуы

құрметтемеудің қатарына сот шығарған бұғаттау шарасын қолдану жөніндегі бұйрықты орын-

дамау да жатады: (i) дәлелді негіздегі бұғаттау шарасы активтер мен есепшоттарды жасырудың

алдын алу мақсатында шығарылған болса. Мұндай бұйрықты бұзу сотты құрметтемеушілік болып

саналады және ол үшін жаза тағайындалуға тиіс. (ii) Әдетте мұндай құқықбұзушылық үшін бас

бостандығынан айыру жазасы тағайындалады. Дегенмен, мысалы, активтер мен есепшоттарды

шұғыл ашып, бұйрық тез арада орындалған жағдайда жаза тағайындалмайтын кездер де болады.

(iii) Тарап бұйрықта аталған ақпараттарды ашудан бас тартса, сот мән-жайды ескере отырып,

тарапты іс жүргізу барысында ынтымақтастыққа шақырады, сондай-ақ белгіленген жазаның

мөлшері әдетте екі жылдан аспайды». Лорд-судья Джексон бұл туралы былай деген [56]: «Тарап

соттың бұйрығын орындаудан бас тартса, сот: a) сотты құрметтемегені үшін жаза тағайын-

дауға; ә) соттың ескертуінен кейін бұйрықты орындаған кезде жазаны жұмсартуға шаралар қол-

дана алады. Аталған шаралар сотты құрметтемеушілік үшін тарапты жазаға тартқан кезде

ескеріледі». Бұл контексте Апелляциялық сот 21 ай мерзімге бас бостандығынан айыру туралы үкім

шығарып, кейінірек тарап бұйрықты орындағанын ескеріп, жаза мерзімін 9 айға дейін қысқартқан.

Қараңыз: [69] және [70].

Miller v. Scorey [1996] 3 All ER 18; Watkins v. AJ Wright (Electrical) Ltd [1996] 3 All ER 31 Азаматтық іс

жүргізу ережесі 31.22).

Heatons Transport (St Helens) Ltd v. Transport and General Workers Union [1973] AC 15, 109, HL; applied

in Z Bank v. D1 [1994] 1 Lloyd’s Rep 656, Colman J; Director General of Fair Trading v. Pioneer Concrete

Ltd [1995] 1 AC 456, 478, HL; in Bird v. Hadkinson, The Times 4 March 1999, Neuberger J in Irtelli v.

Squatriti [1993] QB 83, CA.

Motorola Credit Corporation v. Uzan (No 2) [2003] EWCA Civ 752; [2004] 1 WLR 113, at [148] to [156]

(considered in Raja v. Van Hoogstraten [2004] EWCA Civ 968; [2004] 4 All ER 793); Isaacs v. Robertson

[1985] AC 97, PC; Bhimji v. Chatwani [1991] 1 WLR 989; Wardle Fabrics Ltd v. Myristis (G) Ltd [1984]

FSR 263.

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 19.6(4) тармақшасында былай делінген: «Егер сот басқаша шешім

қабылдамаса, өкілдік сот өндірісіндегі талап бойынша қабылданған шешім: а) талапта аталған

тұлғалардың бәріне міндетті болады; ә) талапта аталмаған басқа тұлғаларға да қатысты қолда-

нылуы мүмкін».

[2011] EWCA Civ 752: судьяның адамдар тобына қатысты шығарған үкімін орындау қиындық ту-

дыратыны анықталған; ондай үкімнің орындалуы нақты кімді жазалауды анықтаудың қиындығына

байланысты болатын, яғни 1977 жылғы Харассменттен қорғау туралы заңның 3(6) тармағына сәйкес

заңсыз болуы мүмкін еді.

Re Supply of Ready Mixed Concrete (No 2) [1995] 1 AC 456, HL; the question of corporate criminal liability

was considered in Attorney-General’s Reference (No 2) of 1999 [2000] QB 796, CA, also noting Meridian

Global Funds Management Asia Ltd v. Securities Commission [1995] 2 AC 500; R v. British Steel plc [1995]

1 WLR 1356; R v. Associated Octel Ltd [1996] 1 WLR 1543; R v. Gateway Foodmarkets Ltd [1997] ICR 382.

133

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

2.3.2. Процедуралық қырлары

17.32. Дәлелдеу стандарты «ықтималдық деңгейдегі» дәлелдеуден «орынды

күмәнді» стандартқа жақынырақ болады

17.33. JSC BTA Bank v. Solodchenko (No 2) ісінде (2010) судья Прудман бірінші

сатыдағы сотта былай деген: 1) дәлелдеу міндеті бойынша арнайы сот отырысын

өткізіп, сонда сотты құрметтемеу мен басқа да факторларды дәлелдеу қажет; алайда

2) сотты құрметтемеген тараптың ықтималдық деңгейіне сәйкес өз факторының

дұрыстығын дәлелдеуге құқы бар

(бұл шешім кейінірек басқа қыры бойынша

күшін жойған)

17.34. Сот жарыссөзіндегі мәлімдемелер сияқты, басқалардың сөзін де

дәлел

ретінде келтіруге болады

17.35. Графтық сотта қаралған сот өндірісі тапсырылған Үлкен соттың судьясы

өзіне тапсырылғанға дейінгі оқиғаларға байланысты сотты құрметтемеу туралы

фактілерді қайта қарауға құқылы

17.36. Сотты құрметтемегені үшін жауапкершілік талап қоюшыға жүктелмейді. Ал

сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін тұлға соттың тыйым салу шарасын

біле тұра, тыйымды бұзуға көмектескен болса, сотты құрметтемеген болып санала

ды

(Spycatcher principle

). Тыйым салу шарасы уақытша емес, түпкілікті болған

жағдайда бірінші сатыдағы соттың бұл принципті қабылдамау туралы шешімі

дұрыс па деген мәселе (Нойбергердің комитетте тыйымның супер-шарасы туралы

айтқанындай, 2011)

бұл жерде әлі де даулы (Jockey Club v. Buffham (2003)

100

Апелляциялық сот Hutcheson v. Popdog Ltd (2011) ісінде Jockey Club ісі-

нің (2003) шешімін орынды басшылыққа алған (15.58), бірақ лорд Нойбергер осы

шешімді басшылыққа алуды қауіпті деп санаған

101

: «Jockey Club (2003) ісінің

Z Bank v. D1 [1994] 1 Lloyd’s Rep 656, 660, Colman J.

[2010] EWHC 2843; [2011] 1 WLR 906, Proudman J.

[2011] EWCA Civ 1241; [2012] 1 WLR 350.

Daltel Europe Ltd v. Makki [2006] EWCA Civ 94; [2006] 1 WLR 2704.

Dadourian Group International Inc v. Simms [2006] EWCA Civ 1745; [2007] 2 All ER 329; Lexi Holdings

plc v. Shaid Luqman [2007] EWHC 1508 (Ch).

Ali v. Kayne [2011] EWCA Civ 1582; [2012] 1 WLR 1868.

Seaward v. Paterson [1897] 1 Ch 545; Elliott v. Klinger [1967] 1 WLR 1165; Z Ltd v. A-Z and AA-LL [1982]

QB 558, CA (containing a good survey of the principles); Attorney-General v. Times Newspapers Ltd [1992]

AC 191, HL; Attorney-General v. Punch Ltd [2003] 1 AC 1046, HL; Jockey Club v. Buham [2003] QB 462.

Attorney-General v. Times Newspapers Ltd [1992] AC 191, HL.

Report of the Committee on Super-Injunctions (Super-Injunctions, Anonymised Injunctions and

Open Justice) (20 May 2011), 2.33: www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/Reports/

super-injunction-report-20052011.

100

[2003] QB 462; Судья Эди OPG v. BJM [2011] EWHC 1059 (QB) ісінде мәжбүрлеу шарасы туралы

қорытынды шешім қабылдаған.

101

Hutcheson (formerly WER) v. Popd Ltd (formerly REF) [2011] EWCA Civ 1580; [2012] 1 WLR 782, at [26]

(iv)(b).

134

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

шешімінде Spycatcher принципі түпкілікті тыйым салу туралы бұйрықты емес,

уақытша тыйым салу бұйрығын ғана қолдайтынын ескерткен».

2.4. СОТТЫ ҚҰРМЕТТЕМЕГЕНІ ҮШІН СЕКВЕСТРЛЕУ

17.37. Сот жеке тұлғаның да

102

, заңды тұлғаның да мүлкін секвестрлеу туралы

қаулы қабылдай алады

103

. Секвестрлеу дегеніміз – секвестрлеушінің (сот қызметке-

рінің) сотқа қатысушының мүлкіне, оның ішінде жер теліміне

104

тыйым салуы,

сатуға тыйым салуы

105

2.5. СОТТЫ ҚҰРМЕТТЕМЕГЕНІ ҮШІН ҚАМАУҒА АЛУ НЕМЕСЕ

АЙЫППҰЛ САЛУ

17.38. Сотты құрметтемеген тұлғаны сот екі жыл мерзімге дейін қамауға алуға

106

немесе айыппұл салуға құқылы (қараңыз: Апелляциялық соттың JSC BTA Bank v.

Solodchenko (No 2) ісіндегі (2011) талқылауы, 17.42).

17.39. Сот мұндай үкім шығару үшін: 1) сот қатысушысы соттың қаулысын бұзуы

107

;

2) сот құзыретін мойындамауы; 3) бұған дейін оған ескерту жасалған болуы

108

;

4) қаулыны бұзуы және ізін жасыруға тырысуы

109

; 5) қаулыны қасақана немесе сал-

ғырттық салдарынан бұзуы факторлары болуы керек

110

. Әдетте сот қаулысы абай-

сызда бұзылған болса, ол үшін жаза қолданылмайды

111

. Сот қатысушының келтірген

102

Raja v. Van Hoogstraten [2004] EWCA Civ 968; [2004] 4 All ER 793, at [71] ; соттың юрисдикциясы

бар, бірақ фактілер жеткіліксіз болған [105].

103

RSC Ord 45, rr 3(1)(c), 4(2)(c) and 5(1)(b)(i)(ii), Азаматтық іс жүргізу ережесі; RSC Ord 46, r 5; on the

court’s inherent power, Webster v. Southwark LBC [1983] QB 698.

104

Mir v. Mir [1992] Fam 79.

105

Секвестрдің салғырттығы үшін жауапкершілігі туралы қараңыз: IRC v. Hoogstraten [1985] QB 1077,

CA; and see Raja v. Van Hoogstraten [2007] EWHC 1743 (Ch).

106

Harris v. Harris [2001] EWCA Civ 1645; [2002] Fam 253, CA, at [12] to [14], noting s 14(1), Contempt of

Court Act 1981. Бұл заңға сәйкес бас бостандығынан айырудың ең көп мерзімі – екі жыл; сондай-ақ

12 айға дейін де бас бостандығынан айыруға болады: s 45(3), Criminal Justice Act 1991. In Lexi Holdings

plc v. Luqman [2007] EWHC 1508 (Ch), at [182] . Бұл істе жауапкер18 айға бас бостандығынан айы-

рылған, төлқұжаты мен құжаттары, дәлелдемелері, мүлкі мен активі бұғатталған. Бас бостандығынан

айырудың тағы бір мысалы – UK (Aid) Ltd v. Mitchell ісі [2007] EWHC 1940.

107

Bhimji v. Chatwani [1991] 1 WLR 989; good illustrations are X v. Y [1988] 2 All ER 648, 666 and Watkins

v. AJ Wright (Electrical) Ltd [1996] 3 All ER 31; ашық сот отырысында сотты құрметтемегені үшін бас

бостандығынан айырудың мысалы – Bell v. Tuohy [2002] EWCA Civ 423; [2002] 3 All ER 975, CA,

at [60] to [66].

108

Re Barrell Enterprises [1973] 1 WLR 19, CA; RSC Ord 52, r 8, Sch 1, Азаматтық іс жүргізу ережесі.

109

Соттың дискрециялық құқығын икемді қолдануына шек қойылмаған: Harris v. Harris [2001] EWCA

Civ 1645; [2002] Fam 253, CA (сот бас бостандығынан айыру жазасын жеңілірек жазаға ауыстыру

үшін басқа заң құқықбұзушылық жасамағанын негіздеме ретінде қабылдай алмайды).

110

Guildford BC v. Valler, The Times 15 October 1993, CA.

111

Мысалы, Adam Phones Ltd v. Gideon Goldschmidt (unreported, 9 July 1999) (соттың құжаттарды ұсыну

туралы бұйрығын орындамағаны үшін).

135

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

шығынын дұрыс бағалай алмауы

112

, қаулыны бұзушының қорғану үшін айтқан

мәлімдемесін қараусыз қалдыруы, апелляциялық шағым жасауына кедергі келтірген

болуы мүмкін

113

, әсіресе соңғы екі жағдайда сот абай болуы қажет

114

17.40. Апелляциялық сот Re W (Wilkinson v. Anjum) ісінде

115

(2011): 1) соттың

тыйым салу туралы қаулысына қарамастан, әкесі баласын алдымен Пәкстанға,

сонан соң Иранға алып қашып кеткені туралы мәселеде; 2) әкесі енді баласының

нақты қайда екені туралы мәлімет беруден бас тартқан жағдайда қамауға алу ұғы-

мын талқылаған. Осы екі мәселе – сотты құрметтемеу туралы жеке-жеке талаптар

соттың бір қаулысын құрметтемеуден туындап отыр. Сот осылайша жауапкерді

екінші талапта ақтап шығарған; себебі бір құқықбұзушылық бойынша екі рет

жауапқа тарту – заңсыздық; сонымен қатар соттың мәжбүрлеу шарасы әлі толық

аяқталмаған еді. Сот әлі де әкесі бала мен оның Англияда тұрып жатқан анасын

қауыштыруға шешім қабылдайды деген сенімде болған.

17.41. Апелляциялық сот JSC BTA Bank v. Ablyazov ісінде

116

(2011) осы (Re W ісін-

дегі

117

(2011) тұжырымға тоқтап, «бір қаулыдан туған екі талап жеке-жеке қарал-

мауы керек» деген шешімге келген.

17.42. JSC BTA Bank v. Solodchenko (No 2) ісінде

118

(2011) жауапкер есепшотқа

тыйым салу туралы қаулыны орындамағаны үшін 18 айға бас бостандығынан айы-

рылған. Бұл істе судья Хендерсон солиситор клиентінің байланыс мәліметтерін

ашуға міндеттейтін құзыреті бар екенін айта келе, жауапкерді іздеп тауып, қамауға

алуға болатынын мойындаған. Алайда судья Хендерсон оған бармаған. Ол солиси-

торды клиентінің құқықтық көмек алған кезде айтқан есепшоттары туралы мәлі-

меттерді беруге міндеттейтін қаулы шығарудан бас тартқан.

2.6. СОТТЫ ҚҰРМЕТТЕМЕУДІҢ БАСҚА ДА САЛДАРЛАРЫ

17.43. Жауапкер тыйым салу туралы қаулыны бұзғаны үшін (мысалы, JSC BTA

Bank v. Solodchenko (No 2) ісіндегідей

119

(2011), жауапқа тартылады, бірақ сот әдетте

112

Miller v. Scorey [1996] 3 All ER 18; Watkins v. AJ Wright (Electrical) Ltd [1996] 3 All ER 31.

113

Raja v. Van Hoogstraten [2004] EWCA Civ 968; [2004] 4 All ER 793, at [81] to [83], and [112]; және

басқа да прецедентерді қараңыз (Raja ісін), N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University

Press, 2003), 39.63.

114

Motorola Credit Corporation v. Uzan (No 2) [2003] EWCA Civ 752; [2004] 1 WLR 113, at [81] to [83]; Days

Healthcare UK Ltd v. Pihsiang MM Co Ltd [2006] EWHC 1444 (Comm); [2007] CP Rep 1.

115

[2011] EWCA Civ 1196; [2012] 1 WLR 1036; and considering Villiers v. Villiers [1994] 1 WLR 493, CA.

116

[2011] EWCA Civ 1386; [2012] 1 WLR 1988, at [23] ff: «Судья нақты белгіленген нормаға емес,

шешімнің мақсатына мән береді; [прецедент туралы сілтеменің соңғы бөлігін қараңыз] тағы

мынаны ескереді: «Қажет болса, мүмкіндігінше, сотты құрметтемеу жағдайына мән береді...

бірақ талап қоюшы соттың екі жылдан ұзағырақ мерзімге қатал үкім шығаруын талап етіп,

қайта-қайта сотқа жүгіне бермеуге тиіс»… (JSC BTA Bank v. Ablyazov, at [26] ff included, at

[29], Villiers v. Villers [1994] 1 WLR 493, CA).

117

[2011] EWCA Civ 1386; [2012] 1 WLR 1988, at [32].

118

[2011] EWHC 2163 (Ch); [2012] 3 WLR 559.

119

[2011] EWCA Civ 1241; [2012] 1 WLR 350, especially at [55] and [56], per Jackson LJ (reversing [2010]

EWHC 2843; [2011] 1 WLR 906, Proudman J).

136

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

осы қатысушыны сот өндірісінен аластай алмайды, яғни сырттай шешім шығара

алмайды

120

. Мысалы, Blue Sky One Ltd v. Mahan Air ісінде

121

(2011) Апелляциялық

сот қатысушының сот қаулысын орындамауы туралы талапты қанағаттандырған,

себебі жауапкер дәлелді жауап келтірмеген. Сотты құрметтемеудің тағы бір салдары

соттың сол тараптың төлқұжатын (төлқұжаттарын) алып қоюына, яғни тараптың

Англия сотының юрисдикциясынан шығып кетпеуін қамтамасыз етуіне әкеп

соғады. Судья Мостин Young v. Young ісінде (2012) осы саладағы заңдарға талқылау

жасаған: 21.71 – 21.72

122

2.7. СОТТЫ ҚҰРМЕТТЕМЕУ ТУРАЛЫ ШЕШІМГЕ

АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМ

17.44. Апелляциялық шағым жасауға рұқсат алу керек, себебі мұндай істе сотты

құрметтемеу туралы фактілерді анықтау міндеті тұр. Дегенмен, егер жауапкерді бас

бостандығынан айыру туралы үкім шықса, онда апелляциялық шағымды рұқсат

алмай-ақ жасай алады

123

. JSC BTA Bank v. Ablyazov ісі бойынша (2012) лорд-судья

Мур-Биктің пікірінше, сотты құрметтемеген адамның сот шешімінсіз өзін кінәлі

деп тануы – көкейге қонбайтын іс, сондықтан оған апелляциялық шағым жасауға

рұқсат беру керек

124

17.45. Сот шешіміне наразы тараптың, тіпті бірінші сатыдағы сот оны бас бостан-

дығынан айырмаса да, апелляциялық шағым жасауға құқығы болуға тиіс. JSC BTA

Bank v. Solodchenko (No 2) ісінде (2011) Апелляциялық сот судья Прудманның шеші-

мінің күшін жойып, жауапкерді бас бостандығынан айырған

125

120

Tarn Insurance Services Ltd v. Kirby [2009] EWCA Civ 19, [2009] CP Rep 22 (бұл істе құқықбұзушылық

көлеміне мән беру, оның ішінде құқықбұзушылықтың қасақана болғанын ескеру керек екенін айт-

қан), CIBC Mellon Trust Co v. Stolzenberg (Sanctions: Non-compliance) [2003] EWHC 13 (Ch), The Times

3 March 2003); JSC BTA Bank v. Ablyazov [2011] EWHC 470 (Comm), Christopher Clarke J (нотариус куә-

ландырған жауапты алудан бас тартуы; талап қоюшының 1 млрд доллар талап етуі). Бұл істегі басқа

да кедергілер туралы қараңыз: Marcan Shipping (London) Ltd v. Kefelas [2007] EWCA Civ 463; [2007]

1 WLR 1864, [14], [28] to [30], and [33] to [36]; noted AAS Zuckerman, ‘How Seriously Should Unless

Orders be Taken?’ (2008) 27 CJQ 1. Marco Gambazzi v. Daimler-Chrysler Canada Inc and CIBC Mellon

Trust Company (Case C-394/07) 2 April 2009 ісінде Еуропаның тұрақты соты мынадай мәлімдеме жаса-

ған: «Соттың шешімін орындайтын штатта Брюссель конвенциясының (1968) 27(1) тармағында

аталған қоғамдық тәртіп ескерілуге тиіс және бұйрықты орындамаған тараптың мәлімдемесін

тыңдамай тұрып шешім шығаруға болмайды, әйтпесе адам құқығы бұзылуы мүмкін». 2011 жылы

Италия соты осы нұсқаулықты басшылыққа ала отырып, Гамбаззи ағылшын соты шығарған сырттай

шешімді бұза алмайтынын мәлімдеген.

121

[2011] EWCA Civ 544, at [12] and [40].

122

[2012] EWHC 138 (Fam); [2012] Fam 198.

123

For these last two propositions, Masri v. Consolidated Contractors International Co SAL [2011] EWCA Civ

898; [2012] 1 WLR 223, Азаматтық іс жүргізу ережесі 52.3(1)(i).

124

[2012] EWCA Civ 639, at [31], лорд-судья Мур-Бик: «Сотты құрметтемегені үшін жазаланған тұл-

ғаға апелляциялық шағым жасауға рұқсат сирек беріледі. Алайда бұл істе банк талап еткен құ-

жаттарды ашудан жауапкердің бас тартуы сотты құрметтемегені болып саналмауға тиіс, себебі

сотты құрметтемеу тек соттың бұйрығына қатысты болады». C Crifò (2013) CJQ 14.

125

[2011] EWCA Civ 1241; [2012] 1 WLR 350.

137

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

17.46. Мұндағы басты мәселе мәжбүрлеу амалдарында болып отыр, яғни JSC BTA

Bank v. Ablyazov ісі

126

(2011) бойынша Апелляциялық соттың айтуынша, талап қою-

шының жауапкерді бас бостандығынан айыруды сұрауына себеп – оның есепшот-

тары туралы тереңірек мәлімет беруін талап етуі.

3. ШЕШІМДІ ОРЫНДАУ ЖҮЙЕСІНІҢ

БАСҚА ДА ҚЫРЛАРЫ

17.47. Аға судья Роберт Тернер 2012 жылы Кембриджде өткізген семинарында

мынадай ескертулер айтқан. Оның ескертулерін осы кітапта өзінің рұқсатымен

келтірейін:

1) Өзгерістер қарқынының баяулығы. Тарихта соттар шешімді орындау жүйесін

азаматтық сот өндірісінің бір бөлігі ретінде мойындап келген еді. Лорд

Вульфтің пікірі бойынша, бұл азаматтық сот өндірісінің бір бөлігі емес, ал

судьялар өздері шығарған шешім автоматты түрде орындалады деп ойлайды.

2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау туралы

заңның ІІІ және ІV тарауларында сот шешімін орындаудың жаңа үлгісі көрсе

тілген, бірақ үлгі іске қосылу үшін қосымша заңдар қабылдануы керек.

Шешімді орындаудың ережесі 2012 жылдың наурызында ресми түрде қабыл-

данатыны 2010 жылы айтылған, бірақ оны алдымен қоғаммен кеңесе отырып

шығару қажет болатын. Сондықтан ереже 2013 жылы қабылданатын болып

шешілді. Ал қазір сот шешімін орындауға ықпал ете алатын екі адам ғана бар,

олар: заңгер мен талап қоюшының өзі.

2) Графтық соттың шешімін орындау. Графтық соттың сот орындаушысы мен

приставы бар. Олардың еңбекақылары да аз, құралдары да жеткіліксіз. Сол

себепті шешім орындалғанша бірнеше ай өтеді. Шешімді орындау үшін олар

борышкердің мүлкін жалға беруі, паркинг т.б. іздестіруі керек. Сондықтан

графтық соттың шешімін орындау саласына реформа жасалуы қажет, алайда

оған ешкім талпыныс жасап жатқан жоқ

127

3) Үлкен соттың сот орындаушылары

128

. 1996 жылы аға судья Тернер Үлкен

соттың шешімін (сондай-ақ графтық соттың Үлкен сотқа өткен шешімдерін

де) орындайтын сот орындаушысын тағайындауға тиіс болған. 2004 жылға

дейін сот орындаушылары англо-саксондық Англия біздің дәуіріміздің

1066 жылы Норман басқыншылығында екіге бөлініп кеткенге дейінгі Шир

әкімшілігіне жауапты болған. 2004 жылғы 1 сәуірде Үлкен соттың сот орын-

даушылары туралы ереже қабылданып, оған бірқатар өзгерістер енгізілген.

126

[2011] EWCA Civ 1386; [2012] 1 WLR 1988, at [34], noting observations of Arden LJ in Dadourian Group

International Inc v. Simms (No 2) [2006] EWCA Civ 1745; [2007] 1 WLR 2967, at [16].

127

Соттың 600 фунт стерлингтен көбірек сомадағы шешімін Үлкен сотта талап қою арызының 293A

формасында (Тернер формасында) қарауға болады, бірақ талап қоюшы 25 000 фунт стерлингтен тө-

мен талап қойса – Үлкен сотта қаралмайды, ал шешім 5 000 фунт стерлинг немесе одан да азырақ

сома құраса – Үлкен сот мұндай талап қою арызын қарай алмайды.

128

3) тармақшада аталған құжаттар аға судья Тернердің 2012 жылғы шілдедегі Кембридж университеті-

нің құқықтану факультетінде оқыған дәрісінде аталған.

138

IІІ бөлім. Түйінді кезең: сот талқылауы, апелляция, түпкіліктілік және сот шешімін орындау

Үлкен соттың 70 сот орындаушысы қатардағы сот орындаушылары (практика

жасап жүрген солиситорлар) болатын және олардың басшылары Үлкен соттың

шешімін орындауға жауапты болып бекітілген. Шериф бұған дейін белгілі бір

графтықта бастық болса, енді бұл монополия жойылып, ағылшындар мен

уэльстіктердің юрисдикциясы 105 ауданға бөлінген. Үлкен соттың сот орын

даушыларына кез келген аудандағы соттың шешімін орындау үшін таласуға

мүмкіндік туды. Аға судья әрбір сот орындаушысының франшизасын: оның

осы жұмысты орындауда еңбегінің бағалануын немесе қабілетін, бұрын

құқықбұзушылық болған-болмағанын, салық төлемеу немесе сақтандыру

төлемін төлеу, қаржылық жағдайы, заңды білу деңгейі мен Үлкен соттың

шешімін орындау практикасы, жұмыс жоспары, қызметкерлердің даярлығын

қамтамасыз ету және басқа көптеген мәселелерді ескере отырып белгілеген.

2004 жылы енгізілген өзгерістерге байланысты, Үлкен соттың сот орындау-

шылары, негізінен, әрқайсысы өзі маманданған сала бойынша атқару қағазда-

рын орындаушы болып бекітілген. Бірақ кейбір сот орындаушыларына атқару

қағаздарының кез келген түрін алуға рұқсат берілген. Бұл туралы аға судья,

профессор Тернер былай дейді:

«Көптеген елде болдым. Бірқатар юрисдикцияда сот жүйесінде сыбайлас

жемқорлық орын алғанын байқадым. Пара беру арқылы әділетке жол ашқысы

келетіндер баршылық. Ондай юрисдикцияда халық құқық нормаларына лоте-

рея сияқты қарайды. Сондықтан судья әділ болуға тиіс және соттың басқа

қызметкерлері де сырттағы ықпалға тәуелсіз болуы керек, әсіресе үкіметтің

ықпалынан ада болуы міндетті». Ол және былай дейді: «Соттың шешімін

орындау жүйесі судьялардың қолында, яғни судьялар сыбайлас жемқорлыққа

жол бермеуге тиіс, ал сот орындаушылары адал болуы керек. Сотта жеңіп

шыққан талап қоюшы сот орындаушысына ықпал етуді, ал борышкер сот

орындаушысынан құтылып кетуді ешқашан ойға алмауы керек». Ол тағы бір

пікірінде: «Үлкен соттың сот орындаушылары сот шешімін орындау бары-

сында қателік жасап, орындау тәртібін бұзса, жазалануға тиіс. Дәл осындай

жауапкершілік сот орындаушысына да бекітілуі міндетті», – дейді.

4) Сквоттер. Сквоттер ісінде Үлкен соттың қаулылары тиімді болады. Бұл күр-

делі аумақ болуы ықтимал, мысалы, сквоттер ағаштардың арасына орна-

ласқан, яғни бензинмен жұмыс істейтін араға кедергі жасауға үлкен шегелер

қолданылды делік. Дегенмен ағаш кесетін ара сот орындаушыларының жұмы-

сына кедергі келтіреді. Ондай кезде полиция сот орындаушысының айтқанына

бағынады. Ал егер мәселе қоғамдық резонанс тудырса, онда полиция жауапты

болып шығады. Бірақ Үлкен соттың сот орындаушысы тиімді жұмыс істеуге

және дер кезінде әрекет етуге машықтануға тиіс.

5) Активтерге түгендеу жүргізу. Сонымен, мәжбүрлі орындаудың құралы не?

Сэндбруктің ойынша

129

, өндірушінің стратегиялық мақсаты жауапкердің

активтерін анықтау және білу; жылжымайтын мүлкі мен жеке мүлкі туралы

ақпарат алу; активі юрисдикцияда ма, әлде жоқ па; активтер өзінің атында ма,

129

C Sandbrook, Enforcement of a Judgment (11

edn, 2011), 3.02.

139

17-тарау. Соттың шешімі мен бұйрығын орындау

әлде жоқ па – осы жайттарды білу. Мысалы, автокөліктің иесін Жүргізушілер

мен көлік құралдарын лицензия беру жөніндегі агенттік арқылы анықтауға

болады. Ал егер автокөлікті жалға алған болса, онда оған ештеңе істей

алмайды. Сондықтан борышкердің активтері туралы мағлұмат жинау оңай

нәрсе емес. Бүгінде борышкердің үйіне баса-көктеп кіруге ешкімнің құқығы

жоқ, бірақ борышкердің коммерциялық ғимараттарына кіруге болады.

6) Пайыз мөлшері. Үлкен соттың шешіміндегі пайыз мөлшері сегіз пайызды

құрайды

130

, бірақ графтық сотта 5 000 фунт стерлингтен төмен ақшаға пайыз-

дық мөлшерлеме қойылмайды

131

; ал графтық соттағы 5 000 фунт стерлингтен

көбірек ақшаға Үлкен соттағыдай мөлшерлеме қойылады

132

130

Simcoe v. Jacuzzi UK Group plc [2012] EWCA Civ 137; [2012] 1 WLR 2393, at [17] and [18]. Бұл істе

лорд Нойбергер былай деген: «1999 жылғы сәуірден бастап 1838 жылғы Сот шешімі туралы заң-

ның 17-бабына Азаматтық іс жүргізу ережесінің 3-бөліміне сәйкес түзету енгізілген (Modication

of Enactments) Order 1998 («the 1998 Order»). Сондықтан: «(1) Ақша сомасын өндіру туралы әрбір

сот шешімі соттың ережесіне сәйкес қаралады; (2) Соттың ережесінде ақшаның сомасын ішінара

өзгертуге рұқсат берілген (1)».

131

Art 1(2), County Courts (Interest on Judgment Debts) Order 1991/1184.

132

Art 5, сонда.

IV БӨЛІМ

СОТ ШЫҒЫСЫ

МЕН СОТ ӨНДІРІСІН

ҚАРЖЫЛАНДЫРУ

18-ТАРАУ

СОТ ШЫҒЫСЫНЫҢ НЕГІЗГІ

ПРИНЦИПТЕРІ

133

MJ Cook, Cook on Costs (annual editions); M Friston, Civil Costs (Bristol, 2

edn, 2012); Greenslade

on Costs (updated and looseleaf); P Hurst, Civil Costs (4

edn, 2007); AAS Zuckerman Civil Procedure

edn, 2006), ch 26; C Hodges, S Vogenauer and M Tulibacka (eds), The Costs and Funding of Civil

Litigation: A Comparative Perspective (Hart, Oxford, 2010).

144

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Англияда сот шығысы өте қымбат, бірақ адвокаттар оны дұрыс деп санайды. Азаматтық

іс жүргізу ережесі сот шығысын арзандата алмады. Бұл Азаматтық іс жүргізу ережесі

жүйесінің кемшілігі болып тұр.

2. Сот шығысы – құқықтағы ең күрделі де қиын тақырыптардың бірі. Шынында, бұл тақы-

рып бұған дейін әлденеше рет талқыланған болатын.

3. Лорд Джексон 2009–2010 жылдары бұл тақырыпты терең зерттеген. Оның ойынша, егер

шартты сыйақы келісімін жасайтын болсақ, онда сыйақыны оқиғадан кейін төлеу мен

сыйақыны сақтандыру жұмыстарынан құтылар едік. Лорд Джексонның бұл қорытын-

дысын ескерген парламент 2012 жылы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету,

үкім шығару және жазалау туралы заң қабылдаған.

4. Соттың шығысы туралы норма, яғни шығысты жеңілген тараптан өндіріп алу нормасы

қазір өсиет туралы істерде ғана қолданылмайды.

5. Сот айрықша жағдайда сот шығысын өндірмеу туралы қаулы қабылдау немесе шығысты

өтеуге шектеу қою арқылы тарапты сот шығысынан қорғай алады.

6. Соттың шығысы туралы норманы тараптардың талап қою арызы немесе қорғанысы

негізді болуына байланысты өзгертуге болады. Атап айтқанда, соттың стандартты

шығысы емес, шынымен «өтелуге тиіс» шығысы ғана ескеріледі. «Өтелуге тиіс»

шығысты өтеу стандартты деңгейдегіден артық болмайтыны анық, сот бұл қаулыны іс

жүргізу тәртібін бұзған тарапқа жазалау шарасы ретінде қолдана алады.

7. Осы бөлімде қарастырылатын басқа да тақырыптар:

1) 36-бөлімдегі дауды реттеу бойынша сот шығыстары;

2) сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін қатысушыдан сот шығысын өндіру

туралы қаулы;

3) адвокаттан немесе сот сарапшысынан сот шығысын өндіру туралы негізсіз қаулы.

145

МАЗМҰНЫ

1. Өзгеріс уақыты .................................................................................................................................. 145

1.1. Сыни көзқарастар .................................................................................................................... 146

1.2. Джексонның баяндамасы (2009–2010) .................................................................................. 147

2. Шығысты бөлу ережесі .................................................................................................................... 149

2.1. Шығысты бөлу жолы: шығысты бөлу ережесінде қарастырылмаған –

денсаулыққа зиян келтірілгені жөніндегі істер туралы ....................................................... 150

2.2. Шығысты бөлу ережесінде қарастырылмаған –

асырап-бағу мен өсиет туралы істер ...................................................................................... 152

3. Қамтамасыз ету шығыстары туралы бұйрық ................................................................................... —

4. Сот шығысының бюджеті ................................................................................................................ 153

5. Шығыс сомасының шегін белгілеу ................................................................................................. 154

6. Сот шығысы туралы шешімді дискрециялық құқықты қолдану

арқылы қабылдау .............................................................................................................................. 156

7. Стандартты сот шығысы және оны қайтару .................................................................................... —

8. Сот шығысын есептеу механизмі .................................................................................................... 159

9. Дауды реттеу туралы ұсыныстар ..................................................................................................... 160

10. Тарап болып есептелмейтін қатысушыдан шығыс өндіру ........................................................... 167

10.1. Тарап болып есептелмейтін қатысушының сот шығысына жауапкершілігі ...................... 169

10.2. Заңгер мен сарапшыдан «бекер шығыс» өндіру туралы бұйрық .......................................... —

11. Ағылшын соттарының шетелдегі сот өндірісінде шыққан шығысты

қайтару туралы қаулы қабылдау құзыреті ...................................................................................... 170

11.1. Шетелдік сот шығысын қайтару туралы қаулы қабылданбайтын жағдай ........................... —

11.2. Ағылшын соттары шетелдік шығысты қайтару туралы қаулыға

толықтыру енгізе ала ма? ........................................................................................................ 171

1. ӨЗГЕРІС УАҚЫТЫ

18.01. Лорд Джексон «Азаматтық сот өндірісіндегі сот шығысына шолу» (Civil

Litigation Costs Review) (2009–2010)

атты еңбегінде сот шығысы мен сот өндірісін

Sir Rupert Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Final Report (2010), дәрістер жиынтығын қараңыз:

www.judiciary.gov.uk/publications-and-reports/review-of-civil-litigation-costs/lectures. AAS Zuckerman,

‘The Jackson Final Report on Costs – Plastering the Cracks to Shore up a Dysfunctional System’ (2010)

29 CJQ 263; Claire McIvor, ‘The Impact of the Jackson Reforms on Access to Justice in Personal Injury

Litigation’ (2011) 30 CJQ 411. Диффамация құны туралы қараңыз: D Howarth, ‘The Cost of Libel

Actions: A Sceptical Note’ [2011] CLJ 397, 419. Бұл жерде диффамацияның құнын белгілейтін эм-

пирикалық нормалар туралы айтылған (Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Preliminary Report,

Appendix 17; the Media Lawyers Association’s 154 media cases of 2008); T Larson and D Leonardi,

‘A Comparative Study of Costs in Defamation Proceedings across Europe’ (Programme in Comparative

Media Law and Policy, Centre for Socio-Legal Studies, University of Oxford, December 2008); and the

Special Issue (‘Implementation of Sir Rupert Jackson’s Review of Civil Litigation Costs’) (2013) 32 CJQ:

foreword by Sir Rupert Jackson, 109, articles by V Ramsey, ‘Implementation of the Costs Reforms’, 112;

AAS Zuckerman, ‘The Revised CPR3.9: a Coded Message Demanding Articulation’, 123; I Levy,

‘Lightening the Overload of CPR 3.9’, 139; P Hurst, ‘The New Costs Rules and Practice Directions’, 153;

M Cook, ‘Hourly Rates and Fixed Costs’, 167; S Sime, ‘Oers to Settle: Incentive, Coercion, Clarity’, 182;

A Higgins, ‘A Defence of Qualied One Way Cost Shifting’, 198; J Sorabji, ‘Prospects for Proportionality:

Jackson Implementation’, 213; J Peysner, ‘Tail Wags Dog: Contingency Fees (and Part 36 and Third Party

Funding)’, 231; R Mulheron, ‘The Damages-Based Agreements Regulations 2013: Some Conundrums in

the «Brave New World» of Funding’, 241; M Ahmed, ‘An Alternative Approach to Repealing the General

146

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

қаржыландыру мәселесі үкіметтің қадағалауында болатынын баяндаған. «Вульф

реформалары» азаматтық сот өндірісінің шамадан тыс артық шығысын азайтуға

тиіс деп күткен едік. Бірақ еш азайта алмады. Ақырында, сот шығысы тақырыбы

одан сайын күрделене түсті. Англияда тараптар азаматтық іс жүргізу құқығы жүйе-

сінде мамандандырылған судьяларға жиі жүгінеді, осы судьяларды әдетте «шығыны

көп судьялар» деп атайды. Сонымен қатар Апелляциялық соттың төрағасы лорд

Нойбергер: «Сот шығысы жөніндегі кеңес сот шығысын үнемі қадағалап отырғаны

жөн», – деген пікір білдірген

1.1. СЫНИ КӨЗҚАРАСТАР

18.02. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер 2012 жылғы дәрісінде

мынадай тұжырым жасаған

«Соңғы он жылдан астам уақытта азаматтық сот өндірісіндегі шығыс өсіп келеді.

Бұл саладағы Вульф реформасы сәтсіз болып шықты. Вульф реформасы сот өндірісі

шығысын тіпті өсіре түскенін өкінішпен мойындау қажет. Әрине, қазір реформа

аяқталды, оның даудың көпшілігін сот талқылауына дейін реттеуге жол ашқаны

дұрыс болды».

18.03. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер практик-заңгер Джефри

Биндманның Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі ескертуіне

қатысты мынадай пікір айтқан

«Мәселенің түп мәні сол кезде сот өндірісінің жариялығын жартылай ғана түсіне

алғанымызда жатқан шығар. Сот шығысы сот өндірісінің ұзақтығына байла-

нысты еді, ал сот өндірісінің ұзақтығына ешбір шектеу қойылмайтын. Оған енді

барристерге кететін қаржыны қосайық. Осыдан өзіндік проблема туады. Әсіресе

ірі фирмалар арасындағы сот өндірісінің шығысы жоғары болатын. Әрбір істің

өзіне тән шығыстары бар. Ірі компаниялар істі қалай жүргізсе, басқалар соған еруге

тиіс болды. Бір тарап хат жолдап, екінші тарап оған жауап жазады... ал баррис-

тер қарсы тараптың көзқарасын жауапсыз қалдыра алмайтын. Дегенмен тарап-

тардың бірі сот өндірісіне көп ақша салса, екінші тарап қиналып қалатын еді».

18.04. Лорд Нойбергер осы дәрісінде (2012 жылғы дәрісінде де) мынадай тұжырым

жасайды: «Сот шығысының көп болуы біздің сот жүйесінің жағымсыз қыры

болып отыр»

. 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім

Pre-Action Protocol’, 256; H Genn, ‘Getting to the Truth: Experts and Judges in the «Hot Tub»’, 275; and A

Sedgwick, ‘There are More Ways than One to Allocate Costs’, 300.

‘Association of Costs Lawyers’ Annual Conference, 2012: Keynote Address’, at [10] ; www.judiciary.gov.

uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/mr-speech-acl-lecturemay-2012.pdf.

‘Docketing: Completing Case Management’s Unnished Revolution’ (2012), at [3]; www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/mor-speech-solicitors-costconference-lecture-feb2012.pdf.

Сонда, at [34].

G Bindman, ‘No Expense Spared’ (1992) New LJ at 1618.

‘Association of Costs Lawyers’ Annual Conference, 2012: Keynote Address’, at [5]; www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/mr-speech-acl-lecturemay-2012.pdf.

147

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

шығару және жазалау туралы заң қабылданғанға дейінгі жүйеде сыйақы және сыйа-

қыны сақтандыру (сот шығысын оқиғадан кейін қайтарып алу жүйесіндегі шығын)

шартты сыйақы келісіміне негізделгендіктен, мән-жайды ауырлататын

. Бірақ лорд

Нойбергердің пікірі осы саладағы жалғыз сыни көзқарас емес еді. Оны бұған дейін

лорд-судья Букстон да Willis v. Nicolson ісін (2007) Апелляциялық сотта қараған

кезде сынаған болатын

«Англия мен Уэльсте азаматтық сот өндірісі шығысының жоғары болуы – тарап-

тар үшін үлкен мәселе, бірақ бұл жалпы сот жүйесінің мәселесі емес... Бұл жердегі

басты элемент сот өндірісіне қатысушылардың жылдық табысына қатысты

мәселе болып отыр. Сот шығысы жүйесінің оған қатысы жоқ екені белгілі, себебі

ол – нарықтағы еңбек сұранысына қатысты, яғни еңбектің нәтижесін объективті

бағалаудан туатын мәселе».

1.2. ДЖЕКСОННЫҢ БАЯНДАМАСЫ (2009–2010)

18.05. Сэр Руперт Джексон осыған қатысты маңызды он ұсыныс білдірген

– «сот шығысын өсіретін қаржыландыру механизмдерін жою, атап айт-

қанда сотта жеңіп шыққаны үшін қосымша сыйақы мен сыйақыны оқи-

ғадан кейін өндіріп алу келісімін жою;

– сот өндірісін қаржыландыру механизмін тараптар үшін қолжетімді ету,

мысалы күтпеген жағдайдағы шығыстарды («Өндірілген қаржыдан

сыйақы келісімінде»), үшінші тараптың қаржыландыруы мен «құқықтық

көмектің шартты сомасын» қаржыландыруды қолжетімді ету;

– реферрал-сыйақыға, ең болмағанда, денсаулыққа зиян келтірілгені туралы

істерде тыйым салу (сот практикасында және кейін сол істерді адвокат-

тарға өткізген кезде реферрал-сыйақының көлемі жоғары болады екен);

– жедел талаптарда сот шығысының мөлшерін нақты белгілеу;

– жедел талаптарда сот шығысын басқарудың нақты механизмін енгізу;

– соттың үздіксіздігі мен сабақтастығын мүмкіндігінше қолдау;

– дәлелдемені ашу мен электронды дәлелдемені ашуды тиімдірек бақылау

қажет, яғни оларды ашуға кететін қаржы дауға пропорциялы болуға

тиіс;

– істі басқаруды жетілдіру және соттың қаулысын орындауды қатаң

бақылау;

– сот өндірісінің соңында сот шығысын бағалауды бір тәртіпке келтіру;

– дауды реттеудің балама жолын (балама жолдарға әлі күнге дейін тиісті

деңгейде мән берілмей келеді) қолдау керек

‘Association of Costs Lawyers’ Annual Conference, 2012: Keynote Address’, at [7], [8].

Willis v. Nicolson [2007] EWCA Civ 199, at [24].

‘Reforming the Civil Justice System – the Role of Information Technology’ (26 March 2012), at 2.2;

www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/lj-jackson-lecture-13-itsociety.pdf.

Сонда, at 2.2. Faidi v. Elliot Corporation [2012] EWCA Civ 287; [2012] HLR 87; 1.25, vol II.

148

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

18.06. Сэр Руперт Джексонның «Азаматтық сот өндірісіндегі шығынға шолу»

(Review of Civil Litigation Costs: Final Report) (2010) атты еңбегіндегі негізгі екі ұсы-

нысын жүзеге асыруға заң шығару деңгейінде көңіл бөлінді

1) Шартты сыйақы келісімі жасалса, жеңгені үшін сыйақы мен сыйақыны оқиға

дан кейін жеңілген тараптан өндіруді тоқтату керек; яғни жеңгені үшін сый-

ақыны жеңген тарап өзі төлеуге қабілетті болуға тиіс.

2) АҚШ-тағы Тосын сыйақы келісімі Англиядағы сот өндірісінде де жарамды;

яғни жеңген тараптың заңгері жеңгеннен кейін қарсы тараптан өндірілетін

ақшадан белгілі бір пайызын алуына болады; бірақ оның сыйақы көлемін

нақты белгілеу қажет; жеңілген жауапкер жеңген тарапқа стандартты

шығысты төлеуге тиіс (Тосын сыйақы келісіміндегі ақшаны төлеуге мін-

детті емес).

18.07. Джексонның баяндамасындағы ұсыныстар Цукерман тарапынан қатаң сынға

ұшырады

. Цукерманның сыни пікірлері мыналар

1) Джексонның ұсыныстары сот шығыстары жүйесін бөлшектеп отыр. Оның

ұсыныстары сарапшылардың бәсекесіне кедергі келтіреді, қиындыққа ұшыра

тып, жалпы, 1873–1875 жылғы Сот туралы келісімдерге хаос тудырады

2) Джексонның ұсынысы заңгер мен клиент арасындағы сот шығысы жүйесін бір

жүйеге келтіре алмайды, тараптар арасында шығысты бір-бірінен өндіріп

алуға жол табу мүмкін емес; сонымен бірге бұл ұсыныстар шығыс пен талап-

тың арасында пропорция орната алмайды

3) Талап қоюшы жеңіске жетсе, талап қоюшының адвокаты жұмыс істеген саға-

тына шаққандағы сыйақысын бәрібір алатыны белгілі

(шынында, жеңген

талап қоюшының адвокаты, шартты сыйақы келісіміне сәйкес, сағатына шақ-

қандағы сыйақысын талап етеді)

Қараңыз: Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012: 18.11A, 20.13 және әрі қарай,

20.25 және әрі қарай. The Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012. Бұл – Азаматтық

іс жүргізу ережесі шеңберінде жаңа нормалар қалыптастырған заң. Шешімін табуы керек мәселе-

лердің ішінде лорд Джексонның баяндамасында аталған мәселелер: денсаулыққа зиян келтірілгені

туралы сот өндірістерінде біржақты шығысты бағалауды дамыту керек, сол кезде ғана сотта жеңіп

шыққан талап қоюшы шығысын кедергісіз қайтарып ала алады (бұл жерде сот өндірісінің соңында

талап қоюшының шығысын қайтару туралы шешім шығарылған кезде оның шығысын бағалау ке-

дергі болып отыр); Ұлттық денсаулық сақтау қызметі сияқты мекемелер өз шығындарын азайту үшін

талап қоюшыға төлейтін өтемақының мөлшерін үнемі азайтуға тырысып отырады; сот шығысын бір-

жақты бағалау бір жүйеге келмесе, сот шығысын сақтандыруды жолға қойып, сақтандыру қаржысын

кейін жауапкерден өндіріп алу керек; сол сияқты, денсаулыққа зиян келтіру тұрғысында рецидивтің

алдын алу үшін шаралар қабылдау қажет.

AAS Zuckerman, ‘The Jackson Final Report on Costs – Plastering the Cracks to Shore up a Dysfunctional

System’ (2010) 29 CJQ 263.

Сонда.

Бұл да сонда, at 276.

Бұл да сонда, at 263–4.

Бұл да сонда, at 266–8 and 277.

The ‘Ontario model’: сонда, at para’s 4.1 .

149

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

4) Джексонның сот (істі басқару) шығысын қадағалау туралы ұсынысы қымбатқа

түседі және сәтсіз болатыны белгілі

5) Жедел талапта шығысты нақты белгілейтін болсақ, Джексонның ұсынысына

сәйкес, «сот айрықша жағдайда шығысты азайтуына болады» деген тұжы-

рымы жүзеге аспай қалады

6) Джексон көлемді талаптарда шығысты нақты белгілеу керек дегенді қолда

майды; бұл туралы Цукерман былай дейді: «Жалпы шығысты нақты белгілеу

маңызды емес, себебі «жеңген тарап бәрін алады» деген жүйені қолдайтын

болсақ, онда шығысты нақты белгілеуге автоматты түрде қарсы боламыз»

Дегенмен осы сынға да, сондай-ақ Үкіметтің консультациясы (2010)

мен

Қорытынды баяндамаға (2011)

да қарамастан, «жеңген жағдайда ғана төлеу»

жүйесі 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару

және жазалау туралы заңның

2-бөлімі мен 2013 жылғы 1 сәуірдегі бүкіл өзгеріс-

тер

(бұл жөнінде 20-тарауда жан-жақты баяндалады) қолданысқа еніп отыр.

2. ШЫҒЫСТЫ БӨЛУ ЕРЕЖЕСІ

18.08. Англиядағы негізгі норма бойынша жеңген тарап («алушы тарап») стан-

дартты сот шығысын жеңілген тараптан («төлейтін тараптан»)

өндіріп алады.

Ағылшын құқығындағы сот шығысы туралы норма қоғамның мүддесіне және негіз-

сіз айып тағуға жол бермеуге бағытталған (25.36), сондай-ақ жеңген тараптың сот

AAS Zuckerman, ‘The Jackson Final Report on Costs – Plastering the Cracks to Shore up a Dysfunctional

System’ (2010) 29 CJQ, at 263 – 69 – 76.

Сонда, at 268–9.

Бұл да сонда, at 269.

Ministry of Justice, Consultation Paper 13/10, Proposals for Reform of Civil Litigation Funding and Costs

in England and Wales – Implementation of Lord Justice Jackson’s Recommendations (Cm 7947, 2010).

Reforming Civil Litigation Funding and Costs in England and Wales – Implementation of Lord Justice

Jackson’s Recommendations: The Government Response (Cm 8041, 2011).

S Sime, ‘ Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012’ (2012) CJQ 413.

Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012; Damages-Based Agreements Regulations 2013

(SI 2013/609); Oers to Settle in Civil Proceedings Order 2013 (SI 2013/93); Conditional Fee Agreements

Order 2013 (SI 2013/689) (abrogating the Conditional Fee Agreements Order 2000/823); Civil Procedure

(Amendment) Rules 2012 (SI 2013/262); accompanied by amendments to relevant Practice Directions

(www.justice.gov.uk/courts/procedure-rules/civil/pdf/updf/CPR-60-Pd-making-document.pdf); Civil Pro-

cedure (Amendment No 2) Rules 2013 (SI 2013/515); accompanied by amendments to relevant Practice

Directions (www.justice.gov.uk/courts/procedure-rules/civil/pdf/update/cpr-61-pdmaking-document.pdf).

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 44.2(2)(a) тармақшасында былай делінген: сот отырысында жеңіл-

ген тарап жеңген тараптың шығысын қайтаруы керек; қараңыз: Wylde v. Culver [2006] EWHC 1313

(Ch); [2006] 1 WLR 2674. Бұл істе жауапкершілік мәселесінде екі тарап та жеңіске жеткен: McGlinn

v. Waltham Contractors Ltd [2007] EWHC 698 (TCC); сот шығысын қайтару принципін азаматтық іс

жүргізу нормалары мойындап отыр: AL (Albania) v. Secretary of State for the Home Department [2012]

EWCA Civ 710; [2012] 1 WLR 2898, at [16] ; сол сияқты, R (M) v. Croydon LBC [2012] EWCA Civ

595; [2012] 1 WLR 2607, at [45] ісінде Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер бұл норманы

жетекші және prima facie норма деп атап, соттың әкімшілік функциясына енгізу қажет екенін айт-

қан. Ағылшын құқығындағы сот шығысын қайтару мәселесі туралы АҚШ-тың көзқарасын қараңыз:

A Sedgwick, ‘There are More Ways than One to Allocate Costs’ (2013) 32 CJQ 300.

150

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

шығысын сот өндірісінен кейін жеңілген тараптан өндіріп алуы әділдік орнату

құқығына негізделген. Сот шығысын стандартты өндіру қолданылса, онда жеңген

тарап сот шығысын ішінара ғана қайтарып алатын болады. Мұндай ішінара қайтару

туралы сэр Руперт Джексон «менің ұсынысыма айтылған сындардың ішіндегі

маңыздысы» деген. Ол сондай-ақ «сот шығысын толық қайтару ешқашан азамат

тық сот өндірісінің принципі болмағанын және бола алмайтынын, керісінше, бұл

кейінірек туған идея екенін... Негізі, сот шығысы бойынша жауапкершілік екі

тарапқа да жүктелетінін (тараптардың сотқа кеткен қаржысын қайтару мүм-

кін болмауы ықтималдығын да), тіпті жеңген тарап та қарсы тараптың шығы-

нын өтеуге міндетті болуы мүмкін екенін

» мәлімдеген.

18.09. Стандартты сот шығысын Америка құқық институты/УНИДРУА принципте

рі

де мойындап, «жеңген тараптың шығысын өндіруді» қолдаған. Шығысқа сот

алымдары, соттың (заңды негізде) лауазымды тұлғаларына, яғни сарапшылар-куә-

ларға және адвокатқа ресми төлеген ақылары кіреді.

18.10. Бұл норма әдетте «шектеулі жауапкершілік» принципі негізінде тиімді еді.

Себебі жеңілген тарап жеңген тараптың сот шығысын талап мотивіне, көкейге қона

тынына, кінәсіне қарамастан төлеуге тиіс болатын. Сондай-ақ шығынды анықтау

кезінде де осы норма негізгі тұғыр болып саналады

18.11. Сот шығысы жүйесінің тағы бір қыры Англиядағы азаматтық сот өндірісінде

азаматтық құқықбұзушылықтан басқа қосымша зиян келтіргені туралы жеке талап

қойылатынында, яғни сот өндірісінде шығын шығарылған болса (әдетте келісім

шартты бұзғаны үшін дауларда)

қолданылатынында жатыр.

2.1. ШЫҒЫСТЫ БӨЛУ ЖОЛЫ:

ШЫҒЫСТЫ БӨЛУ ЕРЕЖЕСІНДЕ ҚАРАСТЫРЫЛМАҒАН –

ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯН КЕЛТІРІЛГЕНІ ЖӨНІНДЕГІ ІСТЕР

ТУРАЛЫ

18.11А. Денсаулыққа зиян келтірілгені туралы талаптарда

талап қоюшы әдетте

жауапкердің шығынына жауапты болмайтыны мәлім, бірақ жауапкер талап қою-

шыдан жеңілген жағдайда оның шығынына жауапты

. Осы орайда «жеңілген

‘Why Ten Per Cent?’ (29 February), at 2.4: ww.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/ Speeches/lj-

jackson-speech-why-ten-percent-29022012a.pdf; and defending the recommendation made in Sir Rupert

Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Final Report (2010), ch 10, para’s 5.3 and 5.6.

Principle 25.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 45; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Қараңыз: Re Southern Counties Fresh Foods Ltd [2011] EWHC 1370 (Ch) (сот шығысын қайта қараудан

бас тартып, сот шығысына өзгерту енгізу туралы шешім қабылдаған.

L Merrett, ‘Costs as Damages’ (2009) 125 LQR 468; and see Carroll v. Kynaston [2010] EWCA Civ 1404;

[2011] QB 959.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.13(1).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.13 to 44.16; Практикалық нұсқаулық (44) (General Rules About Costs)

12.4 to 12.7.

151

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

тарап төлейді» деген принцип қолданылмайды. Бұл жерде талап қоюшының

артықшылығы бар, ол артықшылық адамгершіліктен, азаматтық сот өндірісінің

көптеген принциптерінен туады, яғни әділ сот төрелігіне қол жеткізуге кедергіні

жою үшін туған принцип: қарсы талаптың шығыны үшін жауапкершілік бұл

жерде жоқ.

18.11В. Сот шығысын бір тарапқа жүктеу дұрыс, себебі денсаулыққа зиян келті

рілгені туралы істе жауапкер әдетте төлемге қабілетті келеді, себебі осындай жағ-

дайларда жауапкер, негізінен, ірі компания немесе мемлекеттік орган, немесе

жауапкердің сақтандыру полисі болады. 2013 жылғы 1 сәуірге дейінгі шартты

төлем туралы келісімдер бойынша жауапкердің қаржылық жағдайы заңгерге сый-

ақыны оқиғадан кейін төлеу шартты сыйақы келісімі үшін тиімсіз дейтін. Себебі

онда жауапкер сотта жеңілсе, талап қоюшыға сыйақысын оқиғадан кейін төлеуге

міндетті болатын. Алайда ол тым қымбатқа түсетін, сондай-ақ сыйақы көлемін сот

тиісті деңгейде бақылай алмайтын еді

. Қысқасы, сэр Руперт Джексон бұл жайтты

«жалпы деңгейде тиімді, сыйақыны оқиғадан кейін төлеуді қамтамасыз ету үшін

қажет нәрсе» деп бағалаған. Бұдан кейін талап қоюшы сот шығысынан қорықпауға

тиіс

18.11С. Бірақ сот шығысын бір тарапқа жүктеу талап қоюшының негізсіз талап

қоюына шектеу қою үшін (түбегейлі әділетсіз талаптар бойынша бұл қаулыны

орындау үшін соттың рұқсаты қажет)

немесе оның талабы іс жүргізудің тәртібіне

нұқсан келтірген жағдайда тыйым салу үшін қажет (соттың бұл қаулысын орындау

үшін соттың рұқсаты қажет емес)

18.11D. Шығынды бір тарапқа жүктеу мен жауапкердің, 36-бөлімге сәйкес, дауды

реттеудің жолын ұсынуы арасында өзара байланыс бар: дауды реттеу жолы талап

қоюшыға өтелетін сомадан асып түссе, сот шығысын жауапкердің, 36-бөлімге сәй

кес, талап қоюшыдан өтелетін соманы азайтуына немесе тіпті оны толық талап

етпеуіне болады, бірақ талап қоюшы, 36-бөлімге сәйкес, одан артық шығынды

өтеуге міндетті емес

eg, Motto v. Tragura Ltd [2011] EWCA Civ 1150; [2012] 1 WLR 657; [2012] 2 All ER 181; [2011] 6 Costs

LR 1028, at [141], per Lord Neuberger MR.

Сот шығысының мөлшері туралы: A Higgins, ‘A Defence of Qualied One Way Cost Shifting’ (2013) 32

CJQ 198.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.16(1): талап қоюшыдан сот шығысын өндіру туралы бұйрық та-

лап қою арызы негізсіз болған кезде шығарылады. Қараңыз: Практикалық нұсқаулық (44) (General

Rules About Costs) 12.4 to 12.7.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.15: Сот шығысын қайтару туралы бұйрықты мына жағдайларда:

а) талап қоюшы сот талқылауын өткізу туралы өтініш жасамаса; ә) сот өндірісі іс жүргізу тәр-

тібін бұзу деп саналмаса; б) сондай-ақ мына жағдайларда: і) талап қоюшы; іі) талап қоюшының

атынан әрекет етіп отырған тұлға сот өндірісі барысына кедергі келтірсе, соттың рұқсатынсыз

толық орындауға болады.

S Sime, ‘Oers to Settle: Incentive, Coercion, Clarity’ (2013) 32 CJQ 182.

152

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

2.2. ШЫҒЫСТЫ БӨЛУ ЕРЕЖЕСІНДЕ ҚАРАСТЫРЫЛМАҒАН –

АСЫРАП-БАҒУ МЕН ӨСИЕТ ТУРАЛЫ ІСТЕР

18.12. Жоғарғы сот Т ісінде (Care Proceedings: Costs) (2012) асырап бағу туралы,

әсіресе сот негізсіз деп таныған талап бойынша істердегі сот шығысына жергілікті

органның жауапты еместігін мәлімдеген. Мұндай айрықша жағдайға негіз болған

шешім мемлекеттік органдардың сот шығысынан қорықпауға тиістігінен, бала-

ларды батыл қорғауға міндеттілігінен туған

. Өсиет туралы істерде

тараптардың

шығынға алаңдамағаны жөн. Себебі мұндағы сот шығысы өсиеттегі мұраға байла

нысты. Бұл айрықша жағдай инквизициялық процедурадан туындап отыр, яғни

өсиет ол кезде басқа юрисдикцияда болған еді, ал қазір мұндай істі Үлкен соттың

Отбасы жөніндегі бөлімі қарайды.

18.13. Дегенмен бұл айрықша жағдай қайтыс болған адамның мүлкі туралы

Канцлер бөлімі қараған істерде, егер талап қою арызы адамның еркі туралы бол

маса, қолданылмайды. Shovelar v. Lane ісіндегі

(2011) Апелляциялық соттың пікі-

рінше, өсиет туралы істердегі айрықша жағдайды шектеу керек.

18.14. Shovelar ісінде (2011) «Канцлер бөлімінің» талап қою арызы қайтыс болған

өсиет берушінің әйелімен «біріккен еркі» арқылы белгілі бір активті басқаруға бер-

гені туралы еді

. Бұл істе талап қоюшы жеңген. Апелляциялық сот жауапкерді сот

шығысына жауапты деп таныған (жауапкер төлемді мүліктің есебінен емес, өзі

төлеуге тиіс болатын). Сот шығысына мұндай жауаптылыққа оның, дауды реттеу

бойынша 36-бөлімге сәйкес, талап қоюшының ұсынысын қабылдамауы себеп бол

ған еді (бұл жөнінде 18.31 және бұдан кейінгі тармақтарды қараңыз).

3. ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ШЫҒЫСТАРЫ ТУРАЛЫ

БҰЙРЫҚ

18.15. Айрықша жағдайда

, негізінен

, «қоғамның мүддесінен туатын» сот өнді-

рісінде

(қоршаған ортаны қорғау туралы Еуропа директивасына сәйкес) сот

[2012] UKSC 36; [2012] 1 WLR 2281.

Азаматтық іс жүргізу ережесі 44.2(3)(b) (Ward LJ айтып өткендей, [2011] EWCA Civ 802; [2012] 1

WLR 637, [36]) сот шығысы Отбасы бөлімінде қаралған істерде өзгеше болады.

[2011] EWCA Civ 802; [2012] 1 WLR 637.

Мұқият зерттесек, даудың мына мәселеден туғанына көз жеткіземіз. Бұрынғы некеден баласы бар ер

мен әйелдің бастапқы өсиеттері бірдей болған. Әйелі қайтыс болғаннан кейін күйеуі өсиеттің маз-

мұнын өзгерткен. Ал ер адам қайтыс болғанда әйелінің бірінші некеден туған балалары ер адамның

бірінші некеден туған балаларына қарсы талап қойып, мұраға қалған мүлікті тең бөлісуді талап еткен.

Сот талап қоюшылардың талабын қанағаттандырған.

‘Improving Access to Justice Through Collective Actions’ (Civil Justice Council, 2008, Final Report),

Appendix I, at 355 :www.civiljusticecouncil.gov.uk/les/Improving_Access_to_ JusticeˍˍthroughˍˍColle

ctiveˍˍActions.pdf.

Қараңыз: IBM United Kingdom Pensions Trust Ltd v. Metcalfe [2012] EWHC 125 (Ch); [2012] 3 Costs LO

420, Warren J.

R (on the application of Edward) v. Environment Agency [2010] UKSC 57; [2011] 1 All ER 785.

153

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

жауапкерді немесе талап қоюшыны

сот шығысынан қорғай алады. Бұл саладағы

жетекші істерден мынадай критерийлерді көре аламыз

: 1) мәселе жалпы қоғамның

мүддесінен тууға; 2) мәселенің шешімі қоғамның мүддесі үшін қажет болуға; 3) бұл

мәселені шешуде талап қоюшының жеке басының мүддесі ескерілуге

; 4) тарап-

тардың сот шығысын есептегені туралы қаулы әділетті болуға; 5) осы қаулы қабыл-

данбаған жағдайда талап қою арызын қарау мүмкін болмауға тиіс.

4. СОТ ШЫҒЫСЫНЫҢ БЮДЖЕТІ

18.15А. Сот шығысының бюджеті

графтық соттар қарайтын көлемді талапта

немесе Үлкен соттың Корольдік бөлімі немесе Канцлер бөлімі қарайтын көлемді

талаптарда қолданылады, бірақ Адмиралдық соты мен Коммерциялық сот қарай-

тын істерде, Технология және құрылыс сотында, Канцлер бөлімінде, Сауда сотын-

дағы 2 млн фунт стерлингке жетпейтін талаптарда қолданылмайды

. Сот бұл

орайда сот өндірісінің бастапқы кезеңінде тараптарға сот шығысын белгілейді.

Тарап шығысын сол бюджетке сыйғыза алмаса, онда одан артық төлемді қарсы

тараптан өндіре алмайды

. Сот шығысының бюджеті стандартты деңгейде ғана

қайтарылады: прецедент – Н

. Сондықтан тараптардың шығыс бюджетін келісіп

алғаны жөн.

18.15В. Егер тараптар сот шығысының бюджеті туралы өзара келісімге келе алмаса,

сот «шығысты басқару туралы қаулы» қабылдайды

. Сот бұл шығыстың ұсақ-түйе-

гіне дейін көңіл аударуға міндетті емес, тек іске байланысты жалпылама мөлшерін

бекітеді

. Яғни тараптардың сот шығысының бюджеті жөніндегі келісімін бекіту

R (Ministry of Defence) v. Wiltshire and Swindon Coroner [2005] EWHC 889 (Admin); [2006] 1 WLR 134,

at [34] , per Collins J.

R (Corner House Research) v. Secretary of State for Trade and Industry [2005] EWCA Civ 192; [2005] 1

WLR 2600; R (Buglife) v. Thurrock Thames Gateway Corporation [2008] EWCA Civ 1209, considering

R (Compton) v. Wiltshire Primary Care [2008] EWCA Civ 749; [2009] 1 All ER 978; R (Burkett) v.

Hammersmith LBC [2004] EWCA Civ 1342; R (England) v. Tower Hamlets LBC [2006] EWCA Civ 1742;

Morgan v. Hinton Organics (Wessex) Ltd [2009] EWCA Civ 107; [2009] 2 P & CR 30; and for the position

concerning the Aarhus Convention in respect of environmental matters, R (on the application of Garner) v.

Elmbridge BC [2010] EWCA Civ 1006; [2011] 3 All ER 418; [2011] 1 Costs LR 48.

cf Weir v. Secretary of State for Transport [2005] EWHC 24 (Ch) (бұл істе талап қоюшы талап қою ары-

зын жеке берген).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.12 to 3.18; Практикалық нұсқаулық (3E); V Ramsey, ‘Implementation of

the Costs Reforms’ (2013) 32 CJQ 112, 118–9; лорд Нойбергердің осы тақырыптағы дәрісі: (29 May 2012):

www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/proportionate-costs-fteenthlecture-30052012.

pdf.

Қараңыз: TCC, Chancery Division and Mercantile Courts: www.judiciary.gov.uk/JCO%2FDocuments%2F

Practice+Directions%2Fcosts-budgetingannouncement-draft-direction-cpr-rule-3–12.pdf.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.14.

Практикалық нұсқаулық (3F).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.15(2)(b).

Практикалық нұсқаулық (3E) 2.3; судья Рамсейдің түсініктемесін қараңыз: (‘Costs Management:

A necessary part of the management of litigation’, at [11]): 1) Соттың қолдауы сот талқылауының әрбір

сатысындағы құрамдас элементтерінің қосынды сомасына қатысты. 2) Сот сот шығысын алдын

ала анықтай алмайды, бірақ сот шығысының жалпы пропорциясын анықтай алады. 3) Сот – сот

154

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

туралы қаулы қабылдай алады

. Қаулы тараптардың шығыс бюджетін бақылап

отырады, сот шығысының стандартты деңгейде қайтарылуын қадағалайды, сот

тараптардың бюджеттен ауытқуына дәлелді себеппен ғана рұқсат береді

Практикалық нұсқаулықта (44) аталғандай, егер тараптар Практикалық нұсқау

лықта (3Е) көрсетілген шығыс бюджетін сақтай алмаса, ал сот шығысты басқару

туралы қаулы қабылдамаған болса, онда шығыстың бюджетін есептеу арқылы қал

пына келтіру керек: ал егер бюджеттен ауытқыған тарап ауытқудың мөлшері

20 пайыз немесе одан да көп мөлшерді құрайтынын мәлімдеген жағдайда, оны

нақты дәлелдеуге тиіс

18.15С. Сот шығысын басқару туралы келіссөзді телефон арқылы немесе хат алмасу

арқылы жүргізуге болады

. Дегенмен шығысты басқару туралы қаулы қабылданба-

ған болса да, сот істі басқару барысында тараптардың қолжетімді бюджетінің мөл-

шеріне назар аударуға тиіс

. Шығысты қайтару кезінде шығыс бюджетінің қатаң

сақталуы ескерілуі міндетті

5. ШЫҒЫС СОМАСЫНЫҢ ШЕГІН БЕЛГІЛЕУ

18.16. Шығыс сомасының шегін белгілеу

– айрықша жағдайда болатын жайт

Шығыс сомасының шегін белгілеу туралы қаулы, өз кезегінде, қайтарылатын шығыс

сомасына шектеу қояды, тек тарап соттан шығыс шегін өзгерту туралы рұқсат алған

жағдайда ғана шектелмейді, ал ол үшін шығысты өзгертуге дәлелді негіздеме болға-

нын дәлелдеуі керек

. Мұндай жағдайда тарап: 1) «шығыстың шегін өзгертпесе,

шығыс диспропорциялы болатынын»; 2) онсыз шығысты тиісті деңгейде бақылау

мүмкін болмайтынын, істі басқару бойынша профилактикалық механизмнен айыры-

лып қалу ықтималдығын, шығысты ex post facto бағалауға кеш болатынын

;

3) тараптардың қаржылық ахуалының арасында теңсіздік бар екенін дәлелдеуге

тиіс

. 2013 жылғы сәуірдегі нормалардан мәлім болғанындай

, шығыстың шегін

өндірісі басталғанға дейін белгіленген сот шығысын ескеруге міндетті емес. Дегенмен сол шығыс-

тың пропорциясы мен жалпы көлемін сот шығысы туралы бұйрық шығарар кезде ескеруге құқылы.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.15(2)(a).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.18.

Практикалық нұсқаулық (44) 3.2.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.16.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.17.

Практикалық нұсқаулық (3E) 2.2: Айрықша жағдайларда: 1) Н прецедентіндегі сот шығысы

1 000 фунт стерлингтен немесе сот шығысы бюджетінің 1 пайызынан аспауға тиіс. 2) Басқа сот

шығыстарының барлығы сот шығысы бюджетінің 2 пайызынан аспауы міндетті.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.10 to 3.21; Практикалық нұсқаулық (3F); M Mildred, ‘The Development

and Future of Costs Capping’ (2009) 28 CJQ 141.

Практикалық нұсқаулық (3F) 1.1.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.19(7).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.19(5).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.19(6).

155

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

шектеу жүйесі «шығысты қорғау туралы қаулы жүйесінен» мүлде бөлек

, себебі

«шығысты қорғау туралы қаулы жүйесі» шығысты өтеуден толық босатуға бағыт-

талса, ал шығыстың шегін шектеу жүйесі шығыс шегін ғана белгілейді

18.17. Шығыстың шегін шектеу режиміне 2013 жылғы сәуірден бастап кейбір өзге-

рістер енгізілгенімен, айтарлықтай маңызы болмаған. Сондықтан сол кезге дейінгі

прецеденттер өзектілігін жоғалтпайды. Судья Эди Peacock v. MGN ісінде (2009)

2009 жылғы норма шығыстың шегін белгілеуде айрықша жағдайда ғана рұқсат бер-

генін

, ал бұл істе

ешбір шектеудің керегі жоқ екенін, себебі артық шығысты

ex post facto бағалау кезінде де анықтауға болатынын мәлімдеген. Barr v. Biffa Waste

Services ісінде

(2009) 1 млн доллар зиян келтірілгені үшін топтық талап қаралған,

бірақ бұл талаптың шығысы әлдеқайда көбірек болатыны анық еді. Судья Коулсон

мұндай шығыстың орынсыз екенін, У тарапының құқығын қорғау үшін, яғни талап

қоюшы заңгерінің сыйақысын оқиғадан кейін немесе басқа да шығынды өндіріп

алуы үшін шығыс дұрыс бағалануға тиістігін ескерткен

. Алайда ол талап қоюшы-

ның келісімімен шығысты қайта қарауға қол жеткізген

. Дегенмен бұл екі істен

басқа бұған дейінгі прецеденттерде пайдалы ақпаратты жасыру туралы ешбір мәлі-

мет жоқ

18.18. Қоршаған ортаға зиян тигізгені туралы істерді Орхусс конвенциясы бойынша

қарағанда

мынадай шығыс көлемі қолданылады

: талап қоюшы – компания

немесе басқа да заңды тұлға болмаса, яғни жеке тұлға болса – 5 000 фунт стерлинг;

басқа кездерде – 10 000; ал жауапкер шығысының шегі – 35 000 фунт стерлинг.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.19(3).

R (Corner House Research) v. Secretary of State for Trade and Industry [2005] EWCA Civ 192; [2005] 1

WLR 2600; R (Buglife) v. Thurrock Thames Gateway Corporation [2008] EWCA Civ 1209, considering

R (Compton) v. Wiltshire Primary Care [2008] EWCA Civ 749; [2009] 1 All ER 978; R (Burkett) v.

Hammersmith London Borough Council [2004] EWCA Civ 1342; R (England) v. Tower Hamlets London

Borough Council [2006] EWCA Civ 1742; Morgan v. Hinton Organics (Wessex) Ltd [2009] EWCA Civ 107;

[2009] 2 P & CR 30.

[2009] EWHC 769 (QB); [2009] 4 Costs LR 584, at [8] and [9].

Сонда, at [22]. 68 [2009] EWHC 2444 (TCC); [2010] 3 Costs LR 317.

[2009] EWHC 2444 (TCC); [2010] 3 Costs LR 317.

Сонда, at [37]: «Сот шығысының сомасын есептеген кезде талап қоюшының шығысын шектеу шең-

берінде жауапкердің талап қоюшыға төлей алатын сомасы көрсетілуі керек, сонда ғана, оқиғадан

кейінгі төлем доктринасына сәйкес, талап қоюшының сот шығысын қайтару мүмкін болады».

Сонда, at [53] .

In reverse sequence: Dobbs J in Eli Lilly & Co v. James [2009] EWHC 198 (QB), at [15]; Corby Group

Litigation [2008] EWHC 619, Akenhead J; Willis v. Nicolson [2007] EWCA Civ 199; Knight v. Beyond

Properties Pty Ltd [2006] EWHC 1242 (Ch); [2007] 1 WLR 625; a precursor in the context of defamation

was King v. Telegraph Group Ltd [2004] EWCA Civ 613; [2005] 1 WLR 2282, especially at [101]; Smart v.

East Cheshire NHA Trust [2003] EWHC 2806 (QB); [2004] 1 Costs LR 124; (2004) 80 BMLR 175.

R (on the application of Garner) v. Elmbridge BC [2010] EWCA Civ 1006; [2011] 3 All ER 418; [2011] 1

Costs LR 48; Aarhus Convention claims are subject to the provisions of the UNECE Convention on Access

to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters

done at Aarhus, Denmark (25 June 1998): http://ec.europa.eu/environment/aarhus/.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 45.41–45.44; Практикалық нұсқаулық (45) 5.1.

156

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

6. СОТ ШЫҒЫСЫ ТУРАЛЫ ШЕШІМДІ

ДИСКРЕЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫ ҚОЛДАНУ

АРҚЫЛЫ ҚАБЫЛДАУ

18.19. Сот бұл норманы қолдану кезінде дискрециялық құқыққа ие: тараптан

шығысты өндіруге де, өндірмеуге де құқылы; сондықтан соттың шығыс көлемін

белгілеуге де құқығы бар деген сөз; сондай-ақ сот өндірісінің қай кезеңінде өндіру

керек екенін де өзі шеше алады. Лорд Вульф AEI Rediffusion Music Ltd

v. Phonographic Performance Ltd ісінде (1999) «жеңген тарап бәрін алады» деген

көзқарасты икемдеуге тырысқан: бұл салада «сыйақыны оқиғадан кейін өндіру»

принципін қолдану өте тиімді, сондықтан тараптар сот шығысын өсіре береді; «егер

жеңгеннен кейін шығысын толық қайтарып ала алатынына сенімсіз болса, онда

шығысты осынша көбейтпес еді» дейді

18.20. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері

де соттың шығыс

туралы шешімде жеңген тараптың «қажетсіз мәселені көтергені және іс жүргізуді

бұзғаны үшін шығысын» қайтармайтыны туралы шешім шығарғанын қолдайды.

18.21. Басты мәселе шалғайда тұратын тараптардың Лондондағы әлдеқайда қымбат

солиситорларды жалдауы жөнінде еді. Прецеденттер талап қоюшының Лондоннан

солиситор жалдауына кедергі бола алмайды, оның себебі аталған солиситорлардың

тәжірибесі молырақ, бұған дейін осындай істермен айналысқан. Бұл орайдағы істің

айқын мысалына Апелляциялық соттың Solutia UK Ltd (бұрын Monsanto Chemicals

UK Ltd деп аталған) v. Griffiths ісіндегі (2001) шешімін

келтірген жөн.

18.22. Соттың шығыс туралы дискрециялық шешімінің айқын мысалы ретінде

Burke v. The College of Law and the Solicitors Regulation Authority ісіндегі (2012) шеші-

мін атауға болады

. Бұл істе сотқа жауапкер The College of Law and the Solicitors

Regulation Authority атынан әртүрлі өкілдер қатысқан, бірақ олардың апелляциялық

шағым жасауда мүддесі бір еді, сондықтан олардың атынан бір солиситор немесе

заңгер қатысуына болатын. Апелляциялық сот бұл істе талап қоюшы олардың

біріне (колледжге) кеткен шығынды ғана өтеуі керек (себебі соттағы негізгі айғақ-

тарды колледж дайындаған) деген шешімге келген .

7. СТАНДАРТТЫ СОТ ШЫҒЫСЫ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАЙТАРУ

18.23. Жеңген тараптың сот шығысын өндіру әдетте «стандартты шығыс» негізінде

есептеледі. Дегенмен кейде, әсіресе жеңілген тарап өтінсе, сот шығысына жеңген

[1999] 1 WLR 1507, 1522–3, CA.

Principle 25.2, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 45; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

[2001] CP Rep 92.

[2012] EWCA Civ 87; [2012] 2 Costs LO 266.

157

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

тараптың бүкіл шығынын қоса есептейді. «Бүкіл шығын» дегеніміз – сол тараптың

сот өндірісі барысындағы жалпы шығыны, яғни оған осы сот өндірісіне байла-

нысты басқа сот шығысы да кіреді. «Стандартты шығыс» азырақ болады

, себебі

онда тараптың шығысы сот өндірісіне пропорциялы болуға тиіс.

18.24. Жауапкер 36-бөлімнің нормасын негізсіз мойындағысы келмесе (18.31), ал

сотта талап қоюшы жеңіп шықса

(бірақ жауапкер оны 21 күн мерзім ішінде

мойындаса)

; талап қою арызы үмітсіз болса (сот өндірісін бастауға ешбір жеткі-

лікті негіз болмаса)

; тараптың сенген сараптама қорытындысы қате болса

; сот-

тың шешімі қате шыққан болса

; жеңілген тарап арбитраж туралы келісімді

бұзғаны үшін басталған сот өндірісі болса, онда бүкіл шығын төленуі керек

. F &

C Alternative Investments (Holdings) Ltd v. Barthelemy ісіндегі (2012) Апелляциялық

соттың айтуынша, егер талап қоюшы жауапкердің дауды реттеу жөніндегі ұсыны-

сына келіспесе, бірақ ол ұсыныста келешекте сот шығысы, 36-бөлімге сәйкес

көбейіп кететінін көрсеткен болса, бүкіл шығын өндірілмейді.

18.25. Ал стандартты шығыс туралы айтсақ, оның көлемі қазір Азаматтық іс жүр

гізу ережесіндегі басым мақсаттың алға қойған міндеті болып отыр. Стандартты

шығысты есептеген кезде осы басым мақсатқа назар аударған жөн. Азаматтық іс

жүргізу ережесінің 44.3(2) тармақшасы бойынша сот шығысы пропорциялы болуға,

яғни жеңген тарап шығыстың «қажетті және тиісті» болғанын көрсетуге тиіс

Шығыс көлемін стандартты негізде есептеген жағдайда, сот:

а) даудың мәніне пропорциялы шығысты ғана есептейді. Егер пропорциялы емес

шығысты негізсіз деп таныса, алып тастауға немесе азайтуға құқылы;

ә) шығыстың негізді немесе пропорциялы екені күмән туғызса, жеңілген тарап-

тың мүддесіне сай шешім қабылдай алады.

Virani Ltd v. Manuel Revert y Cia SA [2003] EWCA Civ 1651; [2004] 2 Lloyd’s Rep 14; сот шығысының

өтемақымен пропорциялы болуы туралы қараңыз: Three Rivers DC v. The Governor & Company of the

Bank of England [2006] EWHC 816 (Comm), at [14], per Tomlinson J; Fourie v. Le Roux [2007] UKHL 1;

[2007] 1 WLR 320, at [8] to [11], [38] to [40], [46] and [49].

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 36.14(1), (1A): талап қоюшының пайдасына шешілген шешім, 36-бө-

лімге сәйкес, ұсыныстар негізінде жауапкерден өтемақы алуға негіздеме бола алады.

Fitzpatrick Contractors Ltd v. Tyco Fire and Integrated Solutions (UK) Ltd (formerly Wormald Ansul (UK)

Ltd) [2009] EWHC 274 (TCC); [2009] BLR 144; 123 Con LR 69; [2010] 2 Costs LR 115.

EQ Projects v. Alavi [2006] EWHC 29 (TCC), at [38]; Waites Construction Limited v. HGP Greentree

Alchurch Evans Limited [2005] EWHC 2174 (TCC); Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC 816

(Comm); қараңыз: National Westminster Bank plc v. Rabobank Nederland [2007] EWHC 1742 (Comm), at

[47].

Re Colt Telecom Group plc [2002] EWHC 2815 (Ch), at [80] and [110], per Jacob J.

Owners of the Ariela v. Owners of the Kamal XXVII [2009] EWHC 3256 (Comm); [2010] 2 Lloyd’s Rep 247,

at [30] and [31], per Burton J.

A v. B [2007] 1 Lloyd’s Rep 358, Colman J.

[2012] EWCA Civ 843; [2013] 1 WLR 548, at [51] .

Бұл тақырып бойынша пікірлерді қараңыз: J Sorabji, ‘Prospects for Proportionality: Jackson

Implementation’ (2013) 32 CJQ 213.

158

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

Сол сияқты, Азаматтық іс жүргізу ережесінің 44.3(5) тармақшасында шығыстың

пропорциялығы туралы бес фактор аталған.

Егер шығыс:

а) сот өндірісіндегі мәселелерден туындаған болса;

ә) сот өндірісіндегі ақшалай емес жайттан туындаған болса;

б) сот өндірісінің күрделілігінен туындаған болса;

в) жеңілген тараптың мінез-құлқынан туындаған болса;

г) репутация немесе қоғамдық маңызы сияқты қосалқы факторлардан туында-

ған болса, пропорциялы болып саналады.

2013 жылғы сәуірге дейінгі кезеңде «пропорцияны» тексерген жағдайда Lownds v.

Home Office ісіне (2002) сүйенетін

. Бірақ 2013 жылғы сәуірде бұл да өзгеріске

түскен.

18.26. Сэр Вивиан Рамсей бұл өзгерістер туралы былай дейді

«Стандартты шығысты есептеген кезде көкейге қонымдылығына көңіл аудару

керек. Пропорциялығын тексергенде, оған жан-жақты мән беру керек. Сот алдымен

заң нормаларын ескере отырып, көкейге қонарлықтай шығыс пен кеткен уақытты,

сонан соң 44.5(3) тармақшада аталған басқа факторларды есептейді. Енді сот осы

сомалардың қосындысын тексереді. Егер көкейге қонарлық деп таппаса, шығынды

азайтады. Осылайша пропорциялықтың жаңа нормасы стандартты негізде

шығысты есептеуде басымдық алады».

18.27. Сот шығысының пайызы туралы айтар болсақ, Апелляциялық сот Simcoe

v. Jacuzzi UK Group plc ісінде

(2012) Үлкен соттың Азаматтық іс жүргізу ереже-

сінің 40.8(1) тармақшасының негізінде: 1) шығын жасалған күн деп

шығын

төленген күнді атау керек екенін (егер соттың бұл туралы арнайы қаулысы бол-

маса); 2) ол қаулыда шығын сомасы көрсетілуі керек екенін алға тартқан. Шығын

төленген күн incipitur норма болып табылады (ал 2) норманы төлеу нормасы деп

санауға болады). Сондай-ақ Апелляциялық сот Simcoe v. Jacuzzi UK Group plc

ісінде

(2012) «Азаматтық іс жүргізу ережесінің 40.8(1) тармақшасында нені

төлеу керек екені нақты айтылмауы графтық соттың сот шығыны жөніндегі шеші-

мін орындамауға себеп бола алатынын көрсетіп отыр» деген. Бұл – 1991 жылғы

[2002] EWCA Civ 365; [2002] 1 WLR 2450, at [31] and [32], per Lord Woolf CJ.

V Ramsey, ‘Implementation of the Costs Reforms’ (2013) 32 CJQ 112, 118.

[2012] EWCA Civ 137; [2012] 1 WLR 2393.

Simcoe v. Jacuzzi UK Group plc [2012] EWCA Civ 137; [2012] 1 WLR 2393, at [17] and [18], per Lord

Neuberger MR: April 26, 1999... section 17 of the Judgments Act 1838 was amended by Article 3 of the

Civil Procedure (Modication of Enactments) Order 1998 («the 1998 Order»). Мұны былай түсіндірген:

«(1) Әрбір сот шешімінде көрсетілген соманы төлеуді кешіктіргені үшін 8 пайыз тұрақсыздық айы-

бы жүреді; (2) сот регламенті бұл соманы басқаша төлеуге де мүмкіндік береді».

[2012] EWCA Civ 137; [2012] 1 WLR 2393.

159

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

Графтық сот туралы (шешімді орындау туралы) бұйрықтың

2-бабымен реттеле-

тін мәселе. Дегенмен екі нормада нақты еш айырмашылық жоқ, себебі екеуінде де

сот шығысы шыққан күн деп атайтын күн сол бір күн болып тұр, бар айырмашы

лығы 1) норманың incipitur норма болғаны.

8. СОТ ШЫҒЫСЫН ЕСЕПТЕУ МЕХАНИЗМІ

18.28. Сот шығысын есептеу: сот шығысының жалпы сомасын есептеп шығару

(сот отырысы мен сот талқылауынан кейінгі күні есептеуге болады; ондай есептеу

әдетте жалпы есептеу түрінде)

; егжей-тегжейлі есептеу (сот шығысы туралы

мәселе көтерілгенде)

; бекітілген шығыс бойынша есептеу (арнайы жағдайда)

(бекітілген шығыс жол-көлік оқиғаларында есептеледі)

. Бүгінде егжей-тегжейлі

есептеудің оңайлатылған тәсілі де бар

, бұл 75 000 фунт стерлингтен аспайтын

шығысқа қатысты қолданылады

, ондай кезде тарап сотқа шығыстың түбіртектерін

ұсынады, оны есептеу құны 1 500 фунт стерлингтен аспайды. Егер соттың есепте-

гені тараптың көңілінен шықпаса, онда есептеу бойынша ауызша сот отырысы

өтеді. Егер риза болмаған тарап соманың 20 пайызынан кем болмайтын бір түзету

енгізсе, онда сол тарап ауызша сот отырысының құнын төлеуге тиіс. Бұл – пилот-

тық өзгерістердің нәтижесінде енгізілген өзгеріс

. Апелляциялық сот Solomon v.

Cromwell Group plc ісінде (2011) жол-көлік оқиғасының құны азырақ болғандықтан,

оны стандартты негізде емес, бекітілген шығыс негізінде қарау керек деген қоры-

тындыға келген

100

SI 1991/1184.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.6(1)(a).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.6(1)(b); Азаматтық іс жүргізу ережесі, 47.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 45.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 45.16–28. Бұл нормада ақша сомасының мөлшері А-дан С-ға дейін бө-

лінген, ол туралы 45.18-тармағындағы 6-кестеден қараңыз.( 30 April 2013, by Art 3(b), Civil Procedure

(Amendment No 3) Rules 2013 (SI 2013/789)); Pre-Action Protocol for Low Value Personal Injury Claims

in Road Trac Accidents.

Азаматтық іс жүргізу ережесі 47.15; Практикалық нұсқаулық (47) 14 (www.justice.gov.uk/courts/

procedure-rules/civil/pdf/update/CPR-60-update-PD-making-document.pdf).

Практикалық нұсқаулық (47) 14.1.

Сот шығысы жөніндегі аға судья Питер Херст былай деген: (European Business Law Review, (2014)):

«Бағалау тәртібі толығымен жаңа және Лидстегі, Йорктегі және Скарбородағы пилоттық схе-

мадан туған. Бұл пилоттық схемада сот шығысының мөлшері 25 000 фунт стерлингті құраған.

Азаматтық іс жүргізу ережесі жөніндегі комитет 2013 жылғы 1 сәуірде Англия мен Уэльсте бұл

соманың мөлшері 75 000 фунт стерлинг болуы керек деп шешкен. Осы орайда екі түрлі мәселе бар.

Біріншісі – осы пилоттық схемада бағалау мөлшері тағы 50 пайызға көтерілетіні, себебі сот тал-

қылауы барысындағы қосымша шығындарды толық ескеру мүмкін болмағандықтан, тараптар

алдын ала бюджетте шығысты едәуір азырақ көрсетеді. Екіншісі – сот шығысы сот отырысы

барысындағы құжаттарға кететін қосымша шығындарға байланысты көбейіп, ақырында, сот

шығысының жалпы сомасы 50 пайыздан артық көтеріледі. Сондықтан комитет бұл мәселеге кейі-

нірек тереңірек тоқталатынын мәлімдеген».

100

[2011] EWCA Civ 1584; [2012] 1 WLR 1048; J Sorabji (2012) 31 CJQ 135; шағын талаптар бойынша сот

шығысы стандартты режиммен бағаланбаған кезде егжей-тегжейлі бағалау туралы қараңыз: Dockerill

v. Tullett [2012] EWCA Civ 184; [2012] 1 WLR 2149.

160

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

18.29. Кейде тек сот шығысы туралы сот өндірісі болуы мүмкін

101

. Оны «сот

шығысы туралы» сот өндірісі деп атайды.

18.30. Апелляциялық сот Morgan v. Spirit Group Ltd ісінде (2011) сот шығысын

есептеу жөніндегі беделді прецеденттерге, оның ішінде оңайлатылған есептеу

жөніндегі беделді прецеденттерге шолу жасаған

102

. Бұл істе судьяның талап қою-

шының жедел талап бойынша көп кезеңді істегі императивті шығысын нақты

қарамауы қате деп шешкен. Оның талабы 40 000 фунт стерлинг деп көрсетілген,

бірақ ол 13 000 фунт стерлинг алған екен. Ал оның бүкіл шығыны (оның ішінде

жеңгені үшін сыйақысын қоса есептегенде) 100 000 фунт стерлингті құраған.

Судья 25 000 фунт стерлинг төлесін деген шешім қабылдап, шығыстың түбіртек-

теріне назар аудармаған, себебі талап қоюшы талап қою арызын жедел талап

түрінде берген, ал жедел талапта шығыстың ең жоғарғы шегі 25 000 фунт стер-

линг еді. Апелляциялық соттың айтуынша, бұлай есептеу дұрыс емес. Негізі,

шығыстың пропорциясын тексеріп, сонан соң түбіртектегі соманы қайтару мәсе-

лесін қарау керек. Бұл процесті оңайлатылған тәртіпте қарауға, судьяның апел-

ляциялық шағым жасауға жол бермейтін қорытынды шешім шығаруына болады

(Апелляциялық соттың пікірінше, бұл іс оңайлатылған тәртіппен қарауға кешік-

кен, бірақ судья оның шығысын егжей-тегжейлі қарауы, әсіресе талап қоюшы-

ның шығыстарына саралау жасауы керек болатын). Лорд-судья Блек мұны былай

түсіндіреді

103

«Судьяның шығынға жан-жақты қарауы өте маңызды, бірақ шығыс сомасын белгі-

легенге дейін түбіртектерді қарап шығып, оны оңайлатылған жолмен бағалау керек

пе, әлде басқаша бағалау керек пе – соны анықтап алуға, шешімді дұрыс шығару

үшін есептеудің тиісті жолын дұрыс таңдауға тиіс. Әрине, оңайлатылған жолмен

есептеп отырған судьяның шығыстың әрқайсысына мән беруі, оны жан-жақты

қарауы – соттың дискрециялық құқығы. Оңайлатылған есептеу тәсілі бұзылатын

болса, сондай-ақ нәтижесінде шығыс сомасы пропорциялы болмаса, онда үлкен

қателік болар еді».

9. ДАУДЫ РЕТТЕУ ТУРАЛЫ ҰСЫНЫСТАР

18.31. Ағылшын нормалары (Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36-бөлімі) талап

қоюшы мен жауапкерге бір-біріне дауды реттеудің жолын ұсынуға рұқсат береді

104

(ол кезде жауапкер сотқа басқа төлем жасамайды: тек ұсынысы үшін төлем жасау

101

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 46.14 (‘costs-only proceedings’).

102

[2011] EWCA Civ 68; [2011] CP Rep 22; [2011] 3 Costs LR 449; [2011] PIQR P9, considering Lownds

v. Home Oce [2002] EWCA Civ 365; [2002] 1 WLR 2450; and Flowers Inc v. Phonenames Ltd [2001]

EWCA Civ 721; [2001] 2 Costs LR 286; [2002] FSR 12.

103

[2011] EWCA Civ 68; [2011] CP Rep 22; [2011] 3 Costs LR 449; [2011] PIQR P9, at [27].

104

Азаматтық іс жүргізу ережесі , 36-бөлім, түзету енгізілген (20 April 2010).

161

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

жеткілікті)

105

. Қарсы тарап та өз ұсынысын жасай алады

106

: Апелляциялық сот

Solomon v. Cromwell Group plc ісінде (2011) сот шығысының салдары мен дауды

реттеуді жақсарта алмауы туралы «36-бөлімде аталған ұсыныс сот өндірісі бастал

ғанға дейін жасалуға тиіс еді» деген шешімге келген

107

(бұл ұсыныстың басқа да

қырлары туралы қараңыз: 18.43). Дегенмен F & C Alternative Investments (Holdings)

Ltd v. Barthelemy ісінде (2012) Апелляциялық соттың мәлімдеуінше, тарап дауды

реттеу туралы ұсынысты 36-бөлімнен тыс жасаса, онда судья бірінші сатыдағы

сотта жауапкердің ұсынысын қабылдамаған талап қоюшыға, егер талап қоюшы

жеңе алмаса, жауапкердің бүкіл шығынын төлетеді

108

. Бұл норма 36-бөлімге балама

норма ретінде қалыптасқан.

18.32. 36-бөлімге сәйкес ұсынысты қабылдамаған жауапкерге де дәл осындай шығынды

өтеу міндеті жүктеледі, ол әсіресе бүгінгі таңда 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқық

тық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заңда баяндалған

109

. Бұл норма

талап қоюшының: 1) талабы ақшаны өндіру туралы болса және 2) басқа туралы болса

да, Азаматтық іс жүргізу ережесіне соттың талап қоюшының «қосымша сомасын»

өтеуді жауапкерге міндеттеу туралы өзгеріс енгізуіне рұқсат береді.

18.33. 1) жағдайдағы талаптар: а) талап тек ақша сомасына қатысты; ә) шешім талап

қоюшының пайдасына шығарылады; б) шешім талап қоюшының өзі ұсынған ұсы

ныстан әлдеқайда тиімдірек болады; в) кез келген талап қанағаттандырылады.

Ақша өндіру туралы талаптағы (ақша сомасы туралы талаптағы)

110

«қосымша

сома» дегеніміз – талап қоюшының талап етіп отырған сомасынан аспайтын

көлемдегі қосымша сома (бұған талап қоюшының сот шығысын қайтару туралы

шешім кірмейді)

111

. 2) жағдайда былай болады: ақша өндіру туралы емес талапта

(ақша сомасы туралы емес талапта) бұл саладағы істер бойынша 36-бөлімге

түзету енгізу қажет

112

105

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 36.4 (a change traceable to April 2007; бұған мемлекеттік органдар мен

сақтандыру компанияларының әрекеттері себеп болған: Crouch v. King’s Healthcare NHS Trust [2004]

EWCA Civ 1332; [2005] 1 WLR 2105; Stokes Pension Fund v. Western Power Distribution plc [2005]

EWCA Civ 854; [2005] 1 WLR 3595, at [24] ; developments considered in ‘Part 36 of the CPR: Oers

to Settle and Payments into Court: Responses to Consultation’ (August 2006): www.dca.gov.uk/consult/

civilproc36/cp0206.htm).

106

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 36.3(2); for example, Straker v. Tudor Rose (A Firm) [2007] EWCA Civ

368; [2008] Costs LR 205.

107

[2011] EWCA Civ 1584; [2012] 1 WLR 1048 (J Sorabji, (2012) 31 CJQ 135), Лорд-судья Мур-Бик былай

деген [12]: «36-бөлімнің негізінде нақты түсіндіруге болады... сот өндірісі барысында қабылданған

шаралардың бәрін 36.10)1) тармақшасына сәйкес іс жүргізу шарасы деуге болады».

108

[2012] EWCA Civ 843; [2012] 1 WLR 548; [2012] 4 All ER 1096, at [51] .

109

s 55(1), Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012. Үкімет бұл мәселеде мынадай пі-

кір білдірген [298]: «53-ескертпеде соттың сот шығысына толықтыру енгізу құқығы туралы айта

келе, жауапкердің талап қоюшының дауды реттеу жөніндегі ұсынысын қабылдамау себебін ескеруі

қажет. Сондай-ақ дауды реттеу жөнінде талап қоюшы ұсынысының мөлшерінен сот шешіміндегі

сот шығысының мөлшері азырақ болған кезде осы соманы төлеуге міндетті болады. Бұл норма

Азаматтық іс жүргізудің 36-бөліміндегі (атап айтқанда, зиян келтірілгені туралы, сот шығысы

мен стандартты сот шығысы туралы) нормаларға сай болуға тиіс».

110

s 55(1)(a), 2012 Act.

111

Сонда, s 55(3).

112

Бұл да сонда, ss 55(4) – (6).

162

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

18.34. 1) және 2) жағдайларда да қосымша төлемнің негізі мынадай болуы керек:

соттың шешімі талап қоюшының өзі ұсынған ұсыныстан тиімдірек болуға тиіс

113

18.35. Егер тарап қарсы тараптың ұсынысын қабылдамаса, онда тараптың

«шығысқа тәуекел» етіп отырғаны. Бұл туралы Азаматтық іс жүргізу ережесінің

36.14-тармағында күрделі норма бар (тым ұзақ болғандықтан дәйексөз келтірмедік),

осы норманы абайлап қолданған жөн

114

18.36. Талап қоюшының жауапкердің дауды реттеу жөніндегі ұсынған жолынан

бас тартқан кезіндегі сот шығысы қаупіне тәуекел етуінің бірінші түрін қарасты

райық. Мәселен, талаптың сомасы – 2 миллион фунт стерлинг; D дауды реттеудің

1,5 миллион фунт стерлинг болатын жолын ұсынады; С одан бас тартады. Бірақ

С сот талқылауының шешімімен 1 миллион фунт стерлинг ғана өндіріп алады.

Демек, жауапкердің 36-бөлімнің (Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.14(1)(а) тар

мақшасы) негізінде ұсынған жолы талап қоюшының өндіріп алған сомасынан

тиімдірек болар еді: «Тиімдірек» дегеніміз – ақшаның сомасы көбірек болар еді

мағынасында (Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.14(1А) тармақшасы). Сонымен,

егер талап қоюшы бұл сомамен келіспесе, сот одан әрі жалғасады

115

, ол кезде

жауапкердің мынадай құқықтары болады: а) жауапкердің талап қоюшыға қай-

таратын сот шығысының мөлшері дауды реттеудің жолын ұсынған мерзімі

аяқталған сәтке дейін ғана есептеледі; ә) сот шығысының белгілі бір пайызымен

есептеледі: 36.14(2). Жауапкер талап қоюшының тек сол сәтке дейінгі шығынын

қайтаруға тиіс. Ал талап қоюшының 36-бөлімнің негізіндегі ұсынысты кешігіп

қабылдауы туралы айтар болсақ, SG v. Hewitt ісі (2012) бойынша Апелляциялық

соттың пікірінше, сол уақытта талап қоюшыға Азаматтық іс жүргізу ережесінің

36.10(5) тармақшасының санкциясын қолданбаған жөн; мұндай кезде талап қою-

шының құқықтық кеңесшісі клиентінің жауапкерден бүкіл сот өндірісіндегі сот

шығысын қайтарып алатынын болжай алмайтыны санкцияны қолданбауға себеп

бола алады

116

18.36А. Сот шығысын тараптардың біріне жүктеу жүйесі мен жауапкердің дауды

реттеудің 36-бөлімге сәйкес жолын ұсынуы былай үйлеседі: дауды реттеудің жолын

ұсынған кездегі сома талап қоюшының соттың шешімімен өндіріп алған сомасынан

асып түссе, 36-бөлімнің негізінде төленетін шығыс талап қоюшының жауапкерден

өндіретін сомасын азайта түседі, тіпті жоққа шығарады, бірақ талап қоюшы

113

s 55(1)(a), 2012 Act, s 55(1)(c), (4)(c).

114

In Lilleyman v. Lilleyman (No 2) [2012] EWHC 1056 (Ch); [2012] 1 WLR 2801. Судья Бриггз Азаматтық

іс жүргізу ережесінің 36.14(4) тармақшасындағы норманың сот талқылауын созуға еш кедергі келтір-

мейтінін және негізсіз созбағанын айтқан; соған байланысты сот шығысы 20 пайызға артқан.

115

Straker v. Tudor Rose (A Firm) [2007] EWCA Civ 368; [2008]. Талап қоюшының татуласу келісіміне

келуден бас тартуы жауапкердің дәл сол кезеңде сот шығысын есептеуіне мүмкіндік береді; жауап-

кердің сот талқылауына дейін талап қоюшыдан келіп түскен ұсынысты негізсіз қабылдамауы талап

қоюшының сот шығысын азайтуға мүмкіндік береді; бірақ бұл істе бірінші сатыдағы соттың судьясы

талап қоюшының сот шығысын тым көп қысқартып жіберген.

116

[2012] EWCA Civ 1053; [2013] 1 All ER 1118; [2012] Costs LR 937.

163

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

36-бөлімге сәйкес одан артық шығыс үшін және өзі өндірген сомадан артық шығыс

үшін жауапты болмайды

117

18.37. Талап қоюшының жауапкердің ұсынған дауды реттеудің жолынан бас тарт-

қан кезіндегі сот шығысының қаупіне тәуекел етуінің екінші түрін қарастырайық.

Мәселен, талаптың сомасы – 3 миллион фунт стерлинг; талап қоюшы дауды реттеу

дің 2 миллион фунт стерлинг болатын жолын ұсынады; D одан бас тартады, бірақ

сот талқылауынының шешімімен 2,5 миллион фунт стерлинг ғана өндіріп алады.

Бұл жағдайда жауапкер талап қоюшының ұсынған жолын қабылдамаған еді, сон-

дай-ақ соттың шешімі талап қоюшы үшін тиімді болып тұр, себебі 36-бөлімде

(Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.14(1)(b), 36.14(1)(a) тармақшалары) талап

ақша туралы немесе ақша элементіне қатысты жағдайда «тиімдірек» дегеніміз –

ақша сомасына қатысты тиімділік болып саналады және кемінде тиімдірек

болуға тиіс деген). Осы жерде жауапкерге сот шығысының ұлғаю қаупі төніп тұр,

мұндай жағдайда Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.14(3) тармақшасы бойынша:

сот, егер әділетсіз деп танымаса, талап қоюшыға: а) ұсыныстың тиісті мерзімі

өткен күннен бастап ақшаны толық немесе бір бөлігінің 10 пайыздан аспайтын

бөлігіне тең шығысты өтеуге; ә) сол тиісті мерзім өткен күннен кейінгі шығысты

өтеуге; б) сол шығыстың базалық деңгейінен 10 пайыздан аспайтын көлемін

өтеуге құқық береді.

18.38. Апелляциялық сот Shovelar v. Lane ісінде

118

(2011) бұл істе жауапкер дауды

реттеудің талап қоюшы ұсынған жолынан бас тартқандықтан, соттың шешімі талап

қоюшы үшін 36-бөлімдегідей (Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.14 (1)(b) тармақ-

шасындағыдай) тиімдірек болса, оны қолдануға ешбір кедергі жоқ деп шешкен. Бұл

істе жауапкердің сенімді өкілі тараптар арасындағы өзара басқару келісімінің заң-

дылығына күмән келтіріп, Канцлер бөліміне жүгінген болатын. Ақырында, жауап-

кер жеңіліп қалған. Бұл істегі талап қоюшының пайдасына шешілген шешімдегі

сома талап қоюшы ұсынып отырған жолдан көбірек болып шыққан. Лорд-судья

Вард «жауапкер 36-бөлімнің салдарынан құтқарылуы керек, себебі оған дәлелде-

месі жеткіліксіз болған, тараптардың екеуі де бұл келісімді жасағанға дейін қайтыс

болған» деген болжамды қолдамаған

119

«Қай сот өндірісінің де нәтижесін сотта дәлелдерді қарамай тұрып болжау, яғни

судья сол дәлелдемелердің негізінде шешім шығарғанға дейін нақты айту мүмкін

емес. Бұл сот өндірісінде келісім жасаған тараптардың өздері келтірген жанама

дәлелдемелері сот өндірісін ұзарта түсіп, спекулятивтік сипат берген. 36-бөлімнің

нормасын қолданбауға еш себеп жоқ. Меніңше, тараптар 36-бөлімнің негізіндегі

ұсынысты қабылдау мен қабылдамаудың арасында дилеммада қалып отыр.

36-бөлімнің негізіндегі ұсыныстың салдары қиын болатыны осы істен көрініс тап-

қан. Мұндай жағдайда соттасқаннан гөрі, дауды медиация арқылы реттеген жөн».

117

S Sime, ‘Oers to Settle: Incentive, Coercion, Clarity’ (2013) 32 CJQ 182.

118

[2011] EWCA Civ 802; [2012] 1 WLR 637.

119

Сонда, at [53].

164

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

18.39. Бірақ талап қоюшының дауды шешуді ұсынған жолын жауапкердің 21 күн-

нен кешіктірмей қабылдайтыны туралы не айтамыз? Fitzpatrick Contractors Ltd v.

Tyco Fire and Integrated Solutions (UK) Ltd (formerly Wormald Ansul (UK) Ltd)

(No3) ісінде

120

(2009) судья Коулсон жауапкердің ұсынысты кешіктіріп (21 күннен

кейін) қабылдағанын, бірақ сот бұл норманы сот талқылауына дейін-ақ түсіндір

генін

121

(осы істе алдын ала мәселелерге арналған сот талқылауы өткен, бірақ осы

отырыста басты мәселелер қаралмаған), яғни жауапкер ұсынысты кешіктіріп қабыл

дағаны үшін шығысты өтейтінін ескерткен. Судьяның пікірінше, мұндай механика-

лық көзқарас тиімсіз, яғни жауапкердің сот талқылауына дейінгі мүмкіндігі қандай

болғанына қарамастан, талап қоюшының кейін жеңіп шығуы әбден мүмкін екенін

ескеру керек

122

18.40. Англиядағы азаматтық сот өндірісінің шығысы тым көп болғандықтан, «сот

шығысы қаупі» қарсы тараптың дауды реттеудің жолын ұсынғанын қабылдауға

итермелейді. «Трансұлттық» азаматтық іс жүргізу моделі болып отырған Америка

құқық институты/УНИДРУА жобасы дауды реттеудің Канада мен Англиядағы осы

механизмін қолдап отыр

123

18.41. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.14-тармағының 2010 жылы өзгертілген

нұсқасы тар мағынадағы арифметикалық жеңістерді жай ғана «пиррихий» ретінде

қарайтын прецеденттерге, әсіресе Carver v. BAA plc ісіне

124

(2008) басымдық

берген.

18.42. 36-бөлім: the Procedural ‘Minefield’: Questions of Validity and Timing. Бұл көз

қарастардың көпшілігі лорд-судья Рикстің C v. D ісіндегі (2011) 36-бөлімге сәйкес

жүргізген сауалнамасына сүйенген

125

1) Бекітілген 21 күндік кезең: оференттің ұсынысын акцептанттың қабылдау

кезеңі бекітілген; осылайша 36-бөлім ұсынысты акцептанттың осы бекітілген

кезең (әдетте 21 күн) ішінде ойланып қабылдауына мүмкіндік береді

126

; осы

бекітілген кезеңнің ішінде 36-бөлімдегі ұсынысты оферент соттың

120

[2009] EWHC 274 (TCC); [2009] BLR 144; 123 Con LR 69; [2010] 2 Costs LR 115.

121

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 36.10(4) – (5).

122

Сонда, at [25] – [27].

123

This appears in the American Law Institute/UNIDROIT Rules (rule 16.6) rather than Principles: American

Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge University Press,

2006), 118, 120; also available at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

124

[2008] EWCA Civ 412; [2009] 1 WLR 113, especially at [30] and [31]; considered by Jackson J in Multiplex

Constructions (UK) Ltd v. Cleveland Bridge UK Ltd (No 7) [2008] EWHC 2280, at [72]; and Jackson v.

Ministry of Defence [2006] EWCA Civ 46.

125

[2011] EWCA Civ 646; [2012] 1 WLR 1962; [2011] CP Rep 38, notably at [13] (Лорд-судья Рикс бұл мәсе-

лені Epsom College v. Pierse Constructing Southern Ltd (Costs) [2011] EWCA Civ 1449) ісіндегі шешімде

қараған.

126

Acceptance by the claimant of the oer entitles him to standard basis costs: Азаматтық іс жүргізу ережесі,

36.10(3); Lahey v. Pirelli Tyres Ltd [2007] EWCA Civ 91; [2007] 1 WLR 998 (oeree entitled to all such

costs, as assessed on that basis; considering parallel pre-April 2007 rule); noted J Sorabi (2007) 26 CJQ 284.

165

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

рұқсатынсыз қайтарып ала алмайды (Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.3(5)

және (6) тармақшасы): 36-бөлімдегі ұсыныстың оферент үшін тиімсіз екені

анықталса, ұсынысты соттың рұқсатымен ғана қайтарып алуға немесе

өзгеріс енгізуге

127

; сонымен бірге аталған ұсынысты алдын ала жазбаша хабар-

лау арқылы ғана қайтарып алуға болады (Азаматтық іс жүргізу ережесінің

36.3(7) тармақшасы).

2) 21 күн өткеннен кейінгі қайтарып алу: 21 күндік кезең өткен соң қабылданба-

ған ұсынысты оферент соттың рұқсатынсыз-ақ қайтарып ала алады немесе

акцептантқа талапты күшейтетін өзгерістер енгізуі мүмкін

128

;

3) 36-бөлімдегі ұсыныстың күшін бекітілген кезеңі аяқталғанша тоқтатуға

болмайды: C v. D ісінде

129

(2011) 36-бөлімдегі ұсынысты бекітілген кезеңі аяқ-

талғанша тоқтатуға болмайды, бекітілген уақыты келгенде ғана ұсыныстың

күші жойылады; ал акцептант ұсынысты оферент қайтарып алған жағдайда

ғана қабылдай алмайды;

4) Уақыт өтіп кеткен соң туындаған тікелей немесе ишара қабылдау: ортақ

құқық нормасында 36-бөлімдегі ұсыныстың уақыты өтпейді (Азаматтық іс

жүргізу ережесінің 36.9(2) тармақшасы); демек, 36-бөлімде ұсыныстың

уақыты өтпейді, себебі ол онсыз да уақыт бойынша шектеулі немесе оны

қабылдауға көкейге қонатын мөлшерде уақыт берілген

130

;

5) Ұсынысты қабылдауға шек қойылмайтын кездер: оферент 36-бөлімдегі ұсы-

нысының бір бөлігін қайтарып алмаса, оны кез келген уақытта қабылдауға

болады.

6) Қарсы ұсыныс: акцептанттың қарсы ұсынысы 36-бөлімдегі ұсыныстың күшін

жоймайды

131

;

7) 36-бөлімдегі ұсыныстың жалғасуы: бұрынғы ұсынысты қайта бекіту. Epsom

College v. Pierse Constructing Southern Ltd (Costs) ісі

132

(2011) 36-бөлімдегі

ұсыныстың бірнеше рет қайталануының және осы ұсыныстардың ішіндегі ең

ерте берілгені, тіпті акцептант одан кейінгі ұсыныстарды қабылдамаса да,

күшінде қала беруінің мысалы бола алады. Бұл істе 36-бөлімдегі ұсыныстың

аралас түрін көреміз. Істен осы саладағы төтенше техникалық сипат байқа

лады. Аталған істе талап қоюшы сот өндірісі басталғанша жауапкерге

19 000 фунт стерлингтік ұсыныс жасаған, жауапкер бұл ұсынысты қабылдама-

ған. Талап қоюшы сот өндірісі басталғаннан кейін екінші рет 36-бөлімдегі

ұсынысты жасаған, сондай-ақ бірінші ұсынысы әлі күшінде екенін ескерткен.

127

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 36.3(5).

128

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 36.3(6).

129

[2011] EWCA Civ 646; [2012] 1 WLR 1962; [2011] CP Rep 38 (Rix LJ further considered this decision in

his later judgment in Epsom College v. Pierse Constructing Southern Ltd (Costs) [2011] EWCA Civ 1449).

130

[2011] EWCA Civ 646; [2012] 1 All E.R. 302; [2011] CP Rep 38.

131

Gibbon v. Manchester CC [2010] EWCA Civ 726; [2010] 1 WLR 2081, CA (noted J Sorabji (2011) CJQ

124). Лорд-судья Мур-Бик былай деген [16]: «36-бөлімде ұсынысты өзгерту мен қайтарып алу ту-

ралы нақты баяндалған. Ұсыныс қабылданбаса, күші жойылмайтыны да нақты айтылған. Ортақ

құқықта 36-бөлімнің негізіндегі нормаға сәйкес ұсынысты оферент өзі қайтарып алмаса, күшінде

қалады».

132

[2011] EWCA Civ 1449.

166

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

Жауапкер екінші, тіпті үшінші ұсынысты да қабылдамаған. Талап қоюшы

екінші ұсынысын да, үшінші ұсынысын да қайтарып алған, бірақ бірінші ұсы-

нысы әлі күшінде екенін тағы ескерткен (бұл «қайта бекітілген ұсыныс» деп

аталады). Сотта талап қоюшы 21 000 фунт стерлинг өтемақы алған. Судья

талап қоюшының шығысын 36-бөлімдегі екінші ұсынысы негізінде есептеген.

Апелляциялық сот бұл шешімді техникалық түрде заңсыз деп таныған, себебі

талап қоюшы екінші ұсынысын қайтарып алған болатын, сондай-ақ талап

қоюшының шығысы бірінші, яғни әлі қайтарып алмаған және қайта бекітілген

ұсынысы бойынша есептелуі керек.

8) Оференттің талабын қараусыз қалдыру салдарынан 36-бөлімдегі ұсыныс-

тың жарамсыз болуы: Joyce v. West Bus Coach Services Ltd ісінде

133

(2012) судья

Паркердің айтуынша, талап қою арызын қараусыз қалдырса немесе «unless»

бұйрық бұзылса, 36-бөлімдегі ұсыныс енді қабылдауға ашық болып санал-

майды

134

. Судьяның келтірген себептері мынадай: а) «unless» бұйрық бұзыл-

ғаннан кейін талап аяқталған болып саналады; ә) «unless» бұйрық бұзылғанына

кінәлі емес тараптың соттан талаптың аяқталғанын бекітетін ресми қаулы

шығару туралы өтініші; б) ал кінәлі тараптың санкция қолданбау туралы, істі

қайта қарау және 36-бөлімдегі ұсынысты қайта қолдану туралы өтініші

135

негіз

бола алады. Бұл жерде а) тармағы мен ә) тармағы дұрыс, себебі осы екі тармақ

нақты көрсетілген және 36-бөлімдегі ұсынысты күтпеген қауіптен қорғап тұр,

тек оферент ұсынысын кенет қайтарып алмаса, тіпті оферент «іс жүргізуде

үлкен қателік» жасаса да, кез келген уақытта қабылдауға ашық болатыны көрі-

неді. Бірақ б) тармағын қайта қараған жөн, себебі санкциядан босату арқылы

істі қайта қарау мәселесі қатар жүруі керек және 36-бөлімдегі ұсынысты қайта

жасау керек болады.

18.42А. 36-бөлімдегі ұсыныстың артықшылығынан бас тарту: судья Флойд Virgin

Atlantic Airways Ltd v. Jet Airways (India) Ltd ісінде (2012) А тарапы Y ісінде нақ осы

А мен В тараптары арасындағы дауды реттеу барысында А тарапы 36-бөлімдегі ұсы

ныс артықшылығынан (преюдициясыз артықшылықтан) бас тартқанын, себебі

В тарапы Х өндірісте ұсыныстың толық мазмұнын ашып бергенін айтқан

136

18.43. 36-бөлім бойынша ұсыныс және жол апаты оқиғасы: Апелляциялық сот

Solomon v. Cromwell Group plc ісінде (2011) жол-көлік оқиғасының келтірген зиян

құны аз болған жағдайда, егер ұсынысты қабылдаса, онда оферент шығысты стан-

дарт деңгейінде емес, бекітілген шығыс деңгейінде өтейтінін айтқан

137

(бұл істің

басқа да қырлары туралы оқыңыз: 18.31). Letts v. Royal Sun Alliance plc

133

[2012] EWHC 404 (QB); [2012] 3 Costs LR 540.

134

Сонда, at [33] – [41].

135

Бұл да сонда, at [34], [35], and [37].

136

[2012] EWHC 3318 (Pat); [2013] 1 WLR 1005, at [22] .

137

[2011] EWCA Civ 1584; [2012] 1 WLR 1048; [2012] 2 All ER 825; [2012] CP Rep 14; [2012] 2 Costs LR

314; [2012] RTR 24; [2012] PIQR P9.

167

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

ісінде

138

(2012) жол-көлік оқиғасының құны аз болуы жол-көлік оқиғасы туралы

талапқа әсер етіп, нәтижесінде жауапкер 36-бөлім бойынша ұсыныс жасаған, онда

болжамды шығысты ғана өтейтінін айтқан. Дегенмен сот бұл істе 44-бөлімнің

негізінде бағалауға келгенде болжамды шығысты өтеуге негіз жоқ екенін мәлімде-

ген (шығыс Азаматтық іс жүргізу ережесінің 45.9-тармағында аталған формула

бойынша есептеледі)

139

18.44. 36-бөлімнен тыс дауды реттеу туралы ұсыныс: (ұсынысты Азаматтық іс

жүргізу ережесінің 36-бөлімінен тыс та жасауға болады, ондай кезде салдары былай

болмайды (Азаматтық іс жүргізу ережесінің 36.1(2) тармақшасы) (сондай-ақ

қараңыз: 18.31). Азаматтық іс жүргізу ережесінің 33-бөлімінде 36-бөлімдегі ұсыныс-

тан жақсырақ ұсынысты қабылдау мен қабылдамау туралы шешімнің салдары

туралы айтылған, шешімді шығару соттың дискрециялық құқығы болып табылады

және шешімнің салдары әділетсіз болып, талап қоюшының шығыны мен сомасы

өсетін болса ғана шешім шығарылады (Азаматтық іс жүргізу ережесі: 36.14).

10. ТАРАП БОЛЫП ЕСЕПТЕЛМЕЙТІН

ҚАТЫСУШЫДАН ШЫҒЫС ӨНДІРУ

18.45. Ағылшын соттары сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін қатысушы-

дан шығыс өндіру туралы бұйрық шығаруға құқылы

140

. Тарап болып есептелмейтін

қатысушыдан шығыс өндіру туралы бұйрықты «сыртқы» қаржыландырушыға да

қолдануға болады. «Сыртқы» қаржыландырушы деп сот өндірісін достық пейіл,

табиғи байланыс немесе саяси ниеттестік негізінде қаржыландырушылар саналады.

Бұл саладағы жетекші мысал – Hamilton v. Al Fayed (No 2) ісі

141

(2002). Осы істе

Апелляциялық сот парламенттің бұрынғы мүшесі Нейл Гамильтонның танымал

бизнесмен әл-Файед мырзаға диффамация туралы талап қою арызын қаржыландыр-

ған коммерциялық емес ұйымнан шығыс өндіру туралы бұйрық шығарудан бас

тартқан. Гамильтонды қаржыландырушылар оның достары мен саяси қолдаушы-

лары еді. Гамильтон сотта жеңіліп қалған, оның қарсы тараптың сот шығысын

(1.3 млн фунт стерлинг) төлеуге қаржысы жетпеген. Сот «тараптың әділ сот

138

[2012] EWHC 875 (QB); [2012] 3 Costs LR 591.

139

Азаматтық іс жүргізу ережесі 45.9: (1) 2) және 3) параграфтарда сот шығысын қайтарып алу сома-

сы: а) 800 фунт стерлинг болса, ә) 5 000 фунт стерлингтен жоғары сомада – 20 пайыз; б) 5 000 мен

10 000 фунт стерлингтің арасындағы сомада 15 пайыз құрайды. Жол-көлік оқиғасының құны

10 000 фунт стерлингке жетпесе, осы мөлшер қолданылады (оқиға барысында денсаулыққа зиян кел-

тірілген болса). Азаматтық іс жүргізу ережесі, 45.7(2); 45.8; 45.10 және 45.11 (жеңгені үшін сыйақы);

45.9. Қараңыз: C McIvor, ‘The Impact of the Jackson Reforms on Access to Justice in Personal Injury

Litigation’ (2011) 30 CJQ 411, 420–1.

140

1981 жылғы Үлкен соттар туралы заңның 53(1) тармағы мен 53(3) тармағы; сот өндірісінің тарапы бо-

лып есептелмейтін қатысушылардың сот шығысы жеңілген тарапқа жүктелуі мәселесіне көңіл бөлу

керек; Latimer Management Consultants Ltd v. Ellingham Investments Ltd [2006] EWHC 3662 (Ch); [2007]

1 WLR 2569, at [30] and [40.

141

[2002] EWCA Civ 665; [2003] QB 1175; for comment on Australian discussion of maintenance and

champerty, see D Capper (2007) 26 CJQ 288, considering Campbell Cash and Carry Pty Ltd v. Fostif Pty

Ltd [2006] HCA 41, HC Aus.

168

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

төрелігіне қол жеткізуге деген ұмтылысы жеңген тараптың сот шығысын қайтарып

алуға деген ұмтылысынан басым болуға тиіс» деген шешімге келген.

18.46. Ал қаржыландырушы коммерциялық ұйымдар туралы айтсақ,

Апелляциялық сот Arkin v. Borchard Lines Ltd ісінде (2005) «соттың тарапы болып

есептелмейтін коммерциялық қаржыландырушы қарсы тараптың шығысын өзінің

қаржыландырған үлесіне тең мөлшерде қайтаруға міндетті» деп шешкен

142

. (Бұл

тақырып бойынша сэр Руперт Джексонның 2011 жылғы 23 қарашадағы сөзінің

маңызы зор)

143

. Малхерон мен Кашман осы саладағы мынадай ерекшеліктерді атап

айтқан

144

. Әдетте клиент қаржыландырушыдан ақшаны заңгерінің сыйақысы мен

сарапшының ақысы сияқты қажеттіліктерді төлеуге алады. Қаржыландырушы

клиен тінің кез келген сот шығысын төлеуі мүмкін. Қаржыны алған тарап сот

өндірісін бастайды, бірақ дауды реттеу мен татуласу келісімін жасау үшін қаржы-

ландырушының келісімі қажет болуы да ықтимал. Қаржыландырушы сот өндірі-

сінде негізгі төрт түрлі жайтты ескереді: 1) сот өндірісінің тарапы болып

есептелмейтін қаржыландырушы, егер өзі қаржыландырған тарап сотта жеңілсе,

қаржысын қайтара алмайды; 2) ал жеңсе, жеңгені үшін сыйақы (белгілі бір пайы-

зын немесе басқа да түрін) ала алады; 3) сот өндірісінің тарапы болып есептелмей-

тін қаржыландырушы істің барысын бақылауға құқылы; 4) тіпті егер клиенті жеңе

алмайтынын білсе, қаржыландыруды тоқтатуға да құқылы. Сэр Руперт Джексон

былай дейді

145

«Коммерциялық ұйымның талап қою арызын сот өндірісіне түсетін пайданың бір

бөлігін алу үшін қаржыландыруы – кейін шыққан мәселе. Себебі бұл тәсіл (сот

өндірісіне қатысты болғандықтан) бұрын моральдық тұрғыдан дұрыс емес және

заңсыз деп есептелетін (себебі мейнтенанс және чемперти доктринасына қайшы

еді)

146

».

Сэр Руперт Джексонның сөзі бұл салада құқықтық құралдардың дамығанын көр

сетіп отыр. Бүгінде осы мәселені реттейтін Мінез-құлық кодексі бар

147

. Кодекс

қаржыландырушыны, атап айтқанда, «капиталдың жеткіліктілігін» (capital

adequacy) қадағалайды; қаржыландырушының қаржыландыруды тоқтататын сәтін

анықтайды; қаржыландырушының істің барысына шамадан тыс ықпал етуі мен

шамадан тыс бақылауына тосқауыл қояды.

142

[2005] EWCA Civ 655; [2005] 1 WLR 3055, at [40] (сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін қар-

жыландырушысы А жеңген тарап В-ға өтемақы төлеуге тиіс болған; бұл істе сот өндірісін қаржылан-

дыру туралы келісімді чемперти деп танымаған).

143

‘Third Party Funding or Litigation Funding’ (23 November 2012): www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/

Documents/Speeches/lj-jackson-speech-third-party-funding-or-litigationfunding-23112011; at 2.4 and 2.5

he lists the Civil Justice Council papers and his own report on this topic.

144

R Mulheron and P Cashman, ‘Third Party Funding: a Changing Landscape’ (2008) 27 CJQ 312, 314.

145

‘Third Party Funding or Litigation Funding’ (23 November 2012), at 2.1; www.judiciary.gov.uk/Resources/

JCO/Documents/Speeches/lj-jackson-speech-third-party-funding-or-litigationfunding-23112011.pdf.

146

And noting at 2.2 that the doctrines of maintenance and champerty have been relaxed in modern times: eg,

Sibthorpe v. Southward LBC [2011] EWCA Civ 25; [2011] 1 WLR 2111, noted at 20.39.

147

Сонда, at 2.7 ; the Code is appended to Jackson’s speech.

169

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

10.1. ТАРАП БОЛЫП ЕСЕПТЕЛМЕЙТІН ҚАТЫСУШЫНЫҢ

СОТ ШЫҒЫСЫНА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ

18.47. Adris v. Royal Bank of Scotland ісінде

148

(2010) клиентінің сот шығысына

ақшасы жоқ болса, солиситордың шығысты өзі қаржыландыра алатыны, ондай

кезде жауапкер жеңіп кетсе, солиситор оның шығысын соттың тарапы болып есеп

телмейтін қатысушысы ретінде қайтаруға міндеттенетіні мәлімденген. Бұл істе

С тарапының солиситоры S құқықтық көмектің шығынын оқиғадан кейін қайта-

руды сақтандырмағаны туралы клиентіне (С тарапына) хабарламаған, сондықтан

клиенті сотта жеңіліп қалса, шығысты өзі төлеуі керек болды. Жеңілгеннен кейін

сот «жауапкердің шығысын S төлеуге міндетті» деген бұйрық шығарған.

18.48. Судья Эдидің Germany v. Flatman ісіндегі

149

(2011) шешімі де осыған ұқсас.

Судья талап қоюшының солиситоры, егер клиенті жеңіліп қалса, шығысты тарап

болып есептелмейтін қатысушы ретінде өзі қайтаратын болғандықтан, солиситорға

қаржыландыру туралы мәліметті ашып көрсету керек деген қаулы шығарған (тарап

болып есептелмейтін қатысушыдан шығыс өндіру туралы қараңыз: 18.45). Талап

қоюшы бұл істе оқиғадан кейін сыйақыны қайтаруды сақтандырмаған. Сондықтан

талап қоюшы солиситорының қаржыландыру туралы мәліметінен жауап кердің

хабардар болғаны дұрыс еді.

18.49. Adams v. Ford ісінде

150

(2012) лорд-судья Тулсонның пікірінше, солиситорлар

сот өндірісін клиентінен сенімхат алғанға дейін қаржыландырса, онда сот шығы

сына кепілдік ретінде жауапты бола алады

151

«Азаматтық іс жүргізу ережесін қабылдағаннан әлдеқайда бұрын уақытта солиси-

тордың сот өндірісін бастауға сенімхаты болуы керек деген норма қалыптасқан

еді: Yonge v. Toynbee [1910] 1 KB 215 CA, AMB Generali Holding AG v. SEB Trigg Liv

Holding [2005] EWCA Civ 1237; [2206] 1 W.L.R. 2276; [2006] 1 All ER 437. Осы нор-

маның негізінде клиентінен сенімхат алғанға дейін сот өндірісін бастаған солиси-

тор қарсы тараптың шығысына жауапты болады».

10.2. ЗАҢГЕР МЕН САРАПШЫДАН

«БЕКЕР ШЫҒЫС» ӨНДІРУ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚ

18.50. Заңгер істі дұрыс жүргізбесе, сот қарсы тараптың шығысын өндіру туралы

бұйрық шығара алады немесе ондай заңгердің клиентінен сыйақы талап етуіне

тыйым сала алады. Мына жағдайларда: тараптың шығысы: а) құқықтық өкілдің

немесе өкіл қызметкерінің орынсыз, негізсіз немесе сауатсыз әрекеті мен

148

[2010] EWHC 941 (QB); [2010] 4 Costs LR 598.

149

[2011] EWHC 2945 (QB); [2012] 2 Costs LR 271, Eady J. Eady J’s decision in Germany v. Flatman was not

followed in Tinseltime Ltd v. Roberts [2012] EWHC 2628; [2012] Costs LR 1094, at [44] , notably at [56].

150

[2012] EWCA Civ 544; [2012] 1 WLR 3211; further on that case, 22.07.

151

Сонда, at [31].

170

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

әрекетсіздігінен туындаса; ә) сот сондай әрекет пен әрекетсіздіктің салдарынан

пайда болған шығысты сол тарап төлейді деп күту қажет емес деп шешсе, «бекер

шығыс» өндіру туралы бұйрық шығарылады

152

11. АҒЫЛШЫН СОТТАРЫНЫҢ ШЕТЕЛДЕГІ

СОТ ӨНДІРІСІНДЕ ШЫҚҚАН ШЫҒЫСТЫ

ҚАЙТАРУ ТУРАЛЫ ҚАУЛЫ ҚАБЫЛДАУ ҚҰЗЫРЕТІ

11.1. ШЕТЕЛДІК СОТ ШЫҒЫСЫН ҚАЙТАРУ ТУРАЛЫ ҚАУЛЫ

ҚАБЫЛДАНБАЙТЫН ЖАҒДАЙ

18.51. Union Discount Co Ltd v. Zoller ісіндегі (2002) Апелляциялық соттың пікі-

рінше, ағылшын соттары тұлғаның шетелдік сот өндірісінде шыққан шығысын қай-

тару туралы шешімді: 1) шетелдік соттың ондай шешім шығаруға юрисдикциясы

болмаған; 2) шетелдік соттағы сот өндірісінде тараптар арасындағы юрисдикция

туралы келісім бұзылған жағдайда қабылдай алады

153

18.52. Union Discount Co Ltd v. Zoller ісінде (2002) сот өндірісі тараптар арасын-

дағы келісімде бекітілген «тараптар арасындағы дау ағылшын сотында қаралады»

деген шартты бұза отырып, Нью-Йоркте өткізілген. Нью-Йорк соты сот өндірісін

тоқтатқан, бірақ жауапкердің шығысын өндіру туралы бұйрық шығаруға құқығы

жоқ еді

154

. Сондықтан Нью-Йорк соты шығысты қайтару туралы бұйрық шығарма-

ған. Тараптар арасындағы келісімшарт дауына қатысты Англияда өткен сот өндірі-

сінде Нью-Йорк сотының істі қараусыз қалдыру туралы шешімін алған тарап сол

сотқа кеткен шығысты қайтарып алу туралы өтініш берген. Оны сот тараптар ара-

сындағы юрисдикция туралы келісім бұзылған деген негізде қанағаттандырған.

Апелляциялық сот прецеденттерді қарастыра келе, бұл шығысты қайтарып алуға

ешбір кедергі жоқ екенін мәлімдеген

155

. Сот бұл істе:

1) жауапкердің шетелдік өндірістегі шығысына қарсы тарап кінәлі болуына;

2) шетелдік сот өндірісі келісімде «дау ағылшын сотында қаралады» деген юрис

дикцияның бұзылғанына;

3) шетелдік юрисдикциядағы шығысты өндіру туралы нормалар айрықша жағ-

дайда мұндай шешім шығаруға рұқсат беретініне және бұл жерде ол норма-

ның қолданылмайтынына;

4) шынында, шетелдік сотта сот шығысы туралы бұйрық шығарылмағанына

назар аударған

156

;

152

s 51(6), (7) and (13), Senior Courts Act 1981, inserted by s 4, Courts and Legal Services Act 1990.

153

[2002] 1 WLR 1517, CA, at [18]; considered in A v. B [2007] 1 Lloyd’s Rep 358 (Colman J).

154

Сонда, at [4].

155

Бұл да сонда, at [12], [31], [32] and [34]; at [6] to [17], Berry v. British Transport Commission [1962] 1 QB

306, CA, and Jack L Israel Ltd v. Ocean Discount Lines SA [1982] 2 Lloyd’s Rep 88, Go J.

156

Бұл да сонда, at [18].

171

18-тарау. Сот шығысының негізгі принциптері

5) жауапкердің Нью-Йорктегі сот өндірісіндегі талап қою арызын қараусыз қал-

дырғаны туралы бұйрықты негізге алғанынан гөрі, Англияның шетелдік про-

цеске тыйым салғаны жөн болар еді

157

11.2. АҒЫЛШЫН СОТТАРЫ ШЕТЕЛДІК ШЫҒЫСТЫ ҚАЙТАРУ

ТУРАЛЫ ҚАУЛЫҒА ТОЛЫҚТЫРУ ЕНГІЗЕ АЛА МА?

18.53. Union Discount Co Ltd v. Zoller ісінде (2002) осының алдындағы параграфқа

сәйкес келетін тұлға, егер ағылшын сот өндірісінде шетелдік соттағы қаулыдан азы-

рақ сома көрсетілген болса, екі қаулыдағы соманың айырмашылығын көкейге

қонарлық деңгейде өндіріп ала алады деген

158

. Дегенмен Апелляциялық сот кейіні-

рек бұл мәселені келесі бір істерде жан-жақты зерттеуді ұсынған

159

18.54. Ағылшын соттары шетелдік соттардың сот шығысы туралы қаулысына

толықтыру енгізу алдында көп ойланады. Апелляциялық соттың пікірінше,

«халықаралық сыпайылық» ұғымын икемдей беруге болады. Бірақ бұл контексте

Англияның шетелдік сот өндірісіндегі шығыс үшін өтемақы өндіру туралы шешімі

егемен юрисдикция жүйелерін конфликтіге душар етуі мүмкін деген қауіп бар

160

Екіншіден, ағылшын соттары сот шығысы мәселесін қайта қарауды қолдауға тиіс

емес, себебі қымбатқа түседі және уақытты көп талап ететін трансұлттық өндіріс

болып табылады

161

. Үшіншіден, ағылшын соттары шетелдік сотта сот шығысының

қалай бағаланғанын нақты білмеуі де мүмкін. Осы себептер негізінде ағылшын сот-

тары шетелдік соттың қаулыларын, тіпті сол қаулыдағы сома ағылшын практика-

сымен салыстырғанда әлдеқайда аз сома болса да, толықтыратын кезі сирек

кездеседі.

157

[2002] 1 WLR 1517, CA, at [33].

158

ibidem, at [22] (where Schiemann LJ in fact discussed a hypothetical converse case: an English court awards

a small amount of costs in favour of Y in proceedings brought by X in breach of a jurisdiction clause; in

subsequent foreign proceedings, Y seeks damages for breach of the jurisdiction clause against X; award of

such damages would not oend the English court).

159

Сонда, at [36] to [39].

160

Бұл да сонда, at [22].

161

Бұл да сонда, at [25] and [32].

19-ТАРАУ

СОТ ШЫҒЫСЫН ҚАЙТАРУ

174

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Шығысты қайтарудың мақсаты – талап қоюшы жеңілсе, жауапкердің сотқа кеткен

шығысын төлеуін қамтамасыз ету; егер талап қоюшы жауапкердің шығысын қайтарма-

ған немесе төлегісі келмеген, сондай-ақ талап қоюшы Еуропалық одақ юрисдикциясы-

нан тыс жерде орналасқан, яғни шығысты қайтарып алу қиынға соққан жағдайда

қамтамасыз ету үшін шығарылған норма.

2. Сот шығысты қайтару туралы қаулы қабылдауы үшін, Азаматтық іс жүргізу ережесінің

25.13(2) тармақшасына сәйкес, жауапкер:

1) Англия мен Уэльстің юрисдикциясынан тыс жерде тұратын талап қоюшы Еуропалық

одаққа немесе Лугано конвенциясына мүше мемлекеттің азаматы болған;

2) талап қоюшы (Ұлыбританияның құқық жүйесіне инкорпорацияланған немесе

Ұлыбританияда тіркелген) заңды тұлға болса және жауапкердің шығысын төлей

алмауы мүмкін екеніне сенімді негіз болған;

3) талап қоюшы талап қою арызын бергеннен кейін сот шығысын қайтармау мақса-

тында тұрақты мекенжайын өзгерткен;

4) талап қоюшы талап қою арызында тұрақты мекенжайын көрсетпеген немесе қате

көрсеткен;

5) талап қойып отырған тұлға талап қоюшының Азаматтық іс жүргізу ережесінің

19-бөлімінде аталған тәртіппен бекітілген өкілі болмаса, яғни тек номиналды талап

қоюшы болған және жауапкердің шығысын қайтармау ықтималдығына жеткілікті

негіз болған;

6) талап қоюшы есепшотын ауыстырып, сол арқылы жауапкердің сот шығысын қайта-

руға қиындық тудырған жағдайларда өтініш береді.

3. Жауапкер өтінішінде жағдайды егжей-тегжейлі дәлелдесе де, Азаматтық іс жүргізу

ережесінің 25.13(1) тармақшасына сәйкес, бұл қаулыны шығару соттың дискреция-

лық құқығы болып саналады, сондықтан сот Азаматтық іс жүргізу ережесінде көр-

сетілмеген басқа да факторларды ескеруі мүмкін.

4. Жеке тұлғалардың мүддесі басымырақ болады. Сондықтан талап қоюшы жеке тұлғаның

қаржысы жоқ болса, сот одан сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулыны

шығармауы мүмкін, себебі жеке тұлға кедей. Ал заңды тұлғаның қаржысы жоқ болса,

одан сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулыны міндетті түрде

шығарады.

175

МАЗМҰНЫ

1. Сот шығысын қайтаруды қамтамасыз етудің жалпы режимі ....................................................... 175

2. Сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету негізіндегі нормалар ................................................. 177

2.1. Соттың тиісті факторларды мәлімдеуі ..................................................................................... —

2.2. Сотта аталатын басқа да факторлар ....................................................................................... 178

3. Талап қоюшы Англиядан және Еуропа аймағынан

(ЕО және Лугано конвенциясы юрисдикциясынан) тыс жерде тұрса ........................................ 179

1. СОТ ШЫҒЫСЫН ҚАЙТАРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ

ЕТУДІҢ ЖАЛПЫ РЕЖИМІ

19.01. Жауапкер сот шығысын талап қоюшыдан қайтарып алудың жолдарын

іздейді. Ондай қаулы шығарудың мақсаты – егер талап қоюшы сотта жеңіліп, дауды

реттеу барысында жауапкер сот шығысын қайтару туралы келісім берген жағдайда,

жауапкерді сот шығысын бекер шығарудан қорғау болып табылады (сот шығысын

қайтару туралы апелляциялық шағым жайында қараңыз: 15.41).

19.02. Шынында, сот шығысын қайтаруды қамтамасыз етудің үш мақсаты бар:

талап қоюшы қаржысының жеткілікті болмауы; сот шығысын қайтарудан жалта-

руға жол бермеу; талап қоюшы шетелдік юрисдикцияда тұратындықтан, оған

шығынды қайтару туралы ағылшын сотының қаулысын орындатудың қиынға

соғуы.

19.03. Сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету соттың есепшотына ресми төлем

жасау, банктен кепілдік әкелу

немесе басқа да міндеттеме түрінде болуы мүмкін.

19.04. Michael Phillips Architects v. Riklin (2010) ісі

бойынша судья Акенхедтің пікі-

рінше,

талап қоюшының құқықтық мәселедегі шығысты сақтандыру полисін жауап-

кердің сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ететін құрал ретінде қабылдауына

болмайды, себебі сақтандыру компаниясы полистің күшін кез келген уақытта жоюы

мүмкін. Сонымен бірге жауапкер полистегі ақшаны тікелей алушы болып санал-

майды, полисте сақтандырылған адам – талап қоюшының өзі.

19.05. Талап қоюшы сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулыны

орындамаса, сот талап қоюшы қаулыны орындағанға дейін сот өндірісін тоқтата

тұрады немесе талап қою арызын қараусыз қалдыра алады.

R Perko (ed), Security for Costs (Bristol, 2010); MJ Cook, Cook on Costs (2012); P Hurst Civil Costs

edn, 2007), ch 15; Zuckerman on Civil Procedure (2006) 9.182 ; IS Goldrein (ed), Commercial

Litigation: Pre-emptive Remedies (updated service), Part A, section 4; Dicey, Morris and Collins on the

Conict of Laws (15

edn, 2012), 8–110 .

eg, Serious Organised Crime Agency v. Agidi [2011] EWCA Civ 1350.

[2010] EWHC 834 (TCC); [2010] BLR 569; [2010] Lloyd’s Rep IR 479, at [18] (c), and [28] and [29].

176

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

19.06. Сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы жалпыға ортақ норма жоқ;

сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулы шығару – соттың дискреция-

лық құқығы: қаулы ешқашан автоматты түрде шығарылмайды. Азаматтық іс жүр-

гізу ережесінің 25.13(1) тармақшасында былай делінген: «Сот, егер: а) істің

мән-жайы үшін қажет болса, сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы

қаулы қабылдай алады...»

19.07. Талап қоюшының қаржысы жоқ болған жағдайда және ол Англияның немесе

Еуропалық одаққа, сондай-ақ Лугано конвенциясына мүше мемлекеттің азаматы

болса, сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулыны оның төлемге қабі-

летсіздігі үшін ғана шығара салуға болмайды. Себебі ондай қаулы сол талап қою-

шының әділ сот төрелігіне қолжетімділігіне кедергі жасауы мүмкін. Осыған

байланысты лорд-судья Мур-Бик Huscroft v. P & O Ferries Ltd (2010) ісінде былай

деген

«Талап қоюшы жеке тұлға юрисдикция шегінде немесе Еуропалық одаққа мүше мем-

лекеттің бірінде тұрса, тіпті оның мінез-құлқы сол қаулыны шығаруға лайық болса

да, оған төлемге қабілетсіздігі үшін ғана сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету

туралы қаулы шығаруға болмайды. Бірақ сол адамнан сот шығысын қайтарып алу

үшін қажет шараны қолдануға болады».

19.08. Айырмашылығы – бұл норма қаржысы жоқ заңды тұлғаға қолданылмайды.

Ондай талап қоюшы persona ficta деп аталады, бұл туралы талап қоюшы жеке тұлға

мен талап қоюшы заңды тұлғаның құқықтарында нақты баяндалған (19.11-тарма-

ғындағы 3) және 4) тармақшаларды оқыңыз) және тиісті юрисдикцияда тіркелген

немесе осында бизнесі бар заңды тұлғалардың әділ сот төрелігіне қолжетімділігін

қамтамасыз ету керектігі атап айтылған. Онда кері презумпция қолданылады: егер

заңды тұлғаның қаржысы болмаса, онда қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тиіс.

19.09. Талап қоюшы Сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулыны

қарсы тараптың талап қою арызынан жалтарса, сот Азаматтық іс жүргізу ережесі-

нің 24-бөлімі бойынша қосынды сома түрінде қаулы шығаруға құқылы. Бұл жерде

сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету кезінде сот басқа критерийлерді ұстанып

жүргенін судья Китчен Allen v. Bloomsbury Publishing plc (2011) ісінде сынаған

(19.11-тармақта талқыланды)

19.10. Егер талап қою арызы мен қарсы талаптың екеуінде бір мәселе көтерілсе

және одан басқа ешбір мәселе қозғалмаса, онда сот шығысын қайтаруды қамтама-

сыз ету туралы қаулыны тараптардың бірінің пайдасына шығару дұрыс болмауы

ықтимал

[2010] EWCA Civ 1483; [2011] 1 WLR 939, at [14].

[2011] EWHC 770 (Ch); [2011] FSR 22, at [32]; considered in detail at 10.89.

Anglo Irish Asset Finance plc v. Flood [2011] EWCA Civ 799, at [20], per Moore-Bick LJ.

177

19-тарау. Сот шығысын қайтару

2. СОТ ШЫҒЫСЫН ҚАЙТАРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

НЕГІЗІНДЕГІ НОРМАЛАР

19.11. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 25.13(2) тармақшасында алты түрлі негіз көр-

сетілген. Жауапкер өтінішінде осы алтауының бірін алға тартуда және сот дис креция-

лық құқығын пайдаланып қаулы шығарарда сол негіздерге сүйенуге тиіс (19.12)

1) талап қоюшының Англия мен Уэльстің юрисдикциясынан тыс жерде тұруы,

бірақ Еуропалық одаққа немесе Лугано конвенциясына мүше мемлекеттің аза

маты болуы;

2) талап қоюшының заңды тұлға (Ұлыбританияның құқық жүйесіне инкорпора

цияланған немесе Ұлыбританияда тіркелген) болуы және жауапкердің шығы-

сын төлей алмау ықтималдығына жеткілікті негіздеме болуы;

3) талап қоюшы талап қою арызын бергеннен кейін сот шығысын қайтармау мақ-

сатында тұрақты мекенжайын өзгертуі;

4) талап қоюшы талап қою арызында тұрақты мекенжайын көрсетпеуі немесе

қате көрсетуі;

5) талап қойып отырған тұлға талап қоюшының Азаматтық іс жүргізу ережесінің

19-бөлімінде аталған тәртіппен бекітілген өкілі болмаса, яғни тек номиналды

талап қоюшы болуы және жауапкердің шығысын төлей алмау ықтималдығына

жеткілікті негіздеме болуы;

6) талап қоюшы есепшотын ауыстыру арқылы жауапкердің сот шығысын қайта-

руына қиындық тудыруы керек

2.1. СОТТЫҢ ТИІСТІ ФАКТОРЛАРДЫ МӘЛІМДЕУІ

19.12. Michael Phillips Architects v. Riklin ісінде

(2010) судья Акенхед айтқандай,

Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі прецеденттерде сот шығысын

қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулы қабылдауда мына факторларға

Дегенмен Olatawura v. Abiloye [2002] EWCA Civ 998; [2003] 1 WLR 275 ісінде шетелдік юрисдикция-

да тұрып жатқан талап қоюшы тұлғаның, Азаматтық іс жүргізу ережесінің 25-бөлімінің ІІ бабына

сәйкес, қамтамасыз ету шарасын қолдануға құқылы екенін мойындаған; Olatawura v. Abiloye (2002)

ісінің айрықша сипатта болғанын Huscroft v. P & O Ferries Ltd [2010] EWCA Civ 1483; [2011] 1

WLR 939, [15] ісінде атап айтқан; [16] – [19] судья Раймердің Halabi v. Fieldmore Holdings Ltd [2006]

EWHC 1965 (Ch) ісіндегі шешімі. Дегенмен Huscroft ісінде (2010) лорд-судья Мур-Бик [19] соттың,

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 3.1(3) тармақшасына сәйкес, төлем жасау туралы бұйрығының аясы

шектеусіз екенін, сондықтан ол құқығын [17] осы ереженің 3.1(5) тармақшасына сәйкес келетін жағ-

дайда да, яғни іс жүргізу нормаларын бұзған кезде де қолдануға болатынын, осылайша ереженің

3.1(3) тармақшасын еркін қолдана алатынын ескерткен.

Harris v. Wallis (Ch D, 15 March 2006, All England Reporter) «активтеріне шара қолданды» деген сөз

тіркесіне өтемақы талап еткен кезде сүйенуге болады; мұндай кезде талап қоюшы тарапынан басқа

норманы талап етудің қажеті жоқ.

[2010] EWHC 834 (TCC); [2010] BLR 569; [2010] Lloyd’s Rep IR 479, [13]; мысалы, талап қою ары-

зын кешіктіріп берудің себебінен қамтамасыз ету шарасын дер кезінде қолданбаған болса, қараңыз:

RBIL v. Ryhurst [2011] EWHC 2209; [2011] BLR 721; [2012] 3 Costs LO 296, at [25], per Akenhead J.

Sir Lindsay Parkinson v. Triplan Ltd [1973] QB 609, 626–7, CA. Бұл істе Апелляциялық соттың төрағасы

лорд Деннингтің айтқан сөзін толық оқыңыз.

178

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

1) өтініштің әділдік үшін жасалуына; 2) өтініш берушінің жеңіп шығу ықтимал-

дығына; 3) жауапкердің ақша жұмсағанын дәлелдеуіне және талабының негізділі-

гіне; 4) жауапкердің сотқа кеткен шығысының көлемді болуына және жауапкердің

дауды реттеудің арзанырақ жолын ұсынуына; 5) жауапкердің сот шығысын қай-

таруды қамтамасыз ету туралы қаулыны негізді талап үшін қажет деп тануына

(келесі тарауды оқыңыз); 6) талап қоюшы ақшасының жеткіліксіздігі немесе

талап қоюшының сот шығысын қайтармайтыны мәлім болуына;

7) жауапкердің сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету жөнінде қаулы шығару

туралы өтінішті дер кезінде беруіне назар аударылған.

19.13. Судья Акенхед Michael Phillips Architects v. Riklin ісінде

(2010) бұл негіз-

дерді заңды тұлғаларға да қолдануға болатынын (бірақ Англия мен ЕО-да тұратын

талап қоюшы жеке тұлғаларға қолданылмайтынын) ескерткен. Дегенмен осы істе

талап қоюшы өтінішінде бұл негіздердің ешбірін дәлелдей алмаған, себебі: 1) талап

қоюшының қаржысы болған, 2) жауапкер қарсы талап қойған және оның қарсы

талабы талап қоюшының сот шығысын қайтармау ықтималдығы туралы болған-

дықтан, жауапкер талап қоюшының қаржылай дәрменсіздігіне жол ашты дей алмай-

сыз. Оның қарсы талабы негізді болған жағдайда әділ есепке жатқызу док тринасы

қолданылуы мүмкін еді

2.2. СОТТА АТАЛАТЫН БАСҚА ДА ФАКТОРЛАР

19.14. Al-Koronky v. Time-Life Entertainment Group Ltd ісінде (2006)

лорд-судья

Седлей Апелляциялық сотта шешім шығара отырып, соттың осы саладағы қолда-

нылатын дискрециялық құқығына қатысты әрқилы «принциптері» мен басқа да

факторларын жинақтап көрсеткен. Ол атаған кейбір факторларға осы тарауда тоқ

талып отырамыз, ыңғайлы болуы үшін аталған принциптер тізімін келтіре кетейік

(түсінікті болуы үшін 1-ден 4-ке дейін нөмірлейміз

1) талап қоюшы шетелде тұратын болса және қаулыны қабылдайтын кезде талап

қоюшының жеңіп шығу мүмкіндігі жоғары болса, онда сот шығысын қайтаруды

қамтамасыз ету туралы қаулы қабылдау міндетті емес;

2) сондай-ақ

: «Сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулы шетелде

тұрғаны ғана үшін қабылдануға тиісті емес, қаулыны осы тұрғыда қабылдау

мемлекетіне қатысты кемсіту болып саналады, сондықтан абай болған жөн»;

3) және былай дейді

: «Үшінші принцип – талап қоюшы қаулыда төлей алмайтын-

дай үлкен сома көрсетпеуі керек...» Осыны талдай келе мынадай пікір білдіреді

[2010] EWHC 834 (TCC); [2010] BLR 569; [2010] Lloyd’s Rep IR 479, at [14].

Cонда, at [36] to [38].

[2006] EWCA Civ 1123; [2006] CP Rep 47; [2007] 1 Costs LR 57.

Cонда, at [24], citing Keary Developments Ltd v. Tarmac Constructions Ltd [1995] 3 All ER 534, 540, CA.

Бұл да сонда, at [24] case, citing Nasser v. United Bank of Kuwait [2001] EWCA Civ 556; [2002] 1 All ER

401, at [61], per Mance LJ (see 19.16 below).

Бұл да сонда, at [25].

[2006] EWCA Civ 1123; [2006] CP Rep 47; [2007] 1 Costs LR 57, at [30].

179

19-тарау. Сот шығысын қайтару

«Тolstoy ісінде

(1995) Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты былай деген...

мемлекет өз сотына азаматтарының қолжетімділігін қамтамасыз еткен кезде

«жеке тұлғалардың құқығы бұзылмауын ескергені жөн». Сондай-ақ сот «сот-

тағы құқықтық құралдар мен тараптың сотқа жүгіну мақсаты арасында про-

порцияның сақталуына мән беруге тиіс». Ұлыбританияның осы конвенцияға

сәйкес міндеті сот қаулысында орынсыз үлкен соманы көрсетпеуі еді. Бұл жерде

мынадай тепе-теңдікті ұстану қажет

: «Соттың әділдігі мен талап қоюшыға

шамадан тыс үлкен сома жүктеуі және талап қоюшының сол соманы төлей

алмауы арасындағы айырмашылықты сезіну керек. Әсіресе талап қоюшы атал-

ған соманы расында төлей алмайтын болса, онда бұл қаулыны жарамсыз деп

тануға негіз бола алады. Ал соттың әділдігі – конвенцияның алға қойған мақсат-

тарының ең бастысы – тепе-теңдікті сақтауды мақсат тұтып отыр...»;

4) шартты еңбекақы келісімі мен шығыстарды оқиғадан кейін қайтаруды қамтамасыз

ету туралы мәселелерде былай делінген

: «Талап қоюшының солиситормен

Шартты сыйақы туралы келісімге қол қоюы (20.25) сот шығысын қайтаруды

қамтамасыз ету туралы қаулыға еш әсер етпейді... Дегенмен сақтандыру мәсе-

лесіне тереңірек тоқталған жөн. Талап қоюшы шығыстарды оқиғадан кейін қай-

таруға сақтандыру жасаса, осы сақтандыру полисіне сүйену арқылы қаулыны

орындаудан бас тартуы әбден мүмкін». Әйтсе де Акенхедтің Michael Phillips

Architects v. Riklin ісіндегі (2010) шешімі

енді соңғы тұжырымға, яғни «талап

қоюшының сақтандыру полисін сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету кепілі

ретінде қабылдауға болмайды, себебі сақтандыру компаниясы полистің күшін кез

келген уақытта жоя алады, сондай-ақ сақтандырылған адам – жауапкер емес,

талап қоюшының өзі болып табылады» деген тұжырымға қайшы.

3. ТАЛАП ҚОЮШЫ АНГЛИЯДАН ЖӘНЕ ЕУРОПА

АЙМАҒЫНАН (ЕО ЖӘНЕ ЛУГАНО КОНВЕНЦИЯСЫ

ЮРИСДИКЦИЯСЫНАН) ТЫС ЖЕРДЕ ТҰРСА

19.15. Шетелдің азаматы болу сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қау-

лыны қабылдауға негіз болуы (19.11-тармақтағы 1-тармақшаны қараңыз) Адам

құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 14-бабына қайшы келеді

(1998 жылғы Адам құқықтары жөніндегі заңның 1-кестесін қараңыз), онда «жыны-

сына, нәсіліне, түсіне, тіліне, дініне, саяси немесе басқа да көзқарасына, ұлты мен

әлеуметтік шығу тегіне, ұлттық азшылық өкілі болуына, меншігіне, туған жері

мен басқа да мәртебесінің негізінде» кемсітуге тыйым салынған. Ұлыбританиядағы

резидент еместердің дені – Ұлыбритания азаматы болып табылмайтын тұлғалар.

Сондықтан тұлғаның шетелде тұруы – сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету

туралы қабылдауға негіздеме болуы Адам құқықтары жөніндегі конвенцияның

14-бабын бұзып (азаматтық негізінде жанама кемсітуге жол беріп) отыр.

Tolstoy Miloslavsky v. UK (1995) 20 EHRR 442, at [59], ECHR (see 25.31 below).

Сонда, at [31].

Бұл да сонда, at [35].

[2010] EWHC 834 (TCC); [2010] BLR 569; [2010] Lloyd’s Rep IR 479, at [18](c), and [28] and [29].

180

19.16. Осы себептен Апелляциялық сот Nasser v. United Bank of Kuwait ісінде (2002)

ағылшын соттарының «Брюссель немесе Лугано мемлекеттерінде тұрмайтын кез

келген тұлғаға сот шығысын қайтаруды қамтамасыз етуді жүктегені дұрыс емес»

деген шешімге келген

. Оның орнына «сот шығысты қайтаруды қамтамасыз ету

жөніндегі дискрециялық құқығын нақты шетелдік талап қоюшыға немесе сол елге

қатысты контекстегі нақты мән-жайға байланысты, яғни ағылшын сотының шеші-

мін орындауға кететін шығысқа қатысты объективті қолданғаны жөн...»

делінген

19.17. Nasser ісіндегі (2002) талап қоюшы АҚШ-та тұратын. Сондықтан АҚШ соты

бұл істе ағылшын сотының сот шығысын қайтаруды қамтамасыз ету туралы қаулы-

сын орындауға құқылы болды. Бірақ бұл қаулыны АҚШ-та орындау Еуропалық

одақ пен Лугано конвенциясына мүше мемлекеттерде орындаудан қымбатқа түсетін

еді. Сондықтан Апелляциялық сот америкалық талап қоюшыға Сот шығысын қай-

таруды қамтамасыз ету туралы қаулыны қолдануды «объективті түрде» дұрыс деп

тапқан.

[2001] EWCA Civ 556; [2002] 1 All ER 401.

Сонда.

20-ТАРАУ

«ЖЕҢГЕН ЖАҒДАЙДА ҒАНА ТӨЛЕУ»

ЖҮЙЕСІ

182

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Бұл тарау Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім мәселелеріне, яғни Тосын

сыйақы туралы келісім мен Шартты сыйақы туралы келісімге арналады. Бұл екі келісім

де бір сөзбен «жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі деп аталады. Шартты сыйақы келі-

сімі 1990 жылдары енгізілген, алайда ағылшын құқығы 2012 жылы ғана Американың

Тосын сыйақы туралы келісім жүйесін қолдауға батыл қадам жасады.

2. Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісімге заңгердің сотта жеңген кезде қарсы

тараптан өндіретін ақшадан алатын сыйақысы да кіреді: жеңген тарап жеңілген тарап-

тан өндіріп алған ақшасын адвокатының еңбекақысын төлеуге жұмсауға құқылы.

Ал клиентінің қарсы тараптан өндіріп алған ақшасынан белгілі бір пайызын талап етуге

заңгердің де құқы бар. 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім

шығару және жазалау туралы заңда Англиядағы қарапайым азаматтық сот өндірісінде

адвокатқа осындай сыйақы беруге болатыны көрсетілген.

3. Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісімде адвокат еңбекақысын жұмыс істеген

сағат санымен өлшей алмайды. Ал Шартты сыйақы туралы келісімде адвокат жұмысын

сағат санымен өлшей алады. Дегенмен талап қоюшы Өндірілген қаржыдан сыйақы келі-

сімін жасаған кезде: 1) қарсы тараптан өндіріп алатын өтемақысының белгілі бір пайы-

зын адвокаттың сыйақысына төлейтінін; 2) жауапкерден (әдетте стандартты негізде)

адвокаттың әр сағатқа төленетін сыйақысына кеткен шығынды қайтарып алуды көрсете

алады. Әсіресе 2) элемент талап қоюшыға адвокатының әр сағатқа төленетін сыйақысын

үнемдемеуге көмектеседі.

4. Шартты сыйақы келісімі туралы айтар болсақ, 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқық-

тық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң бойынша: «жеңілген тарап

қарсы тараптың заңгеріне жеңген жағдайда ғана төленетін сыйақыны немесе сот шығы-

сын оқиғадан кейін қайтаруды сақтандыру сый ақысын төлеуге міндетті емес». Егер

талап қоюшы жеңілсе, онда қарсы тараптың сот шығысын қайтаруды сақтандыруға кет-

кен шығынын өтеуге тиіс болады.

183

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ................................................................................................................................................ 183

2. Заңгердің сот отырысынан қаржылай пайда табуды көздеуіне

Ортақ құқық жүйесіндегі қарсы нормалар ..................................................................................... 184

3. Тосын шығыстар (Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім) .............................................. 186

3.1. Жүйенің табиғаты ...................................................................................................................... —

3.2. Жүйенің тиімді тұстары .......................................................................................................... 188

3.3. Жүйенің кемшіліктері .............................................................................................................. 189

4. Шартты сыйақы туралы келісім ...................................................................................................... 190

4.1. 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету,

үкім шығару және жазалау туралы заңға сәйкес өзгерістер:

жеңгені үшін сыйақы және жеңілген тараптан қайтарылмайтын сыйақы ......................... 192

4.1.1. Жеңгені үшін сыйақыны енді жеңілген тарап төлемейді ........................................... —

4.1.2. Жеңген тараптың өндіріп алған ақшасынан заңгеріне сыйақыға

берілетін пайыз шегі белгіленеді ............................................................................... 193

4.1.3. Жеңілген тарап жеңген тараптың сот шығыстарын оқиғадан кейін қайтару

бойынша сақтандыру шығынын төлемейді ................................................................. —

4.2. Жеңгені үшін сыйақы мен сот шығысын оқиғадан кейін қайтарудың

бұған дейінгі жүйесі ................................................................................................................ 194

4.2.1. Жеңгені үшін сыйақы мен оқиғадан кейінгі төлем сыйақысын

соттың бағалауы............................................................................................................ 197

4.2.2. Бұрынғы жеңгені үшін сыйақы және оқиғадан кейінгі төлем жүйелерінде

жеңілген тарапқа ұшырасатын қиындықтар ................................................................ —

4.2.3. Ауқатты талап қоюшылардың жеңгені үшін сыйақы өндіру

құқығын асыра пайдалануы......................................................................................... 200

4.3. Англиядағы Шартты сыйақы жүйесінің дамуы .................................................................... 201

4.3.1. Шартты сыйақы келісімі жүйесінің пайдалы тұстары ............................................... —

4.3.2. Шартты сыйақы келісімі жүйесінің кемшіліктері ..................................................... 202

1. КІРІСПЕ

20.01. Бұл – негізгі, бірақ өте күрделі тақырып және күннен-күнге қарқынды дамып

келе жатқан сала. Парламент осы саладағы нормаларға нақты өзгеріс енгізгенге

дейін осылай қарқынды дами береді, осы кітап жарық көрген кездегі «жеңген жағ-

дайда ғана төлеу» жүйесінің сипаты әзірге осылай. Осынша қарқынды дамуды төрт

жағдайда түсіндіруге болады.

20.02. Біріншіден, Ортақ құқық жүйесінде (20.07 және әрі қарай) заңгер (солиситор,

барристер) сот өндірісінен қаражат тапқысы келеді деген ұғым қоғамдық саясатқа

қайшы болғандықтан, оның сыйақысы (немесе сыйақы көлемі) сот өндірісінің нәти

жесіне байланысты болуға тиіс.

20.03. Екіншіден, Шартты сыйақы келісімі (20.25) 1990 жылы енгізілген. 1995 жылы

ішінара қолданыла бастады, ал 1998 жылы қолданысқа толығымен енді. Бірақ

құқықтық кеңеске кеткен шығынды оқиғадан кейін қайтаруды сақтандыру жүйесі

184

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

күшіне енгеннен кейін, яғни жеңген тараптың заңгерге төленген сыйақысын жеңіл-

ген тараптан өндіріп алуы басталған кезде Шартты сыйақы келісімін пайдалану

бәсеңдей түсті. Нәтижесінде сот шығыстары туралы даулар жылдам шешіле бас

тады, кей жағдайда ғана шығынның көлемі туралы дау туып жүр.

20.04. Үшіншіден, бұл жүйені Ағылшын құқығы жүйесіне енгізуге бірауыздан

келісім болмаған (20.11), сондықтан АҚШ-тың Тосын сыйақы туралы келісім

жүйесі де қатар енді: бұл – заңгер сотта жеңген жағдайда ғана сыйақы алады, онда

да (егер дауды сәтті реттесе) жеңілген тараптан өндірілетін соманың белгілі бір

пайызын ғана алады деген сөз.

20.05. Төртіншіден, ағылшын құқығындағы жақын арада шыққан шешімдерге зер

салсақ (20.13), тараптар Шартты сыйақы келісімін қолдана ма, әлде Тосын сыйақы

келісімін қолдана ма – оны өзі таңдайды (20.13 және әрі қарай).

20.06. Бұл тақырыпты Ортақ құқық жүйесінен бастап зерттеген жөн. Сонда ғана

Тосын сыйақы келісімі мен Шартты сыйақы келісімін түсіне аламыз.

2. ЗАҢГЕРДІҢ СОТ ОТЫРЫСЫНАН ҚАРЖЫЛАЙ

ПАЙДА ТАБУДЫ КӨЗДЕУІНЕ ОРТАҚ ҚҰҚЫҚ

ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚАРСЫ НОРМАЛАР

20.07. Заңнамаға

мұндай нормаларды енгізу қажет болған, себебі Ортақ құқық

жүйесінде (осы кезге дейінгі прецеденттерде) заңгердің өз клиентінің сот өндірісі-

нен қаржылай пайда көруіне қарсылық қалыптасқан. Мұндай көзқарастың тууына

негізгі екі фактор себеп болды.

20.08. Бірінші: Ортақ құқық жүйесінде заңгер мен клиенттің арасындағы қарым-

қатынас біртұтас болуға тиіс. Қаржылай пайда көруге ұмтылыс осы тұтастыққа

нұқсан келтіреді. Егер заңгер қаржылай пайда көру үшін құқықтық кеңес берсе,

онда клиентінің проблемасын шешуге зиянын тигізуі мүмкін.

20.09. Екінші: азаматтық іс жүргізудің тұтастығын сақтау қажет. Сот тараптардың

адвокаттары мен басқа да құқықтық кеңесшілерінің ар-ождан адалдығы мен кәсіби

адалдығына сүйену арқылы әрекет етеді. Ал адвокат қаржылай пайда көргісі келсе,

онда оның сот өндірісі барысындағы мінез-құлқы ауытқуы мүмкін. Ондай кезде

адвокат дәлелдемелерді орынсыз пайдаланып, жасырып, сарапшыға ықпал етіп,

The Courts and Legal Services Act 1990: 20.25; and the Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders

Act 2012: 20.13.

185

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

сотқа шындықты түгел айтпай, т.б. өтірік пен алдау жолдарын пайдалануы

ықтимал

20.10. Адвокаттың қаржылай пайда көргісі келуінің үш түрлі салдары болуы мүм

кін: 1) клиенті жеңіліп қалған жағдайда заңгерге төленетін сыйақыны азайтуы

немесе (спекулятивті сыйақы кезінде) сыйақыны төлемеуі

, яғни заңгер әдеттегі

сыйақысын клиенті жеңген жағдайда ғана алуы мүмкін; 2) жеңген тараптың заңге-

ріне сотта жеңгені үшін қосымша сыйақы атқарған қызметін есептеу арқылы төле-

неді, ол қосымша бонус (Шартты сыйақы жүйесінде) ретінде болады;

3) АҚШ-тың Тосын сыйақы туралы келісім жүйесінде жеңген тараптың заңгері

жеңілген тараптан өндірілетін сомадан белгілі бір пайыз ала алады.

20.11. Осы аталған 1), 2) және 3) тармақтар – Англияда қазіргі заңды жүйелер.

Яғни адвокат осы схема бойынша жұмыс істеуге құқылы

. Шынында, 2) тармақта

1995 жылдан бастап қолданылып жүр: ол «Шартты сыйақы келісімі» деп аталады.

Бірақ оған қосымша тағы Тосын сыйақы туралы келісім де қолданылады (20.13).

Бұл 3) тармаққа қатысты жүйе 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек

көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң қабылданғанға дейін

(20.13) АҚШ-

тың Тосын сыйақы келісімі қарапайым сот өндірісінде қолданылмайтын еді

. Бірақ

Тосын сыйақы келісімі енді біраз уақытта басымдыққа ие болатын тәрізді. Әрине,

осы орайда қайшылықтар мен күтпеген нәтижелер де тууы мүмкін. Келешекте бұл

салада әлі біраз өзгерістер болуы ықтимал.

20.12. Бұл жердегі әңгіме Тосын сыйақы келісімі жүйесінен басталады, ол ағыл

шын құқығына әлі толық ене қойған жоқ.

A Walters (2000) 116 LQR 371, 372; чемперти мен мейнтенанс туралы қараңыз: Sibthorpe v. Southwark

LBC [2011] EWCA Civ 25; [2011] 1 WLR 2111 (20.39 ); see also R (Factortame Ltd) v. Secretary of State

for the Environment, Transport and the Regions (No 8) [2002] EWCA Civ 932; [2003] QB 381, at [31] to

[44]; earlier, Thai Trading Co v. Taylor [1998] QB 781, 785–8, CA, cited in Awwad v. Geraghty & Co [2001]

QB 570, 578, CA.

Aratra Potato Co Ltd v. Taylor Joynson Garrett [1995] 4 All ER 695, Garland J (жеңілген жағдайда

алымды 20 пайызға төмендету; бұл – ортақ құқыққа тән емес келісім, себебі «чемперти» болып

саналады, яғни заңгердің сот өндірісінің нәтижесінде қаржылай мүддесі пайда болады; бірақ мұндай

келісім бүгінде 1990 жылғы Соттар және заң қызметтері туралы заңның 58(2)(а) тармақшасына

сәйкес заңды болып есептеледі, сондай-ақ 1999 жылғы Сот төрелігі туралы заңның 27(1) тармағымен

де бекітілген).

eg, Thai Trading Co v. Taylor [1998] QB 781, CA, noted N Andrews [1998] CLJ 469; for comment, ‘The

Ethics of Conditional Fee Arrangements’ (Society for Advanced Legal Studies, 2001) 2.9.2.

ss 58 and 58A, Courts and Legal Services Act 1990 (as amended).

Callery v. Gray [2001] EWCA Civ 1117; [2001] 1 WLR 2112, 2115, at [6], CA.

The dyke was destined to burst once contingency fee agreements were adopted in England in the Employment

Tribunal system.

186

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

3. ТОСЫН ШЫҒЫСТАР (ӨНДІРІЛГЕН ҚАРЖЫДАН

СЫЙАҚЫ ТУРАЛЫ КЕЛІСІМ)

3.1. ЖҮЙЕНІҢ ТАБИҒАТЫ

20.13. Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісімге бүгінде азаматтық іс жүргізу-

дің барлық салаларында рұқсат берілген

. Бұл әділ сот төрелігіне қолжетімділіктің

экономикалық жаңа тірегі болып отыр.

20.14. Осы саладағы басты заң – Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім

2013 жылғы ережеде толықтырылған. Малхерон айтқандай, бұл – күрделі ереже

Әзірге ереженің нормаларына әртүрлі түсініктеме беретін өтпелі кезеңнің болатыны

айдан анық.

20.15. Шын мәнінде, аталған жаңа жүйе мынадай

. Заңгер мен клиент өзара жасас-

қан келісімде

заңгер істе жеңбеген жағдайда сыйақы төленбейтіні көрсетіледі.

Ал егер жеңсе, онда заңгердің сыйақысы қарсы тараптан өндіріп алынған ақшадан

төленеді

. Бұл сыйақының көлемі қарсы тараптан өндірілген ақшаның белгілі бір

пайызы болады. Оның мөлшері еңбек дауында – 35 пайыз

, денсаулыққа келтірілген

зиян туралы дауда – 25

, басқа істерде – 50 пайыз

s 58AA(3)(a), Courts and Legal Services Act 1990 (amended by s 45, Legal Aid, Sentencing and Punishment

of O enders Act 2012); Damages-Based Agreements Regulations 2013 (SI 2013/609); CPR 44.18. Generally,

R Moorhead and P Hurst, Improving Access to Justice: Contingency Fees: A Study of their operation in the

United States of America: A Research Paper informing the Review of Costs (November 2008), edited by

R Musgrove, at Part 1, ‘keynding 10’; the paper can be viewed on the CJC website: www.civiljusticecouncil.

gov.uk/les/cjccontingency-fees-report-11–11–08.pdf. Moorhead and Hurst, ibidem, also contains, at Annex

B, a massive bibliography of the USA literature on contingency fees. Қараңыз: T Rowe, ‘Shift Happens:

Pressure on Foreign Attorney-Fee Paradigms from Class Actions’ (2003) 13 Duke J Comp & Int L 125;

JG Fleming, The Contingent Fee and its Eect on American Tort Law (1988); M Horowitz, ‘Making Ethics

Real, Making Ethics Work: A Proposal for Contingency Fee Reform’ (1995) 44 Emory LJ 173.

R Mulheron, ‘The Damages-Based Agreements Regulations 2013: Some Conundrums in the «Brave New

World» of Funding’ (2013) 32 CJQ 241.

Бұл жаңа жүйе зиянға негізделген келісімнің механизмін жетілдіре түскен: зиянға негізделген келі-

сімнің 2010 жылғы регламенті 2013 жылғы 1 сәуірге дейін еңбек дауы трибуналдарында да қолданыл-

ған, кейін ол 2013 жылғы жаңа регламент қабылданғанда өзгерген.

Reg 1(2), Damages-Based Agreements Regulations 2013 (SI 2013/609): бұл регламенттегі «клиент»

ұғымы 1990 жылғы Сот пен құқықтық қызмет туралы заңның 119-бабындағы адвокаттық қыз-

мет көрсетуге құқылы өкіл ұғымын білдіреді, ал талапты басқару қызметіне сәйкес (2006 жылғы

Өтемақы туралы заңның 4(2)(b) тармақшасындағы) өкілдің қызметіне ақы төленуі керек.

S 58AA(3)(a), Courts and Legal Services Act 1990 (s 45, Legal Aid, Sentencing and Punishment of

Oenders Act 2012): «Зиянға негізделген келісім адвокаттық қызмет көрсетуші мен сол қызметті

алушы арасында келісім бар екенін көрсетеді: і) қызметті алушы сол қызметтен қаржылай пайда

көре отырып, қызмет көрсетушіге ақы төлеуге тиіс; іі) ақының сомасы қаржылық пайда көлеміне

сәйкес анықталады».

Reg 7, Damages-Based Agreements Regulations 2013 (SI 2013/609).

Reg 4(2), сонда.

Reg 4(3), бұл да сонда.

187

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

20.16. 2013 жылғы ережеге сәйкес Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісімде:

1) тараптардың өзара келісімі талап пен сот өндірісіне немесе солардың кемінде

жартысына қатысты екені;

2 заңгердің сыйақысы, заңгерге кеткен шығын мен сот шығысы немесе олардың

кемінде жартысы төленетіні

;

3) еңбек дауында заңгердің сыйақысы мөлшерін дұрыс бағалау үшін талап қою-

шының талабы мен талап бойынша басталған сот өндірісі бүкіл даудың мәні

немесе белгілі бір бөлігі ғана екені ашып көрсетілуі керек

20.17. Еңбек дауынан басқа талап пен сот өндірісінде клиенттің төлейтін сомасы

бойынша:

1) заңгердің сыйақысына басқа шығыстар, басқа тараптан қайтарып алатын

шығыс, келісіммен немесе қаулымен төленетін шығыстар қосылмауы

керек;

2) адвокатқа төлейтін төлем басқа тараптан қайтарып алатын шығысты, келісім

мен немесе қаулымен төленетін шығыстарды қоспағанда, бөлек сыйақы болып

саналуы керек

20.18. Денсаулыққа келтірілген зиян туралы істе

келтірген зияны, зардабы, қолай-

сыздығы мен материалдық зияны үшін клиенттен өтемақы ғана өндіріледі, бірақ

келешектегі зиян есепке кірмейді, себебі ол Еңбек және зейнетақы министрлігіндегі

Өтемақы өндіру бюросынан өндіріледі. Бірінші сатыдағы сотта Өндірілген қаржы-

дан сыйақы туралы келісім негізінде ең жоғарғы, яғни 25 пайыз талап етіледі.

Ал басқа талаптарда, яғни денсаулыққа келтірілген зиянға қатысы жоқ талап қою-

шының пайдасына өндірілетін ең жоғарғы көрсеткіш өндірілген сыйақының

50 пайызын құрайды.

20.19. Мысалы, денсаулыққа зиян келтірілгені туралы істе клиент Өндірілген қар-

жыдан сыйақы туралы келісім жасауға келісіп, 100 000 фунт стерлинг өтемақы алды.

Ал оның заңгеріне қарсы тарап 15 000 фунт стерлинг төлеуге тиіс (нормада жеңген

тарап

, Азаматтық іс жүргізу ережесінің 44-бөліміне сәйкес, қарсы тараптан сот

Сонда, 1(2): «өкіл» ұғымы зиян негізіндегі келісім бойынша адвокаттық қызмет, сот өндірісіндегі

басқа да қызмет, талапты басқару қызметін көрсетуді білдіреді; «ақы» ұғымы клиенттің пайда-

сына шешілген қаржыдан бір бөлігін өкілге төлеуді білдіреді; «сот шығысы» ұғымы өкілдің, оның

ішінде заңгердің және сарапшының еңбекақысын; «сот шығысы» ұғымы өкілдің талап қою ары-

зы мен сот өндірісін қарау барысындағы басқа да көкейге қонатын деңгейдегі сыйақы мөлшерін

білдіреді».

Reg 3, сонда.

Reg 4(1), бұл да сонда.

CPR 2.3(1): «Денсаулыққа зиян келтірілгені туралы талап» ұғымы тұлғаның денсаулығына келген

зиян туралы талапта талап қоюшының немесе сол тұлғаның қайтыс болуына, ақыл-ойының не-

месе әрекет қабілетінің кемуіне байланысты басқа да мүдделі тұлғаның қойып отырған талабын

білдіреді».

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 44.18-тармағы: «1) тұлғаның зиян негізіндегі келісімді жа-

сауы тарапты сот шығысынан құтқармайды; 2) зиянның негізіндегі келісім жасаған тарап:

188

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

шығысын өндіріп алатыны, бірақ бұл сома Тосын сыйақы туралы келісім сомасынан

аспауға тиістігі баяндалған). Заңгердің сыйақысының мөлшері ең жоғары – 50 пайыз

(бірақ еңбек дауы мен денсаулыққа зиян келтірілгені туралы істерде басқаша).

Жеңген тараптың заңгері бұл жерде 15 000 фунт стерлинг сыйақы ала алады. Бірақ

бұл соманың өз шектеуі бар: жеңген тарап 15 000 фунт стерлинг сот шығысы мен

Тосын сыйақы туралы келісім бойынша 50 пайызды толық алуы мүмкін

Нәтижесінде, мысалы, жеңген тарап 65 000 фунт стерлинг алса, қалған 35 000 фунт

стерлинг оның заңгеріне тиесілі екен; жеңген тараптың заңгеріне 50 000 фунт стер-

линг толық төленеді, ал жеңілген тарап 100 000 фунт стерлинг пен оған қоса

15 000 фунт стерлинг төлеуге тиіс болады (сонымен қатар жеңілген тарап өзінің заң-

геріне де сыйақы төлеуге міндетті). Сот шығысы жеңілген тараптан өндірілген кезде

де, Тосын сыйақы туралы келісімдегі сияқты, пайызды алады, бірақ талап қоюшы

адвокатына басқа ештеңе төлемейді; дегенмен жауапкерден өндіріп алатын шығыс

көлемі Тосын сыйақы туралы келісімнің сомасынан асып кетпеуі керек

. Бұндай

шектеу өтемақы принципін құрайды: жеңілген тараптың сот шығысы бойынша

жауапкершілігі жеңген тараптың өз заңгеріне төлейтін ақша сомасынан асып кетпеуі

керек дегенді білдіреді.

3.2. ЖҮЙЕНІҢ ТИІМДІ ТҰСТАРЫ

20.20. Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім негізіндегі істі Майкл Зандер

қараған. Оның ойынша, Англияда Шартты сыйақы жүйесі енгізілгеннен кейін АҚШ-

тың Тосын сыйақы туралы келісім жүйесіне немқұрайды көзқарас қалыптаса

бастаған

20.21. Зандердің негізгі үш аргументі: 1) адвокаттың Өндірілген қаржыдан сыйақы

туралы келісімдегі сыйақының пайыздық мөлшері оның клиентіне келген зиянға

пропорциялы болуы; 2) Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім жүйесі адво

каттардың зиян үшін алатын өтемақыны ең жоғары пайызға өсіруіне жеткізуі;

3) Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім адвокатқа сағат сайын төленетін

сыйақы мөлшерін көбейтуге негіз бола алмайды; бұл Шартты сыйақы келісіміне

қайшы болар еді.

20.22. Зандердің осы соңғы пікірі Англиядағы Шартты сыйақы келісіміне соққы

болып тиген. Англияда адвокаттар сыйақысы мөлшерін бағалауда Шартты сыйақы

a) тараптардың сот шығысын 44.3-тармағына сүйену арқылы бағалайды; ә) зиян негізіндегі келісім

бойынша төленетін сома сот өндірісіндегі тараптың алатын өтемақысынан аз болуға тиіс».

Reg 4(1), Damages-Based Agreements Regulations 2013 (SI 2013/609).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.18(2)(b).

M Zander, ‘Where Are We Heading with the Funding of Civil Litigation?’ (2003) 22 CJQ 23; M Zander,

‘Will the Revolution in the Funding of Civil Litigation in England Eventually Lead to Contingency Fees?’

(2003) DePaul LR 39. Күтпеген жағдайдағы шығыс туралы келісім бүгінгі күні Англияда еңбек дауын-

да қолданылады.

189

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

жүйесіне сүйеніп, сот шығысын ұлғайтып жіберетін еді

. Апелляциялық соттың

төрағасы лорд Нойбергер бұл туралы былай дейді: «Сағат сайын төленетін сыйақы

тиімсіз, тіпті өте тиімсіз... ол адвокаттың тиімді жұмыс істеуіне кедергі келті

реді: уақыттың өтуіне бағытталып, нәтижесінде жасаған жұмысының құнын

төмендетіп жібереді

». Себебі заң фирмалары клиентінің алдында сотқа қанша

уақыт шығындағаны туралы есеп беруге міндетті емес. Ал жеңіліп қалса, «жеңген

жағдайда ғана төлеу» принципіне сай ақшасыз қалады. Егер жеңсе, 2012 жылғы

Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң

қабылданғанға дейін (20.27) жеңгені үшін сыйақы әр сағатқа төленетін, яғни жеңіл-

ген тарап сол соманың көлемін дауламаса, сыйақыны жеңілген тараптан өндіріп

алатын.

20.23. Бұл жүйе мына себептер бойынша қиындық тудырды. Біріншіден, шығысты

ex post facto бағалау қымбатқа түседі, Шартты сыйақы жүйесін шатастырады (сон

дықтан заңгер сыйақы мөлшерін барынша жоғары қоятын). Екіншіден, шығысты

өтеу – Англияның құқық жүйесінде жалпыға ортақ норма (прецеденттерде шығысты

өтеу диффамация туралы талаптарда ғана шектелген). Үшіншіден, сот бастапқы

кезде даудың ауқымы туралы білмей қалуы мүмкін, себебі көптеген істерде сот

шығысы жауапкерден өндірілмей, өзара келісім арқылы реттеледі. Реттеудің нәтиже-

сінде соттың шығыс көлемінен бейхабар болуы ықтимал.

3.3. ЖҮЙЕНІҢ КЕМШІЛІКТЕРІ

20.24. Дегенмен бұл саладағы аргументтер әртүрлі. Біріншіден, Зандердің пропор-

циялық туралы аргументі әлсіз болып саналады, оны әлі нақтылаған жөн; шынында,

Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім бойынша сыйақының көлемі пропор-

циялы болмауы да мүмкін, себебі пропорциялы болса – әділетсіздік орын алуы да

ықтимал: 1) тарап жеңетініне сенімді болуы; 2) заңгердің жасаған жұмысының

көлемі үлкен болуы; 3) іс тым күрделі болуы мүмкін. Екіншіден, заңгердің

Өндірілген қаржыдан сыйақы туралы келісім негізіндегі сыйақысын клиенттің

қарсы тараптан өндірген өтемақысынан алуы – даулы мәселе. Англияда жеңілген

тарап келтірген зиян үшін (үнемі) өтемақы төлейді (Англияда азаматтық құқықбұзу-

шылық үшін айыппұл салынбайды

, ондай кезде азаматтық құқықбұзушылық үшін

өтемақы өндіріледі; сонымен қатар зиян келтіргені үшін өтемақы кез келген

Мысалы, Lawyer газетінің 2009 жылғы 9 ақпандағы баяндамасында ол: «Slaughter and May» алым сала-

сындағы жеңілдіктерін қайта қараған. Себебі заңгерлер тарапынан қысым көбейген. Енді заңгерлер

сағатына төленетін ақыны көтеріп жіберген. Қазіргі кезде бұл фирма, негізінен, сот өндірісіндегі

қызметі мен сот өндірісі нәтижесіне сай еңбекақы ала бастаған. Осы фирманың атқарушы директо-

ры Граһам Уайт мұндай тәсілді бұрыннан да қолдайтынын мәлімдеген. «Бәрі клиенттерге ыңғайлы

болуы үшін. Қазіргі кездегі фирмалардың көбінің қызмет түрі сағатына төленетін еңбекақыдан бас

тартып отыр. Заңгерлер бұл тәсілдің онша тиімді емес екеніне көз жеткізіп келеді», – деді.

‘Association of Costs Lawyers’ Annual Conference, 2012: Keynote Address’, at [17]; www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/mr-speech-acl-lecturemay-2012.pdf.

N Andrews, Contract Law (Cambridge University Press, 2011), 17.07 n 31, and 18.23(7) n 107.

190

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

келісімшартты бұзу туралы істе өндіріле бермейді)

. Бұлар нақты шығынға әкеліп

соғатын жайттар. Керісінше, АҚШ-та зиян келтіргені үшін айыппұл жиі салынады.

Үшіншіден, АҚШ-тың зиянды өтеу жүйесінде судьялар мен алқабилер айыппұлды

көп мөлшерде белгілейді. Нәтижесінде Ұлыбританияда Өндірілген қаржыдан

сыйақы туралы келісімге әдетте кәсіпкерлер жиі жүгінеді. Шынында, Англиядағы

заңгерлердің көбі АҚШ-тың заң фирмалары, олар Лондонда берік орналасып алған,

яғни олардың құзыреті АҚШ-тың аясынан да кең дамыған

4. ШАРТТЫ СЫЙАҚЫ ТУРАЛЫ КЕЛІСІМ

20.25. Шартты сыйақы жүйесі – Англияның құқық жүйесіндегі «жеңген жағдайда

ғана төлеу» жүйесінің алғашқы түрі

. Шартты сыйақы жүйесі 1990 жылғы Соттар

мен құқықтық қызмет туралы заң арқылы енгізілген. Бірақ заңнамадағы кемшіліктерге

байланысты бұл жүйе 1995 жылға дейін қолданылмай келіп, сол жылы ғана денсау-

лыққа зиян келтірілгені туралы істе алғаш рет қолданылған. Кейінірек, 1998 жылдан

бастап, Шартты сыйақы жүйесі (кейбір істерде) азаматтық талаптардың басқа түрле-

ріне де қолданыла бастаған. Себебі ортақ құқықта Англиядағы Шартты сыйақы жүйесі

заң құжаттарына қайшы келмеген жағдайда ғана қолданылады (20.07).

20.26. 2013 жылғы 1 сәуірден кейін Шартты сыйақы жүйесіне мынадай шектеулер

қойылған: жеңгені үшін сыйақы мөлшері – жеңілген тараптан қайтарып алатын сот

шығысының 100 пайыз көлемінен

; ал денсаулыққа зиян келтірілгені туралы талап-

тар бірінші сатыдағы сотта қаралғанда жеңгені үшін сыйақы мөлшері зиянның

жалпы көлемінің 25 пайызынан аспауға тиіс

20.27. 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және

жазалау туралы заң қабылданбай тұрғанда (20.29), бұл жүйе мынадай еді. Егер талап

қоюшы талап қою арызын Шартты сыйақы келісімі негізінде қаржыландырса,

жауапкер мына үш нәрсеге: бірінші – талап қоюшының қарапайым шығысына;

екінші – талап қоюшы заңгерінің жеңгені үшін сыйақысына; үшінші – талап қою-

шының құқықтық көмек үшін шығысын оқиғадан кейін қайтарып алу мақсатында

төлеген сақтандыру сомасына жауапты болады. Шығысты оқиғадан кейін қайтарып

алуды сақтандыру төлемінің маңызы зор, себебі егер талап қоюшы сотта жеңіліп

қалса, қарсы талаптың шығысын қайтаруға тиіс болады – бұл «жеңілген тарап бәрін

төлейді» деген принципке сай нәрсе. Апелляциялық сот Hawksford Trustees Jersey

Ltd v. Stella Global UK Ltd (No 2) ісінде (2012) апелляциялық шағым жасаған тарап

Сонда, 17.07, 18.23(7).

L Brickman, Lawyer Barons: What Their Contingency Fees Really Cost America (Cambridge University

Press, 2011); reviewed (2012) 31 CJQ 368 and [2012] CLJ 728.

For a judicial overview, Gloucestershire County Council v. Evans [2008] EWCA Civ 21; [2008] 1 WLR

1883, at [1] to [11], per Dyson LJ.

Art 3, Conditional Fee Agreements Order 2013 (SI 2013/689).

4 және 5-баптар: сонда, 5(2) тармағында былай делінген: «(a) зардап шектіргені және қиындыққа

ұшыратқаны үшін; ә) келешекте көретін пайдасынан айырғаны үшін».

191

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

жеңілген жағдайда да қарсы тарап одан шығынды оқиғадан кейін қайтарып алуды

сақтандыру төлемін өндіре алмайтынын мәлімдеген

. Сақтандыру төлемінің мақ-

саты апелляциядағы теріс нәтижеден сақтану болып табылады. Бірақ Апелляциялық

сот «шығысты оқиғадан кейін қайтарып алуды сақтандыру төлемі сотта жеңіліп қал

ған қарсы тараптың сот шығысын төлемеу үшін жасалады» деп шешкен.

Судьялардың басым көпшілігі мұндай кезде сақтандыру төлемін қайтару қажет емес

деген қорытындыға келген.

20.28. 2013 жылғы 1 сәуірден бастап жеңгені үшін сыйақы да

, құқықтық көмекке

кеткен шығысты оқиғадан кейін қайтарып алуды сақтандыру шығыны да жеңілген

тараптан өндіріледі

, бірақ бұл жерде де ерекше жағдайлар бар

. Жеңгені үшін

сыйақыны да, құқықтық көмекке кеткен шығысты оқиғадан кейін қайтарып алуды

сақтандыру төлемін де клиенттің өзі төлеуге тиіс. Бірақ, төменде айтып өтетініміз-

дей, денсаулыққа зиян келтірілгені туралы істерде шығысты оқиғадан кейін қайта-

рып алуды сақтандырудың қажеті жоқ, себебі шығысты тараптардың біріне жүктеу

жүйесі талап қоюшыны, егер сотта жеңіліп қалса, жауапкердің шығынын төлеумен

ғана шектейді. Апелляциялық сот денсаулыққа зиян келтірілгені туралы істе жалпы

шығыс көлемін 10 пайызға өсірген

. Бұлай өсіру денсаулыққа зиян келтірілгені

туралы істер мен осыған ұқсас істердегі талап қоюшылар үшін, тіпті ол сот өндірісі

Шартты сыйақы келісімі негізінде қаржыландырылмаса да тиімді болды.

[2012] EWCA Civ 987; [2012] 1 WLR 3581; noted P Fisher (2013) CJQ 27.

2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заңның

44(4) тармағында және 1990 жылғы Сот пен құқықтық қызмет туралы заңның 58A(6) тармағында

былай делінген: «Сот шығысы туралы бұйрықта тараптардың бірінің екінші тарапқа Шартты

сыйақы келісімі негізінде төлейтін қаржы сомасын енгізуге болмайды».

s 46(1), Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012, s 58C to the 1990 Act; s 46(2) of

the 2012 Act repeals s 29, Access to Justice Act 1999; Соттар мен құқықтық қызмет туралы заңның

58С(1) тармағында былай делінген: «Тараптардың бірінің пайдасына шешілген өтемақы сақтан-

дырылған болса, осы баптың 2-тармағында аталған жағдайда ғана сақтандырудың толық со-

масын алуға міндетті». (2). Қараңыз: Sir Rupert Jackson, ‘Legal Aid and the Costs Review Reforms’

(talk to the Cambridge Law Faculty, 5 September 2011): www.law.cam.ac.uk/press/news/2011/09/

lordjustice-jackson-legal-aid-and-the-costs-review-reforms--recording/1588.

(i) Сарапшының баяндамасында салғырттық кеткен болса, оқиғадан кейінгі өтемақыны сақтандыру

қайтарылмайды; s 46(1), Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012, the Courts and

Legal Services Act 1990 58C(2); қараңыз: Recovery of Costs Insurance Premiums in Clinical Negligence

Proceedings (No 2) Regulations 2013 (SI 2013/739); қараңыз: Sir Rupert Jackson, ‘Legal Aid and the Costs

Review Reforms’, сонда. (ii) Сот өндірісінің мына үш түрінде оқиғадан кейінгі сақтандыру қайтарыл-

майды: (1, 6(2), Conditional Fee Agreements Order 2013 (SI 2013/689): a) мезотелиома талаптарда (s 48,

Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oenders Act 2012, ss 44 and 46); ә) 1986 жылғы Дәрменсіздік

туралы заңның негізінде таратушының, конкурстық басқарушының және банкротты басқарушының

қозғаған ісінде (2015 жылдың сәуіріне дейін); б) диффамация, көрінеу жалған айғақ беру, құпия-

лықты сақтамау, ақпаратты жариялау туралы істерде (бұл мәселені лорд-судья Левесон «Culture,

Practices and Ethics of the Press» (2012) тақырыбына жасаған баяндамасында көтерген. Қараңыз: (ii),

V Ramsey, ‘Implementation of the Costs Reforms’ (2013) 32 CJQ 112, 115.

Simmons v. Castle [2012] EWCA Civ 1288; [2013] 1 All ER 334, at [50] (10 October 2012), revising [2012]

EWCA Civ 1039 [19], [20] ісінде былай деген: «2013 жылғы 1 сәуірден бері азаматтық істердегі

жалпы зиянның көлемі і) зардап шегу; іі) қиындық тудыру; ііі) қолайсыздық пен ыңғайсыздық ту-

дыру; iv) әлеуметтік дискредитация; v) психикалық қиындық тудыру осы кезге дейін 2012 жылғы

Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заңның 44(6) тар-

мағын қолдануға қарағанда 10 пайызға өскен».

192

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

Бұл 2013 жылғы 1 сәуірге дейін Шартты сыйақы келісімі мен қаржыландырылған

істерге ғана, ал 2013 жылғы 1 сәуірден кейін дауларды реттеуде және шешімдерде

қолданылған. Мұны сэр Руперт Джексон 2013 жылғы наурыздан кейінгі істерде

жауапкерден жеңгені үшін сыйақы мен шығысты оқиғадан кейін қайтарып алу мақ-

сатында quid pro quo сипатта қолданған

4.1. 2012 ЖЫЛҒЫ ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛАРҒА ҚҰҚЫҚТЫҚ КӨМЕК

КӨРСЕТУ, ҮКІМ ШЫҒАРУ ЖӘНЕ ЖАЗАЛАУ ТУРАЛЫ ЗАҢҒА

СӘЙКЕС ӨЗГЕРІСТЕР: ЖЕҢГЕНІ ҮШІН СЫЙАҚЫ ЖӘНЕ

ЖЕҢІЛГЕН ТАРАПТАН ҚАЙТАРЫЛМАЙТЫН СЫЙАҚЫ

20.29. 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару мен

жазалау туралы заңда (LASPO 2012) сэр Руперт Джексонның Шартты сыйақы

туралы келісімдегі және Сот шығысын оқиғадан кейін қайтару жүйесіндегі сақтан-

дыру полисі туралы ұсынысы қайта қаралған (20.27)

. Көріп отырғанымыздай,

Шартты сыйақы жүйесіне үш негізгі өзгеріс енгізілген: 1) жеңгені үшін сыйақыны

енді жеңілген тарап төлемейді; 2) жеңгені үшін сыйақыны енді жеңген тарап заңге-

ріне өзі төлейді, бірақ заңда жеңген тараптың өндіріп алған ақшасынан заңгеріне

сыйақыға берілетін пайыз шегі белгіленеді; 3) жеңілген тарап жеңген тараптың сот

шығыстарын оқиғадан кейін қайтару бойынша сақтандыру шығынын төлемейді

(бұл – жалпыға ортақ норма, бірақ дәрігерлердің салғырттығын анықтау үшін сарап-

шының қорытындысына кететін шығысты жеңілген тарап төлейді). Негізгі үш

өзгеріс – осы.

4.1.1. Жеңгені үшін сыйақыны енді жеңілген тарап төлемейді

20.30. Аталған заңның (LASPO 2012) 44(4) тармағы 1990 жылғы Соттар және заң

қызметтері туралы заңның 58А(6) жаңа тармағының орнына енгізілді: сот өндірісі

барысындағы сот шығысы туралы қаулыда енді бір тарап екінші тараптың

Шартты сыйақы туралы келісіміндегі заңгердің жеңгені үшін сыйақысын төлей

тіні айтылмайды. 2012 жылғы заңға түсініктеменің 271-ескертуінде бұл жөнінде

«жеңгені үшін заңгерге төленетін сыйақы соттың қаулысымен жеңілген тарап-

тан өндіріп алуға жол бермеу үшін шығарылған норма» деп түсіндірілген

Дегенмен 267-ескертуде былай делінген: «Заңгердің Шартты сыйақы туралы

келісім негізінде клиентінен жеңгені үшін сыйақы талап етуге құқығы бар, бірақ

кейбір сот өндірісінде бұл мәселені нақты реттеу қажет». Сэр Руперт Джексон

осы ұсынысын

түсіндіре келе, денсаулыққа зиян келтірілгені туралы,

For comment, Sir Rupert Jackson, ‘Why Ten Per Cent?’ (29 February 2012): www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/lj-jackson-speech-why-ten-percent-29022012a. pdf.

‘Legal Aid and the Costs Review Reforms’ (talk to the Cambridge Law Faculty, 5 September 2011): www.law.

cam.ac.uk/press/news/2011/09/lord-justice-jackson-legal-aid-and-the-costsreview-reforms--recording/1588.

Сонда.

‘Why Ten Per Cent?’ (29 February 2012), at 2.1 ; www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/

Speeches/lj-jackson-speech-why-ten-percent-29022012a. pdf.

193

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

диффамация туралы және азаматтық құқықбұзушылық туралы істерде жеке тұлға

бұл мәселеде он пайыздай ұтылатынын айтады. Себебі оның көлемі жеңгені үшін

сыйақы мен сот шығысын оқиғадан кейін қайтарып алу бойынша сақтандыру

шығыны төленбейтін болғандықтан көбейіп отыр (Шартты сыйақы туралы келі-

сімде сот шығысы қайтарылмайтын бұл жүйе қайтадан 2000 жылға дейінгі қал-

пына келтірілді).

4.1.2. Жеңген тараптың өндіріп алған ақшасынан заңгеріне сыйақыға берілетін

пайыз шегі белгіленеді

20.31. Аталған заңның (LASPO 2012) 44(2) тармағы 1990 жылғы Соттар және заң

қызметтері туралы заңның 58-бабына түзету енгізген, бұл норма ендігі жерде заңгер

дің жеңгені үшін алатын сыйақысының жоғарғы шегін белгілейді. 1990 жылғы

Соттар және заң қызметтері туралы заңның 58(4В) жаңа тармағын LASPO 2012

толықтырған, онда былай делінген

«Мына нәрселерге назар аудару керек:

а) келісімде жеңгені үшін заңгердің сыйақысы ең жоғарғы деңгеймен шектелуге

тиіс;

ә) сыйақының ең жоғарғы шегі өндірілетін ақшаның пайызымен белгіленуге

тиіс;

б) пайыздың мөлшері лорд-канцлер белгілеген пайыз мөлшерінен аспауға тиіс;

в) келтірілген зиянның көлемі осы сот өндірісінде лорд-канцлер белгілеген зиян

көлемінен аспауға тиіс».

4.1.3. Жеңілген тарап жеңген тараптың сот шығыстарын оқиғадан кейін қайта-

ру бойынша сақтандыру шығынын төлемейді

20.32. Бұл жерде біраз өзгерістер де, өзгермеген жайттар да бар. Негізгі өзгерістер

ретінде LASPO 2012 бойынша заңгердің сыйақысы енді жеңілген тараптан өндіріл

мейтінін атап айту керек. Өзгермеген жайт – дәрігердің салғырттығы туралы істерде

сарапшының қорытындысына кеткен шығын бойынша сыйақының жеңілген тарап

тан өндірілуі

. Сот шығысын оқиғадан кейін қайтарып алу саласындағы бұл өзге-

рістер мынадай жолмен дамуы керек.

20.33. Сот шығысын оқиғадан кейін қайтару бойынша сақтандыру шығыны енді

жеңілген тараптан өндірілмейді деген жалпыға ортақ норма. LASPO 2012 46(1)

тармағына 1990 жылғы Соттар және заң қызметтері туралы заңның 58С-бабын бірік

тіру арқылы өзгеріс енгізілген. 1999 жылғы Сот төрелігінің қолжетімділігі туралы

заңның 29-бабын 2012 жылғы заңның 46(2) тармағы ауыстырды. Жеңілген тараптан

енді өндірілмейтіні туралы жаңа норма туралы айтар болсақ, Соттар және заң

Қараңыз: 268 of the Explanatory Notes.

Explanatory Notes to the 2012 Act, clauses 279–281.

194

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

қызметтері туралы заңның 58С(1) тармағында былай делінген: «Сот шығысын сақ-

тандырған тараптың шығынын қайтару туралы сот қаулысында полис түгел қай-

тарылсын деген сөз жоқ, ондай норманы қаулыға тараптар тек 2) тармақтың

негізінде өзара келісім арқылы қоса алады»

20.34. Өзгермеген жайттар. Дәрігердің салғырттығы жөніндегі істерде сарапшы

қорытындысы жасалғанда, жеңілген тараптан өндірілетін сот шығысын оқиға

дан кейін қайтарып алу бойынша сыйақы: LASPO 2012-нің 46(1) тармағы арқылы

1990 жылғы Соттар және заң қызметтері туралы заңның жаңадан енген 58С(2) тар

мағына өзгеріс енгізілген. Онда былай делінген:

Лорд-канцлер ережелерге сүйене отырып, сот шығысын қайтару туралы қаулыда

мынадай жағдайларда:

а) егер ол қаулы дәрігердің салғырттығы туралы істе қабылданған болса;

ә) тараптың шығысы сақтандыру полисін дәрігердің салғырттығы туралы істе

бір немесе бірнеше сараптама қорытындысы үшін төлеген болса;

б) полистің заңды күші болса;

в) полисте сарапшының қорытындысына қанша бөлігі төленетіні айтылса;

г) полисте сыйақы ретінде төленетін бөлігі көрсетілген болса, тараптың сақ-

тандыру полисіне төлеген шығысын қайтару туралы шешім қабылдай

алады

4.2. ЖЕҢГЕНІ ҮШІН СЫЙАҚЫ ЖӘНЕ СОТ ШЫҒЫСЫН

ОҚИҒАДАН КЕЙІН ҚАЙТАРУДЫҢ БҰҒАН ДЕЙІНГІ ЖҮЙЕСІ

20.35. LASPO 2012-ге дейінгі жүйеде сот шығысы туралы сот өндірістері жиі кезде-

сетін

, соның барлығында жеңілген тараптар жауапкер болып отыратын

. Сэр

Руперт Джексон бұл жүйенің қымбаттығын және жеңілген тараптарға салмақ түсе-

тінін айтқан

Sir Rupert Jackson, ‘Legal Aid and the Costs Review Reforms’ (talk to the Cambridge Law Faculty, 5 September

2011); www.law.cam.ac.uk/press/news/2011/09/lord-justice-jacksonlegal-aid-and-the-costs-review-reforms-

recording/1588.

Сонда; Recovery of Costs Insurance Premiums in Clinical Negligence Proceedings (No 2) Regulations

2013 (SI 2013/739).

Callery v. Gray [2001] EWCA Civ 1117; [2001] 1 WLR 2112, at [54]; Callery v. Gray (No’s 1 and 2) [2002]

UKHL 28; [2002] 1 WLR 2000; Sarwar v. Alam [2001] EWCA Civ 1401; [2002] 1 WLR 125 (relationship

between ‘before-the-event’ and ‘after-the-event’ legal expenses insurance cover); Rogers v. Merthyr Tyd l

County BC [2006] EWCA Civ 1134; [2007] 1 WLR 808 (validity of staged ATE premium); Sibthorpe v.

Southwark LBC [2011] EWCA Civ 25; [2011] 1 WLR 2111 (validity of solicitor’s costs indemnity to client:

20.39 ).

Noted by HM Kritzer, ‘Fee Regimes and the Cost of Civil Justice’ (2009) CJQ 344, 365 n 66: «Ричард

Айбелдің 1999 жылғы Сот төрелігінің қолжетімділігі туралы заң жөніндегі баяндамасында сот

шығысына қатысты сот талқылауында нақты мәлімет жоқ». Қараңыз: English Lawyers Between

Market and State: The Politics of Professionalism (Oxford University Press, 2003), pp 316–355.’

‘Legal Aid and the Costs Review Reforms’ (talk to the Cambridge Law Faculty, 5 September 2011); www.law.

cam.ac.uk/press/news/2011/09/lord-justice-jackson-legal-aid-and-the-costsreview-reforms--recording/1588.

195

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

20.36. 2005 жылға дейін жауапкердің сақтандыру компаниясы адвокаттардың қан-

дай да бір қателіктеріне жиі шағым түсіретін. Сақтандыру компаниясы осылайша

қарсы тарапқа жеңгені үшін сыйақы

мен сақтандыру сыйақысын төлеуден жалта-

руға тырысатын. Бұл дұрыс емес еді, себебі Шартты сыйақы келісімін сақтандырған

кезде-ақ компанияның осыған мүдделілігі байқалған. Соның нәтижесінде сот

шығысы туралы сот өндірістері көбейе бастады

. Апелляциялық соттың төрағасы

лорд Нойбергер былай дейді: «Вульф реформаларынан... Шартты сыйақы туралы

келісімнен туған сот өндірістері көбейе бастады, ол әсіресе денсаулыққа зиян кел-

тірілгені туралы істерде өз тиімсіздігін де көрсетті»

20.37. Ал 2005 жылы парламент Шартты сыйақы туралы келісімнің жарамды болуы

үшін қажет критерийлерді бекіткен кезде аталған сот өндірістері едәуір азайған

20.38. Егер клиенті солиситорға оқиғадан кейін қайтарылған сот шығысының сома-

сынан сыйақы бермесе және солиситор өз клиентіне сот шығысын оқиғадан кейін

қайтаруды сақтандырмағанын хабарлап үлгермесе, онда адвокат сот шығысын өзі

өтеуге тиіс болады. Мұндай жағдай Adris v. Royal Bank of Scotland ісінде ұшырасқан

еді (2010: қараңыз: 18.47)

20.39. Sibthorpe v. Southwark LBC (Morris v. Southwark LBC деген атаумен де белгілі)

ісінде

(2011)

Апелляциялық сот қоғамдық саясатта солиситордың сот шығысын

оқиғадан кейін қайтаруды сақтандырмағаны үшін клиентіне сот шығысын өтеуінде

ешбір чемперти мен мейнтенанс доктриналары болмаса, онда еш кедергі жоқ екенін

ескерткен.

20.40. Мұндай шешім қабылдауға себеп болған жайт сотта чемперти ауқымының

кеңеюіне жол бермеу еді. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергердің пікі

рінше, чемперти доктринасы кеңінен қолданылса, онда соттың тарапы болып есеп-

телмейтін қатысушы (бұл орайда клиенттің адвокаты) сот өндірісінің нәтижесін

өзіне тиімді пайдалануға тырысатын болады. Ал қазір олай емес: егер істе жеңілсе,

адвокат зиян шегеді, себебі клиентінің шығынын өтеуге тура келеді.

The Solicitors’ Practice (Client Care) Amendment Rule (2005), the Law Society’s ‘Solicitors’ Costs

Information and Client Care Code’ (1999); жеңген тараптың заңгеріне кеткен шығынды есептеп көрсе-

те алмауы жеңілген тарапты сол шығынды өтеуден босата алмайды, Garbutt v. Edwards [2005] EWCA

Civ 1206; [2006] 1 WLR 2907.

On this overall ‘war’, see, for example, Claims Direct Test Cases [2003] EWCA Civ 136; [2003] 4 All ER

508, at [226]; ‘battles’ include; Garrett v. Halton BC [2006] EWCA Civ 1017; [2007] 1 WLR 554; Nizami v.

Butt [2006] EWHC 159 (QB); [2006] 1 WLR 3307; Myatt v. NCB (No 2) [2007] EWCA Civ 307; [2007] 1

WLR 1559.

‘Docketing: Completing Case Management’s Unnished Revolution’ (2012), at [4]: www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/mor-speech-solicitors-costconference-lecture-feb2012.pdf.

Conditional Fee Agreements (Revocation) Regulations 2005 (SI 2005/2305): Conditional Fee Agreements

Regulations 2000 (SI 2000/692).

[2010] EWHC 941 (QB); [2010] 4 Costs LR 598.

[2011] EWCA Civ 25; [2011] 1 WLR 2111; noted A Sedgwick (2011) 30 CJQ 261.

196

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

20.41. Sibthorpe v. Southwark LBC ісінде (2011) Апелляциялық соттың төрағасы лорд

Нойбергер былай деген

«Өтемақыны қоса есептеу солиситордың осы сот өндірісінде қаржылай мүддесі

бар екенін көрсетеді, себебі егер талап қоюшы сотта жеңіліп қалса – заңгерінің

сотқа кеткен шығысын төлеуге тиіс, ал жеңсе – ондай жауапкершіліктен құты-

лады. Дегенмен әзірге ешбір істе мұндай чемперти болып көрмепті. Сондықтан

чемперти туралы айтқанда, сотқа кеткен шығысты сотта жеңген кезде ғана қай-

тарып алатынын, ал жеңілген жағдайда қайтара алмайтынын есте сақтаған

жөн».

20.42. Сот мұндай істе мемлекеттің саясатын елемеуге ешбір негіз жоқ екенін айт-

қан. Бұл – клиент пен заңгердің арасында жасалған Шартты сыйақы келісімінен

туып отырған салдар. Соттың шешімі шығып қойған. Шешім чемпертидің бүгінгі

күні қарқын алып келе жатқанына дәлел бола алады; ал чемпертимен күрес, өз кезе-

гінде, сот төрелігіне жол ашатын мүмкіндіктердің бірі; яғни чемперти заңгердің қар-

жылай мүддесі бар істің өзінде де кәсіби адалдығын сақтап қала алатынын (жеңілгені

заңгер үшін қаржылай соққы болатынын) көрсетеді.

20.43. Sibthorpe v. Southwark LBC ісінде (2011) Апелляциялық соттың төрағасы лорд

Нойбергер тағы былай деген

«Сот төрелігінің қолжетімділігі – бүгінгі өркениетті қоғам элементтерінің бірі,

бірақ мемлекет тарапынан кепілдік берілген құқықтық көмектің көлемі азайған

сайын, азаматтарымыздың көбі дәл осы элементке қол жеткізе алмай жүр. Бұған

сот өндірісін қаржыландыруды икемдеу жолында заңнамадағы кәсіби жүріс-тұ-

рыстағы осыған дейін қатаң сақталып келген шектеулердің жұмсаруы себеп болды

(мұны кейбіреулер қолдайды, ал кейбіреулер қарсылық білдіріп, сот шығысының

қымбаттауына себеп болып отырғанын айтуда). Осы орайда солиситордың бүкіл

шығынды клиентінің мойнына жүктеп, өзі мемлекеттің саясатына қарсы әрекет

етуі чемпертиге негіз болып отырғанын айта кеткім келеді».

20.44. Germany v. Flatman ісінде

(2011) судья Эди айтқандай, сот өндірісін қаржы-

ландыру туралы мәліметті ашу туралы бұйрықтың шығарылғаны дұрыс, себебі бұл

істе солиситор жеңілсе – өзін-өзі қаржыландыруға, яғни сот өндірісінің тарапы

болып есептелмейтін қатысушы ретінде қаржыландыруға тиіс болған (сот өндірісі-

нің тарапы болып есептелмейтін қатысушының қаржыландыруы туралы қараңыз:

18.45 және одан әрі қарай). Бұл істе талап қоюшы оқиғадан кейінгі сыйақыны сақ-

тандырмаған еді. Сондықтан жауапкер талап қоюшының солиситорының қаржылан-

дыруы туралы мәліметті ашуға тиіс болған.

[2011] EWCA Civ 25; [2011] 1 WLR 2111; noted A Sedgwick (2011) 30 CJQ 261, at [42].

Сонда, at [49].

[2011] EWHC 2945 (QB); [2012] 2 Costs LR 271. Судья Эди апелляцияға басқаша көзқарас танытқан.

Судья Эди Germany v. Flatman ісіндегі шешімінде Tinseltime Ltd v. Roberts [2012] EWHC 2628 ісіндегі

шешімге сүйенбеген; [2012] Costs LR 1094, [44]  , [56].

197

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

4.2.1. Жеңгені үшін сыйақы мен оқиғадан кейінгі төлем сыйақысын

соттың бағалауы

20.45. Motto v. Trafigura Ltd ісіндегі

(2011) Топтық сот өндірісі туралы айтар бол-

сақ, бұл істегі негізгі сот шығысы – 40 млн фунт стерлинг, оның ішінде талап қоюшы

дауды бейбіт жолмен реттеу туралы ұсынысты қабылдаудан бас тартқаннан кейінгі

сот шығысы 30 млн фунт стерлинг болған. Талап қоюшы жеңгені үшін 100 пайыз

мөлшерінде сыйақы алмақшы екен. Бұл істе сот шығысы жөніндегі судья Питер

Херсттің талап қоюшының солиситоры мен заңгерінің жеңгені үшін сыйақысын

58 пайызға дейін кеміткенін Апелляциялық сот қолдаған. Кейін бұл істегі шешім

заңгерлердің сот-медициналық қорытындысы шығынын бағалауда жақсы нұсқаулық

қызметін атқарған. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер мұны (судьяның

мәселеге жалпы көзқарасына сүйене отырып

) былай түсіндірген

«Судья мұндай мәселеде сот-медициналық сараптаманың қорытындысында айтыл-

ған қауіптер туралы пайымға ғана сүйенбеуге тиіс. Қауіп бар екені анықталған

болса да, судья мәселеге жан-жақты қарауы керек. Бұл істе судья әртүрлі фактор-

ларды, дәлелдемелерді зерттеп шығып, талап қоюшының солиситорымен Шартты

сыйақы келісімі қай күні жасалғанына байланысты, жеңгені үшін сыйақы мөлшері

100% бен 47% арасын құрайтынына көз жеткізген, сөйтіп, 58 пайызға

тоқталған».

20.46. Оқиғадан кейінгі төлемге де көзқарас осындай болуға тиіс, себебі бұл жүйеде

жауапкерге қарсы тараптың арасындағы келісім туралы мәліметтердің көпшілігі бел-

гілі болады. Motto v. Trafigura Ltd ісінде (2011) мұндай сыйақының мөлшері 9,6 млн

фунт стерлинг құраған. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер бұл туралы

былай дейді

«Жауапкер сыйақының мөлшері тым көп екенін айтып отыр. Көп адамға солай көрі-

нуі мүмкін, бірақ, судья айтқандай, «нарықта бұдан тиімді жүйенің бар екенін

дәлелдейтін нақты факт жоқ», яғни «сыйақы мөлшерін санайтын алғашқы көмек-

тен тиімді механизмді әлі ешкім ойлап тапқан жоқ».

4.2.2. Бұрынғы жеңгені үшін сыйақы және оқиғадан кейінгі төлем жүйелерінде

жеңілген тарапқа ұшырасатын қиындықтар

20.47. Шартты сыйақы жүйесі 1995 жылы енгізілген, бұл жүйеге сәйкес, талап

қоюшы шығындарын жауапкерден өндіріп алатын болғандықтан, жауапкерге үлкен

жауапкершілік жүктеп отырған жүйе болып саналады (талап қоюшының сот алым

дарынан бөлек шығындарын да өндіреді). Бұл жүйе 2012 жылы Құқықбұзушыларға

құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң қабылданғанға

[2011] EWCA Civ 1150; [2012] 1 WLR 657; [2012] 2 All ER 181; [2011] 6 Costs LR 1028; for the facts,

18.25.

Сонда, at [133], [134].

Бұл да сонда, at [132].

Бұл да сонда, at [141].

198

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

дейін қолданылды, кейін жеңілген тараптан мұндай шығынды өндіру біржола

тоқтатылды.

20.48. 2012 жылы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және

жазалау туралы заң қабылданғанға дейін Callery v. Gray ісінде (2002) лорд Хоуп

Шартты сыйақы келісімінің жауапкерге салмақ салып отырғаны туралы ашық

айтқан

«Бұл жүйенің кемшілігі көп... Жүйеде сот төрелігіне қолжетімділікті қамтамасыз

ету сақтандырушы компанияларға үлкен салмақ салуда. Яғни сақтандырушы компа-

ниялар мен олардың акционерлері сыйақының күннен-күнге қымбаттауынан қорқып

отыр... Бұлай жалғаса берсе, талап қоюшы жауапкерден өндіретін сомасын тіпті

көбейте түседі де, сот шығысы тым қатты өсіп кетеді».

20.49. 2012 жылы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және

жазалау туралы заң қабылданғанға дейінгі кезеңде жауапкерлердің қаржылай қиын-

дық көргені, сот шығысы талап қою арызындағы шығыстан да қымбат болып кеткені

белгілі. Оған мысал ретінде Shovelar v. Lane ісін

(2011) атауға болады.

20.50. Тағы бір мысал – Barr v. Biffa Waste Services ісі

(2009), яғни 1 млн фунт стер-

линг зиян келгені туралы топтық сот өндірісі, яғни бұл істе сот шығысы бұл сомадан

әлдеқайда артық болған. Судья Коулсон сот шығысының асимметриялығы мен талап

қоюшы құқығының көбірек болып отырғаны туралы былай деген

«Талап қоюшының жалпы шығысы – 2 млн фунт стерлинг. Ол 100% өндірілетін

болса, онда жауапкердің жеңіліп қалған кездегі шығыны (жауапкердің өзінің

2–3,3 млн фунт стерлинг шығысы қосылғанда) 4 млн фунт стерлинг құрайды.

Сонымен бірге жалпы сот өндірісінің шығысы 7.3 млн фунт стерлингке дейін өсуі

мүмкін, себебі сот өндірісі барысындағы қосымша шығындардың өзі 1 млн фунт

стерлингке жетуі ықтимал.

20.51. Barr v. Biffa Waste Services ісінде

(2009) судья Коулсон тағы былай деген:

«Нәтижесінде бұл істе де, басқа істердегі сияқты, кедергілер пайда болды. Сот

өндірісінің нәтижесі қандай болса да, жауапкер көп шығынға ұшырап, талап қою-

шының шығыны азырақ болатыны анық».

20.52. 2012 жылы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және

жазалау туралы заң қабылданғанға дейінгі кезеңде талап қоюшының сот шығысын

жауапкерден өндіру құқығы туралы Апелляциялық сот Sousa v. Waltham Forest

Callery v. Gray (No’s 1 and 2) [2002] UKHL 28; [2002] 1 WLR 2000, at [54].

[2011] EWCA Civ 802; [2012] 1 WLR 637, per Ward LJ, at [30], [54] and [60] (base costs of £160,000, plus

a 100 per cent uplift, plus ATE premium; value of estate, £134,000).

[2009] EWHC 2444 (TCC); [2010] 3 Costs LR 317.

Сонда, at [31].

Бұл да сонда, at [34].

199

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

LBC ісінде

(2011) талап қоюшының сақтандырушысы жауапкер – жергілікті бас-

қару органынан өсіп тұрған ағаштан келген зиянды өндіріп алған кезінде айтқан

болатын.

20.53. 2012 жылы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және

жазалау туралы заң қабылданғанға дейін қаралған Sousa ісінде (2011)

Апелляциялық сот Campbell v. MGN (No 2) ісіндегі

(2005: 20.58) прецеденттің

негізінде шешім қабылдайтынын және Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты-

ның MGN Ltd v. UK ісі

бойынша (2011: 20.60) шешіміндегі талап қоюшының

жауапкерден заңгерінің сыйақысын өндіруіне тыйым салғаны туралы шешімін

қолдана алмайтынын айтқан. Аталған істе талап қоюшы жеке тұлға жергілікті бас-

қару органына өсіп тұрған ағаштан келген зиянды өндіру туралы талап қойған.

Ағаш көршілес жергілікті басқару органына тиесілі жерде өсіп тұрған. Талап

қоюшы сақтандырушысынан осы ағаштан келген зиянды өндіріп алған екен.

Сондықтан оның жауапкерге қойып отырған талабы қайталанған талап болып

есептелген, яғни талап қоюшының атынан оның сақтандырушысының dominus litis

ретінде берген талабы еді. Ол талапты Шартты сыйақы (сақтандырушының ұжым-

дық шартты сыйақы) келісімі негізінде берген

. Яғни талап қоюшының сыйақыны

өндіріп алу мүмкіндігі жоғары болатын.

20.54. Sousa ісінде (2011) Апелляциялық сот жеңгені үшін сыйақыны (2012 жылы

Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң

қабылданғанға дейін өндіріп алынатын) жауапкер төлеуге тиіс деген шешім шығар-

ған және оған мына жайттар негіз болған еді

1) қалыптасқан нормалар бойынша соттың «қайталанған талапты» анықтауға

құқығы жоқ еді, тек талап қоюшының шын мәнінде жәбір көргенін, атап айт

қанда, талап қоюшының мүлкіне экономикалық түрде зиян келгенін негізге

алуға тиіс еді;

2) қайталанған талапты қарау кезінде талап қоюшының сақтандырушы компа-

ниясы Campbell ісінде (2005) Шартты сыйақы келісімін теріске шығара алмай-

тын және сот өндірісін қаржыландыруға шамасы жететін еді; сондай-ақ бұл

орайда Campbell ісін (2005) кейін MGN ісіне (2011) негіз ретінде қолданған.

20.55. Лорд-судья Вардж Sousa ісі бойынша (2011) пікірі

«Жергілікті басқару органының көзқарасына сәйкес, 100% өтемақы төлеу істердің

бәріне тән нормаға айналса, жергілікті басқару органдарына ауыр соққы болып

тиеді. Нәтижесінде тұрғындарға салынатын салықтың мөлшері де көбейе түседі».

[2011] EWCA Civ 194; [2011] 1 WLR 2197.

[2005] UKHL 61; [2005] 1WLR 3394.

Case (39401/04); [2011] ECHR 66; (2011) 29 BHRC 686, at [219].

[2011] EWCA Civ 194; [2011] 1 WLR 2197, at [3], [11] and [20].

Сонда.

Бұл да сонда, at [29].

200

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

20.56. Лорд-судья Вардж былай дейді

«Егер Шартты сыйақы келісімін кеңінен қолданатын болсақ, онда келісімнің бұл

түрін ауқатты сақтандыру компаниялары өз пайдасына қолданып, кез келген сот

өндірісінен қаржылай пайда табуға тырысатыны белгілі. Сондықтан заң норма-

лары мұндай ауқатты компанияларға ғана емес, сондай-ақ қоғамның кедей мүшелері

үшін де тиімді болуға тиіс».

20.57. Лорд-судья Вардж және былай деген

«Шартты сыйақы келісімі сақтандыру компаниялары мен олардың заңгерлерінің

ақша табу көзіне айналып кеткенін сезіп отырмын. Бұл орайда лорд-судья

Джексонның (2009 жылғы желтоқсандағы) «Азаматтық істердегі сот шығысына

шолу: Қорытынды баяндамасындағы» көзқарасын қолдаймын. Лорд-судья Джексон

осы баяндамасында сот шығысын өндіріп алу режиміне тереңірек тоқталған:

«Ауқатты немесе кедей, жеке немесе заңды тұлға екеніне қарамастан, кез келген

адам Шартты сыйақы келісімін жасауға және оқиғадан кейінгі төлемді сақтанды

руға құқылы». Бұл, өз кезегінде, күтпеген нәтижеге әкеліп соғып отыр. Келесі

тарауда мұның үш түрлі мысалын келтірмекпін. 2. Өсіп тұрған ағаштан келген зиян

туралы жергілікті басқару органына қарсы талапта лорд-судья Джексон былай

деген: «Сақтандыру компаниясының Шартты сыйақы келісімін пайдаланып, жер-

гілікті басқару органына қарсы талап қоюы – көкейге қонбайтын жайт. Осының

салдарынан тұрғындардың төлейтін салық көлемі көбейе түспек. Сақтандыру ком-

паниялары сот өндірісін өздері қаржыландыруға тиіс».

4.2.3. Ауқатты талап қоюшылардың жеңгені үшін сыйақы өндіру құқығын асыра

пайдалануы

20.58. 2012 жылы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және

жазалау туралы заң қабылданғанға дейінгі кезеңде сот өндірісін қаржыландырудың

айрықша тактикасы Campbell v. MGN (No 2) ісінде (2005) көрініс тапқан

. Бұл сот

өндірісі супер-модель Наоми Кэмпбеллдің газетке қарсы талап қою арызымен өткен

іс еді. Газетті құпиялық пен «прайвисиді» бұзғаны үшін айыптаған болатын. Бірінші

сатыдағы судья супер-модельге келген зиянды 3 500 фунт стерлингке бағалаған.

Апелляциялық сот бұл шешімнің күшін жойған. Наоми Кэмпбелл шағым жасауға

Лордтар палатасынан рұқсат сұраған. Наоми Кэмпбелл мен заңгері Шартты сыйақы

келісімін осы сатыда ғана жасапты. Лордтар палатасы бірінші сатыдағы соттың

шешімін қалпына келтірген. Талап қоюшы бұл сатыда 1 млн фунт стерлинг сот

шығысын, оның ішінде жеңгені үшін 279, 981 фунт стерлинг сыйақы өндіретінін

мәлімдеген. Жауапкер талап қоюшының жеңгені үшін сыйақы өндіруіне қарсылық

білдірген. Ол ірі мөлшерде сыйақы төлеу газетте пікір білдіру еркіндігіне нұқсан

келтіретінінен, Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 10-бабына

[2011] EWCA Civ 194; [2011] 1 WLR 2197, at [30].

Сонда, at [39].

[2005] UKHL 61; [2005] 1WLR 3394.

201

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

қайшы келетінінен хабардар еткен (Англияда 1998 жылғы Адам құқықтары туралы

заңның негізінде тікелей қолданылады).

20.59. Лордтар палатасы Campbell ісінде (2005) Шартты сыйақы келісімі мега-ау-

қатты жұлдыздың газеттен мұндай ірі көлемде сот шығысын өндіруі Еуропа конвен-

циясының пікір білдіру еркіндігі туралы нормасын бұзбайтынын (конвенцияның

10-бабы бойынша), сонымен бірге Ортақ құқық жүйесінде Шартты сыйақы келісімін

реттейтін басқа механизмнің жоқ екенін мәлімдеген. Осы орайда Лордтар палатасы-

ның Шартты сыйақы келісіміне кедергі жасамауы кейбіреулерге ұнайтыны сөзсіз.

Бірақ бұл істегі шешім Шартты сыйақы келісімінде сот шығысын жауапкерден ірі

мөлшерде өндіруге бағытталған шешімнің мысалы болғанын айта кетуіміз керек.

20.60. Дегенмен Campbell ісінің соңғы кезеңінде Адам құқықтары жөніндегі Еуропа

соты MGN Ltd v. UK ісінде (2011)

конвенцияның 10-бабы бұзылғаны туралы мәлім-

деген. Сот «Егер пікір білдіру құқығы бұзылған болса, онда жеңгені үшін сыйақыны,

атап айтқанда прайвиси мен диффамация туралы істерде өндіру дұрыс емес» деген

шешім қабылдаған. Тиісінше, бұл істегі шешімде де жеңілген тараптан өндірілетін

соманың көлемі келген зиянның көлемінен әлдеқайда асып кетуі, сондай-ақ талап

қоюшының аса ауқатты болуы сот шығысы көлемін тым өсіріп жіберуі жеңгені үшін

сыйақы жүйесінің басты мақсатына сай болмай отырғанын көрсетеді. Осы көзқарас

дұрыс деп ойлаймын.

20.61. Дегенмен пікір білдіру бостандығы туралы сот өндірісіне арнайы тоқталған

жөн. Ал басқа контексте соттың Шартты сыйақы келісімін, тіпті аса ауқатты адам

немесе аса ірі компания болуына қарамастан, қолдануына (тиімсіз болса да) ешбір

кедергі жоқ.

4.3. АНГЛИЯДАҒЫ ШАРТТЫ СЫЙАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ

4.3.1. Шартты сыйақы келісімі жүйесінің пайдалы тұстары

20.62. Шартты сыйақы келісімінің мынадай пайдалы тұстары бар:

1) Ең басты пайдалы тұсы сот төрелігіне қолжетімділікті қамтамасыз етуінде:

азаматтық сот төрелігіне жол аша білуі, кедей және табысы орташа адамдарға

сот төрелігіне тең жол ашуы, шағын бизнесті сотқа қолжетімді етуі; жыл

дамдығы, яғни Шартты сыйақы жүйесі бюрократиядан алыс; сэр Руперт

Case (39401/04); [2011] ECHR 66; (2011) 29 BHRC 686; [2011] EMLR 20; (2011) 53 EHRR 5, at [219].

Диффамация туралы талапты талқылау туралы қараңыз: D Howarth, ‘The Cost of Libel Actions:

A Sceptical Note’ [2011] CLJ 397 (at 412–5 on the MGN Strasbourg case); Хоуарт 419-бетте «диффама-

ция туралы істерде бақылаусыз қалған эмпирикалық негіз жоқ» деп мәлімдеген (Jackson, Review of

Civil Litigation Costs: Preliminary Report, Appendix 17, Media Lawyers Association’s 154 media cases of

2008); T Larson and D Leonardi, ‘A Comparative Study of Costs in Defamation Proceedings across Europe’

(Programme in Comparative Media Law and Policy, Centre for Socio-Legal Studies University of Oxford

December 2008).

202

IV бөлім. Сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыру

Джексон былай деген: «Парламенттің 1990 жылдары Шартты сыйақы келі-

сіміне «MINELА»-ның (құқықтық көмекке қолы жетпейтін орташа табысқа)

қол жеткізуін қамтамасыз етуі дұрыс болды»

;

2) Шартты сыйақы жүйесі сот төрелігіне қолжетімділікті тиімді етіп, мемлекет

тарапынан құқықтық көмекке қатысты шығынды төмендетті;

3) бұл жүйе негізсіз талаптарға жол бермейді, яғни талаптар, ең алдымен, талап

қоюшы солиситорының сүзгісінен өтеді, себебі солиситор сотта жеңе алатын

болса ғана Шартты сыйақы келісімін жасауға келіседі; практикада солиситор-

лар оқиғадан кейінгі төлемге талап негізді болған, яғни жеңе алатын жағдайда

ғана келіседі; сақтандыру компаниялары да Шартты сыйақы келісімін сақтан-

дыратын кезде қаржылық шешім қабылдайтындықтан көп ойланады; солиси-

торлар сақтандыру компаниясының бірден келіспейтінін біледі; сондықтан

сақтандыру компаниялары жеңіліп қалуы мүмкін талаптар бойынша сақтан-

дыруға жол бермейді

4.3.2. Шартты сыйақы келісімі жүйесінің кемшіліктері

20.63. 2012 жылы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және

жазалау туралы заң қабылданғаннан кейінгі кезеңде (бұл туралы 20.29-тармақтан

оқыңыз) Шартты сыйақы келісімі біраз қиындықтар келтірген: заңгердің адалдығы

мен объективтілігіне (20.28 және әрі қарай) күмән тудырған, атап айтқанда, заңгер

дің мүддесі мен міндетінің арасында қайшылық туған

: заңгердің шартты сый-

ақыны қамтамасыз етуінен оның клиентінің мүддесі мен сот төрелігінің арасында

қайшылық пайда болған. Мұндай қиындық Шартты сыйақы жүйесінде де, АҚШ-

тағы Тосын сыйақы туралы келісімде де орын алған. Ортақ құқық жүйесі бойынша

мұндай жайттар 1990 жылдардағы заңдардың барлығына тән еді, бірақ парламент

Шартты сыйақы жүйесін енгізген кезде бұл кемшілікке көз жұма қараған. 1990 жылы

Соттар және заң қызметтері туралы заң, одан кейін 2012 жылы Құқықбұзушыларға

құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң қабылданып, қара-

пайым сот өндірістерінде осы жүйені қолдануға кеңінен жол ашылды.

20.64. 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару

және жазалау туралы заң қабылданғанға дейінгі кезеңде Шартты сыйақы келісімі-

нің негізгі екі кемшілігі болды: біріншісі – заңгерлер мен сақтандыру компания-

лары бағаны өсіріп жіберді, ол, өз кезегінде, сот өндірісі шығысының артуына

себеп болды. Шартты сыйақы келісімі талап қоюшылар мен олардың заңгерлерінің

сот шығысын бақылауға мәжбүрлей алмады

. Екіншісі – 2012 жылы

‘Why Ten Per Cent?’ (29 February 2012), at 2.3; www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/

Speeches/lj-jackson-speech-why-ten-percent-29022012a.pdf.

On this insurance market, see ‘The Ethics of Conditional Fee Arrangements’ (Society for Advanced Legal

Studies, 2001), 2.59 to 2.70.

Сонда, ch’s 3 and 4; and P Kunzlik, ‘Conditional Fees-the Ethical and Organisational Impact on the Bar’

(1999) 62 MLR 850.

Callery v. Gray [2001] EWCA Civ 1117; [2001] 1 WLR 2112, at [95]; similar comments were made in

Callery v. Gray (No’s 1 and 2) [2002] UKHL 28; [2002] 1 WLR 2000.

203

20-тарау. «Жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі

Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы

заң қабылданғанға дейінгі кезеңде аса бай талап қоюшылар Шартты сыйақы келі-

сімін жауапкерге қысым көрсету үшін пайдаланатын еді. Көріп отырғанымыздай

(20.60), Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының Campbell ісіндегі шешімі бұл

мәселені ішінара – медиаға қарсы талап қою арыздарында ғана (MGN Ltd v. UK, 2011)

шеше алды

20.65. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты MGN ісінде

(2011) Джексонның

баяндамасына сүйене отырып, үшінші-төртінші проблемаларды, яғни бұл жүйенің

кері салдарын атап көрсеткен (қарсы тарап үлкен шығыннан қорқып, көбіне сот

өндірісінің бастапқы кезеңінде-ақ дауды реттеуге келісуге мәжбүр болған).

Сондай-ақ істің консервативтік сипат алып бара жатқанын (талап қоюшының тала

бын негізсіз деп тану жиілеп, ақырында, кейбір талап қоюшылар сот төрелігіне қол

жеткізе алмаған) мәлім еткен.

20.66. Бұл орайда Страсбург соты MGN ісінде (2011) Джексонның баяндамасын-

дағы (2009–2010) Шартты сыйақы келісімі жүйесіне айтылған сындарды

мойындаған

«(2-проблема туралы қараңыз: 20.58 және әрі қарай: Campbell ісіндегі қиындықтар

туралы) Шартты сыйақы келісімінің ең бірінші кемшілігі режимнің мақсаты айқын

болмауында, яғни талап қоюшыға шартты сыйақы келісімін жасауға рұқсат бере-

тін критерийлерді белгілемеуінде. Ол осыдан туған қиындықтарға да тоқталған.

«(2-проблема туралы қараңыз: 20.64 және әрі қарай: сот шығысының өсуі)

Екіншіден, лорд-судья Джексонның мәлімдеуінше, талап қоюшының сот шығысы-

ның өсуін тежеуге ұмтылмауының себебі судьяның мұндай шығынды сот өндірісі-

нің соңында ғана бағалауында, ал ол кезде сот шығысының өсуіне қарсы тұру мүлде

кеш болады.

Үшінші кемшілігі – жеңгені үшін сыйақы өндіру салдарының нашар болуы. Қарсы

тарапқа соншама көп шығын жүктелетіндіктен, дәлелдері жеткілікті болса да,

қарсы тарап сот өндірісінің соңына дейін соттасудан қашатын.

Төртінші кемшілігі – заңгерлердің Шартты сыйақы келісімін жасау үшін нақты

жеңе алатын талаптарды ғана алуы. Жеңгені үшін сыйақы алуға ұмтылған заң-

герлер жеңіске жететініне сенімді талаптарды ғана алып, соның салдарынан

талаптары әлсіз талап қоюшылар сотқа қолжетімділіктен айырылып қалды.

Case (39401/04); [2011] ECHR 66; (2011) 29 BHRC 686, at [219]; диффамация талаптары туралы қа-

раңыз: D Howarth, ‘The Cost of Libel Actions: A Sceptical Note’ [2011] CLJ 397 (at 412–5 on the MGN

Strasbourg case).

Сонда, at [206] .

MGN case (2011), бұл да сонда, Sir Rupert Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Final Report (2010):

www.judiciary.gov.uk/publications-and-reports/review-of-civil-litigationcosts/lectures. On the Review, AAS

Zuckerman, ‘The Jackson Final Report on Costs – Plastering the Cracks to Shore up a Dysfunctional System’

(2010) 29 CJQ 263.

V БӨЛІМ

АЙРЫҚША СОТ ӨНДІРІСІ

21-ТАРАУ

ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ АМАЛДАРЫ

208

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Бұғаттау амалы мен азаматтық тінту – жауапкердің активтері мен дәлелдемелерді жасы-

руына немесе юрисдикциядан тыс жерге қашуы арқылы талап қоюшының талап қоюына

кедергі келтіруіне жол бермеу үшін қажет амалдар.

2. Бұғаттау амалы адамның жеке басына (жауапкердің жеке басына) қарсы бағыттал-

майды, яғни бұл – тұлғаның тек активтерін пайдалануына шектеу қоятын амал. Осы

амалды қолдануды сұрап отырған тарап жауапкердің активіне тіпті де мүдделі емес.

Ағылшын құқығындағы бұл көзқарас талап қоюшы жауапкердің активін сатуға құқылы

емес деген тұжырымнан туған. Егер талап қоюшыға жауапкердің активін сатуға қандай

да бір құқық берілсе, онда дәрменсіздік туралы нормалардың pari passu принципіне

(талап қоюшы кепілсіз берген қарызын жауапкердің активіндегі сомаға пропорциялы

түрде қайтара алады деген принципке) қайшы болар еді.

3. Бұғаттау амалы әдетте активтер бойынша мәліметті жариялау туралы бұйрықпен қатар

жүреді.

4. Азаматтық тінту туралы бұйрық кей жағдайда жауапкердің ғимаратына тінту жүргізуге

және дәлелдемелерді алып қоюға рұқсат береді. Бұл контексте өзін-өзі кінәламау артық-

шылығына айрықша көңіл бөлінеді, ал кейбір заң құжаттарында талап қоюшы азамат-

тық тінтуге тыйым сала алады.

5. Ең соңында азаматтық істерде төлқұжатты алып қою туралы бұйрық жөнінде

баяндалады.

209

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ................................................................................................................................................ 209

2. Бұғаттау амалы .................................................................................................................................. 210

2.1. Бұғаттау амалының табиғаты ................................................................................................... —

2.2. Бұғаттау амалын қолданудың критерийлері .......................................................................... 212

2.3. Бұғаттау амалын қолданудың салдары .................................................................................. 213

2.4. Амалды қолдану тәртібі .......................................................................................................... 214

2.5. Шетелдік юрисдикцияда қаралып жатқан немесе қаралуы

жоспарланған бастапқы сот өндірісін қолдау ....................................................................... 221

2.6. ЕО юрисдикция жүйесінің ex parte бұйрықты мойындамауы ............................................ 223

2.7. Арбитражды қолдау үшін бұғаттау амалы ............................................................................ 225

2.8. Арбитраждың шешімі бойынша басталған

атқару өндірісін қолдау үшін бұғаттау амалы ....................................................................... 226

2.9. Ортақ құқық жүйесіндегі бұғаттау амалы ............................................................................... —

3. Еуропаның есепшотты презервациялау туралы бұйрығы ............................................................ 228

4. Азаматтық тінту туралы бұйрықтар ............................................................................................... 229

4.1. Азаматтық тінтудің табиғаты .................................................................................................... —

4.2. Азаматтық тінту туралы бұйрық шығарудың критерийі ..................................................... 230

4.3. Өзін-өзі кінәламаудың артықшылығы ..................................................................................... —

4.3.1. 1981 жылғы Жоғарғы соттар туралы заңның 72-бабы ............................................. 231

4.3.2. 2006 жылғы Алаяқтық туралы заңның 13-бабы ........................................................ 234

5. Төлқұжатты алып қою туралы бұйрық ............................................................................................. —

1. КІРІСПЕ

21.01. Судья қамтамасыз ету амалын талап қоюшының мүддесін қорғау үшін

қабылдайды. Қамтамасыз ету амалының екі түрі бар: 1) жауапкердің активін бұғат-

тау туралы бұйрық (уақытша бұғаттау амалы, бұрын Марева амалы деп аталатын);

2) дәлелдемені алып қою мен сақтап қою туралы бұйрық (азаматтық тінту туралы

бұйрық, бұрын Энтон Пиллер бұйрығы деп аталатын). Қамтамасыз ету бұйрығы-

ның тағы бір түрі – азаматтық істе төлқұжатты алып қою туралы бұйрық

(21.71–21.72).

21.02. Осы контексте аталған амалдар сот өндірісінің әділ өтуі үшін, қарсы тарап

қулық жасамауы үшін, яғни активтерін жасырмауы, дәлелдемелерді жоймауы,

юрисдикциядан қашып кетпеуі үшін қолданылады.

21.03. Бұғаттау амалы мен азаматтық тінту әдетте сот өндірісі кезеңі басталғанға

дейін, сондай-ақ жауапкерге «алдын ала хабарланбай» (бұрынғы термині – ex parte)

қолданылады.

21.04. Соттың мұндай бұйрықты шығаруына қажет кезде осындай бұйрықты

шығару құқығы негіз болады

. Бұл – судьяның іс бойынша шешім шығару құқығы-

ның бір түрі

. Аталған амал іс жүргізу тәртібінен ауытқуға, яғни азаматтық сот өнді-

рісінің тәртібін бұзуға жол бермеу үшін қолданылады.

s 37, Senior Courts Act 1981.

N Andrews, ‘Development in English Civil Procedure: How Far Can the English Courts Reform their Own

Procedure?’ (1997) 2 ZZP Int 3.

210

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

2. БҰҒАТТАУ АМАЛЫ

2.1. БҰҒАТТАУ АМАЛЫНЫҢ ТАБИҒАТЫ

21.05. Бұғаттау амалы адамның жеке басына (жауапкердің жеке басына) қарсы

бағытталмайды, яғни бұл – тұлғаның тек активтерін пайдалануына шектеу қоятын

амал.

21.06. Осы амалды қолдануды талап етіп отырған тарап жауапкердің активіне тіпті

де мүдделі емес

. Бұғаттау амалы тұлғаның жеке басына бағытталмайтыны туралы

бірнеше істе баяндалған. Апелляциялық сот Kastner v. Jason ісінде

(2004) бұғаттау-

дың осы қырына тоқталған (аталған істе, соттың айтуынша, арбитраждың жауап-

кердің активін бұғаттауы активке ешкімнің меншігін белгілемейді, мүлік құқығын

тудырмайды). Яғни талап қоюшы жауапкердің өз атындағы жер телімін сатуына

тыйым сала алады, бірақ жер теліміне талап қоюшының меншік құқығын белгілей

алмайды.

21.07. Ағылшын құқығындағы бұл көзқарас «талап қоюшының жауапкердің акти

він сатуға құқығы жоқ» деген тұжырымнан туған. Егер оған жауапкердің активін

сатуға қандай да бір құқық берілсе, онда дәрменсіздік туралы нормалардың pari

passu принципіне (талап қоюшы кепілсіз берген қарызын жауапкердің активіндегі

сомаға пропорциялы түрде қайтара алады деген принципке) қайшы болар еді.

Бұғаттаудың in personam болуы: 1) талап қоюшы жауапкерден міндеттемесін орын

дайтыны туралы ex ante уәдесін алған (жауапкер қарызы бар екенін біле тұра, қам-

тамасыз ету амалын елемеген болса) немесе 2) талап қоюшы жауапкерге қатысты

соттың шешімін алған және жауапкердің мүлкін соттың шешімімен иеленген жағ-

дайларда ғана (әдетте мұндай шешім жауапкердің иелігіндегі меншікке қатысты

шығады: 17.15) талап қоюшыға жауапкердің мүлкін сатуға құқық береді.

S Gee, Commercial Injunctions (5

edn, 2006), ch 2 (6

edn expected 2013 or 2014); M Hoyle, Freezing and

Search Orders (4

edn, 2006); Zuckerman on Civil Procedure (2006), 9.139 ; IS Goldrein (ed), Commercial

Litigation: Pre-emptive Remedies (update), Part A, section 2. Кеңірек мәліметті мына жерден ала аласыз:

N Andrews ‘Provisional and Protective Measures: Towards a Uniform Provisional Order’ (2001) Uniform

L Rev (Rev dr unif) vol VI, 931–49 (бұл мақалада халықаралық құқықтағы қалыптасқан нормалар

мен бұғаттауға қатысты практика, дәлелдеме жинау, талдау-сараптама туралы оқи аласыз). See also

D Bean, Injunctions (11

edn, 2012); LA Sheridan, Injunctions and Similar Orders (Chichester, 1999);

P McGrath, ‘The Freezing Order: A Constantly Evolving Jurisdiction’ (2012) 31 CJQ 12.

Cretanor Maritime Co Ltd v. Irish Marine Maritime Ltd [1978] 3 All ER 164, CA; Capital Cameras Ltd v.

Harold Lines Ltd [1991] 1 WLR 54; Flightline v. Edwards [2003] 1 WLR 1200, CA.

[2004] EWCA Civ 1599; [2005] 1 Lloyd’s Rep 397, (арбитраждың Израиль заңдарына сәйкес әрекеттері

мен 1996 жылғы Арбитраж туралы заңның 39-бабына сәйкес әрекеті бұғаттау шарасын қолдануға

негіздеме бола алады; сондықтан арбитраждың кредитордың пайдасына мүліктік құқық нормасын

жасауға құқығы жоқ).

211

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

21.08. Бірақ бұғаттау амалы активтерге қолданылған жағдайда да активтер талап

қоюшының меншігіне өтпейді. Апелляциялық сот Withers LLP v. Rybak (2012) ісін-

де

, жауапкер ақшасын қамтамасыз ету амалы ретінде солиситордың есепшотына

салып қойған жағдайда, жауапкердің солиситоры (солиситордың сыйақысы қамта

масыз етілген) жауапкердің ақшасын жұмсай алмайтынын мәлімдеген. Бұл ақша,

негізінен, бұрынғысынша, талап қоюшының алдындағы қарызын төлеуге арналған.

Яғни ақшаны енді солиситорға кепіл ретінде беруге болмайды.

21.09. Ағылшын құқығында бұғаттау амалы әдетте жауапкердің банктегі есепшо-

тына қолданылады. Сот сол есепшоттың бір бөлігін бұйрықпен бұғаттай алады,

яғни бұғатталмаған бөлігін еш кедергісіз пайдалана беруге болады. Бұғаттау ама-

лын сот өндірісінің тарапы болып табылмайтын тұлғаның, мысалы жауапкердің

есепшоты жатқан банктің, қулық жасамауы үшін де қолдануға болады (21.20).

21.10. Бұғаттау амалы бұрын Марева амалы деп аталған

, оны әдетте

Үлкен сот-

тың қатардағы судьясы қолданатын, Үлкен соттың төрағасы мен графтық соттар-

дың судьялары оны қолдана бермейтін. Себебі бұл соттардың басқа да қамтамасыз

ету құқықтары жеткілікті болатын

21.11. Аталған соттардың басқа да құқықтары жеткілікті екенін мынадай құқықта-

рын қарастыра отырып, түсінуге болады, олар:

1) талап қою арызы бойынша әлі шешім шықпаса да, жауапкердің тіпті өз ақша

сын қолдануына тыйым сала алады; талап қою арызының негізді болуы жет-

кілікті; мұндай бұйрық әдетте есепшоттарды жариялауға, сол есепшоттардың

табиғатын, сомасы мен орналасқан орнын жариялауға міндеттейтін бұйрық-

пен қатар жүреді;

2) кейде бұл амалды (бұғаттау туралы бұйрық пен активтерді жариялау туралы

бұйрықты) жаһандық деңгейдегі активке де қолдануға болады;

3) бұйрықты шығарарда жауапкерге хабарлаудың қажеті жоқ («алдын ала хабар-

ламай» және ex parte шығаруға болады); жауапкер бұйрық туралы кенеттен

білетіндей болуы да мүмкін; бұйрықтың мән-жайын тараптардың аралық

отырысында қайта қарауға да болады; сол кезде сот бұйрықтың күшін жою

туралы шешім қабылдауы да ықтимал;

4) бұғаттау туралы бұйрық әдетте сот өндірісі басталғанға дейін (немесе тіпті

басқа юрисдикциядағы сот өндірісі басталар алдында) шығарылады; осы бұй-

рықтың стандартты формасымен Азаматтық іс жүргізу ережесінің 25-бөлімін-

дегі (25А) Практикалық нұсқаулықтан таныса аласыз

;

[2011] EWCA Civ 1419; [2012] 1 WLR 1748, at [33], per Sir Robin Jacob, and at [53], per Lloyd LJ.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 25.1(1)(f) тармақшасында мәжбүрлеу шарасының басқа да түрлері

аталған (ратификацияланған: s 37(3), Senior Courts Act 1981).

Практикалық нұсқаулық (25A), 1.2: аудандық соттың судьялары мұндай бұйрықты тек айрықша жағ-

дайда шығара алады.

Fourie v. Le Roux [2007] UKHL 1; [2007] 1 WLR 320 recently emphasised this feature.

Практикалық нұсқаулық (25A).

212

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

5) жауапкер қатыспаса да, бұйрық шығаратын кезде оның мүддесі қорғалады:

а) бұғаттау амалы сот өндірісі әділ өтуі үшін қолданылады және жауапкердің

заңгері тиісті факторларды түгел, оның ішінде бұйрық шығару үшін қажеттіле

рін ашып көрсетеді; ә) бұйрық шығару үшін қандай да бір кедергі бар екенін

ескереді (21.15 және әрі қарай), оның ішінде, егер бұйрық дұрыс шығарылмаған

болса, талап қоюшы жауапкердің алдында жауапты болады (21.16).

21.12. Re Guardian News & Media Ltd ісінде

(2010) Жоғарғы сот айтқандай, заң

нормалары бұғаттау амалын Үкіметтің антитеррорлық заңдарының талабы негі

зінде қолдануға рұқсат береді. Бұл істе қорғаудың осы формасына жататын,

Лондонда тұрып жатқан күдікті террористердің аты-жөнін (төменгі сатыдағы сот)

жасырса да, Жоғарғы сот оларды нақты атауды қажет санаған.

2.2. БҰҒАТТАУ АМАЛЫН ҚОЛДАНУДЫҢ КРИТЕРИЙЛЕРІ

21.13. Оған мынадай критерийлер қойылады:

1) Бұғаттауды өтініп отырған тарап өз өтінішін дәлелдеп, бұғаттау амалы қолда

нылмаған жағдайда зиян келетінін негіздеуге тиіс. Бұл – ең басты критерий

Fourie v. Le Roux ісінде (2007) Лордтар палатасы мәлімдегендей, талап қою

арызын беріп отырған тарап бұғаттау амалын дәлелдей алмаса, негізсіз болып

саналады

. Аталған істе төменгі сатыдағы сот судьясының шығынды өтеу

туралы шешімі бұзылмаған болатын (шығынды өтеу туралы қараңыз: 18.23).

2) Сот талап қою арызының негізділігіне, яғни міндеттеменің бұзылғанына

немесе қарыздың болуына көз жеткізуі керек. Ондай жауапкершілікті алдын

ала болжауға болмайды

3) Егер бұғаттау амалы қолданылмаса, жауапкердің есепшотты жасыру немесе

жойып жіберуі ықтимал

: мұндай қауіптің бар болуы айқын және нақты

дәлелденуі міндетті

. «Жою» деген ұғымға мүлікті сату мен жоюдың кез

[2010] UKSC 1; [2010] 2 AC 697.

Flightwise Travel Service Ltd v. Gil [2003] EWHC 3082 (Ch); The Times 5 December 2003, Neuberger J, at

[18] to end (re-statement of forms of protection aimed at ensuring that freezing relief is applied fairly).

Ninemia Maritime Corporation v. Trave [1983] 2 Lloyd’s Rep 600, per Mustill J (approved [1983] 1 WLR

1412, CA, per Kerr LJ); қараңыз: Laemthong International Lines Co Ltd v. ARTIS [2005] 1 Lloyd’s Rep

100; [2004] 2 All ER (Comm) 797, Colman J.

[2007] UKHL 1; [2007] 1 WLR 320.

Veracruz Transportation Inc v. VC Shipping Co Inc (‘The Veracruz’) [1992] 1 Lloyd’s Rep 353, CA, noted

LA Collins (1992) 108 LQR 175; Zucker v. Tyndall Holdings plc [1992] 1 WLR 1127, CA; Mercedes-Benz

AG v. Leiduck [1996] AC 284, 312, PC (per Lord Nicholls, in a dissenting judgment on another aspect);

cf Australian authority, Patterson v. BTR Engineering (Australia) Ltd (1989) 18 NSWLR 319, NSWCA.

W Kennett, The Enforcement of Judgments in Europe (Oxford University Press, 2000), 161, n 97, Veracruz

position (1992) in Austria, Germany, and Belgium; Swift-Fortune Ltd v. Magnica Marine SA (Capaz

Duckling) [2007] EWHC 1630 (Comm).

Refco Inc v. Eastern Trading Co [1999] 1 Lloyd’s Rep 159, 171, CA, per Morritt LJ (no such risk on the

facts).

Laemthong International Lines Co Ltd v. ARTIS [2005] 1 Lloyd’s Rep 100; [2004] 2 All ER (Comm) 797,

Colman J at [60], Thane Investments Ltd v. Tomlinson [2003] EWCA Civ 1271; Antonio Gramsci Shipping

213

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

келген түрі

кіреді, адал жолмен жасалған мәміле ғана кірмейді. Дегенмен

жою «әділетсіз» болуы міндетті емес: егер бұғаттау амалы қолданылмаса,

талап қоюшының талабын орындау мүмкін еместігіне соттың көзі жетуі

қажет

(жою қаупі бойынша осы саладағы UCB Home Loans Corporation ісін-

дегі (2011) талқылау туралы 21.14-тармақтан қараңыз).

4) Талап қоюшы тараптың бұғат салынбаса, талабы орындалмайтыны туралы

мәлімдемесіне сот көз жеткізуі керек

. Сот талап қоюшының осы қауіпке

қарсы әрекет еткенін ескеруге тиіс

5) Бұғаттау амалы әділ және қажет болуға тиіс: «Бұл бұйрық шығарылмаса,

жауапкердің қарсы міндеттемесінен келетін зиянды талап қоюшының өндіре

алмайтынына соттың көзі жетуі керек»

6) Егер бұғаттау амалын қолдануға негіз болатын факт анықталса, онда бұл

амалды кейінге қалдырмау керек; себебі бұғаттауды кейінге қалдыру сот бұй-

рығының әділ және негізді болуына кедергі келтіруі мүмкін; сондай-ақ жою-

дың нақты қаупі бар екеніне назар аудару керек; бұғаттауды кейінге қалдыру

жауапкер үшін де зиян болуы мүмкін (бұл, әрине, сирек ұшырасатын жағдай,

көбінесе ex parte сипатта болады)

2.3. БҰҒАТТАУ АМАЛЫН ҚОЛДАНУДЫҢ САЛДАРЫ

21.14. Жою қаупінің көрінбеуі. UCB Home Loans Corporation v. Green ісін-

де

(2011) судья Арнольд бұғаттау амалын мына фактілердің негізінде дұрыс деп

таныған. Бұл істе екі жауапкер бар еді, оның бірі – Құқық қоғамымен соттасып жат-

қан заң фирмасында аға серіктес. Ол мүліктеріне қатысты қарызын сақтандырған

және талап қоюшы жауапкерден ақша өндіру туралы сотқа жүгінген. Өз мүддесін

қорғау үшін жауапкерге бұғаттау амалын қолданғысы келген. Жауапкерлер оның

өтінішіне қарсыласып, бұл жерде жою қаупі көрінбейтінін алға тартқан. Судья бұл

амалды жасырын мәмілеге жол бермеу үшін, оның ішінде жауапкердің сақтандыру

полисіне және Құқық қоғамының тексеруіне сүйену арқылы қолдануға болады деп

шешкен (осы істің аспектілері туралы қараңыз: 17.13).

Corporation v. Recoletos Ltd [2011] EWHC 2242 (Comm), at [24], per Cooke J (бұл орайда нақты дәлел-

демелер қажет болған).

Dispositions, pledges, charges; in CBS UK Ltd v. Lambert [1983] Ch 37, 42, CA, per Lawton LJ, and in

Z Ltd v. A-Z [1982] 1 QB 558, 571, CA, per Lord Denning MR, both citing the words ‘otherwise dealing

with’ in s 37(3), Senior Courts Act 1981.

Ketchum International plc v. Group Public Relations Holdings Ltd [1997] 1 WLR 4, 13, CA; Commissioner

of Customs & Excise v. Anchor Foods Ltd [1999] 1 WLR 1139; бұл факторды Re Q’s Estate [1999] 1 All

ER (Comm) 499 ісінде судья Рик қабылдаған еді.

Etablissements Esefka International Anstalt v. Central Bank of Nigeria [1979] 1 Lloyd’s Rep 445.

Refco Inc v. Eastern Trading Co [1999] 1 Lloyd’s Rep 159, 171, CA, per Morritt LJ.

Re First Express Ltd, The Times 8 October 1991, per Homann J.

Antonio Gramsci Shipping Corporation v. Recoletos Ltd [2011] EWHC 2242 (Comm), at [5] to [20],

especially [5] to [7], per Cooke J.

[2011] EWHC 851 (Ch).

214

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

21.15. Жауапкерді қорғау: Соттың ex parte сот отырысындағы міндеті

. Сот абай

болуға тиіс. Сонымен бірге бұғаттауды талап еткен тарап сотқа бүкіл материалы мен

фактілерін көрсетуге міндетті

. Мәліметті толық ашпау әдетте, егер жауапкер талап

етсе, бұғаттау туралы қаулының күшін оңайлатылған жолмен жоюға алып келеді

2.4. АМАЛДЫ ҚОЛДАНУ ТӘРТІБІ

21.16. Жауапкер мен сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін тұлғаның

келешектегі өтемақысы. Бұғаттау амалының стандартына сәйкес, егер өтініш

беруші бұғаттау амалын орынсыз қолданған болса, жауапкерге өтемақы төлеуге

тиіс

. Стандартта жауапкердің шығынын өтеумен шектеледі

, бірақ бұйрықтың

тарап болып есептелмейтін тұлғаға келтірген «көкейге қонарлықтай шығыны» мен

келтірген зиянын қосымша міндеттеме ретінде қарауға да болады, сондықтан сот ол

үшін де өтемақы өндіру туралы шешім шығара алады

Flightwise Travel Service Ltd v. Gill, The Times 5 December 2003, Neuberger J; [2003] EWHC 3082 (Ch) at

[18] to end, contains a good re-statement of various forms of protection aimed at ensuring that freezing relief

is applied fairly.

Сот прецеденттерінің жиынтығын мына істерден көре аласыз: Congentra AG v. Sixteen Thirteen Marine

SA (‘The Nicholas M’) [2008] EWHC 1615 (Comm); [2009] 1 All ER (Comm) 479; [2008] 2 Lloyd’s Rep 602;

[2008] 2 CLC 51, at [61]  , Flaux J (cited by Flaux J in Belletti v. Morici [2009] EWHC 2316 (Comm); [2010]

1 All ER (Comm) 412; [2009] 2 CLC 525, at [63] and [64]), noting Brink’s Mat Ltd v. Elcombe [1988] 1 WLR

1350, CA and (бұл істегі сауалнаманың маңызы зор) Memory Corporation plc v. Sidhu (No 2) [2000] 1 WLR

1443, 1453–6, CA, per Robert Walker LJ; see also Lloyds Bowmaker Ltd v. Britannia Arrow Holdings plc [1988]

1 WLR 1337, CA; Behbehani v. Salem [1989] 1 WLR 723, CA; and (бұл істегі сауалнаманың маңызы зор)

Re S (A Child) (Family Division: Without Notice Orders) [2001] 1 WLR 211, 219, 222–3 Munby J; Knauf UK

GmbH v. British Gypsum Ltd [2002] 1 WLR 907, CA; мысалы, бұл істе талап қоюшы мәжбүрлеу шарасын

қолданатын кезде өтірік айтқаны анықталған, Browne v. Associated Newspapers Ltd [2007] EWCA Civ 295;

[2008] QB 103, at [66] ; Сингапурдың сотына ағылшын прецедент құқығының негізгі принциптерін

айтпаған, Swift-Fortune Ltd v. Magnica Marine SA (Capaz Duckling) [2007] EWHC 1630 (Comm).

Brink’s Mat Ltd v. Elcombe [1988] 1 WLR 1350, 1358, CA; Lloyds Bowmaker Ltd v. Britannia Arrow

Holdings plc [1988] 1 WLR 1337, 1347, CA; Behbehani v. Salem [1989] 1 WLR 723, CA; Gulf Interstate

Oil Corporation LLC v. Ant Trade & Transport Ltd of Malta (‘The Giovanna’) [1999] 1 Lloyd’s Rep 867;

Memory Corporation plc v. Sidhu (No 2) [2000] 1 WLR 1443, 1454 CA; Laemthong International Lines

Co Ltd v. ARTIS [2005] 1 Lloyd’s Rep 100; [2004] 2 All ER (Comm) 797; in Antonio Gramsci Shipping

Corporation v. Recoletos Ltd [2011] EWHC 2242 (Comm), at [25], per Cooke J, non-disclosure was held to

be of only marginal signicance and was, therefore, discounted.

Мұндай қарсы міндеттеме әрдайым қажет емес; Financial Services Authority v. Sinaloa Gold plc [2013]

UKSC 11; [2013] 2 WLR 678 ісінде Жоғарғы сот талап қоюшы мемлекеттік орган болса және талабын

өз өкілеттігі шеңберінде мәжбүрлеу шарасын қолдану мақсатында берсе, үшінші тараптың алдында

мұндай міндетті өз мойнына алуға тиіс емес деп мәлімдеген (прецедентте жауапкерге қатысты

берген).

Бұғаттау шаралары, Sch B(2), Практикалық нұсқаулық (25A). Жалпыға ортақ мәжбүрлеу шарасы,

F Homann-La Roche & Co AG v. Secretary of State for Trade & Industry [1975] AC 295, 360–1, HL, American

Cyanamid Co v. Ethicon Ltd [1975] AC 396, 407–9, HL. See S Ralston (2010) 29 CJQ 19 on the controversial

decision not to apply the cross-undertaking to a non-English state enforcing authority, in US Securities &

Exchange Commission v. Mantereld [2009] EWCA Civ 27; [2009] 2 All ER 1009. On enforcement of the

cross-undertaking, Cheltenham & Gloucester Building Society v. Ricketts [1993] 1 WLR 1545, CA, Goldman

Sachs International v. Philip Lyons, The Times 28 February 1995, CA, Barratt Manchester Ltd v. Bolton MBC

[1998] 1 WLR 1003, CA, Customs & Excise Commissioners v. Anchor Foods Ltd [1999] 1 WLR 1139. And for

a critical and historical review, S Gee ‘The Undertaking in Damages’ [2006] LMCLQ 181–201 (preferring the

automatic protection on non-parties adopted within New South Wales, сонда, at 200–1).

Бұғаттау шаралары, Sch B(7), Практикалық нұсқаулық (25A): Өтініш беруші жауапкердің активтерін

215

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

21.17. Өтініш берушінің процедуралық қадамдары. Сондай-ақ негізгі сот өндірісі

басқа юрисдикцияда өтетін болмаса немесе өтіп жатпаса, өтініш беруші өтінішін

бірден беруге тиіс. Тағы бір критерийі – өтініш беруші сотқа «тараптар арасындағы

сұхбатты» қоса тапсыруға міндетті. Сонан соң сот (жауапкердің қатысуымен) бұғат-

тау амалын әрі қарай жалғастыру мәселесін шешеді. Мұнымен бірге жауапкер сотқа

«бұғаттау амалын өзгерту немесе орындау» туралы өтініш бере алады

21.18. Активтерді ашу туралы бұйрық. Бұғаттау амалы әдетте активтерді жария-

лау туралы бұйрықпен қатар жүреді. Бұл, өз кезегінде, жауапкерді Англиядағы

(немесе басқа да кез келген елдегі) активтерін ашуға мәжбүрлейді

. Ашылған ақпа-

ратты, оның ішінде аффидавит бойынша жауап алу кезіндегі ашылған мәліметті,

осы активті бұғаттау үшін ғана пайдалана алады

. Тарап болып есептелмейтін тұл-

ғаны да, егер ол көмектескен болса, дәл сондай ақпаратты ашуға мәжбүрлеуге бола-

ды

. Активтерді ашу туралы бұйрықты орындамау (оның ішінде толық орындамау)

жауапкер мен тарап болып есептелмейтін тұлғаны сотты құрметтемегені үшін

жауапқа тартуға негіздеме бола алады. Бұл туралы JSC BTA Bank v. Solodchenko

(No 2) ісінде (2011) талқыланған

. Сондай-ақ сот «unless» пен «debarring» бұйрық-

тарын шығаруға құқылы

21.19. Жауапкердің сотты құрметтемеуі. Егер жауапкер тыйым салу амалын

бұзса

, тіпті ол байқаусызда бұзған болса да, немесе өрескел, немесе ұзақ уақыт

бойы құлақ аспаған болса да, мысалы, заңды тұлға немесе компания лауазымды

тұлғаларынан, қызметкерлерінен, агенттерінен бұғаттау амалын сақтауды талап

бұғаттау туралы өтініш берген кезде, сот мұндай мәжбүрлеу шарасы қарсы тарапқа зиянын тигі-

зеді және бұғаттауға негіз жоқ деп шешсе, онда ол шараны қабылдамайды.

Freezing Injunctions, Annex to ПРАКТИКАЛЫҚ НҰСҚАУЛЫҚ (25A), para’s (2) and (13).

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 1) [1990] Ch 48, CA; Derby & Co Ltd v. Weldon (No’s 3 & 4) [1990] Ch 65,

86 and 94–5, CA; Bank of Crete SA v. Koskotas [1991] 2 Lloyd’s Rep 587, CA. LA Collins (1989) 105 LQR

262, 286 ; C McLachlan, ‘The Jurisdictional Limits of Disclosure Orders: Transnational Fraud Litigation’

(1998) ICLQ 3.

British Sky Broadcasting Group plc v. Digital Satellite Warranty Cover Ltd [2011] EWHC 3062 (Ch); [2012]

1 WLR 219, Robert Knowles QC.

Куә туралы қараңыз: Norwich Pharmacal Co v. Customs and Excise [1974] AC 133, HL. Бұл контексте:

Bankers Trust Co v. Shapira [1980] 1 WLR 1274, CA, and Arab Monetary Fund v. Hashim (No 5) [1992]

2 All ER 911, Homann J. See also N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003),

26.102 to 26.128.

[2011] EWCA Civ 1241; [2012] 1 WLR 350, especially at [55] and [56], per Jackson LJ (reversing [2010]

EWHC 2843; [2011] 1 WLR 906, Proudman J). Сотты құрметтемеу туралы оқыңыз: 17.28 .

Tarn Insurance Services Ltd v. Kirby [2009] EWCA Civ 19; [2009] CP Rep 22; CIBC Mellon Trust Co v.

Stolzenberg (Sanctions: Non-compliance) [2003] EWHC 13 (Ch), The Times 3 March 2003); JSC BTA Bank

v. Ablyazov [2011] EWHC 470 (Comm), Christopher Clarke J; Marcan Shipping (London) Ltd v. Kefelas

[2007] EWCA Civ 463; [2007] 1 WLR 1864, [14], [28] to [30], and [33] to [36]; noted AAS Zuckerman,

‘How Seriously Should Unless Orders be Taken?’ (2008) 27 CJQ 1; Marco Gambazzi v. Daimler-Chrysler

Canada Inc and CIBC Mellon Trust Company (Case C-394/07) [2010] QB 388; [2009] 1 Lloyd’s Rep. 647;

[2009] ECR I-2563; [2009] ILP. 38, ECJ.

Motorola Credit Corporation v. Uzan (No 2) [2003] EWCA Civ 752; [2004] 1 WLR 113, CA, at [45] to [58],

and [148] to [156]; Federal Bank of the Middle East Ltd v. Hadkinson [2000] 2 All ER 395, 411, CA.

216

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

етпесе, онда сотты құрметтемеген болып саналады

(17.27 және әрі қарай). Егер

бұйрықты бұзу жалғаса берсе (үдей түссе), ол үшін бас бостандығынан айырылады,

активтері бұғатталады (17.37 және әрі қарай). Мысалы, бас бостандығынан айыру

туралы қараңыз: SC BTA Bank v. Solodchenko (No 2) (2011: 17.38)

; бұл іс бойынша

JSC BTA Bank v. Solodchenko (No 3) ісінде (2011)

судья Хендерсон осы контексте

клиентін тауып, қамау үшін клиентінің байланыс нөмірін беруді солиситордан

талап етуге айрықша құқығы бар екенін айтқанымен, судья Хендерсон олай істеу-

ден бас тартқан. Ол жауапкердің солиситорынан клиентінің құқықтық көмек алу

үшін жариялаған активтері жайындағы мәліметті ашуды талап ету туралы талап

қоюшының өтінішін қанағаттандырмаған. JSC BTA Bank v. Ablyazov (2011) ісінде

Апелляциялық соттың мәлімдеуі бойынша, бұл контексте сотты құрметтемеушілік

туралы өндірістің маңызы зор, себебі онсыз бұғаттау амалының маңызы

төмендейді.

21.20. Тарап болып есептелмейтін қатысушылар. Жауапкердің банкі әдетте

бұғаттау амалы туралы хабарламаны жауапкерге хабарланғанға дейін алады. Банк

ескертуді алғаннан кейін, сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін болса да,

егер «біле тұра» бұғаттау амалына кедергі жасаса, онда сотты құрметтемегені

үшін жазаланады

(мысалы, айыппұл салынады)

. Осы кезеңде тарап болып

есептелмейтін тұлғаға клиентінің чектерін, өтініштерін орындауына тыйым салы-

нады, ол бұйрықта рұқсат етілгенді ғана орындай алады

. Тарап болып есептел-

мейтін тұлға бұғаттау амалын қолданған кезде келтірілген зиянды клиентінен

өндіріп алуға құқылы

. Дегенмен бұйрықты орындамаған банктің өзінің салғырт-

тығының салдарынан келген зиянды өндіруге құқығы жоқ. Себебі банк пен оның

клиенті бір-біріне қамқорлық танытуға міндетті емес: Лордтар палатасы Customs

& Excise Commissioners v. Barclays Bank plc ісінде

(2006) атап айтқандай, бұл

екеуі – мүлде екі бөлек субъектілер. Лорд Бингэм осы істің нәтижесін түсіндіре

келе, алдымен «сот өндірісінің тараптары бір-біріне міндетті емес» деген бола

тын. Сондай-ақ оның пікірінше, «егер банк тарап болып есептелмейтін тұлға

Z Bank v. D1 [1994] 1 Lloyd’s Rep 656, Colman J, consistent with dictum of Steyn LJ in Guildford BC

v. Valler, The Times 15 October 1993, CA; мәліметті беру туралы бұйрық туралы қараңыз: Bird v.

Hadkinson, The Times 4 March 1999, Neuberger J (жауапкер мәліметті ашу туралы бұйрыққа жауап

беруге тиіс).

[2011] EWCA Civ 1241; [2012] 1 WLR 350, especially at [55] and [56], per Jackson LJ (reversing [2010]

EWHC 2843; [2011] 1 WLR 906, Proudman J).

[2011] EWHC 2163 (Ch); [2012] 3 WLR 559.

[2011] EWCA Civ 1386; [2012] 1 WLR 1988, at [33] and [47] (last sentence).

Бұғаттау шаралары, Практикалық нұсқаулық (25A), para (16). Z Ltd v. A [1982] QB 558, 567, CA, per

Eveleigh LJ; cf, consistently, Re Supply of Ready Mixed Concrete (No 2) [1995] 1 AC 456, HL; and Att-Gen

v. Newspaper Publishing plc [1997] 3 All ER 159, 169, CA.

Бұғаттау шаралары, Практикалық нұсқаулық (25A), para (16).

Z Ltd v. A [1982] QB 558, CA.

Бұғаттау шаралары, Sch B(7), Практикалық нұсқаулық (25A): Өтініш беруші жауапкердің активте-

рін бұғаттау туралы өтініш берген кезде, сот мұндай мәжбүрлеу шарасы қарсы тарапқа зиянын

тигізеді және бұғаттауға негіз жоқ деп шешсе, онда ол шараны қабылдамайды.

[2006] UKHL 28; [2007] 1 AC 181, HL (reversing [2004] EWCA Civ 1555; [2005] 1 WLR 2082).

217

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

ретінде талап қоюшы мен борышкер арасындағы іске араласса, онда талап қою-

шының алдында кінәлі болады»

. Осы тұрғыдан мұның өте қолайсыз екенін айт-

қан: «Салғырттық туралы талап қою арызын жауапкердің өзіне емес,

жауапкерге жалтаруға көмектескен тұлғаға (тарап болып есептелмейтін

банкке) қарсы берген дұрыс болар еді».

21.21. Өтініш берушінің нақты дәлелі болмаған кезде үшінші тарапты міндет-

тейтін бұғаттау амалдары. Сот мына екі жағдайды: 1) өтініш беруші жауапкерге

бұғаттау амалын қолдануға негіз бар екенін көрсеткенін; 2) жауапкерге бұғаттау

амалын қолдануға негіз бола алатын айрықша жағдайды көрсеткенін ажырата білуі

керек (‘NCAD’, жауапкердің әрекетіне негіз бола алмайтын мән-жай).

21.22. 1) жағдай туралы айтар болсақ, Linsen International Ltd v. Humpuss Sea

Transport PTE Ltd ісіндегі

(2011) фактілерді қарау барысында өтініш беруші мен

үшінші тұлғаға қатысты талап қою үшін ешбір негіздеме жоқ екені анықталған.

Өтініш беруші бірінші және екінші жауапкерге (1996 жылғы Арбитраж туралы заң

ның 66-бабына сәйкес, арбитраждың Англияда күшіне енген шешімін орындау

туралы) тыйым салу құралын қолданған. Талап қоюшы кейінірек бірінші және

үшінші жауапкердің бір-біріне жіберген активтері туралы біліп қойған. Талап

қоюшы сонан соң үшінші жауапкерге, яғни бірінші жауапкердің құрамындағы тағы

бір компанияға қарсы әлемдік деңгейдегі бұғаттау амалын қолдану туралы өтініш

берген. Бірақ сот өтінішті қабылдаудан бас тартқан.

21.23. Апелляциялық сот төрағасы лорд Нойбергер былай деген

«Шағымда топтағы компаниялардың бірі – бірінші жауапкердің талап қоюшының

алдындағы жауапкершіліктен қашып құтылу үшін активтерін осы топтағы басқа

бір компанияға, яғни үшінші жауапкерге жібергені айтылған... Бірақ бұл осы екі

компания арасындағы корпоративтік байланысқа шек келтіру емес... Егер айтыл-

ған жайтқа зер салсақ, бірінші және үшінші жауапкер арасындағы корпоративтік

байланысқа шектеу қою керек еді. Корпоративтік байланыс дегеніміз – үшінші

жауапкердің бірінші жауапкер мен талап қоюшының арасындағы байланысқа

кедергі келтірмеуі. Үшінші жауапкердің... бірінші жауапкерден активті алуы, сол

арқылы бірінші жауапкердің жауапкершіліктен жалтаруы мен бұғаттауды бұза-

тынын біле тұра, осы іске баруы үшінші жауапкердің жауапкершілігіне алып

келеді. Ондай кезде талап қоюшы активті аңди алады, бірақ бұл тіпті мүлде басқа

әңгіме».

21.24. 2) жағдай туралы айтар болсақ, сот бұғаттау туралы бұйрықты кейде, өтініш

берушінің талап қоюға нақты негіздемесі болмаған кезде, үшінші тарапты соттың

кейбір тыйым салу амалына бағынуға (тыйым салу құралы арқылы үшінші тарапты

[2006] UKHL 28; [2007] 1 AC 181, HL (reversing [2004] EWCA Civ 1555; [2005] 1 WLR 2082), at [18],

[19] and [23].

[2011] EWCA Civ 1042.

Сонда, at [11] to [12].

218

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

активке ие болуға немесе активке қатысты ақпаратты ашуға) мәжбүрлейтіндей етіп

шығара алады

. Ондай кезде үшінші тарап бірлескен жауапкер ретінде жауап береді

және бұйрық оған да тікелей қолданылады. Судья Глостер Parbulk II AS v.

PT Humpuss Intermoda Transportasi TBK ісінде

(2011) бұл туралы мынадай қоры-

тындыға келген

(автор түсінікті болу үшін тақырып қойған):

Юрисдикцияның болуы

«Талап қоюшы бұйрық шығаруды өтінген жауапкер/борышкер (яғни талап қою

арызы бойынша жауапкер) үшінші тарапқа (талап қою арызы бойынша тарап

болып есептелмейтін тұлғаға) қарыздар немесе қоятын талабы болса, немесе келе-

шекте талап қоятын болса, онда ағылшын сотының... үшінші тараптың активін

жоюына жол бермеуі үшін және борышынан жалтармауы үшін үшінші тарапқа

қатысты бұғаттау амалын қолдануға юрисдикциясы бар».

Юрисдикцияның табиғаты

«Ондай бұйрық талап қоюшының (үшінші тарапқа қатысты борышты өтеу

туралы бұйрық, алушыны немесе таратушыны тағайындау туралы бұйрық т.б.)

жауапкерден немесе үшінші тараптан өндіріп алу, бұғаттау құқығына тең... Сот

ондай бұйрықты үшінші тарапқа дискрециялық құқығын қолдану арқылы шығара

алады, ал бұл құқығы әр істегі нақты мән-жайға байланысты».

1-жауап

«Әдетте, егер активтің үшінші тараптың меншігі екеніне дау болмаса, жауапкер

дің одан дебиторлық қарызын өндіруіне тыйым салуға, яғни үшінші тараптан сол

ақшаны сот көрсеткен есепшотқа жіберуді талап етуге болады».

2-жауап

«Басқа жағдайларда сот аралық отырыстарында үшінші тараптан ақшаны

алатын алушыны тағайындайды немесе ақшаны соттың депозитіне төлеуге

немесе тағайындаған тұлғаға жауапкерден/борышкерден қарыз алуға рұқсат

береді.

3-жауап

«Бірақ, мысалы, егер жауапкердің/борышкердің үшінші тараппен бірігіп қулық

жасағанына дәлел болса және қулық нормалар коллизиясын тудыратыны мәлім

Belletti v. Morici [2009] EWHC 2316 (Comm); [2010] 1 All ER (Comm) 412; [2009] 2 CLC 525, Flaux J (бұл

істе сот бұйрық шығармаған, себебі сот өндірісіндегі үшінші тарап соттың юрисдикциясына жатпай-

тын, яғни Англияның тұрғыны емес және Англияда активі жоқ еді).

[2011] EWHC 3143 (Comm); [2011] 2 CLC 988; considering, in particular, Paul Cardile v. LED Building

Proprietary Ltd [1999] HCA 18; (1999) 162 ALR 294, HC Aus; C Inc plc v. L [2001] 2 All ER (Comm) 446;

[2001] 2 Lloyd’s Rep 459; [2001] CLC 1054, Aikens J; Masri v. Consolidated Contractors International

Co SAL [2008] EWCA Civ 303; [2008] 1 CLC 657; TSB Private Bank International SA v. Chabra [1992] 1

WLR 231, Mummery J; Yukong Line Ltd of Korea v. Rendsburg Investments Corp (‘The Rialto’) [2001] 2 Ll

Rep 113, CA (upholding [1998] 1 WLR 294, Toulson J); Linsen International Ltd v. Humpuss Sea Transport

PTE Ltd [2011] EWCA Civ 1042. Also noting: Sir John Chadwick P, Court of Appeal of the Cayman Islands,

Algosaibi v. Saad Investment Company Ltd (judgment, 15 February 2011) (approved by Flaux J in Linsen

International Ltd v. Humpuss Sea Transport Pte Ltd [2011] EWHC 2339, at [146]); Yukos Capital Sarl v.

OJSC Rosneft Oil Co [2010] EWHC 784 (Comm); [2011] 1 All ER (Comm) 172, at [16] to [22], per David

Steel J; HM Revenue & Customs v. Egleton [2006] EWHC 2313 (Ch); [2007] Bus LR 44; [2007] 1 All ER

606; [2007] BCC 78, Briggs J; Mercantile Group (Europe) AG v. Aiyela [1994] QB 366, CA.

[2011] EWHC 3143 (Comm); [2011] 2 CLC 988, at [62].

219

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

болса, онда бұғаттау амалы үшінші тарапқа да қолданылуы ықтимал. Мұндай кез-

дегі бұғаттау амалы «корпоративтік байланысқа қол сұғу» емес... сондай-ақ бұл

ағылшын құқығында өзгеріс болып саналмайды».

21.25. Бірлескен жауапкер: Бұғатталатын активтер ауқымы. 2) санаттағыға сәй-

кес жағдайда, судья Глостер Parbulk ісінде

(2011) айтқандай, NCAD-қа бұғаттау

амалын қолдану үшін және жауапкер соттың юрисдикциясына жататын болса, мәж-

бүрлеу шарасы сол юрисдикциядағы активтерге ғана салынуға тиіс. Себебі бұл істе

жауапкер шетелдік компания болатын және жауапкер компания Англияның юрис-

дикциясынан тыс жерде қызмет ететін

21.26. Бұғаттау амалы қолданылатын активтер (1). Қарызға алу жөніндегі келі-

сімшарт құқығы «актив» болып саналмайды: судья Кристофер Кларк JSC BTA Bank

v. Ablyazov ісінде

(2012) «актив» ұғымына жауапкердің үшінші тараптан қарыз

алуы жөніндегі келісімшарт құқығы жатпайтынын ескерткен. Ондай құқықты қам-

сыздандырылмаған қарыз алу үшін қолдану қарыз алушыға жауапкершіліктің жаңа

түрін жүктейді. Бірақ жауапкердің осы құқығын қолдану туралы шешімі активін

жұмсауы немесе пайдалануы болып саналмайды. Себебі мұндай келісімшарттың

негізінде пайда болған құқық (қарыз алу құқығы) өз бетінше актив болып есептел-

мейді: қарыз алу құқығын (қарыз берушінің келісімі болмаса) ешкімге беру мүмкін

емес, сондай-ақ қарыз алу құқығы – құнды құқық.

21.27. Бұғаттау амалы қолданылатын активтер (2). Апелляциялық сот JSC BTA

Bank v. Solodchenko ісінде

(2010) Адмиралдық және Коммерциялық соттың нұс-

қаулығындағы

тыйым салу қаулысының стандарт формасы Үлкен соттың қолда-

нып жүрген стандартынан кеңірек екенін мәлімдеген

. Коммерциялық сот

нұсқаулығының ерекшелігі жауапкер тіпті үшінші тараптың активінің қарапайым

сенімді басқарушысы немесе номиналды басқарушысы болса да, бұғаттау амалын

қолдануында; жауапкердің тіпті активке титулды құқығы болмаса және активтен

пайда көруге мүдделі болмаса да, бұғаттай алуында жатыр. Апелляциялық соттың

пікірінше, бұл диссонансты Үлкен сот қаулыларының әртүрлі стандартындағы сөз

тіркестеріне жүгіну арқылы шешу керек. Сондай-ақ Коммерциялық соттың кең

стандартын жауапкердің номиналды басқарушы немесе сенімді басқарушы мәрте-

бесінен бөлек нағыз пайдаланушы екеніне дәлел болмаған кезде қолданбаған жөн.

Сонда.

Бұл да сонда, at [101] to [104].

[2012] EWHC 1819 (Comm).

[2010] EWCA Civ 1436; [2011] 1 WLR 888.

The Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011), Appendix 5, at para 6 (бұл істегі ұғымдарға

нақты анықтама берілген).

Лорд-судья Лонгмор JSC BTA Bank v. Solodchenko ісінде, сонда, at [55]: «Мәжбүрлеу шарасының

стандартты түрі өткен ғасырдың соңғы жиырма бес жылында қолданылып келеді. [Практикалық

нұсқаулық (25A), қосымшасы]. Қосымша тек жауапкердің активтерін анықтау үшін қолданы-

лады. Апелляциялық сот Federal Bank of the Middle East Ltd v. Hadkinson [200] 1 WLR 1695 ісін-

де жауапкердің сенімгерлік негізінде басқаратын активтерін де қоса бұғаттағаны дұрыс болып

саналады», – деген.

220

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

21.28. Solodchenko ісінде (2010) лорд-судья Паттен былай деген

«(1)... сенімді басқарудағы активтерді бұғаттауға рұқсат беру әділдігі үшін дәлел

жеткілікті болуға тиіс, яғни алдымен номиналды басқару мен сенімді басқарудағы

активтер шын мәнінде жауапкерге (немесе бұғаттау амалын қолдануға болатын

басқа тұлғаға) тиесілі екенін дәлелдеу қажет. Ондай дәлел болмаса, үшінші тарап-

тың иелігіндегі активті бұғаттауға басқа негіз көріп тұрған жоқпын, себебі ол

актив жауапкерге тиесілі емес.

(2) бұғаттау амалын қабылдау туралы өтінішті алған судья шығаратын бұйрығы-

ның үшінші тараптың активті сенімді басқаруға беру арқылы көріп отырған пай-

дасына зиян келтірмеуін ескеруге тиіс. Ол үшін жауапкердің немесе үшінші

тараптың құқықтық мәселесі мен өзінің шығаратын бұйрығының формасына назар

аударуы керек. Әйтпесе үшінші тарапқа сенімді басқарудағы активін бұғаттау

арқылы келтірген зиян үшін жауапты болады».

21.29. Бұғаттау амалы қолданылатын активтер (3). Шетелдегі активтер

«Халықаралық» мәжбүрлеу шарасын қолдану бүгінде жалпыға ортақ тәсіл санала-

ды

. Өтініш беруші шетелдегі активтерді personam бұғаттау мен ондай активтерге

қатысты мәліметтерді ашуға міндеттеуші болып табылады. «Халықаралық» мәж-

бүрлеу шарасы қазір кеңінен қолданылады және мәжбүрлеу шарасының басты түр-

лерінің бірі ретінде маңызы зор

. Себебі бұл шара шетелдік соттарға талап

қоюшыға қажет қосымша және маңызды ақпарат алу үшін жақсы мүмкіндік беріп

отыр

. Тревор Хартли активтерді бұғаттау, ақпаратты ашу және Англия мен

Уэльстен тыс жердегі тұлға туралы мәлімет алу бойынша мәжбүрлеу шарасының

ықпалы туралы айтып өткен

The Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011), at [49], per Patten LJ.

C McLachlan, ‘Extraterritorial Court Orders Aecting Bank Deposits’ in KM Meessen (ed), Extraterritorial

Jurisdiction in Theory and Practice: Symposium Held at Dresden on 8–10 October 1993 (Deventer, 1996).

Практикалық нұсқаулық (25A); Babanaft Co SA v. Bassatne [1990] Ch 13, CA; Republic of Haiti v.

Duvalier [1990] QB 202, CA; Derby & Co v. Weldon (No 1) [1990] Ch 48, CA; Derby & Co Ltd v. Weldon

(No’s 3 & 4) [1990] Ch 65, CA; LA Collins, ‘The Territorial Reach of Mareva Injunctions’ (1989) 105 LQR

262–99; LA Collins, ch’s VIII and IX, in Essays in International Litigation (Oxford University Press, 1993).

The English Court cannot grant worldwide relief in the context of post-judgment relief under Art 47(1),

Jurisdiction Regulation (the Brussels Regulation) No 44/2001: Banco Nacional De Comercio Exterior SNC

v. Empresa De Telecomunicaciones De Cuba SA [2007] EWCA Civ 662 (reversing Steel J in [2006] EWHC

19 (Comm)); noted L Merrett [2007] CLJ 495.

L Merrett, ‘Worldwide Freezing Orders in Europe’ [2008] LMCLQ 71, 84–5; Crédit Suisse Fides Trust SA

v. Cuoghi [1998] QB 818, 827–8, CA, per Millett LJ.

Babanaft International Co SA v. Bassatne [1990] Ch 13, 41, CA, per Nicholls LJ.

T Hartley, ‘Jurisdiction in Conict of Laws: Disclosure, Third-Party Debt and Freezing Orders’ (2010) 126

LQR 194, 201–205 (disclosure), 210–221 (freezing injunctions).

221

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

2.5. ШЕТЕЛДІК ЮРИСДИКЦИЯДА ҚАРАЛЫП ЖАТҚАН НЕМЕСЕ

ҚАРАЛУЫ ЖОСПАРЛАНҒАН БАСТАПҚЫ СОТ ӨНДІРІСІН

ҚОЛДАУ

21.30. Англияның Үлкен соты басқа елде қаралып жатқан немесе қаралуы жоспар-

ланған

сот өндірісі бойынша бұғаттау амалын (немесе активтерді ашу бойынша

басқа да амалдарды) қолдана алады. Ағылшын соттары мұндай шараны, сот өнді

рісі өтіп жатқан ел Брюссель немесе Лугано конвенцияларының юрисдикциясына

жатпайтынына қарамастан, қолдана алады

21.31. Ағылшын соты Брюссель немесе Лугано конвенциясына мүше мемлекеттегі

сот өндірісі үшін бұғаттау амалын әлемнің басқа еліне қатысты қолданса, егер

(Англияда тұрмайтын) жауапкердің Англияда активі болса, онда ағылшын сотының

көмегі орынсыз болып саналады. Мұндай кезде бұғаттау амалы Англияда орналас-

қан активке ғана қатысты болып есептеледі

. Егер жауапкердің Англияда активі

жоқ, сондай-ақ ол Англияда тұрмайтын болса, онда ағылшын соты мүше-мемлекет-

тегі сот өндірісі бойынша бұғаттау амалын қолдана алмайды

G Maher and BJ Rodger, ‘Provisional and Protective Remedies: The British Experience of the Brussels

Convention’ (1999) 48 ICLQ 302 (a detailed account, also examining Scots decisions). N Andrews, English

Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 17.74 ; A Johnson in M Andenas, N Andrews and

R Nazzini (eds), The Future of Transnational Civil Litigation (reprinted British Institute of International and

Comparative Law, 2006), ch 11.

«Сот өндірісі (Брюссель немесе Лугано келісіміне қатысушы мемлекеттердің) бастамасымен

басталса, қараңыз: s 25(2), Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982. C-104/03, St Paul Dairy Industries

NV v. Unibel Exser BVBA [2005] ECR I-3481 ісінде Еуропа сотының судьясы Брюссель регламентінің

юрисдикциясы қамтамасыз ету және қорғау шараларын A 31-бабына (бұрын 1968 жылғы Брюссель

конвенциясының 24-бабына негізделген еді) негізделіп, дәлелдемелерді анықтау кезінде алдын ала

шараларды қолдану міндетті емес деп анықтаған: Еуропа сотының мәлімдемесі бойынша «талап

қоюшының талабы негізді екенін анықтау үшін куәдан жауап алу қамтамасыз ету немесе қорғау

шарасы болып саналмайды».

s 25, Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982; and Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982 (Interim

Relief) Order 1997 (SI 1997/302). s 25, 1982 Act gives eect to the United Kingdom’s obligation to eectuate

Art 24 of the Brussels Convention 1968 (now Art 31, Jurisdiction Regulation (the Brussels Regulation) No

44/2001). From 1 April 1997, the English High Court’s jurisdiction to grant interim relief under the 1982 Act

was extended to include non-Convention and non-Member States; and to apply to civil proceedings outside

the rather restricted scope of Art 1 of the Brussels Convention and its successor, the Jurisdiction Regulation

(the Brussels Regulation): (EC) No 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the recognition and

enforcement of judgments in civil and commercial matters: [2001] OJ L 12/1.

Banco Nacional de Comercio Exterior SNC v. Empresa de Telecomunicaciones de Cuba SA [2007] EWCA

Civ 662; [2008] 1 WLR 1936, at [27] to [29] (explained in Masri v. Consolidated Contractors International

[2008] EWCA Civ 303; [2009] QB 450, at [107]); see also next note for further consideration.

Belletti v. Morici [2009] EWHC 2316 (Comm); [2010] 1 All ER (Comm) 412; [2009] 2 CLC 525, Flaux J

(conclusion at [53]; relevant authorities collected at [19], namely Republic of Haiti v. Duvalier [1990] 1 QB

202, CA; Credit Suisse Fides Trust SA v. Cuoghi [1998] 1 QB 818, CA; Refco Inc v. Eastern Trading Co

[1999] 1 Lloyd’s Rep 159, CA; Motorola Credit Corp v. Uzan [2004] 1 WLR 113, CA (on this see 21.32

below); Banco Nacional de Comercio Exterior SNC v. Empresa de Telecommunicaciones de Cuba SA [2008]

1 WLR 1936, CA; Masri v. Consolidated Contractors International [2008] EWCA Civ 303; [2009] QB 450;

ETI Euro Telecom International NV v. Republic of Bolivia [2008] EWCA Civ 880; [2009] 1 WLR 665)).

222

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

21.32. 1982 жылғы Азаматтық істердегі юрисдикция мен сот шешімдері туралы

заңның 25-бөліміндегі жалпыға ортақ юрисдикция туралы Апелляциялық сот

Моtorola Credit Corporation v. Uzan ісінде (2004) мынадай негізгі факторларды:

1) Англия сотының қолдау бұйрығын шығаруы бастапқы сатыдағы сотта істі бас-

қаруға кедергі болатынын;

2) «бастапқы сатыдағы юрисдикцияда әлемдегі бұғаттау /құжатты ашу туралы

бұйрық шығармау саясаты бар екенін»;

3) бұйрықты шығаратын кезде юрисдикцияға қатысты конфликт туатынын және

соның нәтижесінде әлемдік бұйрықты шығарған дұрыс па, жоқ па деген

мәселені;

4) істе тараптың юрисдикцияға бағынбауы немесе наразылық білдіруі, яғни сот

бұйрығының орындалмауы ықтималдығын атаған

Motorola ісінде (2004) осы соңғы фактор Түркияда тұратын және Англияда активі

жоқ екі жауапкерге қатысты тыйым салу шарасын алып тастауға негіз болған

Дегенмен басқа да ортақ жауапкерлер Англияда тұратындықтан және Англияда

мүлкі болғандықтан, сот осы тыйым салу шарасын қайта қолданыпты

21.33. Ағылшын сотының бұғаттау амалы Англиядан тыс жердегі активке де қол-

данылады. Ағылшын соты жауапкер мен сот өндірісінің тарапы болып есептелмей-

тін тұлғаларды әділетсіздік пен қысымнан қорғаудың үш түрлі режимін

қалыптастырған.

21.34. Біріншіден, Dadourian Group International Inc v. Simms ісіндегі (2006) нұсқау-

лықтар жауапкерді Ағылшын сотының әлемдік басқа юрисдикцияда қысым жасауы-

нан қорғауға үлгі болды

. Бұл істегі жетекші (1), (4) және (5) нұсқаулықтар айрықша

маңызды:

1) «рұқсат әділ және қолайлы болуға... және... Англиядағы сот өндірісінің тарап-

тары мен шетелдік юрисдикциядағы сот өндірісіне қосылуы мүмкін үшінші

тарапқа қысым көрсетпеуге тиіс»;

4) «рұқсатты әдетте өтініш берушіге шетелдік сот өндірісінде Англиядағы бұғат-

тау амалынан да артық бұғаттау амалына қол жеткізу үшін беруге

болмайды»;

5) «рұқсат беру туралы өтініштің дәлелдемелерінде судьяның жан-жақты шешім

қабылдауы үшін қажет, оның ішінде шетелдік сотта қолданылатын құқық пен

практиканың мән-жайына қатысты, шетелдік сот өндірісінің басталуына

[2004] 1 WLR 113, CA, at [115]; on earlier case law, N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University

Press, 2003), 17.74 , and A Johnson in M Andenas, N Andrews and R Nazzini (eds), The Future of

Transnational Civil Litigation (reprinted British Institute of International and Comparative Law, 2006), ch 11.

Сонда, at [125] and [126]; see also the discussion of this and related case law in Belletti v. Morici [2009]

EWHC 2316 (Comm); [2010] 1 All ER (Comm) 412; [2009] 2 CLC 525, Flaux J (relevant authorities cited

at [19] and conclusion given at [53]).

Бұл да сонда, at [127] and [128].

[2006] EWCA Civ 399; [2006] 1 WLR 2499; [2006] CP Rep 31, at [25] with commentary on each at [26] ;

noted T Rutherford (2006) NLJ 837.

223

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

қатысты, шетелдік соттың юрисдикциясындағы активтердің бар болуының

дәлелдемелері, сол активтер иелерінің аты-жөні туралы ақпараттың барлығы

болуға тиіс».

21.35. Екіншіден, басқа юрисдикцияда тұратын тарап болып есептелмейтін тұлға

да «Бабанафт ескертпесі» негізінде қорғалады

. Жауапкердің банкі сияқты,

Англия сотының тарап болып есептелмейтін тұлғаны бұғаттау туралы бұйрығын

орындамаған және жауапкердің қаржылық нұсқауын орындап отырған филиалына

тікелей құзыреті жүрген жағдайда ғана жазалауға болады. Сонымен қатар ол банк-

тің ағылшын сотының бұғаттау туралы бұйрығын орындамағанына дәлел болуға

тиіс. «Бабанафт ескертпесінде» (PD (25A) бұғаттау амалы туралы қосымшаның

19-параграфында) былай делінген:

1. Төмендегі 2-параграфта көрсетілгенді қоспағанда, аталған бұйрықтың талап-

тары осы соттың юрисдикциясынан тыс жерге қолданылмайды.

2. Аталған бұйрықтың талаптары осы соттың юрисдикциясынан тыс мемлекет

пен елдегі мынадай тұлғаларға:

а) жауапкерге немесе оның сенімхат арқылы жұмыс істейтін агентіне;

ә) басқа да тұлғаларға:

1) осы соттың юрисдикциясындағы тұлғаға;

2) бұл бұйрық туралы жазбаша хабарламаны осы соттың юрисдикциясын-

дағы тұрғылықты жерінде, жұмыс орнында алған тұлғаға;

3) осы соттың юрисдикциясынан тыс жерде аталған бұйрық талаптары-

ның бұзылуына әкелетін әрекет пен әрекетсіздіктің алдын алуы мүмкін

тұлғаға;

б) сол мемлекетте немесе елде осы бұйрықты орындаудың объектісі бола ала

тын басқа да тұлғаның өзіне қатысты қолданылады.

21.36. Үшіншіден, Англияның бұғаттау амалы мен шетелдік құқық нормалары ара-

сында конфликт болуы мүмкін екеніне назар аударады. «Балтық ескертпесі» жауап-

кер мен тарап болып есептелмейтін тұлғаға шетелдік құқықтың нормаларын

сақтауға рұқсат берген

2.6. ЕО ЮРИСДИКЦИЯ ЖҮЙЕСІНІҢ

EX PARTE БҰЙРЫҚТЫ МОЙЫНДАМАУЫ

21.37. Еуропаның тұрақты соты Denilauler v. Couchet Frères ісінде

(1980) «алдын

ала хабарланбаған» (ex parte) бұйрықты ЕО-ның басқа юрисдикциясында тіркеуге

Incorporated in Freezing Injunctions, Annex to PD (25A), at (19); this protection originated in Babanaft Co

SA v. Bassatne [1990] Ch 13, CA.

[2002] 1 All ER 717, CA; Baltic Shipping v. Translink Shipping Ltd [1995] 1 Lloyd’s Rep 673, Clarke J; бұл

норма қазіргі кезде инкорпорацияланған, Практикалық нұсқаулық (25A), at (20).

[1980] ECR 1553, ECJ; G Maher and BJ Rodger, ‘Provisional and Protective Remedies: The British

Experience of the Brussels Convention’ (1999) 48 ICLQ 302; and W Kennett, The Enforcement of Judgments

in Europe (Oxford University Press, 2000), 146 .

224

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

және орындауға болмайтынын ескерткен

(дәл осы шектеу Лугано конвенция-

сында да бар).

21.38. Англияның Үлкен сотында қаралған EMI Ltd v. Modern Music GmbH ісінде

(1992) судья Хобхаус Denilauler ісіндегі шешімді (1980) қолдана отырып,

«Германияның ex parte бұйрығын мойындауға да, орындауға да болмайды» деп

мәлімдеген

. Судья «ex parte бұйрықтың жауапкер үшін міндетті күшіне енгеніне

біраз уақыт өткен, жауапкердің аталған бұйрыққа шағым түсіруіне уақыты жеткі

лікті болған» деген шешімді жоққа шығарған

21.39. Еуропаның тұрақты соты Denilauler ісінде (1980) мына жайттарды ажыра

тып көрсеткен: 1) қорғау шарасы «сот өндірісіне сай – тіпті үнсіз келісіммен болса

да қолданылғанын»; 2) сот қорғау шарасын қолдану барысында осы шараның

объектісі болып отырған тараптың қатыспағанын және шара сол тараптың келісі-

мінсіз орындалғанын мәлімдеген

. Бас адвокат Майерс сотқа, егер шетелдік сот

аталған бұйрықтың табиғатын, ауқымы мен сәйкестігін тексерсе, қиындық туаты-

нын ескерткен

21.40. Уенди Кеннеттің пікірінше, мүше-мемлекеттердің әрқайсысында уақытша

мәжбүрлеу шарасы әртүрлі қолданылады және Denilauler ісіндегі «алдын ала хабар-

ланбаған» бұйрықты экстрааумақтық мойындау жөніндегі шектеуді жою үшін олар-

дың бәрін біркелкілікке жеткізу керек

. Сондай-ақ мүше-мемлекеттер соттарының

қорғау шарасын қолдануында да айырмашылық көп болып отыр. Соттардың кейбі-

рінде ондай өтінішті қабылдауда тәжірибе мол, ал біреулерінде ондай тәжірибе жет-

кіліксіз және біртекті емес

. Кеннетт айтқандай, ЕО Еуропадағы қорғау шараларын

минималды стандарт пен кепілдік бере отырып, біртектілікке жетелеуге тиіс

21.41. Denilauler ісіндегі шешім (1980) бойынша жарыссөз мәлімдемесіндегі

дәйектерін алғаннан кейін талап қоюшылардың ex parte бұйрықты inter partes бұй

рық ретінде мойындауына және бұйрықтың күшін әрі қарай жалғастыруына мүм-

кіндік бар. Дегенмен бұл ұсыныс тіпті күрделі қиындыққа душар етеді, себебі сот

бұйрықты жарыссөз мәлімдемесіндегі дәйектерімен бірге қарап үлгерді ме, әлде

Under the terms of the Jurisdiction Regulation (the Brussels Regulation) No 44/2001.

[1992] QB 115, Hobhouse J.

Сонда, 121. Судья Хобхаус ex parte бұйрықты ex post facto тіркеуге болады дегенді теріске шығарған…

«бұйрықты тіркеу алдындағы күні жауапкер бұйрықтың шешімін жою туралы сотқа өтініш

жасай алады. Мұндай ұсыныс конвенцияда да, нормада да қолдау таппаған». Қараңыз: G Maher and

BJ Rodger, ‘Provisional and Protective Remedies: The British Experience of the Brussels Convention’

(1999) 48 ICLQ 302; and W Kennett, The Enforcement of Judgments in Europe (Oxford University Press,

2000), 146 .

Denilauler v. Couchet Frères [1980] ECR 1553, ECJ, at [17].

Сонда, at 1577–8 (non-paragraphed Opinion).

W Kennett, The Enforcement of Judgments in Europe (Oxford University Press, 2000), 160 .

Сонда, at 161, Лондон коммерциялық сотының бұл салада өзіндік айрықша сараптамалық пікірі бар

(24.01 ).

Бұл да сонда, at 150, 152 , International Law Association’s Principles.

225

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

жоқ па деген сұрақ туындайтынын ескере отырып, сынауға да болады. Сонымен

бірге жауапкердің аталған бұйрыққа наразылық білдіруге мүмкіндігі болуы, бірақ

жауапкердің еш әрекет жасамауы, нәтижесінде жауапкердің үнсіздігі салдарынан

бұйрықтың күшінде қалуы сияқты басқа да себептер болуы ықтимал.

2.7. АРБИТРАЖДЫ ҚОЛДАУ ҮШІН БҰҒАТТАУ АМАЛЫ

21.42. 1996 жылғы Арбитраж туралы заңда (ІІ том, 5.01 және әрі қарай) да бұғаттау

амалын арбитражды, сонымен бірге Англиядан тыс жердегі арбитражды да қолдау

үшін

, тіпті арбитраж отырысы Англия мен Уэльсте өтпесе де қолдануға болатыны

баяндалған

21.43. Mobil Cerro Negro Ltd v. Petroleos De Venezuela SA ісінде

(2008) судья Уокер

арбитражды қолдау үшін әлемдік бұғаттау бұйрығын шығаруда «аса сақтық» керек

екенін ескерткен; оның пікірінше, бұйрық шығару үшін «халықаралық құқықбұзу-

шылықтың орын алуы туралы дәлел салмақты болуға тиіс»

. 2008 жылғы қаңтарда

Mobil Cerro Negro (‘Mobil’) ағылшын соты Petroleos de Venezuela SA (‘PDVSA’) ата-

латын Венесуэла мемлекеттік мұнай компаниясының 12 млрд долларын әлемдік

бұғаттау туралы уақытша бұйрық шығарған. Сот бұл бұйрықты халықаралық ком-

мерция палатасындағы Mobil and PDVSA ісіне көмек ретінде шығарған.

Арбитраждың орналасқан жері Нью-Йоркте, ал тараптар Багам аралы мен

Венесуэладан еді. Негізгі келісімшарт Венесуэла құқығымен реттелуге тиіс бола-

тын. PDVSA бұғаттау туралы бұйрықтың күшін жоюға қол жеткізген. Mobil

ісінде (2008) судья Уокердің айтуынша, жауапкердің өз активін жойып жіберуіне

ешбір дәлел жоқ. Алайда бұғаттау туралы бұйрықтың күшін жоюға үш түрлі себеп

бар

«1) Mobil 1996 жылғы Арбитраж туралы заңның (Англия мен Уэльстің) 44(3) тар-

мағындағы осы істің «тығыз» екенін дәлелдеуге тиіс еді;

2) «айрықша ерекше жағдай болмаса, Mobil бұл юрисдикциямен PDV активтерінің

байланысын дәлелдеуге міндетті болатын, бірақ Mobil оны дәлелдей алмаған;

s 44, Arbitration Act 1996; AES Ust-Kamenogorsk Hydropower Plant LLP v. Ust-Kamenogorsk Hydropower

Plant JSC [2011] EWCA Civ 647; [2012] 1 WLR 920; [2012] Bus LR 330; [2012] 1 All ER (Comm) 845;

[2011] 2 Lloyd’s Rep 233; [2011] 2 CLC 51, per Rix LJ at [96] and [97], and at [107]. Лорд-судья Стэнли

Бертон былай деген (203–205): «1996 жылғы Арбитраж туралы» заңның 44-бабы Англияда арбит-

ражда ғана қолданылады, ал басқа кезде, 1981 жылғы Үлкен соттар туралы заңның 37(1) тарма-

ғына сәйкес, сот отырысы Лондонда өтетінін дәлелдеуге негіздеме болатын мәліметтерді талап

етеді»; лорд-судья Рикс былай деген: «Арбитраж өтпейтін немесе талаптың нақты шешімі бол-

маған кезде 44-бап қолданылмайды». 44-бапта былай делінген: «Соттың Арбитраж өткізуге негіз

бола алатын өкілеттігі». 44(1) тармағында және былай делінген: «Соттың арбитраж өткізуіндегі

мақсаты бір ғана...» Демек, арбитраж өтпейтін кезде бұл контексті қолдануға болмайды.

s 2(3)(b), Arbitration Act 1996 (England and Wales).

[2008] EWHC 532 (Comm); [2008] 2 All ER (Comm) 1034; [2008] 1 Lloyd’s Rep 684; [2008] 1 CLC 542;

noted A Johnson (2008) CJQ 433. See also ETI Euro Telecom International NV v. Republic of Bolivia [2008]

EWCA Civ 880; [2009] 1 WLR 665.

[2008] EWHC 532 (Comm), at [5].

Сонда, at [28].

226

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

3) «айрықша жағдай болмаса, онда PDV активі жоқ болса, арбитраж орналасқан

жер оған, 1996 жылғы Арбитраж туралы заңның (Англия мен Уэльстің) 2(3) тар-

мағына сәйкес, бұйрық шығара алмайды».

21.44. Бұғаттау туралы бұйрықтың шетелдік соттағы немесе арбитраждағы тарап-

тарға көмек ретінде шығарылуын халықаралық қауымдастық қолдап отыр (шетел-

дік арбитраж туралы оқыңыз: ІІ том, 13.16 және әрі қарай). Американың (міндетті

күші жоқ) құқық институты/УНИДРУА принциптері былай дейді

: «Сот тіпті

дауды реттеуге юрисдикциясы болмаса да, мүше-елдің аумағындағы тұлға мен

мүлікке қатысты қамтамасыз ету шарасын қабылдай алады». Дегенмен осы қам-

тамасыз ету шарасының аумақтық ауқымы тар болады, себебі соттың активтерді

бұғаттау туралы бұйрығы (егер жауапкер ол мемлекеттің аумағында тұрмаса) сол

мемлекеттің аумағымен шектеледі. Англия мұндай қамтамасыз ету шарасының

ауқымын кеңейткен, яғни енді ондай шара Англияның юрисдикциясымен шектел-

мейді. Бұл әсіресе әлемдік деңгейдегі бұйрықтарға байланысты мәліметтерді ашуда

өте маңызды жайт.

2.8. АРБИТРАЖДЫҢ ШЕШІМІ БОЙЫНША БАСТАЛҒАН

АТҚАРУ ӨНДІРІСІН ҚОЛДАУ ҮШІН БҰҒАТТАУ АМАЛЫ

21.45. Linsen International Ltd v. Humpuss Sea Transport PTE Ltd ісінде

(2011) мына-

дай мысал бар. Бұл істе өтініш беруші бірінші және екінші жауапкерге қарсы

Англияда арбитраждың күшіне енген шешімін орындау үшін бұғаттау амалын

(1996 жылғы Арбитраж туралы заңның 66-бөліміне сәйкес) қабылдауға қол жеткіз

ген. Мұндай бұғаттау амалының практикалық маңызы өтініш берушінің жауап-

кердің активін жойып жіберуіне жол бермеу үшін «материалды» қорғау шараларын

қабылдаумен (мұның өзі де маңызды болғанымен) шектелмейді, сондай-ақ жауап-

кердің активтерін әлемдік деңгейде анықтауға жол ашуымен де маңызды. Мұның

әсіресе қылмыстық жолмен ашылған активтерді анықтау үшін маңызы зор: ол

туралы қараңыз: 21.18 (мәліметтерді ашу және бұғаттау амалы).

2.9. ОРТАҚ ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БҰҒАТТАУ АМАЛЫ

21.46. Қорғау шарасының бұл түріне қызығушылық Англия мен Британия достас-

тығының юрисдикциясымен шектелмейді (халықаралық коммерциялық арбитраж

Principle 2.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 19; also available at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

See also, to similar eect, Principle 31 (‘International Judicial Co-operation’), 49: «Мемлекеттің соты

бұл принциптерді қорғау амалдары мен мәжбүрлеу амалдарын қабылдайтын, сондай-ақ дәлелдемені

анықтау, сақтау және жинау кезінде қолданады».

[2011] EWCA Civ 1042. Бұл істің айрықша сипаты бар: 21.22–21.23.

A Redfern, in LW Newman and RD Hill (eds), The Leading Arbitrators’ Guide to International Arbitration

(Bern, 2004), at 217 ; F Knoeper, ‘Les Mésures Provisoires et l’Arbitrage’ in L Cadiet, E Jeuland and

T Clay (eds), Médiation et Arbitrage: Alternative Dispute Resolution-Alternative à la justice ou justice

alternative? Perspectives comparatives (Lexis Nexis: Litec, Paris, 2005); M Mustill and S Boyd, Commercial

227

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

бен салыстырмалы қауымдастық туралы әдебиеттерді қараңыз)

. Американың

(міндетті күші жоқ) құқық институты/УНИДРУА принциптері бұл шараның

маңызды екенін мойындайды

21.47. Дегенмен Grupo Mexicano de Desarrolo SA v. Alliance Bond Fund Inc ісінде

(1999) АҚШ Жоғарғы соты «бұғаттау амалын АҚШ соттары қабылдауға міндетті

емес» деген нақты шешім қабылдаған

. Судьялардың басым көпшілігі «мәжбүрлеу-

дің бұл түрін соттың шешімі шыққанға дейін шығару керек, яғни талап қоюшы

қарызды өндіруге құқық алғанға дейін қолдану керек» деген пікірді ұстанған.

Сондай-ақ «юрисдикцияда мұндайға жол беру соттың құзыретін асыра пайдала-

нуына мүмкіндік туғызады» деген сын да айтылған. Сонымен қатар Англиядағы

бұғаттаудың түрін АҚШ конституциясы Англиядағы әділет юрисдикциясын

мо йындап отырғанын және ХVIII ғасырда бұғаттаудың бүгінгі ХХ ғасырдағы түрі

200 жыл бойы өзгергенін айтқан. Бұл дұрыс емес. Осы мәселе туралы айтсақ, Grupo

Mexicano ісінде (1999) судьялардың көпшілігінің пікірі бойынша тараптың құзыре-

тін асыра пайдалану қаупін іс жүргізуді реттеумен шектеуге болады, атап айтқанда,

өтініш беруші қарсы міндетін орындауға кепілдік береді (21.54-тармақта айтылған-

дай). Судьялардың азшылық тобы да «Англиядағы жауапкер мүлікке бұғат салуға

объект бола алмайды» деген пікірде. Бұғаттау амалы – тұлғаның өзіне ғана тікелей

қатысты жайт (21.06).

21.48. Grupo Mexicano ісінде (1999) судьялардың көпшілігі ағылшын соттарының

практикасында активтерге тыйым салу туралы қаулыға тіркеліп, қатар шыққан

активтерді ашу туралы бұйрықтың коммерциялық пайдасы жоқ екенін түсінген (бұл

туралы қараңыз: 21.18). Дегенмен АҚШ-тағы бұдан кейінгі шешімдер, егер талап

қою арызы, конструктивті сенімді басқару сияқты, мүлік теңдігі принципіне

қатыс ты болса немесе негізсіз баю туралы болса, бұғаттау амалын сот талқылауына

дейін қабылдауға рұқсат береді

. Бұл әлі күнге дейін борышкердің өз активін

Arbitration: Companion Volume (2001), 314–6, 323– 4; H van Houtte, ‘Ten Reasons Against a Proposal for

Ex Parte Interim Measures of Protection in Arbitration’ (2004) 20 Arbitration International 85; A Baykitch

and J Truong, ‘Innovations in International Commercial Arbitration: Interim Measures a Way Forward

or Back to the Future’ (2005) 25 The Arbitrator and Mediator 95; N Trocker, ‘Provisional Remedies in

Transnational Litigation: the Issue of Jurisdiction: a Comparative Outline’ (2009) Int’l Lis 48–56.

N Andrews, ‘Provisional and Protective Measures: an Uniform Provisional Order’ (2001) Uniform L Rev (Rev dr

unif), vol VI 931; S Goldstein, ‘Revisiting Preliminary Relief in Light of the American Law Institute/UNIDROIT

Principles and the New Israeli Rules’ in Studia in honorem: Pelayia Yessiou-Faltsi (Athens, 2007), 273–96.

Principle 8, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 25; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm;

8.1-принцип – пропорциялықты сақтауды, 8.2-принцип «дәлдік пен қажеттілікті басшылыққа

алуды», сондай-ақ жауапкердің «қысқа мерзім ішінде жауап бере алуын» талап етеді; дәл осы норма

талап қоюшыға сотқа қажет фактілер мен құқықтық материалдарды ұсынуды міндеттейді,

ал 8.3-принцип талап қоюшы «сотта жеңіліп қалған жағдайда» жауапкерге өтемақы төлеумен

қатар, өтемақысын кепілдікпен қамтамасыз етуді талап етеді.

Grupo Mexicano de Desarrolo SA v. Alliance Bond Fund Inc 527 US 308; 119 S Ct 1961; 144 L Ed 2d 319

(1999) (a bare majority, 5–4), followed and considered in, Crédit Agricole Indosuez v. Rossyskiy Kredit

Bank, 92 NY 2d 541; 729 NE 2d 683, New York Ct of Appeals (2000).

USA ex rel Rahman v. Oncology Associates, 198 F 3d 489 (4

Cir 1999) (US Ct of Appeals): алдын ала мәж-

бүрлеу шарасы ретінде жауапкердің активтерін бұғаттаған; Fed Rules of Civ Proc, r 64 (see Rahman case,

228

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

соттың шешімі шыққанға дейін жасыруына жол бермеу үшін қажет. Осы салада

АҚШ-тың федералдық құқығында бұғаттау туралы норма жоқ (бірақ жекелеген

штаттардың заңдарында бар)

3. ЕУРОПАНЫҢ ЕСЕПШОТТЫ ПРЕЗЕРВАЦИЯЛАУ

ТУРАЛЫ БҰЙРЫҒЫ

21.49. Жаңа ереже Британияға ыңғайлы болмады, себебі Ұлыбритания үкіметі бұл

ережеден бас тартты, бірақ басқа ереже ұсынуды күтетінін білдірді

. Аталған ұсы-

ныс Еуропаның банктегі есепшоттарды презервациялау туралы бұйрықты талап

қоюшының мүддесі үшін презервациялау еді

. Бұл құқықтың ортақ құқықтан басқа

жүйесінде personam-ға қарағанда rem-ге көбірек көңіл бөлінетінін білдіреді. Бірақ

бұйрық «алдын ала хабарланбай» немесе ex parte берілген кезде, күтпеген жағдай-

дың элементтері пайда болуы мүмкін. Онымен активтерді ашу міндеті қатар жүреді.

21.50. Бұл ұсыныстың ағылшын заңгерлері үшін кемшіліктерінің қатарында

100

мына жайттар бар:

1) өтініш беруші мәліметті толық және ашық түрде беруге міндетті емес;

2) қайшы міндеттеме жоқ (бұйрық қате шыққан болса);

3) Ереже мәліметті ашу жүйесінде алынған ақпаратты қолдануға тыйым

салмайды;

4) сондай-ақ алғашқы өтініш жасаған мүше-мемлекеттің мәліметті ашу туралы

параллель бұйрық шығаруын талап етпейді; оның орнына өтініш беруші бұл

ақпаратты есепшот орналасқан мүше-мемлекеттің сотынан ала алады; бірақ

ол қолайсыз, баяу және тиімсіз болуы мүмкін

101

at 499); медицина мекемелері мен дәрігерлердің жалған есепшоттарын; 12 млн АҚШ доллары сомасында

негізсіз пайда тапқанын; кепіл мен капиталға қатысты бұғаттау шарасы негізсіз болса – бұғаттауға бол-

майтынын анықтаған; Decker v. Independence Shares Corp, 311 US 282; 61 S Ct 229; 85 L Ed 189 (1940)

applied (Rahman case, 436 ); бұғаттау шарасын қоғам мүддесі үшін қолдануға болады (Rahman case, para

3); Grupo Mexicano ісінде бұғаттау шарасын қарызды қайтару жөніндегі талаптарда ғана қолдануға бола-

тынын мәлімдеген. Лорд Коллинздің Grupo Mexicano (1999) 115 LQR 601–4 ісінде айтуынша, Англияда

бұғаттау шарасын айрықша жағдайда ғана қолдану керек; Grupo Mexicano ісіне сыни көзқарас туралы

қараңыз: SB Burbank, ‘The Bitter with the Sweet: Tradition, History and Limitations on Federal Judicial Power –

A Case Study’ (2000) 75 Notre Dame L Rev 1291–1346 (1297–1306, фактілер мен шешімдер жиынтығы).

(Автор Линда Силберменге алғыс айтады, Нью-Йорк университеті, Құқық мектебі).

Бұл істегі прецедент туралы қараңыз: Rahman case (1999), сонда, 499. Rahman ісінде Мэриленд штаты

бұғаттау амалын қолдаған). Rules of Civ Proc, r 64.

UK Government statement, 31 October 2011: www.publications.parliament.uk/pa/cm201011/cmhansrd/

cm111031/wmstext/111031m0001.htm#1110311000006.

European Commission, Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council Creating

a European Account Preservation Order to facilitate cross-border debt recovery in civil and commercial

matters, COM (2011) 445 nal.

100

E Lew, ‘Speedy Cross-Border Debt Recovery? The New Europe-wide Freezing Order’ (2011) 11 JIBFL 699.

101

Art 17 of the Proposed Regulation: http://ec.europa.eu/justice/civil/les/comm-2011–445_ en.pdf.

229

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

4. АЗАМАТТЫҚ ТІНТУ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚТАР

102

4.1. АЗАМАТТЫҚ ТІНТУДІҢ ТАБИҒАТЫ

21.51. Азаматтық тінту туралы бұйрық (бұрын «Энтон Пиллер бұйрығы» деп ата-

латын)

103

– өтініш берушіге жауапкердің бөлмесін тексеріп шығуға рұқсат беретін

және құқықбұзушылықтың дәлелі болып табылатын дәлелдемені алып қоюға

немесе жойылып кету қаупінің алдын алуға рұқсат беретін қосымша бұйрық түрі.

Тінту туралы бұйрық ex parte жасалады. Оны тосын шығаруға болады. Аталған

бұйрықтың мақсаты – дәлелдемені жоюдың алдын алу. Тінту туралы бұйрық белгілі

бір тұлғаларға, әдетте өтініш берушіге немесе оның заңгеріне, сондай-ақ «қадаға

лаушы солиситорға» жауапкердің бөлмесіне кіруге мүмкіндік береді (тараптарға

тәуелсіз тұлға тінтуді бақылап отырады). Жауапкердің тінту жүргізілетін бөлмесі

немесе көлігі Англияда немесе Уэльсте болуы міндетті.

21.52. Бұл бұйрық әсіресе меншік құқығы мен құпиялық құқығы бұзылған кезде

пайдалы. Азаматтық тінту туралы бұйрық, бұғаттау туралы бұйрық сияқты, жал-

пыға ортақ құрал емес (21.05 және әрі қарай). Азаматтық тінту туралы бұйрықты

тек Үлкен сот шығара алады

104

21.53. Тінтудің ауқымы дәлелдемемен, мүлікпен немесе бұйрықта аталған басқа

жағдайлармен ғана шектеледі. Жауапкерге бұйрықтың көшірмесі тапсырылғаннан

кейін заңгерімен кеңесуіне екі сағат уақыт беріледі. Жауапкер осы уақыт ішінде

өтініш беруші мен тәуелсіз солиситордың бөлмеге кіріп, «қарап отыруына» ғана

рұқсат беруге тиіс. Әйтпесе жауапкердің сотты құрметтемеуі болып саналады

105

Тінту басталғаннан кейін өтініш беруші дәлелдемелердің көшірмесін, үлгісін алуға

немесе жойылып кетпеуі үшін алып қоюға құқылы

106

21.54. Жауапкерді қорғау. Азаматтық тінту туралы бұйрық пен тыйым салу туралы

бұйрықтың ұқсастығы көп: егер кейінірек бұйрықтың қате шығарылғаны анықталса,

өтініш берушінің өтемақы төлеуге тиіс болатыны және бұйрықты жауапкер алғанға

дейін материалды толық ашу міндеті туралы жоғарыдан оқыңыз (21.16). Жауапкер

құқықтық кәсіп артықшылығына ие материалдарды ашуға міндетті емес (ол туралы

қараңыз: 12.04 және әрі қарай).

102

Re-named as such, CPR, 25.1(1)(h); Search Orders, Annex to практикалық нұсқаулық (25A).

S Gee, Commercial Injunctions (5

edn, 2006), ch 2 (6

edn expected 2013 or 2014); M Hoyle, Freezing

and Search Orders (4

edn, 2006); Zuckerman on Civil Procedure (2006), 14.175 ; IS Goldrein (ed),

Commercial Litigation: Pre-emptive Remedies (updated service), Part A, section 3; see also D Bean,

Injunctions (11

edn, 2012); LA Sheridan, Injunctions and Similar Orders (Chichester, 1999).

103

Anton Piller KG v. Manufacturing Processes Ltd [1976] Ch 55, CA is the eponymous decision.

104

s 7(8), Civil Procedure Act 1997.

105

Search Orders, Annex to практикалық нұсқаулық (25A).

106

s 7(4)(b), Civil Procedure Act 1997.

230

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

4.2. АЗАМАТТЫҚ ТІНТУ ТУРАЛЫ

БҰЙРЫҚ ШЫҒАРУДЫҢ КРИТЕРИЙІ

21.55. Критерийлер (кумулятивті) мыналар:

1) өтініш берушінің негізгі шағымның мәні бойынша prima facie нақты дәлелі

болуға тиіс

107

; талаптың мәнін іздеу үшін бұйрық шығаруға болмайды

108

;

2) егер бұйрық шығарылмаса, өтініш беруші өтінішінде дәлелдемеге айтарлық-

тай нұқсан келетінін дәлелдеуге тиіс

109

;

3) егер бұйрық шығарылмаса, жауапкердің дәлелдемені жойып жіберуге мүмкін-

дігі болуға тиіс

110

;

4) сондай-ақ бұйрық ex parte қолданылғанда, кейінірек сот өндірісі барысында ex

parte тыйым салу бұйрығының күші сақталмайды, жауапкерді тиісті деңгейде

қорғау қажет: «бұйрықтың орындалуынан... жауапкер мен оның іскерлік

қарым-қатынастарына келтірілетін зиян бұйрықтың заңды объектісіне

шамадан тыс немесе мөлшерден артық болмауға тиіс»

111

4.3. ӨЗІН-ӨЗІ КІНӘЛАМАУДЫҢ АРТЫҚШЫЛЫҒЫ

21.56. Бұл туралы 1968 жылғы Азаматтық істердегі дәлелдемелер туралы заңның

14-бөлімінде жазылған

112

«Тұлға қылмыстық істерден басқа сот өндірісіндегі кез келген сұраққа жауап беру-

ден бас тартуға немесе өзіне (немесе жұбайына) қарсы айғақ болатын құжат ты,

немесе басқа да нәрсені беруден бас тартуға құқылы (Ұлыбритания

заңна масынан)».

21.57. Дегенмен Апелляциялық сот судьяларының басым көпшілігі C plc v. P ісін-

де

113

(2007), Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының Saunders v. UK ісіндегі

(1996) шешіміне сүйене отырып, бұйрық шыққанға дейін қолда болған құжаттар

мен басқа да жайттарға артықшылық қолданылмайтыны туралы пікір білдірген

114

C plc v. P ісінде

115

(2007) лорд-судья Лоуренс Коллинз судьялардың азшылық

107

Anton Piller KG v. Manufacturing Processes Ltd [1976] Ch 55, 62, CA, per Ormrod LJ.

108

Hy-trac v. Conveyors International [1983] 1 WLR 44, CA.

109

Anton Piller KG v. Manufacturing Processes Ltd [1976] Ch 55, 62, CA.

110

Сонда, at 59–60, per Lord Denning: ‘grave danger that vital evidence will be destroyed’.

111

Criterion proposed by the report into ‘Anton Piller Orders’ (Consultation Paper, Lord Chancellor’s

Department, 1992), 2.8, Columbia Picture Industries v. Robinson [1987] 1 Ch 38, 76, and Lock International

plc v. Beswick [1989] 1 WLR 1268, 1281.

112

C plc v. P [2007] EWCA Civ 493; [2008] Ch 1; B Thanki (ed), The Law of Privilege (2

edn, Oxford University

Press, 2011), ch 8; Cross and Tapper on Evidence (12

edn, Oxford University Press, 2010), 417 ; C Hollander,

Documentary Evidence (10

edn, 2009), ch 17; P Matthews and HM Malek, Disclosure (4

edn, 2012), ch 13;

Phipson on Evidence (17

edn, 2010), 24–60 ; Zuckerman on Civil Procedure (2

edn, 2006), ch 17.

113

[2007] EWCA Civ 493; [2008] 1 Ch 1, at [26] to [38], per Longmore LJ, and Sir Martin Nourse at [74]; noted

R Moules [2007] CLJ 528.

114

(1996) 23 EHRR 313, at [69].

115

[2007] EWCA Civ 493; [2008] 1 Ch 1, at [63] to [73].

231

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

тобында болып, осы істегі көпшіліктің шешімі Страсбург юриспруденциясы сала-

сында Лордтар палатасының өкілеттігіне сәйкес келмейтінін мәлімдеген. Бұл

мәселе әлі шешілмеген, себебі Лордтар палатасы сот өндірісінде жеткілікті дәйек

ести алмаған (бұған дейін апелляциялық шағым жасауға рұқсат берген еді).

Сондықтан Апелляциялық соттың C plc v. P ісіндегі (2007) шешімі аяқсыз қалған

(Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының (Страсбург) осы артықшылық жөнін-

дегі талдауы және Страсбург сотының ағылшын құқығына ықпалы жөнінде

қараңыз: 12.40 және әрі қарай).

21.58. Заң нормаларында қылмыстық құқықбұзушылық саласындағы алаяқтық

бойынша өзін-өзі кінәламау артықшылығы

116

немесе азаматтық сот өндірістеріндегі

интеллектуалдық меншік пен құпия ақпараттар

117

, отбасы туралы сот өндірісіндегі

активтерді ашу туралы мәселелерде артықшылық қолданылмайды

118

. Мұндай кез-

дерде жауапкер қылмысқа қатысты ақпараттар мен құжаттарды ашуға міндетті,

бірақ осы ақпараттар мен материалдарды алаяқтық немесе интеллектуалдық мен

шік бойынша қылмысы үшін оның өзін қудалау мақсатында қолдануға болмайды.

4.3.1. 1981 жылғы Жоғарғы соттар туралы заңның 72-бабы

119

21.59. Бұл заңның нормалары «интеллектуалдық меншік» туралы талапта қолданы-

лады. Азаматтық сот өндірісінің тиісті тарапының өзін-өзі кінәламаудың

артықшылығына қарамастан, аталған заң нормаларында осы артықшылық қолда-

нылмайды және тарапқа ақпаратты ашу міндетін жүктейді. Алайда ашылған ақпа-

рат қылмыстық істе және сол іске байланысты басқа қылмыстық істе оның өзіне

қарсы қолданылмайды деген шарты бар.

21.60. 72(5) тармағының мына талдау үшін маңызы зор: «интеллектуалдық мен-

шік» кез келген патентті, сауда белгісін, көшіру құқығын, дизайн құқығын, тіркел-

ген дизайнды, техникалық немесе коммерциялық ақпаратты немесе басқа да

интеллектуалдық меншікті білдіреді.

21.61. Жоғарғы сот Gray v. News Group Newspapers ісінде

120

(2012) жеке басқа

қатысты ақпараттың аталған нормаға бағынбайтынын, норманың бизнеске, яғни

коммерциялық ақпаратқа ғана қатысты екенін мәлімдеген. Жоғарғы сот: 1) бизнеске

қатысы жоқ құпия ақпарат медиадағы tittle-tattle-ге қатысты болса, техникалық

және коммерциялық ақпарат ұғымына жатады; 2) бизнеске қатысы жоқ коммерция-

лық ақпарат басқа интеллектуалдық меншік ұғымына жатады деген пікірлерді

теріске шығарған. Бұл мәселені мисс Филлипстің талап қоюшының дыбыстық

116

s 13, Fraud Act 2006 (considered in Kensington International Ltd v. Republic of the Congo [2007] EWCA

Civ 1128; [2008] 1 WLR 1144).

117

s 72, Senior Courts Act 1981.

118

R v. K (A) [2009] EWCA Crim 905; [2010] QB 343, at [19] to [32].

119

s 72, Senior Courts Act 1981 (as amended).

120

[2012] UKSC 28; [2012] 3 WLR 312.

232

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

хабарламасын «хакерлік» жолмен ұрлап алғаны және жәбірленушінің мобильді

телефонына орналастырып қойғаны туралы шағымында (м-р Стефен Куганның

осыған қатысты басқа істерінде де) қарастырған. Осы істе талап қоюшылар талап

қою арызына дәлел болатын ақпаратты ашуды талап еткен. Жауапкерлер бұл ақпа-

рат өзін-өзі кінәламау артықшылығына ие деген негізде ақпаратты ашуға қарсылық

білдірген. Талап қоюшылар тіпті осы негізде артықшылық болса да, 1981 жылғы

заңның 72-бабына сәйкес, жауапкерден ақпаратты ашуды талап ете алатынын

мәлімдеген. Егер солай болса, 72-бабына сәйкес, азаматтық сот өндірісінде қолдану

үшін ашылған ақпаратты мемлекеттік орган осы сот өндірісіне қатысты қылмыстық

істе пайдалана алмайды.

21.62. Жоғарғы сот Gray v. News Group Newspapers ісінде

121

(2012) техникалық

және коммерциялық ақпарат немесе басқа да интеллектуалдық меншік ұғымын

(Апелляциялық соттың шешімімен салыстырғанда) неғұрлым тар ауқымда қолдан-

ған. Соттың айтуынша, бизнеске қатысы жоқ немесе жеке басқа қатысты ақпарат

бұл ұғымға жатпайды. Жоғарғы соттың 72-бапты осы негізде қолдануының жалғыз

себебі дыбыстық хабарламадағы ақпараттың бизнеске көбірек қатысты болуы еді.

(Апелляциялық сот Gray v. News Group Newspapers ісінде осы шешімді қолдаған,

бірақ кейін бұл шешімнің күші жойылған. Ол туралы 72-бапты қолдану себебі –

онда құпия ақпараттың барлық түрі, яғни коммерцияға қатысты және қатыссыз

ақпарат бар; оны төменде оқыңыз)

122

21.63. Жоғарғы сот Gray v. News Group Newspapers ісінде

123

(2013) «хакерлік жол-

мен» жеке басқа қатысты (бизнеске қатысы жоқ) құпия ақпаратты ұрлау тәртіп

бұзушыны 1981 жылғы заңның 72-бабынан тыс қылмыстық жауапкершілікке тар-

туға негіздеме болатынын мәлімдеген. Сондықтан артықшылықты аталған кон-

тексте толық пайдалануға болады, себебі 72-бабы артықшылықты жоққа шығарып

тұрған жоқ. Бұл осы контексте азаматтық сот өндірісінің артықшылық негізінде

жол бермеуіне болады дегенді білдіреді.

21.64. Осылайша Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергердің

Апелляциялық сотта қолданған техникалық немесе коммерциялық ақпарат немесе

басқа да интеллектуалдық меншік ұғымы артықшылықтың көптеген азаматтық сот

өндірісіне келтіріп отырған кедергісін жоя алған (мұны Жоғарғы сот орынды деп

таныған)

124

. Жоғарғы сот, керісінше, 72-баптың мәтініне неғұрлым нақты көзқарас

білдіруге тырысып, талап қоюының интеллектуалдық меншік құқығы бар

121

[2012] UKSC 28; [2012] 3 WLR 312.

122

Апелляциялық сот Gray v. News Group Newspapers Ltd [2012] EWCA Civ 48; [2012] 2 WLR 848, [39],

[45] ісіндегі шешімінде (Жоғарғы сот күшін жойған шешімінде: жоғарыдағы мәтіннен қараңыз) «ин-

теллектуалдық меншік жөнінде құпия ақпарат болса, онда ол коммерциялық сипатта болмауға

тиіс» деген. Сондықтан талап қоюшы талабын белгілі бір авторлық мәселеге қатысты қоймаса, яғни

мобильдік құрылғыдағы, хаттағы, мәтіндегі авторлық мәселеге қатысты болмаса, демек, ол дауды

1981 жылғы заңның 72(5) тармағы негізінде қарауға болмайды.

123

[2012] UKSC 28; [2012] 3 WLR 312.

124

[2012] UKSC 28; [2012] 3 WLR 312, at [14], per Lord Walker.

233

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

материалды ұрлау

125

және оның «patchwork» табиғатын «осы салаға құқықтық ара-

ласу» деп тапқан

126

21.65. Апелляциялық соттың осындай керемет шешімі қолдауға ие бола алмады.

Себебі Жоғарғы соттың шешімі бойынша «бизнеске қатысы жоқ құпия ақпарат

72-бап әрекетінен тыс, бұл артықшылық осы құпиялықты бұзғаны үшін қаралатын

азаматтық сот өндірісіне кедергі келтіреді».

21.66. Жоғарғы соттың келтірген уәжі: бұл мәселе туралы лорд Уокер Gray v.

News Group Newspapers ісінде (2012) былай деген

127

«Құпия ақпараттың бәрі бірдей пайдалану кезінде техникалық немесе коммерциялық

бола бермейді. Адамның жеке өмірі туралы құпия (мысалы, адамның айтқысы кел-

мейтін қауіпті ауруы туралы жоғарыда аталған мысалды келтірейік), тіпті

медиаға жариялаған жағдайда қаржы табу мүмкін (әңгіме танымал адам жөнінде)

болса да, бұл ұғымға жатпайды».

21.67. Дегенмен лорд Уокер бұл істегі дыбыстық хабарлама коммерциялық екенін

мына негіз бойынша анықтаған

128

«Мисс Филлипстің (азаматтық талап қоюшы ретіндегі) талабы ... клиентінің

жіберген дыбыстық хабарламасын коммерциялық мазмұны бар құпия ақпарат деп

тану еді... Мисс Филлипс ондағы жеке басқа қатысты және коммерциялық ақпа-

раттың санын анық атамаған, бірақ ондағы коммерциялық ақпараттың маңызы

төмен деуге ешбір негіз жоқ».

21.68. Жоғарғы сот тағы бір мәселеге көңіл аударған: «1981 жылғы Үлкен соттар

туралы заңның 72-бабында (осы фактілер мен хакерлік оқиға туралы) қылмыстық

сөз байласу алдымен анықталды ма деген мәселе қамтылған ба? Бұл бойынша

Жоғарғы сот «иә» деп жауап берген: қылмыстық сөз байласу пайда болғаннан бергі

уақыттағы құқықбұзушылық қылмыстың белгісі болып табылады және 72-баптың

аясында қарастырылады. Осы тұрғыдан лорд Уокер мынадай тұжырымға

келген

129

«Егер мистер Мулкайр (жауапкерлердің бірі) дыбыстық хабарламаны ұрлаған кезде

бір немесе бірнеше адаммен сөз байласса, қылмыс олардың сөз байласқан сәтінен

басталған және сол қылмыс орындалған сәтке дейін жалғасқан деп саналады. Сөз

байласуға сәйкес жасалған әрбір дыбыстық хабарламаны ұрлау өз алдына қылмыс

болып танылады».

125

[2012] UKSC 28; [2012] 3 WLR 312, at [28], per Lord Walker.

126

Сонда, at [29], per Lord Walker: «Заң нормаларындағы айрықша жағдайлар артықшылық беру үшін

тиісті жолмен ғана қолданылады».

127

Бұл да сонда, [25], per Lord Walker, giving the court’s unanimous judgment.

128

Бұл да сонда, at [32].

129

Бұл да сонда, at [45].

234

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

Осылайша «72-бап қай кезеңде де қудалаудан қорғау бола алады» деген тұжырымға

келеміз. Яғни 72-баптан тыс қылмыстан қорқуға еш негіз жоқ. Сондықтан азамат-

тық сот өндірісіндегі жауапкер азаматтық сот өндірісінде мәліметті ашу туралы

бұйрықты орындамауға себеп ретінде артықшылықты қолдана алмайды. Жауапкер

ондай бұйрықты орындауға міндетті, себебі 72-бапты тиісті ақпаратқа ғана қолда-

нып отыр.

4.3.2. 2006 жылғы Алаяқтық туралы заңның 13-бабы

21.69. Өзін-өзі кінәламау артықшылығы 2006 жылғы Алаяқтық туралы заңның

13-бабында да қарастырылған. Бұл норманы Апелляциялық сот Kensington

International Limited v. Republic of Congo ісінде

130

(2007) талқылаған. Аталған нор-

маның екі қыры бар. Бірінші: 2006 жылғы Алаяқтық туралы заң бойынша тұлға

ағылшын сотының ақпаратты немесе құжатты ашу туралы азаматтық істердегі бұй-

рықтарын орындауға міндетті, егер бұйрық мүлікті, оның ішінде ақшаны ашу

туралы болса және ол орындалмаса, тұлғаны алаяқтық бабымен айыптауға болаты-

нын білдіреді. Екінші: азаматтық сот өндірісі барысындағы ашылған ақпаратты сол

адамның өзіне немесе оның зайыбына қарсы алаяқтық туралы қылмыстық істе қол-

дануға болмайтынын білдіреді.

21.70. Жалпы алғанда, жауапкер құжаттарды жойып жібергені немесе e-mail-ді

өшіргені үшін, Австралия сотында қаралған Мorritt V-C held in Douglas v. Hello! Ltd

ісіндегі

131

(2003) шешім сияқты, қылмыстық жауапқа тартылады

132

5. ТӨЛҚҰЖАТТЫ АЛЫП ҚОЮ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚ

21.71. Ағылшын соттары жауапкердің немесе келешектегі жауапкердің сот юрис-

дикциясын тастап кетуін шектей отырып, төлқұжатын алып қоя алады (‘Bayer v.

Winter ісіндегі бұйрық

133

). Бұл тақырыпты судья Мостин Young v. Young ісін-

де

134

(2012) зерттеген. Судья Мостин аталған істе осы саладағы қазіргі заманғы

жетекші прецеденттерге

135

көңіл бөлген (келесі параграфтан қараңыз: Кuwait

Airways Corp v. Iraqi Airways Co ісі

136

(2010)). Судья Мостин Young v. Young

130

[2007] EWCA Civ 1128; [2008] 1 WLR 1144.

131

[2003] 1 All ER 1087 (brief note); [2003] EWHC 55 (Ch), at [86].

132

Сонда, at [173].

133

N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 8-050 to 8-053; L Anderson, ‘Antiquity in Action…’

(1987) 103 LQR 246; Израиль сотының қорғау амалын мойындамауы туралы қараңыз: S Goldstein,

‘Revisiting Preliminary Relief in Light of the American Law Institute/UNIDROIT Principles and the New

Israeli Rules’ in Studia in honorem: Pelayia Yessiou-Faltsi (Athens, 2007), 273–96.

134

[2012] EWHC 138 (Fam); [2012] Fam 198.

135

Felton v. Callis [1969] 1 QB 200, 210–1, 215, Megarry J; Thaha v. Thaha [1987] 2 FLR 142 (Wood J:

although in the circumstances of that case the writ was incorrectly issued after judgment as an aid to

enforcement); Bayer AG v. Winter [1986] 1 WLR 497, CA; B v. B (Injunction: Jurisdiction) [1998] 1 WLR

329, 334, Wilson J; see also Kuwait Airways Corp v. Iraqi Airways Co [2010] EWCA Civ 741 (on which see

next paragraph of this text).

136

[2010] EWCA Civ 741, әсіресе [31], [46], және [62].

235

21-тарау. Қамтамасыз ету амалдары

ісінде (2012) 1869 жылғы Борышкер туралы заңның 6-бөліміндегі (1925 жылғы

Жоғарғы соттың сот өндірісін біріктіру туралы заңның 224(1) тармағында да баян-

далған) жауапкерге қойылатын: атап айтқанда: а) талап қою арызында материалдық

норманы қолдану үшін негіздеме жеткілікті болса

137

; ә) шектеу қолданылмаған жағ-

дайда жауапкердің сот юрисдикциясынан шығып кетуіне жеткілікті негіздеме

болса; б) жауапкердің сот юрисдикциясынан шығып кетуі талап қоюшының осы

талап қою арызына зиянын тигізетін болса, шектеуді қолдану дұрыс болатынын

мәлімдеген.

21.72. Young v. Young ісінде

138

(2012) жауапкер соттан уақытша мәжбүрлеу бұйры-

ғын орындамағаны үшін алып қойған төлқұжатын қайтарып беруін өтінген.

Сондай-ақ жауапкер активтері туралы мәліметті толық ашпаған еді. Сондықтан оны

сотты құрметтемегені үшін айыптауға болатын-ды. Судья сотты құрметтемегені

үшін оны бас бостандығынан айыру туралы шешім қабылдаған (17.27 және әрі

қарай), алайда жауапкердің әйелі сот өндірісіндегі осы отбасы туралы қорытынды

шешім шыққанға дейін үкімнің орындалуын кейінге қалдыруды өтінген. Жауапкер

төлқұжаттың Африкада қайырымдылық шарасын өткізу үшін қажет екенін айтқан.

Судья Мостин бұл өтінішке күмәнмен қарап, төлқұжатты қайтарудан бас тартқан.

Судьяның осы шешімі адам құқығын бұзбағанын ескергеніміз жөн. Дегенмен аза-

маттық істерде төлқұжатты алып қою адамның жалпы жүріп-тұру еркіндігін шек-

тейтінін ескере отырып, сот мұндай шешімді аса сақтықпен қабылдағаны жөн. Бұл

істе жауапкердің Африкадан қайтып келмеуі, егер қайтып келмесе, соттың одан

алимент өндіре алмайтыны әбден мүмкін еді. Сондықтан судья Мостин осы сот

өндірісі аяқталғанға дейін жауапкердің төлқұжатын қайтармауды дұрыс деп шеш

кен. Судья жауапкердің төлқұжатын қанша мерзімге алып қоюды шешу соттың

төтенше құқығы деп таныған. Осыған ұқсас Kuwait Airways Corp v. Iraqi Airways Co

ісінде (2010) Апелляциялық сот Англияның юрисдикциясында жүрген шетелдік

азаматтың төлқұжатын алып қою туралы шешім қабылдаған

139

. Бұл шара жауап-

керді ақпаратты ашу туралы бұйрықты орындауға мәжбүрлеу үшін қажет еді.

Төлқұжатты алып қою туралы бұйрыққа төлқұжатты алып қою жұмысы типстафф қа

(tipstaff; соттың міндетті бұйрықтарының орындалуына жауапты лауазымды тұлға)

тапсырылатыны туралы бұйрық тіркелген.

137

[2012] EWHC 138 (Fam); [2012] Fam 198, at [21].

138

Сонда.

139

[2010] EWCA Civ 741, әсіресе [31], [46] және [62].

22-ТАРАУ

КӨПТАРАПТЫ СОТ ӨНДІРІСІ

238

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Англияда көптарапты сот өндірісінің төрт түрі бар: 1) әртүрлі талап қою арыздарының

біртектес болуы; 2) біріктірілген сот өндірісі немесе ұқсас талап қою арыздарын бір сот

өндірісіне қосу; 3) өкілдік сот өндірісі; 4) «Топтық сот өндірісі тәртібіне» сай сот

өндірісі.

2. Англияда өкілдік сот өндірісі (3-нұсқа) 1), 2) және 4) нұсқалардағы көптарапты сот өнді-

рістерінен ерекше, себебі бұл сот өндірісінде талап қоюшының өкілі сотқа өз атынан да,

клиенттерінің атынан да қатыса алады. Сондай-ақ соттың шешімі оның клиенттері үшін

res judicata күшке ие. Мысалы, шешімде клиенттеріне қатысты шешім айқын көрсеті-

леді. Көптарапты сот өндірісінің осы түрі ерекше болып саналады.

3. Топтық сот өндірісі – сот өндірісінің негізгі түрі, алайда оны талап қоюшы жеке тұлға-

лар мен заңды тұлғалардың біртекті талаптарын қараудың жалғыз түрі дей алмаймыз.

Топтық сот өндірісі де сот өндірісінің ерекше түрі деп есептеледі.

4. Топтық сот өндірісі сот өндірісінің бүкіл кезеңінде істің жоғары деңгейде басқа-

рылуымен ерекшеленеді. Мұндай сот өндірісінде істі басқару екі тараптың да мүд-

десіне, мақсатына, сот өндірісінің әділ және жылдам болуына негізделеді, сондай-ақ

талап қоюшылардың әрқайсысының әділ болуына бағытталады. Аталған сот өндірісінде

топтық талап қою арызын берушілердің санына шек қойылмайды.

5. Үкімет 2009 жылғы шілдеде Азаматтық іс жүргізу кеңесінің «Англия соты өтемақы

талап еткен көптарапты талап қою арызын қарамауы керек» деген ұсынысын

қабыл дамаған.

239

МАЗМҰНЫ

1. Англиядағы көптарапты сот өндірісінің төрт түрі ........................................................................ 239

2. Әртүрлі талап қою арыздарының біртектес болуы ....................................................................... 240

3. Біріктіру мен қосу ............................................................................................................................. 242

4. Өкілдік сот өндірісі (‘opt out’) ......................................................................................................... 243

4.1. Өтемақы туралы жеке талапқа кіріспе ретіндегі мәлімдеме .............................................. 248

4.2. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейін де (1998)

кейде өкілдік сот өндірісі ақша өндіру тәсілі ретінде пайдаланылған ............................... 250

4.3. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғаннан кейін де (1998)

ақша өндіру туралы шешім қабылдаудың жаңа тәсілі пайда болған .................................. 251

4.4. Талап қоюшылар тобын анықтаудағы қиындықтар: сақтандыру ретінде қажет

топтық сот өндірісі туралы бұйрық ....................................................................................... 255

4.5. Зиян үшін және басқа да ақша өндіруге қатысты шешімдер ............................................... 257

5. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық (‘opt in’) ................................................................................ 258

5.1. Шығыстары .............................................................................................................................. 265

5.2. Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтың субъект мәселесі

бойынша ықтимал шеңбері ..................................................................................................... 267

6. Opt-out топтық талап қою арызына қарсылық білдіру (2009) ...................................................... 269

7. Қорытынды ........................................................................................................................................ 271

1. АНГЛИЯДАҒЫ КӨПТАРАПТЫ

СОТ ӨНДІРІСІНІҢ ТӨРТ ТҮРІ

22.01. Англиядағы көптарапты сот өндірісінің мынадай төрт түрі бар: 1) әртүрлі

талап қою арыздарының біртектес болуы; 2) біріктірілген сот өндірісі немесе ұқсас

N Andrews, ‘Multi-Party Proceedings in England: Representative and Group Actions’ (2001) Duke

J Com Int L 249, 250–7; P Cashman, Class Action: Law and Practice (Sydney, 2007); S Degeling and

J Seymour, ‘Collective Claims in Unjust Enrichment’ (2010) 29 CJQ 449; D Fairgrieve and E Lein (eds),

Extraterritoriality and Collective Redress (Oxford University Press, 2012); C Hodges, Multi-Party Actions

(Oxford University Press, 2001); C Hodges, ‘The Europeanisation of Civil Justice: Trends and Issues’

(2007) 26 CJQ 96; C Hodges, The Reform of Class and Representative Actions in European Legal Systems

(Hart, Oxford, 2008); SMC Gibbons, ‘Group Litigation, Class Actions and Lord Woolf’s Three Objectives –

A Critical Analysis (2008) CJQ 208; JA Jolowicz, ‘Protection of Diuse, Fragmented and Collective Interests

in Civil Litigation’ [1983] CLJ 222; M Mildred, ‘Group Actions’ in GG Howells (ed) The Law of Product

Liability (2001); R Mulheron, The Class Action in Common Law Systems: A Comparative Perspective (Hart,

Oxford, 2004); R Mulheron, ‘Some Diculties with Group Litigation Orders – And Why a Class Action

is Superior’ (2005) 24 CJQ 40; R Mulheron, ‘From Representative Rule to Class Action: Steps rather than

Leaps’ (2005) 24 CJQ 424; R Mulheron, ‘Justice Enhanced: Framing an Opt-out Class Action for England’

(2007) 70 MLR 550–80; R Mulheron, ‘Reform of Collective Redress in England and Wales’ (2008) www.

civiljusticecouncil.gov.uk/les/collective_redress.pdf; R Mulheron, ‘A Missed Gem of an Opportunity’

(2011) Euro Business LR 49; R Mulheron, ‘Recent Milestones in Class Actions Reform in England:

a critique and a proposal’ (2011) 127 LQR 288–315; R Mulheron, ‘The Recognition, and Res Judicata Eect,

of a United States Class Action Judgment in England: A Rebuttal of Vivendi’ (2012) 75 MLR 180 (related

to this, A Gidi, ‘The Recognition of US Class Action Judgments Abroad: the Case of Latin America’ (2012)

37 Brooklyn Jo of Int’l Law 894); R Mulheron, ‘In Defence of the Requirement for Foreign Class Members

to Opt Into an English Class Action’, in D Fairgrieve and E Lien (eds), Extra-Territoriality and Collective

Redress (Oxford University Press, 2012); see also the bibliography on pp 132–3 of R Mulheron’s works on

this topic in R Mulheron, ‘Report on Aspects of Collective (Class) Actions in England and Wales’, Procesos

240

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

талап қою арыздарын бір сот өндірісіне қосу

; 3) өкілдік сот өндірісі

; 4) «Топтық

сот өндірісі тәртібіне» сай сот өндірісі

(Дауды реттеудің балама жолдары, оның

ішінде тұтынушы дауын реттеудің балама жолдары туралы қараңыз:

ІІ том, 21.01 және әрі қарай; сондай-ақ ұжымдық талапты салыстырмалы талдау

туралы қараңыз: Buenos Aires (2012) conference papers)

. Үкімет 2009 жылғы шіл-

деде «Англия соты өтемақы талап еткен көптарапты талап қою арызын қарамауы

керек» деген ұсынысты қабылдамаған

. Қабылдамауының себебі туралы 22.70-тар-

мақтан оқи аласыз. Бұл тараудың схемасы: көптарапты сот өндірісінің 1) және

2) түрлері қысқаша түсіндірілгеннен кейін 3) және 4) түрлері егжей-тегжейлі сөз

болады.

2. ӘРТҮРЛІ ТАЛАП ҚОЮ АРЫЗДАРЫНЫҢ

БІРТЕКТЕС БОЛУЫ

22.02. Өзара байланысты талап қою арыздарының көпшілігін қарауды Үлкен сот

сол талаптардың біреуі бойынша шешім қабылдағанға дейін уақытша тоқтата тұруы

мүмкін. Мысал ретінде Жоғарғы сотта қаралған тұтынушының кредит лимитін

асыра пайдалануы туралы Office of Fair Trading v. Abbey National plc ісіндегі (2009)

шешімін атауға болады

. Бұл шешім жалпы бүкіл азаматтар үшін де материалдық

тұрғыдан қызық болуға тиіс. Аталған істе талап қою арызын тұтынушылардың

құқығын қорғайтын және сауда саласын реттейтін үкімет органы берген.

Іс бойынша талаптың қаржылық тұрғыдан маңызды болуы және банктердің соттың

шешіміне табанды түрде шағым жасауының нәтижесінде Үлкен соттың шешімі

Апелляциялық сот пен Жоғарғы сотта қайта қаралған

. Бұл істегі шешім елдегі банк

Collectivos: Class Actions (Buenos Aires, 2012) (reports submitted to the International Congress, 6–9 June,

2012, Argentina); A Pellegrini Grinover, ‘Cultural Dimensions of Group Litigation’ (Brazil) (2012) Revista

de Processo 361; Jillaine Seymour, ‘Representative Proceedings and the Future of Multi-Party Actions’

(1999) 62 MLR 564–84; J Sorabji, ‘Collective Action Reform in England and Wales’, in D Fairgrieve and

E Lein (eds), Extraterritoriality and Collective Redress (Oxford University Press, 2012), ch 3; G Wagner,

‘Collective Redress – categories of loss and legislative options’ (2011) 127 LQR 55–82; Lord Woolf, Access

to Justice: Final Report (June 1996) 223–48; Zuckerman on Civil Procedure (2006) 12.20 ; S Wrbka,

S van Uytsel and M Siems (eds), Collective Actions: Enhancing Access to Justice and Reconciling Multilayer

Interests? (Cambridge University Press, 2012).

N Andrews, ‘Multi-Party Proceedings in England: Representative and Group Actions’ (2001) Duke J Com

Int L 249, 257; CPR 3.1(2)(g), 19.1 and 19.2(3); ordinary joinder of co-claimants in Lubbe v. Cape plc [2000]

1 WLR 1545, HL7. Осы істе 3 000-нан астам талап қоюшы Оңтүстік Африкада қызмет еткенде, ден-

саулығына келген зиян үшін халықаралық компаниядан өтемақы талап еткен.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19, Section II; N Andrews, ‘Multi-Party Proceedings in England:

Representative and Group Actions’ (2001) Duke J Com Int L 249, 250–7.

Азаматтық іс жүргізу ережесі,19, Section III; Практикалық нұсқаулық (19B).

Procesos Collectivos: Class Actions (Buenos Aires, 2012) (reports submitted to the International Congress,

6–9 June, 2012, Argentina).

Ministry of Justice, July 2009: the Government’s Response to the Civil Justice Council’s Report Improving

Access to Justice Through Collective Actions.

Oce of Fair Trading v. Abbey National plc [2009] UKSC 6; [2010] 1 AC 696 (noted M ChenWishart

(2010) 126 LQR 157); on which N Andrews, Contract Law (Cambridge University Press, 2011), 15.36.

Сонда.

241

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

клиенттерінің алған несиелеріне банк белгілеген жоғары сыйақы мөлшерінен құты-

луына негіз бола алады деген үміт туған еді (бірақ үміт ақталмады). Жоғарғы сот

банктердің қойып отырған мөлшерінің тым жоғары болуы клиентпен жасаған

шартта нақты көрсетілгені, сондықтан осы мөлшерді азайтуға болмайтыны туралы

шешім шығарғанда, бұл істің шешімі маңызын жоғалтқан. Себебі шарттағы аталған

талаптарды әрі қарай даулай беретін болса, онда заңдағы келісімшарт еркіндігіне

нұқсан келер еді.

22.03. Банк саласындағы осы талап қою арызы сәтсіз аяқталса да, азаматтардың

атынан әділ шешімге қол жеткізу үшін берген талаптарында мемлекеттік органның

бұл әдісті әрі қарай қолдана беруіне еш кедергі жоқ. Мысалы, кейде жергілікті мем-

лекеттік орган жеке тұлғалардың талап қою арыздарына негіздеме болып отырған

мәселе бойынша дербес талап қою арызын беруі мүмкін. 1972 жылғы Жергілікті

басқару органы туралы заңның 222(1) тармағында жергілікті басқару органының

осындай азаматтық талап қою арызын бере алатыны баяндалған. Бұл норма (Бас

прокуратура, Үкімет сияқты құзыреті кең органдардан басқа да) жергілікті басқару

органының осындай мәселе бойынша өз атынан талап қою арызын беруге құқылы

екенін көрсетеді. 222(1) тармақ жергілікті басқару органына өзіне тиесілі аумақтағы

тұрғындардың атынан талап қою арызын беруге, сондай-ақ сол аймақта қылмыс

пен қоғамдық тәртіп бұзылуының алдын алу үшін мәжбүрлеу шарасын қолдану

туралы сотқа өтініш беруге құқылы екенін көрсетеді. Аталған нормада былай

делінген:

«Жергілікті басқару органы өзіне тиесілі аумақ тұрғындарының мүддесін қолдауға

және қорғауға тиіс: а) бұл салада жергілікті басқару органы сотқа талап қою ары-

зын бере алады және арызды өз атынан беруіне болады».

22.04. 1972 жылғы заңның 222-бөліміне қатысты прецеденттер Birmingham CC v.

Shafi ісінде (2008) зерттелген

. Аталған істе қалалық кеңес қаладағы қылмыстық

топтың қаланың орталығы мен басқа да жекелеген аудандарында қылмыс жасауы-

ның алдын алу мақсатында кіргізбеу үшін мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы

талап қою арызын берген. Апелляциялық сот 222-бөлімнің негізін бұл істе қолдана

алмаған, себебі «жергілікті басқару органының бұл талабы қылмыстық топты

қоғамдық тәртіпті бұзғаны үшін жазаға тартуға негіздеме бола алатын қылмыстық

заңнама нормаларына параллель болып отыр» деген шешімге келген.

22.05. Бұл тақырыпта мемлекеттік органның де-факто өз құқығын қорғай алмай-

тын жеке адамдардың құқығы мен жеке адамдар тобының құқығына альтруистік

және патерналистік араласуын қарауға болады. Оның мысалы ретінде

Re L ісін (2010) қарастырамыз

. Іс бойынша Отбасы бөлімінің төрағасы

сэр Николас Уолл жергілікті басқару органының талабын қарап шығып, әлсіз

[2008] EWCA Civ 1186; [2009] 1 WLR 1961; considered in Re L [2010] EWHC 2675 (Fam); [2011] Fam

189, on which see 22.05.

[2010] EWHC 2675 (Fam); [2011] Fam 189.

242

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

ата-ананы баласының күш көрсетуінен қорғау үшін, «алдын ала хабарламастан»

мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы шешім қабылдаған. Баланың ата-анасының

ақыл-есі кем болмаса да, істе мәжбүрлеу шарасы қолданылған. Судья айтқандай,

соттың (2.17 және әрі қарай) әлсіз тұлғаларды қорғау саласындағы нормалардағы

кемшіліктерді жоюға юрисдикциясы бар. Бұл жерде әлсіз ата-ананың ақыл-есі кем

еместігін және осы ата-ананы патерналистік тұрғыдан қорғау дұрыс болатынын

атап айтқан

. Апелляциялық сот A Local Authority v. DL ісінде

(2012) 2005 жылғы

Ақыл-ес туралы заңда соттың әлсіз ересек адамдарды қорғауына еш кедергі жоқ

екенін мәлімдеген. Судья Паркер де XCC v. AA ісінде

(2012) мәжбүрлеп үйлендіру

туралы талапты қарағанда осы шешімге сүйенген.

3. БІРІКТІРУ МЕН ҚОСУ

22.06. Талап қою арыздарын біріктіру мен қосу – көптарапты талап қою арыздарын

біріктіріп қараудың жолы. Мұндай сот өндірісінде талап қоюшылардың санына шек

қойылмайды. Мысалы, Weir v. Secretary of State for Transport (No 1) ісінде

талап

қоюшылар тобы «талап қоюшылар комитетін» құрған. Комитет сот өндірісінің

толыққанды тарапы болып табылатын көптеген талап қоюшылардың атынан

(шамамен 50 000-ға жуық акционер) бір ғана талап қою арызын берген. Талап қою-

шылардың бәрі де жауапкер компаниядан ақша өндіруге тырысқан.

22.07. Біріктірілген сот өндірісі – сот өндірісіне бірнеше тарап қатысатын жүйе.

Әрине, мұндай сот өндірісінде біріктіру үшін талап қоюшының рұқсаты керек.

Дегенмен Adams v. Ford ісінде

(2012) талап қоюшылардың бәрі бірдей солиси-

торға сенімхат беріп үлгермесе де, Апелляциялық сот талап қою арызын жарамды

деп санаған. Аталған істе талап қоюшылар талаптарын бір талап қою арызына

біріктірген болатын. Сонымен бірге талап мерзіміне үлгеру мақсатында сот өндірісі

асығыс басталып кеткен. Мұндай жағдайда талап қоюшылардың солиситоры қай

талап қоюшыдан сенімхат алғанын нақты көрсеткені дұрыс еді. Дегенмен сенім-

хатты кешіктіріп берген талап қоюшылардың талаптарын талап қою арызынан

алып тастаудың қажеті жоқ еді.

22.08. Бір сот өндірісіне бірнеше талап қоюшының қатысуы өкілге кететін

шығынды үнемдеу үшін жақсы. Бірақ телефонға хакерлік ұрлық жасалғаны туралы

істе 55 заң фирмасы 100-ге жуық талап қоюшының атынан өкілдік еткен. Мұндай

кезде сот Топтық сот өндірісі туралы бұйрық шығарып, солиситорға бәрінің атынан

өкілдік етуге құқық береді

[2010] EWHC 2675 (Fam); [2011] Fam 189, at [11] to [14].

[2012] EWCA Civ 253; [2012] 3 All ER 1064.

[2012] EWHC 2183 (Fam), at [42] and [43].

[2005] EWHC 812 (Ch).

[2012] EWCA Civ 544; [2012] 1 WLR 3211.

Осы сот өндірісі туралы және Топтық сот өндірісі туралы қараңыз: A Higgins (2012) 31 CJQ 274, 281.

243

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

4. ӨКІЛДІК СОТ ӨНДІРІСІ (‘OPT OUT’)

22.09. Сот өндірісінің осы түрінде өкіл болып отырған талап қоюшы өзінің де, өзге-

лердің де (талап қоюшылар тобының) атынан талап қою арызын бере алады. Талап

қоюшы жалғыз болады. Талап қоюшылар тобындағы басқалар сот өндірісінің

тарапы болып саналмайды. Дегенмен талап қоюшы топтағылар соттың res judicata

шешімін пайдалана (сол шешімнің субъектісі бола) алады. Мысалы, шешімде көрсе-

тілген құқықты иеленуі мүмкін. Бұл сот өндірісінің осы түрінің ерекшелігі болып

табылады. Өкілдік сот өндірісі мәлімдеме жасау құралы ретінде маңызды: талап

қоюшы топтағылардың атынан жасалған мәлімдеменің күші зор және әдетте жеке

тұлғаның жеңіп шығуына мүмкіндік те мол. Сондай-ақ мұндай сот өндірісіндегі

соңғы кездегі шешімдер өкілдік сот өндірісінің механизмін ақша өндіру туралы көп-

тарапты сот өндірісіне икемдеуге әбден болатынын көрсетіп отыр.

22.10. Англияның бүгінгі құқық жүйесіндегі нормаларда (Азаматтық іс жүргізу

ережесі, 19.6) былай делінген:

«1) екі немесе одан да көп тұлғаның талап қоюдағы мүддесі бірдей болса: а) талап

қою арызын сот қарайды; ә) сот екі немесе одан көп тұлғаның талаптарын бірік-

тіру туралы қаулы қабылдайды... 4) Егер сот өкілдік сот өндірісінің барысында бас-

қаша шешім немесе бұйрық қабылдамаса: а) соттың шешімі талап қоюшы

топтағылардың бәрі үшін міндетті; ә) талап қоюшы топқа жатпайтын тұлға

үшін соттың рұқсатымен ғана міндетті бола алады».

21.11. Өкілдік сот өндірісінде өкіл ғана сот өндірісінің толыққанды тарапы болып

саналады. 1981 жылғы Үлкен соттар туралы заңның 151(1) тармағында «азаматтық

сот өндірісінің тарапы» ұғымына соттың бұйрығымен немесе басқа да құқықтық

құжаттың негізінде сот өндірісінің тарапы болып табылатыны туралы тиісті жол-

мен ескертілген немесе сот өндірісіне қатысқан тұлға» деген анықтама берілген.

Бұл нормадан талап қоюшы топтағы тұлға тиісті жолмен ескертілсе ғана тарап

болып саналатынын көре аламыз (бұдан басқа норма жоқ). Шындығында, талап

қоюшы топтағылар гибрид түрде болып отыр. Олар сот өндірісінің толыққанды

тарапы емес

(яғни автоматты түрде сот шығысына жауапкершілік жүктелмейді,

құжаттарды ашуды талап ете алмайды немесе құжатты ашуға міндетті болмайды

сондай-ақ сот өндірісіне бейтарап қарайтын тұлға да емес. Шындығында, соттың

шешімі ол үшін міндетті: «Егер сот өкілдік сот өндірісінің барысында басқаша

шешім немесе бұйрық қабылдамаса: а) соттың шешімі талап қоюшы топтағы-

лардың бәріне міндетті болады...».

22.12. Өкілдік сот өндірісінде талап қоюшы топ өкілді тағайындауға немесе сай-

лауға міндетті емес. Қысқасы, өкіл өзін-өзі тағайындап алуы да мүмкін. Дегенмен

Price v. Rhondda UDC [1923] WN 228; (1923) 130 LT 156, Eve J; бұл жерде даудың мәнін қайта қарау

керек деген шешім қабылданған: Waller J in Bank of America National Trust and Savings Association v.

John Taylor [1992] 1 Lloyd’s Rep 484, 495.

Ventouris v. Mountain [1990] 1 WLR 1370, Saville J.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.6(4).

244

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

cот оны «өкіл бола алмайды» деген шешім шығаруы да ықтимал

. Сот бұл құқы-

ғын лайықсыз өкіл тағайындалмауы үшін қолдана алады. Бұл бап бойынша «кез

келген тарап соттан осындай бұйрық шығаруын өтіне алады». Аталған нормадан

«талап қоюшы топтағылар сот өндірісінің тарапы бола ма» деген сұрақ туады

(жоғарыда талқыланған: 22.09). Moon v. Atherton ісінде (1972) сот талап қоюшы

топтағы тұлғаны, Азаматтық іс жүргізу ережесінің нормаларына сәйкес, сот өндірі-

сінің тарапы деп мойындаған

. Бірақ алдында өкіл болған тұлға өз мәселесін

шешіп алып, сот өндірісінен шығып кеткеннен кейін ғана сот оған құзыреті шектел

ген өкілдік берген.

22.13. Өкілдік талап қоюшы топтағы тұлғаға талап қоюға дайындалып жатқаны

немесе сот өндірісінің барысы туралы хабарлап отыруға міндетті емес. Сонымен

бірге талап қоюшы өкіл мен жауапкер dominus litis (латынша сөз тіркесі, «іс жүр

гізу бойынша шешім қабылдай алады» дегенді білдіреді) болып саналады және өкіл-

дік талап пен қорғаныста келісім жасауға құқылы болады. Ондай келісімнің

нәтижесі талап қоюшы топтағылар үшін келісімін берсе және келісімнің тарапы

екенін мойындаса ғана міндетті болады. Дауды реттеудің нәтижесіне талап қоюшы

топтағы тұлға келісімін берсе, нәтиже міндетті күшке ие болады, себебі: осы а) нор-

мада аталған өкілдің атынан берілген талап бойынша шығарылған кез келген шешім

мен бұйрық талап қоюшы топтағылардың бәрі үшін міндетті. Дегенмен, егер талап

қоюшы топтағылар өкілдің сот өндірісін жүргізу барысына риза болмаса, онда

талап қоюшы топтың бір бөлігі негізгі топтан бөлініп шығып, ортақтасқан жауап-

кер бола алады

22.14. Өкілдік сот өндірісін соттың рұқсатынсыз бастауға болады (дегенмен сот

өндірісін өкілдік сот өндірісі түрінде жүргізу туралы сот бұйрық шығара алады)

Сонымен бірге, егер талап қоюшы топтағылар әрекетке қабілетсіз немесе азшылық

топтың мүшесі болса, онда сот өкілдік сот өндірісіндегі дауды реттеу нәтижесін

бекітпеуі мүмкін

. Сот өзінің юрисдикциясын пайдалана отырып, дауды реттеу

процесіне бақылау жүргізуі де ықтимал

. Талап қоюшы топтағылармен ақылдаспа-

ғандықтан, дауды реттеу нәтижесі тиімсіз, біржақты немесе ұнамсыз болуы да мүм-

кін, сондықтан осы қауіпті ескерген жөн. Апелляциялық соттың төрағасы лорд

Деннинг бұл мәселеге Moon v. Atherton ісінде

(1972) тоқталған:

«Жауапкер талап қоюшымен дауды реттеу жөнінде келісімге келе алады, осылайша

басқа талап қоюшылардың мәселесін елеусіз қалдыруы мүмкін, бірақ бұл дұрыс емес.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.6(2).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.6(4).

[1972] 2 QB 435, CA.

N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 7–011, әсіресе John v. Rees [1970] Ch 345, Megarry J.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.6(1)(b).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 21.10(1) (кәмелетке толмаған баланың немесе ата-анасының атынан

сотқа қатысу). АҚШ практикасында топтық сот өндірісінің стандартына рұқсат алу керек, бірақ бұны

да сынаушылар бар: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 41.90 to 41.109.

Тиісті юрисдикция туралы: 2.17 .

[1972] 2 QB 435, 442, CA, per Lord Denning MR.

245

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

Меніңше, егер өкілдік сот өндірісінде өкіл ешбір себепсіз осындай әрекетке барса,

онда сот басқа талап қоюшыны өкіл етіп тағайындай және тараптарды бастапқы

қалпына келтіре алады».

22.15. Өкілдік сот өндірісі – ұжымдық мәлімдеме жасау құралы ретінде бірнеше

адамға қатысты даудың мәнін ашуда тиімді құрал. Оның нақты мысалы ретінде

адам өмірін сақтандырушы компанияға қарсы талап қою арызын қараған Equitable

Life Assurance Society v. Hyman ісін (2002) атауға болады. Ақырында, Лордтар пала-

тасы осы талап қою арызы бойынша мәлімдеме жасап

, жауапкер компанияның

адам өмірін сақтандыру саясатындағы нормасына нақты түсініктеме берген.

Лордтар палатасының бұл шешімі тоғыз мың сақтанушы үшін міндетті күшке ие

болған. Өкілдік сот өндірісінің механизмі әртүрлі қауымдастықтар (наразылық біл-

діруші топтар) арасындағы уақытша мәжбүрлеу шарасын қолдану үшін де пайдала-

нылады. Алайда Апелляциялық сот Pharma Ltd v. Stop Huntingdon Animal Cruelty

ісінде (2011) «төменгі сатыдағы сот уақытша мәжбүрлеу шарасын дереу орындау

үшін белгісіз тұлғаларды көп қолданған» деген шешімге келген

22.16. Өкілдік сот өндірісінің мәлімдеу мен уақытша мәжбүрлеу сипатынан басқа

қырлары Англияда сирек пайдаланылады

. Өкілдік сот өндірісі Англияда нақты

маргиналды сипатта болып отыр. Оған екі түрлі себеп бар: бірінші – шығыны,

екінші – соттың нормаларға шектеулі түсініктеме беру дәстүрі (бүгінде бұл дәстүр

ескіріп, жаңарту қажет болып отыр). Енді осы салаларды дамыту қажет.

22.17. Бірінші – талап қоюшының өзінің «шығыс тәуекелі». Жоғарыда айтылған-

дай, талап қоюшы топтағылар сот өндірісінің толыққанды «тарапы» болып санал-

майды. Сондықтан оларға тарап ретінде сот шығысы жүктелмейді

(сонымен бірге

[2002] 1 AC 408, HL.

Astellas Pharma Ltd v. Stop Huntingdon Animal Cruelty [2011] EWCA Civ 752. Азаматтық іс жүргізу

ережесінің 19.6(4) тармағында былай делінген: «Егер сот басқаша шешпесе, соттың өкілдік сот

өндірісі бойынша кез келген шешімі мен қаулысы: а) өкілдік талап қойып отырған топтың мүшелері

үшін міндетті болады; ә) өкілдік сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін тараптар үшін сот-

тың рұқсатымен ғана міндетті болады». Astellas Pharma ісінде Апелляциялық соттың қабылдаған

шешімі бойынша: судьяның бұл норманы соттың шешіміне наразылық білдірген, бірақ сот өндірісі-

нің қатысушысы болып есептелмейтін топқа қатысты қолдануға талпынысы сәтсіз аяқталған, яғни

наразылық білдіруші топтағыларды 1977 жылғы Харассменттен қорғау туралы заңның 3(6) тармағы

бойынша қудалауға негіз ретінде қолдана алмаған.

Еуропа елдерінің көзқарасы туралы қараңыз: C Hodges, The Reform of Class and Representative Actions

in European Legal Systems (Hart, Oxford 2008); C Hodges, ‘The Europeanisation of Civil Justice: Trends

and Issues’ (2007) 26 CJQ 96, 114  ; C Hodges, ‘Collective Redress in Europe: the New Model’ (2010)

29 CJQ 370. As for the position elsewhere in the common law world, R Mulheron, The Class Action in

Common Law Systems: A Comparative Perspective (Hart, Oxford, 2004). For possible English changes in the

context of consumer claims for compensation, see the Department of Trade and Industry’s ‘Representative

Actions in Consumer Legislation’, consultation paper (2006): www.dti.gov.uk/consultations/page 30259.

html (өкілдік топтағылардың жалпы тұтынушылардың атынан емес, белгілі бір жеке тұлғалардың

атынан өтемақы талап етуі туралы). Салыстыру үшін қараңыз: E Silvestri, ‘The Dicult Art of Legal

Transplants: the Case of Class Actions’ (2010) 187 Revista de Processo 99.

The costs point was been armed in Howells v. Dominion Insurance Co Ltd [2005] EWHC 552 (QB), on

which J Seymour (2005) 24 CJQ 309–315; Price v. Rhondda UDC [1923] WN 228; (1923) 130 LT 156, Eve

J (бұл шешімді Moon v. Atherton [1972] 2 QB 435, 441, CA ісінде Апелляциялық соттың төрағасы лорд

246

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

сот өндірісі олардың келісімінсіз басталады

; және талап бойынша дауды да олар-

дың келісімінсіз реттеуге болады). Соның нәтижесінде, егер сотта жеңілсе, өкілге

сот шығысы түгел жүктеледі. Ондай кезде өкіл жауапкердің бүкіл шығынын қайта

руға тиіс.

22.18. Тіпті егер өкіл сотта жеңіп шықса да, сот шығысын қарсы тараптан қайта-

рып ала алмай қалуы мүмкін. Егер өкілдік талап қоюшы топты сот шығысын бөліп

төлеуге келістіре алмаса, онда сот шығысы тұтастай өкілдің өзіне жүктеледі. Осы

себептен талап қоюшы өкілдің сот шығысынан қорқуы әбден мүмкін.

22.19. Дегенмен, осы кітаптың басында автордың екі рет айтып өткеніндей

, бұған

икемдірек көзқарас керек. Ағылшын соттары сот шығысы туралы нормаларды өкіл

дік сот өндірісінде тең бөлгені жөн. Егер талап қоюшы өкіл қор ашса (немесе басқа

да ақшалай жинақ ашса), онда талап қоюшы топтағы әрбір тұлға сол қорға пропор

циялы жарнасын төлеп, оны кейін жеңіп шыққан тараптың шығынын өтеуге жұм-

сай алады. Пайдалануға қолайлы болуы үшін оны шығынға қосқан үлесіне сай

есепке жатқызу түрінде пайдалануға да болады. Мысалы, талап қоюшы топтағы

Х 100 000 фунт стерлинг ақша салады. Жауапкер Z 200 000 фунт стерлингті Y-ке

салады. Ал Y 100 000 фунт стерлинг қосымша шығынды төлейді (себебі Y-ке қай-

тарылатын сот шығысы – стандартты шығыс). Осындай кезде Х пропорциялы түрде

Y-тің қалған шығынына жауапты болады. Х-тің шығынға жауапкершілігі Х-тің

төлейтін зиянына пропорциялы болуға тиіс, атап айтқанда 1:10. Осы негізде

10 000 фунт стерлингті есепке жатқызып, Х-тің қайтарып алатын ақшасын

90 000 фунт стерлингке азайтады және Y 10 000 фунт стерлингті Y-тің X-тің аты-

нан салған шығынынан қайтарып алады.

22.20. Егер өкіл сотта жеңілсе, онда қарсыласының шығынына өзі жауапты болады.

Осы контексте сот кейде талап қоюшы топтағы тұлғаға осы шығынның пропорция

лық үлесін төлейтіні туралы бұйрық шығаруы мүмкін (соттың тарап болып есеп-

телмейтін тұлғаларға сот шығысын төлетуі туралы бұйрық шығару юрисдикциясы

жөнінде қараңыз: 18.45). Бұл Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі

шешімде ұсынылған болатын

. Егер талап қоюшы топтағылар сот өндірісіне келі-

сімін берсе немесе сот өндірісін бастауды қолдаса, немесе тіпті демеушілік

Деннинг қолдаған). Бұл шешім қайта қаралған: Waller J in Bank of America National Trust and Savings

Association v. John Taylor [1992] 1 Lloyd’s Rep 484, 495; сондай-ақ, қараңыз: D Kell (1994) 13 CJQ 233.

R Mulheron, ‘From Representative Rule to Class Action: Steps rather than Leaps’ (2005) 24 CJQ 424,

442–3, Independiente Ltd v. Music Trading On-Line (HK) Ltd [2003] EWHC 470 (Ch), at [32], and Howells

v. Dominion Insurance Co Ltd [2005] EWHC 552 (QB), at [26].

N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 41.89; N Andrews, Principles of Civil

Procedure (1994), 7-009. And see D Kell (1994) 13 CJQ 233; J Seymour (2005) 24 CJQ 309–315.

Bank of America National Trust and Savings Association v. John Taylor [1992] 1 Lloyd’s Rep 484, 495–6,

Waller J. Осыған ұқсас істерді қараған кезде де осы прецедент қолдау тапқан: мысалы, Davies v. Eli

Lilly & Co [1987] 1 WLR 1136, CA, approved in Ward v. Guinness Mahon plc [1996] 1 WLR 894, 897–8,

901, CA. Similarly in Australia, Burns Philp & Co Ltd v. Bhagat [1993] 1 VR 203, 223–5 (Vict Sup Ct);

Carnie v. Esanda (1995) 182 CLR 398, 420, 424, HC Aus. Азаматтық іс жүргізу ережесінде сот шығы-

сын бөлу туралы имплицитті нормалар да бар: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 48.6A.

247

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

көрсетсе; егер олар тікелей немесе ишара түрде өз үлесін қосқысы келгенін мең-

зесе; сондай-ақ олардың құқықтық қабілетінің толықтығы маңызды болар еді.

Келл бұл туралы «талап қоюшы топтағылардың сырттағылардан шешуші тұлғаға

айналуының «спектрумы» деп атаған

22.21. Өкілдік сот өндірісіндегі зиянды өтеуге тағы бір кедергі соттың әдетте ортақ

мүдде (бірдей мүдде) ұғымына дәстүрлі түрде нақты мағынадағы түсініктеме

беруінде жатыр.

22.22. Ағылшын құқық жүйесіндегі бұл кедергі соттың заңдағы «екі немесе одан

да көп тұлғаның бірдей мүддесі» деген сөз тіркесіне дәстүрлі түрде нақты мағы-

нада түсініктеме беруінде

. Жақын арада (прецеденттің өзгергені туралы қараңыз:

22.28) өкілдік сот өндірісіндегі зиян туралы шешімде Апелляциялық сотта қарал

ған Markt & Co Ltd v. Knight SS Co Ltd ісінде (1910) (Азаматтық іс жүргізу ережесі

қабылданғаннан кейін) үлкен өзгеріс болған

. Markt ісі (1910) Ресей флотының

кемені суға батырып жіберуі туралы еді. Флоттың шабуылдауына кеме контра-

банда тауар әкеле жатыр деген сенім негіз болған. Осы мәселе бойынша 44 жүк

иесінің атынан өкілдік талап қою арызы берілген, яғни оларға «Ресей флотының

кемеге шабуыл жасауына негіз болған нәрсемен айналысқан» деген айып тағыл-

ған. Судьялардың көбі «бұл іс өкілдік өндірісте қаралмауға тиіс» деген пікір біл-

дірген (лорд-судьялар Воан-Уильямс пен Флетчер-Молтон; лорд-судья Бакли бұл

пікірмен келіспеген). Автордың 1994 жылы айтқанындай

, бұл істе 44 жүк иесін

біріктіру ыңғайлы болар еді; сондықтан істің өкілдік сот өндірісінде қаралмағаны

жөн. Осы негізде соттың өкілдік сот өндірісі мен зиян туралы талқылауы бұл істегі

шешім үшін маңызын жойған және жай dicta ретінде қалған. Markt ісіндегі (1910)

тараптарды біріктірген жағдайда сот өндірісін 44 жүк иесінің біріккен талабы

бойынша басынан қайта бастауға тиіс болды. Сот осыны ыңғайлы санаған (44 жүк

иесімен де хабарласу мүмкін еді). Себебі дұрысы осы еді, сот осылай етсе, дәлел

демені ашу жеңілірек деп шешкен. Бұл шешім онша келісті болмаса да (және ол

талап қою арызына заңда рұқсат берілмеуі мүмкін болса да), сот талап қоюшылар

тобының беріп отырған талаптарының мәні бірдей емес (мысалы, біреуі келісім

шартты бұзғаны үшін, енді біреуі салғырттық үшін), тек олардың талаптарының

тууына бір нәрсе себеп болған деген шешімге келген. Жауапкердің әртүрлі салада

қорғануы қажет болуы (мысалы, келісімшарттың жауапкершілік туралы

D Kell (1994) 13 CJQ 233, 238–9: «Өкілдік сот өндірісіндегі топ мүшелері кейде сот өндірі-

сі туралы білмейді және сот өндірісіне белсенді қатыспайды (мұндай жағдай жиі болады).

Сондықтан судьяның дискрециялық құқығын пайдалану арқылы сол тараптан өтемақы талап

етуі әрдайым орынды шешім бола бермейді. Ал кейде өкілдік сот өндірісіндегі топтың мүшеле-

рі шын мәнінде сотта белсенділік танытады. Сот алымдарын төлеп, солиситорына іс барысы

бойынша тапсырма беріп отырады, іс барысын аяғына дейін бақылауда ұстайды. Дегенмен

осы екі жағдайда да өкілге сенімхат берген тұлғаның қаржылық жағдайына баға беру қиын;

сондықтан өкілдік сот өндірісіндегі топ мүшелерінің сот өндірісіне қаржылық үлес қосу дең-

гейіне мән берген жөн».

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.6(1).

[1910] 2 KB 1021, 1030, 1035, 1040, CA.

N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 7-005.

248

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

тармақтары, салғырттықтың әртүрлі деңгейі) өкілдік сот өндірісіне жол бермеу

керектігін көрсеткен еді

. Қазір ғана (22.28 және әрі қарай) айтқанымыздай,

Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғаннан кейін, 1910 жылғы Markt ісіндегі

кемшілікті анықтау оңай болып отыр. Рейчел Малхерон мен Джон Сорабджи Markt

ісіне біраз сын айтқан болатын

4.1. ӨТЕМАҚЫ ТУРАЛЫ ЖЕКЕ ТАЛАПҚА КІРІСПЕ

РЕТІНДЕГІ МӘЛІМДЕМЕ

22.23. Судья Винелотт Prudential Assurance Co Ltd v. Newman Industries Ltd (No 1)

ісінде (1981) өтемақы туралы өкілдік талапты қайта қарауға тырысқанына қарамас-

тан, Millharbour Management Ltd v. Weston Homes ісінде

(2011: 22.29 және әрі

қарай) біраз даму байқалды.

22.24. Prudential ісінде (1981) судья Винелотт екі кезеңдік сот өндірісін анықтаған:

1) жауапкердің талап қоюшы топтың алдындағы жауапкершілігін бекітетін өкілдік

талап; 2) талап қоюшы топтың шығынын қайтарып алу туралы жеке талаптары

Оның ойынша, өкілдік талап жауапкершіліктің «декларативтік» ортақ негізін құрап,

оны кейін осыған ұқсас зиян көргендер де қолдана алады

. Судья Винелотт лорд-

судья Воан-Уильямс пен судья Флетчер-Молтонның Markt ісіндегі (1910) зиянды

өтеу туралы талапты мойындауына кедергі келтірген dicta-сын қайта қараған

Лорд-судья Воан-Уильямс, 1030, жүк тасымалдаушы мен тапсырыс беруші арасындағы қаты-

наста есепке жатқызудың айрықша табиғаты туралы айтып өткен. Лорд-судья Флетчер Молтон,

1035, зиян келтірілгені туралы істерде (келісімшартты бұзуға негізделсе де) әрбір істегі нақ-

ты мән-жайға, яғни топтық сот өндірісінің ерекшелігіне мән беру керек екенін айтқан. Лорд

Макнагтен де Duke of Bedford v. Ellis [1901] AC 1, 8, HL ісінде былай деген: «Өкілдік сот өндірі-

сіне берілетін шағымдар мен ұсыныстарды ескере отырып, өкілдік сот өндірісі өкілдік топта-

ғылардың бәрінің мүддесін қорғайтын болуға тиіс». Лорд-судья Баклидің Markt ісіндегі, [1910]

2 KB 1021, 1048, пікірі мүлде өзгеше: «Өкілдік сот өндірісін келісімшартты бұзған кезде қолда-

ну керек»; Лорд-судья Баклидің бұл пікірін судья Винелотт Prudential ісіндегі [1981] шешімінде

қолдаған (Ch 229, қараңыз: 22.24).

R Mulheron ‘From Representative Rule to Class Action: Steps rather than Leaps’ (2005) 24 CJQ 424,

426–431, 433–5 and 437, and especially 428–30; R Mulheron, ‘Emerald Supplies Ltd v. British Airways plc:

a Century Later, the Ghost of Markt Lives On’ [2009] Comp L 159; J Sorabji, ‘The Hidden Class Action in

English Civil Procedure’ (2009) CJQ 498.

[2011] EWHC 661 (TCC); [2011] 3 All ER 1027.

[1981] Ch 229, Vinelott J (not disturbed on this point on appeal, [1982] 1 Ch 204, 222–4, CA).

Апелляциялық сот апелляциялық шағымдар туралы «апелляциялық шағым өкілдік сот өндірісіндегі

судьяның жасаған талдауына қатысты болмауы керек» деген. Дегенмен Апелляциялық сот бұл істе

шешімнің күшін жойған болатын. Апелляциялық сот бұл істе судьяның өтемақы өндіру туралы ше-

шімді дұрыс шығармағанын, акционерлердің құқықтары бұзылғанын дәлел еткен. Бұл істе ең көп

зиян шегіп отырған тарап – компанияның өзі, яғни компания мен оның акционерлері құқықтарының

өзара тығыз байланыстылығын ескеру туралы ескерткен. Foss v. Harbottle (1843) 2 Hare 461 ісінде

судья бұған қайшы көзқарасты ұстанып, N тұлғаны акционер емес деп таныған: Prudential case [1982]

Ch 204, 210–1, CA, citing Jenkins LJ in Edwards v. Halliwell [1950] 2 All ER 1064, 1066–7, CA.

Markt & Co Ltd v. Knight SS Co Ltd [1910] 2 KB 1021, 1030, 1035 and 1040, CA; N Andrews, Principles of

Civil Procedure (1994), 7-005, бұл еңбекте әрбір лордтың пікіріне жеке-жеке тоқталған. Buckley LJ, at

1048. Судья Винелотт осы талдауды қолдаған; Markt ісінің (1910) негатив салдарын Australia, Carnie

v. Esanda Finance Corp Ltd (1995) 182 CLR 398, HC Aus ісінде теріске шығарған.

249

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

Судья Винелотт Prudential ісін (1981) өкілдік іс ретінде қарау туралы шешім қабыл-

даған, себебі ол істегі талаптар мынадай шарттарға сай еді

«1) егер өкілдік талапта талап қоюшы топтағы тұлғаға өз алдына жеке талап

қоюға құқық беретін болса немесе жауапкер оның талабынан жеке талап

ретінде берілген кезде ғана қорғана алатын болса, ал өкілдік талап тұрғысынан

қорғана алмаса, онда бұл істі өкілдік сот өндірісінде қарауға болмайды».

2) «Талап қоюшы топтағылардың ортақ мүддесі болуға тиіс, бұл талап қою ары

зында да бәріне ортақ жайттар болуға тиіс дегенді білдіреді»

3) Сот талап қоюшылар тобының мүддесі үшін осы талап қоюшыға өкілдік беруге

болатынына көз жеткізуге тиіс. Сондай-ақ талап қоюшылар тобының бәріне

қатысты мәселені дәлелдемелерді толық ашқаннан кейін шешу керек және дәлел

демелерді сотта толық көрсету қажет».

Судья Винелотт мәлімдемені дұрыс жасауға болатын мәселелерді атап

көрсеткен

22.25. АҚШ-та, керісінше, талап қоюшы топ

Prudential ісіндегі екі кезеңдік сот

өндірісін бір кезеңге сыйғызар еді, сот сол жерде зиянды өтеу туралы шешім шыға-

рады. Бұл АҚШ-тағы адвокатқа Шартты сыйақы келісіміне сай төлемге кепілдіксіз

жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бір кезеңдік сот өндірісінде зиянды өтеу туралы

[1981] Ch 229, at 254–5, per Vinelott J.

Markt ісі, жоғарыда қараңыз, ортақ талап қою арызының негіздемесі жеткіліксіз екенін көрсеткен.

Сонда, 256.

American Law Institute, ‘Principles of the Law of Aggregate Litigation’ (Philadelphia, 2010): main

reporter Samuel Issacharo (NYU); J Bronsteen and O Fiss, ‘The Class Action Rule’ (2006) 78 Notre

Dame LR 1419; SB Burbank, ‘The Class Action in American Securities Regulation’ (1999) 4 ZZP Int 321

(especially at 322–6 and 332–6, on the history and prospects of federal class actions in the US); O Chase,

H Hershko, L Silberman, V Varano, Y Taniguchi and AAS Zuckerman, Civil Procedure in Comparative

Context (Thomson West, 2007) 390 ; the Duke Law School symposium (co-ordinated by T Rowe):

‘Debates Over Group Litigation in Comparative Perspective’ (Duke/Geneva symposium, 2000): (2001)

11 Duke J of Int & Comp Law 157–421: JB Weinstein (USA), DH Hensler (USA), EH Cooper (USA);

H Erichson, ‘Doing Good, Doing Well’ (2004) 57 Vand LR 2087; B Hay and D Rosenberg, ‘«Sweetheart»

and «Blackmail» Settlement in Class Actions: Reality and Remedy’ (2000) 75 Notre Dame LR 1377;

ED Hensler, ‘The New Social Policy Torts: Litigation as a Legislative Strategy…’ (2001) 51 DePaul

LR 493; RL Marcus, ‘Reassessing the Magnetic Pull of Megacases on Procedure’ (2001) 51 DePaul LR

457 (considering complex commercial, public law and mass tort litigation); A Miller, ‘Of Frankenstein

Monsters and Shining Knights: Myth, Reality and the «Class Action Problem»’ (1979) 92 Harv LR 664;

Pennsylvania, University of: Symposium on Class Actions and Mass Torts: EH Cooper, ‘Aggregation

and Settlement of Mass Torts’ (2000) 148 U of Pennsylvania LR 1943; ER Becker and JM Marcus, ‘Penn

Law School Mass Torts Symposium: A Response to Professor Cooper’, сонда, 2001; RL Marcus, ‘Benign

Neglect Reconsidered’, бұл да сонда, 2009; DL Shapiro, ‘Class Actions: The Class as Party and Client’

(1998) 73 Notre Dame LR 913 (considered L Silberman, see citation in this note, below, at 210–2);

J Resnik, ‘From Cases to Litigation’ (1991) 54 Law & Contemp Prob 5; R Phillips, ‘Class Action &

Joinder in Mississippi’ (2001) 71 Miss LJ 447; P Schuck, Agent Orange on Trial: Mass Toxic Disasters

in Courts (Harvard University Press, 1986); E Sherman, ‘Consumer Class Actions: Who Are the Real

Winners?’ (2004) 56 Me LR 223; L Silberman, ‘The Vicissitudes of the American Class Action – With a

Comparative Eye’ (1999) 7 Tulane J of Int and Comp Law 201; C Silver, ‘Class Actions…’ in B Bouckaert

and G De Geest (eds), Encyclopaedia of Law and Economics, (Edward Elgar Publishing, 2000), vol V, 194

; SC Yeazell, From Mediaeval Group Litigation to the Modern Class Action (Yale University Press, New

Haven, 1987) (historical survey of representative proceedings in England and the US).

250

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

шешім жауапкерге де қысым түсіреді. Джон Сорабджи бұл туралы былай дейді

«Федералдық соттың іс жүргізу ережесінің... 23(а) тармағында талап қою ары-

зын топтық талап қою арызы ретінде мойындау үшін қажет төрт түрлі крите-

рий бекітілген: 1) талап қоюшылардың саны, 2) мүдделерінің ортақтығы,

3) біртектілігі, 4) өкілдің талап қоюшы топтағы басқа талап қоюшылардың мүд

десін әділ және тиісті деңгейде қорғауы». АҚШ-тың Федералдық іс жүргізу ере-

жесінің нормасы топтық талап қою арызын былай сипаттайды: 1) тараптардың

саны оларға басқаларды қосуды қажет етпейтіндей көп болуға тиіс; 2) мүдделерінің

ортақтық деңгейі жоғары болуға тиіс; 3) өкілдің талабы мен қорғанысы талап

қоюшы топтағылармен бірдей болуға тиіс; 4) өкілдік талап қоюшы топтың талабын

тиісті деңгейде жеткізуге тиіс

. Бұл норма мынадай үш жағдайды: 1) топтың көлемі

үлкен болғандықтан, оған қосылушыны қосу дұрыс емес екенін; 2) уақытша мәж

бүрлеу шарасын қолдануға болатынын және топтық талап қою арызы бәріне ортақ

екенін; 3) топтық талап қою арызы «істі әділ және тиімді басқаруда» басқа да мәж

бүрлеу шарасын қолдануға болатынын атап көрсетеді.

4.2. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ЕРЕЖЕСІ ҚАБЫЛДАНҒАНҒА

ДЕЙІН ДЕ (1998) КЕЙДЕ ӨКІЛДІК СОТ ӨНДІРІСІ АҚША

ӨНДІРУ ТӘСІЛІ РЕТІНДЕ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН

22.26. Өкілдік сот өндірісі өтемақы талап еткен істерде сирек қолданылуына қара-

мастан, зиянды өтеуде сот өндірісінің осы түрін қолданатын кездер де

ұшырасқан.

1) Талап қоюшы топтың талап ететін ақша сомасы да белгілі; кеме суға

батып кеткен; жеке жүк иелерінің мүддесі де мәлім: Monarch SS ісінде

(1947) Лордтар палатасы

. Бұл істе жауапкер-кеменің салғырттығынан жүк

тасып бара жатқан кемеге соққаны анықталған. Нәтижесінде талап қоюшы

топтың пайдасына шешім шығарылған. Өкіл оны талап қоюшылар тобына

жеткізуге тиіс еді. Талапта жүк иелерінің жүк тасушыға талабы ортақ үле

сіне байланысты болған

; жүк иелері келісімшарттарының біртектілігіне

қарай талабы да біртекті; әрбір жүк иесіне келген зиян оның қосқан үлесіне

тең еді. Сондықтан келген зиянның жалпы сомасын есептеп шығарып,

шешімде әркімге келген зиянды көрсетуге болатын, ал жалпы үлесін келген

зиянға шығаратын; өкіл зиянды жүк иелеріне бөлуге тиіс болды.

J Sorabji, ‘The Hidden Class Action in English Civil Procedure’ (2009) CJQ 498, 511.

Federal Rules of Civil Procedure, 23; on which L Silberman, ‘The Vicissitudes of the American Class

Action – With a Comparative Eye’ (1999) 7 Tulane J of Int and Comp Law 201, 204; for the text, C Hodges,

Multi-Party Litigation (Oxford University Press, 2001), 219 .

Теңіз құқығындағы коллиция туралы қараңыз (талап қоюшының бүкіл шығыны мен сот өндірісіндегі

шығысы туралы): Monarch SS Co Ltd v. Greystoke Castle (Cargo Owners) [1947] AC 265, HL.

Мына баяндамада [1945] 1 All ER 177, 179 ( ‘The Cheldale’) Апелляциялық сотта бұл мәселе анық-

талған: the Ocial Law Report of the same appeal ([1945] P 10) does not assist; the litigation was cited by

Morris LJ in Smith v. Cardi Corporation [1954] 1 QB 210 (қараңыз: Апелляциялық соттың төрағасы

Эвершидтің шешімі, сонда, 217). Бұл шешім өкілдік талап қою арызы бойынша мысал бола алады.

251

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

2) Зиянды алдымен бағалау керек, сосын өтемақы арнайы қорға құйылады:

EMI Records Ltd v. Riley ісінде (1981) судья Диллон

былай деген: «Зиянды

өтеу туралы өкілдік сот өндірісін өткізуге сот «зиянды шешім шығарылғаннан

кейінгі тексеру барысында анықтау керек» деген жағдайда ғана рұқсат етіледі

(Канцлер немесе Корольдік бөлімінде)». Бұған егер талап қоюшы топ өтем-

ақыны арнайы қорға құюға келіссе ғана жол беріледі. EMI v. Riley ісінде

(1981) жауапкер – көшедегі саудагер интеллектуалдық меншік құқығын бұзып

отырған кассета мен пластинка сатқаны үшін ұсталған. Судья Диллон бұл істе

зиянды өкілдік талап негізінде есептеген. Зиянның көлемін санау үшін алды-

мен судья тексеруге тиіс. Жауапкердің жалпы келтірген зиян көлемін қанша

адамның интеллектуалдық меншік құқығын бұзғанын анықтау арқылы белгі-

леу қажет. Бұл істе талап қоюшы топтағы музыканттар мен дыбыс жазу ком-

панияларының барлығы да өтемақы алғысы келеді. Олардың бәрі де

өтемақыны кәсіптік мекемеге құюға келісім берген. Сондықтан ақшаны толы-

ғымен детективтің жұмысы мен азаматтық сот өндірісінің қаржысына кететін

шығынға аударады. Independiente ісі де осыған ұқсас болған, ол туралы

22.35–22.37-тармақтан оқыңыз.

22.27. Сонымен, мұның айрықша жағдай екенін көріп отырмыз. Бұл шешім зиян-

ның толық көлемін соттың анықтауы міндетті екенін көрсетеді, әрбір зиянның жеке

көлемін (Monarch SS) және өтемақыны бөліп ала ма, әлде өзіне тиісті үлесін ала

ма – мұны анықтауы қажет (EMI v. Riley ісіндегідей).

4.3. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ЕРЕЖЕСІ ҚАБЫЛДАНҒАННАН

КЕЙІН ДЕ (1998) АҚША ӨНДІРУ ТУРАЛЫ ШЕШІМ

ҚАБЫЛДАУДЫҢ ЖАҢА ТӘСІЛІ ПАЙДА БОЛҒАН

22.28. Бұған анағұрлым икемдірек тәсіл керек. Соттардың бүгінде (бұдан 100 жыл

бұрынғымен салыстырғанда) шешім шығарған кездегі мақсаты әлдеқайда кеңірек.

Атап айтқанда, Үлкен соттың Millharbour Management Ltd v. Weston Homes ісінде-

гі

(2011) шешімінде «өкілдік талап қоюшы топтағылардың атынан өтемақы талап

етіп отырса, өкілдік талап қою арызын қолдануға болады» делінген. Сондай-ақ бұл

істе екі талап қоюшы екі түрлі топтың атынан шыққан, оның екеуі де жауапкердің

қателігі салдарынан зиян шеккен.

22.29. Millharbour Management Ltd v. Weston Homes ісінде

(2011) судья Акенхедтің

айтуынша, «өкілдік сот өндірісінде өкілдік талап қоюшылар өзіне келген зиян мен

топтағыларға келген зиянды өндіруді мақсат тұтады». Талап қою арызының себебі

келісімшарттың бұзылуы немесе азаматтық құқықбұзушылық болуы мүмкін.

Шындығында, талап қою арызының негізінде кез келген азаматтық

[1981] 1 WLR 923, 926, Dillon J.

[2011] EWHC 661 (TCC); [2011] 3 All ER 1027.

Сонда.

252

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

құқықбұзушылық жатуы ықтимал. Оның ішінде келісімшарт құқығының, деликт

құқығының, құқықтық міндеттеменің бұзылуына жауапкершілік пен өтемақы төлеу

міндеті немесе екеуі бірдей пайда болуы мүмкін. Судья Акенхед (прецедентті қайта

қарап шыққан соң): «Құқық пен практикада қалыптасқандай, талап қоюшы шеккен

зияны үшін өтемақы өндіру мақсатында сотқа жүгіне алады; өкілдік талап тек дек

ларативтік құрал болумен шектелмейді»

, – деген. Ол сондай-ақ, Азаматтық іс

жүргізу ережесінің 19.6-тармағына сәйкес, соттың өкілдік сот өндірісін жалғасты

руға дискрециялық құқығы бар екенін мәлімдеген

; соттың осы дискрециялық

құқығы болуы басқа шешімдерде де айтылған

22.30. Millharbour ісінде (2011) әрқайсысы осы үйге үлескер болған көптеген пәтер

сатып алушылар мен қосалқы сатып алушылар жауапкер құрылыс компаниясының

үйді дұрыс салмай жатқанына шағымданған. Құрылыстағы ақауларға байланысты

енді ол пәтерлерге қымбат жөндеу жұмыстарын жасау керек екен. Осы жұмысқа

кететін шығын алдымен компания басшылығына жүктеледі. Сонан соң шығынды

әрі қарай жеке жалға алушыларға «қызмет көрсету ақысының өсуі» ретінде компа

ния басшылығы мен жалгер арасындағы келісімшартқа енгізеді. Өкілдік талап қою

арызын осы жалға алушылардың атынан өтемақы талап ету үшін беруге болады. Ал

өндірілген өтемақы жалға алушылардың компания басшылығына жөндеу жұмыс-

тары үшін төлейтін ақшасынан алынады.

22.31. Бұл шешімге сәйкес зиянды өндіру туралы өкілдік талапқа мынадай шарт

қойылды: 1) сот шешім шығаруға дейін өкілдік талап бойынша өндіретін соманың

жалпы сомасын анықтауға; 2) сондай-ақ сот шешім шығаруға дейін әр талап қою-

шыға келген шығынның сомасын анықтауға тиіс. Осы шешімінде соттың өкілдік

сот өндірісінің тиімді екенін атап көрсетуі міндетті. Талап осы шарттарға сай келсе,

әрбір жәбір көруші сот шығысын жеке-жеке төлеуден туатын қиындықтан құты-

лады. Соттың айтуынша, мұндай істе өкілдік сот өндірісі әлдеқайда үнемді болады.

Өкілдік сот өндірісінің тиімділігі үнемділік екенін ескерген сот жауапкердің өкілдік

сот өндірісінен бас тартуы туралы өтінішін қараусыз қалдырған.

22.32. Millharbour ісінде (2011) судья Акенхед өкілдік сот өндірісі туралы преце

денттерге шолу жасап, мынадай қорытындыға келген

«Азаматтық іс жүргізу ережесінің 19.6-тармағы мен сот прецеденттеріне шолу

жасай отырып, мынадай жалпыға ортақ принциптерді бөліп көрсеткен жөн:

1) Тарапқа өкілдік сот өндірісінде талап қоюға немесе талаптан қорғануға мүмкін-

дік беру үшін тараптың мүддесі талап қоюшы топтағылардың мүддесімен

ортақ болуы қажет. Сот тараптың құқықтық қабілетіне назар аударған кезде

[2011] EWHC 661 (TCC); [2011] 3 All ER 1027, at [20].

Сонда, at [22].

Emerald Supplies Ltd v. British Airways plc [2010] EWCA Civ 1284; [2011] Ch 345, at [66] and [67].

[2011] EWHC 661 (TCC); [2011] 3 All ER 1027, at [22], per Akenhead J.

253

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

осы фактіге баса көңіл бөлуге тиіс. Мұны анықтау үшін фактілер мен жарыссөз

мәлімдемелеріне назар аудару керек.

2) Сот өндірісінің кез келген кезеңінде тарап мүддесінің ортақтығын нақты анық-

тап, соған байланысты талап қоюшы топқа кіргізуге болады.

3) Тараптар мүдделерінің ортақтығын сол нақты істің фактілерін ескере отырып

анықтау керек және өкіл рөліндегі тарап пен талап қоюшы топтағылардың

талап қою арызының мәні мен жауапкершілігінің бірдей болуына да назар

аудару керек.

4) ... Талап қоюшы топтағыларға қатысты қорытынды шешім шығарғанға дейін

соттың сол тарапты тиісті мәліметтерді ашып көрсетуге міндеттейтін шешім

қабылдағаны жөн. Себебі керісінше жағдайда сот толық аргументке ие бола

алмайды және сот жазбаша дәлелдемелерге ғана даусыз сене алады.

5) Талап қоюшылардың мүдделері біртекті болатыны анық болса да, соттың

тарапқа өкіл ретінде сотқа қатысуға құқық беруге дискрециялық құқығы бар.

Шынында, соттың тіпті өзінің шешімі міндетті емес екенін және мәжбүрлеп

орындатуға болмайтынын көрсететін дискрециялық құқығы да бар. Сонымен,

егер соттың шешімінде қандай да бір фактілер мен құқықтық нормалардың

негізінде талап қоюшылардың талаптары біртектес емес екені айтылған болса,

онда судья шешімді мәжбүрлеп орындауға болмайтыны туралы шешім қабылдай

алады.

6) Азаматтық іс жүргізу ережесінің 1-бөліміндегі басым мақсаттар соттың дис-

крециялық құқығын қолданатын кезде аса маңызды болуға тиіс. Яғни сот шығысы

мен тараптардың уақытын үнемдеу мәселесіне соттың көңіл бөлуі міндетті.

7) Өкілдік сот өндірісін қарайтын кезде талаптардың ескіру мерзімін де назарда

ұстау қажет. Жалпы, талап қоюшы топтағылар сот өндірісінің тарапы болып

саналмаса да, жауапкер оларға қарсы ескіру мерзімін қолдануды сұрауға құқылы.

Егер ескіру мерзімі бойынша қарсы талап бірнеше талап қою арызына бір

мезетте қолданылса, онда судьяның талап қою арызының тарапы болып есеп-

телмейтін тұлғаның ескіру мерзімін пайдаланып отырған тарапқа қарсы шешім

шығаруына айрықша жағдайда ғана рұқсат беріледі.

22.33. Millharbour ісінің (2011) экономикалық негізі Monarch SS ісіне (1947) ұқсас:

1) зиянның көлемі нақты белгілі болмаса да, оны анықтауға болады және құрылыс

жұмысының ақауын жөндеудің жалпы шығыны уақыт өте келе анықталады;

2) ондай өтемақыны талап қоюшы топтағылардың арасында бөлудің формуласы

бар (бұл формула бойынша Millharbour ісінде (2011) жалға алушыларды – жөндеу

жұмыстарына жалға алу шарттарына сәйкес, ал Monarch SS ісінде (1947) жүк иеле-

рінің орташа жауапкершілігіне байланысты бөлген).

22.34. Оның үстіне, Millharbour ісіндегі (2011) фактілер, жоғарыда 22.30-тармақта

аталған, Moon v. Atherton ісіндегі

(1972) фактілерге ұқсас. Бұл екі іс те жалға алушы-

лар мен жалға алушылар тобы орналасқан мүлікте жөндеу жұмысын жүргізумен бай-

ланысты еді. Moon ісінде (1972) жалға алушылар экономикалық зиян шеккен. Олар

1960 жылдары салынған жылжымайтын мүлікті жалға алған еді. Жауапкер архитектор

[1972] 2 QB 435, CA.

254

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

бұл ғимаратты тексермеген, ал ғимараттың қабырғасы қирай бастаған екен. Енді талап

қоюшы жауапкердің жөндеу жұмысына кеткен ақшаны өтеуін талап еткен. Ол

шығынды жалға алушылардың арасында бөлген. Осы фактілердің негізінде

Апелляциялық сот Moon v. Atherton ісі (1972) өкілдік сот өндірісі болады дегенге ешбір

қарсылық білдірмеген. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Деннинг «зиянның

көлемі сот өндірісі басталғанға дейін есептеледі және бұл соманы алдын ала анықтап

алуға болады» дегенмен келісіп, ақырында, соманы өндіріп алу туралы сот өндірісінің

өкілдік сот өндірісі болуына еш наразылық білдірмеген

. Бұл шешімдегі маңызды

жайт соттың осы іс бойынша жәбірленушінің сот өндірісінен шығып кетуіне рұқсат

беретінінде еді. Шынында, талап қоюшы топтағылардың бәрі бірдей сот өндірісінен

шығып кететін болса (Moon ісінде апелляциялық шағым кезінде мұндай жағдай орын

алған), онда сол топтағылардың біреуі болса да соттың рұқсатымен талапты әрі қарай

жалғастыра алады (бірақ сот өндірісі енді өкілдік сот өндірісі емес, жеке талап

бойынша сот өндірісі болып саналады).

22.35. Millharbour ісіне (2011) қосымша, Independiente Ltd v. Music Trading On-Line

(HK) Ltd ісінде (2003) де өкілдік сот өндірісін либералды қолданудың мысалын

көре аламыз. Істі сот Азаматтық іс жүргізу ережесі күшіне енген соң төрт жылдан

кейін қараған. Бұл істе вице-канцлер Моррит былай деген

«Азаматтық сот өндірісі туралы нормалардағы «біртекті мүдде» деген сөз тірке-

сіне түсініктеме беру керек және Азаматтық іс жүргізу ережесінің 19.6-тармағын

басым мақсаттарға (Азаматтық іс жүргізу ережесінің 1-бөліміндегі) сай икемді де

қолайлы пайдалану қажет. Яғни бұл жерде үш сұрақ туады: талап қоюшы топта-

ғылардың: 1) мүддесінің ортақтығы, 2) шағымының бірдей болуы, 3) талап қоюшы

өкілдің сұрап отырған шаралары талап қоюшы топ үшін дұрыс бола ма деген мәселе.

22.36. Independiente ісіндегі (2003) талап қою арызы талап қоюшының көшіру

құқығын бұзғаны үшін мәжбүрлеу шарасы мен ақша өндіру туралы еді. Бұл істе

жауапкер уеб-сайт арқылы Еуропа экономикалық аймағынан тыс жерде сатуға

арналған компакт-дискілерді сатқан және көшіру құқығын да қоса берген. Өкілдік

талап берушілердің таққан кінәсі – компакт-дискіні Ұлыбританияға кіргізу сол дис-

кілердегі артистердің құқықтарын бұзып отыр. Талап қоюшылардың айтуынша,

олар Британияның фонограмма жасаушылар қауымдастығы мен Британия авторлық

компаниясының атынан талап қою арызын беріп отыр. Вице-канцлер Моррит бұл

уәжбен келіскен. Ол былай деген:

«1) бұл мәселеде компакт-дискіні уеб-сайт арқылы Ұлыбританияға кіргізу – автор-

дың құқығын бұзу; және мұның жалпыға ортақ контексте болуы; сондай-ақ

Британияның фонограмма жасаушылар қауымдастығы мен Британия автор-

лық компаниясы мүшелеріне зиянын тигізіп отырғаны ортақ мүдде болып

табылады

[1972] 2 QB 435, CA, at 442.

[2003] EWHC 470 (Ch) (unreported), at [23], per Morritt V-C.

Сонда, at [27].

255

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

2) Бұл жердегі шаралар мәжбүрлеу шарасы және ақша өндіру шарасы болып

отыр. Ақша өндіру құралы туралы айтар болсақ, осы шара жеке талап қою-

шыға да, өкілдік өндірістің тарапына да бірдей қолайлы. Олар өндіріп алған

ақшаны не істейтінін өздері біледі, жауапкердің оған мүлде қатысы жоқ... Егер

талап қоюшылар ақшаның Британияның фонограмма жасаушылар қауымдас-

тығына тапсырылатынына риза болса, оны өздері шешеді. Олардың ақшаны

өндіру шарасына кедергі жасамауы туралы өтініш – барлығына ортақ жайт

».

22.37. Independiente ісі (2003) EMI v. Riley ісіне

(1981) ұқсас (жоғарыда 22.26-тар-

мағында айтылған). Себебі бұл екі істе де интеллектуалдық меншік құқығы

бойынша жәбірленушілер өндірілген ақша ортақ қорға түсуге және келешекте

интеллектуалдық меншік құқығын болдырмау мақсатына жұмсалуға тиіс деп келіс-

кен. Нәтижесінде жеке талап берушілер өздерінің өтемақы алу құқықтарын интел-

лектуалдық меншік құқығын ұзақ мерзімге ұжымдық қорғауға айырбастаған.

Керісінше, талап қоюшы топтағылардың басым көпшілігі азаматтық және коммер-

циялық зиян шеккені үшін өндірген өтемақысын өз мүддесіне қолданған болар еді.

4.4. ТАЛАП ҚОЮШЫЛАР ТОБЫН АНЫҚТАУДАҒЫ

ҚИЫНДЫҚТАР: САҚТАНДЫРУ РЕТІНДЕ ҚАЖЕТ

ТОПТЫҚ СОТ ӨНДІРІСІ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚ

22.38. Emerald Supplies Ltd v. British Airways plc ісінде

(2010) 200-ге жуық талап

қоюшы әуе тасымалы үшін заңсыз ақша жинаған әуе компаниясына қарсы талап

қойған. Бұл істегі өкілдік өндірісте жәбірленушілердің қайсысы әуе компаниясына

ақша төлегенін анықтау қиынға соққан. Бірінші сатыдағы сотта сэр Эндрю Моррит

өкілдік талап қою арызын тек ақша төлегендермен шектеуге болмайтынын мәлім-

деген: «Өкілдік талап қоюшыларды бұлай анықтауға болмайды»

. Оның ойынша,

Топтық сот өндірісі туралы бұйрықты тараптардың біріккен талап қою арызын

қарауға ыңғайлы етіп шығарған жөн. Соттың осы талап қою арызы бойынша сот

өндірісін бастамауына берілген шағымды Апелляциялық сот 2010 жылы қараған

Аталған істе талап қоюшылардың бәрі бірдей бір өкілге сенуі мүмкін емес еді.

Лорд-судья Маммери соттың шешімін шығара отырып былай деген

«Бұл істегі мәселе өкілдік талап қоюшылар құрамының өзгеруінде еді. Өкілдік талап

қоюшылар құрамына жататындарды анықтау – сот өндірісіне дейін шешілуге тиіс

мәселе. Алдымен әуе компаниясынан өтемақы алуға құқылы адамдарды анықтап алу

қажет болған. Себебі өтемақы алуға құқылы адамдар анықталмаса, бұл өкілдік

талапты қарау да мүмкін емес еді. Өкілдік талап қоюшыларды нақты анықтап

[2003] EWHC 470 (Ch) (unreported), at [28].

[1981] 1 WLR 923, 926, Dillon J.

[2010] EWCA Civ 1284; [2011] Ch 345.

[2009] EWHC 741 (Ch); [2009] CP Rep 32, at [38].

[2010] EWCA Civ 1284; [2011] Ch 345.

Сонда, at [63].

256

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

алғанда ғана олардың талап беру құқықтарын және өтемақы талап ету құқықта-

рын қарауға болатын-ды».

Ол және былай деген

«Өкілдік талап қою арызын беруші топ мүшелерінің мүддесін анықтап алу бұл істі

барлық кезеңдерінде өкілдік талап ретінде қарауға мүмкіндік береді, яғни өкілдік

талап қою арызына қатысты шешім екенін сот шешімі шығатын кезде ғана еске

алып жатудың қажеті болмайды».

Ол пікірін былай жалғастырған

«Өкілдік талап қоюшы топ мүшелерінің бірінің бәсекелестік туралы заңды бұзғаны

үшін қойып отырған талабына (атап айтқанда, ақшаны негізсіз жинағаны үшін

талабына) жауапкер жауап бере алса, ал басқалардың сұрағына жауап бере алмаса

(себебі бұлар ақша төлемеген болса), онда өкілдік талап қоюшы топ мүшелерінің

бәрінің соттағы мүддесі бірдей болмағаны».

22.39. Emerald ісінде (2010) талап қоюшылар Ұлыбритания Жоғарғы сотына апел-

ляциялық шағым жасау туралы берген өтініштерін қайтып алған. Нәтижесінде

Апелляциялық соттың бұл істегі өкілдік талап қою арызына рұқсат бермеген

шешімі қорытынды шешім болып танылған.

22.40. Рэйчел Малхерон Emerald ісіндегі (2010) соттың шешімінде көрсетілген

негізді сынаған

. Ол Emerald ісін Prudential Assurance Co Ltd v. Newman Industries

Ltd (No 1) ісімен

(1981) ұқсас іс деп санаған (22.42-тармағын қараңыз). Себебі бұл

екі істе де талап қоюшы топтағылар өздерінің талаптары өкілдік талап қою арызы

екенін дәлелдеу үшін мүдделері ортақ екенін сендіруге тырысқан. Дәлелдей алғанда,

екі істе де жауапкерді жауапқа тартуға болатын. Сондай-ақ талап қоюшы топтағылар

өзіне келген зиянды өндіріп алуға жол ашар еді. Бұл туралы Малхерон былай деген:

«Осылайша Апелляциялық соттың Emerald ісіндегі шешім негіздемесінің маңызы

зор еді: әсіресе бұл істе соттың талап қоюшы топ мүшелерінің мүддесін ортақ деп

тануға тырысуының өзі маңызды болып отыр».

22.41. Талап қоюшы топтағылардың талабына жауапкердің қарсы мәлімдемелері-

нің әртүрлі болуы туралы айта келе, Малхерон Emerald ісі (2010) осы орайда

«Апелляциялық соттың Shipping Ltd v. Commercial Union Assurance Co Ltd («The

Irish Rowan») ісіндегі

(1991) шешімінен өзгеше екенін, ол істе өкілдік сот өндірі-

сінде қарсы мәлімдеме әртүрлі болуына жол берілгенін» айтқан. «The Irish Rowan»

[2010] EWCA Civ 1284; [2011] Ch 345, at [65].

Сонда, at [64].

R Mulheron, ‘A Missed Gem of an Opportunity’ (2011) Euro Business LR 49.

Prudential Assurance Co Ltd v. Newman Industries Ltd (No 1) [1981] Ch 229, Vinelott J (not disturbed on

this point on appeal, [1982] 1 Ch 204, 222–4, CA); on Vinelott J’s two-stage procedure, N Andrews, English

Civil Procedure (Oxford University Press, 2003) 41.75 ; JA Jolowicz [1980] CLJ 237.

[1991] 2 QB 206, CA.

257

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

ісінде лорд-судья Пурчастың

пікірі бойынша қарсы мәлімдеменің әртүрлі болуы

өкілдік сот өндірісіне кедергі болмауы керек.

22.42. Малхерон Emerald ісінде (2010) жауапкердің қарсы мәлімдемелерін дауды

реттеу үшін қолдануға болатынын, атап айтқанда: «талап қоюшылардың құрамын

анықтауға

, құрамын қайта белгілеуге

, өкілдік сот өндірісіндегі мүдделері әртүрлі

болса, талап қою арыздарын қайта біріктіруге

немесе талап қою арызынан бас

тартуға негіздеме бола алатынын айтқан (Prudential ісіндегі сияқты).

22.43. Дегенмен талап қоюшылар «мүдделерінің бірдей болуы» деген ұғымға сол

кезде нақты анықтама беру керек еді, сонда мұндай істердің саны азаяр ма еді деген

ой туады. Себебі сот шығысының қымбат болуы (жоғарыдан қараңыз) әлі де өкіл-

дік сот өндірісіне кедергі келтіріп отыр.

4.5. ЗИЯН ҮШІН ЖӘНЕ БАСҚА ДА АҚША ӨНДІРУГЕ

ҚАТЫСТЫ ШЕШІМДЕР

22.44. Бұл орайдағы нақты ұсыныстар мынадай:

1) Бүгінде қорғаныс түрлерінің әртүрлі болуы өкілдік сот өндірісіне кедергі бола

ма деген сұраққа әзірге жауап жоқ (жоғарыдағы 22.41-тармағындағы The Irish

Rowan ісіне (1991) қатысты түсініктемені қараңыз);

2) талап қоюшы топтағылардың талап қою арызы әртүрлі келісімшарт негі

зінде туғаны маңызды емес, оған назар аударудың қажеті жоқ (The Irish

Rowan ісі, 1991);

3) зиян үшін өтемақы өндіру туралы шешім өкілдік сот өндірісінің аясынан шық

пауға тиіс (қараңыз: Monarch SS ісі (1947), EMI ісі (1981), Moon ісі (1972),

Millharbour ісі (2011)).

4) Негізгі мәселелер мыналар:

а) өкілдік сот өндірісі зиян туралы жеке талаптардың жиынтығына құқықтық

негіз болады: Prudential ісі (1981);

ә) ал, егер зиян туралы немесе басқа да ақша өндіру туралы істерді өкілдік

сот өндірісінде қарағысы келсе:

1) ондағы өтемақының жалпы құнын анықтап алу керек;

2) немесе:

А) келешекте жеке-жеке талаптардың құны мен құқығын анықтау мүм-

кін болуға тиіс (Monarch SS ісіндегі (1947) сияқты); немесе жалпы

өтемақы өндірілгеннен кейін өкіл оны топтағыларға әділ бөлуге

(Millharbour ісіндегідей (2011), топтағылардың өтемақыны бөлу

[1991] 2 QB 206, CA, at 234–35, CA.

For example, Duke of Bedford v. Ellis [1901] AC 1, HL; ‘The Kyriaki’ [1992] 1 Lloyd’s Rep 484, CA.

John v. Rees [1970] Ch 345, 371.

R Mulheron, ‘Opting In, Opting Out, and Closing the Class…’ (2010) 50 Canadian Business LJ 376,

388–391.

258

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

бойынша жауапкершілігі пәтерлерді жөндеу жұмысының жалпы

сомасына сай болуға) тиіс;

Ә) талап қоюшы топтағылардың келісімімен өтемақыны жеке-жеке

емес, ортақ қолдануға да болады (қараңыз: EMI ісі (1981),

Independiente ісі (2003).

5. ТОПТЫҚ СОТ ӨНДІРІСІ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚ

(‘OPT IN’)

22.45. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық – талаптардың ұқсастықтарын ескере

отырып, біріктіру туралы арнайы бұйрық. Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтың

тізімін аға судья мен Құқық қоғамы жасайды

. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық

opt-in жүйесінде шығарылады. Осы бұйрықта тізімге енетін тараптар санына шек

қойылмайды.

22.46. Аталған бұйрық Англиядағы көптарапты сот өндірісінің негізі (‘opt-in’)

болуы керек. Бірақ 22.28-тармағында айтылған бірнеше себепке байланысты, өкіл-

дік сот өндірісін кейбір ақша өндіру туралы талаптарда қолданудың әлсіреуі

Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтың келесі онжылдықта маңызын төмендетуге

әкелуі ықтимал. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық сот өндірісінің бүкіл сатыла-

рында істі басқаруды қатаң жүргізуді талап етеді. Істі мұнша қатал басқару

істі жылдам және әділ қарау үшін екі тарапқа да, әсіресе талап қоюшылардың

әрқайсысының талабына көңіл бөлу үшін қажет. Сонымен бірге мұндай сот өнді-

рісін қарайтын судья тәжірибелі болуы керек.

22.47. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жүйесі көптарапты сот өндірісін өкілдік

сот өндірісіндегі талап қоюшылардың «ортақ мүддесі» шеңберінен де асыра түсті

(22.22): Азаматтық іс жүргізу ережесінің 19.10-тармағында былай делінген:

«Топтық сот өндірісі туралы бұйрық – құқық және факт мәселелері жөніндегі

ортақ немесе бір-біріне байланысты талаптар бойынша істі басқаруды қамтама-

сыз ететін бұйрық».

R Mulheron, ‘Some Diculties with Group Litigation Orders – And Why a Class Action is Superior’ (2005)

24 CJQ 40, 45. Топтық сот өндірісінің алты алғышарты: і) талаптардың екі немесе одан көп болуы;

іі) бір-бірімен байланысты фактілер немесе құқықтары болуы; ііі) Азаматтық іс жүргізу ережесінің

1-бөліміндегі «басым мақсаттарға» сай болуы; (iv) лорд-бас судьяның, вице-канцлердің, азаматтық

істер жөніндегі бас судья келісімінің болуы; (v) өкілдік сот өндірісін немесе істерді біріктіруді жүр-

гізу мүмкін болмауы; (vi) талап қоюшы топтың болуы. Осы соңғы белгісі жөнінде Малхерон 19 В

Практикалық нұсқаулықтың 3.2(2) және (3) тармақшаларында талаптар мен тараптардың ерекшелік-

теріне тоқталып өткен. See also Mulheron Report, ‘Reform of Collective Redress in England and Wales’

(2008), 9  and 144 ; available at www.civiljusticecouncil.gov.uk/les/collective_redress.pdf.

Практикалық нұсқаулық (19B) 11. Ағылшын соттарының топтық сот өндірісіне қатысты арна-

йы уеб-сайты бар. Онда топтық сот өндірісі туралы егжей-тегжейлі мәліметтер алуға болады:

http://hmcourts_servicegov.uk/cms/150.htm.

259

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

Ал Азаматтық іс жүргізу ережесінің 19.6-тармағында өкілдік сот өндірісіндегі

тараптар мүдделерінің бірдей болуына мынадай шарт қойылады:

1. Екі немесе одан да көп тұлғаның талабындағы мүддесінің бірдей болуы:

а) талапты қарауға беруге болады; ә) сот бірдей мүддесі бар өкіл мен оның

артында тұрған талап қоюшылардың талабын жалғастыру туралы бұйрық

шығара алады.

22.48. Taylor v. Nugent Care Society ісінде (2004) лорд Вульф Топтық сот өндірісі

туралы бұйрық жүйесінің қажеттігі туралы былай дейді

«Егер сот өндірісінде бірнеше талап қоюшы болып, оларды тиісті жолмен басқару

қажет болса, онда сот сол сот өндірісін басқару бойынша кең ауқымды шешім

қабылдай алады. Сот тараптар үшін тиімді шешім қабылдауға мүдделі. Сондай-ақ

тараптар да соттың осындай шешім қабылдағанын қалайды, себебі сот мұндай

сот өндірісінде тиімдірек және экономикалық тұрғыдан әлдеқайда қолайлырақ

шешім қабылдауға тырысады. Бұл соттың салыстырмалы түрде жылдам шешім

қабылдауына жол ашады.

22.49. Аға судья Роберт Тернер Еуропаның 2011 жылғы Ұжымдық талап

туралы сауалына жауап берген кезде 2000 жылғы Топтық сот өндірісіне қатысты

бұйрық жөніндегі нормалар туралы айта келе, осы бір «ішкі есепке» құнды баға

берген:

«Топтық сот өндірісі туралы бұйрыққа қатысты нормалар 2000 жылғы мамырға

дейін күшіне енбеген еді. Бұл нормалар – әртүрлі арнайы талаптар бойынша топ-

тық сот өндірісінің көбейіп келе жатқанын байқаған және осы саладағы жүйесін

жетілдіруге тырысқан судьялардың шағын тобының бірнеше жыл бойғы зерттеуі-

нің нәтижесі. Осы судьялардың арасында Корольдік бөлімнің судьялары, атап айт-

қанда Жоғарғы соттың аға судьясы да болған. Олар жеке-дара практикалық

нұсқаулық шығаруға құқылы лауазым иелері еді және төменгі сатыдағы соттарды

бақылап отыратын; Үлкен соттағы әріптестерінің жұмысына да көңіл бөлетін,

төменгі сатыдағы соттардағы сот өндірістерінің бәрі де оның практикалық нұс-

қаулығын орындайтын еді. Судья сондай-ақ Үлкен соттың Орталық кеңсесіне келіп

түскен атқару қағаздарын қарай алатын және жекелеген судьяларға істі басқару

туралы нұсқау бере алатын».

Роберт Тернер тағы былай деген:

«1996 жыл мен Топтық сот өндірісі туралы бұйрық нормалары күшіне енген

2000 жыл аралығында Корольдік бөлімге көптарапты талаптарда тәжірибелі

судьялардың істі басқару бойынша Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтарының

нормаларын ұсынып келдім. Осы кезде Корольдік бөлім судьяларының істі басқаруды

жетілдіруі бойынша менің көзқарасымды бөліскеніне қуаныштымын».

[2004] EWCA Civ 51; [2004] 1 WLR 1129, at [9]. Осы іс туралы қараңыз: 22.57 .

260

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

Роберт Тернер сөзін былай деп қорытындылаған:

«Сондықтан Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жөніндегі нормаларды дайындап

болған соң, әріптестерімнің бірі – судья Леслиге тапсырма бердік. Ол бүгінде осы

Топтық сот өндірісі туралы бұйрық нормаларының бәріне ортақ бес норма жазып

шығарды: оның нормалары қысқа және құқық тілінде жақсы жазылғанын атап өту

керек».

22.50. Роберт Тернердің Кембриджде оқыған дәрісінде (2012) айтуы бойынша,

Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейін, 1990 жылдардың басында,

көптарапты сот өндірісі шешілмеген мәселе болатын. Көрнекті хирург

Харли-Смиттің ұлы – судья Мюррей ұқсас істерді елдегі сот жүйесінде үйлестіруді

ұсынған. Аға судья Роберт Тернер (Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға

дейін) осыны үйлестіру үшін практикалық нұсқаулық шығаруға дискрециялық

құқығы бар судья еді. Ол 2000 жылғы Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жөнін-

дегі нормалар осы мәселедегі шағын кодекс болып отырғанын атап айтқан

(Азаматтық іс жүргізу ережесінің қосымшасы ретінде жарық көріп

, 1999 жылғы

сәуірде күшіне енген). Бұл кодекс қарапайым сұрақтарға: ұқсас және өзара байла-

нысты істерді үйлестіру мен олардың тізгісі туралы сұрақтарға жауап берген.

Тізгіде маңызды мәселелер тіркеледі. Сондай-ақ тізгі істі басқарушы судьяға тиісті

Топтық сот өндірісі туралы бұйрық шығаруға жауапкершілік міндеттейді.

Сондай-ақ Тернер аға судьяларға (төменде: 22.51) топтық сот өндірісі жөніндегі

бұйрық шығарарда істі тиісті судьяның қарауын қамтамасыз етуді жүктейді.

22.51. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жүйесінің құрамдас алты бөлігі бар

Бірінші – сот топтық сот өндірісі туралы бұйрық шығаруға тиіс, бұл екі кезеңнен

тұрады: 1) судьяға осы жөнінде өтініш жазылады

, 2) сот ондай бұйрықты (істер-

дің ұқсастығына байланысты, 22.07) өз бастамасымен де шығара алады

; мұндағы

1) және 2) жағдайда да бұйрықты жоғарғы бастық бекітуі қажет

. Екінші – топтық

сот өндірісіне әрбір талап қоюшы тұлғаның келісімі қажет. Үшінші – талап беруші

топтағылар талап қоюшы топтың мүшесі және «азаматтық сот өндірісінің толық

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.10–19.15 (Практикалық нұсқаулық (19B).

Лорд Вульф Taylor v. Nugent Care Society ісінде атап өткен [2004] EWCA Civ 51; [2004] 1 WLR 1129

(осы іс туралы қараңыз: 22.57 ), [9], аталған норма Азаматтық іс жүргізу ережесіне 2000 жылы

енгізілген: (SI 2000/221), rule 9, and Sch 2.

Қараңыз: Lord Walker in Autologic Holdings plc v. Commissioners of Inland Revenue [2005] UKHL 54;

[2006] 1 AC 118, at [86] бойынша: «Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтың сипаты топтық сот

өндірісіне қатысу тәртібін белгілейді; топтық сот өндірісі тізгісіне тіркейді; істі басқарушы

судьяның өкілеттігін белгілейді, талап қоюшы мен жауапкердің солиситорларын тағайындайды;

топтық сот өндірісіне тізгіге кіргізу критерийін тексеруден өткізеді; сот шығыстарын белгілей-

ді», – деген.

Практикалық нұсқаулық (19B) 3.3: Топтық сот өндірісі мына жағдайларда: (1) Корольдік бөлімде –

сот төрағасының, (2) Канцлер бөлімінде – вице-канцлердің, (3) графтық сотта сот төрағасының

келісімі болмаса – қолданылмайды.

Практикалық нұсқаулық (19B) 4.

Практикалық нұсқаулық (19B) 3.5 to 3.9.

261

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

мүшесі» болады. Төртінші – Топтық сот өндірісі туралы бұйрық бойынша сот істі

жан-жақты басқарады. Бұл күрделі тақырып туралы 9.01-тармағында және әрі

қарай егжей-тегжейлі баяндалған. Бесінші – топ сотта жеңілсе, онда топтың әрбір

мүшесі жеңген тарапқа сот шығысының тең үлесін төлейді, ал топ жеңсе, жеңіл-

ген тарап олардың «ортақ шығынын да», «әрқайсысының шығынын да» төлейді

Barr v. Biffa Waste Services ісінде

(2009) Топтық сот өндірісі туралы бұйрық

1 млн доллар зиян келтірілгені үшін берілген талапта қолданылған еді, бірақ бұл

істе шығынның мөлшері әлдеқайда көбірек болған. Бұл істе судья Коулсон талап

қоюшылардың оқиғадан кейінгі сыйақысын сақтандыруын қайтару туралы бұй

рық шығара алмайтынын мәлімдеген (бұл бұйрық туралы 18.16-тармағынан оқы-

ңыз). Дегенмен судья сот шығысын өндіру туралы бұйрықты, талап қоюшының

келісімімен, талап қоюшы өзінің шығынын қайта қарағаннан кейін шығарған

Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтағы сот шығысы туралы шешімнің тағы бір

мысалын Motto v. Trafigura Ltd ісіндегі

(2011) шешімде көре аламыз, бұл іс

туралы 18.25 пен 20.45-тармақтарында айтылған. Ақырында, «ортақ мәселе»

бойынша шешімдер топ үшін міндетті және солардың пайдасына шешіледі.

Соттың шешімі теріс ықпал ететін тарап осы шешімге апелляциялық шағым

жасау үшін рұқсат алуға тиіс

. Ондай «ортақ мәселе» әдетте жеңілген тараптың

жауапкершілігі мен құқығына қатысты болады.

22.52. Дегенмен әрбір талап қоюшы келтірілген жеке зиянды көрсетуі керек

Ағылшын құқығында жеке талап қоюшы келтірілген зиянды дәлелдемесе, шешім

қабылданбайды. Келісімшарт бұзылғаны үшін зиян туралы шешім шығарылмай

ды

. Азаматтық құқықбұзушылыққа қатысты істердегі зиянды өтеу туралы шешім

мемлекеттік қызметшілердің немесе жеке тұлғалардың (заңды тұлғалардың) жаза-

лау шарасын қолдануға тырысуына жол бермеуге өте қолайлы

22.53. Бірақ ортақ мәселе туралы кейбір шешімдер топтық сот өндірісіне, ең бол

мағанда, топтың тізгісіне қайшы келіп жатады. Мысалы, Жоғарғы сот AB v. Ministry

Топтық сот өндірісіндегі кейбір талап қоюшылардың талаптарын қараусыз қалдыру, тоқтату және

реттеу мәселелері Sayers v. Merck & SmithKline Beecham plc ісінде қаралған [2002] 1 WLR 2274, CA;

M Goldberg (2002) New LJ 437 and M Mildred (2002) 65 MLR 597.

[2009] EWHC 2444 (TCC); [2010] 3 Costs LR 317.

Сонда, at [53] .

[2011] EWCA Civ 1150; [2012] 1 WLR 657; [2012] 2 All ER 181; [2011] 6 Costs LR 1028.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.12(2).

Азаматтық іс жүргізу ережесі 19.12(1)(a): Топтық сот өндірісіндегі шешім немесе бұйрық тараптар-

ға сот бұйрығы бойынша рұқсат етілген кезде ғана міндетті емес.

Addis v. Gramophone Co Ltd [1909] AC 488, HL; Perera v. Vandiyar [1953] 1 WLR 672, CA; Kenny v.

Preen [1963] 1 QB 499, CA; Ruxley Electronics and Construction Ltd v. Forsyth [1996] 1 AC 344, 373 E,

HL, per Lord Lloyd; ‘Aggravated, Exemplary and Restitutionary Damages’ (L Comm Report No 247, 1997)

5.71 to 5.73. cf Design Progression Ltd v. Thurloe Properties Ltd [2004] EWHC 324 (Ch); [2005] 1 WLR

1, at [137] , Peter Smith J.R Cunningham, ‘Should Punitive Damages be Part of the Judicial Arsenal in

Contract Cases?’ (2006) 26 LS 369.

Kuddus v. Chief Constable of Leicestershire [2001] UKHL 29; [2002] 2 AC 122 (noting Rookes v. Barnard

[1964] AC 1129, 1223, 1227, HL, per Lord Devlin).

262

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

of Defence ісінде

(2012) Апелляциялық соттың 1980 жылғы Талап мерзімі туралы

заңның (8.70) 33-бабындағы талап мерзімін алып тастау туралы дискрециялық

құқықты қолдануды қарамағанын дұрыс деп таныған. Бұл істегі талап Топтық сот

өндірісі туралы бұйрыққа қатысты еді. Талапты бұдан бірнеше он жыл бұрын атом

бомбасын сынау кезінде радиациядан уланған алты әскери қызметші (немесе олар-

дың туысқандары) берген болатын. Жоғарғы сот бұл талаптардың орындалмайты-

нын хабарлаған

22.54. AB ісінде (2012) лорд Уилсон атап өткендей, Азаматтық іс жүргізу ережесі-

нің 19.12(1)(а) тармақшасында «егер сот басқа шешім қабылдамаса», бүкіл топ

үшін міндетті болып табылатын ортақ мәселе бойынша ұйғарым көрсетілген.

Соттың ұйғарымындағы ортақ мәселе бойынша шешім сол топтың ортақ мәселе

бойынша шешімдегі материалдық ұқсас талаптарын ескермейді. Себебі жауапкерге

талап қоюшылардың талабынан талап мерзімі бойынша қорғануға мүмкіндік береді

(талап мерзімі туралы оқыңыз: 8.57). Сол сияқты, Жоғарғы соттың FII Group

Litigation v. Revenue and Customs Commissioners ісіндегі (2012) талап қоюшыға

талап мерзімі туралы шешімі «салық төлеушілерге салыстырмалы түрде артық

салықтарын қайтарып ала алатыны туралы» мәлім еткен: 8.39-тармақ

22.55. Сот істі басқару мен мәселені шешудің түрлерін кеңінен қолданады

Соттың істі басқару туралы бұйрығы тізгідегі барлық істер үшін міндетті болады.

Мұндай шешім қабылдау құқығы ауыр жауапкершілік жүктейді. Сот нұсқаулары

мынаны қамтиды

100

1) топтың тізгісіне бір немесе одан көп талапты сынақ ретінде жүргізу

101

(бұл AB

v. Ministry of Defence ісінде (2012) талап қою арызының талап мерзімі мәселе-

сіне қатысты, онда әртүрлі 1011 талап қоюшының талап қою арызы бойынша

басталған тоғыз түрлі іс таңдап алынады, 8.57)

102

;

2) солиситорды бір немесе бірнеше тарапқа жетекші солиситор ретінде тағайын-

дау

103

(жетекші солиситор болу пайдалы болуы мүмкін);

3) жарыссөзде айтылатын егжей-тегжейлі мәліметтерге көңіл бөлу, сол арқылы

топтың тізгісіндегі критерийлерді ескеру

104

;

[2012] UKSC 9; [2012] 2 WLR 643.

Сонда, at [27] and [75].

[2012] UKSC 19; [2012] 2 AC 337.

Практикалық нұсқаулық (19B) 8: Топтық сот өндірісінде судья (істі басқарушы судья) мүмкінді-

гінше тезірек тағайындалуға тиіс. Істі басқару бойынша жауапкершілік пен топтық сот өндірісі

туралы бұйрық негізінде жауапкершілік сол судьяға жүктеледі. Істі басқарушы судья аға судьяны

немесе округтік судьяны тағайындауға құқылы. Сот шығысы жөніндегі судьяны да сот отырысы-

на қатысуға шақыра алады.

100

Егжей-тегжейлі қараңыз: C Hodges, Multi-Party Actions (Oxford University Press, 2001) 5.06 and 5.07.

101

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.13(b).

102

[2012] UKSC 9; [2012] 2 WLR 643.

103

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.13(c).

104

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.13(d); Lord Woolf in Boake Allen Ltd v. Revenue and Customs [2007]

UKHL 25, at [33].

263

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

4) бір күнді белгілеп, сол күннен кейін, егер сот рұқсат бермесе, топтың тізгісіне

басқа талап қосылмайтынын ескерту

105

. Бұл жерде талап қою арызын тізгіге

қосудың және қосудың соңғы күніне дейін бастаудың механизмі бар

106

;

5) «сот шығысы» туралы өтінішті қарау (судья Коулсон Barr v. Biffa Waste Services

ісінде

107

(2009) 2009 жылғы сәуірде Азаматтық іс жүргізу ережесінің

44.18-тармағынан 20-бөлімге дейінгі нормаларға жаңа режим енгізілгенін

ескере отырып талқылаған (қараңыз: 18.16 және әрі қарай).

22.56. Ал талап қою арызын кешігіп бергендер, егер олар тізгіге қосылмаған немесе

олар өздері тізгіге қосу туралы өтініш бермеген жағдайда не істеуі керек? Бұл

сұраққа қысқаша жауап беретін болсақ, олардың талап беруге құқығы бар екені бел

гілі, сондықтан олардың талабын қараусыз қалдыруға болмайды. Алайда олардың

талабы істі басқару туралы арнайы бұйрықпен реттеледі, атап айтқанда, тоқтатыла

тұруы немесе соттың шығысы туралы шешім шығарылуы мүмкін.

22.57. Апелляциялық сот Taylor v. Nugent Care Society ісінде (2004) осы мәселелерді

қараған

108

. Бұл істе Т (бүгінде ересек адам) талабын Топтық сот өндірісі туралы

бұйрықтың негізінде Үлкен соттың судьясы (судья Дуглас Браун) бекіткен соңғы

күннен екі жыл бұрын берген еді

109

. Топтық сот өндірісі туралы бұйрықпен қарала-

тын талап қою арызы Англияның солтүстік-батысындағы Жетімдер үйінде бала-

ларға сексуалдық зорлық көрсетілгені жөнінде. Талап қоюшы сотқа тізгіге қосу

туралы өтінішті Топтық сот өндірісі туралы бұйрықпен белгіленген мерзім өткен

нен кейін ғана беріпті; сондықтан сот оның өтінішін қанағаттандырмаған, кейінірек

апелляция да қараусыз қалдырған. Жауапкер судья Моссестің «талап қоюшының

талабын іс жүргізу тәртібін бұзғаны үшін қараусыз қалдыру керек» деген шешіміне

қол жеткізіпті. Кейінірек талап қоюшы апелляцияға рұқсат алып, нәтижесінде сот

Т-ның тәуелсіз талабын қарауға мәжбүр болған. Апелляция барысында екі жайт

анықталған: 1) талап қоюшы талап қою арызын талап мерзімі ішінде беріп үлгер

ген (8.62); 2) корольдік адвокат лорд Вульфтің Апелляциялық сотта

110

айтқанындай,

талапты кешіктіріп беру оны әдейі кешіктірген деген негізге сай келмейді, сондық-

тан оны қараусыз қалдыруға болмайды (25.84).

22.58. Taylor v. Nugent Care Society ісінде (2004) корольдік адвокат лорд Вульф

Апелляциялық сотта шешім шығара отырып, Топтық сот өндірісі туралы бұйрық

жүйесінің жалпыға ортақ негізі туралы айтқан

111

. Ол мыналарды ажыратып көрсет-

кен: 1) топтың мүшелері Топтық сот өндірісі туралы бұйрықты тыңдамаса және

105

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 19.13(e); Практикалық нұсқаулық (19B) 13.

106

Практикалық нұсқаулық (19B) 9.1.

107

[2009] EWHC 2444 (TCC); [2010] 3 Costs LR 317.

108

[2004] EWCA Civ 51; [2004] 1 WLR 1129; M Mildred, ‘Personal injury – civil procedure – group actions –

group litigation orders’ (2004) JPIL C67, C69.

109

1999 жылғы 31 мамыр соңғы күн болып белгіленген еді; талап қоюшы полицияға 1995 жылы жүгініп,

құқығы бұзылғанын айтқан; кейін талап қою арызын 2001 жылғы желтоқсанда берген.

110

[2004] EWCA Civ 51; [2004] 1 WLR 1129, at [16].

111

Сонда, at [9].

264

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

2) топтың мүшесі болып есептелмейтін тұлға Топтық сот өндірісі туралы бұйрыққа

тәуелсіз түрде талап қою арызын берсе

112

: «Бұған дейінгі істе талап қоюшылар

соттың бұйрығын тыңдамаған еді, ал қазіргі талап қоюшы осы бұйрықтың

субъек тісі болмағандықтан, бұйрықты тіпті тыңдамаған». Ақырында, лорд

Вульф: «Талап бойынша Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жеке талапқа парал

лель жүріп жатқан сот өндірісінде қаралса, Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтың

күші басым болуға тиіс», – деген. Бұған қол жеткізу үшін: 1) сот жеке талапты

Топтық сот өндірісі туралы бұйрық бойынша өндіріс біткенге дейін тоқтата тұру

туралы бұйрық шығара алады; 2) сот сондай-ақ бірнеше сотта қатар соттасқан

жауапкерді қажетсіз сот шығысынан құтқару үшін сот шығысы туралы шешім

шығара алады. Бұл туралы 1) жағдайды лорд Вульф былай түсіндірген

113

«Сот талап қоюшының талап қою арызын топтық сот өндірісі аяқталғанға дейін

(немесе, ең болмағанда, топтық сот өндірісінің бір кезеңі біткенге дейін) тоқтата

тұруы мүмкін. Сонымен бірге мұндай жағдайда сот тоқтата тұру туралы бұйрық-

тың күшін жоюдың негіздемесін де нақты көрсетеді. Негіздеменің қатарына топ-

тық сот өндірісінің шешімі талап қоюшыға оның талабына сәйкес деңгейде

міндетті болады деген себеп те жатуы мүмкін».

22.59. Бұл нәтижеден қашып құтыла алмайсың. Сондай-ақ ол Топтық сот өндірісі

туралы бұйрық жүйесінің соңғы күнге дейін тізгіге кірмеген жеке талапты жарамсыз

етуді мақсат тұтқан қыры емес. Керісінше, сол күнге дейін үлгермегендерге жал-

пыға ортақ талап мерзімі қолданыла береді дегенді білдіреді. Дегенмен осы жерде

ымыраға келу қажет: ондай жеке талап қою арыздары Азаматтық іс жүргізу ереже-

сіндегі жалпыға ортақ нормаларға бағынады және кейде соттан аса маңызды

шешімді немесе Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтан осыған ұқсас істердегі

маңызды мәселелерді анықтап алуды талап етеді.

22.60. Шығыс мәселесі бойынша 2) жағдай жөнінде лорд Вульф былай дейді

114

«Соттың сот шығысына қатысты құзыреті кең. Сот жауапкерді, тіпті егер

талап қоюшы бұған дейін топтық талап қою арызының тарапы болса да, қажетті

шығыннан басқа шығындардан (егер сот шығысы туралы бұйрық жауапкерден

өндіру туралы болса) қорғау үшін қаулы да шығара алады».

22.61. «Қаржыландыру» – көптарапты сот өндірісінің негізгі проблемасы.

Англияның азаматтық іс жүргізу жүйесінде «сот төрелігіне қол жеткізудің экономи-

калық жолы»

115

енді құқықтық көмекке мемлекеттің бөлетін ақшасынан қолдау

112

[2004] EWCA Civ 51; [2004] 1 WLR 1129, at [14].

113

Сонда, at [17].

114

Бұл да сонда, at [18].

115

Ресми және экономикалық тұрғыдан қолжетімділік пен тиімді қолжетімділіктің айырмашылығы тура-

лы Hamilton v. Fayed (No 2) [2002] 3 All ER 641, CA, [65] ісінде лорд-судья Чэдвик пен [81] лорд-судья

Хэйл айтқан болатын. Сот төрелігіне дәл осындай қолжетімділік пен шартты сыйақы және құқықтық

көмек туралы қараңыз: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), ch’s 9 and

35. Көптарапты сот өндірісіндегі осы контекст туралы қараңыз: C Hodges, ‘The Europeanisation of

Civil Justice: Trends and Issues’ (2007) 26 CJQ 96, 98 .

265

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

таппайды. Мысалы, AB v. Ministry of Defence ісінде

116

(2012) лорд Филлипс

Құқықтық қызмет комиссиясы бұрынғы әскери қызметшілердің берген талабын өз

бастамасымен қаржыландырған

117

«Құқықтық қызмет комиссиясы 2004 жылдың аяғында өткізген тергеу мен сот

өндірісін қаржыландырған. Қазыналық солиситор кейбір талаптарды қаржыланды-

рудан туындайтын қиындыққа байланысты уақыт бойынша мерзімін ұзарту туралы

келісім берген. Құқықтық қызмет комиссиясы 2005 жылғы 17 тамызда қаржылан-

дыруын тоқтатқан. Осы сәттен бастап сот өндірісі үзіліп қалған. Ақырында,

Шартты сыйақы келісімі оқиғадан кейінгі сақтандыру жүйесіне көшірілген. Бұл

жерде талап мерзімі орын алса да, талапты қарау талаптың негізгі мәселелерінің

шешіміне сүйене отырып, 2006 жылғы желтоқсанға дейін созылған».

22.62. Сот өндірісіндегі бұл тәжірибе Англиядағы бүгінгі күнгі азаматтық сот өнді-

рісіндегі «жеке» Шартты сыйақы жүйесін дамыта түсті

118

. Сондай-ақ, өз кезегінде,

көптарапты сот өндірісіне әсер етті. Нормалар мен нұсқаулықтардың қай-қайсысы

да ресми түрде топтық сот өндірісін қоғамның қаржыландыруына шектеу қоймай-

ды

119

. Ал, шынында, топтық сот өндірісін қоғамның қаржыландыруы – сирек кез-

десетін жағдай

120

5.1. ШЫҒЫСТАРЫ

22.63. Апелляциялық сот шығысы бойынша аға судья Питер Херст ұсынысында

талап қою арызын Топтық сот өндірісі туралы бұйрық бойынша қарау барысында

сот шығысы Motto v. Trafigura Ltd ісінде

121

(2011) егжей-тегжейлі қаралған. Бұл істе

Топтық сот өндірісі туралы бұйрық Кот-д’Ивуардың денсаулығына зиян келген

30 000 тұрғынына қатысты еді. Жауапкер компания бұл орайдағы жауапкершілігін

мойындамаған. Жауапкер компанияға «адам жалдау арқылы Кот-д’Ивуарда зиянды

химиялық заттарды құрлыққа тастаған» деген айып тағылған еді. Жауапкер химия-

лық зиянды затты басқа порттарға тастай алмаған. Жауапкер Кот-д’Ивуар үкіметі-

мен келісімге келген; келісімін Англияның Топтық сот өндірісі туралы бұйрығымен

реттеген. Жауапкер 30 млн фунт стерлингті өтемақы ретінде төлеуге келіскен,

116

[2012] UKSC 9; [2012] 2 WLR 643.

117

Сонда, at [152].

118

Сот өндірісін қаржыландырудағы «жеңген жағдайда ғана төлеу» доктринасы туралы: 20.25; сондай-

ақ 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң-

ның АҚШ-тағы шартты сыйақыға ықпалы туралы: 20.29 және әрі қарай.

119

Қараңыз: ‘The Funding Code’, Part B, section D, issued by the Community Legal Services Commission:

www.legalservices.gov.uk/civil/guidance/funding_code.asp.

120

Малхеронның баяндамасынан (2008), ch 11, 74 (22.72) басқа, қараңыз: 2006 жылғы Оксфорд кон-

ференциясында көптарапты сот өндірісі туралы Ходжестің сөзі. Өзінің рұқсатымен келтіреміз:

«Бұрынғы еркін берілген құқықтық көмек жойылған. Бүгінде сот өндірісін қаржыландыруға шек-

теу қойылған. Қаржыландыру бюрократияланған. Сот қызметі жөніндегі комитет қазір сот өнді-

рісін қаржыландыруды бірнеше санатқа бөліп отыр, сондай-ақ сынақ жүргізіп көргісі келеді. Әзірге

Құқықтық қызмет көрсету корпорациясы жалғыз істі ғана қаржыландырып көрген, ол іс әлі сотта

қаралып жатыр».

121

[2011] EWCA Civ 1150; [2012] 1 WLR 657.

266

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

ақша жетекші солиситор Лей Дейге сеніп тапсырылатын және талап қоюшыларға

бөліп берілуге тиіс болатын. Дауды реттеу келісімінде талап қоюшының шығысын

стандартты негізде төлейтіні туралы айтылған еді (18.23). Апелляциялық сот мына

мәселелерді шешкен:

1) Шартты сыйақы келісімі мен оқиғадан кейінгі сыйақыны сақтандыру

бойынша шығыстарды жеңілген тарап төлейді. Апелляциялық сот Motto

ісінде (2011) мұндай келіссөздердің шығыны да қосылуы керектігін мәлім

деген, себебі талап қоюшының келіссөзге кеткен шығыны – сот өндірісінен

бөлек шығын. Шынында, келіссөзге клиенттерді шақыруға, клиенттерге пре-

зентация жасауға немесе клиентке нұсқаулық өткізуге кететін шығындар

клиенттің мойнына жүктелмеуі керек және оны клиент төлеуге міндетті

емес. Ондай шығындар, негізінде, солиситорға кеткен шығынға қосылуға

тиіс, сонан кейін адвокаттың сағатқа шаққандағы еңбегін есептеген кезде де

ескерілуі керек. Талап қоюшы Шартты сыйақы келісіміне қол қойғанға дейін

талап қоюшы деп, тіпті клиент деп те атана алмайды

122

2) Талап қоюшы егер татуласу келісіміне дейін және ол келісімді негізді түрде

жасаған болса, әрбір талап бойынша «тексеруге» және талапты жазып

шығуға, талапты басқаруға кеткен шығынды қайтарып алуға құқылы

123

3) Судья жеке талап бойынша медициналық тексерудің құнын, егер ол негізді

болса, қайтару туралы шешім шығаруға құқылы

124

4) Бұл сот өндірісінде ешбір талап ресми түрде тоқтатылмаған (10.124 және әрі

қарай). Татуласу келісімі бойынша «талап қоюшылардың барлығына стан-

дартты шығыс қайтарылады» деп келіссе де, бұл келісімде әрбір талапкер

900 фунт стерлинг қана алатын еді. Келісімде осылай ресімдеу нәтижесінде

талап қоюшылардың көпшілігі көлемдірек талаптарынан өздері бас

тартқан

125

5) Дегенмен шығысты қарайтын судьяға, егер жеке талаптар қажеттілік пен

негізділікті тексеру кезеңінен кейін берілген болса, кейбір талаптар бойынша

шығысты өндіруден бас тарту құқығы берілуі керек еді.

6) Талап қоюшы келіскен өтемақы сомасын бөлуге кететін шығысты өндіруге

құқылы. Шығысты қарайтын судьяға өтемақыны жеткізудің соңғы күнін бел-

гілеу құқығы берілген, бірақ судьяның белгілеген бір ай мерзімі тым қысқа

болған

126

122

[2011] EWCA Civ 1150; [2012] 1 WLR 657, at [104] to [114].

123

Сонда, at [54] to [56].

124

Бұл да сонда, at [75] and [76].

125

Бұл да сонда, at [77] to [88], per Lord Neuberger MR.

126

Бұл да сонда, at [98] to [103].

267

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

5.2. ТОПТЫҚ СОТ ӨНДІРІСІ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚТЫҢ СУБЪЕКТ

МӘСЕЛЕСІ БОЙЫНША ЫҚТИМАЛ ШЕҢБЕРІ

22.64. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жүйесі – әмбебап және кең жүйе. Мұндай

талаптың субъект мәселесінде Топтық сот өндірісі туралы бұйрыққа сәйкес болуы

үшін қойылатын шектеу жоқ. Азаматтық құқықбұзушылықтың кез келген түрі мен ар-

ұждансыз мінез-құлықтың кез келген түрі Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтағы

«ортақ мәселе» бола алады. Нормада (Азаматтық іс жүргізу ережесі: 19.10) бойынша:

«Топтық сот өндірісі туралы бұйрық – құқық пен фактідегі ортақ немесе ұқсас мәселе-

лер жөніндегі талаптар бойынша істі басқаруды қамтамасыз ететін бұйрықтың түрі».

22.65. Сондай-ақ Топтық сот өндірісі туралы бұйрықтағы талап қою арыздарының

ұқсас жылдамдығы бойынша сот түсініктемелері айқын. Корольдік бөлімнің аға

судьясы: «Мен шығарған топтық сот өндірісі туралы бұйрықта әдеттегі сот

өндірісіне кететін уақыттың жартысын, кем дегенде үштен бірін

үнемдедік»

127

, – деген.

22.66. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық бойынша қаралатын талаптардың қатары

кең: 1) фармацевтік дәрілерден денсаулыққа келген зиян туралы талаптар

128

;

2) Ұлыбританияның қазынасына артық төленген салық, мысалы, Жоғарғы соттың

FII Group Litigation v. Revenue and Customs Commissioners (2012: 8.39) ісіндегі

талапкерлердің талап мерзімі туралы шешімі

129

; 3) «топтық салық жеңілдігін»

жоғалтуы: Лордтар палатасындағы лорд Никольсонның мәлімдемесіндегі топтық

сот өндірісі туралы бұйрық мысалдары

130

: «Компаниялардың алты тобын сынақ

ретінде таңдап алуы». Бұл компаниялар Канцлер бөлімінің Commissioners of Inland

Revenue-ге қарсы қараған ісінде компаниялардың көпшілігінің атынан өкіл болған

еді. Аталған сот өндірісі Канцлер төрағасының 2003 жылғы мамырдағы топтық

сот өндірісі туралы бұйрығымен қаралған болатын».

22.67. Бұрынғы аға судья Роберт Тернер 2007 жылы осы кітаптың авторына жібер

ген баяндамасында айтқандай, Топтық сот өндірісі туралы мынадай бұйрықтар

шығарған (оны 2012 жылы Кембридждегі семинарында толықтырған)

131

127

Statement by Senior Master Robert Turner, in N Andrews, The Modern Civil Process: Judicial and

Alternative Forms of Dispute Resolution in England (Mohr Siebeck, Tübingen, Germany, 2008), 302.

128

Sayers v. Merck & SmithKline Beecham plc [2001] EWCA Civ 2017; [2002] 1 WLR 2274, CA.

129

[2012] UKSC 19; [2012] 2 AC 337; қараңыз: Boake Allen Ltd v. Revenue and Customs [2007] UKHL 25;

[2007] 1 WLR 1386.

130

Autologic Holdings plc v. Commissioners of Inland Revenue [2005] UKHL 54; [2006] 1 AC 118, at [2].

131

Мұндай талапта кездесетін топтық қателердің қатарына (кейбіріне тоқталып өткенбіз) мыналар да

жатады: фармацевтік дәрі-дәрмектердің ақауы; өндірістік жарақат; ұзақ жылдар бойы балалар құқы-

ғының бұзылуы; білім беру, денсаулық және қоғамдық қызмет барысындағы кемшіліктер; банк сала-

сындағы, қаржылық және зейнетақы қорының қызметтеріндегі кемшіліктер (дегенмен сот төрелігіне

қолжетімділікті омбудсмендер қамтамасыз етуге тырысады; бірақ Англияда банк қызметіне қатысты

талап қою арыздарының саны әлі азаяр емес, 2008). Қараңыз: Mulheron Report, ‘Reform of Collective

Redress in England and Wales’ (2008), ch 17: www.civiljusticecouncil.gov.uk/les/collective_redress.pdf);

8, 9 және 10-тарауларда, бәсеке және әділетсіз сауда туралы заңнама мен ережелерге сәйкес, тұтынушы-

ның Әділ сауда кеңсесі немесе Тұтынушылар қауымдастығын құруы туралы баяндалған.

268

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

– тамақтан улану қаупі болуын біле тұра, ұзақ уақыт бойы туроператорлардың

туристерді Испаниядағы қонақүйге жіберуі туралы;

– «Алдер Хей» госпиталінде қайтыс болған жүздеген баланың ағзасын алу

арқылы отбасыларды қасіретке бөлегені туралы; Корольдік бөлімнің аға

судья сы бұл істі медиацияға жолдап, жақсы нәтиже шығарған (автор бұл

туралы басқа жерде әңгімелейді)

132

;

– сусынның ыстық болғаны туралы Макдональдсқа қарсы талап; бұл істе жеңі

ліп қалған (Англия);

– алысқа ұшу бойынша талаптар

133

;

– Үнді мұхитындағы Чагос аралынан байырғы тұрғындарды көшіру туралы

134

;

– Кенияда армияның жаттығу алаңындағы жарылмай қалған снарядтар туралы;

– ұзақ уақыт қызмет еткен қызметкерлердің зейнетақы ала алмауы туралы;

– Кот-д’Ивуардың ластануы, оның ішінде мұнайдан ластануы туралы талап:

Motto v. Trafigura Ltd ісі (2011), бұл туралы егжей-тегжейлі 1.25 және

20.45-тармақтарында баяндалған

135

;

– Банселфилдегі жарылыс туралы талаптар (мұнай базасындағы жарылыстан

келген зиян туралы; объектілердің қирауы туралы; мүліктік талаптар; талап

қоюшылардың саны 3 400 адам болған; сот өндірісіндегі артықшылық туралы

талаптың даулы болуы туралы қараңыз: 11.37 және әрі қарай, судья Битсонның

West London Pipeline and Storage Ltd v. Total Oil UK Ltd (2008) ісіндегі

шешімінен)

136

22.68. Buncefield ісі туралы аға судья Тернер (2011 жылғы қарашада Еуропаның

ұжымдық талабы туралы сауалнамасына жауап ретінде) былай жазған:

«Бұл сот өндірісі 2006 жылғы Рождество қарсаңында Солтүстік Лондондағы

мұнай терминалында болған жарылысқа қатысты еді. Үш мыңнан астам талап

қоюшыға залал келтірілген, олардың ішінде жекеменшік үйлер, халықаралық мұнай

компаниялары, Хитроу әуе жүйесіндегі авиация зиян шеккен. Осы талаптарды істі

басқаруға алты аптадан кейін тапсырдым. Сондай-ақ сотқа басқа да талап қою-

шылардың заңгерлері қатысады деп күткен едім. Сот өндірісіне қырық барристер,

оның ішінде алты корольдік адвокат пен жүзден астам солиситор қатысты».

132

N Andrews, The Modern Civil Process: Judicial and Alternative Forms of Dispute Resolution in England

(Mohr Siebeck, Tübingen, Germany, 2008), 10.13: «Медиацияның икемділігіне мысал ретінде науқас ба-

ланы ата-анасының госпитальға өткізуі туралы айта аламыз (Alder Hey Hospital, Liverpool). Бала

қайтыс болғаннан кейін госпиталь оның ішкі ағзаларын ата-анасының рұқсатынсыз алып қойған.

Ата-анасы госпитальды сотқа берген. Істі қараған судья (аға судья Роберт Тернер) тараптарға

медиацияға жүгінуді ұсынған. Тараптар өзара келісімге келіп, бес түрлі талап қойған: өтем ақының

сомасы; госпитальдың тексеру жүргізуі; Үкіметтің госпитальдардың жұмысын қатаң бақылауы;

балаға ескерткіш қою; дәрігерлердің қоғам алдында кешірім сұрауы».

133

Deep Vein Thrombosis and Air Travel Group Litigation [2005] UKHL 72; [2006] 1 AC 495.

134

G Scanlan, ‘The Chagos Islanders’ Case – A Question of Limitation?’ (2007) 26 CJQ 292.

135

[2011] EWCA Civ 1150; [2012] 1 WLR 657; [2012] 2 All ER 181; [2011] 6 Costs LR 1028.

136

[2008] EWHC 1729 (Comm); [2008] 2 CLC 258.

269

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

Аға судья Роберт Тернер былай жалғастырған:

«Бүкіл оқиғаны тыңдай келе, талап қоюшылардың талаптарын көлемі мен табиға-

тына байланысты бес топқа бөлдім, ал үш жауапкердің әзірге бірге қорғанғаны

жөн екенін ұсындым, негізгі бағытымды осылайша анықтап алдым. Ал жауапкер-

лер мен олардың заңгерлеріне сот талқылауы мәселелері мен аралық зиянның өтем-

ақыларын біраз талап қоюшыларға, әсіресе үйлері тез арада жөнделуі керек талап

қоюшыларға төлеуді ұсындым. Содан соң шығып кеттім де, заңгерлерге сағат он

бірде қайта келетінімді, жауабын сұрайтынымды ескерттім. Өзім сағат төртте

келіп, үш мың талаптың басым көпшілігін реттейтін бес Топтық сот өндірісі

туралы бұйрық шығардым. Бұл Үлкен сот судьясының оңтайлы бастамасын көрсе-

тетін ұсыныс болды».

22.69. Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жүйесінің Үлкен сот шешімдерін-

дегі (2010 жылғы 22 қаңтардағы) ауқымын көрсете алатын тағы бір мысалын

Tew v. Bank of Scotland and Barclay’s Bank (Shared Appreciation Mortgages) ісі-

нен (2010) көре аламыз

137

. Судья Мэнн (Үлкен соттың Лондондағы Канцлер бөлі-

міндегі судья сы) «кейбір ипотекалар нормаларының әділетсіз екенін көрсететін

Топтық сот өндірісі туралы бұйрық шығару керек» деген шешім қабылдаған. Бұл іс

«ортақ пайдаланудағы ипотека» мәселесі туралы еді

138

. Tew ісі (2010) сондай-ақ

Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жүйесін түрлі «санаттағы» талап қоюшылар

мен бірдей немесе ұқсас фактілерден туып отырған талаптардың бірқатарына қол-

дануға болатынын және әртүрлі жауапкерлердің Топтық сот өндірісі туралы бұй-

рыққа тең қатыса алатынын байқатты. Сонымен бірге дәл осы істе судья Мэнн

Топтық сот өндірісі туралы бұйрық жүйесін жылдам, тиімді, тиісті деңгейде ағыл-

шын сотының қолдана алатынын көрсетті (судьяның қорытындысында осы істе

Топтық сот өндірісі туралы бұйрықты қолдануға болатыны баяндалған)

139

6. OPT-OUT ТОПТЫҚ ТАЛАП ҚОЮ АРЫЗЫНА

ҚАРСЫЛЫҚ БІЛДІРУ (2009)

22.70. Үкімет 2009 жылғы шілдеде Англияда өтемақы т.б. талап етуде opt-out талап

қою арызын қолдануға қарсылық білдірді

140

. Алайда 2009 жылғы шілдеде үкімет

жауабында бұл салада біртіндеп негізді реформа жасау керектігі айтылған және

opt-out талап қою арызын да «егер сот өндірісінің шығысы тең және пропорциялы

болса және реттеудің ең жақсы жолы болса ғана қолдану керек» делінген

141

137

[2010] EWHC 203 (Ch).

138

Сонда, at [1].

139

Бұл да сонда, at [36].

140

Ministry of Justice, July 2009: the Government’s Response to the Civil Justice Council’s Report Improving

Access to Justice Through Collective Actions.

141

Сонда, at [11].

270

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

22.71. 2009 жылғы Қаржылық қызмет туралы заңда «opt-out талап қою арызын

қаржы қызметі нарығында шығын шеккен акционерлердің қолдануына болады»

делінген

142

. Бірақ бұл ұсыныс қорытынды сот өндірісінде алып тасталған

143

22.72. Рэйчел Малхерон 2008 жылғы Азаматтық сот кеңесіне берген «Англия мен

Уэльстегі ұжымдық редресті реформалау» (Reform of Collective Redress in England

and Wales) тақырыбына жасаған баяндамасында Топтық сот өндірісі туралы бұй-

рықтың 2000 жылы енгізілгеннен бері аз ғана саны (бар-жоғы 63) шыққанын айт-

қан

144

. Оның ойынша, бұл көрсеткіш Ортақ құқық юрисдикциясында opt-out

жүйесімен салыстырғанда (әсіресе Онтарио мен Австралияда) әлдеқайда аз

145

Әрине, Англиядағы Топтық сот өндірісі туралы бұйрық санының аз болуы, егер ол

«әділдікке қол жеткізудің» абсолютті жолы деп қаралса, бәлкім, қынжылтатын да

шығар. Бірақ ол көрсеткішке таңғалудың қажеті жоқ, себебі үлкен көлемдегі талап

жеке қаржыландырылмаса немесе мемлекет қаржыландырмаса, мұндай сот өнді

рісінде қаралмайды. Жеке қаржыландыру туралы айтқанда, Шартты сыйақы

жүйесі бұл салада қолайсыз. Яғни онда оқиғадан кейінгі төлемнің шығынын сақ-

тандыруды талап қоюшының жауапкердің шығынына жауапкершілігінің (әсіресе

«шығын қаупі» контексінде) болмауымен түсіндіруге болады. Ал мемлекеттік қар-

жыландыруға қатысты Малхерон 2000 жылдан бастап мемлекеттің қаржыланды-

руы азайып кеткенін айтқан

146

22.73. Малхерон топтық сот өндірісі тараптарының ұжымдық сот өндірісіне кір

меуінің негізгі төрт түрлі себебін атаған, олар мыналар «opt-in»

147

: 1) экономикалық

сенімсіздік, яғни шығынға жауап беруден қорқу; 2) психологиялық, яғни дөрекі,

қатал сотқа қатысудан қорқу; 3) қудалауға ұшыраудан, әсіресе жұмыс беруші тара-

пынан қудалауға ұшыраудан қорқу; 4) азаматтық істерде өтемақы ұғымын дұрыс

түсінбеу.

22.74. Малхерон «азаматтық құқықбұзушылықтан жәбір көргендердің Ортақ құқық

жүйесіндегі юрисдикцияда, әсіресе АҚШ-та, Онтарио және Австралияда топтық

талап қою арызы бойынша жеңіске жетуінің деңгейін салыстырған

148

. Сондай-ақ ол

кейбір Еуропа юрисдикциясындағы топтық талап қою арызының Норвегияда

149

142

Financial Services Bill HL Bill 26(2009/10), clauses 18–25.

143

Financial Services Act 2010.

144

‘Reform of Collective Redress in England and Wales’ (2008), ch 3: www.civiljusticecouncil.gov.uk/les/

collective_redress.pdf.

145

Сонда, ch 12.

146

Бұл да сонда, 11-тарауда Құқықтық қызмет көрсету комитеті 2000 жылы 133 көптарапты сот

өндірісін қаржыландырған; 2002–2003 жылдары – 45 сот өндірісін, 2006–2007 жылдары 4 сот

өндірісін қаржыландырған; 2000 жылдан бері 293 талап қою арызының 156-сы баланың құқығы

бұзылуына, 34-і фармацевтикалық мәселеге қатысты болса, 27-сі түрмеге қамалғандардың та-

лабы бойынша еді.

147

Сонда, ch 7.

148

Бұл да сонда, ch 20.

149

Бұл да сонда, ch 14.

271

22-тарау. Көптарапты сот өндірісі

Данияда

150

, Нидерландта

151

, Португалияда

152

, (Испанияда

153

), Италияда

154

өсіп келе

жатқанын айтқан. Ал Ходжес Еуропадағы осы жетістікті тереңірек зерттеген

155

22.75. Малхеронның баяндамасындағы «Англиядағы азаматтық іс жүргізу жүйесінің

тиімділігі төмендеп келеді» деген дәлелдеме

156

нәтижесінде Азаматтық сот кеңесі

2008 жылы «Ұжымдық талап қою арызы арқылы сот төрелігіне қол жеткізуді жетіл

діру» (2008 жылғы қорытынды баяндама) (Improving Access to Justice Through

Collective Actions’ (‘the CJC’s 2008 Final Report) деп аталатын құжат шығарған

157

Дегенмен, 22.70-тармағында айтылғандай, 2009 жылғы шілдеде Үкімет Англияда

өтемақы т.б. талап етуде opt-out талап қою арызын қолдануға қарсылық білдірді

158

7. ҚОРЫТЫНДЫ

22.76. 2009 жылы Үкімет (лейбористік) көп көлемдегі ақша туралы ұжымдық сот

өндірісіне бас қатырмаған сыңайлы

159

. Үкімет opt-out талап қою арызы механизміне

қарсылық білдірген. Малхерон (2011) үкіметтің бұл шешіміне тіпті таңғалмаған

160

22.77. Дегенмен opt-out жүйесін қолдаудың да өзіндік қаупі бар: ұжымдық сот өнді-

рісін ұлғайтып жіберуі мүмкін; заң фирмалары мұны өз қажетіне қолайлы пайдала-

нуы мүмкін; коммерциялық және үкіметтік мекемелердің қымбат әрі ұзақ сот

өндірісінен құтыла алмай қалуы мүмкін; жауапкердің қорғаныс шаралары қымбат-

тай түседі; атап айтқанда, тұтынушылар мен бизнесмендердің төлейтін сақтандыру

төлемдері көбейеді.

150

‘Reform of Collective Redress in England and Wales’ (2008), ch 3: www.civiljusticecouncil.gov.uk/les/

collective_redress.pdf.

151

Сонда.

152

Бұл да сонда, ch 13.

153

2008 жылғы сәуірде Туринде профессор Изабель Тапиа Фернандез Испанияның 2000 жылғы көзқара-

сын, сондай-ақ жүздеген автокөлік иелері ұзақ уақыт бойы жолға ақы төлеп келгені үшін талап қою

арызын бергені туралы мысал келтірген.

154

S Modenesi and G Gross, The Lawyer (21 April 2008) p 29, Art 140B. Италияның Тұтыну кодексіне енгі-

зілген өзгеріс; 2008 жылғы маусымның нәтижелі аяқталуы; opt-in тәсіл (оның ішінде соттың шешімі

шығарылғаннан және апелляциядан кейінгі біріктіру); соттың рұқсатын алу; жазаламайтын зияндар;

егер соттың шешімі жауапкердің пайдасына шешілсе, зиянның көлемін өтеу мәселесі; талап қою

арызының мәні келісімшартпен шектелмеуі.

155

C Hodges, The Reform of Class and Representative Actions in European Legal Systems (Hart, Oxford, 2008).

156

Mulheron Report (2008), ch 21.

157

www.civiljusticecouncil.gov.uk/les/Improving_Access_to_Justice_through_Collective_Actions.pdf.

158

Ministry of Justice, July 2009: the Government’s Response to the Civil Justice Council’s Report Improving

Access to Justice Through Collective Actions.

159

Ministry of Justice, July 2009: the Government’s Response to the Civil Justice Council’s Report Improving

Access to Justice Through Collective Actions.

160

R Mulheron, ‘Recent Milestones in Class Actions Reform in England: a Critique and a Proposal’ (2011) 127

LQR 288; қараңыз: J Sorabji, ‘Collective Action Reform in England and Wales’, in D Fairgrieve and E Lein

(eds), Extraterritoriality and Collective Redress (Oxford University Press, 2012), ch 3.

272

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

22.78. Зиян келтірілгені үшін opt-out талап қою арызы арқылы талап қоюшы жал-

даған заң фирмалары (оның ішінде Англиядағы шетелдік фирмалар) және коммер-

циялық қаржыландырушылар (немесе қаржыландыру синдикаттары) басқа

тұлғалардың сот өндірісінен пайда табуды көздейтін жағдайлардың жиілеп кету

қаупі бар.

22.79. Бүгінде Англия мен Уэльстегі азаматтық сот өндірісінде рұқсат беретін

шартты сыйақыны қаржыландыру Англиядағы өкілдік сот өндірісін дамытуға үлес

қосып отыр (қараңыз: 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету,

үкім шығару және жазалау туралы заң, 20.13 және әрі қарай).

23-ТАРАУ

КЕШЕНДІ СОТ ӨНДІРІСІ

274

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейін автор талап қою арызын кейінге қал-

дыруды, сот шығысын және сот өндірісіндегі кешенділікті «әділетсіз үштік» деп атаған

болатын. Кешенділік сот өндірісінің күрделілігі мен дайындығының әдеттен тыс жоғары

деңгейі болып табылады. Ағылшын құқығында кешенді сот өндірісін қараудың тәртібін

белгілейтін жеке нұсқаулық жоқ.

2. Осыдан он жылдан астам уақыт бұрын да соттың қатаң бақылауын қажет ететін (бұл істі

алғашында Үлкен сот та, Апелляциялық сот та қараусыз қалдырған, бірақ кейін Лордтар

палатасы көпшілік дауыспен бұл істі қайта қарау керек деп шешкен. Себебі істі қарау

барысында дәлелдемелерді жинау мен ашуға мүмкіндік туады деп ойлаған, алайда олай

болмай шыққан!) кейбір «кешенді істер» (әсіресе Three Rivers деген атаумен белгілі

ВCCI ісі) болған.

3. Азаматтық іс жүргізу ережесі енгізген «трэк» жүйесі ең кешенді сот өндірісін Үлкен

соттың қарауына мүмкіндік туғызған.

4. Кешенді сот өндірісін басқарудың негізгі жолдары мынадай: істі сот өндірісі кезеңіне

дейін жеткізбей реттеуге бағытталған шаралар; істі басқару – сот талқылауына дайын-

дық барысын соттың тікелей бақылауы; дәлелдемелерді ашуды шектеу; апелляцияны

шектеу; тараптарға сот шығысын жүктеу; заңгерлер мен сарапшыларды, негізінен, сот

шығысы туралы бұйрықтың күшімен тәртіпке келтіру.

275

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ................................................................................................................................................ 275

2. Вульф реформасынан кейінгі кешенділік ....................................................................................... 276

3. Кешенділікпен күрес механизмі ...................................................................................................... 277

3.1. Істі сот өндірісі кезеңіне дейін жеткізбей реттеуге бағытталған шаралар ......................... 278

3.2. Істі басқару: сот талқылауына дайындықты соттың тікелей бақылауы ............................... —

3.3. Сабақтастық: істі басқаруды күшейту ................................................................................... 279

3.4. Дәлелдемені ашуға және апелляцияға шектеу ........................................................................ —

3.5. Апелляцияға шектеу ................................................................................................................ 280

3.6. Тараптарға сот шығысын жүктеу ........................................................................................... 281

3.7. Заңгерлер мен сарапшыларға қатысты тәртіп ....................................................................... 282

1. КІРІСПЕ

23.01. Англияда кешенді сот өндірісі туралы жеке «нұсқаулық» та, «кодекс» те жоқ

23.02. Кешенді сот өндірісіне күрделілігі мен дайындығы: 1) істегі фактілер

бойынша, оның ішінде техникалық немесе арнайы саладағы мәселелер бойынша;

2) дауды реттеуде қолданылатын құқық бойынша; 3) даудың барысында қаралатын

мәселелердің саны бойынша; 4) тараптардың санына байланысты, әсіресе талап

қою арызын жеке беріп отырған тараптардың санына және олардың талаптарының

түріне (кешенді сот өндірісінің ең жарқын мысалы көптарапты сот өндірісі (22.01 және

әрі қарай) байланысты; 5) сот өндірісі барысындағы, оның ішінде апелляциялық

шешімдер барысындағы, іс жүргізу амалдары бойынша; 6) қолданылатын юрисдик-

цияның белгісіз болуына байланысты; 7) юрисдикциялар арасындағы сәйкестік

бойынша; 8) бірдей, ұқсас немесе сәйкес мәселелерде сотқа қайта жүгіну бойынша

әдеттен тыс деңгейде болатын сот өндірісі деген анықтама беруге болады.

23.03. Апелляциялық соттың бұрынғы төрағасы сэр Энтони Кларктың (қазір лорд

Кларк) пікірінше, «кешенділік» неден туса да кешенді болады

. АҚШ-тың жетекші

зерттеу жұмыстары кешенді сот өндірісін зерттеу барысында: 1) құқықтық және

фактілік қиындықтарға; 2) тараптар санының көптігіне сүйенеді; 3) авторлар (ашық

түрде): «Сот өндірісіндегі ақша мен акция мөлшерінің көлемді болуы басқа кезде

кешенді болмайтын сот өндірісін кешенді сот өндірісіне айналдырып жібере

алады»

, – дейді.

АҚШ-тағы Шартты сыйақы жүйесі туралы: RL Marcus, EF Sherman and HM Erichson, Complex

Litigation: Cases and Materials on Advanced Civil Procedure (5

edn, St Paul, Minneapolis, 2010); АҚШ-

тағы талап қою арыздарының күрделілігі туралы: S Burbank ‘The Complexity of Modern American

Civil Litigation: Curse or Cure?’ (2008) 91 Judicature 163 (итальян тіліне аударылған), S Burbank, ‘The

Costs of Complexity’ (1987) 85 Mich LR 1463. Салыстыру үшін итальян тілінде), A Dondi (ed), Elementi

per una Denizione di Complessita Processuale (Giurè Editore, Milano, 2011).

‘The Supercase – Problems and Solutions’, Annual KPMG Forensic Lecture (2007); www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/kpmg_speech.pdf.

RL Marcus, EF Sherman and HM Erichson, Complex Litigation: Cases and Materials on Advanced Civil

Procedure (5

edn, St Paul, Minneapolis, 2010), 1–2.

276

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

23.04. Англияда кешенді сот өндірісін әдетте Үлкен сот қарайды

. Үлкен сот көбінесе:

интеллектуалдық меншік туралы дауды, үлкен көлемдегі алаяқтық туралы дауды,

орталық немесе жергілікті үкіметтің құжаттарын соттың қайта қарауы туралы талап

тарды, коммерциялық мәлімдемелерден туатын қиындықтар туралы талапты, үлкен

қаржы мекемелерінің дағдарысы нәтижесіндегі дәрменсіздік туралы талапты, жаппай

азаматтық құқықбұзушылық пен басқа да көптарапты сот өндірістерін қарайды.

Салыстырмалы түрде тұтынушының шағын талабын, даусыз фактілер бойынша

қарызды өндіру туралы талапты, тұрғын үй дауын, фактілер анық болған кездегі өтем-

ақы талап ету туралы дауды кешенді дауға жатпайды деуге болады. Жаппай азаматтық

құқықбұзушылықтан туған кешенді сот өндірісінің айқын мысалы ретінде Жоғарғы

сот қараған AB v. Ministry of Defence ісін (2012) атай аламыз. Бұл істе талап қоюшылар

1950–1960 жылдардағы ядролық сынақ кезінде радиациядан уланғандар үшін талап

берген болатын. Істі мәні бойынша қысқартқан, себебі Жоғарғы сот

Апелляциялық

соттың 1980 жылғы заңның 33-бабы негізінде (8.70) талап мерзімін алып тастауға

дискрециялық құқығын қолданудан бас тартқан шешімін заңды деп таныған.

Нәтижесінде талап қоюшы жеңіліп қалған

. Лорд Уокер «бұл топтық сот өндірісінің

айрықша кешенді» болғанын атап айтқан

2. ВУЛЬФ РЕФОРМАСЫНАН КЕЙІНГІ КЕШЕНДІЛІК

23.05. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі жағдай туралы автор

1994 жылы талап қою арызын кейінге қалдыруды, сот шығысын және сот өндірі-

сіндегі кешенділікті азаматтық іс жүргізудегі «әділетсіз үштік» деп атаған бола-

тын

. Әрине, сол кезде Англияның құқық жүйесі өзара байланысты осы үш

мәселеден құтыла алмай отырған еді. Іс жүргізудің жаңа жүйесі, яғни Азаматтық

іс жүргізу ережесі (1998) бұл мәселелерді шешуге тырысты. Жаңа кодекс, негізі-

нен, лорд Вульфтің 1995–1996 жылғы «Сот төрелігіне қол жеткізу» тақырыбын-

дағы баяндамаларына негізделген болатын. Соның нәтижесінде бүгінде Англияның

азаматтық істер жөніндегі соттарында талап қою арызын кейінге қалдыру кішігі-

рім ғана мәселеге айналған. Кейде құқықтық дауды шешуге тым ұзақ уақыт кетеді,

себебі тараптар бүкіл апелляциялық сатылардан өтуге тиіс. Мұндағы үлкен мәсе-

лелердің бірі – сот өндірісінің қымбат болуы (18.02 және әрі қарай). Кешенділіктің

үшінші «қиындығы» неде жатыр? Бүгінде бұл мәселе түбегейлі шешілмеген, сон-

дықтан әлі де өзекті қалпында қалып отыр.

Графтық соттардың көпшілігі Үлкен соттың шешімдеріне сүйенеді. Қараңыз: мысалы, банкке қарсы

талап қою арызы бойынша: Oce of Fair Trading v. Abbey National plc [2009] UKSC 6; [2010] 1 AC 696

(noted M Chen-Wishart (2010) 126 LQR 157); бұл туралы қараңыз: N Andrews, Contract Law (Cambridge

University Press, 2011), 15.36.

[2012] UKSC 9; [2012] 2 WLR 643, at [27], [65] and [89].

Сонда, at [27] and [75].

Бұл да сонда, at [68].

N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), ch 21; күрделілік туралы, бұл да сонда, әсіресе 21-034

және әрі қарай.

277

23-тарау. Кешенді сот өндірісі

23.06. 2007 жылы Апелляциялық соттың төрағасы сэр Энтони Кларк Азаматтық іс

жүргізу ережесінде сот өндірісін басқаруда қиындық тудыратын кемшіліктердің әлі

де бар екенін айтқан

. Лорд осы орайда «супер-істерді» алға тартқан. Ол екі істі

мысалға келтірген, оның екеуін де Лондондағы Коммерциялық сот (Үлкен соттың

Корольдік бөлімінің бір бөлімшесі) қараған еді

(24.01 және әрі қарай). Бұл екі

істің біраз ұқсастығы бар: екеуі де ұзаққа созылған және қымбатқа түскен; екеуінде

де талап қоюшы жеңілген; екеуінде де сот шығысының қымбат болуы, талап қою

арызын кейінге қалдыру, кешенділік сияқты қолайсыз жайттар болған. Аталған

істердің біріншісі – Коммерциялық соттағы Equitable Life Assurance v. Ernst & Young

ісі бойынша сот талқылауы 2005 жылғы сәуірде басталып, 2005 жылғы қарашада

аяқталған (жалпы, сот өндірісінің ұзақтығы төрт жылға созылған)

. Екінші іс –

Коммерциялық сотта қаралған Three Rivers District Council and others v. Governor of

the Bank of England ісіндегі

(2006) сот талқылауы екі жылға (ал сот өндірісі – он

екі жылға) созылған.

23.07. Мұндай кешенді істер құқықтық жүйенің кемшілігін көрсетті. Құқықтық

жүйенің әлсіз екені байқалды. Бұл сот жүйесінің дауды тиімді жолмен шеше ала-

тынына күмән туғызды. Дегенмен Апелляциялық соттың бұрынғы төрағасы айт-

қандай

, мұндай істер – әдеттен тыс, ерекше істер. Шынында, Азаматтық іс

жүргізу ережесі жүйесінде қаралған істердің көпшілігі жылдам реттелетін, даудың

мәні тез анықталып, шығыны кішігірім мемлекеттердің ЖІӨ көрсеткішінен асып

кетуіне жол берілмейтін еді

3. КЕШЕНДІЛІКПЕН КҮРЕС МЕХАНИЗМІ

23.08. Кешенді сот өндірісін басқарудың негізгі жолдары мынадай: істі сот өндірісі

кезеңіне дейін реттеуге бағытталған шаралар; істі басқару – сот талқылауына

дайындық барысын соттың тікелей бақылауы; дәлелдемелерді ашуды шектеу; апел-

ляцияны шектеу; тараптарға сот шығысын жүктеу; заңгерлер мен сарапшылардың

тәртібін, негізінен, сот шығысы туралы бұйрықтың күшімен бекіту.

‘The Supercase – Problems and Solutions’, Annual KPMG Forensic Lecture (2007); www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/kpmg_speech.pdf.

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn,

2008).

R Reed, ‘Company Directors: Collective or Functional Responsibility’ (2006) 27 Co Lawyer 170.

[2006] EWHC 816 (Comm) (12 April 2006), Tomlinson J; on which, AAS Zuckerman ‘A Colossal Wreck –

the BCCI/Three Rivers Litigation’ (2006) CJQ 287, 302–3.

‘The Supercase – Problems and Solutions’, Annual KPMG Forensic Lecture (2007); www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/kpmg_speech.pdf.

For a ten-year retrospective assessment of the CPR system (1998), D Dwyer (ed), Civil Procedure Rules: Ten

Years On (Oxford University Press, 2009); reviewed by N Andrews, (2010) 29 CJQ 396.

278

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

3.1. ІСТІ СОТ ӨНДІРІСІ КЕЗЕҢІНЕ ДЕЙІН ЖЕТКІЗБЕЙ

РЕТТЕУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ШАРАЛАР

23.09. Бүгінде медиация кеңінен, әсіресе коммерция саласында жиі қолданылады

Азаматтық іс жүргізудегі ең тәжірибелі судья – бұрынғы аға судья Роберт Тернер

қарапайым азаматтық сот өндірісі бүгінде «дауды реттеудің балама түріне айналды»

деген пікір білдірген

23.10. 1999 жылы енгізілген, талап қою арызы берілгенге дейінгі хаттамада «сот

өндірісі дауды реттеудің соңғы құралы болуға тиіс» деп жазылған. Автордың

2007 жылғы түсініктемесі бойынша Англиядағы талап қою арызы берілгенге

дейінгі хаттаманың басты мақсаты дауды қымбат әрі қолайсыз сот өндірісіне жет

кізбей, ертерек және қарсы тарапқа хабарлай отырып реттеу болып табылады

Хаттамадағы нормалар – өзінен-өзі реттелетін және тараптардың дауды реттеуге

бірігіп күш салуын талап ететін нормалар. Сот талап қою арызы берілгенге дейінгі

хаттамамен сот өндірісі басталғаннан кейін ғана танысады. Содан кейін сот тарап

тарды хаттаманың шарттарын орындамағаны үшін сынай алады. Тараптың хатта-

мадағы шартты орындамағанын ескере отырып, соттың сот шығысына түзету

енгізуге дискрециялық құқығы бар. Сол сияқты, Үкімет те дауды реттеудің балама

жолдары дауды сот өндірісінен әлдеқайда арзан реттей алатынын мойындап отыр.

Сонымен бірге сот жүйесі дауды реттеу үшін тараптардың алдымен медиацияға

жүгінуін қолдайды. Ағылшын соттары тараптарды медиацияға жіберу үшін қолдау

және сот шығысы арқылы жазалау тәсілін қатар қолданып отыр

23.11. Дегенмен сэр Руперт Джексон талап қою арызы берілгенге дейінгі хаттамада

салғырттыққа жол бермеу керек екенін ескерткен

3.2. ІСТІ БАСҚАРУ: СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНА ДАЙЫНДЫҚТЫ

СОТТЫҢ ТІКЕЛЕЙ БАҚЫЛАУЫ

23.12. Сот «көлемді трэкте» қаралатын істердің бәріне істі басқару тәсілін қолда-

нады (трэктің бұл түріне графтық соттардағы көлемді талаптар мен Үлкен соттағы

талаптардың бәрі жатады). Лорд Вульфтің 1995–1996 жылдардағы баяндамала-

рында аталғандай

, істі басқару – «көлемді трэктер» үшін, оның ішінде Үлкен

K Mackie, D Miles, W Marsh and T Allen, The ADR Practice Guide (2007), especially ch’s 5, 6 and 7.

Сонда, at 4.

Қараңыз: N Andrews, ‘general report’ (examining nearly 20 jurisdictions) on this topic for the world

congress on procedural law in Brazil, in A Pellegrini Grinover and R Calmon (eds), Direito Processual

Comparado: XIII World Congress of Procedural Law (Editora Forense, Rio de Janeiro, 2007), 201.

Осы параграфтағы мәселелер бойынша ұсыныстар: K Mackie, D Miles, W Marsh and T Allen, The ADR

Practice Guide (2007), especially ch’s 5, 6 and 7.

‘The Reform of Clinical Negligence Litigation’ (22 March 2012); www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/

Documents/Speeches/lj-jackson-twelfth-lecture-implementationprogramme-22032012.pdf.

Істі басқару туралы егжей-тегжейлі қараңыз: 9.01 және әрі қарай.

Access to Justice: Interim Report (1995), and Access to Justice: Final Report (1996): for comment,

279

23-тарау. Кешенді сот өндірісі

соттағы сот өндірістері үшін қажет нәрсе. Енді сот даудың мәні анықталуына, іс

жүргізу тәртібінің сақталуына, шығыс көлемінің ұлғаймауына, дауды реттеу жыл-

дамдығының бәсеңдемеуіне, сот шешімінің Азаматтық іс жүргізу ережесінің 1-бөлі-

міне сәйкестігіне назар аударуға тиіс.

23.13. Істі басқарудың негізгі үш қызметі бар: қажет кезде тараптарды медиацияға

жолдау (ІІ том, 1.01 және әрі қарай); екінші – сот өндірісінің баяу және тиімсіз

болуына жол бермеу; үшінші – сот ресурстарын Азаматтық іс жүргізу ережесінің

1-бөліміндегі «Басым мақсаттар» талабына сай пропорциялы түрде бөлу. Бұл

орайда сот пен тараптар судьяның ресурстарына қол жеткізу үшін бәсекелес

болады.

23.14. Сэр Руперт Джексон судьялардың барлығы да нұсқаулық жасай алатынын

ескерткен

. Сондай-ақ, оның пікірінше, істі басқару тиімсіз болған жағдайда сот

жүйесіне зиян келтіріп, сот шығысының артуына ықтимал

3.3. САБАҚТАСТЫҚ: ІСТІ БАСҚАРУДЫ КҮШЕЙТУ

23.15. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер істі басқаруды егжей-тег-

жейлі зерттеген

. Оның айтуынша, көлемді талаптарда істі басқарудың аясын

кеңейтіп, күшейту керек, ал судья іс басталған сәттен бастап аяғына дейін басқаруы

қажет. Бұл тақырып істі басқару туралы 9.38 және одан кейінгі тармақта

баяндалған.

3.4. ДӘЛЕЛДЕМЕНІ АШУҒА ЖӘНЕ АПЕЛЛЯЦИЯҒА ШЕКТЕУ

23.16. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31-бөлімінде сот талқылауына дайындық

кезеңінде тараптар арасында құжат алмасуға шектеулі көзқарас бар (11.22 және әрі

қарай)

. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі Peruvian Guano ісінде

(1882) тиісті құжаттарды тексерудің аясы кең болған

. Бұлардың ішінде перифе-

риялық құжаттар бар еді. Мұндағы идея қосымша (тізбекті) тексеру жүргізу

болып, тексеруші тарап аса маңызды мәселелерді тексеруге құқылы болған.

1880 жылдары тексерудің мұндай түрінен онша зиян болмаған. Себебі ол кезде ком-

мерция саласы онша дамымаған, әлі де «quill-pen» кезеңі еді.

AAS Zuckerman and R Cranston, The Reform of Civil Procedure: Essays on ‘Access to Justice’ (Oxford

University Press, 1995); қараңыз: R Cranston, How Law Works (Oxford University Press, 2006), ch 5.

‘Reforming the Civil Justice System – The Role of Information Technology’ (26 March 2012), at 3.2 ;

www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/lj-jackson-lecture-13-itsociety.pdf.

Сонда, at 1.8, M Legg, Case Management and Complex Civil Litigation (Federation Press, Sydney, 2011).

Docketing: Completing Case Management’s Unnished Revolution’ (2012); www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/mor-speech-solicitors-cost-conference-lecturefeb2012.pdf.

Қараңыз: Lord Woolf, Access to Justice: Interim Report (1995), ch 21, para’s 1–9.

The ‘Peruvian Guano’ test: Compagnie Financière v. Peruvian Guano Co (1882) 11 QBD 55, 63 (CA).

280

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

23.17. Бірақ ХХ ғасырдың екінші жартысында фотокөшірме мен электронды мәлі-

мет туралы құқықтық даулар кенет көбейіп кеткен. Заңгерлер құжаттарды іріктеуге

мәжбүр болған. Тараптар сотта көлемді талап кезінде құжаттарды көптеп әкелетін

болды. Соның нәтижесінде дәлелдемелерді ашу созылып кететін. Сонымен бірге

дәлелдемені ашу барысында бір тарап екінші тарапты «қағазға көміп» тастайтын

дай қауіп төндіретін

23.18. Лорд Вульфтің 1998 жылғы «құжатты стандартты ашуы» осы қауіптен

құтылу үшін және құжатты ашуды талаптың табиғатына сай етіп икемдеу үшін

қажет еді

. Енді тарап

өзі сүйенгісі келген құжатты; өзінің немесе қарсы тарап-

тың талабына зиянын тигізетін немесе қарсы тараптың ісіне қолдау көрсететін

құжаттарды

ашып, тексеруге рұқсат беруі керек болды. «Стандартты ашу» туралы

бұйрық – «шағын талаптан» басқа сот өндірістерінің бәрін басқару үшін сырттай

шығарылатын бұйрық

. Дегенмен технологияның дамуы құжатты ашу жүйесін әрі

қарай дамытуды талап етіп отыр. Азаматтық іс жүргізу ережесінде «құжат» сөзі

«кез келген сипаттамалық ақпарат жазылған құрал» деп түсіндірілген

, оған қағаз

немесе электронды нұсқа; әдеби, бейнелеу, визуалды немесе аудио нұсқалар

жатады. Яғни электронды пошта мен электронды коммерция да қамтылады. Бұл

ақырында шектеуді қажет етті. 1998 жылдан бері нормаларға түзету енгізіліп, элек-

тронды мәліметті ашу туралы мәселені шешу керек болды

3.5. АПЕЛЛЯЦИЯҒА ШЕКТЕУ

23.19. Англиядағы азаматтық талап қою арыздарының бәріне дерлік рұқсат алу

керек (15.25 және әрі қарай)

. Рұқсатты (егер төменгі сатыдағы соттан ала алмаса)

Сэр Йоган Штейн П.Маттеус пен Х.Малекке кіріспесінде, Discovery (1992); қараңыз: R Cranston,

‘Complex Litigation: The Commercial Court’ (2007) 26 CJQ 190, 203.

Әсіресе Азаматтық іс жүргізу ережесі, 31.3(2), 31.7(2), 31.9(1).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 31.6.

Сот айрықша жағдайда дәлелдемені ашудың шеңберін кеңейте алады: Азаматтық іс жүргізу ережесі,

31.5(1), (2), Азаматтық іс жүргізу ережесі, 31.5(1), (2) тармақшалары мен Serious Organised Crime

Agency v. Namli [2011] EWCA Civ 1411 ісіндегі өзара байланысты қараңыз.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 31.5, Азаматтық іс жүргізу ережесі, 28.3, Практикалық нұсқаулық (28)

3.9, Практикалық нұсқаулық (29) 4.10(2).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 31.4.

Практикалық нұсқаулық (31) 2A, электронды мәліметті, оның ішінде «өшірілген» құжаттарды ашу

туралы.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.3(1): адамның бостандығына нұқсан келтіретін шешімдерден бас-

қасының бәрі. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 52-бөлімі Tanfern Ltd v. Cameron-MacDonald [2000]

1 WLR 1311, 1314–21 (CA) ісінде қаралған. Бұл жүйеде апелляциялық шағым жасауға рұқсатты

барлық кезде дерлік қажет етеді, IR Scott (1999) 18 CJQ 91; қараңыз: Review of the Court of Appeal

(Civil Division) (report to Lord Chancellor, September 1997; the ‘Bowman Report’); for US comparison,

PS Atiyah and R Summers, Form and Substance in Anglo-American Law (Oxford University Press, 1987),

ch 10; азаматтық істегі апелляциялық шағымның қыр-сырын жеке және жария құқықта, әсіресе жо-

ғары сатыдағы соттар палаталарында қарағаны туралы баяндамалар: JA Jolowicz, P-H Lindblom and

S Goldstein, in P Yessiou-Faltsi (ed), The Role of the Supreme Courts at the National and International

Level (Thessaloniki, Greece, 1998); апелляциялық шағымдарды салыстыру үшін: JA Jolowicz, On Civil

Procedure (Cambridge University Press, 2000), ch’s 14–16.

281

23-тарау. Кешенді сот өндірісі

Апелляциялық сот береді, әдетте төменгі сатыдағы сот шешімі шыққаннан кейін он

төрт күн ішінде алуға тиіс

. Сонымен бірге Англиядағы апелляция практикасы

шектеулі. Апелляциялық сот ауызша дәлелдемені сирек қабылдайды. Сондай-ақ

әдетте тиесілі тараптың алдындағы төменгі сатыда сотта жасырып, ұсынбаған

дәлелдемелерін қабылдамайды (15.73 және әрі қарай).

3.6. ТАРАПТАРҒА СОТ ШЫҒЫСЫН ЖҮКТЕУ

23.20. Лорд Джексонның «Сот шығысына шолу» (Civil Litigation Costs

Review) (2009–2010) еңбегінде

сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландыруға

ерекше көңіл бөлінген (18.05). «Вульф реформалары» (1998) сот өндірісінің шығы-

сын азайтады деген болжам болды. Алайда үміт ақталған жоқ. Лорд-судья Бакстон

Апелляциялық сотта Willis v. Nicolson ісін

(2007) қараған кезде былай деген:

«Англия мен Уэльстегі азаматтық сот өндірісі шығысының көп болуы – жекелеген

істің тараптарына ғана емес, бүкіл сот жүйесіне қатысты мәселе... Бүгінде сот

өндірісінің шығысы сол істі жүргізіп отырған маманның бір жылдық табысына

тең келеді. Ал сот шығысы жүйесі мұны жоя алмай отыр».

23.21. Сот шығыстың негізсіз немесе сомасының шамадан тыс көп екенін анықтау

үшін бірқатар критерийлерді қолданады

. Олар: тараптардың сот өндірісіне дейінгі

және кейінгі мінез-құлқы; дауды реттеу бойынша әрекеттері; талаптың сомасы мен

құны; талаптың тараптар үшін маңызы; кешенділігі; қиындығы; жаңалығы; тәжіри-

белілігі; арнайы білімді талап етуі және жауапкершіліктің деңгейі; істі қарауға кете-

тін уақыттың ұзақтығы; істі қараған кездегі жағдай.

23.22. Әдетте сот «стандартты шығыс» туралы шешім шығарады. Бірақ кейде, әсі-

ресе жеңілген тараптың мінез-құлқы құқыққа қайшы болса, соттың шығысын

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 52.4(2); кей жағдайда апелляциялық шағым жасаудың мерзімі өтіп

кетсе де рұқсат береді: Smith v. Brough [2005] EWCA 261; [2006] CP Rep 17.

Сот шығысы туралы: ch’s 18–20; MJ Cook, Cook on Costs (annual editions); P Hurst, Civil Costs (4

edn,

2007).

Sir Rupert Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Final Report (2010), supplemented by a stream of

lectures, available collectively at: www.judiciary.gov.uk/publications-and-reports/review-of-civil-litigation-

costs/lectures. On the Review, AAS Zuckerman, ‘The Jackson Final Report on Costs – Plastering the Cracks

to Shore up a Dysfunctional System’ (2010) 29 CJQ 263.

[2007] EWCA Civ 199, at [24].

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.5(3); Henry Boot Construction Ltd v. Alstom Combined Cycles Ltd

[2005] EWCA Civ 814; [2005] 1 WLR 3850, CA, at [87] to [90] (сот шығысы туралы талапты қараған);

мысалы, сот тараптың сот шығысын азайтқан, себебі қарсы тарап бұл тараптың келтірген зияндары-

ның бестен бірін ғана дәлелдей алған. Jackson v. Ministry of Defence [2006] EWCA Civ 46; сол сияқты,

зиянның тек белгілі пайызын төлесін деген ішінара жеңіске қол жеткізген. Kew v. Bettamix Ltd [2006]

EWCA Civ 1535; 2006 жылғы 4 желтоқсанда; мысалы, талап қоюшының талабын сот ішінара қана-

ғаттандырса, жауапкердің қарсы пікірін де ішінара қанағаттандырған кезі болған: Villa Agencies SPF

Ltd v. Kestrel Travel Consultancy Ltd [2012] EWCA Civ 219, at [23] , per Davies LJ (бұл істе бірінші

сатыдағы судья жауапкердің қарсы пікіріне назар аударған; шынында, даудың мәні жауапкердің талап

қоюшыдан қарызға ақша алғаны туралы еді; қорытынды шешімде жауапкердің қарыз алғаны дәлел-

денгені жазылған, сондай-ақ соттың шығысын да жауапкер төлейтін болған).

282

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

есептеуде жеңілген тараптың мүддесін көбірек ескеруге, атап айтқанда, оның

шығарған «шығысын өтеу» үшін есептеуге болады. «Шығысты өтеу» жеңілген

тарапқа осы сот өндірісіндегі қарсы тараптың бүкіл дерлік шығынын өтеуді міндет

тейді

. «Стандартты шығыс» жеңген тарап үшін онша пайдалы емес, себебі ол

тараптың шығысы пропорциялы болуын талап етеді. Ал пропорциялы болса, бүкіл

шығысы өтелмейді

. Жауапкер талап қоюшының дауды реттеу туралы ұсынысын

қабылдамаса

; сот өндірісі үмітсіз болса

; сарапшының қате қорытындысына сүйен-

се

, шығынды өтеу туралы шешім шығарылады.

3.7. ЗАҢГЕРЛЕР МЕН САРАПШЫЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ТӘРТІП

23.23. Заңгер істі дұрыс жүргізбесе, сот одан «бекер шығынды» өндіру туралы бұй-

рық шығаруы немесе сот шығысын қайтарып алу құқығынан айыруы мүмкін

(18.50). Ондай бұйрық заңгердің сот отырысындағы және сот талқылауына дайын-

дық кезеңіндегі мінез-құлқына да қатысты шығарылуы мүмкін

. Дегенмен сот

орынсыз шығыс өндіруді өз алдына ұзақ сот өндірісіне айналдырғысы (қосымша

сот өндірісі ретінде өткізгісі) келмейді. Заңгер міндетін дұрыс атқармаса, оны судья

сынай алады. Бұл Англиядағы адвокаттарда жиі ұшырасады

. Егер сарапшының

қорытындысы өрескел жалған болса; сарапшының соттың алдындағы міндетін сақ-

тамай жасалып, нәтижесінде тараптың сарапшыға шығарған шығыны бекер болса

сарапшыдан да

тараптың шығыны өндірілуі мүмкін.

Virani Ltd v. Manuel Revert y Cia SA [2003] EWCA Civ 1651; [2004] 2 Lloyd’s Rep 14; сот шығысы

пропорциялық болсын деген норманы қолданбаған; Азаматтық іс жүргізу ережесі, 44.4(3). Қараңыз:

Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC 816 (Comm), at [14], Tomlinson J; see also Fourie v. Le

Roux [2007] UKHL 1; [2007] 1 WLR 320, at [8] to [11], [38] to [40], and [46] and [49].

Home Oce v. Lownds [2002] EWCA Civ 365; [2002] 1 WLR 2450, at [31], Lord Woolf CJ.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 36-бөлім.

EQ Projects v. Alavi [2006] EWHC 29 (TCC), at [38]; Waites Construction Limited v. HGP Greentree

Alchurch Evans Limited [2005] EWHC 2174 (TCC); Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC

816 (Comm).

Re Colt Telecom Group plc [2002] EWHC 2815 (Ch), at [80] and [110], Jacob J.

ss 51(6), (7) and (13), Senior Courts Act 1981 (атауы өзгерген), i by s 4, Courts and Legal Services Act

1990: «Бекер сот шығысы» – тараптың негізсіз, салғырттыққа байланысты құқықтық кеңесшіге

немесе басқа да іс жүргізуге қатысты адамға шығарған шығыны; (b) мұндай шығысты кінәлі та-

рап төлейді.

Medcalf v. Mardell (No 2) [2002] UKHL 27; [2003] 1 AC 120 (Ridehalgh v. Horseeld [1994] Ch 205 (CA)).

Gray v. Going Places Leisure Travel Ltd [2005] EWCA Civ 189, at [11] to [15], бекер сот шығысы мен оны

қалпына келтіру туралы нұсқаулық. Regent Leisuretime Ltd v. Skerett [2006] EWCA Civ 1032; [2006] CP

Rep 42. Бұл жерде бекер сот шығысын қалпына келтіру туралы бұйрық туралы айтылған.

Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC 816 (Comm) (12 April 2006), Tomlinson J; on which,

AAS Zuckerman ‘A Colossal Wreck – the BCCI/Three Rivers Litigation’ (2006) CJQ 287, 302–3.

Сарапшы туралы қараңыз: 13.01 және әрі қарай.

Phillips v. Symes (Costs No 2) [2005] 1 WLR 2043; [2004] EWHC 2330 (Ch) (Peter Smith J); noted

N Andrews [2005] CLJ 566.

24-ТАРАУ

КОММЕРЦИЯЛЫҚ СОТ

«Соттың құқықтық білімі мен тәжірибесі

айтарлықтай болуға тиіс»*

Principle 1.5, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 17; also available at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

284

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Коммерциялық сот коммерция саласындағы үлкен істерді қарайды. Үлкен соттың

Корольдік бөлімінің бір бөлімшесі болып саналатын Коммерциялық соттың жеке іс жүр-

гізу кодексі бар: ол «Адмиралдық және Коммерциялық сот нұсқаулығы» (9-редакция,

2011) деп аталады.

2. Істі басқару бұл соттың практикасына 1980–1990 жылдары, тіпті Азаматтық іс жүргізу

ережесі қабылданғанға дейін енгізілген.

3. Коммерциялық сот іс жүргізу саласындағы реформаның алдыңғы шебінде тұруға тыры-

сады. Бұл соттың судьялары жаһандық бәсекеден хабардар.

285

МАЗМҰНЫ

1. Коммерциялық сот: «Бизнестегі негізгі сот» ................................................................................. 285

2. Коммерциялық сот және істі басқару ............................................................................................. 288

3. Сабақтастық және судьяны тағайындау жүйесі ............................................................................. 289

4. Талап қою арызын апелляция арқылы қалпына келтіру .............................................................. 290

5. Медиация және арбитраж ................................................................................................................ 291

6. Бастапқы кезеңдегі бейтарап бағалау ............................................................................................... —

1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ СОТ:

«БИЗНЕСТЕГІ НЕГІЗГІ СОТ»

24.01. Лондонда орналасқан бұл сот – Үлкен соттың Корольдік бөлімінің бір бөлім-

шесі

. Коммерциялық соттың өзі қарайтын істер тізімі

, сондай-ақ өзінің іс жүргізу

кодексі де бар: «Адмиралдық және Коммерциялық соттың нұсқаулығы» деп атала-

тын бұл бай құжат коммерция туралы сот өндірісінде дербес кодекс болып отыр

Коммерциялық сот Үлкен соттағы коммерция туралы даулардың ең үлкенін

қарайды. Бұл сотта чартер тасымалы, тауар сату, сақтандыру, қайта сақтандыру

сияқты коммерциялық мәмілелер қаралады

. Сондай-ақ 1996 жылғы Арбитраж

туралы заңның аясына жататын арбитраж шешіміне жасалған апелляциялық шағым

да осы соттың құзыретіне кіреді. Лондонның орталығында орналасқан

Коммерциялық сотқа айтарлықтай инвестиция салынған. Лондонның Феттер Лейн

ауданындағы жаңа Роллс ғимараты Үлкен соттың орталығы болып, коммерция

құқығы саласында маңызды ғимаратқа айналды. Ғимараттағы жұмысты әрі қарай

дамыта түсу – Англияның құқық жүйесін азаматтық дауды реттеу саласында жаһан-

дық нарықтағы бәсекеге қабілетті ету деген сөз

. Жаһандық нарықта ағылшын

құқығын қолдау туралы Үлкен соттың судьясы сэр Джеффри Востың 2011 жылғы

KPMG-дегі «The Role of UK Judges in the Success of UK PLC» тақырыптағы дәрі-

сінде сөз болған

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn,

2008), ch 1. Бұл еңбекте соттың дамуы, прецеденттер туралы әңгімеленеді; сондай-ақ қараңыз:

VV Veeder, ‘Mr Justice Lawrance: the «True Begetter» of the English Commercial Court’ (1994) 104 LQR 292.

s 6(1) and (2), Senior Courts Act 1981 (as it has been re-named).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 58.2(1): Коммерциялық сотта қаралатын істердің тізімі; Азаматтық

іс жүргізу ережесі, 58.2(2): Комммерциялық сот судьяларының бірі осы сотта қаралатын істердің

тізімінен ауытқымауды қадағалап отырады. Бұл беделді лауазым болып саналады.

The Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011); A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The

Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn, 2008), 19–20; R Cranston, ‘Complex Litigation:

the Commercial Court’ (2007) 26 CJQ 190.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 58.1(2), коммерциялық талаптардың тізімін көрсеткен: а) бизнес құ-

жаттары мен келісімшарт; ә) тауар экспорты-импорты; б) тауарды құрлықпен, теңізбен, әуемен неме-

се құбырмен тасымалдау; в) мұнай мен газ қорлары және басқа да табиғи ресурстарды тасымалдау;

г) сақтандыру және қайта сақтандыру; ғ) банк пен қаржы қызметі; д) нарық пен ақша айырбастау

операциясы; е) сатып алу-сату; ж) кеме құрастыру; з) бизнес агенттігі; и) арбитраж.

Jane Croft, Financial Times, Wednesday 26 October 2011, 7:10 pm: http://nance.yahoo.com/ news/London-

starts-drive-bring-xft-2045499102.html.

www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/justice-vos-speech-kpmglecture-2011.pdf.

286

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

24.02. Коммерциялық соттан Лондонның Сауда сотының айырмашылығы бар.

Аталған сот ұлттық және халықаралық бизнес дауларын қарайды. Бірақ осы сотта

қаралатын даулардың қаржылық құны мен кешенділігі әлдеқайда төменірек.

Сондай-ақ Англияның жеті провинциясында Сауда соты жұмыс істейді

. Лондонда

Технология және құрылыс соты деп аталатын тағы бір соттың юрисдикциясына

құрылыс келісімшарттары мен ақпараттық технология саласындағы мәмілелер

жатады

. Сондай-ақ Патент соты бар

. Бұл тарауда біз Коммерциялық сот туралы

әңгімелейміз.

24.03. Коммерциялық соттың судьялары

сот талқылауына дейінгі өтініштерді

қарайды, істі басқару бойынша отырыстарды өткізеді. Соттың бұл құзыреті

Корольдік бөлімнің «Үлкен соттың судьялары (puisne judge) азаматтық сот өндірі

сіне сот талқылауынан бастап қана қатысады, ал сот талқылауына дейінгі мәселе-

лерді арнайы судья қарайды» деген нормасына қайшы келеді

24.04. Сот коммерция дауларын қарайтын жаһандық нарықтан хабардар

Сондықтан техника мен жоғары сапалы қызмет көрсетудің алдыңғы шебінде тұруды

мақсат тұтады

. Соттың жұмысын жетілдіру жөнінде ұсыныс жасап отыратын

тұтынушылар комитеті бар

. Коммерциялық сот Үлкен соттың басқа бөлімдерімен

және жетекші коммерциялық орталықтардағы шетелдік соттармен, сондай-ақ

Лондондағы және басқа жерлердегі коммерциялық арбитраж жүйесімен үнемі

бәсекелес.

Birmingham, Bristol, Cardi, Chester, Leeds, Liverpool and Manchester.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 60-бөлім; ME Davis and R Akenhead, Technology and Construction Court

Practice and Procedure (Oxford University Press, 2006); графтық сот пен Коммерциялық сот арасында

іс ауыстыру туралы қараңыз: West Country Renovations Ltd v. McDowell [2012] EWHC 307 (TCC);

[2013] 1 WLR 416; [2012] 3 All ER 106; [2012] BLR 255; 141 Con LR 112.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 63-бөлім.

Англияда Коммерциялық сот қашанда үлгілі сот болды (бірақ Лондонда салаға маманданған заң-

герлердің сыйақысы тым қымбат). Бұл сотта судья болып жұмыс істеген адамдар қазіргі кезде елде-

гі сот жүйесінде үлкен қызметтерде отыр: лорд Бингэм (осы соттың бұрынғы судьясы; осы соттың

бұрынғы төрағасы және Жоғарғы соттың бұрынғы судьясы); лорд Филлипс (Ұлыбритания Жоғарғы

сотының бұрынғы төрағасы); лорд Кларк (осы соттың бұрынғы судьясы); сэр марк Поттер (Отбасы

бөлімінің бұрынғы төрағасы). Бұл соттың бұрынғы судьялары: лорд Аткин, лорд Девлин, лорд Гофф,

лорд Хобхаус, лорд Мастилл, лорд Стейн, лорд Скраттон және лорд Керр. A Colman (with V Lyon and

P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn, 2008), 8.

«Puisne» – Үлкен соттың судьясына айтылатын қаратпа сөз.

N Andrews, ‘English Civil Justice and the Wider World’ in (June 2007) Rivista Trimestrale di diritto e

procedura civile; 2006 жылы Киотодағы Іс жүргізу құқығы конференциясында қабылданған құжат.

«Бизнес соты» феномені Англияға тән емес. Р.Кранстонның пікірінше, бұл сот Австралияда (Нью-

Саутс-Уэльс пен Виктория шттаттарында), АҚШ-та (Нью-Йорк пен Делаверде), Үндістанда, Ганада,

Танзанияда, Угандада құрылған. R Cranston, ‘Complex Litigation: the Commercial Court’ (2007) 26 CJQ

190; қараңыз: Cranston’s text at nn 34  (paper submitted to the Commercial Court symposium, October

2006); АҚШ-та күрделі сот өндірісі: J Tidmarsh, ‘Unattainable Justice: the Form of Complex Litigation

and the Limits of Judicial Power’ (1992) 60 Geo Wash LR 1683; R Marcus, ‘Reassessing the Magnetic Pull

of Megacases on Procedure’ (2001) 51 De Paul LR 457.

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn,

2008), ch 2.

287

24-тарау. Коммерциялық сот

24.05. Коммерциялық сот – нағыз «трансұлттық сот»

. 2004–2005 жылдары

сот

қараған талаптардың шамамен 80 пайызға жуығында тараптардың бірі Англия мен

Уэльстен тыс жерде тұрған екен (бұл туралы жаңа статистиканы қараңыз). Ал осы

істердің 50 пайызында екі тарап та Англия мен Уэльстен тыс жерде тұрған

24.06. Шынында, коммерциялық келісімдердің көпшілігінде пайда болған даудың

қай соттың юрисдикциясында қаралатыны туралы ескертпе жазылады. Өткен жыл

дары осындай ескертпені бұрын Кеңес Одағының құрамында болған Шығыс

Еуропа елдері де жаза бастады. Колман бұл туралы былай дейді

«Бүгінде Коммерциялық сот мемлекеттік сот қызметінен әлдеқайда кеңірек қызмет

атқарып келеді. Шынында, аталған сот шетелдердегі сауда, банк операциялары,

кеме тасымалы, сондай-ақ Лондоннан тыс жерде қызмет ететін корпорациялардың

көбінің Лондонға немесе Британияға қатысы жоқ даулар бойынша ағылшын құқығы

мен Лондон арбитражына жүгінетіні туралы келісімшартқа ескертпе енгізу

арқылы жүгінетін сотына айналған».

24.07. Бұл сотта күрделі істі қарау ағылшын судьялары үшін шынында қиын мін-

деттердің бірі болуы мүмкін. Ондай істі қарау судьядан төзімділікті, қырағылықты,

жігерлілікті, логикалық ойлау қабілетінің жоғарылығын, шыдамдылық

пен интел-

лектіні, сенімді және орынды пайымдауды талап етеді. Сотқа тағайындалған судья

бұрын барристер болып істеген болуға тиіс. Соттың техникалық және бейресми

хаттамалары ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Осы саладағы заңгерлер – коммер-

циялық дауларға маманданған ірі заң фирмаларының солиситорлары, сондай-ақ

кіші және үлкен барристерлер алқасының мүшелері.

24.08. Коммерциялық соттың бұрынғы судьясы, қазіргі Апелляциялық соттың

мүшесі сэр Ричард Айкенс осы соттың іс жүргізу тиімділігі мен мақсаттылығын

жетілдіре түсудің қажеттігін атап айтқан

. Оның Коммерциялық сот тарихына

жасаған ғылыми шолуы кешенді де ұзақ сот өндірісінің нәтижесінде туатын іс жүр-

гізу мәселелерін айтарлықтай жақсы зерттеу болды. Әрине, сотқа жаңашылдық

енгізу керек дей салу оңай. Мысалы, 1990 жылдардың басында сот «сот талқы-

лауын өткізетін судья сот өндірісінің күн тәртібін жасаса, тиімдірек және шығыны

Бұл іс жүргізу құқығы ежелгі заманда «Рим іс жүргізу құқығы», яғни praetor peregrinu деп аталған.

Рим құқығынан өзгеше құқық түрі (peregrinus). Бұл құқықты Рим азаматтары өзара талқылайтын

болған. Қараңыз: мысалы, HF Jolowicz and J Nicholas, Historical Introduction to the Study of Roman Law

edn, Cambridge University Press, 1972), 48.

www.judiciary.gov.uk/publications-̲and-reports/reports/civil/commercial-court.

www.judiciary.gov.uk/publications_media/media_releases/2006/commercial_admiralty_ct_annual_review.

htm.

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn,

2008), 23.

eg, Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC 816 (Comm) (12 April 2006), Tomlinson J,

a ‘monster’ trial, 24.13 to 24.15.

R Aikens, ‘With A View to Despatch’, in M Andenas and D Fairgrieve, Tom Bingham and the Transformation

of the Law: A Liber Amicorum (Oxford University Press, 2009), 563–88.

288

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

да азырақ болар еді» деген қорытындыға келген. Лордтар палатасы сот талқылауын

басқарудағы осы оңтайлы көзқарасты Ashmore v. Corporation of Lloyd’s ісінде (1992)

қолдаған

. Бұл шешім азаматтық іс жүргізу жүйесіндегі дәстүрлі «пассив көзқарас-

тан» құтылудағы қадам болды. Сондай-ақ 1994 жылы сот «дауды реттеудің балама

жолдарына» қатысты практикалық нұсқаулықты енгізді (осы тарауда: 24.16 және әрі

қарай)

2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ СОТ ЖӘНЕ ІСТІ БАСҚАРУ

24.09. Бірақ соттың ең жаңашылдығы сот талқылауына дейінгі кезеңдегі істі басқа-

руға күрделі де қарқынды көзқарасының қалыптасуы еді

. Лорд Вульф

1995–1996 жылғы баяндамаларында мұны Азаматтық іс жүргізу ережесіндегі

(1999 жылы күшіне енген: істі басқару туралы қараңыз: 9.01 және әрі қарай) «муль-

титрэк» азаматтық талап қою арызының моделі ретінде алған

. Коммерциялық сот-

тың судьялары сот талқылауына дейінгі өтініштерді қарайды, істі басқару бойынша

отырыстарды өткізеді

. Бұл дәстүр сот 1895 жылы құрылғаннан бері сақталып

келеді

. Кешенді сот өндірісінде сабақтастықты қамтамасыз етіп отыр. Аталған

дәстүрдің мақсатын Колман былай түсіндірген: «Мұның мақсаты (сот құрылған-

нан бері) – талаптың мәнін аз ғана техникалық күш жұмсау арқылы және аз ғана

аралық отырыстарындағы сот талқылауында мүмкіндігінше тезірек ашу»

Соттың бұл құзыреті Корольдік бөлімнің «Үлкен соттың судьялары (puisne judge)

азаматтық сот өндірісіне сот талқылауынан бастап қана қатысады және сот талқы-

лауына дейінгі мәселелерді арнайы судья қарайды» деген нормасына қайшы

келеді

24.10. Коммерциялық сот әдетте сот өндірісінде қателік жіберуден және кешенді

істе қателік жасаудан бойын аулақ ұстайды (BCCI Commercial Court trial) (10.97

және 23.06)

. 2007 жылғы желтоқсанда Коммерциялық соттағы ұзаққа созылған

сот талқылаулары туралы баяндама жарияланған

. Осыдан кейін істі басқару

[1992] 1 WLR 446, HL; N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 3-014.

Practice Direction (Commercial Cases: Alternative Dispute Resolution) [1994] 1 WLR 14.

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn,

2008), ch 5.

Lord Woolf, Access to Justice: Interim Report (1995); Access to Justice: Final Report (1996);

AAS Zuckerman and R Cranston, The Reform of Civil Procedure: Essays on ‘Access to Justice’ (Oxford

University Press, 1995); қараңыз: R Cranston, How Law Works (Oxford University Press, 2006), ch 5.

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn,

2008), 6–7.

Сонда, 6–7.

Бұл да сонда, 7.

Puisne» – Үлкен соттың судьясына айтылатын қаратпа сөз.

Апелляциялық соттың төрағасы сэр Энтони Кларк, ‘The Supercase – Problems and Solutions’, Annual

KPMG Forensic Lecture (2007): www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/kpmg_speech.pdf.

www.judiciary.gov.uk/publications-and-reports/reports/civil/commercial-court/long-trialsworking-party-

report, last accessed 10 December 2010.

289

24-тарау. Коммерциялық сот

жетілдіріле түскен. Шынында, Коммерциялық сот судьялары алдымен істі басқару

техникасын Англияда жетілдірді, бүгінде олар осы сала бойынша сарапшы. Қазір

сот кешенді істерді сот талқылауына дайындау саласындағы жетілдіру мүмкіндік

теріне айрықша көңіл бөліп отыр. Сот жақында (2009–2010) сот талқылауына

дейінгі кезең мен сот талқылауына дайындық кезеңін электронды түрде (тікелей

эфирде емес) өткізудің пилоттық үлгісін енгізді

24.11. Коммерциялық сотта сот талқылауына дейінгі отырыстың маңызды екі түрі

бар: «істі басқару жөніндегі конференция» және «сот отырысына дейінгі шолу».

Коммерциялық соттың 2011 жылғы нұсқаулығында соттың істің барысына арала-

суында сабақтастыққа және кешенді істерді қараған кезде сабақтастықты сақтауға

көңіл бөлген

. Осы нұсқаулықтың D2 бөлімінде

істі басқарудың «негізгі сипат-

тары» айтылған

«іс бойынша меморандум, мұнда істің ерте кезеңінде мәселелердің тізімі мен істі

басқару бойынша мәселелер қаралады;

мәселелердің тізімін сарапшының қорытындысы мен фактінің неліктен қажет еке-

нін және құжаттаудың аясын анықтау үшін қолдануға болады;

сот мәселелер тізімін қабылдауы немесе өзгеріс енгізуі мүмкін, сондай-ақ тараптар

мен олардың өкілдерінің көмегін сұрауы да ықтимал;

істі басқару жөніндегі конференция талап қою арызы тапсырылғаннан кейін бірден

өткізіледі, тіпті оған дейін (тараптар істі басқару туралы ақпаратқа пікірін біл-

діргенге дейін) де өткізілуі мүмкін;

істі басқару жөніндегі бірінші конференцияда сот (қажет болса) мәселелерді адво-

катпен бірге талқылайды. Сот талқылауына дейінгі графикті сот ұсынады және

тиісті басқа да нұсқаулықтар береді; көп істерде сот талқылауына дейін шолу

жасайды; ондай істерде тараптардан сот талқылауының графигін өздері жасауды

және сотқа ұсынуды талап етеді.

Сот өндірісі бойынша сот талқылауының ұзақтығына, оның ішінде судьяның сот

талқылауына дейінгі талаппен танысуға кеткен уақытына шолу жасалып

отырады».

3. САБАҚТАСТЫҚ ЖӘНЕ

СУДЬЯНЫ ТАҒАЙЫНДАУ ЖҮЙЕСІ

24.12. Сонымен бірге, Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер айтқандай

Коммерциялық сотта нормалар өзгеріп

, сабақтастыққа ұласқан (ол сондай-ақ

Технология және құрылыс сотында бұрын осындай жүйе жасалғанын айтқан;

The Guide (8

edn, 2009), Appendix 18, ‘Commercial Court Electronic Working Pilot Scheme’.

The Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011); see also D4.1, 4.3 and 4.4.

Сонда, D2.

‘Docketing: Completing Case Management’s Unnished Revolution’ (2012), at [27]: www. judiciary.gov.

uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/mor-speech-solicitors-costconference-lecture-feb2012.pdf.

Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011), section D4, at 25–26.

Neuberger lecture (2012), at [27].

290

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

қараңыз: әсіресе 9.38 және әрі қарай, сабақтастық жүйесінің Үлкен соттың барлық

бөлімдері үшін маңызы мен мультитрэк сот өндірісіне қатысы туралы). Коммерциялық

сотта «судьяны тағайындау» ретінде белгілі. Қажет кезінде сабақтастық үшін судья сот

талқылауына дейінгі отырысты да, сот талқылауын да өзі өткізеді.

4. ТАЛАП ҚОЮ АРЫЗЫН АПЕЛЛЯЦИЯ АРҚЫЛЫ

ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ

24.13. Кейде Коммерциялық соттың сот талқылауы тым ұзақ және күрделі болады.

Осындай істердің ең жарқын мысалы Three Rivers DC v. Bank of England ісі еді. Бұл

сот талқылауын судья Томлинсон өткізген. Сот талқылауы 2004 жылғы қаңтардан

2005 жылғы қазанға дейін жалғасып, соңында талап қоюшы істі әрі қарай жалғас-

тырудан бас тартқан

. Сот өндірісінің бастапқы кезеңінде талап қою арызын факт

бойынша негізсіз деп танып, қараусыз қалдыру туралы шешім қабылданған бола-

тын. Бірақ 2001 жылы Лордтар палатасы көпшілік дауыспен (лорд Стейн, лорд

Хоуп, лорд Хаттон) талап қою арызын қалпына келтіріп, сот талқылауын жалғас-

тыру керек деген шешім қабылдаған

24.14. Талап қоюшы істі әрі қарай жалғастырудан сот талқылауының 256-шы күні,

яғни 2005 жылдың аяғында бас тартқан

. Бірінші сатыдағы соттың судьясы – судья

Томлинсон талап қоюшыдан іс жүргізу шығынын өндіру туралы шешім қабыл-

даған

. Сондай-ақ судья талап қоюшының мінез-құлқын сынаған

. Судья бұл істің

үш түрлі ерекшелігін: Англия банкінің қырықтан астам лауазымды тұлғасын

«әділетсіз» деп атағанын; Жоғарғы сот төрағасымен (лорд Вульфпен) сот талқы-

лауын қалай аяқтау жөнінде ақылдасқанын; және үшіншісі – сот талқылауын

тоқтату туралы шешімді Жоғарғы соттың төрағасы бергенін атап өткен. Судья

Томлинсон Лордтар палатасының талап қою арызын қалпына келтіру туралы осы

шешімін «толық негізделмеген» деп айыптаған. «Сот талқылауына назар аударсақ,

осы талап қою арызының негізсіз екені көзге ұрып тұрғанын көре аламыз», – дейді

ол. Осы кітаптың авторы Лордтар палатасының талап қою арызын сот өндірісі

басталғанға дейін қараусыз қалдыру туралы шешім қабылдамау жөніндегі

2001 жылғы шешімін орынсыз деп танитынын айтқан

24.15. Бұл істен алатын бірінші сабақ – апелляциялық сатыдағы сот бірінші саты-

дағы сот шешімінің күшін жоюға, яғни іс «күрделі» немесе «құжаттардың көлемі

үлкен» болса да асықпау керек. Екінші сабақ – сот талқылауына дейін талапты

қарау сыз қалдыру механизмін қайта қарау керек.

Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC 816 (Comm) (12 April 2006), Tomlinson J, at [1].

Three Rivers DC v. Bank of England (No 3) [2001] 2 All ER 513, HL.

Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC 816 (Comm) (12 April 2006), Tomlinson J, at [1].

Сонда, at [14].

Бұл да сонда, at [23], [135].

N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003) 20.15 to 20.19; see also AAS

Zuckerman ‘A Colossal Wreck – the BCCI/Three Rivers Litigation’ (2006) CJQ 287.

291

24-тарау. Коммерциялық сот

5. МЕДИАЦИЯ ЖӘНЕ АРБИТРАЖ

24.16. Кейде «Дауды реттеудің балама жолдары туралы бұйрықты» басқаша атаған

жөн сияқты: мұндай бұйрық – соттың тараптарға дауды реттеудің басқа жолына

жүгінуге беретін кеңесі ғана. Соттың кеңесіне құлақ аспаудан сот өндірісі тарапы-

ның шығыны арта түсетіні мәлім. ІІ томдағы 1.105-тармақта түсіндіргеніміздей, сот

осындай кеңесті негізсіз қабылдамаған тарапты сот шығысын өндіру арқылы жаза-

лай алады.

24.17. Профессор Дейм Хейзел Генн Коммерциялық соттың 1996 жылғы шілдеден

2000 жылғы маусымына дейінгі аралықта шығарған «Дауды реттеудің балама жол-

дары туралы бұйрықтарын» солиситорлардың орындауына зерттеу жүргізген.

Профессор соттың «Дауды реттеудің балама жолдары туралы» бұйрығы негізінде

медиацияға жүгінген 103 істі зерттеген

. Геннің ең басты анықтағаны – тараптар

мұндай бұйрық шыққан істердің 56 пайызында ғана медиацияға жүгінген

24.18. Ағылшын соттарының Англия мен Уэльстегі арбитражды қолдауы

туралы мәселеге ІІ томда егжей-тегжейлі тоқталдық. Бұл орайда Коммерциялық

сот 1996 жылғы Арбитраж туралы заңға сәйкес дауларды реттеудегі басты

орган екенін айтсақ та жеткілікті. Бірақ кейде сауда мәмілелері туралы істер

Сауда сотында, Технология және құрылыс сотында

, Канцлер сотында

, граф-

тық соттарда да қаралады

6. БАСТАПҚЫ КЕЗЕҢДЕГІ БЕЙТАРАП БАҒАЛАУ

24.19. Адмиралдық және Коммерциялық сот нұсқаулығында судьяның істің мәні

бойынша міндетті күші жоқ бағалау жүргізе алатыны туралы баяндалған

. Бірақ

аталған нұсқаулықта «сот талқылауына дейін істі сол істі жүргізетін судьядан басқа

адам басқаруға тиіс» делінген. Бастапқы кезеңдегі бейтарап бағалау тараптардың

келісімімен жүргізілуі қажет. Яғни екі тараптың да келісімі керек. Судья бағалау

жүргізу туралы ұсыныс жасайды. Мұндай бағалау 1990 жылдардан бері екі рет

P Newman, ‘Commercial Alternative Dispute Resolution’ in M Liebman (ed), Mediation in Context (2000),

ch 12.

H Genn, ‘Court-Based ADR Initiatives for Non-Family Civil Disputes: The Commercial Court and the

Court of Appeal’ (Department for Constitutional Aairs Research Reports 1/2002, 2002): www.hmcourts-

servicegov.uk/docs/adr_initiatives.pdf.

Сонда, at 31.

(i) Азаматтық іс жүргізу ережесі, 62.1(3); (ii) Практикалық нұсқаулық (61) 2.3(2); (iii) Section O, The

Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011); (iv) High Court and County Courts (Allocation of

Arbitration Proceedings) Order (SI 1996/3215).

Практикалық нұсқаулық (61) 2.3(2): жер иелері мен жалға алушылар немесе басқа да серіктестерге

қатысты мәселелер Үлкен соттың Канцлер бөлімінде қаралады.

High Court and County Courts (Allocation of Arbitration Proceedings) Order (SI 1996/3215).

The Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011), section G2.

292

V бөлім. Айрықша сот өндірісі

жүргізілген (бастапқы кезеңдегі бейтарап бағалау 1996 жылы енгізілген)

. Осы

бағалау АҚШ-тың Делавар штатының Канцлер сотындағы медиациялық бағалаудан

ерекше

. Бұл туралы ағылшынның Коммерциялық сотының нұсқаулығында былай

делінген

: «Сот істің барысында тараптардың келісімімен даудың немесе талап-

тың мәніне бейтарап, міндетті күші жоқ бастапқы кезеңдегі бағалауды жүргі-

зеді. Бастапқы кезеңдегі бейтарап бағалауды жүргізген судья істі әрі қарай

қарауға қатыспайды, тіпті ол іс бойынша тараптардың өтінішін де қарамайды,

тараптар келіссе ғана сот талқылауында судьялық ете алады».

24.20. Сэр Руперт Джексон Технология және құрылыс сотындағы бастапқы кезең-

дегі бағалау тәсіліне көңіл бөліп

, бұл соттың дауды реттеу құзыретіне судьяның

медиациясы ретінде қарау керек екенін айтқан (мұндай кезде Англиядағы судьялар

әдеттегі дәстүрдің шеңберінен шығып, 1) істі басқарады, 2) істің негізгі мәні бо йынша,

алдын ала мәселелер бойынша және сот шығысы бойынша шешім қабылдайды,

бірақ тараптар тікелей медиацияға жүгінбейді).

A Colman (with V Lyon and P Hopkins), The Practice and Procedure of the Commercial Court (6

edn,

2008), 21 (екі сатыны ескергенде); қараңыз: 74.

cf Leo Strine Jr, ‘«Mediation Only Filings» in the Delaware Court of Chancery…’ (2003) 53 Duke LJ 585,

591–3; available online: www.law.duke.edu/journals/dlj/articles/dlj53p585.htm.

The Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011), section G2.

‘The Role of Alternative Dispute Resolution in Furthering the Aims of the Civil Litigation Costs Review’

(RICS Expert Witness Conference, 8 March 2012), at 3.10: www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/

Documents/Speeches/lj-jackson-speech-eleventh-lectureimplementation-programme.pdf.

VI БӨЛІМ

АЗАМАТТЫҚ СОТ ӨНДІРІСІНІҢ

ПРИНЦИПТЕРІ

25-ТАРАУ

ІС ЖҮРГІЗУ ПРИНЦИПТЕРІНІҢ

БЕС ТҰҒЫРЫ

Бейшара халқыңның сотта жеңіске жетуіне кедергі жасама.

Exodus 23.6

Бейшара адамның сотта жеңіп шығуына әдейі көмектеспе.

Exodus 23.3

296

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Бес тұғыр дегеніміз – азаматтық іс жүргізудің негізгі және маңызды принциптері сүйе-

нетін тұғыры: 1) кеңес беруді қамтамасыз ету және сот өндірісінің қолжетімділігі: тарап-

тардың құқықтары мен мүмкіндіктерінің кең болуы; 2) соттың негізді шешім

қабылдауына қажет алғышарттар; 3) іс жүргізудің тиімді болуы; 4) іс жүргізудің әділ

болуы; 5) шешімді құптау.

2. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6-бабындағы негізгі принциптер

де маңызды.

3. Тағы бір жалпыға ортақ принцип – Америка құқық институты/УНИДРУА жобасының

Трансұлттық азаматтық іс жүргізудегі принциптері, бірақ бұл принциптердің мін-

детті күші жоқ.

297

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ................................................................................................................................................ 297

2. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры ........................................................................................... 299

3. Кеңес беруді қамтамасыз ету және оның қолжетімділігі: тараптардың

құқықтары мен мүмкіндіктерінің кең болуы ................................................................................. 300

3.1. І принцип: құқықтық кеңес алуға және өкілдік етуге құқық ................................................. —

3.2. ІІ принцип: сот пен сот төрелігінің қолжетімді болуы ........................................................ 303

3.3. ІІІ принцип: негізсіз және жалған талап пен қарсы талапқа жол бермеу ........................... 311

4. Екінші тұғыр: шешім шығаруға қажет алғышарттар .................................................................... 313

4.1. ІV принцип: соттың тәуелсіз болуы ......................................................................................... —

4.2. V принцип: соттың алаламауы ............................................................................................... 314

4.3. VІ принцип: соттың жария және ашық болуы ........................................................................ —

4.4. VІІ принцип: соттың шешімді негіздеу міндеті .................................................................... 315

5. Үшінші тұғыр: іс жүргізудің тиімді болуы .................................................................................... 316

5.1. VІІІ принцип: соттың азаматтық іс жүргізудің мақсаттылығы мен

пропорциясын бақылауы ........................................................................................................... —

5.2. ІХ принцип: іс жүргізуде негізсіз кешіктіруге жол бермеу .................................................. 318

5.2.1. Адам құқықтары туралы нормалар ............................................................................. 319

5.2.2. Іс жүргізуді кешіктірудің зияны .................................................................................. 320

5.2.3. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі кезеңдегі кешіктіру ............ 321

5.2.4. Азаматтық іс жүргізу ережесінің кешіктіруге берген жауабы ................................. 322

5.2.5. Басқа стратегиялар ....................................................................................................... 326

6. Төртінші тұғыр: іс жүргізудің әділ болуы ...................................................................................... 327

6.1. Х принцип: соттың кездейсоқтыққа жол бермеуі: тиісті хабарлау принципі ...................... —

6.2. ХІ принцип: іс жүргізудегі теңдік ............................................................................................ —

6.3. ХІІ принцип: ақпаратқа, оның ішінде тараптардың ақпаратты ашуға

қолжетімділігінің тең болуы ................................................................................................... 329

6.4. ХІІІ принцип: тараптар арасындағы жарыспалылықтың тең болуы .................................. 330

6.5. XIV принцип: шешім шығарудағы ұқыптылық .................................................................... 334

7. Бесінші тұғыр: шешімді құптау ...................................................................................................... 336

7.1. Түпкіліктілік пен тиімділік арасындағы байланыс ..................................................... —

7.2. Түпкіліктілік принципі ................................................................................................... —

7.3. XVI принцип: тиімділік принципі .............................................................................. 337

8. «Трансұлттық азаматтық іс жүргізу принциптері»: Америка құқық институты/

УНИДРУА жобасы (2000–2006) ..................................................................................................... 339

1. КІРІСПЕ

25.01. Бұл тараудың негізгі идеясы (25.07-тармағында баяндалады) азаматтық іс

жүргізудің негізгі және маңызды принциптерін осы бес тұғырға (іс жүргізу прин-

циптерінің бес тұғырына) сәйкес қолдану болып табылады:

1) кеңес беруді қамтамасыз ету және оның қолжетімділігі: тараптардың

құқықтары мен мүмкіндіктерінің кең болуы;

2) соттың негізді шешім қабылдауына қажет алғышарттар;

3) іс жүргізудің тиімді болуы;

4) іс жүргізудің әділ болуы;

5) шешімді құптау.

298

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

25.02. Іс жүргізудің конституциялық принциптері мемлекеттік құқық деңгейінде де

(«Ортақ құқықтың конституциялық құқықтары» ретінде)

, халықаралық

конвенцияларда да атап айтылған

25.03. Халықаралық конвенциялар туралы айтар болсақ, адам құқықтары, әсіресе

негізгі іс жүргізу принциптері Еуропа мемлекеттерінің заңнамасында, оның ішінде

Ұлыбританияда Страсбург юриспруденциясының Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа конвенциясының 6(1) тармағында аталған кепілдіктерге сай болуға тиіс

(30.02 және әрі қарай).

25.04. 2000 жылғы қазанда күшіне енген 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң

арқылы Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясын ағылшын соттарында

тікелей қолдануға мүмкіндік берілген. Конвенцияның 6(1) тармағында былай

делінген

«Әділ сот талқылауына құқық:

Азаматтық құқығы мен міндеті туралы дау туған немесе қылмыстық айып

тағылған адамның заң негізінде құрылған тәуелсіз және бейтарап сотта көкейге

қонарлық мерзім ішінде әділ және жария сот талқылауына құқығы бар».

Негізгі принциптердің осы жиынтығы мына элементтерден, яғни мына құқықтардан

тұрады:

1) «әділ сот талқылауы», бұл кең ұғым мына жайттарды қамтиды

а) сот талқылауындағы жарыссөзге қатыса алу;

ә) құқықтық құралдар теңдігі;

б) дәлелдемені әділ ұсыну құқығы;

в) қарсы тараптың куәларына қарсы сұрақ қою құқығы;

г) негізді шешім шығаруға құқығы (29.20 және әрі қарай).

Мысалы, S Goldstein, ‘The Inuences of Constitutional Principles on Civil Procedure in Israel’ (1982) 17

Israel LR 467; ‘The Proposed American Law Institute/UNIDROIT Principles and Rules: the Utility of Such

A Harmonisation Project’ (2001–04) VI Uniform LR 789. Негізгі принциптер туралы қараңыз: The (new)

Romanian Code of Civil Procedure (eective 1 September 2012), Adela Ognean and Serban Vacarelu, ‘Case

Management in Romania’. Негізгі принциптердің кейбіреуі жалпыға ортақ мойындалған, ал кейбіреуі-

не ғалымдар күмән келтірген: Contribution to Remco van Rhee and Fu Yulin (eds), the Beijing symposium

on case management (2012) (бұл симпозуимдағы құжаттар ағылшын тілінде шығады: Brill Academic

Publishing, Leiden, 2013; қытай тілінде: Remnin University Press, Beijing).

R v. Lord Chancellor ex parte Witham [1998] QB 575, 581, Div Ct (Laws J and Rose LJ) (further on this

case, 25.18): судья Лоуз: «Британияда заң шығару өкілеттігі парламентке тиесілі, сондықтан мен

шешімімде конституциялық құқықты сақтаймын, мұндай құқыққа тек Парламент туралы акт

нормаларының негізінде болмаса, басқа кезде шек қоюға болмайды. Конституциялық құқық де-

мо кратиялық саясаттан туындамайды, ондай құқықты беру үшін заң тұрғысынан логикалық негіз-

деме болуға тиіс».

(Cmd 8969); s 1(3), Sch 1, Human Rights Act 1998. Бұл заң Адам құқықтары жөніндегі Еуропа кон-

венциясын Ұлыбританияда тікелей қолдануға инкорпорациялаған. S Grocz, J Beatson and P Duy,

Human Rights: The 1998 Act and the European Convention (2

edn, 2008); MW Janies, RS Kay, A Bradley,

European Human Rights Law: Text and Materials (3

edn, Oxford University Press, 2008); R Clayton and

H Tomlinson, The Law of Human Rights (2

edn, Oxford University Press, 2008).

R Clayton and H Tomlinson, The Law of Human Rights, ch 11.

299

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

2) «жария сот талқылауы»: оның ішінде шешімнің жария болуы

;

3) «көкейге қонарлық мерзім ішіндегі талқылау»;

4) «заңның негізінде құрылған тәуелсіз

және бейтарап

сотта талқылау»

(қараңыз: соттың тәуелсіздігі туралы 26.01 және әрі қарай; соттың

бейтараптығы туралы 26.19 және әрі қарай).

25.05. Іс жүргізудің негізгі нормаларын реттеуге әсер ететін сыртқы ықпалдардан

бөлек ішкі міндеттер де бар. Бұл принциптер – заңгерлер іс жүргізуді жүйелі және

бірыңғай қарауы үшін қажет принциптер. Ғалымдар негізгі принциптер туралы

бүгінде халықаралық деңгейде жиі талқылап жүр.

25.06. Іс жүргізу принциптеріне талдаудың мысалы ретінде Америка құқық инсти-

туты/УНИДРУА принциптерін

, тіпті бұл принциптердің міндеттеуші күші жоқ

болса да, атауға болады (25.129 және әрі қарай).

2. ІС ЖҮРГІЗУ ПРИНЦИПТЕРІНІҢ БЕС ТҰҒЫРЫ

25.07. Азаматтық іс жүргізудің жетекші және негізгі принциптері мыналар.

І. КЕҢЕС БЕРУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ:

ТАРАПТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ КЕҢ БОЛУЫ

1. Құқықтық кеңес алуға және өкілдік етуге құқық

2. Сот пен сот төрелігінің қолжетімді болуы

3. Негізсіз және жалған талап пен қарсы талаптан қорғау

ІІ. СОТТЫҢ НЕГІЗДІ ШЕШІМ ҚАБЫЛДАУЫНА ҚАЖЕТ АЛҒЫШАРТТАР

1. Соттың тәуелсіз болуы

2. Соттың алаламауы

3. Соттың жария және ашық болуы

4. Соттың шешімді негіздеу міндеті

ІІІ. ІС ЖҮРГІЗУДІҢ ТИІМДІ БОЛУЫ

1. Соттың азаматтық іс жүргізудің мақсаттылығы мен пропорциясын бақылауы

2. Іс жүргізуді негізсіз кешіктіруге жол бермеу

R Clayton and H Tomlinson, The Law of Human Rights, ch 11, 4.59 және осы тараудың аяғына дейін;

Страсбург сотының прецеденттері 7.21–7.79 тармақтарда қаралған.

Starrs v. Ruxton [2000] JC 208, 243; The Times 17 November 1999 (High Court of Justiciary) per Lord

Reed; Millar v. Dickson [2002] 1 WLR 1615, PC.

Porter v. Magill [2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL.

Mattu v. University Hospitals of Coventry and Warwickshire NHS Trusts [2012] EWCA Civ 641; [2012]

4 All ER 359; [2012] IRLR 661 (лорд-судьялар Стэнли Бернтон мен Элиас, сэр Стефан Сэдли айрықша

пікір білдірген): еңбек дауы трибуналы «адамды қызметтен босатуды конвенцияның 6-бабы негізінде

қарауға болмайды, бұл норма – тек адамның кәсіби қызметпен айналысуына қатысты норма» деген

пікір білдірген.

American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge University

Press, 2006); мына жерден қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

300

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

IV. ІС ЖҮРГІЗУДІҢ ӘДІЛ БОЛУЫ

1. Соттың кездейсоқтыққа жол бермеуі: тиісті хабарлау (Due Notice) принципі

2. Іс жүргізудегі теңдік (тараптарға тең қарау)

3. Ақпаратқа, оның ішінде тараптардың ақпаратты ашуға қолжетімділігінің тең

болуы

4. Тараптар арасындағы жарыспалылықтың тең болуы

5. Шешім шығаруда мұқият болу

V. ШЕШІМДІ ҚҰПТАУ

1. Түпкіліктілік

2. Тиімділік

3. КЕҢЕС БЕРУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖӘНЕ

ОНЫҢ ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ: ТАРАПТАРДЫҢ

ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ

КЕҢ БОЛУЫ

3.1. І ПРИНЦИП: ҚҰҚЫҚТЫҚ КЕҢЕС АЛУҒА ЖӘНЕ

ӨКІЛДІК ЕТУГЕ ҚҰҚЫҚ

25.08. Бұл жерде осыған ұқсас құқықтар да бар.

25.09. 1) Құқықтық өкілді таңдау. 2000 жылғы қарашада судья Нойбергер: «Өкілді

таңдау құқығы – аксиома болып табылатын негізгі құқық; шынында, бұл – әрбір

еркін қоғамның маңызды белгісі

және бұл құқықты теріске шығаруға болмай-

ды»

, – деген. Тараптың заңгерді өз еркімен таңдау құқығына шек келтіруге бол-

майды, бірақ азаматтық сот өндірісінің тарапы заңгерді мемлекеттің қаржысына

жалдайтын жағдайда шектеу қоюға болады. Бұл принцип заңгерлерге мемлекеттің

қаржысымен сот өндірісін жүргізуге айрықша құқық бермейді

. Сондай-ақ заңгерді

Maltez v. Lewis (2000) 19 Const LJ 65; The Times 4 May 1999; [1999] 21 LS Gaz R 39, per Neuberger

J (considered in Sarwar v. Alam [2001] 4 All ER 541, at [57], CA; and in R v. Legal Aid Board, ex parte

Duncan [2000] COD 159, 161–2, Div Ct).

Filmlab Systems International Ltd v. Penningtons [1995] 1 WLR 673, 680, per Aldous J; Maltez v. Lewis

(2000) 19 Const LJ 65; The Times 4 May 1999; [1999] 21 LS Gaz R 39, Neuberger J. Reg 4(1), Insurance

Companies (Legal Expenses Insurance) Regulations 1990 (SI 1990/1159) states: ‘Where under a legal

expenses insurance contract recourse is had to a lawyer… to defend, represent or serve the interests of

the insured in any inquiry or proceedings, the insured shall be free to choose that lawyer… The insured

shall also be free to choose a lawyer… to serve his interests whenever a conict of interests arises’ (noted

in Sarwar v. Alam [2001] 4 All ER 541, at [25], CA; and in Brown-Quinn v. Equity Syndicate Management

Ltd [2011] EWHC 2661 (Comm); [2012] 1 All ER 778, Burton J, also noting the ECJ’s decision in Eschig

v. UNIQA Sachversicherung AG Case C-199/08; [2010] 1 All ER (Comm) 576). For further recognition of

the right to select a lawyer, R v. Shayler [2003] 1 AC 247, HL, at [73], per Lord Hope, and at [34], per Lord

Bingham; лорд Хоуп бұл құқықты қылмыстық істерде Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенция-

сының 6(3)(с) тармақшасы негізінде қолдануға болатынын айтады; бірақ бұл мәлімдеме осы аталған

құқықты 6(1) тармағы негізінде азаматтық істерде қолдануға болмайды дегенді білдірмейді.

R v. Legal Aid Board, ex parte Duncan and Mackintosh [2000] COD 159, 160–3, Div Ct (екі қыры да қаралған).

301

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

таңдаудағы ресми құқық абсолютті құқық емес, себебі оны біліктілігіне қарай таң-

дайды. Мысалы, тараптың таңдаған заңгері сырқаттанып қалды делік, бірақ ол

кезде сот өндірісін тоқтатып қоюға болмайды немесе заңгер басқа іспен айналысып

жатуы, сондай-ақ қарсы тараппен мүддесі қайшы болуы ықтимал

. Соттасуға мем-

лекеттен қаржылық көмек алып отырған тараптың бұл құқығы сол істегі құндылық

пен объективтілікке байланысты шектелуі де мүмкін

25.10. 2) Құқықтық кеңестің құпиялығы. Ағылшын құқығында адамның заңгерден

алған кеңесінің құпиялығы сақталады, әсіресе клиент түрмеде отырған болса

;

сондай-ақ құқықтық кеңестің артықшылығы аясындағы құпиялықты қолдау керек

тігі – аксиома

. Дегенмен Лордтар палатасы McE v. Prison Service of Northern

Ireland ісінде

(2009: 12.18) заң нормасында мемлекеттік органдарға түрмеде

немесе полиция бөлімшесінде отырған клиент пен оның заңгері арасындағы құқық

тық кеңесудің барысын құпия бақылауға жол беретін норма бар екенін (сондай-ақ

Лордтар палатасы мұндай жолмен алынған ақпаратты қылмыстық сот өндірісінде

айыпталушыға қарсы қолдануға болмайтынын да) айтқан

25.11. 3) Сотта өкілдік ету. Заңгермен кеңесу құқығына заңгердің сотта немесе

трибуналда клиентінің атынан өкілдік ету құқығы да кіреді. Англияда тараптың

солиситорымен қатар бір немесе бірнеше барристері болуы да мүмкін. Сондай-ақ

Англияда арбитражда өкілдік ету құқығы заңмен реттелген

25.12. 4) Өкілдің құқықтық білігі болуы. Бұл жағдайлардың бәрінде де клиенттің

таңдаған заңгерінің кәсіби білігі, сотта өкілдік ету құқығы болуға тиіс

, тәуелсіз

Мысалы, қараңыз: Neuberger J in Maltez v. Lewis (2000) 19 Const LJ 65; The Times 4 May 1999; [1999]

21 LS Gaz R 39, Roch LJ in R v. Legal Aid Board, ex parte Duncan and Mackintosh [2000] COD 159, 161,

Div Ct.

Maltez ісі (2000), сонда; Sarwar v. Alam [2001] 4 All ER 541, CA, at [57], per Lord Phillips MR; мұнда

айтылған пікірлер лорд-судья Рохтың R v. Legal Aid Board ісіндегі пікірімен қайшы келеді. Ex parte

Duncan and Mackintosh [2000] COD 159, 160–3, Div Ct.

Golder v. UK (1975) 1 EHRR 524, ECHR (бұл істе сотталған адам солиситорымен құқықтық кеңесуге

кедергі келтіргені үшін түрме қызметкерін сотқа берген).

R (on the application of Daly) v. Secretary of State for the Home Department [2001] UKHL 26; [2001] 2 AC

532 (құқықтық кеңестің артықшылығы туралы, 12.04 және әрі қарай, сотталған адам мен заңгерінің

хат алысуы).

[2009] UKHL 15; [2009] 1 AC 908.

ss 27, 28 and 32, Regulation of Investigatory Powers Act 2000, әсіресе s 27(1).

s 36, Arbitration Act 1996: тараптар өзара басқаша келісімге келмесе, тараптың атынан арбитраж-

ға заңгері немесе басқа да өкілі қатыса алады. Departmental Advisory Committee Report (1996), para’s

183–6; as Mustill & Boyd, Commercial Arbitration: Companion Volume (2001), 310. Бұл норма тараптың

заңгерді өзі таңдау құқығына сай келеді, сондықтан тараптың таңдаған заңгері дәл сол кезде бос

болмаса, арбитражды тоқтата тұруға негіз бола алмайды: осы тақырып туралы пікірлерді қараңыз: (i)

(25.09).

Paragon Finance plc v. Noueri (Practice Note) [2001] 1 WLR 2357, CA; қараңыз: European Communities

(Services of Lawyers) Order 1978 (SI 1978/1910), Art 5, R (on the application of Van Hoogstraten) v.

Governor of Belmarsh Prison [2003] 1 WLR 263.

302

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

және объективті

болуы, алалауға жол бермеуі

қажет. Америка құқық институты/

УНИДРУА (міндетті күші жоқ) принциптері былай дейді

а) «Тарап өзі таңдаған заңгерді, оның ішінде сотта іс жүргізуге құқығы бар

заңгерді жалдауға, сондай-ақ оны сотта көмекке шақыруға немесе сот

талқылауына қатысуға жалдауға құқылы

».

ә) «Заңгердің кәсіби тәуелсіздігін құрметтеу керек. Заңгерге клиентіне адал жұмыс

істеуге және жауапкердің алдындағы құпиялығын сақтауға мүмкіндік беру

керек».

25.13. 5) Тараптың өзіне-өзі өкілдік етуі. Тарап, керісінше, ешкімді, тіпті сотта да,

трибуналда да өкіл етіп тағайындамауға құқылы

25.14. 6) Әрекет қабілеті. Әрекетке қабілетсіз тұлға сотқа тек өкілі арқылы қатыса

алады (25.35) және бұл норма кәмелетке толмағандарға да қолданылады (14.86)

25.15. 7) Заңды тұлғалар. Компания мен корпорацияның атынан сотқа қызметкер

лерінің бірі қатыса алады

. Бұл өзгеріс Азаматтық іс жүргізу ережесіне сай

(1999 жылғы сәуірде) енгізілген

. Дегенмен Апелляциялық сот Berryland Books Ltd

v. BK Books Ltd ісінде

(2010) өкілдіктің бұл түрі судьялардың фактілерді анық-

тауына қиындық тудырып отырғанын айтқан. Істе жауапкер компания мен оның

бірнеше қызметкерін азаматтық конспирация жасады деп айыптаған болатын және

жауапкер жеке тұлғалар өз мүдделерін компанияның өкілі арқылы емес, өз бетінше

қорғаған еді. Азаматтық іс жүргізу ережесіне енгізілген осы жаңа норма туралы

Scottish ісінде Сессиялық сот компанияның сотқа өкіл ретінде қызметкерін жібере

алмайтынын, себебі ол қызметкердің құқықтық тәжірибесі жоқ екенін, соған байла-

нысты кейін апелляция ұзаққа созылып, іс қиындап кететінін айтқан

ss 27(2A) and 28(2A), Courts and Legal Services Act 1990 (s 42, Access to Justice Act 1999). Сот өндірі-

сіне қатысып отырған тұлғаның әділ сот төрелігі үшін тәуелсіз болуы міндетті және бұл тұлғаның

басқа міндеттерінен жоғары тұрады. Яғни заңгер тәуелсіз болуға және объективтіліктің негізгі стан-

дарттарына сай болуға тиіс. ‘The Ethics of Conditional Fee Arrangements’ (Society for Advanced Legal

Studies, 2001), ch’s 3–5.

Re L (Minors) (Care Proceedings; Solicitors) [2000] 1 WLR 100 Wilson J (кәмелетке толмаған баланың

игілігі туралы істерде; жергілікті билік органының солиситоры мен баланың ата-анасының бірінің

солиситоры арасындағы істе; сот бұл істерде бақылай алады; алалау орын алғаны туралы қорытынды

шығара алады); қараңыз: Geveran Trading Co Ltd v. Skjevesland [2003] 1 All ER 1, CA.

Principle 4.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 22; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Атап айтқанда, жергілікті заңгер мен шетелдік заңгердің екеуінің де сотқа жүгінуге құқығы сақталуы

керек: 4.1 принцип туралы түсініктемені қараңыз. Сонда.

R Assy, ‘Revisiting the Right to Self-Representation in Civil Proceedings’ (2011) 30 CJQ 267.

Әрекет қабілеті жоқ тараптар туралы: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 21.2(2); сот басқаша шешім

қабылдамаса, кәмелетке толмаған баланың әрекет қабілеті туралы қараңыз: Азаматтық іс жүргізу

ережесі, 21.2(3) – (5).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 39.6; Практикалық нұсқаулық (39A) 5.2–5.3.

RH Tomlinssons (Trowbridge) Ltd v. Secretary of State for the Environment [2000] BCC 576; [1999]

2 BCLC 760; [1999] NPC 110 (RSC Ord 5, r 6).

[2010] EWCA Civ 1440, at [27], [76] to [81], and [87] to [96].

Apollo Engineering Ltd v. James Scott Ltd [2012] CSIH 4 (unreported).

303

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.16. 8) Өкілдік етудегі теңсіздік. Бұған, әрине, тарап өкілінің болмауы

, яғни

сот өндірісінің барысы күштірек тараптың ыңғайына жығылу ықтималдығы

жатады. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 1-бөліміндегі басым мақсаттарда

айтылғандай, сот тараптар арасында теңдіктің болуын қамтамасыз етуге тиіс

бірақ бұл норма әркімнің (егер ол өзі қаласа) өз адвокатын таңдау құқығына әсер

ете алмайды

. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тарма-

ғында «заң алдындағы теңдік» туралы «әр тарап өзінің ісіне қатысуға, оның

ішінде дәлелдемелерді ұсынуға көкейге қонарлық, яғни ол адамды қарсы тарап-

тың алдында ыңғайсыз жағдайға қалдырмайтын деңгейдегі мүмкіндікке ие

болуға тиіс» делінген; бірақ әрбір жеке істегі «әділ сот отырысын» қамтамасыз

ету мәселесі мемлекеттік органға жүктелген

. Англияда «заң алдындағы теңдік»

ұғымы тым батыл қолданылмайды: «Сот өндірісінің шығысы мен тараптардың

салыстырмалы түрдегі қаржы ресурстарының теңсіздігі азаматтық істе,

кемінде, кедейірек тараптың әділ сот талқылауына мүмкіндігін азайтады»

Автор бұл мәселені басқа еңбектерінде де толығырақ түсіндірген

25.17. Жеңілдік жасауға шамадан тыс көңіл бөлу: Лорд-судья Мастилл судьяның

Давид пен Голиаф арасындағы сотта кедей тараптың ахуалына көбірек көңіл бөлуі-

нен осы іс Давидтің пайдасына шешілетінін айтқан (ол кедей болғандықтан, сотқа

өкіл мен құқықтық кеңесші жалдай алмайды): «Егер ірі корпорацияның жеке тұл-

ғаға талап қою арызы бойынша басталған сот өндірісіне корпорацияның штат-

тағы заңгері қатысса және іс талап қоюшы үшін қолайлы болса, онда әділетсіздік

орын алуы мүмкін, яғни ол әділетсіздікке жеке тұлға емес, корпорация мен оның

заңгері себеп болуы ықтимал»

3.2. ІІ ПРИНЦИП: СОТ ПЕН СОТ ТӨРЕЛІГІНІҢ

ҚОЛЖЕТІМДІ БОЛУЫ

25.18. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер былай деген

: «Сотқа

қолжетімділікке сот өндірісі шығысының қымбаттығы кедергі болса, онда

заңның басымдығына деген сенімге нұқсан келеді, ал ол, өз кезегінде, біздің

демократияға – оның құрамдас бөліктері – білім, денсаулық, игілік салаларына да

R Assy, ‘Revisiting the Right to Self-Representation in Civil Proceedings’ (2011) 30 CJQ 267.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 1.1(2)(a).

Maltez v. Lewis (2000) 19 Const LJ 65; The Times 4 May 1999; [1999] 21 LS Gaz R 39.

Dombo Beheer BV v. Netherlands (1993) 18 EHRR 213, ECHR, at [33].

Ocial Receiver v. Stern [2000] 1 WLR 2230. Бірінші сатыда: [44], per Sir Richard Scott V-C; сонда: 6(1)

тармағының нормалары бұзылмаған.

N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 6.15 .

Malcolm v. Chancellor, Masters, and Scholars, of the University of Oxford (t/a Oxford University Press)

[1994] EMLR 17, 37, CA; The Times 19 December 1990; Independent 24 December 1990.

‘Docketing: Completing Case Management’s Unnished Revolution’ (2012), at [2]: www.judiciary.gov.uk/

Resources/JCO/Documents/Speeches/mor-speech-solicitors-costconference-lecture-feb2012.pdf.

304

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

нұқсан келтіреді». Ресми қолжетімділік

пен экономикалық

және тиімділік

тұрғысындағы қолжетімділіктің арасында айырмашылық пайда болады

Ағылшын құқығында ресми сот төрелігі

– адамның негізгі құқығы, сондықтан

ол материалдық немесе экономикалық тұрғыдан маңызды қолжетімділік болып

саналады

. Қолжетімділік құқығы бірінші сатыдағы сотта беріледі

. Адам

құқықтары жөніндегі Еуропа соты бірқатар істерде сотқа қолжетімділіктің ишара

құқықтарын мойындаған, ол туралы автордың басқа еңбектерінде баяндалған

болатын

. Сотқа қолжетімділіктің ишара құқығы

заңгердің, оның ішінде бас

бостандығынан айырылған тұлғалардың құқықтық кеңесшісінің де қолы жетуге

тиіс екенін білдіреді

. Airey v. Ireland (1979)

сияқты кейбір контекстерде

құқықтық көмек қажет екені белгілі. Бірақ мұның бәрі – фактіге байланысты жайт

(McVicar v. UK ісін

(2002), Steel and Morris v. UK ісін (2005) салыстырған кезде

нақты байқауға болады, бұл істе Страсбург соты 2002 жылы диффамация туралы

болған McVicar ісінде (2002) диффамация Steel and Morris ісіндегіге (2005)

қарағанда қарапайымдау болғанын айтқан: бұл туралы 25.35-тараудан оқыңыз)

Abraham v. Thompson [1997] 4 All ER 362; [1997] CLC 1370, 1386, лорд-судья Поттер: «Жеке тұлға

(егер әрекетке қабілетті болса, банкрот болмаса және іс жүргізу тәртібін бұзбаса) бірінші са-

тыдағы сотқа жүгінуге құқылы, бірақ, егер талап қою арызы негізсіз болса, сот оның талап қою

арызын қабылдамауға немесе қанағаттандырмауға құқылы».

A Le Sueur, ‘Access to Justice in the United Kingdom’ [2000] EHRLR 457.

Қараңыз: A Uzelac and CH van Rhee (eds), Access to Justice and the Judicary: Towards New European

Standards of Aordability, Quality and Ecicency of Civil Adjudication (Intersentia, Oxford, 2009).

As Lord Diplock said in Bremer v. S India Shipping Corporation Ltd [1981] AC 909, 917, HL: «Өркениетті

құқық жүйесінде мемлекет азаматтарына әділдік пен дауды реттеудің бейбіт жолын қолжетімді

етуге міндетті. Мұндай құқық құралдары әрбір азаматтың конституциялық құқығы болып санала-

ды және әрбір азамат кедергісіз қол жеткізе алуға тиіс».

Мына істен сот өндірісін бастауға экономикалық тұрғыдан қабілетті болуы керек екенін түсінеміз:

R v. Lord Chancellor, ex parte Witham [1998] QB 575, 585–6, Div Ct (Laws J and Rose LJ): per Laws J:

«Бұл істе лорд-канцлер сот алымын көбейткен және тараптардың табысын ескермеген. Осы орай-

да адамның әділ сот төрелігіне құқығы оның абсолютті құқықтарының бірі екенін ескеруіміз керек.

Ортақ құқық жүйесінде адамның сот төрелігіне қолжетімділігіне айрықша көңіл бөлінген».

In Colley v. Council for Licensed Conveyancers [2001] EWCA Civ 1137; [2002] 1 WLR 160, at [26], сэр

Эндрю Моррит былай деген [31]: «Апелляция жүйесі мен оның қызмет ету тәртібі сотқа қолже-

тімділікті кемітіп тұрған жоқ... Сот шешіміне шағым жасау құқығы сотқа қолжетімділік құқығы

емес, тек жоғарғы сатыдағы сотқа бірінші сатыдағы сот шешімінің дұрыс емес екенін мәлімдеу

құқығы болып табылады».

N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 7.25 .

Golder v. UK (1975) 1 EHRR 524, ECHR, at [35]: «6(1) тармағында іс жүргізудегі тараптарға бері-

летін кепілдікті егжей-тегжейлі жазу орынсыз болар еді, сондай-ақ мұндай кепілдіктің өзінен-өзі

берілетінін ескеру керек. Сот талқылауының әділ, жария және жедел болуының өзі сот талқылауы

болмаған кезде ешбір құны жоқ болар еді».

Сонда, сотталған адам солиситорынан құқықтық кеңес алуға кедергі жасағаны үшін түрме қызмет-

керін сотқа бергісі келгені айтылған; қараңыз: R (on the application of Daly) v. Secretary of State for

the Home Department [2001] UKHL 26; [2001] 2 AC 532 (құқықтық кеңестің артықшылығын сақтау

туралы, 12.04 , сотталған адам мен солиситорының құқықтық кеңесі барысында).

(1979–80) 2 EHRR 305; осы сияқты істерде сот өндірісі барысында қауіпсіздікті ұйымдастыру туралы

қараңыз: R (R and Others) v. Children and Family Court Advisory and Support Service [2012] EWCA Civ

753, at [50] .

(46311/99) (2002) 35 EHRR 22; 12 BHRC 567, at [59] .

(68416/01) [2005] EMLR 15; (2005) 41 EHRR 22; 18 BHRC 545; noted E O’Dell (2005) 121 LQR 395, and

A Scolnicov [2005] CLJ 311.

305

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндеттеуші күші жоқ) бұл

принципті мойындамайтынын айта кеткен жөн

25.19. Ресми қолжетімділік құқығы соттағы істермен шектелмейді, сондай-ақ три-

буналдағы істерде де қолданылады

. Дегенмен аталған құқық банкроттық туралы

істер мен қарапайым азаматтық сот өндірісінде қолданылмайды, бұл техникалық

сипатта және сенімсіз кейіпте болып отыр. Егер жауапкердің қарсы мәлімдеме

жасау құқығы іс жүргізу тәртібін бұзбаса, онда жауапкердің сот пен сот төрелігіне

қолжетімділігі талап қоюшының қолжетімділігінен мүлде кем болмайды (Страсбург

сотының Steel and Morris ісіндегі (2005) шешімін қараңыз: 25.35-тармақта). Бірақ

жауапкерді бұл құқығынан активтерін бұғаттау арқылы, яғни заңгер жалдауға

мүмкіндік бермеу арқылы жасанды түрде айырған кездер де ұшырасқан

25.20. 3.23 және 24.16-тармақтарында және одан кейін әңгімелегеніміздей, бүгінде

Англияда азаматтық іс жүргізу құқығы медиация мен арбитраждың рөлін

көтермелеуге бағыт алып отыр. Бұл орайда «әділ сот төрелігіне қолжетімділіктің»

қыры сан алуан. Шынында, бүгінгі кездегі азаматтық іс жүргізу құқығында іс

жүргізудің түрлері жеткілікті.

25.21. Ресми қолжетімділік осы контексте, негізінен, былай санаттайды (негізсіз

және жалған талап пен қарсы талапты қараусыз қалдыру туралы оқыңыз: 25.36

және әрі қарай):

1) жарыссөз мәлімдемесін, егер мәлімдеме талапты негіздей алмаса (10.94); іс

жүргізу тәртібін бұзса немесе іс бойынша әділ сот талқылауына кедергі

келтірсе – қараусыз қалдыруға болады (10.107); дәл сол тараптардың арасында

бұрын шешілген мәселені қайта қарауды негізсіз талап етіп отырса, яғни

түпкіліктілік пен res judicata (10.111) доктринасына қайшы болса – қараусыз

қалдыруға болады;

2) егер басқа юрисдикцияда дәл осы мәселені қарап жатқаны белгілі болса, талап

қою арызын тоқтата тұруға болады

;

3) Ағылшын арбитражы немесе шетелдік арбитраж осы талап қою арызын

қарауға дайындалып жатса, оны тоқтата тұруға болады (1996 жылғы Арбитраж

туралы заңның 9-бөлімі: ІІ том, 10.04)

;

American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge University

Press, 2006); қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

R v. Secretary of State for the Home Department, ex parte Saleem [2000] 4 All ER 814, 828–9, CA, per Hale

LJ (заң нормаларында босқындардың талап қоюына тым аз уақыт берілетіні; Ұлыбритания сотына

барлығы бес күн ішінде ғана талап қою арызын беріп үлгеруі керек екені; мұндай шектеу сот төрелі-

гіне қол жеткізуге тым аз уақыт болатыны баяндалған).

United Mizrahi Bank Ltd v. Doherty [1998] 1 WLR 435.

Dicey, Morris and Collins on the Conict of Laws (15

edn, 2012), ch 12.

s 9, Arbitration Act 1996; соттың дискрециялық құқығы туралы айтқан кезде: Reichhold Norway ASA v.

Goldman Sachs International [2000] 1 WLR 173, CA (осы іске заңгердің талдауы туралы: 178).

306

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

4) заңға

немесе соттың юрисдикциясына сәйкес

сот өндірісін бастауға

кедергі келтіретін басқа да шектеулер бар болса;

5) банкрот тұлға банкрот мәселесінен басқа азаматтық талап қою арызын бере

алмайды

; (мұны ол тұлғаның талап қою құқығына кедергі деп емес, жай

ғана талап қою құқығының болмауы деп санаттаған жөн

);

6) талап қою арызына талап мерзімінің негізінде немесе кешіктіру доктринасы

мен үнсіз келісім доктриналарының негізінде шектеу қоюға болады (8.108

және әрі қарай);

7) сот сондай-ақ талап қою арызын соттың қайта қарауы туралы өтінішті

қанағаттандыруы мүмкін.

25.22. Осы кітапта айтылғандай (20.10 және әрі қарай), Англияның бүгінгі іс жүр-

гізу құқығында «жеңген жағдайда ғана төлеу» жүйесі қолайлы деп саналады:

1995 жылдан бері Шартты сыйақы келісімі жүйесі енгізіліп, оны Тосын сыйақы

жүйесі (Өндірілген қаржыдан сыйақы келісімі: 2012 жылы Құқықбұзушыларға

құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау заңының негізінде енгізілген)

толықтырып отыр. Бүгінгі күні құқықтық көмек көрсетудің көлемі тым азайып кет-

кен (бұған 1999 жылғы Сот төрелігіне қолжетімділік туралы заң себеп болған).

Еуропаның юриспруденциясы сотқа қол жеткізудің ишара құқығын мойындайды

(30.04). Бұл қолжетімділіктің ресми құқығы маңызды болса да, күрделі істерде

тәжірибелі сараптама жүргізу мен адвокаттың қатысуын қамтамасыз ете алмаса, сөз

түрінде шектеліп қалатынын, яғни тараптардың теңдігін қамтамасыз етпесе, ештеңе

өзгермейтінін көрсетіп отыр. Golder v. UK ісінде (1975) Страсбург соты былай

деген

«Бұл көкейге қонбайтын іс болар еді... 6(1) тармағында тараптардың сот өндірісін-

дегі құқықтарының бәрі егжей-тегжейлі айтылғанымен, алдымен тараптардың

осы құқығын қамтамасыз етпесе, яғни сот төрелігіне қолжетімділікке кепілдік бер-

месе – бәрі бекер. Сот өндірісінің өзі болмаса, оның әділ, жария және жылдам болу

сипаттарының еш құны қалмас еді».

Шектеу бұйрықтары туралы: Практикалық нұсқаулық (3C); Bhamjee v. Forsdick [2003] EWCA Civ

1113; [2004] 1 WLR 88.

s 42, Senior Courts Act 1981; R (on the application of Ewing) v. DPP [2010] EWCA Civ 70; [2010] ACD 48;

Ebert v. Venvil [2000] Ch 484, CA (бас прокурордың басымдығына қарамастан, соттың дискрециялық

құқығын қолдану құқығы бар екені туралы); Att-Gen v. Ebert [2002] 2 All ER 789, CA. Соттың мұндай

юрисдикциясы туралы қараңыз: Grepe v. Loam (1887) 37 Ch D 168 and note also Paragon Finance plc v.

Noueri (Practice Note) [2001] 1 WLR 2357, CA; in Ebert v. Ocial Receiver [2002] 1 WLR 320, CA, at [7]

to [9], мұндай кедергі келтіру 6(1) тармағының нормаларына қайшы болады.

Жеке сипаттағы талаптардан басқасының бәрі банкрот жағдайындағы конкурстық басқарушыға жүк-

теледі: бұл – прецедентте қалыптасқан норма: Cork v. Rawlins [2001] EWCA Civ 202; [2001] Ch 792,

CA (сондай-ақ Heath v. Tang [1993] 1 WLR 1421, CA and Haig v. Aitken [2001] Ch 110 and Ord v. Upton

[2000] Ch 352, CA).

Осы тұрғыдан мынаны қараңыз: Sir Robert Walker, Lord Justice of Appeal, ‘Opinion: the Impact of

European Standards on the Right to a Fair Trial in Civil Proceedings in United Kingdom Domestic Law’

[1999] EHRLR 4, 8–9.

Golder v. UK (1975) 1 EHRR 524, ECHR, at [35].

307

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.23. Factortame істерінің (2002) бірінде Апелляциялық соттың төрағасы лорд

Филлипс Шартты сыйақы келісімін сот төрелігіне қол жеткізудің экономикалық

құралы деп атаған

«Шартты сыйақы бүгінде мемлекеттік саясаттың басқа бір қырын жүзеге асыру

үшін – сот төрелігіне қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін қолданылады. Шартты

сыйақы сот өндірісінде адвокат жалдауға қаржысы жоқтарға осы сот өндірісінде

талаптарын дәлелдей алуға мүмкіндік беру үшін қажет».

25.24. Үкіметтің баяндамасы (1998) сот төрелігіне қол жеткізу мен заң

нормаларының арасында байланыс бар екенін мойындаған: «Егер адвокат

жалдауға қаржысы жоқ тұлғалар сот төрелігіне қол жеткізе алмайтын болса,

онда олардың оқшаулануы күшейе түседі және заң нормаларының жүзеге асуына

қауіп төнеді. Сондай-ақ кедей емес, бірақ орта таптағы адамдардың құқықтық

қызметке қол жеткізе алуының да маңызы зор»

25.25. Дегенмен Хейзел Генн эмпирикалық еңбегінде сот төрелігіне қолжетімділікке

басқа да кедергілер, яғни кейбір адамдардың өзінің іс жүргізу құқығын білмеуі,

сотқа барудан қорқуы, құқықтық өкілге сенбеуі, соттың әділ шешім шығаратынына

күмәндануы сияқты кедергілер бар екенін атап өткен

25.26. Бұлар сот төрелігіне экономикалық тұрғыдан қолжетімділіктің негізгі жеті

түрі

25.27. 1) Жеңген жағдайда ғана төлеу. 1995 жылдан бері Шартты сыйақы

келісімі (20.25 және одан әрі қарай) Англияда сот төрелігіне қол жеткізудің негізгі

экономикалық ресурсы болып отыр. 2012 жылғы Құқықбұзушыларға құқықтық

көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы заң қабылданғаннан кейін

Шартты сыйақы келісімі жүйесін бүгінде Тосын сыйақы жүйесі толықтырып отыр

(20.13 және әрі қарай).

25.28. 2) «Оқиғаға дейінгі» құқықтық шығындарды сақтандыру

. Бұл

автосақтандыру полистерінің, үйді сақтандыру полисінің, еңбек пакетінің немесе

R (Factortame Ltd) v. Secretary of State for the Environment, Transport and the Regions (Costs) (No 2)

[2002] EWCA Civ 932; [2003] QB 381, at [62], per Lord Phillips MR.

‘Modernising Justice’ (Lord Chancellor’s Dept, Cm 4155, 1998), para 3.4.

H Genn, Paths to Justice: What People Do and Think about Going to Law (Hart, Oxford, 1999); for a similar

theme, T Goriely and T Williams, ‘Resolving Civil Disputes: Choosing between Out-of-Court Scheme and

Litigation: A Review of the Literature’ (Lord Chancellor’s Department, Research Series, No 3/97, 1997).

Англиядағы сауалнаманың даму барысы туралы: J Peysner, ‘A Comparative Case Study of Funding

Dicult Cases in England and the United States’ (2012) 31 CJQ 113; C McIvor, ‘The Impact of the Jackson

Reforms on Access to Justice in Personal Injury Litigation’ (2011) 30 CJQ 411; N Andrews, ‘Nurturing Civil

Justice’, in A Bruns et al (eds), Festschrift für Rolf Stürner zum 70. Geburtstag (Mohr Siebeck, Tübingen,

Germany, 2013), vol 2, 1393–1405.

C Hodges, Multi-Party Litigation (Oxford University Press, 2001), ch 10; V Prais, in AAS Zuckerman and

R Cranston (eds), The Reform of Civil Procedure (Oxford University Press, 1995), 431; A Tunkel (1998)

NLJ 301; ‘Modernising Justice’ (Lord Chancellor’s Department, Cmnd 4155, 1998), para’s 2.34 and 2.35

says that legal expenses insurance should become signicant; Tarbuck v. Avon Insurance plc [2002] QB 571

(held that the Third Parties (Rights Against Insurers) Act 1930 is inapplicable to legal expenses insurance).

308

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

сауда одағына мүшелікте немесе кәсіподақта қолжетімді, сондай-ақ несие және

төлем карточкаларында да көрсетіледі

; сақтандырылған адамға өз бетінше заңгер

таңдауға құқық береді

25.29. 3) Үшінші тараптың қаржыландыруы (18.45 және әрі қарай)

– сот өндірі-

сін қаржыландырудың ерекше түрі. Сот өндірісінің тарапы қаржыландырушыдан

заңгеріне және сарапшыға төлеу үшін ақша алады. Сондай-ақ қаржыландырушы

сол тараптың басқа кез келген шығынын төлейді. Сот өндірісінің тарапы істі әрі

қарай өзі жүргізеді, бірақ дауды реттеу барысында қандай да бір келісім жасау үшін

қаржыландырушының келісімін алуға тиіс. Егер сотта жеңілсе, қаржыландыру-

шыға түк пайда жоқ (сондай-ақ қаржыландырушыға жеңген тараптың кейбір

шығындары жүктеледі – Arkin v. Borchard Lines Ltd ісінде (2005) жеңген тараптың

шығыны қаржыландырушының сот өндірісіне салған шығынынан да асып түс-

кен)

, ал жеңсе – қаржыландырушы жеңгені үшін (белгілі бір пайызын немесе бас-

қаша түрде) сыйақы алады.

25.30. 4) Өкілдік сот өндірісі немесе топтық сот өндірісі туралы бұйрық: бұл

үлкен тақырып 22.09 және одан кейінгі тармақтарда сөз болды.

25.31. 5) Тегін (Pro Bono) құқықтық көмек

. Кейбір заңгерлер сыйақыларын

достарына беруі немесе альтруистік мақсатта жұмсауы мүмкін. Бірақ ондай әрекеті

заңгердің шешімге көзқарасын өзгертпеуге тиіс. Count Tolstoy-Miloslavsky v. Lord

Aldington ісінде (1996) заңгер апелляциялық сатыда клиентіне құқықтық көмекті тегін

көрсетсе де, сот мұны бекер шығын деп тану туралы бұйрық шығарған (18.50)

, себебі

бұл істе заңгердің көмегі орынсыз және іс жүргізудің тәртібін бұзды деп айыпталған.

Қараңыз: Sarwar v. Alam [2001] 4 All ER 541, CA, at [21], per Lord Phillips MR.

Reg 4(1), Insurance Companies (Legal Expenses Insurance) Regulations 1990 (SI 1990/1159) былай дейді:

«Сақтандыру келісімшарты бойынша шығындарда заңгер сақтанушының мүддесін қорғауға тиіс

және сақтанушы заңгерді өз еркімен таңдауға құқылы. Сақтанушының заңгер таңдау құқығына

шек қоюға болмайды» (noted in Sarwar v. Alam [2001] 4 All ER 541, at [25], CA; and in Brown-Quinn v.

Equity Syndicate Management Ltd [2011] EWHC 2661 (Comm); [2012] 1 All ER 778, Burton J, also noting

the ECJ’s decision in Eschig v. UNIQA Sachversicherung AG Case C-199/08 [2010] Bus LR 1404; [2010]

1 All ER (Comm) 576; [2009] ECR I-8295; [2010] 1 CMLR 5; [2010] CEC 533; [2010] Lloyd’s Rep IR 552

(‘Article 4(1)(a) of Council Directive 87/344/ EEC of 22 June 1987. Бұл директивада құқықтық кеңес

жөніндегі шығындарға қатысты құқық нормаларын үйлестіру, реттеу және басқару міндеті сақ-

танушылардың құқығына кедергі келтіруге жол бермеуге тиіс».

Sir Rupert Jackson, ‘Third Party Funding or Litigation Funding’: www.judiciary.gov.uk/Resources/

JCO/Documents/Speeches/lj-jackson-speech-third-party-funding-or-litigationfunding-23112011.pdf;

R Mulheron and P Cashman, ‘Third Party Funding: a Changing Landscape’ (2008) 27 CJQ 312, 314.

[2005] EWCA Civ 655; [2005] 1 WLR 3055, at [40]: «Сот өндірісін қаржыландырушы коммерциялық

тұлғаның қаржыландырған тарапы жеңіліске ұшыраса, қаржыландырушы тұлға жеңілген тараптың

атынан жеңген тараптың бүкіл шығынын өтеуге міндеттеледі, мұндай кезде сот өндірісін қаржылан-

дыру шарты чемперти сипатында болмағанын да ескеру қажет».

Салыстыру үшін қараңыз: A Sarat and S Scheingold, Cause Lawyering (New York, Oxford University

Press, 1998).

[1996] 1 WLR 736, 740, CA: апелляциялық шағым жасаушы бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін

жоюға тырысқан; солиситорға қарсы тараптың шығынын өтеу туралы бұйрық берген, себебі солиси-

тордың жасаған шағымын негізсіз деп таныған, ал жеңілген тарап (граф Толстой) шығынды өтеуге

қаржылай дәрменсіз болған.

309

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.32. 6) Құқықтық көмек

. Азаматтық істердегі құқықтық көмек жүйесі 1949 жылдан

бері қолданылып келді, бірақ оны мемлекеттің шығынын бақылауға мәжбүр болған

Қауымдастықтың құқықтық көмек қоры алмастырған болатын

. 2011–2012 жылдары

Құқықбұзушыларға құқықтық көмек көрсету, үкім шығару және жазалау туралы

заңның жобасы (заң ретінде 2012 жылы қабылданған) жасалғаннан кейін осы салада

пікірталас көбейген, себебі бұл заң жобасы азаматтық сот өндірісін мемлекеттің

қолдауына шектеу қойған еді. R (Evans) v. Lord Chancellor and Secretary of State for

Justice ісінде

(2011) Дивизиялық соттың айтуынша, соттың осы істі қайта қарауы

барысында құқықтық көмекке қойылатын шектеу дұрыс емес, себебі бұл істегі

құқықтық өкілдің заңсыздығы анықталған. Атап айтқанда, Қорғаныс министрлігінің

соттың шешімін қайта қарауға альтруистік көзқарасы шетелдіктердің бұл шешімге

наразылығын күшейтеді. Осы себептен Қаржыландыру кодексіне енгізілгелі отырған

түзетулер енбей қалған. Ал сэр Руперт Джексонның айтуы бойынша, болашақта

Шартты құқықтық көмек қоры (Contingency Legal Aid Fund) мен Қосымша құқықтық

көмек қорының (Supplementary Legal Aid Fund) құқықтық көмегін мемлекеттің

қаржыландыруы жұмсартады

. Бұлар өзін-өзі қаржыландыру схемасымен жұмыс

істейтін, яғни құқықтық көмекке кеткен шығысты пайызымен қоса өндіріп алатын

қорлар болып табылады.

25.33. 7) Тараптың өзіне-өзі өкіл болуы

. Егер тараптың құқықтық өкіл жалдауға

ақшасы болмаса немесе өзіне ұнайтын өкіл таба алмаса, онда өзіне-өзі өкіл бола

алады; шынында, бүгінде сот өндірісіне осындай әуесқойлар жиі қатысатын болып

кетті. Әсіресе бірінші сатыдағы сотта да, Апелляциялық сотта да

шағын талаптар

бойынша істерде өзіне-өзі өкіл болатындар көбейген

. Апелляциялық соттың

F Regan, A Paterson, T Goriely and D Fleming (eds), The Transformation of Legal Aid: Comparative

and Historical Studies (1999); T Goriely, ‘The Government’s Legal Aid Reforms’, in AAS

Zuckerman and R Cranston (eds), Reform of Civil Procedure: Essays on ‘Access to Justice’ (Oxford

University Press, 1995), ch 18; Sir Rupert Jackson, ‘Legal Aid and the Costs Review Reforms’

(talk to the Cambridge Law Faculty, 5 September 2011): www.law.cam.ac.uk/press/news/2011/09/

lord-justice-jackson-legal-aid-and-the-costs-review-reforms--recording/1588.

M Zander, The State of Justice (2000), 7  , on the background to the Access to Justice Act 1999, the rise of

conditional fees, and creation of the Community Legal Service; A Paterson and T Goriely, ‘Rushclie Fifty

Years On: The Changing Role of Civil Legal Aid within the Welfare State’ in A Paterson and T Goriely (eds),

A Reader on Resourcing Civil Justice (1996) 213; see also material cited by C Hodges, ‘Multi-Party Actions:

A European Approach’ (2001) 11 Duke J of Comparative and Int’l Law 321, 332–5; Sir Rupert Jackson, ‘Legal

Aid and the Costs Review Reforms’ (talk to the Cambridge Law Faculty, 5 September 2011): www.law.cam.

ac.uk/press/news/2011/09/lord-justice-jackson-legal-aid-and-the-costs-review-reforms--recording/1588.

[2011] EWHC 1146 (Admin); [2012] 1 WLR 838.

‘Contingency Legal Aid Fund and Supplementary Legal Aid Fund’ (8 October 2011): www.judiciary.gov.

uk/Resources/JCO/Documents/Speeches/lj-jackson-speech-contingencylegal-aid-fund.рdf.

G Applebey, ‘The Growth of Litigants in Person in English Civil Proceedings’ (1997) 16 CJQ 127, noting

especially Otton LJ’s Interim Report on ‘Litigants in Person in the Royal Courts of Justice London’ (1995);

R Assy, ‘Revisiting the Right to Self-Representation in Civil Proceedings’ (2011) 30 CJQ 267; J Baldwin,

‘Litigants’ Experience of Adjudication in the County Court’ (1999) 18 CJQ 12.

2013 жылғы 1 сәуірде жоғарғы шегі 5 000 фунт стерлингтен 10 000 фунт стерлингке дейін өскен, бірақ

денсаулыққа зиян келтіру және тұрғын үйге жөндеу жұмыстарын жүргізу туралы істердегі жоғарғы шегі

1 000 фунт стерлингтен өзгермеген: Азаматтық іс жүргізу ережесі, 27.1(2); Практикалық нұсқаулық (27).

1999 жылы 88 000 тұлға талап қою арызын берген кезде, сот өндірісіне өздері, яғни заңгердің көме-

гінсіз қатысқан: Frances Gibb, The Times (Law Section) 28 November 2000.

310

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

төрағасы лорд Нойбергер National Guild of Removers and Storers Ltd v. Jones

ісінде (2012) құқықтық өкіл болмауының тиімсіздігі және келешектегі салдары

зиянды болатыны туралы былай деген

«Егер жауапкер сот өндірісінде тиісті деңгейде құқықтық көмек алған болса,

талапты мәні бойынша тезірек реттер еді, шығыны да, сот өндірісінің уақыты да

азырақ болар еді деп ойлаймын. Жауапкер құқықтық өкілге төлейтін ақшасы бол-

май тұрғанын, бірақ Құқықтық көмек комиссиясы (Legal Services Commission) арза-

нырақ заңгердің қызметін ұсынса, оған ақшасы жететінін айтты. Өкінішке қарай,

мұндай істерді айрықша жағдай деуге болмайды, себебі мемлекет тарапынан көр-

сетілетін құқықтық көмектің көлемі азайған сайын, мұндай істер көбейе түскен».

25.34. Айқын мысалы ретінде McLibel ісін

(1995) атауға болады. Бұл МакДональдс

корпорациясы мен оның Ұлыбританиядағы еншілес компаниясының экология мәсе-

лесі бойынша екі талап қоюшыға қарсы диффамация туралы талап қою арызы

бойынша қаралған іс еді. Жауапкерлер аталған компаниялар «әлемдегі экологияда

хаос жасап жатыр, олардың өнімдері рак ауруына себеп болады және еңбек практи-

касының репутациясы нашар» деген қағаз таратқан. Бұл рекордтық іс болды. Сот

талқылауы 313 күнге жалғасып, Англия тарихындағы ең ұзақ азаматтық сот өндірісі

аталған.

25.35. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты Steel and Morris v. UK ісінде

(2005)

жауапкердің конвенцияның 6-бабында аталған құқықтары бұзылғанын, себебі

МакДональдстің диффамация туралы талабы айрықша кешенді, сондай-ақ талап

коюшы мен жауапкердің арасындағы экономикалық айырмашылық жер мен көктей

болғанын мәлім еткен

. Страсбург сотында айтылғандай, сот өндірісінің бұл түрінде

құқықтық көмек көрсетілмеген және тараптар арасында теңсіздік болған, осының бәрі,

ақырында, жауапкердің осы істе қолжетімділік құқығына кедергі келтірген. Осыдан

келіп ресми емес адвокатура қызметі туындауы мүмкін: яғни сот өндірісінің тарапына

заңгер емес «досы» тіпті ақылы түрде де көмектесуі ықтимал; осылайша сот өндірісі-

нің тарапы бейресми адвокатты жалдай алатын болады, яғни сот отырысында да

«досы» көмектесуі мүмкін, бұл тәсіл «McKenzie friend» деп аталады

[2012] EWCA Civ 216; [2012] 1 WLR 2501, at [30].

Апелляциялық соттың шешімі туралы қараңыз: McDonald’s Corpn v. Steel [1995] 3 All ER 615, CA; and

Steel v. McDonald’s Corpn (CA, unreported, 19 April 1999).

(68416/01) [2005] EMLR 15; (2005) 41 EHRR 22; 18 BHRC 545; noted E O’Dell (2005) 121 LQR 395; and

A Scolnicov [2005] CLJ 311.

Сонда, at [69]: «Макдональдс пен қарсы тараптың алатын құқықтық көмек деңгейлерінің әртүр-

лі болуы туралы және осы орайда орын алуы мүмкін әділетсіздік пен бірінші және апелляциялық

сатыдағы теңсіздік туралы баяндалған».

Бұл орайдағы жетекші іс McKenzie v. McKenzie [1971] P 33, CA. Re G (A Minor) [1999] 1 WLR

1828, CA; R v. Bow County Court, ex parte Pelling [1999] 1 WLR 1807, Div Ct and CA (considering

R v. Leicester City Justices, ex parte Barrow [1991] 2 QB 260; сондай-ақ қараңыз: Paragon Finance plc

v. Noueri (Practice Note) [2001] 1 WLR 2357, CA, at [56] and [57], [66] and [67], Lord Woolf in D v. S

(Rights of Audience) [1997] 1 FLR 724, 728, CA). McKenzie ісіндегі айырмашылық туралы, Paragon

Finance plc v. Noueri (Practice Note) [2001] 1 WLR 2357, CA, at [56] to [75]; қараңыз: G Applebey, ‘The

Growth of Litigants in Person in English Civil Proceedings’ (1997) 16 CJQ 127, 130–1, 139–41, governing

lay representatives in s 11, Courts and Legal Services Act 1990.

311

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

3.3. ІІІ ПРИНЦИП: НЕГІЗСІЗ ЖӘНЕ ЖАЛҒАН ТАЛАП

ПЕН ҚАРСЫ ТАЛАПҚА ЖОЛ БЕРМЕУ

25.36. Сот төрелігіне қолжетімділік принципі (ІІ принцип) негізсіз талап пен қарсы

талапты қараусыз қалдыру керек немесе оңайлатылған жолмен жою керек деген

принципке бөгет бола алуға тиіс. Сотқа қолжетімділіктегі (оның ішінде апелляция

лық шағымда: 15.25) тексеру мен тепе-теңдік жүйесі болмаса, сот жүйесі негізсіз

және уақытты босқа кетіретін талапқа толып кетер еді. Қазір бұл әлемдегі кейбір

жүйелерге тән болып отыр. Аталған салаға нақты бір позицияны енгізу қажет.

Англия бұл салада негізсіз талаптар мен қарсы талаптарды сүзгіден өткізудің меха

низмін ұсынып отыр (Мастилл мен Бойд

арбитраж саласында да осындай пікір

білдірген).

25.37. Негізгі механизмдері мыналар:

1) Жарыссөз мәлімдемесін адал құрастыру: жарыссөз мәлімдемесі (бұрын

«жарыссөз» деп аталатын) шындыққа сай болуға; жарыссөзде жалған мәлім

деме жасау сотты құрметтемеу ретінде жазалануға тиіс

(17.27 және әрі

қарай);

2) Талаптағы мәлімдемені қараусыз қалдыру: талап қоюшы немесе жауапкер

мәлімдемесін негіздей алмаса, сот оны (толық немесе ішінара) қараусыз қал-

дыра алады; себебі ол іс жүргізу тәртібін бұзған болып саналады

(10.93 және

әрі қарай); талап пен қарсы талап әлсіз болса, оны Азаматтық іс жүргізу ере-

жесінің 24-бөліміне (10.79) сәйкес оңайлатылған жолмен қарауға болады;

а) Қараусыз қалдыру мен оңайлатылған шешімнің айырмашылығы: қараусыз

қалдыру себептерінің бірі соттың Азаматтық іс жүргізу ережесінің 24-бөлі-

мінің негізінде оңайлатылған жолмен шешім шығару құқығымен сәйкес

келуі мүмкін (себебі жарыссөз мәлімдемесі талаптың ешбір негізін аша

алмайды). Сот талқылауына дейінгі бұл екі тәсілдің де негізсіз және жал-

ған талаптарды іріктеу үшін пайдасы зор. Екеуі де сот талқылауы бары-

сында тек ауызша дәлелдемелерді тыңдай алатын болғандықтан,

дәлелдемеге шектеу қоя алады. Бірақ оңайлатылған шешім қараусыз қал-

дыруға қарағанда едәуір жақсырақ. S v. Gloucestershire CC ісінде

(2000)

Апелляциялық сот фактілік және құқықтық мән-жайларды қараусыз қал-

дыру «айқын кезде» ғана орынды болатынын айтқан; ал, Азаматтық іс жүр-

гізу ережесінің 24-бөліміне сәйкес, оңайлатылған шешім талап пен қарсы

талапты кеңірек қарауға мүмкіндік береді: бұл тақырып туралы 10.93 және

одан кейінгі тармақтарда қарастырғанбыз.

Mustill & Boyd, Commercial Arbitration (2

edn, 1989), ch 31 (as supplemented or qualied by the noter-up

in Mustill & Boyd, Commercial Arbitration (2001), 219–220.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 22.1 және 32.14.

Қараңыз: 10.116  of Summers v. Fairclough Homes Ltd [2012] UKSC 26; [2012] 1 WLR 2004 (noted

AAS Zuckerman (2012) CJQ 377). Бұл істе Жоғарғы сот талап қою арызын қараусыз қалдырудың

тәртібін қайта қарап, іс жүргізудің тәртібін бұзу мәселесіне тоқталған.

[2000] 3 All ER 346, 370–3, CA.

312

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

ә) Қараусыз қалдыру туралы шешімнің күшін жою: Three Rivers DC v. Bank

of England (No 3) ісінде

(2001) Лордтар палатасының үш мүшесі бұл істі

сот талқылауына дейін жеткізу керек деген шешім қабылдаған. Сот талқы-

лауы екі жылға созылған. Ақырында, талапкер оны сот шешіміне дейін,

яғни сот талқылауының 256-шы күні тоқтатқан

. Сынаушылар

іс

бойынша талаптың тоқтатылғанын сынға алған

: 10.97-тармақты қараңыз.

Осы істен байқалғандай, Апелляциялық сот қараусыз қалдыру туралы

шешім шығарарда, тіпті іс күрделі және құжаттарды көп талап ететін болса

да, абай болуы керек екенін көрсетеді. Сондай-ақ ағылшын құқығына сот

талқылауына дейін ауызша сот отырысын енгізу туралы ұсыныстар айтыл-

ған. Ауызша сот отырысында ұзаққа созылған сот өндірісіне айналуы мүм-

кін негізсіз талаптарды анықтауға мүмкіндік туады. Бұл ауызша

дәлелдемені тек сот талқылауында тыңдауды ұстанатын практикадан бас

тарту болып табылады.

б) Қараусыз қалдыру және Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясы:

бұл мәселенің мақсаты талапты факт бойынша айырмашылықтарына қара-

мастан қараусыз қалдыру емес. Страсбург соты ағылшынның бұл механиз-

мін екінші рет қарау барысында талаптардың сот талқылауына дейін сүзгіден

өткізілгенін дұрыс деп таныған

; толығырақ қараңыз: 30.11–30.12.

3) Сот өндірісін бастауға кедергі болатын басқа да шектеулер: заңға

немесе

соттың юрисдикциясына сәйкес осындай шешім қабылдануы мүмкін

4) Res Judicata: түпкілікті шешім шығарылған мәселені қайта қарауға шектеу

(Res Judicata доктринасы туралы қараңыз: 16.01 және әрі қарай).

5) Іс жүргізуді шығыс туралы бұйрықпен бақылау. Оның құралдары мыналар:

а) негізгі шығысты анықтайтын норма (18.08 және әрі қарай);

ә) іс жүргізудегі ауытқуға жол бермеу үшін шығыс туралы бұйрыққа түзету

енгізу (18.23);

б) салғырттық танытқан немесе жүйеге және тараптарға зиянын тигізген заң-

герге бекер шығыс үшін бұйрық шығарылуы мүмкін (18.50).

[2001] 2 All ER 513, HL, notably at [90]  and [134] .

[2006] EWHC 816 (Comm) (12 April 2006), Tomlinson J at [1].

Апелляциялық соттың төрағасы сэр Энтони Кларк, ‘The Supercase – Problems and Solutions’, Annual

KPMG Forensic Lecture (2007): www.judiciary.gov.uk/docs/speeches/kpmg_speech.pdf; N Andrews,

English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), 20-15 to 20-19; AAS Zuckerman, ‘A Colossal

Wreck – the BCCI/Three Rivers Litigation’ (2006) CJQ 287.

[2001] 2 All ER 513, HL, at [90]  and [134] , әсіресе [180] – [181].

Z v. UK (29392/95) [2001] ECHR 333 (10 May 2001); (2001) 10 BHRC 384, (2002) 34 EHRR 333; [2001]

2 FCR 246, [2001] 2 FLR 612, ECHR, қараңыз: Osman v. UK (1998) BHRC 293; (1999) 29 EHRR 245;

қараңыз: ACL Davies (2001) 117 LQR 521.

Шектеу бұйрықтары туралы: Практикалық нұсқаулық (3C); Bhamjee v. Forsdick [2003] EWCA Civ

1113; [2004] 1 WLR 88.

s 42, Senior Courts Act 1981; R (on the application of Ewing) v. DPP [2010] EWCA Civ 70; [2010] ACD

48; Ebert v. Venvil [2000] Ch 484, CA (бас прокурордың наразылығына қарамастан, негізсіз талап

бойынша сот өндірісін тоқтатуға соттың дискрециялық құқығы бар); Att-Gen v. Ebert [2002] 2 All ER

789, CA; for the inherent jurisdiction, Grepe v. Loam (1887) 37 Ch D 168 and note also Paragon Finance

plc v. Noueri (Practice Note) [2001] 1 WLR 2357, CA. Ebert v. Ocial Receiver [2002] 1 WLR 320, CA, at

[7] to [9]. Негізсіз талап қою арызын қараусыз қалдыру 6(1) тармағына қайшы болмайды.

313

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.38. Америка құқық институты/УНИДРУА (міндетті күші жоқ) принциптері

«қолжетімділік» принципін нақты мойындамаған (25.18-тармағында айтылған-

дай)

, яғни онда негізсіз және жалған талаптарды сүзгіден өткізу туралы ештеңе

айтылмаған. Дегенмен аталған принциптер сырттай шешімнің

, талапты қабылда-

маудың нәтижесінде іс қозғаудан бас тарту

қажет болатынын және іс жүргізудің

тәртібін сақтамағаны үшін жазалау керек екенін мойындайды

4. ЕКІНШІ ТҰҒЫР: ШЕШІМ ШЫҒАРУҒА

ҚАЖЕТ АЛҒЫШАРТТАР

4.1. ІV ПРИНЦИП: СОТТЫҢ ТӘУЕЛСІЗ БОЛУЫ

25.39. Құқықты дұрыс және тиісті деңгейде қолдану үшін соттың тәуелсіздігіне

нақты кепілдік беру керек

100

. Сотқа ішкі-сыртқы ықпал етуге, қауіп төндіруге, қор-

қытуға, әсер етуге болмайды. Судья – мемлекеттің тәуелсіз тармағы. Ол парла-

ментке де, атқарушы билікке де, тіпті ешбір басқарушыға да немесе жоғары

лауазымды, сондай-ақ басқа ықпалды тұлғаларға да бас имеуге тиіс. Судья партия-

лардың саясатынан, үкіметтің талабынан, корпоративтік ашкөздік пен жеке мүдде-

ден жоғары тұруға тиіс.

25.40. Судьяның тәуелсіздігі ұғымына соттағы рөлдерінің барлығы: әрбір істің

нәтижесі; келіспейтіні туралы шешімі; судьяның өзі шығарған шешімін негіздеуі;

алқабилерге берген нұсқауы; шығарған үкімі; сот пен трибуналдарды басқару

туралы шешімдері

101

және осыған байланысты басқа да заңды әрекеттері кіреді.

25.41. Ұлыбританияда судьяларды кәсіби заңгерлердің арасынан іріктеп сайлайтын

(Англия мен Уэльс, Шотландия, Солтүстік Ирландия – үшеуінің де аумақтық юрис-

дикциясында қалыптасқан) дәстүр бар. Судья қаржы жағынан қамтамасыз етілген,

себебі, жалпы, судьяның еңбекақысы жоғары. Судьяның тағайындалғаннан кейінгі

өмір салты айтарлықтай деңгейде оқшау болады.

American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge University

Press, 2006); also available at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Сонда, Principle 15.2 to 15.5.

Бұл да сонда, Principle 15.1.

Бұл да сонда, Principle 15.6 and Principle 17, әсіресе 17.3.

Осы тақырыптағы талқылауды қараңыз: 26.01 .

100

N Andrews, ‘Judicial Independence: the British Experience’, i S Shetreet and C Forsyth (eds), The Culture

of Judicial Independence: Conceptual Foundations and Practical Challenges (Martinus Nijho Publishers,

Leiden and Boston, 2012), 361–372; сондай-ақ осы томдағы басқа да тармақтарды қараңыз.

101

s 1, Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007. Бұл заң 2005 жылғы Конституциялық реформалар

туралы заңға өзгеріс енгізіп, трибуналдардың тәуелсіздігіне кепілдік берген.

314

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

4.2. V ПРИНЦИП: СОТТЫҢ АЛАЛАМАУЫ

102

25.42. Англияда

103

судьяның (соттың немесе трибуналдың) алалауға жол беруіне

болмайды, істің нәтижесіне судьяның материалдық немесе жеке мүддесі негіз бол

мауға тиіс.

25.43. Тіпті судья алаламаса да, алалауға еш жол бермеуі қоғам үшін маңызды.

«Судьяның сот төрелігін жүзеге асырып қана қоймай, сонымен қатар сот төре

лігін әділ жүзеге асыратынын көрсете білуі және шешімінің күмәнсіз дұрыс бола-

тынына сенім қалыптастыруы маңызды»

104

25.44. Соттың алаламау тұжырымы Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенция

сының 6(1) тармағында бекітілген, бұл конвенция бүгінде ағылшын құқығына

1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңмен инкорпорацияланған

105

. 6(1) тармағы-

ның бірінші сөйлемінде былай делінген: «Азаматтық құқығы мен міндеті туралы

дау туған немесе қылмыстық айып тағылған адамның заң негізінде құрылған

тәуелсіз және бейтарап сотта көкейге қонатын мерзім ішінде әділ және жария

сот талқылауына құқығы бар»

106

4.3. VІ ПРИНЦИП: СОТТЫҢ ЖАРИЯ ЖӘНЕ АШЫҚ БОЛУЫ

107

25.45. Соттың отырысы қоғам тікелей куә бола алатындай ашық өтуге тиіс. Бұл –

ағылшын құқығының аса маңызды принципі. Осы принципті прецедент

108

те, заң

да

109

, Азаматтық іс жүргізу ережесі де

110

мойындаған.

102

Қараңыз: 26.19 .

103

Porter v. Magill [2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL, and Locabail (UK) Ltd v. Bayeld Properties Ltd

[2000] QB 451, CA істері осы саладағы жетекші істер болып саналады. Қараңыз: R v. Gough [1993]

AC 636, HL; R v. Bow Street Metropolitan Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet Ugarte (No 2) [2000]

1 AC 119, HL; R (Alconbury Developments Ltd) v. Secretary of State for the Environment, Transport and

the Regions [2001] UKHL 23; [2003] 2 AC 295, HL; Re BCCI (in liquidation) (2001) NLJ 1852, Lawrence

Collins J; Re Medicaments and Related Classes of Goods (No 2) [2001] 1 WLR 700, CA and Re Medicaments

and Related Classes of Goods (No 4) [2002] 1 WLR 269, CA (лорд-канцлер департаментіндегі «бекер сот

шығысының» күші жойылған, себебі бұл жерде соттың бейтараптығына нұқсан келді деген қорытын-

ды жасалған); Berg v. IML London Ltd [2002] 1 WLR 3271, Stanley Burnton J.

104

R v. Sussex Justices, ex parte McCarthy [1924] 1 KB 256, 259, per Lord Hewart CJ.

105

s 1(3), Sch 1, Human Rights Act 1998.

106

(Cmnd 8969) (1953). 6(1) тармағының Ұлыбританияда сақталуы туралы қараңыз: R (Alconbury

Developments Ltd) v. Secretary of State for the Environment, Transport and the Regions [2001] UKHL 23;

[2003] 2 AC 295, HL; Porter v. Magill [2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, at [98]. Бұл туралы лорд Хоуп

былай деген: «Тәуелсіздік пен бейтараптық доктриналарының арасында тығыз байланыс бар»; қа-

раңыз: Findlay v. UK (1997) 24 EHRR 221, 244–5, at [73].

107

I Cram, A Virtue Less Cloistered: Courts, Speech and Constitutions (Hart, Oxford, 2002); JIH Jacob (1988)

7 CJQ 89–91; Бұл негізгі принциптердің бірін Израильдің мойындағаны туралы қараңыз: S Goldstein,

(1982) 17 Israel L Rev 467, 509–10. Сондай-ақ, қараңыз: 28.01 және әрі қарай.

108

Бұл принципті соттардың қолданғаны туралы қараңыз: Gio Personal Investment Services Ltd v.

Liverpool and London Steamship Protection and Indemnity Association Ltd [1999] 1 WLR 984, 994, CA;

see also Clibbery v. Allan [2002] EWCA Civ 45; [2002] Fam 261, CA.

109

s 67, Senior Courts Act 1981 (Үлкен соттағы сот өндірісінде қолданылады).

110

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.2(1) (фактілерді жария сот өндірісінде ауызша дәлелдеу қажет) және

39.2(1) (сот талқылауы жария өтуге тиіс деген жалпыға ортақ норма); қараңыз: Азаматтық іс жүргізу

315

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.46. Жариялық принципі Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1)

тармағында да айтылған (ағылшын құқығына 1998 жылғы Адам құқықтары туралы

заңмен инкорпорацияланған)

111

. 6(1) тармағында былай делінген: «Соттың шешімі

жария түрде болады, бірақ сот демократиялық қоғамдағы моральдық тұрғыдан,

қоғамдық тәртіп тұрғысынан немесе мемлекеттің қауіпсіздігі тұрғысынан қажет

деп тапса, баспасөз бен қоғам өкілдерін бүкіл сот процесіне немесе ішанара кезең

деріне қатыстырмауы мүмкін, сондай-ақ сот кәмелетке толмағандардың мүддесі

үшін және жеке өмірге қол сұқпау мақсатында айрықша қажет жағдайда, яғни

жариялылық сот төрелігіне қайшы болған жағдайда ғана дәл осындай тыйым сала

алады».

25.47. Жариялықты Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндетті

күші жоқ) мойындаған

112

(28.06).

4.4. VІІ ПРИНЦИП: СОТТЫҢ ШЕШІМДІ НЕГІЗДЕУ МІНДЕТІ

113

25.48. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясы да (ағылшын құқығында

1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңға сәйкес тікелей қолданылады), ортақ

құқық та сот шешімі негізді болуға тиіс дейді. Шешімді негіздей алмау адам

құқықтары туралы нормаларды бұзу болып саналады және ол үшін азаматтық сот

өндірісінде апелляциялық шағым жасауға мүмкіндік бар. Шынында, Англиядағы

қорытынды шешімдердің басым көпшілігі, әсіресе жоғарғы сатыдағы соттардың

(Үлкен соттың, Апелляциялық соттың, Жоғарғы соттың және Құпия кеңестің Сот

комитетінің) шешімі жақсы негізделеді. Шешімдердің кейбір санаттары негіздеу

міндетінен босатылған (әсіресе іс басқару туралы нормалар мен шығыс туралы

шешімдер: 15.47–15.48). Сондай-ақ жоғарғы сатыдағы соттардың шешімі көбіне

қысқартылған түрде болады. Айрықша пікір (жекелеген судьяның пікірі немесе

бірнеше судьяның біріккен пікірі) Англияның сот жүйесінің ерекше сипаты

болып саналады (29.37–29.39)

114

. Жеке судья айрықша пікірінде шешімнің жария

ережесі, 32.13(1) (куәлардың мәлімдемесін тексеру мен көшірмесін алу) және Азаматтық іс жүргізу

ережесі, 5.4 (сот өндірісінің материалдарына тараптардың қолжетімділігі мен жария болуы). Топтық

сот өндірісі контексінде (ол туралы қараңыз: 22.45 және әрі қарай), қараңыз: Практикалық нұсқаулық

(19B) 6.6. Азаматтық іс жүргізу ережесінің 23.8-тармағына сәйкес, сот отырысы ауызша өткен жағ-

дайда соттың ауызша мәлімдемені тыңдаудан бас тарту құқығы диффамация туралы істерде қолда-

нылмайды: Church v. MGN Ltd [2012] EWHC 693 (QB); [2013] 1 WLR 284, әсіресе [41] және әрі қарай.

111

Sch 1 to 1998 Act; Практикалық нұсқаулық (39A) 1.4A. Бұл нұсқаулықта соттың 6(1) тармағына сү-

йенуі қажеттігі баяндалған; the Div Ct in R v. Bow County Court, ex parte Pelling [1999] 1 WLR 1807,

1815–6. Осы орайда лорд-судья Оттон 6(1) тармағы туралы былай дейді: «McKenzie ісінде (25.35)

палатада қаралған іске қатысуға құқық берілмеді; in Runa Begum v. Tower Hamlets LBC [2002] 1 WLR

2491, CA, at [30]. Жергілікті басқару органы қызметкерінің 6(1) тармағының аясына жататын нормаға

қайшы әрекеті мен іс жүргізу тәртібін бұзуы жария қаралуға тиіс».

112

Principle 20.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 41; қараңыз: at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

113

Қараңыз: 29.01 және әрі қарай.

114

R Munday, ‘Judicial Opinion and Dissenting Opinions: a Paean to Dissent’, in L Tichý, P Holländer and

A Bruns (eds), The Judicial Opinion (Prague, 2011), 546  ; қараңыз: R Munday, ‘«All for one and one for all»: the

rise to prominence of the composite judgment within the Civil Division of the Court of Appeal’ [2002] 61 CLJ 321.

316

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

және рационалды түрімен келіспейтінін айта алады. Бұл саладағы практика ортақ

құқықты одан сайын дамыта түсті.

25.49. Шешімнің негізді болуға тиіс екенін Америка құқық институты/УНИДРУА

принциптері (міндетті күші жоқ) мойындаған (29.01)

115

5. ҮШІНШІ ТҰҒЫР: ІС ЖҮРГІЗУДІҢ ТИІМДІ БОЛУЫ

5.1. VІІІ ПРИНЦИП: СОТТЫҢ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДІҢ

МАҚСАТТЫЛЫҒЫ МЕН ПРОПОРЦИЯСЫН БАҚЫЛАУЫ

25.50. Іс жүргізудегі шаралардың бұл түрін халықаралық қауымдастық қолдап

отыр. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптерінде (міндетті күші жоқ)

«сот іс жүргізу барысын белсенді басқаруға тиіс, бұл жолда дауды реттеуде дис-

позицияға қол жеткізу үшін дискрециялық құқығын әділ, тиімді және көкейге

қонарлық деңгейде жылдам қолдана алады» делінген

116

25.51. Лорд Вульф Аралық баяндамасында (1995) «соттың сот талқылауына дайын-

дық барысын бақылауы – жаңа жүйеде шешуші жайт» деген пікір білдіреді:

«Алдағы уақытта азаматтық сот өндірісін басқарудағы тараптардың жауап-

кершілігі мен олардың құқықтық кеңесшілерінің соттың алдындағы жауапкерші-

лігін дамытудың басқа жолы жоқ»

117

. Бұл – Азаматтық іс жүргізу ережесіне

енгізілген ең маңызды өзгеріс. Ағылшын судьялары енді істі жүргізуге және әділ

шешім шығаруға тіпті орташа да, үлкен істерде де жауапты болады (трэк пен істі

басқару туралы қараңыз: 5.42 және әрі қарай; 5.48)

118

. Азаматтық іс жүргізу ережесі

115

Principle 23.2, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 44; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

116

Сонда, Principle 14.1, 33–4; іс жүргізуді басқару тараптармен келісе отырып орындалады. Principle

14.2; бұл орайда іс жүргізу кезеңдерінің кестесін жасау керек, Principle 14.3.

117

Lord Woolf, Access to Justice: Interim Report (1995) 18, para 2; for the pre-CPR system, N Andrews,

Principles of Civil Procedure (1994), ch 3.

118

Азаматтық соттар рөлінің белсенді немесе керісінше болуы туралы көптеген еңбектер жазылған.

Солардың ішінде салыстыру үшін мыналарды қараңыз: N Andrews, Principles of Civil Procedure

(1994), ch 3 passim and bibliography following para 3-021; RJ Allen, S Kock, K Riechenberg and DT

Rosen, ‘The German Advantage in Civil Procedure: A Plea for More Details and Fewer Generalities in

Comparative Scholarship’ (1988) 82 Northwestern LR 705; MR Damaska, The Faces of Justice and

State Authority: A Comparative Approach to the Legal Process (Yale University Press, New Haven,

1986), 104  (on which Goldstein (1995) below is critical, at 7–17); R Eggleston, ‘What’s Wrong with

the Adversary System?’, (1975) 49 Aust LJ 428; D Galligan, Due Process and Fair Procedures (Oxford

University Press, 1996); C Glasser, ‘Civil Procedure and the Lawyers – the Adversary Principle and the

Decline of the Orality Principle’ (1993) 56 MLR 307; S Goldstein (1) ‘The Inuences of Constitutional

Principles on Civil Procedure in Israel’ (1982) 17 Israel LR 467, 471; (2) ‘Civil Procedure’ in A Shapira

and KC DeWitt-Arar (eds), Introduction to Israeli Law (The Hague, 1995), ch 15; (3) ‘On Comparing

and Unifying Civil Procedural Systems’, Butterworths Lectures 1994 (1995), 1–43 (also containing rich

citation of further discussion); (4) ‘Contrasting Views of Adjudication: An Israeli-American Comparison’ in

D Liepold, W Lüke and S Yoshino (eds), Gedachtnisschrift für Peter Arens (Munich, 1993), 169; J Griths,

‘The General Theory of Litigation – A First Step’ (1983) 5 Zeitschrift für Rechtssoziologie Heft 2, 145; SR

Gross, ‘The American Advantage: The Value of Inecient Litigation’ (1987) 85 Mich LR 734; JA Jolowicz,

317

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

«соттың іс жүргізудегі белсенділігінің» философиялық әрі механизмдік жағын

күшейте түсті: «судьялар сот өндірісінің аралық кезеңінде істі басқаруға белсене

араласатын болды». Бұл өзгерісті Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға

дейін ағылшынның Коммерциялық сотынан байқауға болатын еді

119

(1.39). Осы бір

негізгі өзгерістің нәтижесінде Англиядағы азаматтық іс жүргізу құқығы азаматтық

құқық жүйесіне жақындай түсті.

25.52. Тиісінше, тараптар мен олардың заңгерлерінің іс жүргізу барысы мен тәрті-

бін басқару аясы кеми түскен. Бұл 1996 жылғы Арбитраж туралы заңның нормала-

рына қайшы келеді, онда тараптың дербестігі принципі бекітілген болатын

120

(ІІ том, 5.01 және әрі қарай). Дегенмен азаматтық сотта соттардың жақсы бастама

жасауға құқығы жоқ, тіпті ондай билікті әрдайым жүзеге асыра алмайтын тағы бір

қыры бар. Бұл – құқықтық қыры. Жалпы алғанда, соттың айтуынша, құқықтық тал-

дауды тараптардың заңгерлері жасағаны жөн. Көбінесе сот құқық нормаларына

қатысы жоқ құқықтық пікірлер мен доктриналарды тексеріп отырмайды.

25.53. Істі басқарудағы бұл құқықты жүзеге асыру барысында «пропорциялық» прин

ципі кеңінен қолданылады

121

. «Басым мақсаттарда» бұл принцип айрықша аталған,

сондай-ақ пропорциялықтың жан-жақты қырлары тұжырымдалған (2013 жылы істі

әділ және пропорциялы шығынмен қарау бойынша түзетулер енгізілген)

122

25.54. Шынында, осы принцип азаматтық сот өндірісін Азаматтық іс жүргізу ере-

жесіне сай ұйымдастырудың құрылымдық ерекшелігі еді. Бұл қарапайым идея

болды. Медицинадағы сәйкестігі мынадай: консультация беретін дәрігер мен аса

қажет дәрі-дәрмек – ауыр сырқаттар үшін. Ал жалпыға ортақ практик-медиктер,

дәрігерлер алғашқы көмек көрсетушілер мен фармацевтер жеңіл ауруларға қызмет

көрсетеді. Сол сияқты, соттың деңгейі мен іс жүргізу амалдарын (Азаматтық іс

жүргізу ережесіндегі трэк жүйесі туралы қараңыз: 5.42) істің маңызына, қаржылық

көлеміне, кешенділігіне байланысты қолдану керек.

On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000), ch’s 9, 10, 13 and 18; B Kaplan, ‘Civil Procedure –

Reections on the Comparison of Systems’ (1959) 9 Bualo LR 409; H Kotz, ‘The Role of the Judge in the

Court Room: the Common Law and Civil Law Compared’ (1987–91) J of S African Law 35; J Langbein (i)

‘The German Advantage in Civil Procedure’ (1985) U Chi LR 826; (ii) ‘Trashing the German Advantage’

(1988) 82 Northwestern LR 763.

119

N Andrews, ‘Development in English Civil Procedure: How Far Can the English Courts Reform their Own

Procedure?’ (1997) 2 ZZP Int 3, 14–16.

120

s 1(b)(c), Arbitration Act 1996. Осы нормада былай делінген: «Тараптар дауды реттеу туралы келі-

сімге келуге тек қоғамның мүддесін ескере отырып еркін кірісе алады; бұл кезде сот тараптардың

өзара келісіміне осы баптың нормасы негізінде ғана араласа алады».

121

Бұл контекске ағылшын соттарының жария құқық негізіндегі мүддесіне назар аударыңыз: R Clayton

‘Regaining a Sense of Proportion: The Human Rights Act and the Proportionality Principle’ [2001] EHRLR 504;

D Feldman ‘Proportionality and the Human Rights Act 1998’ in E Ellis (ed) The Principle of Proportionality

in the Laws of Europe (1999); S Kentridge, ‘Human Rights: A Sense of Proportion’ (Tanner Lectures, Oxford,

February 2001) and Lord Hope’s discussion in R v. Shayler [2003] 1 AC 247, HL, at [57] to [79].

122

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 1.1(1): Бұл кодекс басым мақсаттарды орындауда соттардың істі

әділ және пропорциялы қарауына мүмкіндік беру үшін құрастырылған.

318

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

25.55. Іс жүргізуде пропорциялықтың қажет екені, әсіресе салыстырмалы түрде

айқын және тегіс шағын талаптар бойынша сот өндірісінде жақсы көрінеді. Мұндай

істе тараптар істі заңгердің көмегінсіз-ақ жүргізе алады.

25.56. Сол сияқты, азаматтық істегі сот талқылауындағы судьяның рөлі де

1950 жылдардан бері өзгерген. Сол кезеңде Үлкен соттың судьясы тараптарға тым

көп сұрақ қойғаны үшін жұмыстан шығарылған болатын

123

. (1970 жылдардың орта-

сында АҚШ-та дәлелдеме іздеп, тым көп сұрақ қоятын судьялар «соқыр, қолынан

түк келмейтін құқықбұзушы» саналатын еді

124

25.57. Бүгінгі Англиядағы азаматтық істерде бірінші сатыдағы судья талап қоюшы

мен жауапкердің арасында жарыссөз өтіп жатқанын, істен ауытқымауды ескертіп

отырады және тыңдауға ұзақ уақыт жұмсамайды. Сондай-ақ бірінші сатыдағы

судья өз жұмысын жалғыз, яғни алқабидің көмегінсіз атқарады; алқабилер диффа-

мация туралы және бас бостандығынан заңсыз айыру туралы істерге ғана тарты-

лады (4.26)

125

5.2. ІХ ПРИНЦИП: ІС ЖҮРГІЗУДЕ НЕГІЗСІЗ КЕШІКТІРУГЕ

ЖОЛ БЕРМЕУ

25.58. Кешіктіру азаматтық іс жүргізуде ғасырлар бойы жалғасып келген және

Англияда ғана емес

126

. Шынында, Джеффри былай деген:

«Бүгінгідей индустриялық қоғамда басты импульс... сот өндірісін басқарудың тиім-

ділігін жетілдіру, сондай-ақ басқа да қоғамдық қызметтерде бюрократиялық

рационалдылықты қамтамасыз ету болып табылады. Дегенмен, шынында, бүгінгі

режимдердің көпшілігінде сот жүйесі қоғамдық білімді, қоғамдық саябақ пен

қоғамдық көшені шын мәнінде елемей келеді»

127

25.59. «Сот өндірісін тезірек өткізу» керек екенін халықаралық қауымдастық

мойындап отыр. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндетті күші

жоқ) бойынша

128

: «Сот дауды көкейге қонарлықтай мерзім ішінде реттеуге тиіс».

Дәл осы құжатта тағы былай делінген

129

: «Тараптар да, сот сияқты, іс өндірісі

барысында әділдік, тиімділік және көкейге қонатын жылдамдық танытуы

123

Бұл туралы қараңыз: Jones v. National Coal Board [1957] 2 QB 55, CA; on which, N Andrews, Principles

of Civil Procedure (1994), 3-012, and AT Denning, The Due Process of Law (1980), 58–62.

124

M Frankel, ‘The Search for Truth: An Umpireal View’ (1975) 123 U Pa LR 1031, 1042.

125

Ward v. James [1966] 1 QB 273, CA; s 69, Senior Courts Act 1981; s 66, County Courts Act 1984.

126

CH van Rhee (ed), The Law’s Delays: Essays on Undue Delay in Civil Litigation (Intersentia, Antwerp and

Oxford, 2007).

127

‘Court Delay: Towards New Premises’ (1986) 5 CJQ 236, 242.

128

Principle 7.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 25; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Principle 7.2. мерзімді және мерзімнің шегін, жауапкершілікті және тараптардың өзара міндеттерін

бекіткен; сондай-ақ тараптардың «іс барысын жоспарлауға өзара келісуіне болатыны» баяндалған.

129

Сонда, Principle 11.2.

319

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

қажет». Сондай-ақ сот «іс жүргізуді белсенді басқаруға тиіс, осы жолда дауды

реттеуде диспозицияға қол жеткізу үшін дискрециялық құқығын әділ, тиімді және

көкейге қонатын жылдамдықпен қолдана алады»

130

. Судьяны талапты дұрыс тек-

сермегені үшін

131

немесе іс жүргізудің тәртібін сақтамағаны үшін

132

жұмыстан

шығарып жіберу де дұрыс болады.

5.2.1. Адам құқықтары туралы нормалар

25.60. Шынында, бүгінде адам құқықтары туралы сот жиі болады. Адам құқық

тары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағы бойынша тараптардың

«көкейге қонарлықтай мерзім ішінде» азаматтық құқықтарын анықтау құқығы бар.

Бұл норма 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңның 1-кестесінде келтірілген:

«Азаматтық құқығы мен міндеті туралы дау туған немесе қылмыстық айып

тағылған адамның заң негізінде құрылған тәуелсіз және бейтарап сотта көкейге

қонатын мерзім ішінде әділ және жария сот талқылауына құқығы бар». Сот өнді-

рісін кешіктіруден қорғайтын осы норма талапкерге де, жауапкерге де және бірінші

сатыдағы сотта да, апелляциялық сатыда да қолданылады.

25.61. Британия соттары мен трибуналдары жүйесі бұл салада әртүрлі себептер

бойынша кінәлі болып табылған болатын

133

. Лордтар палатасы Porter v. Magill

ісінде (2001) «нақты адам құқығы бұзылған болса, сот икемділік танытып

134

, фак-

торларды толық – істің кешенділігін, дәлелдемелердің топтамаларын, істің ішкі

мазмұнын ескеруі керек

135

».

25.62. Porter ісінде (2001) лорд Хоуптың айтуынша, 6(1) тармағы тек сот өндірісі

басталғаннан кейінгі кешіктіруге қатысты

136

. Лорд Хоуп сондай-ақ негізсіз кешікті-

руге, 6(1) тармағына сәйкес, жол бермеу сот өндірісінің жалпы әділдігін бағалауға

ықпал етпейтінін ескерткен

137

. Өтініш беруші соттың кешіктіруі салдарынан әдейі

жасалғандай зиян көргенін дәлелдеуге тиіс

138

. Бұл – конвенция мәтінінде нақты

130

Principle 7.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 25; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.,

Principle 14.1.

131

Сонда, Principle 15.1.

132

Бұл да сонда, Principle 17, especially 17.3.

133

Мысалы, H v. UK (1987) 10 EHRR 95, ECHR (2 жыл 7 айға кейінге қалдырған; баланың кәмелетке тол-

ғанын күткен); Darnell v. UK (1993) 18 EHRR 205 (9 жыл бойы әділетсіз кейінге қалдырған); Robins v.

UK (1997) 26 EHRR 527 (құқықтық көмек мәселесін 4 жыл кейінге қалдырған). A Le Sueur, ‘Access to

Justice Rights in the United Kingdom’ [2000] 5 EHRLR 457, 466–7; S Goldstein (1982) 17 Israel LR 467,

504–8, бұл принципті Израильдің сот жүйесі де мойындап отыр.

134

[2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL, at [87], and [106] to [114], лорд Хоуп (басқа лордтар оның пікі-

рімен келіскен) былай дейді: «[106] және [109] Ортақ құқық жүйесінде мынадай конституциялық құ-

қықтар бекітілген: кейбір істерді Достастық елдерінің юрисдикциясынан тыс жерде қарауға болады».

135

Сонда, [110], [111] және [113] (6(1) тармағын бұзбайды, бірақ Гиннестің қаржылық құқықбұзушылы-

ғына қатысты қылмыстық іс аса күрделі болуына байланысты ұзаққа созылған).

136

Бұл да сонда, at [107], citing Ansiello v. Italy (1996) 24 EHRR 568, 571, at [18], ECHR.

137

Бұл да сонда, at [108].

138

Бұл да сонда, at [109].

320

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

сараланбаған құқық

139

. Дегенмен лорд Хоуп өз пікірінде «егер бұл талапты келісуші

мемлекеттің соты бұзса, қандай құқықтық құрал қолданылатыны» туралы сөз қоз-

ғамаған

140

. Лордтар палатасы «аудандық аудитордың арнайы құқықтық норманың

негізінде жергілікті өзін-өзі басқару органына берген талап қою арызындағы шешім

шамадан тыс кешіккен» деген қорытындыға келген

141

5.2.2. Іс жүргізуді кешіктірудің зияны

25.63. Кешіктіру, шынында, әділдіктің антитезисі: «Іс жүргізуді кешіктіру – әділ

дікке қарсы шығу».

25.64. Біріншіден, егер жауапкердің аралық төлем жасауына бұйрық берілмесе

немесе мәжбүрлеу шарасы қолданылмаса, кідірту ақшасынан немесе құқықтарынан

айырылған және тиісті негіздемесіз тағдырдың тәлкегіне душар болған талап қою-

шыларға қиындық тудыруы мүмкін.

25.65. Екіншіден, кешіктіру тараптардың ызасына тиюі мүмкін. Сот өндірісі ұзақ

уақыт бойы жауапкер үшін мойнына артқан жүк болуы ықтимал. Лордтар палатасы

бұл мәселені Grovit v. Doctor ісінде (1997) мойындаған

142

. Лордтар палатасы «егер

жауапкерді сотқа тарту немесе басқа да шешімге келу талап қоюшының ойында

болмай, әдейі кешіктіріп жүрген болса, онда ондай талапты қараусыз қалдыру

керек» деп шешкен. Дегенмен жауапкер үшін талап қоюшының әдейі кешіктіріп

жүргенін, нақты шешімге келу ниеті жоқтығын, жауапкерді әдейі қудалап жүргенін

дәлелдеу оңай болмайды.

25.66. Үшіншіден, кешіктіру сот шешімінің нақты болмау қаупін туғызады. Егер істегі

негізгі оқиғалардың өткен уақыты мен талапты тыңдаудың арасында ұзақ уақыт өтіп

кетсе, куәларға оқиғаның егжей-тегжейін еске түсіру оңай болмайды

143

, куәлардың

қайтыс болуы немесе дәлелдік мәлімдеме жасауға қабілетсіз болып қалуы мүмкін.

25.67. Төртіншіден, кешіктіру сондай-ақ экономикалық әлсіз тарапты істі әділетсіз

реттеу туралы шешімді мойындауға мәжбүрлейді. Шынында, мұндай үлкен пробле-

маны жою үшін 1969 жылы денсаулығына зиян келгендер мен қайғылы оқиғадан

жәбір көргендерді қорғау үшін аралық төлем енгізілген болатын (10.06 және әрі қарай).

25.68. Бесіншіден, кешіктіру сотқа жүгінуге кедергі болады. Егер көлік жүргізуші

автострадада алдынан қызыл жарықты байқаса, басқа жолға бұрылып кететіні

анық. Сол сияқты, кешіктіру мен сенімсіздік жалғаса берсе, адамдардың да дауды

139

[2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL; 6(1) тармағының жария сот өндірісіне қатысты қыры.

140

Сонда.

141

Бұл іс 1982 жылғы Жергілікті үкімет органдарының қаржысы туралы заңның негізінде қаралған

және «Вестминстер қалалық кеңесінің бұрынғы төрағасына көп мөлшерде өтемақы төленсін» деп

аяқталған.

142

[1997] 1 WLR 640, 643, HL.

143

eg, Cobham v. Frett [2001] 1 WLR 1775, PC.

321

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

құқықтық жолмен шешуден көңілі қалады. Кешіктіру, ақырында, әділ сот төрелігіне

қол жеткізуге кедергі болып шығады.

25.69. Алтыншыдан, соттың шешімін кешіктіріп алу және оны орындауды кешік-

тіру коммерцияға да, үкіметке де кедергі келтіреді: халықаралық компаниялар мен

бизнес компанияларының әр мемлекеттегі сот жүйесін бағалап отыратыны және

дауларын халықаралық немесе мемлекеттік арбитраждардың қайсысында шешеті-

нін өздері таңдайтыны белгілі.

25.70. Әділетсіз үштік: 1988 жылғы «Азаматтық сот өндірісіне шолуда» кешіктіру

азаматтық сот өндірісінің негізгі кемшілігі екені аталған, қалған екі кемшілігі аза-

маттық сот өндірісінің кешенділігі мен шығысының көптігі еді

144

5.2.3. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі кезеңдегі кешіктіру

25.71. 1995 жылы лорд Вульф Аралық баяндамасында да (Азаматтық іс жүргізу

ережесі қабылданғанға дейінгі кезеңдегі) азаматтық сот өндірісінің баяу жүретінін

атап өткен. Ол сол кезде азаматтық істі жүргізуде тараптар мен олардың заңгерле

ріне жауапкершілік жүктеу туралы маңызды ұсыныс жасаған. Жедел трэк пен муль-

ти-трэк механизмдері, істі басқару мен істі қарау кестесі және осы салада төңкеріс

жасаған жаңа тәсіл – тараптардың өзара келісіп, осы кестеден бас тартуы лорд

Вульфтің азаматтық сот өндірісін жылдамдату үшін жасаған ұсыныстары еді:

тараптар алдағы уақытта уақыт пен бұйрықты орындауды белгіленген мерзімнен

артық соза алмайды

145

. Мысалы, енді сот талқылауы белгіленген күн мен арадағы

бос мерзім әр тарап үшін әрқалай болмайды.

25.72. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғаннан кейінгі бастапқы кезеңде іс

жүргізу мәселесіне қатысты қозғалған істердің саны аз еді. Оны былай түсіндіруге

болады: біріншіден, тараптар дауды реттеудің балама жолына жиі жүгінетін болған;

екіншіден, дауды талап қою арызы қабылданғанға дейінгі кезеңде реттеу жиілей

бастаған; сірә, тараптар мен олардың заңгерлері де жаңа жүйеге әлі сенім білдіре

қоймаса керек. Дегенмен бұл үрдіс қазір, Азаматтық іс жүргізу ережесі қолданысқа

енгеніне бірнеше жыл өткен кезде, өз күшін жоюға бет алды

146

25.73. 1995 жылы лорд Вульф Аралық баяндамасында заңгерлердің іс жүргізуді

кешіктіруі туралы нақты пікірін білдірген. Бұл заңгерлердің көпшілігі жұмысты

тым көп алып, ақырында, барлығын тиімсіз орындайтыны туралы еді. Оның

ойынша, сот өндірісі жүйесіне реформа жасап, заңгерді сот өндірісін барынша

тиімді, жылдам және пропорциялы жүргізуге міндеттеу керек.

144

(Cmnd 394, 1988), especially ch’s 2 and 7.

145

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.8(3); non-mandatory time provisions, Азаматтық іс жүргізу ережесі, 2.11.

146

Талап қою арызы берілгенге дейінгі хаттама туралы қараңыз: T Goriely, R Moorhead and P Abrams,

More Civil Justice? The Impact of the Woolf Reforms on Pre-Action Behaviour (Law Society and Civil

Justice Council, 2001).

322

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

25.74. Лорд Вульф заңгерлерді іс жүргізуді кешіктіруге қосып отырған үлесі үшін

сынаған:

«Кешіктіру тараптарға қарағанда, олардың заңгерлері үшін тиімді. Кешіктіру заң-

герге ұзақ уақыт ішінде көп жұмыс алып, олардың бәрін өте төменгі тиімділікпен

атқаруға мүмкіндік беріп отыр. Кешіктіру тіпті қарсы тарап үшін пайдалы болып,

екі тараптың заңгерлерін бір-біріне жол беруге итермелеуі мүмкін. Сот тәжірибе-

сінде заңгерлер өз мүдделері үшін өзара келісіп, сот отырыстарын кейінге қалдыр-

ған сәттер де ұшырасқан. Сот – сот талқылауын кейінге қалдыру туралы өтінішін

кешіктіріп берген тараптан оны дәлелдеуді талап ете бастаған кезде, мұндай өті-

ніштердің саны тез арада азайғаны байқалады»

147

25.75. Лорд Вульф 1994 жылы Лондонда Үлкен соттағы сот өндірісіне талап қою

арызы қабылданған күннен бастап сот талқылауына дейін орта есеппен 163 апта, ал

Лондоннан басқа жерлерде 189 апта керектігін айтқан. Бұл тіпті үш жылдық бака-

лавриаттан да ұзақ уақыт қой. Графтық соттарда 1994 жылы талап қою арызы

қабылданғаннан кейін сот талқылауына дейін орта есеппен 80 апта өтеді екен. Лорд

Вульф бұл көрсеткішті өзгертуді ұсынған

148

5.2.4. Азаматтық іс жүргізу ережесінің кешіктіруге берген жауабы

25.76. Англияда іс жүргізуді кешіктірудің алдын алу және азайту үшін негізгі төрт

стратегия қолданылған.

25.77. Бірінші – істі сот өндірісіне дейін жеткізбеу, оның орнына дауды реттеудің

өзара басқа да балама жолдарын қолдануға мүмкіндік беру (ІІ том, 1.20 және әрі

қарай). Талап қою арызы қабылданғанға дейінгі хаттама енді істің сот өндірісі кезе

ңіне дейін жететін-жетпейтінін шешуде үлкен маңызға ие болған

149

25.78. Екінші – кешенділігі орташа немесе шағын істер мультитрэкте қаралатын

болса, онда мұндай істер сот өндірісінің ерте кезеңінде сот талқылаулары арасын-

дағы бос мерзімді белгілеу үшін істі басқару барысында маңызды болады

150

. Жалпы

айтсақ, істі басқару кезеңіндегі сот отырысында тараптарға іс бойынша қорытынды

жасауға бағыт береді (9.01 және әрі қарай).

25.79. Үшінші – ерте кезеңде негізсіз талап пен қарсы талапты сырттай немесе

оңайлатылған шешіммен шешу немесе қараусыз қалдыру (10.79 және әрі қарай).

Практикада істі ерте кезеңде аралық шешіммен реттеп, әсіресе уақытша мәжбүрлеу

шарасымен-ақ шешіп отырған, себебі мұндай шешім әлі шешілмеген мәселені рет-

теуге негіздеме бола алатын еді (10.14 және әрі қарай).

147

Access to Justice: Interim Report (1995), ch 3, para 31.

148

Сонда, para 35.

149

Ықпалы туралы қараңыз: T Goriely, R Moorhead and P Abrams, More Civil Justice? The Impact of the

Woolf Reforms on Pre-Action Behaviour (Law Society and Civil Justice Council, 2001).

150

Азаматтық іс жүргізу ережесі: 29-бөлім.

323

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.80. Төртінші – соттың істі негізсіз кешіктіріп отырған тарап пен оның заңгерін

жазалауға құқығы бар, атап айтқанда: сот осы тараптың сот шығысы туралы бұйры-

ғына, әсіресе тарап істі қажет емес мәселелермен толтыра беретін болса, түзету

енгізе алады (18.23); сот өндірісін негізсіз немесе іс жүргізу тәртібін бұза отырып

кешіктірген заңгерге қатысты «бекер шығыс бұйрығын» немесе көрінеу теріс

қылық көрсеткен заңгерге қатысты да осындай бұйрық шығара алады (18.50); дауды

реттеу туралы келіссөзге негізсіз қатыспаған немесе дауды реттеу туралы ұсынысты

негізсіз қабылдамаған тарап пен заңгерден сот шығысын өндіру туралы бұйрық

шығара алады (18.35 және әрі қарай); талап қоюшы соттың нұсқауын бірнеше мәрте

орындамаған жағдайда, тым баяу берілген талапты қараусыз қалдыра алады.

25.81. Мұндағы соңғы нұсқа, яғни талапты дер кезінде бермегені үшін қараусыз

қалдыру Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі кезеңдегі нормаға

қарағанда әлдеқайды құдіретті норма болып отыр. Оның қазіргі тарихы 1968 жылы

Апелляциялық сот Allen v. McAlpine ісінде (1968) талап қоюшының талапты тым

кешіктіргені үшін жазалау шарасын қолданған кезінен басталған болатын

151

. Бұл

доктрина, өз кезегінде, бірқатар прецеденттер тудырған

152

. Алайда бүгінде маңызы

жойылған. Оның кейбір сот өндірістеріндегі кешіктіруге бәрібір қарсы тұра алмай-

тынына көз жеткен.

25.82. Осы орайда Апелляциялық сот талапты Азаматтық іс жүргізу ережесіне сәй

кес қараусыз қалдыру туралы нормалардың жинағын енгізген. Бүгінде графтық сот-

тар пен Үлкен соттардың бәрінде тараптың соттың белгілеген мерзімінен кешігуіне

байланысты санкция қолданылады, тіпті сол тарап талабын қанағаттандыруды

талап ету құқығынан айырылуы да («мерзімді үнемі немесе бірнеше рет сақтама-

ғаны үшін қараусыз қалдыруы да») мүмкін.

25.83. Апелляциялық сот Securum Finance Co v. Ashton ісінде

153

(2000) «кейінге қал-

дырылған талап қою арызын тіпті, егер талапкердің әлі уақыты болса да, қараусыз

қалдыруға болады» деп шешкен. Сондай-ақ ол талап бойынша сотқа қайта жүгінсе,

істі жүргізу тәртібі туралы доктринаны бұзғаны үшін қабылданбауы да ықтимал.

Бұл талап қоюшының шектен шыққан баяулығына қарсы жауап ретінде негізгі

шешім болып отыр.

25.84. Дәл осы істе талапты қараусыз қалдыруға екі түрлі негіз бар екені

анықталған

154

151

[1968] 2 QB 229, CA.

152

Birkett v. James [1978] AC 297, 318, HL, per Lord Diplock; доктринаның басқа да сот өндірісіне қатысты

қырлары туралы: Trill v. Sacher [1993] 1 WLR 1379, 1398–40, CA (Neill LJ identifying 14 propositions)

and Schtun v. Zalejska [1996] 3 All ER 411, 417, CA (6 propositions identied by Peter Gibson LJ); басқа

да пікірлер туралы қараңыз: N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 10-030 .

153

[2001] Ch 291, CA.

154

Сонда, Arbuthnot Latham Bank Ltd v. Trafalgar Holdings Ltd [1998] 1 WLR 1426, CA, noted P Key (1999)

115 LQR 208–12 and C Passmore (1998) New LJ 123 and 213.

324

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

1) талап қоюшының іс жүргізу барысындағы жіберген ағаттығы іс жүргізу тәрті-

бін бұзу болып бағаланса; енді жауапкердің жанама «алалауға» жол беруі мін-

детті емес

155

; талап қоюшының жауапкерді тығырыққа тіреу үшін ғана талап

бергені анықталса – жеткілікті.

2) талап қою арызы талап қоюшының істі кешіктіруі «ұзақ және тұрақты» түрде

болуына орай берілсе, әсіресе соттың императивті бұйрықтары бұзылған

болса – қараусыз қалдырылуы ықтимал

156

(алайда мұнымен шектелмейді).

25.85. 1) және 2) нұсқалар «айыптың болмауы» доктринасының қарқынды

дамуына кедергі жасаған нәрселерді жойды. Сот, осы жаңа доктринаға сәйкес,

талап қою арызын 1) және 2) нұсқа бойынша қараусыз қалдырса, талап қоюшы дәл

осы талап қою арызын нақ сол жауапкерге қарсы қайта бере алмайды. Талап қою

арызын қайта беру іс жүргізу тәртібін бұзу болып саналып, оны қараусыз

қалдырады

157

25.86. Іс жүргізуде тараптардың мерзімді сақтауын тәртіпке келтіру мәселесі істі

басқарудағы басқа да мәселелер аясымен тығыз байланысты. Бұл тақырып (9.30

және әрі қарай) «жазадан босату және іс жүргізу барысында кешіру» деген атаумен

қаралған. Бірақ іс жүргізу барысында бұл талапты орындамауды бірыңғай алалау

деп санауға болмайды. Іс жүргізудің тәртібін бұзу осы сот өндірісіндегі басқа да

мәселелерде «істің барысына әсер етуі» бойынша әртүрлі болады. Мысалы, тарап

құжаттарды ашуды немесе куәлардың мәлімдемесін жасауды сәл-пәл кешіктірсе

және ондай кешіктіруді көкейге қонарлықтай түсіндіре алса, сот дәл мұндай қатаң

бұйрық шығармауға тырысады

158

25.87. Сонымен бірге тараптың өзіне-өзі өкілдік етуі тақырыбын арнайы қараған

жөн

159

. Мысалы, (қараңыз: 9.31 және одан кейінгі тармақтарында Pannone LLP v.

Aardvark Digital Ltd ісінде (2011) Апелляциялық сот төменгі сатыдағы соттың

тарапты санкциядан босату туралы және көбірек уақыт беру туралы шешімін қол

даған

160

; және сот, Азаматтық іс жүргізу ережесінің 3.9(1) және (9.34) тармақшала-

рына сәйкес, санкциядан босату туралы дискрециялық құқығын пайдаланып

отырғанын ескерткен.

155

Arbuthnot Latham Bank Ltd v. Trafalgar Holdings Ltd [1998] 1 WLR 1426, 1436, CA.

156

Choraria v. Sethia [1998] CLC 625, 630, CA ісіндегі келтірілген эпитеттер Arbuthnot (1998) ісінен кейін

қолданылған; бірақ бұл эпитеттерді тұтастай елемеу қателік болар еді.

157

Securum Finance Co v. Ashton [2001] Ch 291, CA, at [34].

158

Meredith v. Colleys Vacation Services Ltd [2001] EWCA Civ 1456; [2002] CP 10; RC Residuals Ltd v. Linton

Fuel Oils Ltd [2002] EWCA Civ 11; [2002] 1 WLR 2782; N Madge in L Blom-Cooper (ed), Experts in Civil

Courts (Oxford University Press, 2006), 4.34 ; cf, in a dierent context, Calden v. Nunn [2003] EWCA Civ

200 (сарапшының қорытындысын ұсыну туралы өтінішті сот талқылауы аяқталған соң беруге бол-

майды); сондай-ақ куәнің де мәлімдемесін кешіктіріп жасауға болмайды, Halabi v. Fieldmore Holdings

Ltd [2006] EWHC 1965 (Ch).

159

Hougie v. Hewitt [2006] EWHC 2042 (Ch) (бұйрықты бұзғаны үшін талап қою арызын қараусыз қалды-

ру туралы).

160

[2011] EWCA Civ 803; [2011] 1 WLR 2275.

325

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.88. Адриан Цукерман сот істі басқарудағы құқығын кеңінен қолданса да

161

, «іс

жүргізудегі теңдік»

162

принципінің негізіндегі контраргументімен келіспейтінін

мәлімдеген.

25.89. Шынында, оны соттың мына сөзінен көре аламыз:

1) «Сот төрелігі рақымды болуға тиіс»

163

2) «Азаматтық іс жүргізу ережесінің бүкіл мәні тараптар іс жүргізу тәртібін сақ-

тамаса немесе іс жүргізу барысындағы бұйрықтарды тыңдамаса, бірақ сол

істегені қарсы тарапқа зиянын тигізбесе, осы әрекеті үшін жазаламаған жөн

дегенге саяды»

164

3) «Әрине, Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғаннан кейін жаңа аргумент-

тер пайда болды, олар сот ресурстарын дұрыс пайдаланбаудың салдарын көрсе-

тіп берді. Соттың онсыз да шектеулі ресурсын тиімді пайдалану қоғамның

мүддесі үшін қажет екенін білген жөн. Дегенмен, меніңше, мұндай мәселелерді іс

жүргізудің тәртібін бұзу доктринасына таңа салып, азаматтық сот өндірісін

тәртіпке келтіруге көп мән бере берсек, сот төрелігінің ең басты міндеттерінен

көз жазып қалуымыз да мүмкін»

165

4) «Жалпы, Summers v. Fairclough Homes Ltd ісінде (2012: 10.116 және әрі қарай)

Жоғарғы сот талап пен қарсы талапты қараусыз қалдыру туралы доктринаны іс

жүргізу тәртібін бұзу негізінде қарап шыққан. Сондай-ақ лорд Кларк (төзімді-

лікке жол бермейтін сталиндік көзқарас тұрғысынан) былай деген

166

: «Соттың

істі басқару барысын реттеудегі құқығы кең. Оның ішінде сот талқылауының

соңғы кезеңінде айтылған кез келген жарыссөз мәлімдемесін толық немесе іші-

нара қараусыз қалдыруға құқығы бар. Дегенмен осы кезге дейін қаралған істер

Азаматтық іс жүргізу ережесі бұл салада икемді екенін көрсетіп отыр: қара-

ңыз: eg Biguzzi v. Rank Leisure plc [1999] 1 WLR 1926, 1933 b, per Lord Woolf MR,

Asiansky Television v. Bayer-Rosin [2002] CPLR 111, at [49], per Clarke LJ and Aktas

v. Adepta [2011] QB 894, at [92]. Лорд-судья Рикс былай деген: «Сондай-ақ

161

AAS Zuckerman, ‘Litigation Management under the CPR: A Poorly-Used Management Infrastructure…’,

in D Dwyer (ed), The Civil Procedure Rules: Ten Years On (Oxford University Press, 2010), 89–108;

AAS Zuckerman, in M Andenas, N Andrews and R Nazzini (eds), The Future of Transnational Commercial

Litigation: English Responses to the American Law Institute/ UNIDROIT Draft Principles and Rules of

Transnational Civil Procedure (British Institute of Comparative and International Law, London; re-printed

2006), ch 12; AAS Zuckerman, in N Trocker and V Varano (eds), The Reforms of Civil Procedure in

Comparative Perspective (Torino, 2005), 143 ; and Zuckerman on Civil Procedure (2

edn, 2006), ch

10, especially at 10.139 and 10.164 . Қараңыз: D Piggott, ‘Relief from Sanctions…’ (2005) CJQ 103–29.

162

Мысалы, Keen Phillips (A Firm) v. Field [2006] EWCA Civ 1524; [2007] 1 WLR 686, at [18]; Estate

Acquisition and Development Ltd v. Wiltshire [2006] EWCA Civ 533; [2006] CP Rep 32; Horton v. Sadler

[2006] UKHL 27; [2007] 1 AC 307; Baldock v. Webster [2004] EWCA Civ 1869; [2006] QB 315; but there

are limits, for example, Olafsson v. Gissurarson [2006] EWHC 3162 (QB); [2007] 1 All ER 88 (Азаматтық

іс жүргізу ережесінің 10-бөлімі бойынша Исландияға талап қою арызын тапсыра алмауы негізді

болып саналған).

163

The Court of Appeal in Pannone LLP v. Aardvark Digital Ltd [2011] EWCA Civ 803; [2011] 1 WLR 2275,

at [23], quoting Judge Hodge QC at rst instance.

164

Nottinghamshire & City of Nottingham Fire Authority v. Gladman Properties Ltd [2011] EWHC 1918 (Ch);

[2011] 1 WLR 3235, at [33], per Peter Smith J.

165

Aktas v. Adepta [2010] EWCA Civ 1170; [2011] QB 894, at [92], per Лорд-судья Рикс.

166

[2012] UKSC 26; [2012] 1 WLR 2004, at [49]; noted AAS Zuckerman (2012) CJQ 377.

326

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

Азаматтық іс жүргізу ережесінің басты артықшылықтарының бірі – норма-

ларды бұзғаны үшін жазалаудан құтылудың икемді мүмкіндіктерін ұсына оты-

рып, санкцияның тәртіпбұзушылыққа сай қолданылуын қадағалауға соттың

құқығы болуы. Азаматтық іс жүргізу ережесінің Biguzzi v. Rank Leisure plc.

ісінде анықталған ең маңызды қырларының бірі – осы».

5.2.5. Басқа стратегиялар

25.90. Джеффри Хазардтың айтуынша, іс жүргізудің кешігуіне беретін жауаптың

екі түрі бар. Бірінші – соттарды көптеп ашып, судьялардың санын және соттың

әкімшілік ресурсын көбейте отырып, сот ресурсына қол жеткізу мүмкіндігін

кеңейту. Екінші – істің саны мен сот талқылауына келіп түскен істердің санын

азайта отырып, тараптардың сот өндірісіне сұранысын төмендету

167

. Сондай-ақ

Хазард «іс жүргізуді кешіктірумен күрес жүргізудің конвенцияда аталған» алты

түрін көрсеткен:

1) әкімшілік бақылауды күшейту: әкімшілік бақылау судьяның іске арналған

жалпы уақытын бөлуге мүмкіндік береді;

2) істі басқару барысын жақсарту: мысалы, сот отырысындағы жазбаны

күшейту мен жетілдіру, сот өндірісіне қолжетімділіктің жылдамдығын және

істің барысын бақылауды жақсарту;

3) судьялар мен сот қызметкерлерін көбейту: жауап судьялар мен қызметкерлер

санын өсіріп, жетілдіруді қамтиды;

4) іс жүргізуді тәртіпке келтіру: бұл бағытта сот өндірісінің, әсіресе оңайла

тылған өндірістің жылдамдығы артуы үшін және қажетсіз дәлелдемелер мен

аргументтерді қарауға уақыт жұмсамау үшін шара қабылданады; Хазард

АҚШ-та азаматтық сот өндірісі контексінде алқабидің сот талқылауында, сот

талқылауына дейін құжатты ашу мен тараптардың апелляция жасауын бақы-

лауда шектеулер бар екенін айтқан (15.12-тармағында көрсетілгендей, бұл –

Азаматтық іс жүргізу ережесінің негізгі элементі);

5) тараптың іс жүргізудің кешігуінен құтылудың жолын іздеуі: Хазард сон-

дай-ақ сот қабылдамаған талап пен қарсы талапты ұсынған тараптың сот

шығысы ұлғаятынын ескерткен (Англиядағы сот шығысының санкциясы

туралы қараңыз: 18.23);

6) елеулі құқықтық өзгерістер: Хазард сондай-ақ құқықтық даудың аясын

тарылтатын, әсіресе «кінәсіз ажырасу мен өтемақы жүйесіндегі» елеулі өзге-

рістер туралы хабардар еткен (бұл маңызды тақырыпқа онша көңіл бөлінбей

келген еді)

168

167

‘Court Delay: Towards New Premises’ (1986) 5 CJQ 236, 237.

168

Бұл мәселе туралы сыни көзқарасты қараңыз: N Andrews ‘Reform of Limitation of Actions: The Quest

for Sound Policy’ [1998] CLJ 588 (considering the over-use of discretion and vague concepts in various

limitation rules); PS Atiyah, The Damages Lottery (1997) (discussing the tort compensation system),

reviewed, A Weir [1998] CLJ 204; M Arden, ‘Time for an English Commercial Code?’ [1997] CLJ 516.

327

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

6. ТӨРТІНШІ ТҰҒЫР: ІС ЖҮРГІЗУДІҢ ӘДІЛ БОЛУЫ

6.1. Х ПРИНЦИП: СОТТЫҢ КЕЗДЕЙСОҚТЫҚҚА ЖОЛ БЕРМЕУІ:

ТИІСТІ ХАБАРЛАУ ПРИНЦИПІ

169

25.91. Тиісті хабарлау принципіне сәйкес, іс туралы екі тарапқа тиісті деңгейде

хабарлануға тиіс. Соттың талап қою арызын екі тараптың келісімінсіз толық немесе

ішінара қарауы осы іс бойынша шешім қабылдауға кедергі болады

170

. Аталған

принциптің негізі құқықтық жүйеде тұлғаға құрмет көрсету болып табылады.

Іс барысында қарсы мәлімдеме жасай алмай қалған тараптың (әсіресе жауапкердің)

сыртынан шығарылған шешімнің әділдігіне күмән келтіретін жайт

171

. Мұндай әре-

кет деспотизмнің, ескіліктің сарқыншағының көрінісі болып саналады

172

. Бұл сон-

дай-ақ соттың қате шешім қабылдауының алдын алатын принцип

173

. Тиісті хабарлау

(екінші тарапты тыңдау мүмкіндігін беру) принципі – табиғи әділдік принциптері-

нің бірі. Nemo judex in causa sua немесе соттың алаламау принципінен ажырамас

принцип (ол туралы 26.19 және әрі қарай).

6.2. ХІ ПРИНЦИП: ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ ТЕҢДІК

25.92. Бұл – Азаматтық іс жүргізу ережесінің «басым мақсаттарындағы» іс жүргі-

зудегі бірінші мақсат, яғни соттың «тараптарға тең қарауын» бекіткен

174

прин-

цип (2013 жылы істі әділ және пропорциялы шығынмен қарау туралы түзету

енгізілген)

175

. Мұндағы негізгі тұжырым іс жүргізуде тараптар тең болуға тиіс

169

Пікірталастарды қараңыз: 27.01 және әрі қарай.

170

Мына контексте: (i) судья Хобхаустың Pamplin v. Express Newspapers Ltd [1985] 1 WLR 689 ісіндегі сот

шығысы туралы мәлімдемесі (Bourns Inc v. Raychem Corpn [1999] 3 All ER 154, 162, CA); (ii) «ескерту-

сіз» бұйрығына қатысты қараңыз: Re First Express Ltd [1991] BCC 782, Homann J; (iii) омбудсменнің

зейнетақы мәселесіндегі шешімі туралы қараңыз: Seifert v. Pensions Ombudsman [1997] 4 All ER 947,

CA (бірінші сатыдағы шешім туралы қараңыз: Lightman J’s criticisms at [1997] 1 All ER 214, 222–3);

Edge v. Pensions Ombudsman [1998] Ch 512, 519, 542, Scott V-C; бұл істер туралы Апелляциялық сот-

тың төрағасы сэр Роберт Уокер мына еңбегінде айтқан ‘Opinion: the Impact of European Standards on

the Right to a Fair Trial in Civil Proceedings in United Kingdom Domestic Law’ [1999] EHRLR 4, 12).

Израильдің сот жүйесінің негізгі принциптерін мойындау үшін S Goldstein (1982) 17 Israel L Rev 467,

498–9 (іс жүргізу туралы), 500–1 (audi alteram partem: екі тарапты да тыңдау), 509 (мысалы, бір тарап-

ты ғана тыңдаудан аулақ болу). Халықаралық арбитраж туралы қараңыз: JG Collier and V Lowe, The

Settlement of Disputes in International Law: Institutional and Procedures (Oxford University Press, 1999),

235–8 (басқа принциптердің арасында сот талқылауында сөйлеу құқығы принципі де бар).

171

Іс жүргізуді реттейтін нормалар үйлесімді болуға тиіс: Forward v. W Sussex CC [1995] 1 WLR 1469,

1477, CA, per Sir Thomas Bingham MR; жауапкерге талап қою арызын тапсыру мәселесі туралы қара-

ңыз: Abbey National plc v. Frost (Solicitors’ Indemnity Fund Intervening) [1999] 2 All ER 206, CA.

172

G Maher, ‘Natural Justice as Fairness’ in N MacCormick and P Birks (eds), The Legal Mind: Essays for

Tony Honoré (Oxford University Press, 1986), ch 6; RS Summers, ‘Evaluating and Improving Legal

Processes – A Plea for «Process Values»’ (1974) 60 Cornell LR 1, 20–1; for discussion of core values served

by due process rules, D Galligan, Due Process and Fair Procedures (Oxford University Press, 1996), ch’s 2

(esp 55–6, 70–1), 4, 5, 11 and 12. Сондай-ақ қараңыз: 8.3.2.

173

John v. Rees [1970] Ch 345, 402, per Megarry J.

174

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 1.1(2)(a).

175

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 1.1(1): Бұл ережеде соттың істі әділ және пропорциялы қарауына

мүмкіндік беретін басым мақсаттар ескерілген.

328

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

дегенді білдіреді. Зандер айтқандай, «бұл принциптің мақсаты – тараптардың ара-

сында мүмкіндігінше теңдік орнату»

176

25.93. Іс жүргізудегі теңдік бірнеше принциппен тоғысатынын атап өту керек: сот

тараптарға тең қарауға тиіс, бұл – «соттың алаламауына» және тиісті хабарлауға

негізгі кепілдік; іс жүргізудегі теңдік бойынша тараптардың бір-біріне материал-

дарды ашуға тиіс болатын себебі, егер тараптардың бірі білетін маңызды ақпаратқа

екінші тараптың қолы жетпейтін болса, онда теңдік болмайды: ол туралы 25.96

және әрі қарай. Бірақ іс жүргізудегі теңдік – бүкіл азаматтық іс жүргізуді басқаруға

басшылық ететін тәуелсіз принцип. Оны тараптар арасындағы және соттың отыры

сында өзара ақпарат алмасумен ғана шектеп қоюға болмайды.

25.94. Бұл принципті халықаралық қауымдастық қолдап отыр. Америка құқық инс-

титуты/УНИДРУА принциптері (міндетті күші жоқ) былай дейді

177

3.1: Сот тараптарға тең қарап, олардың өз құқықтарын қорғауына және көзқарас-

тарын білдіруіне құқық беруге тиіс.

3.2: Тараптарға тең қарау ұғымына кез келген заңға қайшы дискриминацияға, оның

ішінде ұлты мен тұрғылықты жеріне қатысты дискриминацияға жол бермеу

жатады. Сот шетелдік тараптың сот өндірісіне қатысу барысында кездесетін

қиындықтарын ескеруге тиіс.

3.3: Тараптан мүше-мемлекеттің азаматы немесе тұрғыны болмағаны үшін ғана

сот шығысына немесе қамтамасыз ету шараларына жауапкершілігіне кепілдік

беруін талап етуге болмайды. (Англиядағы сот шығысын қауіпсіздендіру мәселесі

туралы қараңыз: 19.15 және әрі қарай).

3.4: Мүмкін болса, соттың өтетін жерінде тұлғаның тұрғылықты тұрмайтыны

үшін ғана қиындық тууына жол бермеу керек.

25.95. Іс жүргізудегі теңдік мынаны талап етеді:

1) сот төрелігіне тараптың жынысына, нәсіліне, түсіне, тіліне, дініне, саяси

немесе басқа да пікіріне, ұлты мен шығу тегіне, ұлттық азшылық топқа

жататынына, меншігіне, туған жері мен басқа да мәртебесіне байланысты

дискриминацияға жол бермей, ресми қол жеткізуді»

178

;

2) іс жүргізудегі теңдік, сондай-ақ сот төрелігінің сапасы тараптардың эко-

номикалық немесе іс жүргізудегі теңсіздігіне байланысты болмауын,

мысалы тараптардың екеуі де құқықтық өкіл жалдамауына немесе

176

M Zander, The State of Justice (2000), 5.

177

Principles 3.1, 3.2, 3.3 and 3.4, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil

Procedure (Cambridge University Press, 2006), 20–1; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/

civilprocedure/main.htm.

178

Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 14-бабында (1998 жылғы Адам құқықтары ту-

ралы заңның негізінде Англияда тікелей қолданылады) былай делінген: «Конвенцияда бекітілген

құқықтар мен міндеттерді пайдалануға жынысы, нәсілі, түсі, тілі, діні, саяси және басқа да көз-

қарасы бойынша, ұлты мен шыққан тегі, азшылық топқа жататыны, меншігі, туған жері мен

мәртебесі бойынша дискриминация жасалмауға тиіс». 14-бап туралы қараңыз: Nasser v. United Bank

of Kuwait [2002] 1 WLR 1868, CA, at [47] ; сондай-ақ қараңыз: 19.15.

329

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

олардың заңгерлерінің бір-біріне сәйкессіздігіне байланысты болмауын қам-

тамасыз етеді;

3) іс жүргізудегі теңдік сондай-ақ құқықтық жүйеден лингвистикалық немесе

географиялық қиындықтарға қарамастан, қолжетімділікті талап етеді

(жалпы қолжетімділік туралы қараңыз: 25.18 және әрі қарай); бұл жерде

аудармашылардың, бейнебайланыстың және басқа алыстан байланыстыру

коммуникациясы туралы айтылып отыр; Азаматтық іс жүргізу ережесі

соттан істі «тараптардың сотқа тікелей қатыспай-ақ» қарауына жағдай

жасауын талап етеді

179

6.3. ХІІ ПРИНЦИП: АҚПАРАТҚА, ОНЫҢ ІШІНДЕ

ТАРАПТАРДЫҢ АҚПАРАТТЫ АШУҒА

ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІНІҢ ТЕҢ БОЛУЫ

25.96. Әділдік пен тиімділік тараптың қолында бар материал мен аргументті

толығымен екінші тарап пен сотқа сот талқылауына дейін ашуын талап етеді

180

Құжат ашу: іс жүргізудегі әртүрлі жағдайларда, әсіресе талап қою арызы қабыл

данғанға дейінгі хаттамада (4.03); жарыссөзде (жарыссөз мәлімдемесінде) (6.01

және әрі қарай); Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31-бөліміндегі құжатты ашу

туралы норманың тәртібі бойынша (11.19 және әрі қарай) сарапшылардың қоры

тындысын ашу арқылы (13.27); куәлардың мәлімдемесі арқылы (4.20); негізгі

аргументтер арқылы (14.11) сот талқылауында (14.10); апелляциядағы құжаттар

арқылы (оның ішінде апелляцияға дайындаған негізгі аргументтер арқылы: 28.29)

жүзеге асырылады

181

25.97. Шынында, сэр Джек Якобстың болжамы бойынша тараптар сот талқылауы-

ның басында тек екі нәрсені: бір-бірінің куәларының қарсы тараптың заңгері мен

соттың қарсы сұрағына жауап беретінін және сот шешімінің, оның ішінде сот

шығысы туралы шешімнің қандай болатынын елемеуі мүмкін

182

. Іс жүргізудегі тең-

дік (VII принцип) сондай-ақ тараптардың неліктен бір-біріне ақпаратты беруге мін-

детті екенін түсіндіре алады. Егер тараптардың бірі екінші тарапқа беймәлім

ақпаратқа қол жеткізе алса, ол теңсіздік болар еді

183

179

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 1.4(2)(j); Rowland v. Bock [2002] 4 All ER 370, Newman J (6(1) тармағын-

да және сот өндірісін тең жүргізу туралы тұжырымда соттың куәдан жауап алуына бейнебайланыс ор-

натуы туралы баяндалған; талап қоюшы шетелдік азамат болса және сот өндірісіне «Ұлыбританияға

келген жағдайда қудалауға ұшыраймын» деген қорқыныштың негізінде келе алмайтын болса, бейне-

байланыс арқылы мәлімдеме жасауға құқылы).

180

‘The David Agmashenebeli’ (2001) CLC 942, 947. Бұл еңбекте судья Колман басқа да артықшылық бе-

ретін принциптермен қатар, құқықтық кеңесті және сот өндірісінің артықшылығы принципін атаған.

181

Практикалық нұсқаулық (52) 5.6, 5.6A, 5.9–5.18 және 7.6; апелляция туралы қараңыз: 15.01 және әрі

қарай.

182

Conversation with the author, 1993.

183

Бұл ұғым Waugh v. BR [1980] AC 521, HL ісінің шешімінде келтірілген; қараңыз: Paragon Finance plc

v. Freshelds [1999] 1 WLR 1183, 1189–91, CA, per Lord Bingham CJ.

330

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

25.98. Сондай-ақ Америка құқық институты /УНИДРУА принциптері

184

(міндетті

күші жоқ) сот пен тараптың қарсы тарап пен тарап болып есептелмейтін қатысушы-

ның қолындағы барлық тиімді ақпаратқа немесе «артықшылығы жоқ» дәлелдемеге

қол жеткізуін қолдайды.

6.4. ХІІІ ПРИНЦИП: ТАРАПТАР АРАСЫНДАҒЫ

ЖАРЫСПАЛЫЛЫҚТЫҢ ТЕҢ БОЛУЫ

25.99. Бұл ұғым халықаралық қолдауға ие. Америка құқық институты/УНИДРУА

принциптері (міндетті күші жоқ) бойынша

185

: «Тараптар мен олардың заңгерлері-

нің мінез-құлқы сот пен қарсы тараптың алдында тиісті деңгейде болуы мін-

детті». Осы құжатта және былай делінген

186

: «Тараптар куәларға ықпал ету,

дәлелдемелерді жою сияқты іс жүргізу тәртібін бұзатын әрекеттерден аулақ

болуға тиіс».

25.100. Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейін сот өндірісіндегі әділдік

ұғымы көне іс жүргізу жүйесінде Дарвиннің бәсекелестік рухына сай емес еді.

ХІХ ғасыр жазушысы Виграм сот өндірісін «адвокаты ынтыға кіріскен тарап жеңіп

шығатын, әтеш төбелесі сияқты» деп сипаттаған еді

187

. 1987 жылы сэр Джек Якобс

Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейінгі жүйе «азаматтық іс жүргізуге

спорт немесе ойын шеберлігінің элементін енгізіп, бұл адвокаттардың біразының іс

жүргізудегі маневрге бейімділігін дамытып жіберді» деген болатын

188

25.101. Дегенмен Азаматтық іс жүргізу ережесін қабылдағанға дейінгі кезеңде

азаматтық сот өндірісін жұмсарту қажет деген ұсыныстар да болған. Davies v.

Eli Lilly & Co ісінде (1987) Апелляциялық соттың төрағасы сэр Джон

Дональдсонның айтуынша, сот өндірісі бүгінде өзінің қатал да бірбеткей сипа-

тынан айрылған: «Сот өндірісі соғыс емес, тіпті тартыс та емес. Сот өндірі-

сінің мақсаты тараптардың арасында әділдік орнату болу керек, сондықтан

егер соттың қолында нақты мәлімет болмаса – сот әділ шешім шығара алмай-

ды»

189

. Дәл осы судья Naylor v. Preston AHA ісінде (1987) былай деген

190

«Ағылшын соттары негізінен жарыспалы сот өндірісі тәсілін ұстанса да, нағыз

әділдікке апаратын тактикалық құралдардан алыстап кеткен. Негізі, бұлай болмауы

184

Principle 16.1 and 16.2, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure

(Cambridge University Press, 2006), 36–8; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/

main.htm.

185

Principle 11.1, сонда, 30–1.

186

Principle 11.2, бұл да сонда.

187

Wigram on Evidence (3

edn, 1845) vol VI, cited JIH Jacob, The Fabric of English Civil Justice, (1987), 15 n

16; cf Johnson v. US, 333 US 46 (1948) 92 L Ed 468, at 475 (68 S Ct 391), per Frankfurter J: ‘Federal judges

are not referees at prize-ghts but functionaries of justice.’

188

JIH Jacob, The Fabric of English Civil Justice (1987), 16.

189

[1987] 1 WLR 428, 431, CA, per Sir John Donaldson MR.

190

[1987] 1 WLR 958, 967, CA, per Sir John Donaldson MR.

331

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

керек еді. Бүгінде әділ шешімге қол жеткізу жолы қиындық тудыруда, бұл жолда

ауқатты әрі бар күшімен кіріскен тарап қана жеңіп шыға алатын болып отыр».

25.102. Бүгінде Азаматтық іс жүргізу ережесі жүйесінде заңгерлердің агрессиясы

азайған және егер агрессия көрсете қалса, оны тыйып тастайды

191

(практикада

құқықтық кеңесшілердің Азаматтық іс жүргізу ережесінде айтылған өзара ынты-

мақтастық нормасын сақтайтыны туралы қараңыз: 1.08). Азаматтық іс жүргізу ере-

жесінің ерекшеліктері мен осы жаңа жүйе азаматтық сот өндірісі тараптардың

арасында әділ сайыс ретінде өтуін талап етеді. Шынында, жеке құқықтағы «әділ-

дік» ұғымынан өзгешелігі

192

(бұл принцип имплицитті сипатта қолданылса) сот

өндірісіндегі «әділ сайыстың» нақты, кең таралған, динамикалық болуы еді, оны

мынадан көре аламыз.

25.103. Англияда адвокаттардың сот алдындағы міндетінің жоғары болатынын бәрі

мойындаған. Шынында, бұл – адвокаттың азаматтық құқықбұзушылық жасауына

жол бермеу иммунитетінің басты элементі (бұл иммунитет бүгінде күшін жой-

ған)

193

. Қазір заң құжаттарында заңгердің заң төрелігі алдындағы міндеті клиенті-

нің алдындағы міндетінен жоғары тұрады

194

. Осыған байланысты тараптардан

(және олардың өкілдерінен) «сотқа Азаматтық іс жүргізу ережесінің 1-бөліміндегі

басым мақсаттарды жүзеге асыруға көмектесу» талап етіледі. Соттың істі басқару-

дағы міндетіне (9.01 және әрі қарай) «тараптардың іс жүргізу барысында бір-бірі-

мен ынтымақтасуын қолдауы» да жатады

195

. Осылайша тараптар қарсы тараптың

қатаң нормаға техникалық сәйкес келмейтін талабы мен қарсы талабын (іс жүргізу-

дегі қателіктерді) қараусыз қалдыру туралы өтініш жасап әуре болмайды

196

25.104. Әділ сайыс принципінің тараптар (немесе даудың әлеуетті тараптары) ара-

сындағы теңдік тұрғысынан бұдан басқа да көріністері бар.

25.105. 1) Сотты жаңылыстырмау міндеті: Arthur JS Hall & Co v. Simons

ісінде (2002) лорд Хоффманн заңгерлердің сот төрелігі саласындағы кейбір жауап-

кершіліктерін атап көрсеткен

197

«Сот өндірісін жүргізіп жатқан заңгер... сотты жаңылыстырмауға және өзіне

мәлім дұрыс емес ақпаратты қабылдауына ықпал етпеуге тиіс. Заңгер істегі

191

Мысалы, over-enthusiastic solicitor castigated in Morgans v. Needham, The Times 5 November 1999, CA.

192

N Andrews, Contract Law (Cambridge University Press, 2011), 21.03, with a large bibliography.

193

Arthur JS Hall v. Simons [2002] 1 AC 615, 680, HL, per Lord Steyn (overturning Rondel v. Worsley [1969]

1 AC 191, HL, Saif Ali v. Sydney Smith Mitchell & Co [1980] AC 198, HL).

194

ss 27(2A) and 28(2A), Courts and Legal Services Act 1990, inserted by s 42, Access to Justice Act 1999.

Мұнда былай делінген: «Әрбір адам сот алдында сөйлеуге құқылы [немесе сот өндірісіне қатысуға

құқылы]… және а) сот төрелігінің әділ болуы үшін атсалысуға міндетті; (b) басқалардың құқығына

кедергі келтірмеуге міндетті… сондай-ақ басқалардың міндеттерімен келіспесе де, олардың мін-

деттерін құрметтеуге тиіс (бұл орайда қылмыстық істегіден өзгешелеу).

195

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 1.4(2)(a).

196

Hannigan v. Hannigan [2000] 2 FCR 650, CA.

197

[2002] 1 AC 615, 686, HL; a valuable survey DA Ipp, ‘Lawyers’ Duties to the Court’ (1998) 114 LQR 63.

332

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

құқықтық нормалардың бәрін зерттеуге міндетті. Егер өз мәлімдемесін қорғап,

нақты мәлімет бере алмаса, судьяны адал емес деп кінәлауына болмайды. Заңгер

клиентінің сенімі маңызды деп ойлап тұрса да, негізсіз нәрсеге уақыт жоғалт-

пауға тиіс».

25.106. Vernon v. Bosley (No 2) ісінде

198

(1998) Апелляциялық сот тараптардың, заң-

герлердің, сарапшылардың сотты жаңылыстырмау туралы міндетін атай келе, олар-

дың құжаттың немесе дәлелдеменің жалған екенін көрсететін фактіні сот пен қарсы

тараптан жасыруы дұрыс емес деген.

25.107. 2) талап қою арызы қабылданғанға дейінгі хаттама: 4.03 және одан кейінгі

тармақтарда баяндалғандай, тараптар арасында ынтымақтастық болуын талап

етеді

199

25.108. 3) эстоппель: «Өкіл етудің эстоппелі» – тарап өзінің сөзімен немесе іс-әре-

кетімен қандай да бір кедергіні жоюға мүмкіндік берген кезде, қарсы тарап дәл сол

кедергіні жасауына жол бермейтін эстоппель. «Конвенциядағы эстоппель» де осы

сияқты, егер тараптар арасында ондай кедергі мен қателіктің күші жойылса ғана

жүзеге асырылады

200

. Бұл екі доктрина да осы «әділ сайыс» принципінің көрінісі,

себебі олар бір тараптың өзінің іс жүргізудегі құқығын қорғап тұрып алуы екінші

тараптың құқығына кедергі келтіретінін көрсетеді. Мысалы, Лордтар палатасы

Johnson v. Gore Wood & Co ісінде (2002) эстоппель тұжырымын жауапкердің өзінің

іс жүргізу тәртібін бұзғанын Henderson v. Henderson доктринасына негіздеуінің

алдын алған болатын

201

. (Англиядан тыс жерде тұратын оқырман «эстоппельдің»

ағылшын құқығындағы жалпыға ортақ

202

және тараптың сөзі мен мінез-құлқы

арқылы өкілдікке қайшы әрекет етуінің алдын алатын доктрина екенін түсінгені

жөн; сондай-ақ осы тұжырымды УНИДРУА халықаралық келісімшарт

198

[1999] QB 18, CA.

199

Ford v. GKR Construction (Practice Note) [2000] 1 WLR 1397, 1403, CA: Апелляциялық соттың

төр ағасы лорд Вульф былай деген: «Құжатты толық және тұтас ашу – Азаматтық іс жүргізу

ережесінің жаңашыл талаптарының бірі. Азаматтық іс жүргізу ережесінде тараптарға сот

талқылауына дейін дауды реттеу туралы келісімге келуге мүмкіндік берілген. Құжаттарды

ашу туралы айтар болсақ, сот өндірісінің әрбір кезеңіне қатысты нақты нормалар қалып-

тасқан. Тіпті нормада нақты келтірілмеген жағдайда тараптар өз пікірін хаттамада білдіре

алады».

200

Republic of India v. India Steamship Co Ltd (No 2) [1998] AC 878; Kenneth Allison v. AE Limehouse & Co

[1992] 2 AC 105, HL, per Lord Go (a minority judgment); and in Australia, Commonwealth of Australia v.

Vervayen (1990) 170 CLR 394, HC Aus.

201

[2002] 2 AC 1, 100, HL: лорд Гофф былай деген: «Жауапкер мінез-құлқымен және, атап айтқанда,

дауды реттеу туралы келіссөзге қатысуымен... компания талап қою арызын жеке сот өндірісі ре-

тінде бере алатынына сенімді болған. Бірақ кейінірек жауапкер жеке сот өндірісі бұл жерде оның

құқығын бұзып отыр деген айып таққан».

202

G Spencer Bower and AK Turner, Estoppel by Representation (4th edn, 2004); KR Handley, Estoppel by

Conduct and Election (2006); E Cooke, The Modern Law of Estoppel (Oxford University Press, 2000);

S Wilken and T Villiers, The Law of Waiver, Variation and Estoppel (3rd edition, Oxford University

Press, 2012).

333

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

принциптері де мойындаған

203

; сонымен қатар ағылшын құқығында эстоппельдің

түрі көп (қараңыз: 16.01 және әрі қарай)

204

25.109. 4) Тараптың артықшылықтан ішінара бас тарту арқылы жаңылысты-

руына жол бермеу: «Тарап, егер әділетсіздік пен дұрыс түсінбеуге әкеліп соғатын

болса, артықшылықтан ішінара және іріктеу арқылы бас тарта алмайды»

205

(қара-

ңыз: 12.21).

25.110. 5) Кездейсоқ ашылған артықшылығы бар материал негізінде басымдыққа

ие болмау: тарап қарсы тараптың артықшылығы бар материалын кездейсоқ біліп

қалған жағдайда, мысалы артықшылығы бар материалды байқаусызда қарсы тарап

тың солиситорына жолдап қойған болса, оны пайдалана алмайды. Іс жүргізудегі бұл

тыйым туралы Құқық қоғамы «құжатты алушының солиситоры мұндай құжатты

байқамай ашқан болса, клиентінің атынан артықшылыққа ие болады» деген

206

. Егер

құжатты алушының солиситоры артықшылығы бар материалды байқаусыз ашқа

нына қарамастан зерттеген болса, сот тіпті құжатты алушы клиентті басқа солиси-

торлар фирмасын жалдауға мәжбүрлей алады

207

. Азаматтық іс жүргізу ережесінде

құжатты байқамай ашу доктринасының принциптері жинақталған: «Егер тарап

артықшылығы бар құжатты байқамай тексеруге беріп қойса, құжатты тексерген

тарап сол құжатты немесе сол құжаттың мазмұнын соттың рұқсатымен ғана пайда-

лана алады»

208

25.111. 6) Қарсы талаптың күшін жою үшін іс жүргізуді әділетсіз тоқтату: Ernst

& Young v. Butte Mining plc ісінде (1996) талап қоюшы жауапкерден 315 000 фунт

203

Эстоппельді 1.8-бапта мойындаған. (Мінез-құлық ережесін бұзу). The (non-binding) UNIDROIT’s

Principles of International Commercial Contracts (2

edn, Rome, 2004). Бұл нормада былай делін-

ген: «Тараптардың бірінің екінші тарапқа зиян келтіретіндей жолмен әрекет етуіне болмайды»;

MJ Bonell (ed), The UNIDROIT Principles in Practice: Case Law and Bibliography on the UNIDROIT

Principles of International Commercial Contracts (2

edn, Ardsley, NY, USA, 2006), 88 ; S Vogenauer and

J Kleinheisterkamp (eds), Commentary on the UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts

(Oxford, 2009), 186 .

204

Эстоппельдің мәні мен түрлері туралы қараңыз: Lord Denning MR in McIlkenny v. Chief Constable of

the West Midlands [1980] QB 283, 316–7, CA (мына істе: ‘Hunter v. Chief Constable of the West Midlands’

[1982] AC 529).

205

Paragon Finance plc v. Freshelds [1999] 1 WLR 1183, 1189–91, CA, per Lord Bingham CJ, Nederlandse

Reassurantie Groep Holding v. Bacon & Woodrow [1995] 1 All ER 976, 986, Colman J, and Lillicrap v.

Nalder & Son [1993] 1 WLR 94, 99, 101 and 102–3, CA.

206

Al Fayed v. Commissioner of Police for the Metropolis (CA, unreported, 29 May 2002), at [16], per Clarke

LJ, жалпы принциптер; қараңыз: English & American Insurance Co Ltd v. Herbert Smith [1988] FSR

232, Browne-Wilkinson V-C; see also, Guinness Peat v. Fitzroy Robinson Partnership [1987] 1 WLR 1027,

1045, CA; Derby & Co v. Weldon (No 8) [1991] 1 WLR 73, CA (жалпы зерттеулер; айқын қателіктер);

cf Derby & Co v. Weldon (No 10) [1991] 1 WLR 660, Vinelott J (сот отырысындағы артықшылық беріле-

тін материалдар; айқын емес қателіктер; уақытша мәжбүрлеу шараларын қолданбау); IBM v. Phoenix

International (Computers) Ltd [1995] 1 All ER 413, Aldous J (айқын қателікті тексеру, Pizzey v. Ford

Motor Co, The Times 8 March 1993, CA); Breeze v. John Stacey & Sons Ltd, The Times 8 July 1999, CA;

егжей-тегжейлі қараңыз: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), ch 28.

207

Ablitt v. Mills & Reeve, The Times 25 October 1995, Blackburne J.

208

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 31.20 (Құжатты Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31-бөлімі негізінде

шектеулі ашу; басқа кезде прецедент қолданылады).

334

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

стерлинг соманы өндіру туралы сырттай шешімге қол жеткізген. Тараптар жауап-

кердің сол шешімнің күшін жою туралы арыз жазуына келіскен еді. Сондай-ақ

жауапкер 100 млн доллардан асатын сомаға қарсы талап беретін болған. Бірақ ол

кезде талап қоюшы негізгі сот өндірісін тоқтатып қойған. Бұл жауапкердің қарсы

талап қоюына кедергі болды, себебі қарсы талап беретін мерзім өтіп кеткен еді

209

Судья Роберт Уокер аталған істе талап қоюшының тактикасы іс жүргізудің тәртібін

бұзып отырғанын айта келе, негізгі талапты қалпына келтіріп, жауапкердің қарсы

талабын қабылдаған

210

6.5. XIV ПРИНЦИП: ШЕШІМ ШЫҒАРУДАҒЫ ҰҚЫПТЫЛЫҚ

211

25.112. Азаматтық іс лотерея болмауға тиіс. Әйтпесе тараптарға сотқа жүгінгеннен

гөрі, жеребе лақтырған оңайырақ болар ма еді. Тараптар сот фактілер мен құқық-

тарды дәл анықтайды деп үміттенеді. Ендеше сот дәлелдемелерді байыпты бағалап,

құқықты салқынқандылықпен қолдануға тиіс. Егер даудың мәні бойынша шешім

бұл стандарттан ауытқыса, оны апелляциялық сатыда түзету керек. Ал істердің

басым көбінде шешім ұқыптылықпен қабылданбаса, онда халық азаматтық іс жүр-

гізудің әділдігіне сенімін жоғалтады.

25.113. Дегенмен кейбір судьялар өз әріптестерінің қателік жіберетінін айтқан.

Мысалы, лорд Дональдсон былай дейді:

«Арбитраждағы тараптар да, сот өндірісіндегі тараптар сияқты, арбитраж

қателеспейді деп үміттенеді. Олар арбитрдың қажет кезде және қай жағдайда

да құқық пен факт мәселесінде дұрыс жауап табатынына күмән келтірмеуге

тиіс»

212

209

[1996] 1 WLR 1605, 1622, Robert Walker J.

210

Сонда, 1623; шынында, бұл жерде жауапкердің жеңісі номиналды түрде еді, себебі Ernst & Young v.

Butte Mining plc (No 2) [1997] 1 WLR 1485, 1495–7 ісіндегі екінші Апелляциялық сот отырысында

судья Лайтман дискрециялық құқығын пайдаланып, қарсы талапқа рұқсат берген, ақырында, қарсы

талапты қанағаттандырған.

211

Іс жүргізу тәртібі туралы қараңыз: N Andrews, ‘The Pursuit of Truth in Modern English Civil

Proceedings’ (2003) 8 ZZP Int 1; DJ Galligan, Due Process and Fair Procedures: A Study of

Administrative Procedures (Oxford University Press, 1996). Бұл еңбектерде шешім шығарудың

маңызды сәттеріне тоқталған. 5, 10, 400, 416–7; сондай-ақ қараңыз: Pollock at 11; JA Jolowicz,

On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000) 85–8; AAS Zuckerman, ‘A Reform of Civil

Procedure – Rationing Procedure rather than Access to Justice’ (1995) 22 J of Law and Soc 155, 160.

Іс жүргізу барысындағы үнемділік пен тиімділіктің, істі басқару мен істі басқару барысындағы

ұқыптылықтың арасындағы қайшылықтар туралы қараңыз: N Andrews, ‘The Adversarial Principle:

Fairness and Eciency’, in AAS Zuckerman and R Cranston (eds), The Reform of Civil Procedure

(Oxford University Press, 1995), ch 9, especially at 174–176. Іс жүргізу барысындағы ұқыптылықты,

үнемділікті және жылдамдықты тепе-теңдікте ұстау туралы қараңыз: AAS Zuckerman ‘Quality

and Economy in Civil Procedure – The Case for Commuting Correct Judgments for Timely Judgments’

(1994) 14 OJLS 353–87.

212

King v. Thomas McKenna Ltd [1991] 2 QB 480, 491, CA, cited in Danae Air Transport SA v. Air Canada

[2000] 1 WLR 395, 413, CA.

335

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

Бұл – тартымды прагматикалық көзқарас: азаматтық іс жүргізу абсолютті ақиқатқа

қол жеткізу емес, практикалық сот төрелігін жүргізу болып табылады. Сондықтан

азаматтық мәселелердегі дәлелдің стандарты мүмкіндіктердің тепе-теңдігі мен

сенімділіктің төменгі межесі болып саналады (14.16 және әрі қарай).

25.114. Жалпы, Англиядағы азаматтық талаптардың «жарыспалылық» сипаты

ондағы шешімдердің дәл болуына жол ашады. Лорд-судья Деннинг Jones v. National

Coal Board ісінде

213

(1957: 25.56) былай деген:

«Судья «Бұл қалай?» деген жалғыз сұраққа жауап табу үшін ғана судья емес.

Судьяның мақсаты анағұрлым жоғары, яғни шындыққа көз жеткізу мен шешімді

құқыққа сай қабылдау; бұл жолда адвокат адал да қажет рөл атқарады. Лорд

Елдон бір сөзінде «шындыққа жетудің жақсы жолы – екі тараптың сұрақтарына

мәлімдеме жауап жасау» деген еді; қараңыз: Ex parte Lloyd (1822) Mont at 72n.».

25.115. Азаматтық іс жүргізу ережесі жүйесінде де дәлелдемелерді бағалау мен

құқықтық нормаларды түсіндіруде соттар тараптардың (және басқа да заңгерлер-

дің) ықпалында қалып отыр: дәлелдемелерді жинау әлі күнге тараптардың қолында

(1.11) және құқықты нақты реттеу де (1.29) дәл солай.

25.116. Ұқыптылық принципінің қойып отырған басқа да шектеулері бар. Бұл – аса

маңызды және басқа тұғырлы принциптермен қатар жүретін принцип, тіпті кейбір

басқа принциптер онымен бәсекелес. Соттың әділ шешіміне қол жеткізудің тағы бір

факторы – аралық мәжбүрлеу шарасын қолдану (10.14). Аталған шара сот талқы-

лауына дейінгі, яғни сот талап пен қарсы талапты әлі тікелей қарамай тұрған кездегі

мәжбүрлеу шарасын қолдану кезінде басты принцип болып отыр (10.19 және әрі

қарай). Дәлелдеме туралы нормалар да тиісті материалға қол жеткізуге кедергі кел-

тіруде: атап айтқанда, «құқықтық кеңестің», «сот өндірісінің», «преюдициясыз» хат

алмасудың, өзін-өзі кінәламаудың және қоғам мүддесі иммунитетінің артықшылық-

тары (12.97 және әрі қарай). Осы бір кең контексте артықшылықтың негізінде жат-

қан құндылықтар мен соттың қолда бар ақпаратқа сүйеніп ұқыпты шешім шығаруы

арасында бәсекелестік орын алып отыр.

21.117. Res Judicata (16.01 және әрі қарай) доктринасы да ұқыптылық принципі-

мен бәсекелес, себебі бұл доктрина бұған дейін шешілген мәселе бойынша сотқа

қайта жүгінудің алдын алады, тіпті сот өндірісінің бастапқы кезеңінде көтеру

керек мәселені қайта қарауға да кедергі болады (Henderson v. Henderson доктри-

насына сәйкес, 16.55 және әрі қарай). Англияда апелляциялық жүйеде де біраз

шектеу бар, олардың бәрін мұнда келтіріп жату тым ұзақ уақытты талап етеді

(15.12 және әрі қарай).

213

[1957] 2 QB 55, 63, CA; s 42, Access to Justice Act 1999. Бұл заңда заңгерлердің әділ сот төрелігі үшін

қызмет етуге тиіс екені айтылған; сондай-ақ заңгерлер мен сарапшылардың соттың қателік жібер-

меуіне атсалысу міндеті қарастырылған: Vernon v. Bosley (No 2) [1999] QB 18, CA.

336

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

21.118. Құқықтық аргумент туралы айтар болсақ, басқа жерлерде де айтылғандай

(29.55), ағылшын соттары әдетте заңгердің (адвокаттың) ұсыныстарына сүйенеді

және құқықтық материалдарды ашу мен іске байланысты құқықтық теорияларды

дамытуда онша белсенді емес. Бірақ соттың бұл салада белсенді болмауы қоғамдық

маңызды мәселелерге зиянын тигізеді.

21.119. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптерінде (міндетті күші жоқ)

азаматтық іс жүргізуде соттың белсенді болуын қолдайтыны және соттың

214

«тарап-

тарға жауап беру құқығын сақтай отырып, тараптар ұсынбаған фактілер мен дәлел-

демелерге түсінік беруде құқық теориясына жүгінетіні» баяндалған.

7. БЕСІНШІ ТҰҒЫР: ШЕШІМДІ ҚҰПТАУ

7.1. ТҮПКІЛІКТІЛІК ПЕН ТИІМДІЛІК АРАСЫНДАҒЫ

БАЙЛАНЫС

25.120. Түпкіліктілік пен тиімділік принциптері, бірге алғанда, сот шешімінің әділ-

дігіне емес, тұлғаның құқығын қорғауға бағытталған. Яғни тараптар үшін қажет

жайт. Талап қоюшы жеңсе, яғни ақша өндірсе немесе мәжбүрлеу шарасын қол

данса, мүлкін қайтарып алса, иемденсе, түпкіліктілік принципі (төмендегі

XV принципті қараңыз) жауапкердің (немесе оның мұрагерінің) осы талапты қайта

қоюына тыйым салады; осылайша шешімнің орындалуына жол ашады (төмендегі

XVІ принципті қараңыз). Жауапкер (талап қоюшы шешімге шағым жасамаса да)

талап қоюшының талабынан ақшалай, мүліктік немесе мәжбүрлеу жолымен қор-

ғанғысы келмесе де, жауапкердің пайдасына шешілген шешім түпкілікті болғаны,

яғни талап қоюшы дәл осы талапты қайталап қоймағаны жөн. Яғни бұл істегі

жауапкершіліктен біржола құтылуға тиіс. Түпкіліктілік дәл осы талап бойынша

жауапкерге қарсы талап қою арызының қайта қойылмауына кепілдік береді.

7.2. ТҮПКІЛІКТІЛІК ПРИНЦИПІ

25.121. Түпкіліктілік принципі сот өндірісі контексінде 16.01 және одан кейінгі тар-

мақтарда, ал арбитраж контексінде ІІ томның 17.01 және одан кейінгі тармақта-

рында қаралған болатын. Түпкіліктіліктің басты қыры res judicata (дау реттелген)

доктринасына негізделеді. Бұл сөз тіркесі соттың шешімі, егер апелляцияда күші

жойылмаса, даудың мәні бойынша түпкілікті шешім болатынын және ол екі тарапқа

да, олардың мұрагерлеріне де міндетті екенін білдіреді.

214

Principle 22.2.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure

(Cambridge University Press, 2006), 42–3; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/

main.htm.

337

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

25.122. Res judicata доктринасының көріністері көп: талап қою арызын беруге

эстоппель (16.12 және әрі қарай), эстоппель мәселесі (16.26 және әрі қарай) мен

біріктіру доктринасы (16.01 және 16.84). Глейсдейлдік лорд Саймон Ampthill ісінде

(1976) res judicata-ны қолдануға болатынын мәлімдеген (қараңыз: дәйексөз

16.03)

215

. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері

216

(міндетті күші жоқ)

де түпкіліктілік принципін, атап айтқанда: 1) «айрықша жағдай» тұжырымын

217

;

«айрықша жағдай мәселесін»

218

; 3) бірінші сатыдағы соттың шешімін тез арада

орындауды және апелляциялық шағым жасау шешімді орындауға кедергі бола

алмайтынын қолдаған

219

7.3. XVI ПРИНЦИП: ТИІМДІЛІК ПРИНЦИПІ

25.123. Азаматтық сот өндірісі тиімді және сенімді болуы үшін азаматтық іс жүргізу

тәртібі қатал болуға тиіс. Тиімділік принципі азаматтық іс жүргізу тәртібін тараптар

да, заңгерлер де, басқа тұлғалар да бұзбауын қамсыздандыруды талап етеді.

25.124. Бұл принциптің практикадағы салдарлары көп:

1) іс жүргізу тәртібін бұзғандарға санкция қолдану

220

;

2) сотты құрметтемеу доктринасы (17.27), әсіресе жарыссөз мәлімдемесінде

(бұрын «жарыссөз» деп аталған) жалған айтқаны үшін

221

, куә мәлімдемесін

жалған айтқаны үшін, сотқа ықпал етуге тырысқаны үшін, сотты (мысалы,

куәға ықпал ету арқылы) жаңылыстырғаны үшін;

3) куәнің көрінеу жалған айғақ бергені үшін қылмыстық жаза қарастырылған;

сотта тек шындықты айту туралы антты бұзу да көрінеу жалған айғақ беру

болып саналады

222

;

215

[1977] AC 547, 575–6 (House of Lords’ Committee for Privileges).

216

Principle 28 (headed ‘Lis Pendens and Res Judicata’), American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of

Transnational Civil Procedure (Cambridge University Press, 2006), 44; also available at www.unidroit.org/

english/principles/civilprocedure/main.htm.

217

Principle 28.2, сонда.

218

Principle 28.3, бұл да сонда.

219

Principle 26.1, бұл да сонда, 46–7; Principle 26.2. Осы принцип бойынша: «Бірінші сатыдағы сот

пен Апелляциялық сот өз бастамасымен немесе тараптардың бастамасымен және сот төрелі-

гінің әділдігі мақсатында апелляциялық шағым жасалған сот шешімін орындауды тоқтата тұра

алады».

220

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.3, 3.4(2)(c) (жарыссөз мәлімдемесін нормаларға, соттың дискреция-

лық құқығына немесе бұйрығына қайшы келсе, қараусыз қалдыруға болады), 3.8, 3.9.

221

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 22.1, 32.14 (тарапты сотты құрметтемегені үшін жазалау туралы ес-

керте отырып, жарыссөз мәлімдемесіне нақты дәлел келтіруді талап етуге болады); қараңыз: Adams

v. Ford [2012] EWCA Civ 544; [2012] 1 WLR 3211, on which 18.49.

222

Perjury Act 1911; сот отырысында жалған айғақ бергені үшін қудалау әдетте қылмыстық іс

барысында жиірек, бірақ кейде азаматтық іс жүргізу барысында да қолданылады; мысалы,

1999 жылы бұрынғы депутат Джонатан Эйткен диффамация туралы істе жалған айғақ бергені

үшін түрмеге қамалған болатын; тағы бір бұрынғы депутат лорд Арчер де дәл осындай жазаға

тартылған.

338

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

4) соттың мәжбүрлеу шарасын талап қою арызы қабылданғанға дейін, сот

өндірісі барысында және сот шешімі шығарылғаннан кейін борышкердің

активтерін жасыруға жол бермеу үшін қолдану құқығы (21.05 және әрі

қарай);

5) соттың шешімін орындау шаралары және т.б. (17.01 және әрі қарай).

25.125. Халықаралық қауымдастық мойындап отырған тағы бір нәрсе: «Соттың

шешімін орындаудың, оның ішінде ақша өндіру, сот шығысын қайтару, мәжбүр

леу шарасы мен қамтамасыз ету шараларын қабылдаудың жылдам және тиімді

болуы»: Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндетті күші

жоқ)

223

25.126. Тиімділік принципіне іс жүргізу тәртібін бұзбау, яғни тараптардың, олардың

заңгерлерінің немесе соттың істің барысына ықпал етпеуі де жатады

224

. Іс жүргізу-

дің тәртібін бұзудың басты мысалы ретінде негізсіз немесе жалған талап пен қарсы

талап қоюды атауға болады.

25.127. Басқа да мысалдары мынадай: көрінеу жалған мәлімдеме жасау, куәнің

көрінеу жалған айғақ беруі, жалған немесе қате қорытынды жасау, құжаттарды

дұрыс ашпау, сот отырысында жалған дәлелдемелер ұсыну және куәларды жалған

дәлелдеме беруге мәжбүрлеу, сот барысында немесе соттың шешімі шығарылған

нан кейін шешімді орындауға кедергі келтіру үшін активтерді талап қоюшыдан

жасыру.

25.128. Еуропалық одақтың заңнамасы мүше-мемлекеттерден ЕО заңнамасына сай

әрекет етуді талап етеді

225

223

Principle 29, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure

(Cambridge University Press, 2006), 48; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/

main.htm.

224

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.4(2)(b) жарыссөз мәлімдемесін басқа да себептер бойынша

қараусыз қалдыруға болады. Мысалы, соттың іс жүргізу тәртібін бұзған немесе іс жүргізуге

кедергі келтірген болса; қараңыз: 10.93; соттың іс жүргізу тәртібі туралы қараңыз: N Andrews,

English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), ch 16 and N Andrews ‘Abuse of Process in

English Civil Litigation’ (1998) 3 ZZP Int 3.

225

Қараңыз: R v. Secretary of State for Transport, ex parte Factortame Ltd (No 2) (Case C-213/89)

[1991] 1 AC 603, ECJ, at [19] ff (судья Раппорте мен судья Какурис баяндамаларында тиімділік

принципіне де тоқталған [45], [58], [59], [61]). Қараңыз: A Le Sueur, ‘Access to Justice Rights in

the United Kingdom’ [2000] 5 EHRLR 457, 469–70, кейбір прецеденттер сөз болған; қараңыз:

T Koopmans, ‘European Public Law: Reality and Prospects’ (1991) PL 53, 59–61.

339

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

8. «ТРАНСҰЛТТЫҚ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ

ПРИНЦИПТЕРІ»: АМЕРИКА ҚҰҚЫҚ ИНСТИТУТЫ/

УНИДРУА ЖОБАСЫ (2000–2006)

226

25.129. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері практиканың, әсіресе

трансұлттық коммерция саласындағы сот өндірісі практикалары бойынша ең үздік

принциптер жинағы болып табылады. УНИДРУА принциптері – конституциялық

кепілдік берілген даусыз принциптер. Бұл принциптерді Америка құқық институты

мен УНИДРУА заңгерлер тобы жинақтаған. Аталған топ 2000–2003 жылдары Римде,

жалпы, жиырма күндей (осы кітаптың авторы да сол топтың құрамында) болған.

Топқа Ортақ құқық жүйесінен – жеті адам, Континенталдық құқық жүйесінен екі

адам кірген. Континенталдық құқық жүйесінің заңгерлері Ортақ құқық жүйесіндегі

кейбір идеяларға табанды қарсылық білдіргенін айта кеткен жөн. Жұмыс барысында

Континенталдық құқық жүйесінің азаматтық іс жүргізудегі кейбір пікірлері Ортақ

құқық жүйесіндегі үрдістерге (АҚШ пен Англиядағы) тосқауыл болған.

25.130. 2000 жылғы кездесудің бірінші күні Джеффри Хазард пен Мишель Таруффо

құрастырған Трансұлттық азаматтық іс жүргізу ережесіне егжей-тегжейлі тоқтал-

дық. Екінші күні жұмыс тобы принциптердің тізімін жасаумен айналысты. Бұл

принциптер кейін 2000–2003 жылдар арасындағы кездесулер барысында толықты-

рылып отырды. Рольф Штернер осы жұмыста УНИДРУА тарапынан бас баянда-

машы болып тағайындалып, жұмыс тобының принциптер бойынша жұмысы туралы

мәлімет беріп отырды

227

. Бастапқы ереже теріске шығарылған жоқ, керісінше,

жұмыс барысындағы жоба ретінде пайдаланылды. Кейінірек, принциптерді анық-

тап болған соң, осы ережені жетілдіруге тырыстық. Принциптер нақты анықтал-

ғанша, бірнеше жылға ұласқан пікірталас өтті. Принциптер жинақталғаннан кейін

ережеге егжей-тегжейлі тоқталдық. Джеффри Хазард оны «принциптердің ішінен

іріктеліп жасалған ереже» деп атаған болатын

228

. Шынында, ереже негізгі жобаның

бейресми қосымшасы болып саналды.

226

American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge University

Press, 2006); қараңыз: at www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm. M Andenas,

N Andrews and R Nazzini (eds), The Future of Transnational Commercial Litigation: English Responses

to the American Law Institute/UNIDROIT Draft Principles and Rules of Transnational Civil Procedure

(British Institute of Comparative and International Law, 2006); Frédérique Ferrand (ed), La procédure

civile mondiale modélisée – Le projet d’American Law Institute et d’Unidroit de Principes et Règles de

procédure civile transnationale, Actes du colloque de Lyon du 12 juin 2003 (Paris, 2004); H Kronke (ed),

special issue of the Uniform Law Review (2002) Vol VI; R Stürner, ‘The Principles of Transnational Civil

Procedure’ (2005) Rabels Zeitschrift 201. See also P Fouchard (ed), Vers un Proces Civil Universel? Les

Règles Transnationales de Procédure Civile de L’American Law Institute (Paris, 2001); J Hazard Jr et al,

‘Principles and Rules of Transnational Civil Procedure’ 33 NYU J Int L and Pol 769, 785, 793; R Stürner,

‘Some European Remarks on a New Joint Project of the American Law Institute and UNIDROIT’ (2000)

34 Int L 1071; see also, AAS Zuckerman, ‘Conference on «The ALI-UNIDROIT Principles and Rules of

Transnational Civil Procedure», hosted by the British Institute of International and Comparative Law, May

24, 2002’ (2002) 21 CJQ 322.

227

R Stürner, ‘The Principles of Transnational Civil Procedure’ (2005) Rabels Zeitschrift 201–54.

228

American Law Institute/UNIDROIT’s Principles and Rules of Transnational Civil Procedure’ (Cambridge

University Press, 2006), 99; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

340

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

25.131. Жұмыс тобындағы пікірталас барысында АҚШ пен Англиядағы азаматтық

іс жүргізу ережесі арасында үлкен айырмашылық, сондай-ақ Континенталдық

құқық жүйесіндегі елдердің әрқайсысының іс жүргізу құқығының өзіндік ерекше

лігі болатыны анықталды. Осы айырмашылықтар негізінде «ағылшын-америкалық

іс жүргізу» және «континенталдық іс жүргізу» деген сөз тіркестері пайда болды.

Сондықтан кейбір принциптердің практикада әртүрлі қырынан қолданылу ықти

малдығы мойындалды. Мұндай агностицизм мына салаларды: іс жүргізу тәртібінен

ауытқығаны үшін санкцияны, сарапшының қорытындысын, куәдан жауап алуды,

апелляциялық шағым жасау жүйесін қамтиды.

25.132. Автордың осыған дейін айтып өткеніндей

229

, принциптер маңызына байла-

нысты үш деңгейге бөлінеді: іс жүргізудің негізгі кепілдіктерін беретін принцип-

тер, басқа да жетекші принциптер және белгілі бір саладағы немесе қосалқы

принциптер. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндетті күші

жоқ) 1) іс жүргізудің негізгі кепілдіктерін бекітетін принциптерден бастап, 2) іс

жүргізудің бағыты мен тәсілін бекітетін жетекші принциптер мен 3) маңызды

егжей-тегжейлерін бекітетін принциптерді қамтиды

230

Іс жүргізудегі негізгі кепілдіктер:

1) соттың құзыретті болуы; соттың тәуелсіз болуы; соттың алаламауы; іс жүргі

зудегі теңдік;

2) тиісті деңгейде хабарлау немесе сотта сөйлеу құқығы; жариялылық; шешімнің

негізді болуы;

3) сот төрелігінің жедел және жылдам болуы;

4) заңгердің кәсіби тәуелсіз болуы, заңгердің көмегін алу құқығы; заңгер мен

клиент арасындағы жұмыстың артықшылығы (кәсіби құқықтық

артықшылық);

5) өзін-өзі кінәламау артықшылығы.

Жетекші принциптер:

6) тараптарға юрисдикцияның болуы; сот өндірісі өтетін орын; сот өндірісін

бастау;

7) тараптың сот өндірісі аясын белгілеуі; талаптарды біріктіру; дәлелдеу стан

дартының табиғаты; жарыссөз; тараптардың сот жарыссөзінде жалған мәлімет

бермеуі және іс жүргізу тәртібін бұзбауы;

8) ақпарат алу құқығы; соттың дәлелдеме мәселесінде бастама жасау құқығы;

сарапшылар;

229

N Andrews ‘Embracing the Noble Quest for Transnational Procedural Principles’ in M Andenas,

N Andrews and R Nazzini (eds), The Future of Transnational Commercial Litigation: English Responses

to the ALI-UNIDROIT Draft Principles and Rules of Transnational Civil Procedure (2003; reprinted 2006)

(a collection of essays and comments by British judges and commentators on the draft American Law

Institute/UNIDROIT project).

230

N Andrews, сонда, at 23–5.

341

25-тарау. Іс жүргізу принциптерінің бес тұғыры

9) соттың іс жүргізуді басқаруы; іс жүргізу тәртібін сақтамағаны және орында-

мағаны үшін санкция; санкцияны пропорциялы қолдану;

10) тараптардың әділ болуы және сот өндірісінің тиімді және жылдам өтуін

қолдауы;

11) тараптардың іс жүргізуді тоқтату мен дауды татуласу келісімімен реттеу

құқығы; соттың дауды татуласу келісімімен реттеуді қолдауы;

12) іс жүргізуде ауызша мәлімдеме беру құқығы; қорытынды шешім шыққанға

дейін соңғы сот отырысын өткізу; соттың заң нормасын дұрыс қолдануға

жауапкершілігі;

13) негізгі сот шығысын белгілеу; шешімнің түпкіліктілігі; апелляция механизмі;

14) соттың шешімін тиімді орындау; сот шешімін шетелдік соттың мойындауы;

сот саласындағы халықаралық ынтымақтастық.

Маңызды егжей-тегжейлерді бекітетін принциптер:

15) тараптардың әрекет қабілетін қорғау; шығынды қамтамасыз ету; қарым-қаты

настың жылдам формалары; сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін тұл-

ғаның құжатты беруі; соттың ұсыныс жасауы.

25.133. Америка құқық институты/УНИДРУА жобасы континенталдық құқық пен

ортақ құқық жүйелерінің ерекшеліктерін бөліп көрсеткен алғашқы жұмыс емес еді.

Марсель Сторм (және оның командасы, ішінде Тони Джолович те бар) да осы

бағытта жұмыс істеген болатын

231

. Алайда Америка құқық институты/УНИДРУА

жобасы бүгінгі күні ең мұқият жасалған жұмыс болып отыр.

25.134. Америка құқық институты/УНИДРУА жобасы салыстырмалы түрде жас

жоба болса да (2004 жылы аяқталып, 2006 жылы жарияланған), азаматтық іс жүр-

гізу саласында үлкен ой салатын және құқықтың дамуындағы бағытын анықтауға

көмектесетін үлкен еңбек болып отыр. Мысалы, Лондондағы кездесуде (2002)

Америка құқық институты/УНИДРУА жобасының мәтінін ағылшын заңгерлері

кеңінен қолдап, «берері көп, нақты және тиімді жоба» деп атаған

232

25.135. Кейбір тақырыптарды қайта қарау керек болатын шығар: сот өндірісінің

тараптары арасында талап қою арызын бергенге дейінгі ынтымақтастық мәселе-

сі

233

; көптарапты сот өндірісі (бұл тақырып АҚШ пен Еуропаның

234

, оның ішінде

Англия

235

, Канада, Австралия, Бразилия елдерінің арасында тартысқа толы

231

M Storme (ed), Approximation of Judiciary Law in the European Union (Ghent, 1994).

232

AAS Zuckerman, ‘Conference on «The ALI-UNIDROIT Principles and Rules of Transnational Civil

Procedure»’ (2002) 21 CJQ 322.

233

Қараңыз: N Andrews, ‘General report’ (20-ға жуық юрисдикцияны қамтыған) (бұл тақырыпта

Бразилиядағы бүкіләлемдік азаматтық іс жүргізу құқығы жөніндегі конгрестегі баяндама) A Pellegrini

Grinover and R Calmon (eds), Direito Processual Comparado: XIII World Congress of Procedural Law

(Editora Forense, Rio de Janeiro, 2007), 201.

234

C Hodges, The Reform of Class and Representative Actions in European Legal Systems (Hart, Oxford, 2008).

235

N Andrews, ‘Multi-party Litigation in England: Current Arrangements and Proposals for Change’ (2008) Lis

International 92–7 (Italy).

342

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

тақырыпқа айналды); сондай-ақ: медиация мен сот өндірісінің өзара қарым-қаты-

насы

236

; сот шығысы мен сот өндірісін қаржыландырудың өзара қарым-қатынасы

(Англияда сот өндірісінің қымбат болуы азаматтық іс жүргізуге кедергі болып

отыр; Жоғарғы соттың төрағасы Джексонның «Азаматтық істердегі сот шығысына

шолу» (Civil Litigation Costs Review) (2009 жылғы желтоқсан)

237

атты еңбегінде

осы тақырыптарға тоқталған: 18.01 және әрі қарай); дәлелдеменің артықшылығы

мен иммунитет (әсіресе адвокат пен клиент арасындағы жұмыстың артықшылығы,

келіссөз бен медиация барысының артықшылығы, сондай-ақ өзін-өзі кінәламау

артықшылығы); сонымен қатар трансұлттық қамтамасыз ету және қорғау амалда-

ры

238

(әсіресе активтерді сақтау мәселесі) тақырыптарына көбірек көңіл бөлу

керек.

236

N Andrews, ‘Alternative Dispute Resolution in England’ (2005) 10 ZZP Int 1; N Andrews, ‘Mediation:

a Pillar of Civil Justice in Modern English Practice’ (2007) 12 ZZP Int 1; N Andrews, (in Italian) ‘I Metodi

Alternativi di Risoluzione delle Controversie in Inghliterra’, in V Varano (ed), L’Altra Giustizia (Giure

Editore, Milano, 2007), 1–43.

237

Sir Rupert Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Final Report (2010), дәрістер жиынтығы, қараңыз:

www.judiciary.gov.uk/publications-and-reports/review-of-civil-litigation-costs/lectures. On the Review,

AAS Zuckerman, ‘The Jackson Final Report on Costs – Plastering the Cracks to Shore up a Dysfunctional

System’ (2010) 29 CJQ 263.

238

N Andrews, ‘Towards an European Protective Order in Civil Matters’ in M Storme (ed), Procedural Laws

in Europe: Towards Harmonisation (Maklu, Antwerp, 2003), published also in ‘Provisional and Protective

Measures: Towards an Uniform Protective Order in Civil Matters’ (2002) VI Uniform Law Review 931–49

(Rome); S Goldstein, ‘Revisiting Preliminary Relief in Light of the American Law Institute/UNIDROIT

Principles and the New Israeli Rules’ in Studia in honorem: Pelayia Yessiou-Faltsi (Athens, 2007), 273–96;

N Trocker, ‘Provisional Remedies in Transnational Litigation: The Issue of Jurisdiction: A Comparative

Outline’ (2009) Lis Int’l 48–56, and 93–101 (Italy).

26-ТАРАУ

СОТТЫҢ ТӘУЕЛСІЗДІГІ

МЕН

БЕЙТАРАПТЫҒЫ

344

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Ұлыбританияда 2005 жылғы Конституциялық реформа туралы заң соттың тәуелсіздігі

негізгі құқықтық құндылық екенін бекіткен. Бұл заңды «Конституциялық өзгерістер»

деп атаған әлдеқайда дұрысырақ және дәлірек болар ма? Сондай-ақ «өзгерістер» деген

сөздің алдына «қажетсіз және орынсыз» деген сөздерді де қосқан жөн болар еді.

2. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағында да сот пен трибу-

нал «тәуелсіз» болуға тиіс деген талап бар.

3. Қысқасы, ағылшын судьялары биліктің бөлек тармағы болып саналады. Судьялардың

парламентке де, атқарушы билікке де, корольге де, басқа да ықпалды лауазым иелеріне

де бағынбауы маңызды. Судьялар партияның саясатынан, үкіметтің бұйрығынан, корпо-

ративті ықпал мен жеке адамдардың мүддесінен жоғары тұруға тиіс.

4. Судьялар ішкі-сыртқы теріс ықпалдан таза болып, оларға ешкім қауіп төндірмеуге, қор-

қытпауға тиіс. Судья қызметінің қай қыры да: жекелеген істердегі шешімдері; келіспей-

тіні туралы пікірі; судьяның өзі шығарған шешімін негіздеуі; алқабилерге берген

нұсқаулары; үкімдері, сондай-ақ сот пен трибуналдың істі басқарудағы шешімдері мен

басқа да заңға сәйкес әрекеттері заңмен қорғалуы міндетті.

5. Лорд-канцлердің судьялық өкілеттігі жойылған. Лорд-канцлер 2005 жылға дейін сот

жүйесінің басшысы, министрлер кабинетінің мүшесі және Лордтар палатасының заң

шығару комитетінің спикері еді. Яғни соттағы алалау көріністері мен алалауды жоюға

бағытталған сот нұсқаулықтарын талқылауға қатыса алатын, сондай-ақ ағылшын сотта-

рында осы мәселелерді арнайы қарап, шешім қабылдай алатын еді.

6. Соттың бейтараптығы кейде: nemo judex in causa sua деп аталады. Судьяның бейтарап-

тығы туралы Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағында

баяндалған.

7. Ағылшын судьялары алалауға жол бермеуге, әсіресе істің нәтижесінде ақшалай немесе

жеке мүддесі болмауға тиіс. Тіпті судья, шынында, алалауға жол бермесе де, оның істің

нәтижесіне мүдделі болу мүмкіндігі болмағаны жөн. «Судьяның тек сот төрелігін жүзеге

асырып қана қоймай, сонымен қатар оны күмәнсіз және нақты жүзеге асыруға міндетті

екені аса маңызды». Әйтпесе қоғамның сот жүйесіне сенімі төмендейді.

345

МАЗМҰНЫ

1. Соттың тәуелсіздігі ........................................................................................................................... 345

1.1. Кіріспе ......................................................................................................................................... —

1.2. 2005 жылғы конституциялық реформа туралы заң арқылы

енгізілген өзгерістер ................................................................................................................ 347

1.2.1. Көне сот дәуірінің аяқталуы: лорд-канцлердің 2005 жылға дейінгі

«адам төзгісіз» конституциялық жағдайы .................................................................... —

1.2.2. Сот жүйесі мен Әділет министрлігінің арақатынасы ............................................... 350

1.3. Англияда судьяларды тағайындау .......................................................................................... 351

1.4. Ағылшын судьяларын марапаттау және қызметтен босату ................................................. 352

2. Соттың бейтараптығы ...................................................................................................................... 353

2.1. Кіріспе ......................................................................................................................................... —

2.2. Алалау ....................................................................................................................................... 354

2.2.1. Алалаудың түрлері .......................................................................................................... —

2.2.2. Алаламау туралы сот нұсқаулықтары ......................................................................... 357

2.2.3. Алалаудың көрініс бермеуі ............................................................................................ —

2.2.4. Алалаушылықтың нақты мүмкін болмауы ................................................................. 358

2.2.5. Pinochet ісі (2000) ......................................................................................................... 359

2.3. Арнайы контекст ........................................................................................................................ —

2.3.1. Соттың бейтараптығы және сотты құрметтемеу ......................................................... —

2.3.2. «Алдын ала хабарланбаған» бұйрықты қайта қарау ................................................... —

2.3.3. Судьяның өз шешіміне апелляциялық шағым жасауға рұқсат беруі ....................... 360

2.3.4. Сарапшының объективті немесе тәуелсіз болмауы .................................................... —

2.4. Алалауға жол бермеу мақсатында судьяға қарсылық білдіру ............................................. 361

1. СОТТЫҢ ТӘУЕЛСІЗДІГІ

1.1. КІРІСПЕ

26.01. 2005 жылғы Конституциялық реформа туралы заң Ұлыбританиядағы сот-

тың

, оның ішінде «трибуналдар жүйесінің» тәуелсіздігін нығайтуға бағытталған

Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағы бойынша да сот

пен трибуналдар «тәуелсіз» болуға тиіс.

N Andrews, ‘Judicial Independence: the British Experience’, in S Shetreet and C Forsyth (eds), The Culture

of Judicial Independence: Conceptual Foundations and Practical Challenges (Martinus Nijho Publishers,

Leiden and Boston, 2012), 361–372; and other essays in that volume; S Burbank and B Friedman (eds),

Judicial Independence at the Crossroads: An Interdisciplinary Approach (Sage Publications, 2002);

S Burbank and R Cramton (eds), Reforming the Supreme Court (Carolina Academic Press, Durham,

N Carolina, 2005); S Burbank, ‘Judicial Independence, Judicial Accountability, and Interbranch Relations’

(2007) 95 Georgetown LJ 909.

s 3(1), Constitutional Reform Act 2005: лорд-канцлер мен басқа да тәж министрлері және сот жү-

йесінің лауазымды тұлғалары сот жүйесінің тәуелсіздігін сақтау қажет екенін білуге тиіс. Бұл

саладағы 2005 жылғы заңның басқа да егжей-тегжейлері мен парламент отырысындағы пікірлерді

оқыңыз: (Lord) Windlesham, ‘The Constitutional Reform Act 2005: Ministers, Judges and Constitutional

Change’ [2005] PL 806–823; [2006] PL 35–57.

s 1, Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007 amends the 2005 Act: соттың тәуелсіздігіне кепілдік бо-

луы қажет; Құпия кеңестің осы контекстегі шешімін қараңыз: Equal Opportunities Tribunal in Trinidad

and Tobago, see Suratt v. Attorney-General of Trinidad and Tobago [2007] UKPC 55; [2008] 1 AC 655. Бұл

туралы лорд Бингэмнің пікірі басқаша болған; қараңыз: I Steele [2008] PL 185.

346

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

26.02. Лорд Хоуп бұл туралы Porter v. Magill ісінде

(2001) «соттың тәуелсіздігі мен

бейтараптығы тұжырымдарының арасында тығыз байланыс бар» дей отырып

(қараңыз: 26.19 және әрі қарай), Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының Findlay

v. UK ісіндегі (1997) мәлімдемесінен үзінді келтірген

«Трибуналдың қаншалықты тәуелсіз екенін бағалаған кезде сол трибунал мүшелерінің

өкілеттік мерзімін, сыртқы қысымдардан қаншалықты қорғалғанын, тәуелсіз қызмет

ете алу мүмкіндігін ескеру керек. «Бейтараптық мәселесіне келер болсақ, мұның екі

түрлі қыры бар. Біріншісі: трибунал алалау мен біржақты көзқарасқа жол бермеуі

керек. Екіншісі: трибунал объек тивті көзқараста болуға тиіс, яғни сот өндірісі бары-

сында қандай да бір заңбұзушылыққа жол бермеуге кепілдік болуға тиіс. Соттың

тәуелсіздігі мен бейтараптығы тұжырымдары өзара тығыз байланысты...»

Лорд Хоуп Porter v. Magill ісінде

(2001) және былай деген:

«Бұл екі тұжырым трибуналдың тәуелсіздігі мен алалауға жол бермеуге тиіс екенін

ғана білдіріп қоймайды, тіпті мұндай жағдайды дәлелдеудің өзі қиын, бірақ бұл тұжы-

рымдар сондай-ақ сот өндірісінің сапасы кемімеуі қажет екенін де білдіреді».

Лорд Бингэм The Business of Judging (2000) журналында былай деп жазған

«Бейтараптық пен тәуелсіздікті синоним деуге болмаса да, бәрібір өзара өте тығыз

байланысты ұғымдар: судья шын мәнінде бейтарап болып, әрбір істі нақты мән-

жайды ескере отырып шешуі үшін шынайы тәуелсіз болуы керек» (бұл екі ұғымның

арбитраж саласындағы өзара тығыз байланысы туралы қараңыз: ІІ том, 4.16 және

әрі қарай).

26.03. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндетті күші жоқ)

бойынша

: «Сот пен судьялардың дауды фактілер мен құқық нормаларына және

заңға сай шешудегі тәуелсіздігі, оның ішінде ішкі-сыртқы ықпалдан еркіндігі болуы

міндетті». Сондай-ақ: «Судьялардың қызметте болу мерзімінің ұзақтығы көкейге

қонатындай болуға тиіс»

26.04. Бұл ағылшын судьялары мемлекеттік биліктің бөлек тармағы деген тұжы-

рымды нығайта түседі

. Судьялардың парламентке де, атқарушы билікке де,

корольге де, басқа да ықпалды лауазым иелеріне де бағынбауы маңызды. Судьялар

[2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, at [88].

(1997) 24 EHRR 221, 244, at [73].

[2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, at [88].

T Bingham, The Business of Judging (Oxford University Press, 2000), 59.

Principle 1.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 17; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Сонда, Principle 1.2.

Шынында, Құпия кеңестің практикасы соттың тәуелсіздігіне кепілдік беріп отыр: Baroness

Hale in Suratt v. Attorney-General of Trinidad and Togago [2007] UKPC 55; [2008] 1 AC 655, at [38]:

«Вестминстер жөніндегі заңнамалардың бәрінде сот жүйесінің тәуелсіздігі, парламент пен атқа-

рушы билік сот жүйесіне ықпал ете алмайтыны конституциялық деңгейде бекітілген». Қараңыз:

Hinds v. The Queen [1977] AC 195, 221, PC.’

347

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

партияның саясатынан, үкіметтің бұйрығынан, корпоративті ықпал мен жеке

адамдардың мүддесінен жоғары тұруға тиіс.

26.05. Ұлыбританияда қалыптасқан дәстүр бойынша судьялар сынақ пен тексеруден

өткен кәсіби заңгерлерден іріктеліп тағайындалады. Англиядағы судьялар көбіне

бұрынғы адвокаттар (судьялар солиситорлардан да тағайындалады, мысалы, лорд

Коллинз солиситор болған). Судьялар қаржылай қамтамасыз етіледі, себебі олардың

еңбекақылары жоғары. Құқық саласындағы ұзақ жылдар бойы жинаған тәжірибесі де

олардың құқық пен саясаттың, сот төрелігі мен жалпы қоғамдық саясаттың арасын

дағы айырмашылықты ажыратуына мүмкіндік береді

. Үлкен соттың судья лары

тағайындалғаннан кейін, негізінен, оқшау кәсіби өмір сүреді. Олар әдетте (егер жұмыс

орны өз үйінен алыс болса) судьяларға арналған пәтерде тұрады (үнемдеу үшін ондай

пәтер әрбір сот мекемесінде бола бермейді, сондықтан олар кейде қонақүйде тұрады,

бірақ қонақүй сот өтіп жатқан қалашықта немесе қалада болса, судьяға қиындық туғы-

зады). Судьяның оқшау болуы – маңызды жайт. Судьяға қарсы әшкерелеу материалда-

рына жол бермеу керек, тіпті сот өндірісінің тараптарымен, куәлармен немесе

тараптың өкілдерімен кездейсоқ кездесудің де болмағаны жөн.

26.06. Осы дәстүрлі механизм судьяларға қылмыстық және азаматтық істерде

шешімді «ешбір қорқынышсыз» еркін қабылдауға мүмкіндік берді, сондай-ақ қоғам

да олардың қауіпсіздігіне сенімді еді. Әрине, іс бойынша шара қабылдау және істі

басқару үшін соттың тәуелсіздігіне нақты кепілдік берілуі керек. Судьялар қызметін

дұрыс атқаруы үшін қауіпсіздік аясы берік болуы қажет (алқабилерге де дәл сондай

кепілдік берілуі керек)

. Судьялар ішкі-сыртқы ықпалдан таза болуға, оларға ешкім

қауіп төндірмеуге, қорқытпауға тиіс. Судья қызметінің қай қыры да: жекелеген істер-

дегі шешімдері; келіспейтіні туралы пікірі; судьяның өзі шығарған шешімін негіздеуі;

алқабилерге берген нұсқаулары; үкімдері, сондай-ақ сот пен трибуналдың істі басқа-

рудағы шешімдері мен заңға сәйкес басқа да әрекеттері заңмен қорғалуы міндетті

1.2. 2005 ЖЫЛҒЫ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ РЕФОРМА ТУРАЛЫ

ЗАҢ АРҚЫЛЫ ЕНГІЗІЛГЕН ӨЗГЕРІСТЕР

1.2.1. Көне сот дәуірінің аяқталуы: лорд-канцлердің 2005 жылға дейінгі «адам

төзгісіз» конституциялық жағдайы

26.07. McGonnell v. UK ісінде (2000) Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты

«Ұлыбритания Еуропа конвенциясындағы «соттың тәуелсіздігіне» берілген

Clancy v. Caird (No 2) 2000 SC 441; [2000] UKHRR 509 (Court of Session, Inner House), at [43]: 12 s 8,

Contem «Заңгерлерді дайындау мен кәсіби даярлық барысында заңгерлердің өз бетінше ойлау және

пайымдау дағдыларын жетілдіруге көп көңіл бөледі».

s 8, Contempt of Court Act 1981; ss 44 to 46, Criminal Justice Act 2003 (қылмыстық істерді «алқабилер-

дің араласуынсыз» қарау туралы).

2007 жылғы Трибуналдар, соттар және олардың шешімдерін орындау туралы заңның 1-бабы 2005

жылғы Конституциялық реформа туралы заңға «трибуналдың тәуелсіздігіне кепілдік беру туралы»

өзгерістер енгізген.

348

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

кепілдікті бұзып отыр» деген

. Себебі Гернси приставы арал жөніндегі заң шығару

палатасында төрағалық ету кезінде заң шығаруды жоспарлауға қатысты азаматтық

істі қараған еді. Страсбург соты заң шығарудағы мұндай кемшілік пен судьяның

рөлі «6(1) тармағында аталған «тәуелсіздік пен бейтараптық талаптарына қайшы»

деген шешім шығарған

. Сондай-ақ шешім бойынша «заң шығару палатасында

төрағалық етіп отыр ған адамның азаматтық және қылмыстық істерде қандай да бір

нормаға түсініктеме беруіне болмайды»

26.08. Еуропаның бұл шешімі лорд-канцлердің сот жүйесі бойынша шешім

қабылдауы Еуропаның адам құқықтары жөніндегі (2005 жылға дейінгі) норма

ларына сәйкестігіне күмән тудырды. 2005 жылғы Конституциялық реформа

туралы заң қабылданғанға дейін (қараңыз: 26.10 және әрі қарай) лорд-канцлер

мынадай құзыретке ие еді: 1) сот жүйесінің басшысы; 2) Министрлер кабинеті-

нің мүшесі және министр (Лорд-канцлер департаменті кейін Конституциялық

істер департаменті болып аталды); 3) Лордтар палатасының төрағасы

(спикері)

26.09. Бүгінде кейбір лорд-канцлерлер сотқа жиі қатысады

. Егер Үкімет бұл істе

мүдделі болса, белгілі бір қиындық тудырар еді

. Осы себептен McGonnell

ісінде (2000) парламенттегі пікірталас кезінде «егер Үкімет істің нәтижесіне

(2000) 30 EHRR 289, ECHR; қараңыз: A Le Sueur, ‘Access to Justice Rights in the United Kingdom’

[2000] 5 EHRLR 457, 467; R Cornes, ‘McGonnell v. UK, the Lord Chancellor and the Law Lords’

[2000] PL 166; D Woodhouse, ‘The Oce of Lord Chancellor’ (1998) PL 617, and ‘The Oce of

Lord Chancellor: Time to Abandon the Judicial Role’ (2002) 22 LS 128, 141–3, сондай-ақ қараңыз:

D Woodhouse, The Oce of the Lord Chancellor (Hart, Oxford 2001). «Еуропаның ықпалы» туралы

қараңыз: 26.19 – 26.20.

Сонда, at [55]: «Заң шығару мен атқару билігінің соттың өкілеттігіне тікелей араласуы соттың

бейтараптығына күмән келтіруге негіз бола алады, нәтижесінде заңнаманың нормаларынан ауыт-

қуға әкеліп соғуы мүмкін».

Сонда, [57]; қараңыз: Davidson v. Scottish Ministers (2005) SC 7: Лордтар палатасы Шотландияның

сессиялық сотында судья лорд-адвокат қызметінде жүрген кезінде Лордтар палатасына кеңес бер-

генін алға тартып, заңға түсініктеме беруін орынсыз деп таныған, яғни судьяның заң шығару ор-

ганының өкілеттігін иемденуін заңсыз деп есептеген. Лорд Бингэм «судья бейтараптығы мен қы-

рағылығын сақтай отырып, парламенттің өкілеттігін иемденуден тысқары болуға тиіс» деген

пікір білдірген [17].

Қараңыз: R Cornes, ‘McGonnel v. UK, the Lord Chancellor and the Law Lords’ (2000) PL 166, 174;

D Woodhouse, ‘The Oce of Lord Chancellor: time to abandon the judicial role – the rest will follow’ (2002)

22 LS 128, 141 .

Лорд Хейлшам Лордтар палатасында апелляциялық шағымды – 81 күн; лорд Макай 60 күн қараған:

лорд-судья Ирвин осы істі 1999 жылы 17 ақпанда жапқан: vol 597, col 738; лорд Хейлшам 1970–1974

және 1978–1979 жылдар аралығында лорд-канцлер лауазымында болған.

Соттың өкілеттігін бөлу туралы пікірталасты қараңыз: HL Deb 17 February 1999, vol 597, cols

710–39; бұған дейінгі лорд-канцлерлер мұндай мәселенің туындайтынын жоққа шығарған еді:

Lord Hailsham, ‘The Oce of Lord Chancellor and the Separation of Powers’ (1989) 8 CJQ 308; Lord

Mackay, ‘The Lord Chancellor in the 1990s’ (1991) 44 CLP 241; бұл пікірге сыни көзқарасты қара-

ңыз: D Woodhouse, ‘The Oce of Lord Chancellor’ (1998) PL 617; D Oliver, ‘The Lord Chancellor, the

Judicial Committee of the Privy Council and Devolution’ (1999) PL 1; C Munro, Studies in Constitutional

Law (2

edn, 1999), 314–7, 328, and 331.

349

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

тікелей немесе жанама түрде мүдделі болса, лорд-канцлердің азаматтық істі қарау ға

қатысуына болмайды» деген

26.10. Бірақ 2005 жылғы Конституциялық реформа туралы заң бұдан да қатал

болған

. Ол лорд-канцлердің көне кеңсесінің судьялық рөлін жойған. Енді ол судья

емес. Бұдан кейін тек атқарушы биліктің өкілі, тәж министрі, кабинет мүшесі ғана

болып саналады. Сондай-ақ 2005 жылғы заң қабылданғаннан кейін лорд-канцлердің

заңгер болуы міндетті емес еді. Ол енді басқа мамандық иесі, саясаткер болуы да

мүмкін. Алдағы уақытта сот билігіне ие болмағандықтан, сот жүйесі «өкілі» сот

жүйесінің басшысы болады деп айта алмайды

26.11. Жаңа режимге сәйкес, лорд-канцлердің бұған дейін практик-заңгер болуы

міндетті емес, тіпті құқық саласында білігі болмауы да ықтимал. Алдағы уақытта

премьер-министр Королеваға осы лауазымға сай келетін тұлғаны лорд-канцлер етіп

тағайындауды ұсынады. Ондай тәжірибені тәж министрі немесе парламент мүшесі,

сондай-ақ практик-тәлімгер (Англия мен Уэльсте – практик-заңгер), университетте

құқықтану оқытушысы немесе премьер-министр лайық деп тапқан басқа да салада

жүріп те алуға болады

. Егер бұл лауазымға үміткер парламент мүшесі немесе пэр

болмаса, оған алдымен пэр атағын берген жөн. Осыдан кейін ғана тәж министрі

бола алады. Енді ол парламенттің алдында парламент мүшесі ретінде (өкілдер пала-

тасындағы) немесе Лордтар палатасының (заң шығарушы палата) мүшесі ретінде

есеп беріп отырады.

26.12. 2005 жылғы заңда «лорд-канцлердің кеңсесін» және «кеңсенің қызметін»

өзгерту туралы айтылса да (заңның кіріспесінде), осы заңның 1-бөлімінде консти

туциялық сипаты жоқ екені ескертілген: «Бұл заңның әсері теріс болды:

а) құқықтың нормалардың конституциялық принциптеріне; ә) лорд-канцлердің

осы принципке қатысты конституциялық рөліне ықпал етті». Құқық нормасының

күші лорд-канцлерде бұрынғыдай қала беретіні бекітілген: «лорд-канцлер қоғамы

мыздағы әлеуетті сақтаушылар болып саналады»

Lord Irvine, LC in HL Deb 17 February 1999, vol 597, col 736 and HL Deb 2 March 2000, vol 610, col

657; лорд Гудхарт лорд-канцлердің кез келген сот отырысына қатысуына қарсылық білдірген, сон-

да, vol 597, col 729. Сондай-ақ қараңыз: B Dickson and P Carmichael (eds), The House of Lords: Its

Parliamentary and Judicial Roles (1998).

Constitutional Reform Act 2005. Лорд Стейн (бүгінде Апелляция лорды лауазымынан босатылған)

2002 жылы «All Souls College, Neill Lecture» тақырыбындағы дәрісінде 2005 жылғы Конституциялық

реформа туралы заңды сынап, лорд-канцлердің қызметін бірізділікке түсіруді ұсынған. Ал лорд

Штейн мынадай ұсыныс жасаған: (i) лорд-канцлер сот отырыстарына қатыспасын; (ii) сот билігінің

министрлер кабинетінде өкілі болмасын; (iii) сот жүйесінің басшысы Жоғарғы соттың төрағасы бол-

сын: Lord Steyn, ‘The Case for a Supreme Court’ (2002) 118 LQR 382. See also Lord Bingham, ‘The Old

Order Changeth’ (2006) 122 LQR 211.

Lord Woolf, The Pursuit of Justice (Oxford University Press, 2008), 165. Бұл еңбекте бұған дейінгі лорд-

канцлерлердің атқарушы билік пен парламенттің алдында сот жүйесін, парламент пен министрлер

кабинетіндегі сот жүйесінің өкілдерін қорғауға ұмтылуы туралы айтылған.

s 2, Constitutional Reform Act 2005.

Lord Bingham, ‘The Rule of Law’ [2007] CLJ 67, 85.

350

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

1.2.2. Сот жүйесі мен Әділет министрлігінің арақатынасы

26.13. 2005 жылғы Конституциялық реформа туралы заң лорд-жоғарғы судьяға

шешуші де орасан зор билік берген. Оның жауапкершілігінің бес түрі белгіленген

1) ол бұдан кейін ұжымдық көзқарасты білдіруші болуға

; оның ішінде «лорд-жо-

ғарғы судьяға келіп түскен сот жүйесіндегі маңызды мәселелер бойынша парла-

ментте сөйлеуге тиіс»

; бұл контексте «Судьялар кеңесінің» жаңа рөлінің

маңызын атап өту керек

; 2) ол енді сот жүйесіне қамқорлық жасауға тиіс

; 3) сот

жүйесін тиімді басқаруға міндетті

; 4) тәртіптік жазалау құқығына ие болады, тек

судьяны қызметінен босата алмайды

; 5) сондай-ақ лорд-жоғарғы судья аса

маңызды істерде, әсіресе апелляцияда таңдаулы мәселелер бойынша сотқа

қатысады.

26.14. Осы бес түрлі зор міндет жүктейтін жауапкершілік – тіпті ойлауға да күрделі

мәселе. Қысқаша айтқанда, Англияның лорд-жоғарғы судьясы кәсіподақтың лауа-

зымды тұлғасы, харизмалы генерал, атқарушы бас директор, оқу процесінің жетек-

шісі және бас судья болуға тиіс. Тіпті Сүлеймен патшаның өзі бұл қызметтен бас

тартар еді. Сот жүйесінің бір бөлігін қолдау әділет министріне жүктелсе де, бұл заң

сот жүйесі мен атқарушы биліктің аражігін ажыратуға негіз болды. Сондықтан

лорд-жоғарғы судья мен әділет министрінің арасында (және олардың қызметкерлері

мен әріптестерінің арасында) өзара үйлесімді қарым-қатынас болуға тиіс. Бұл мәсе

лені Үкімет пен сот жүйесінің арасындағы өзара қарым-қатынасты жүйелейтін

Concordat реттейді

. Лорд Вульф (бұрынғы лорд-жоғарғы судья) әділет министрі-

нің «ресурстарды» бақылауынан туған мәселелерге назар аударған

. Бастапқа

кезеңде Concordat тез өтетін. Бірақ жалғыз қарлығаштың оралуынан жаз шыға қой-

майтыны белгілі. Сондықтан шынайы қарым-қатынас сақтаудың маңызы зор, себебі

бұл жердегі мәселенің құны өте жоғары: сот жүйесінің тиімділігі; соттың тәуел-

сіздігінің маңызы; судьяның рөлін құрметтеу.

Lord Phillips, (former) Lord Chief Justice of England and Wales, ‘Constitutional Reform: One Year On’,

The Judicial Studies Board Annual Lecture (22 March 2007): www.judiciary.gov.uk/publications_media/

speeches/2007/lcj_220307.htm.

s 7(2)(a), Constitutional Reform Act 2005: Англия мен Уэльстің сот органдарының, лорд-канцлер мен

тәж министрлерінің пікірлерін толық қамтыған.

s 5(1), 2005 Act.

Lord Woolf, The Pursuit of Justice (Oxford University Press, 2008), 186 , and 207.

s 7(2)(b), 2005 Act: Англия мен Уэльстегі сот органдарының және сот жүйесінің басқа салаларында

да сот жүйесі қызметкерлерін оқыту мен даярлау жөніндегі нұсқаулықтар.

s 7(2)(c), 2005 Act: Англия мен Уэльстегі сот органдарының және сот жүйесінің ғимараттары мен сот

бөлмелерінің орналасуы жөніндегі нұсқаулықтар.

s 108, 2005 Act.

Lord Woolf, The Pursuit of Justice (Oxford University Press, 2008), 169; and Lord Woolf [2004] CLJ 317,

324.

Lord Woolf, The Pursuit of Justice (Oxford University Press, 2008), 170; мирасқорының «ресурстар»

пікірталасқа себеп болады деген шағымын ескерген жөн: Lord Phillips, Lord Chief Justice of England

and Wales, ‘Constitutional Reform: One Year On’, The Judicial Studies Board Annual Lecture (22 March

2007): www.judiciary.gov.uk/publications_media/speeches/2007/lcj_220307.htm.

351

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

1.3. АНГЛИЯДА СУДЬЯЛАРДЫ ТАҒАЙЫНДАУ

26.15. Англияның сот жүйесінің ерекше сипаты (бірегей сипаты) ондағы судья-

ларды солиситор немесе барристер ретінде үлкен тәжірибе жинақтағаннан кейін

ғана тағайындауында. Басқаша айтқанда, Континенталдық жүйедегі сияқты, бір

ден судьяның карьерасын жасауға жол жоқ. Бірақ Белл «Англиядағы орташа

судья кәсіби карьерасының жиырма бес жылын сот жүйесінде бір лауазымнан

екінші лауазымға, көбіне жоғары лауазымға ауыса отырып өткізетінін» айт-

қан

. Яғни ағылшын судьялары әрдайым дерлік практикада үлкен тәжірибе

жинақтаған соң – құқық саласындағы карьерасының соңғы кезеңінде ғана судья

болып тағайындалады екен. Әдетте Үлкен соттың судьялары барристерлерден

іріктеледі

. Судьяларды тағайындау жөніндегі комитет

бүгінде ағылшын

судьяларын практик-солиситор мен барристердің арасынан тағайындайды

26.16. Судьяларды тағайындау жөніндегі комитеттен судьяларды «тек сіңірген

еңбегіне» сай тағайындау талап етіледі. Үміткердің мінездемесі жақсы болуға

тиіс

. Ең бірінші критерий олардың «еңбегі» болса да, Судьяларды тағайындау

жөніндегі комитет «судьялыққа іріктеу кезінде

тұлғалардың әртүрлі болуын еске-

руі қажет»

. Қазіргі кезде Британияда судьяларды тағайындау кезінде олардың

жеке басының саяси көзқарасы маңызды емес деп саналса да, үміткердің әсіре-

фашизм мен коммунистік көзқарасы судья лауазымына тағайындауға кедергі

болады (мұндай сенім мен көзқарас, әрине, мемлекеттік қызметке тағайындауға да

кедергі болатыны белгілі).

J Bell, Judiciaries Within Europe: A Comparative Review (Cambridge University Press, 2006), 298.

Бұрын солиситор болып жұмыс істеген, бірнеше еңбектің авторы лорд Коллинздің Жоғарғы соттың

судьясы болуы осы кезге дейінгі ең жоғарғы қызмет еді; халықаралық жеке құқық жөніндегі маңызды

еңбегі бірнеше рет редакцияланған: Dicey, Morris and Collins on the Conict of Law (15

edn, 2012);

қараңыз: per Bingham LJ, Re Harrods (Buenos Aires) Ltd [1992] Ch 72, 103, CA. Бұл еңбек – лорд

Коллинздің туындысына түсініктеме берген маңызы зор шығармалардың бірі.

s 61, and Sch 12, Constitutional Reform Act 2005. Англия мен басқа юрисдикцияларда судьяларды таға-

йындау туралы қараңыз: K Malleson and PH Russell (eds), Appointing Judges in an Age of Judicial Power:

Critical Perspectives from around the World (University of Toronto Press 2006); Англияда судьяларды

тағайындау туралы қараңыз: K Malleson, сонда, ch 2; сондай-ақ қараңыз: www.judicialappointments.

gov.uk/ (Әділ және бәсекелес үміткерлердің арасынан іріктеліп тағайындалады). Егжей-тегжейлі

қараңыз: P Darbishire, ‘Where do English and Welsh Judges Come From?’ [2007] CLJ 365. Салыстыру

үшін қараңыз: J Bell, Judiciaries Within Europe: A Comparative Review (Cambridge University Press,

2006), әсіресе 17 және әрі қарай.

ss 63–107, and Sch 12, 2005 Act.

s 63(2) and(3), 2005 Act.

J Bell, Judiciaries Within Europe: A Comparative Review (Cambridge University Press, 2006), 314 .

s 64, 2005 Act.

352

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

1.4. АҒЫЛШЫН СУДЬЯЛАРЫН МАРАПАТТАУ ЖӘНЕ

ҚЫЗМЕТТЕН БОСАТУ

26.17. Ағылшын судьялары еңбекақысы мен зейнетақысын парламенттің арнайы

дауыс беруінсіз алады

. Олар сондай-ақ қызметте (осы параграфта аталған білікті-

лікке сай болса) зейнет жасына дейін отыра алады. Қабылдаған шешімі партияның

саяси көзқарасына немесе басқа да экстра-құқықтық негізде болғаны үшін судьяны

жұмысынан шығаруға немесе қызметін төмендетуге болмайды. Сондай-ақ осындай

экстра-құқықтық негіз бойынша лауазымын көтеру де, қызметін өсіру де мүмкін

емес

. Зейнетке шығуына, денсаулығына немесе қайтыс болуына байланысты жағ-

дайлардан басқа уақытта судья тек мінез-құлқы кәсіби әдебіне өрескел қайшы бол-

ған жағдайда ғана жұмыстан босатылады

. 1950 жылдардағы эпизодтар негізінде

судьяның жұмысы құзыретінің стандартына сай келмегені үшін немесе іс жүргізу

практикасының нормалары мен әдет-ғұрпына қайшы болғаны үшін сыналуы мүм-

кін. Мұндай жағдайда судьяға зейнетке шығуға немесе отставкаға кетуге өтініш

жасалады

26.18. Оңтүстік Африканың Конституциялық соты Justice Alliance of South Africa v.

President of South Africa ісінде

(2011) заң нормасының конституцияға қайшы еке-

нін мәлімдеген, себебі Оңтүстік Африканың президентіне (атқарушы билік мүше-

сіне) жоғарғы судьяның өкілеттігін созу туралы шешім қабылдау құқығын беруге

тырысқан. Соттың айтуынша, бұл заң құжаты ондай құқықтың, тек парламенттің

заңына сәйкес, негізгі заң құжатының (басқа заңдағы) нормасын жоюға бағыттал

ған. Сонымен бірге сот соттың тәуелсіздік принципі атқарушы билікке жоғарғы

судьяның өкілеттік мерзімін анықтауға, ұзартуға құқық бермейтінін ескерткен.

Мұндай құқыққа ие болуы атқарушы билік үшін жақсы еді. Бірақ, керісінше, ондай

өкілеттікті ұзартудан бас тарту соттың жұмысына кедергі келтіру болып санала

ды

. Осы себептен атқарушы билікке ондай құқық беру конституцияға қайшы және

Иерусалимдегі конференцияда (2008 жылғы наурызда) профессор Кейт Уфф ағылшын судьяларының

әрекеті мен олардың тәртібіне шағым жасау тәртібі туралы әңгімелеген.

Үлкен сот пен Апелляциялық сотқа қаржы Қауымдастырылған қордан төленеді: s 12(5), Senior Courts

Act 1981; қаржының көлемін лорд-канцлер азаматтық қызмет көрсету министрімен кеңесе отырып

шешеді: s 2(1), 1981 Act; Үлкен сот судьяларына еңбекақыны парламент бекітеді: s 89(8), 1981 Act

(лорд-канцлер қаржы министрімен кеңесе отырып шешеді), s 89(7A), 1981 Act (Constitutional Reform

Act 2005, Sch 3, para 3(5); аудандық сот судьяларының еңбекақысын Әділет министрлігі төлейді

(лорд-канцлер қаржы министрімен кеңесе отырып шешеді): s 6(1), County Courts Act 1984

(Constitutional Reform Act 2005, Sch 3 1(1)). s 12(5), Senior Courts Act 1981, сондай-ақ судьялардың

еңбекақысын төмендетуге ешкімнің құқығы жоқ; қараңыз: s 9(3), Administration of Justice Act 1973.

J Bell, Judiciaries Within Europe: A Comparative Review (Cambridge University Press, 2006), 20–3.

ss 11(3) and (3A), Senior Courts Act 1981 (Constitutional Reform Act 2005); see also s 33, Constitutional

Reform Act 2005 (Justices of the Supreme Court); s 115, 2005 Act (округ судьялары мен олардың хатшы-

лары); s 11(4), County Courts Act 1984.

Лорд-канцлер судьяны заң нормаларын бұзғаны үшін қызметінен босата алады: AT Denning, The Due

Process of Law (1980), 58–62, Jones v. National Coal Board [1957] 2 QB 55, CA; қараңыз: N Andrews,

Principles of Civil Procedure (1994), 3–012.

[2011] ZACC 23.

Сонда, [68].

353

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

мұндай заң нормасы жарамсыз. Сот президенттің 2011 жылғы сәуірде қабылдаған,

жоғарғы судья Сандил Нгкобоға 2011 жылғы 15 тамыздан бастап тағы бес жылға

өкілеттігін ұзарту туралы жарлығын жарамсыз деп таныған. Бұл шешімде консти

туциялық заң мен құқық нормалары және сот тәуелсіздігінің жоғарғы құндылығы

бірлескен көрініс тапқан.

2. СОТТЫҢ БЕЙТАРАПТЫҒЫ

2.1. КІРІСПЕ

26.19. Бұл принцип кейде nemo judex in causa sua деп аталады. Табиғи әділдіктің

бір принципі, 27.01 және одан кейінгі тармақтарда талқыланған audi alteram

partem (басқа тараптың да сөйлеуіне мүмкіндік бер) – осы принциптің ажырамас

бөлігі. Соттың бейтараптығы тұжырымы Адам құқықтары жөніндегі Еуропа кон-

венциясының 6(1) тармағында баяндалған және бүгінде ағылшын құқығына

1998 жылғы Адам құқықтары туралы заңмен инкорпорацияланған

. 6(1) тарма-

ғының бірінші сөйлемінде былай делінген: «Азаматтық құқығы мен міндеті

туралы дау туған немесе қылмыстық айып тағылған адамның заң негізінде

құрылған тәуелсіз және бейтарап сотта көкейге қонатын мерзім ішінде әділ

және жария сот талқылауына құқығы бар»

. («Бейтараптық» арбитраждың да

негізі болып саналады: ІІ том, 4.34 және одан әрі қарай)

26.20. Лорд Хоуп Porter v. Magill ісінде (2001)

«Соттың тәуелсіздігі мен бейта-

раптығы» арасында ажырамас байланыс бар екенін» (соттың тәуелсіздігі туралы

26.01 және әрі қарай) айта келе, оны Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының

Findlay v. UK ісіндегі (1997) шешімінен алған

«Бейтараптық мәселесіне келер болсақ, мұның екі түрлі қыры бар. Біріншісі: три-

бунал алалау мен біржақты көзқарасқа жол бермеуі керек. Екіншісі: трибунал

объек тивті көзқараста болуға тиіс, яғни сот өндірісі барысында қандай да бір заң-

бұзушылыққа жол бермеуге кепілдік болуға тиіс. Соттың тәуелсіздігі мен бейта-

раптығы тұжырымдары өзара тығыз байланысты...»

s 1(3), Sch 1, Human Rights Act 1998.

(Cmnd 8969) (1953); қараңыз: Art 6(1), қараңыз: R (Alconbury Developments Ltd) v. Secretary of State for

the Environment, Transport and the Regions [2001] UKHL 23; [2003] 2 AC 295, HL; Porter v. Magill [2001]

UKHL 67; [2002] 2 AC 357, at [88], лорд Хоуп былай деген: «Соттың тәуелсіздігі мен алаламауы

өзара тығыз байланысты»; Findlay v. UK (1997) 24 EHRR 221, 244, at [73], ECHR (for this quotation

see 26.20).

eg, J van Compernolle and G Tarzia (eds), L’impartialité du juge et de l’arbitre: Étude de droit comparé

(Bruylant Publishers, 2006).

[2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, at [88].

(1997) 24 EHRR 221, 244, at [73].

354

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

Лорд Хоуп Porter v. Magill ісінде (2001) тағы былай деген

«Бұл екі тұжырым трибуналдың тәуелсіздігі мен алалауға жол бермеуге тиіс екенін

ғана білдіріп қоймайды, тіпті мұндай жағдайды дәлелдеудің өзі қиын, бірақ бұл тұжы-

рымдар сондай-ақ сот өндірісінің сапасы кемімеуі қажет екенін де білдіреді».

26.21. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптерінде (міндетті күші жоқ)

былай делінген

«Сот бейтарап болуға тиіс. Шешім шығаратын судьяның немесе басқа лауазым

иесінің бейтараптығына күмән келтіретін негіз болса, онда ол сот өндірісіне қатыс-

пауы қажет. Соттың алалауға жол бермеуіне әділ және тиімді түрде жағдай

жасалуы міндетті».

2.2. АЛАЛАУ

2.2.1. Алалаудың түрлері

26.22. Англияда

судья шешім шығарарда алаламауға тиіс, әсіресе істің нәтиже-

сінде қаржылық немесе жеке мүддесі болмауы міндетті деген көзқарас қалыптас-

қан. Тіпті судья шын мәнінде алаламаса да, қоғамда алалаудың орын алу

ықтималдығы туралы пікір қалыптаспауға тиіс. Яғни «сот төрелігі жүзеге асыры-

лып қана қоймай, сонымен қатар күмәнсіз және нақты болуға тиістігі сот жүйе-

сінің маңызды іргетасы»

екенін білдіреді. Осы өзіндік шектеу керісінше жағдайда

қоғамда сот жүйесіне сенімнің құлдырауына жеткізеді

. Бұл контексте іс жүргізу

әділ болуға тиіс, оны Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндетті

күші жоқ) қолдаған

26.23. Судья алалауға жол бермеуі үшін «оның шығарған қорытынды шешімін

басқа судьяға тексертеді» деген өзгеріс енгізілген болатын. Алайда шешімді басқа

судья тексеретіндіктен, мұндай тәсіл судьяның батыл шешім шығаруына кедергі

[2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, at [88].

Principle 1.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 17; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Porter v. Magill [2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357; Locabail (UK) Ltd v. Bayeld Properties Ltd [2000] QB

451, CA. Негізгі прецеденттерді қараңыз: R v. Gough [1993] AC 636, HL; R v. Bow Street Metropolitan

Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet Ugarte (No 2) [2000] 1 AC 119, HL; R (Alconbury Developments

Ltd) v. Secretary of State for the Environment, Transport and the Regions [2001] UKHL 23; [2003] 2 AC

295, HL; Re BCCI (тарату туралы) (2001) NLJ 1852, Lawrence Collins J; Re Medicaments and Related

Classes of Goods (No 2) [2001] 1 WLR 700, CA and Re Medicaments and Related Classes of Goods (No

4) [2002] 1 WLR 269, CA (лорд-канцлер департаментінің соттың бейтараптығына араласқаны үшін

бекер шығын шығарғаны туралы); Berg v. IML London Ltd [2002] 1 WLR 3271, Stanley Burnton J.

R v. Sussex Justices, ex parte McCarthy [1924] 1 KB 256, 259, per Lord Hewart CJ.

R v. Bow Street Metropolitan Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet Ugarte (No 2) [2000] 1 AC 119, 145,

HL, per Lord Hutton.

Principle 1.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 17; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm; бұл

принциптер туралы: 25.129 және әрі қарай.

355

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

болды. Осы сәтсіз енгізілген өзгерістің шығынын тексеру туралы өтініш жасаған

тарап төлеуге міндетті еді.

26.24. Сот, трибунал, коронер

, арбитр

(Арбитраж құқығы туралы ереже, ІІ том,

4.34 және әрі қарай) жергілікті органның аудиторы

немесе алқаби мына үш жайтқа

жол бермеуге тиіс

1) Алалаудың пайда болуы: егер алалаудың мұндай сирек кездесетін түрі орын алса,

сот өндірісінің тарапында іс бойынша шешім қабылдайтын судьяны ауыстыру

немесе істі тоқтатып қою туралы өтініш беруіне «нақты негіздеме» пайда болады.

Дегенмен алалаудың пайда болуын дәлелдеу қиын, себебі құқықта судья дан

сыртқы ықпалдың болғаны туралы жауап алуға рұқсат беретін норма жоқ

2) Қаржылық немесе басқа да тікелей мүдде: судьяның қаржылық мүддесі

болса, онда істі қарамауға тиіс; қаржылық мүддесі спекулятивті, жанама

немесе білінбейтіндей деңгейде болса ғана істі қарай алады

. Сондай-ақ судья-

ның істің нәтижесіне «моральдық» мүддесі болса да, істі қарай алмайды

3) Алалаудың нақты ықтималдығы: Лордтар палатасы Porter v. Magill

ісінде (2002) бұл туралы былай деген: «Әділ және хабардар адам фактілер-

мен танысқаннан кейін трибуналдың бейтараптығы нақты мүмкін болғаны

туралы қорытындыға келеді»

eg, R v. Inner West London Coroner, ex parte Dallaglio [1994] 4 All ER 139, 163, CA.

ss 1(a) and 24(1), Arbitration Act 1996; қараңыз: 4.44 және әрі қарай, vol II; Laker Airways Inc v. FLS

Aerospace Ltd [2000] 1 WLR 113, Rix J (арбитр мен тараптың заңгері екеуі бір арбитраждық палата-

ның мүшесі болса; нақты алалау фактісі болмаса; сот өндірісінде ешбір моральдық немесе қаржылық

мүддесі болмаса; алалауға жол беруі мүмкін екенін білдіретін күдік тумаса; құпия және артықшылы-

ғы бар материалды жариялау мүмкін екенін білдіретін сезік болмаса).

Porter v. Mag ill [2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL.

Locabail (UK) Ltd v. Bayeld Properties [2000] QB 451, 471–2, CA, at [3], лорд Бингэм «шешім шығара-

тын судья» деп атаған; спортшылардың тәртібін қарайтын трибунал туралы қараңыз: Modahl v. BAF

[2002] 1 WLR 1192, CA.

Екі ұсыныс туралы да қараңыз: Locabail case, сонда, [3], per Lord Bingham CJ.

Dimes v. Proprietors of Grand Junction Canal (1852) 3 HL Cas 759, 793–4, HL per Lord Campbell CJ

(лорд Коттенхэм жауапкер компанияның қызметіне мүдделі болған). Осы нормалар туралы қара-

ңыз: (1) Locabail (UK) Ltd v. Bayeld Properties [2000] QB 451, 481–91, CA, at [27] to [70] (король-

дік адвокат Лоуренс солиситор мен судьяның қызметін қатар алып жүрген және Херберт Смиттің

серіктесі болған; басқа бір сот өндірісінде бұл фирма осы тараптардың бірінің мүддесін қорғаған;

судьяның бұл іске қатысуы дәл осы принципке жатпайды); (2) сонда, 500, [108], [109] (сот өндірісі-

нің қатысушыларының бірі судьяның отбасылық компаниясының жалға алушысы болуы қаржылай

мүдделілік пен алалау ықтималдығының нақты себеп болуына негіздеме емес); (3) Weatherill (Edwin

Robert) v. Lloyds TSB Bank plc (CA, 4 October 2000) (судья жауапкердің компаниясында жалпы сомасы

5,5 млрд доллар құрайтын 570 акциясы бола тұра, істі өзі қараған; кейін ол компанияда акциясы бар

екенін ұмытып кеткенін және білген бойда дереу сатып жібергенін айтқан; мұндай кезде судьяның

алалауға жол беруі мүмкін екенін алға тартуға болар еді). Lord Hope in R v. Bow Street Metropolitan

Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet [2000] 1 AC 119, 140; and Lord Clyde in Roylance v. General

Medical Council (No 2) [2000] 1 AC 311, 318 G, PC. Осы істерде «егер тек» деген сөз тіркесін қолдан-

бай, «қандай болса да» деген сөз тіркесін қолданған жөн. Сыни көзқарасты оқыңыз: AA Olowofoyeka,

‘The Nemo Judex Rule: the Case Against Automatic Disqualication’ [2000] PL 456.

Per Lord Browne-Wilkinson in R v. Bow Street Metropolitan Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet

[2000] 1 AC 119, 135–6, HL (лорд Хоффманн апелляциялық шағым жасап отырған Халықаралық

амнистия қорының пікірін қолдаған).

[2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL, at [103]. Лорд Хоуптың бұл пікіріне басқа лордтар да қосылған.

356

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

26.25. R (Kaur-дің өтініші бойынша) v. Institute of Legal Executives Appeal Tribunal

ісінде

(2011) лорд-судья Рикс айтқандай: 2) нұсқадағы себеп бойынша автоматты

түрде бас тарту доктринасы мен 3) нұсқадағы себеп бойынша алалаудың көрініс

беруі – сот қызметін атқарып отырған адамның сыртқы ықпалдан еркін болуға тиіс

деген принципке сүйенуі, яғни мұндай жағдай судьяның дау мен мәселе бойынша

объективті шешім шығаруына

(нақты мүмкін болуы ретінде) кедергі келтіреді.

Осылайша лорд-судья Рикс қазіргі кездегі құқық жүйесінде жоғарыда аталған үш

жайтты судьяға сынақ тәсілі ретінде негізге алуға болатынын мәлімдеген. Осы біре-

гей көзқарас судьяның істің нәтижесінде жеке басының мүддесі болуы, судьяның

іске қатысушылармен жеке қарым-қатынасына жол беруге болмайтын теріс эле-

менттің ұшырасуы соттың алалауының нақты ықтималдығына негіз бола алатынын

көрсетіп отыр

26.26. Бейтараптықтың нақты ықтималдығына жеткізетін факторлардың санаты

мұнымен шектелмейді; шын мәнінде ондай факторларды анықтап, тізімін жасау

мүмкін емес, тіпті сонымен қатар қауіпті де

26.27. Апелляциялық сот судьяның денсаулыққа зиян келтіру туралы іс бойынша

түсініктемені соттан тыс жерде беруі алалаудың нақты ықтималдығына әкеліп

соқты деген шешім қабылдаған. Себебі судьяның берген түсініктемесі жауапкер-

дің сақтандырушысы мен оның сот өндірісіндегі тактикасына теріс көзқарасын

білдіретін еді

. Сол сияқты, Scottish ісін қараған сот «Апелляциялық қылмыстық

сотқа отставкадағы судья ретінде қатысып отырған судья алалауға жол берген,

себебі ол газетке адам құқықтарын Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенция-

сына сай қорғау туралы бірнеше сыни мақала жазған судья еді» деген шешім

қабылдаған

. Мұндай шешім Ұлыбритания судьяларына қоғам тарапынан жасал-

ған ықпал болып саналады.

26.28. Лордтар палатасының қабылдаған шешімі бойынша да жергілікті басқару

органы қызметкерінің жеке адамның тұрғын үйін тексеру тәртібі 6(1) тармағының

талаптарына сай болуға тиіс. Сондай-ақ жергілікті билік қызметкері мәртебесіндегі

мұндай судья объективті түрде тәуелсіз болып саналмайтынын ескерткен

[2011] EWCA Civ 1168; [2012] 1 All ER 1435.

Сонда, [16]: «Даймс/Пиночеттің (№2) доктринасының алалаудың нақты мүмкін болуы доктринасы-

нан айырмашылығы бар ма деген сұрақ туады; лорд-судья Рикс бұл жерде лорд Бингэмнің Davidson

v. Scottish Ministers [2004] ісіндегі шешімін қолдаған» (UKHL 34; [2004] HRLR 34, at [6] and [7]).

Сонда, at [44].

Locabail (UK) Ltd v. Bayeld Properties [2000] QB 451, 480, CA, at [25], per Lord Bingham CJ.

Сонда, at 496 (шешімді лорд Бингэм қабылдаған).

Қараңыз: Hoekstra v. Her Majesty’s Advocate [2001] 1 AC 216, PC, Hoekstra v. Her Majesty’s Advocate

(No 1) 2000 SLT 602, Hoekstra v. Her Majesty’s Advocate (No 2) 2000 SLT 605. Істің шешімі мұқият тал-

қыға түскен; судьяның Еуропалық конвенцияны сынаған мәлімдемесін газеттер жариялаған: Scotland

on Sunday, 6 February 2000 (cited R Cornes (2000) PL 166, 170 n 24).

Runa Begum v. Tower Hamlets LBC [2003] UKHL 5; [2003] 2 AC 430, HL, noting Adan v. Newham LBC

[2002] 1 WLR 2120, CA; бұл – осыған байланысты іс: R (Bono) v. Harlow DC [2002] 1 WLR 2475,

at [22] , Richards J.

357

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

2.2.2. Алаламау туралы сот нұсқаулықтары

26.29. Locabail (UK) Ltd v. Bayfield Properties Ltd ісінде (2000) лорд Бингэм айтқан

дай, алалаудың нақты ықтималдығына мынадай себептер бар

1) «судья мен сот өндірісіне қатысушының арасында жеке бастың достығы немесе

өшпенділігі болуы»;

2) «судьяның сот өндірісіне қатысушыны жақын тануы»;

3) «қандай да бір тұлғаға сеніп тапсыру мәселесін шешетін судьяның бұған дейінгі

сот өндірісінде нақ осы тұлғаға сеніп тапсыруға болмайтыны туралы объек

тивті шешім қабылдағанына күмән тууы»;

4) «судьяның бұған дейінгі сот өндірісінде білдірген пікірі оның объективті шешім

қабылдайтынына күмән туғызуы»;

5) «судьяның объективті шешім қабылдауына, сыртқы ықпал мен алалауға жол

бермейтініне күмән туғызатын басқа да негіздер болуы»

2.2.3. Алалаудың көрініс бермеуі

26.30. Апелляциялық сот Locabail ісінде (2000) жетекші принциптерді реттегеннен

кейін бес түрлі апелляциялық шағымды қараған

. Солардың бірінде «трибуналдың

бір мүшесінің 30 жыл бұрын Салық комитетінде осы сот өндірісі тараптарының

бірінің қарамағында жұмыс істеуі алалаудың көрінісі болып саналмайды» деген

шешім қабылдаған

. Апелляциялық сот аталған шешімге жасалған шағымды

«орынсыз» деп танып, қараусыз қалдырған.

26.31. Азаматтық істі қараушы судьяның өсиетін жазуға көмектескен солиситор-

дың сот өндірісіне тараптардың бірінің солиситоры ретінде қатысуы да алалаудың

нақты ықтималдығы болып саналмайды

. «Алалаушылық» мәселесінің айқын

шешімі ретінде Апелляциялық соттың «бірінші сатыдағы сот судьясының өсиетін

солиситор дәл сол сот өндірісі болатын күні жасап беруі және солиситорлар фир-

масы сол қызметі үшін судьядан ақы алудан бас тартуы да бейтараптықтың көрі-

нісі болып саналмайды» деген шешімін атауға болады

. Бұл фактіні апелляциялық

шағым жасаушы тараптың қызметкері сол солиситорлар фирмасына судьяның бух-

галтері ретінде хабарласу арқылы білген

. Мұндай жағдайда судья алалаудың

нақты ықтималдығына жол беріп отыр ма деген мәселені шешуге алқабилердің

құқығы жоқ

. Бірақ Апелляциялық соттың екінші шешімі таңғаларлық және қате

[2000] QB 451, 480, at [25], CA.

A Higgins (2011) 30 CJQ 247. Австралияның Үлкен сотының BATAS v. Laurie [2011] HCA 2 ісіндегі

шешімін қараңыз (дәл осы тараптар қатысқан басқа сот өндірісінде шешім өзгеше еді, сондықтан

алалаушылық болды деген күмән туған).

[2000] QB 451, 498, CA.

Сонда, at [96].

Taylor v. Lawrence (No 1) (CA, unreported, 25 January 2001; [2001] EWCA Civ 119).

Taylor v. Lawrence [2002] EWCA Civ 90; [2003] QB 528, CA, at [70] to [76], noted IR Scott (2002) 21 CJQ 194.

«Әділетсіз» деп аталған: IR Scott (2002) 21 CJQ 194, 197.

Азаматтық істерге қатысатын алқабилер ұғымының нақты мағынасында, 14.04.

358

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

болатын: осы жағдайда солиситордың құқықтық қызметті дәл сол күні және тегін

көрсетуі қоғамда күмән тудыратыны рас еді.

26.32. Судьяның жауапкер тарапты қорғап отырған солиситорлар фирмасында

бұрын жұмыс істеуі де алалаудың нақты ықтималдығы болып саналмаған. Бұл

шешім орынды. Шешімді қабылдауда мына факторлар: біріншіден, судьяның прак

тик-солиситор болып жүрген кезінде бұл сот өндірісіне қатыспауы; екіншіден,

судья ның сол уақытта аталған фирмада жұмыс істемеуі, яғни Үлкен соттың судьясы

лауазымына тағайындалғаннан кейін фирмадан шығып кетуі; үшіншіден, бұл тарап

бұрын сот өндірістерінде осы фирманың солиситорларын жалдамауы ескерілген

Судья бұл істе алалаудың нақты ықтималдығы туралы шағымды «орынсыз» және

«әлсіз» шағым ретінде таныған. Сондай-ақ судьялар мұндай шағымдарды қанағат-

тандыратын болса, олардың үдей түсетінін де ескерткен

2.2.4. Алалаушылықтың нақты мүмкін болмауы

26.33. Судья-лорд Бингэм Locabail ісінде (2000) мына жағдайларда алалау көрініс

бермейтінін айтқан

«Мұндай шағымды судьяның дініне, этносы мен ұлтына, гендерлік көзқарасына,

жасына, таптық, жыныстық бағытына негіздеуге жол бере алмаймыз. Сонымен

қатар шағымды судьяның әлеуметтік мәртебесіне, біліміне, қызметі мен еңбек

жолына, отбасына негіздеуге болмайды; бұрынғы саяси көзқарасына негіздеуге бол-

майды; әлеуметтік, спорт немесе қайырымдылық мекемелерге мүшелігіне негіздеуге

болмайды; массондық ұйымдарға жататынына

; бұған дейінгі шешімдеріне; қыз-

мет бабынан басқа кездегі (кітабындағы, лекциясындағы, сөзіндегі, мақаласындағы,

сұхбатындағы, баяндамасындағы немесе баспасөз бетінде жарияланған құқықтық

кеңесіндегі) пікірлеріне

; іске қатысып отырған тарапқа, солиситорға немесе адво-

катқа кедергі келтіру немесе көмектесу туралы нұсқау алғанына; тараппен бір

қонақүйде, бір ауданда немесе бір жергілікті Құқық қоғамы мен Құқық палата-

сында тұратынына негіздеуге болмайды».

Re BCCI (тарату туралы) (2001) NLJ 1852, Lawrence Collins J.

Лорд Бингэм Locabail ісінде де дәл осындай түсініктеме берген [2000] QB 451, 480, [22] – [24]. Ол бұл

істе Австралия сотының шешімі туралы пікір білдірген еді. In Berg v. IML London Ltd [2002] 4 All ER

87 (Үлкен сот төрағасының орынбасары, корольдік кеңесші Стэнли Бертон) сот отырысын өткізуден

соттың бас тартуына автоматты түрде негіздеме болатын себеп жоқ екенін, екі тарап та қарсылық біл-

дірсе ғана сот отырысы өткізілмейтінін мәлімдеген; судья мұны сот отырысын өткізер алдында, бес

ай бұрын, айтқан; кейін осы істі қарауға бөліп берген соң, судьяның алалауға жол беру ықтималдығы

туралы ой туған.

[2000] QB 451, 480, at [25].

Salaman v. UK (Application No 43505/98) 15 June 2000, ECHR: жинағы: [2001] EHRLR 85–6 (Үлкен

сот мүшелерінің бірі және Апелляциялық сот мүшелерінің бірі масон болғаны, сондай-ақ екі куәнің

екеуі де масон екені және мұра берушінің өзі де масон болғаны алалауға негіздеме ретінде себеп бола

алмаған; Сот Ұлыбритания Ішкі істер министрлігінің іріктеу комитетінің «Полиция мен сот жүйесін-

дегі масон» тақырыбындағы баяндамасын қараған (1997 жылғы наурызда). Қараңыз: Stott v. Minogue

2001 SLT 25, Sh Ct (Art 6(1). Бұл істе судья масон туралы жауап беруден бас тартқан.

cf Timmins v. Gormley in the Locabail group of appeals, [2000] QB 451, 496, CA, at [89] (судьяның денсау-

лыққа зиян келтірілгені туралы істегі бұйрығы алалауға жол беру ықтималдығы туралы күмән туғыз-

ған, себебі судья мен жауапкердің сақтандырушысы арасында келіспеушілік болғаны анықталған).

359

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

2.2.5. Pinochet ісі

(2000)

26.34. Бұл іс басты жаңалық болды. 1998 жылы құқық лорды – лорд Хоффманн

Pinochet ісінің бірінші отырысында тараптың қарсы мәлімдемесін қанағаттандыр

маған. Кейіннен оның осы істегі мүдделі тараптардың бірі – сот өндірісіне қатысуға

рұқсат алған гуманитарлық «Халықаралық амнистия» қайырымдылық ұйымымен

жақын байланысы бары анықталған. Лордтар палатасы осыдан кейін өз шешімін өзі

қайта қарауға мәжбүр болған. Осы істе Лордтар палатасы бұл принципті

«Англияның құқықтық жүйесінің негізгі принциптерінің бірі» деп атаған бола

тын

. Лорд Браун-Уилкинсон былай дейді:

«Соттың бейтараптығы абсолютті болуына қол жеткізуіміз керек, ол үшін ала-

лауға жол берген судьяны, қандай да бір ұйымға сот өндірісінің тарапы ретінде қол-

дау білдірсе болғаны, автоматты түрде дисквалификация жасау механизмін

енгізуіміз керек. Бұл жерде лорд Хюарттың мына бір әйгілі сөзін басты назарда

ұстаған жөн: «Тек сот төрелігін жүзеге асырып қана қоймай, сонымен қатар оны

күмәнсіз және нақты жүзеге асыруға міндетті болуымыз аса маңызды»

2.3. АРНАЙЫ КОНТЕКСТ

2.3.1. Соттың бейтараптығы және сотты құрметтемеу

26.35. Сотты құрметтемеушілік туралы мәселені сол азаматтық істі қарап отырған

судьяның өзі шешпеуге тиіс. Апелляциялық сот «мұндай жағдайда судья өзінің ар-

намысын қорғауға және кінәліні жазалауға бейім болуы мүмкін» деген қорытын

дыға келген

2.3.2. «Алдын ала хабарланбаған» бұйрықты қайта қарау

26.36. Сол сияқты, судья «алдын ала хабарланбаған» уақытша бұғаттау туралы

бұйрықты (бұрын «Марева бұйрығы» деп аталған) немесе азаматтық тінту туралы

бұйрықты (бұрын «Энтон Пиллер бұйрығы» деп аталған) істің мәні бойынша

«алдын ала хабарламай» шығаруға құқылы

. Мұндай кезде судья өзінің бұған

дейінгі шығарған шешімін ратификациялауға жол беріп отыр деген күмән тумай

ма? Немесе судьяның құзыретін тым жоғары бағалап отырған жоқпыз ба? Қалай

болса да, бүгінгі практикада істі екі кезеңде де бір судьяның қарауына жол беріп

R v. Bow Street Metropolitan Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet (No 2) [2000] 1 AC 119, HL;

D Woodhouse (ed), The Pinochet Case: A Legal and Constitutional Analysis (Hart, Oxford, 2000); also

AA Olowofoyeka, ‘The Nemo Judex Rule: the Case Against Automatic Disqualication’ [2000] PL 456;

TH Jones (case note) [1999] PL 391; K Malleson, ‘Judicial Bias and Disqualication after Pinochet (No 2)’

(2000) 63 MLR 119.

Pinochet (No 1) [2000] 1 AC 119, 140, HL.

Pinochet (No 2) [2000] 1 AC 119, 135, citing R v. Sussex Justices, ex parte McCarthy [1924] 1 KB 256, 259

per Lord Hewart CJ.

Re M (A Minor) (Contact Order; Committal) [1999] Fam 263, 278–9, CA.

Қараңыз: 21.05 және әрі қарай, 21.51 және әрі қарай.

360

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

отырмыз

. Жалпы, бұл дұрыс, себебі іс жүргізудің тиімділігі принципі соттың бей-

тараптығы принципінен жоғары тұрады, оның үстіне мұндай өтінішті, негізінен,

Үлкен соттың судьялары қарайды.

2.3.3. Судьяның өз шешіміне апелляциялық шағым жасауға рұқсат беруі

26.37. Іс жүргізудің тиімділігі принципі қазір сот талқылауы мен бірінші сатыдағы

судьяның өз шешіміне наразы тараптың апелляциялық шағым жасауына рұқсатты

өзі беруін дұрыс деп тануға негіз болып отыр

. Егер мұндай өтінішті басқа бір

тәуелсіз судья қарайтын болса, апелляциялық шағым жасауға өтінішті қараудың

тұтас жүйесі бұлдыр болып, параллель сот өндірістері көбейіп кетер еді.

26.38. Сол сияқты, іс жүргізудің тиімділігі принципі сот талқылауындағы судьяның

бекер шығысты тараптардың заңгерінен өндіруіне де негіз болып отыр

2.3.4. Сарапшының объективті немесе тәуелсіз болмауы

26.39. Сарапшының азаматтық іс бойынша сараптама қорытындысын жасаған кез-

дегі басты міндеті – объективті және бейтарап болуы (13.39 және әрі қарай). Бұл –

сарапшының сот алдындағы міндеті және сарапшының өзін тағайындаған және

еңбекақысын төлеген тарапқа көмектесуіне жол бермейтін міндеті

. Атап айтқанда,

сот өндірісінің тарапы өзара қандай да бір байланысы бар және байланысы сарап-

тама жасау барысында алалауға жол беруі мүмкін сарапшыны өзіне сарапшы етіп

тағайындай алмайды. Мысалы, бір істе жауапкер салық құқығына маманданған

барристерді кәсіби салғырттығы үшін айыптаған болатын (дегенмен Апелляциялық

сот бұл істе сарапшының «алалауға жол беру ықтималдығын тексерудің» орынды

екеніне күмән келтірген; күмән жөнінде келесі тарауда егжей-тегжейлі сөз бола-

ды)

. Сот талқылауында судья бұл істе сарапшылардың бірі жауапкер-барристер-

мен бір палатада жұмыс істейтін барристермен дос екенін айтқан. Сондықтан

бірінші сатыдағы судья сарапшының қорытынды шығаруына тыйым салған, себебі

сарапшының қорытындысына барристер досының ықпалы болуы мүмкін еді.

Кәсіби салғырттығы үшін айыпталған заңгерлер мен басқа да мамандық иелері бұл

Мысалы, Crédit Suisse Fides Trust SA v. Cuoghi [1998] QB 818, CA. «Алдын ала хабарлаусыз» бұйрық

шығару және судья Мэнстің істі алдын ала хабарламай қарауы.

For details, 15.26; cf in R (On the Application of Holmes) v. General Medical Council, The Independent

3 October 2002, CA. Жоғарғы соттың төрағасы бастапқы хатында «апелляциялық шағым жасауға рұқ-

сат берген судья шағымды сот отырысында өзі қараудан бас тартуға міндетті емес» деген.

Бекер шығын туралы: 18.50.

Сараптама туралы: 13.01 .

For details, 13.06 ; адвокаттың көзқарасын салыстыру үшін қараңыз: Christie v. Wilson [1998] 1 WLR

1694, CA (мақаланы жариялаған заңгер диффамация туралы арыз түскен кезде баспаның заңгері бола

ала ма). In Morgans v. Needham, The Times 5 November 1999, CA. Кәсіби салғырттық жасаған деп

айыпталған солиситор объективтілікті қамтамасыз ету мақсатында іске өзі қатысқан.

Liverpool RC Archdiocese Trustees Inc v. Goldberg (No 3) (Practice Note) [2001] 1 WLR 2357, Evans-Lombe

J; doubted in R (Factortame Ltd) v. Secretary of State for the Environment, Transport and the Regions (No 8)

[2002] EWCA Civ 932; [2003] QB 381, CA, at [70], per Lord Phillips MR, [13] Liverpool decision (2001).

361

26-тарау. Соттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы

шешіммен құқық пен басқа да салада терең білімді қажет ететін немесе сол аумақта

жалғыз барристер палатасы болған жағдайда ғана жалдауға келісуге болатынын

айтқан. Ал салық құқығы саласы мұнша шектелген тұйық сала емес еді.

2.4. АЛАЛАУҒА ЖОЛ БЕРМЕУ МАҚСАТЫНДА СУДЬЯҒА

ҚАРСЫЛЫҚ БІЛДІРУ

26.40. Тарап судьяның үш жағдайда істі қарауына немесе қарауды жалғастыруына

қарсылық білдіре алады, әсіресе үшінші жағдайда негіздеме жеткілікті болады.

Қарсылық білдіру «айқын және нақты болуы, сондай-ақ қарсылық білдіруге

қатысты шешім шығару үшін факторларды жан-жақты білуі міндетті»

. Құпия

кеңес соттың тәуелсіздігі контексінде судьяға қарсылық білдіру Адам құқықтары

жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағында аталған іс жүргізу әділдігіне

сай болуға, ерікті және жан-жақты дәлелденген болуға тиіс

. Қарсылық білдіру

туралы мәселелерді талдау соттың алалауы мен алалауға жол беру мүмкіндігін тал-

даумен қатар жүреді.

Locabail (UK) Ltd v. Bayeld Properties Ltd [2000] QB 451, at [15], per Lord Bingham CJ, сонда, [68],

[69]); қараңыз: Hakansson and Sturesson v. Sweden (1990) 13 EHRR 1, ECHR, at [66].

Millar v. Dickson [2002] 1 WLR 1615, PC. Бұл шешімде Страсбург сотының шешімдері туралы айтыл-

ған, [19] – [24], [52] – [60], [81].

27-ТАРАУ

ТИІСТІ ДЕҢГЕЙДЕ ХАБАРЛАУ

364

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Тиісті деңгейде хабарлау тұжырымы іс жүргізуді екі тарапқа тиісті жолмен ескертпей

бастауға және қабылданған шешімге екі тараптың наразылық танытуына көкейге

қонатын мерзім берілмей, істі аяқтауға болмайды дегенді білдіреді.

2. Бұл доктринаның негізінде соттың дұрыс шешім шығаруға деген ұмтылысы жатыр.

3. Осы тарауда Трансұлттық азаматтық іс жүргізу принциптері мен Ағылшын ортақ

құқығы қарастырылады. Тарауда принциптен айрықша жағдайлар, оның ішінде

«қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет ақпараттар» талқыланады.

4. Тарауда тиісті деңгейде хабарлау доктринасының әртүрлі көріністеріне:

1) жарыссөз мәлімдемесіне;

2) соттың іс барысында бастама көтеруіне;

3) сырттай шешімге шағым жасау құралдарына;

4) бұйрықты жауапкерге хабарлауға;

5) дәлелдемені даулау құқығына;

6) сот шығыстары туралы істе осы доктринаны сақтау мәселесіне;

7) сотты құрметтемеу туралы істерде тиісті деңгейде хабарлауға;

8) тиісті деңгейде хабарлау мен заңгердің дұрыс емес немесе толық емес құқықтық

аргументінің арасындағы мәселелерге талдау жасалады.

365

МАЗМҰНЫ

1. Тиісті деңгейде хабарлау принципінің табиғаты ........................................................................... 365

2. Тиісті деңгейде хабарлау принципіне жатпайтын жағдайлар ...................................................... 367

2.1. Қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет дәлелдеме:

тиісті деңгейде хабарлау принципіне ресми түрде жатпайтын жағдай ................................ —

2.2. «Алдын ала хабарланбаған» мәжбүрлеу шарасы .................................................................. 369

2.3. Мәжбүрлеп неке қию туралы істер ........................................................................................ 370

3. Жан-жақты принцип ......................................................................................................................... 371

1. ТИІСТІ ДЕҢГЕЙДЕ ХАБАРЛАУ

ПРИНЦИПІНІҢ ТАБИҒАТЫ

27.01. Тиісті деңгейде хабарлау екі тарапқа тиісті жолмен хабарламайынша іс жүр-

гізуді бастамауды талап етеді. Сондай-ақ сот талап қою арызы бойынша немесе

талап қою арызының бір бөлігі бойынша екі тарапқа да соттың шешіміне наразы

лық білдіруге көкейге қонарлықтай мерзім берілмей тұрып, істі аяқтауға болмайты-

нын білдіреді

. Бұл принциптің іргетасы құқықтық жүйеде тұлғаның құқығын

құрметтеу болып табылады. Егер тарапқа сот шешіміне наразылық білдіруге

көкейге қонарлықтай мерзім берілмесе, сот жүйесінің әділдігіне нұқсан келіп

деспотизм мен ескіліктің көрінісі орын алар еді

. Сондай-ақ осы принцип соттың

дұрыс шешім қабылдауына септігін тигізеді

. Сонымен бірге соттың шешіміне

наразылық білдіру құқығы істі басқару барысында шешім қабылдау үшін және сот

талқылауында жазбаша мәлімдемелерді дәлелдеу үшін ауызша мәлімдеме жасауды

Мына контексте: (i) Pamplin v. Express Newspapers Ltd [1985] ісіндегі сот шығысы туралы сот отыры-

сында, 1 WLR 689, Hobhouse J (approved, Bourns Inc v. Raychem Corpn [1999] 3 All ER 154, 162, CA);

(ii) «алдын ала хабарланбаған» бұйрық туралы қараңыз: Re First Express Ltd [1991] BCC 782, Homann

J; (iii) омбудсменнің зейнетақы туралы талабын қараңыз: Seifert v. Pensions Ombudsman [1997] 4 All

ER 947, CA (судья Лайтманның бірінші сатыдағы сотта айтқан сыны туралы [1997] 1 All ER 214,

222–3); Edge v. Pensions Ombudsman [1998] Ch 512, 519, 542, Scott V-C; Sir Robert Walker, Lord Justice

of Appeal, ‘Opinion: the Impact of European Standards on the Right to a Fair Trial in Civil Proceedings in

United Kingdom Domestic Law’ [1999] EHRLR 4, 12). Израильдің осы негізгі принцип туралы көзқара-

сы: S Goldstein (1982) 17 Israel LR 467, 498–9 (іс жүргізудегі), 500–1 (audi alteram partem: екі тарапты

да тыңдау), 509 (соттың бір тарапты ғана тыңдаудан аулақ болуы). Халықаралық арбитраждарда-

ғы сот отырыстары туралы: JG Collier and V Lowe, The Settlement of Disputes in International Law:

Institutions and Procedures (Oxford University Press, 1999), 235–8 (басқа принциптердің ішінде сотта

мәлімдеме жасау принципі немесе audi alteram partem туралы).

Талап қою арызын тапсыру туралы: Forward v. W Sussex CC [1995] 1 WLR 1469, 1477, CA, Sir Thomas

Bingham MR; жауапкердің тұрғылықты мекенжайы белгісіз болған кездегі талап қою арызын тапсыру

туралы: Abbey National plc v. Frost (Solicitors’ Indemnity Fund Intervening) [1999] 2 All ER 206, CA.

G Maher, ‘Natural Justice as Fairness’ in N MacCormick and P Birks (eds), The Legal Mind: Essays for Tony

Honoré (Oxford University Press, 1986), ch 6; RS Summers, ‘Evaluating and Improving Legal Processes –

A Plea for «Process Values»’ (1974) 60 Cornell LR 1, 20–1; салыстырмалы талдау жасау үшін: D Galligan,

Due Process and Fair Procedures (Oxford University Press, 1996), ch’s 2 (especially 55–6 and 70–1), 4, 5,

11 and 12, and see para 8.3.2.

John v. Rees [1970] Ch 345, 402, per Megarry J.

366

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

да қамтиды

. Тиісті деңгейде хабарлау принципі немесе audi alteram partem (қарсы

тараптың сөйлеуіне мүмкіндік беру) – табиғи әділдік принциптерінің бірі. Бұл –

judex in causa sua немесе соттың бейтараптығы принципінен ажырамас доктрина

(ол туралы қараңыз: 26.19 және әрі қарай).

27.02. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндеттеуші күші жоқ)

былай дейді

«Соттың да, судьяның да бір тарап жоқ кезде екінші тараппен іс жайында сөйле-

суіне болмайды, «алдын ала хабарланбаған» бұйрық туралы және істі басқаруға

қажет қарапайым нәрселер бойынша ғана әңгімелесуге болады. Егер тараптардың

бірі жоқ кезде сот пен екінші тараптың арасында әңгіме болса, онда әңгіменің маз

мұны қатыспаған тарапқа дереу хабарлануы қажет».

27.03. Америка құқық институты/УНИДРУА принциптері (міндетті күші жоқ)

бойынша «Тиісті деңгейде хабарлау мен сөйлеу құқығы»

туралы мынадай шарт-

тар бар:

1) жауапкерге іс жүргізудің басталуы және талаптың табиғаты мен құқық құрал

дары туралы хабарлау

;

2) хабарлама тілінің түсінікті болуы

;

3) талап қоюшыға жауапкердің қарсы пікірін хабарлау

;

4) сот қабылдаған өтініш пен ұйғарым туралы нақты хабарлау

;

5) тараптың «факт пен құқық нормасын және дәлелдемені» ұсыну құқығын

сақтау

;

6) әрбір тараптың «қарсы тарап ұсынып отырған факт пен құқық нормасының

және дәлелдеменің мазмұнына, сондай-ақ соттың шығарған бұйрығы мен ұсы-

нысына наразылық білдіру құқығын» сақтау

;

7) соттың тараптар ұсыныстарының ең маңыздыларын қарауы

;

8) «алдын ала хабарланбаған» немесе ex parte бұйрықтарды (21.03) «аса қажет

кезде, сондай-ақ әділдік мақсатында ғана шығаруға және қолдануға болады»,

ондай бұйрық «өтініш берушінің мүддесіне пропорциялы болуы міндетті»;

және «мүмкіндігінше қарсы тарапқа хабарланғаны», сондай-ақ «қарсы тарап-

тың бұйрықты қайта қарау туралы өтініш беруіне құқық берілгені жөн»

Labrouche v. Frey [2012] EWCA Civ 881; [2012] 1 WLR 3160.

Principle 1.4, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 17; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Сонда, Principle 5, 22–3.

Бұл да сонда, Principle 5.1.

Бұл да сонда, Principle 5.2.

Бұл да сонда, Principle 5.3.

Бұл да сонда, Principle 5.4.

Бұл да сонда, Principle 5.5.

Бұл да сонда, Principle 5.6.

Бұл да сонда, Principle 5.8.

367

27-тарау. Тиісті деңгейде хабарлау

27.04. Іс жүргізудегі әділдіктің осы халықаралық стандартына сәйкес, Al Rawi

v. Security Service ісі

(2011) бойынша Жоғарғы сотта лорд Дайсон мен басқа да

судьялар тиісті деңгейде хабарлау принципін қатаң сақтауды батыл қолдады:

«Сот талқылауы табиғи әділдік принципі негізінде өтеді. Мұның бірнеше критерийі

бар. Тарап істің барысы мен негізделген дәлелдемелер туралы білуге, қарсы тарап-

тың ұсынған кез келген дәлелдемесі мен ұсынысына жауап беруге құқылы. Қарсы

тараптың өзі елегісі келмеген нәрсеге пікір білдірмеуге, дәлелдеме келтірмеуге

құқығы бар. Құпия кеңес Kanda v. Government of Malaya [1962] AC 322, 327 ісінде

былай деген: «Егер сотта сөйлеу құқығы нақты болса, тараптың істің барысы

туралы білу құқығы қатар жүруге тиіс. Тарап істе қарсы тарап қандай дәлелдемеге

сүйеніп отырғанын, жарыссөздегі мәлімдемелерде не айтылғанын білуге міндетті:

оған дәлелдемелер мен мәлімдемелерді түзетуге және қарсылық білдіруге көкейге

қонатын мерзім беру керек».

Al Rawi ісінде (2011) лорд Дайсон тағы былай деген

«Табиғи әділдік принципінің тағы бір қыры – тарапқа өз куәсін шақыруға және

қарсы тараптың куәсіне қарсы сұрақ қоюға құқық беру. Lee v. The Queen ісінде 32

(1998: 195 CLR 594) Австралияның Үлкен соты айтқандай: «Қарсылық білдіру мен

қарсы сұрақ қою – Ортақ құқық жүйесіндегі сот талқылауының ең маңызды бөлігі».

2. ТИІСТІ ДЕҢГЕЙДЕ ХАБАРЛАУ ПРИНЦИПІНЕ

ЖАТПАЙТЫН ЖАҒДАЙЛАР

27.05. Тиісті деңгейде хабарлау принципіне жатпайтын жағдайға аса қажет жағдай-

ларда, яғни тиісті деңгейде хабарлау сот төрелігінің мүддесіне кедергі келтіретін

болса ғана жол беру керек.

2.1. ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ҚАЖЕТ ДӘЛЕЛДЕМЕ:

ТИІСТІ ДЕҢГЕЙДЕ ХАБАРЛАУ ПРИНЦИПІНЕ РЕСМИ

ТҮРДЕ ЖАТПАЙТЫН ЖАҒДАЙ

27.06. Tariq v. Home Office ісінде (2011) талап қоюшы – иммиграция бөлімінің құпия

құжатқа рұқсаты бар қызметкері. Ол жұмысынан шеттетілсе де, Ішкі істер министр-

лігінен еңбекақы алып жүрген

. Оның туысқандары лаңкестермен байланысты

деген негізде қамауға алынған еді. Атап айтқанда, жиені адам өлтірген қылмысын

жасырғаны үшін қамауға алынған (өмір бойы бас бостандығынан айырылған).

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [12]; AAS Zuckerman (2011) CJQ 345–59; M Chamberlain (2011)

CJQ 360–6; M Chamberlain, ‘The Justice and Security Bill’ (2012) CJQ 424; K Hughes, ‘The Right to Know

the Case Against You in Civil Claims’ [2012] CLJ 21; J Ip (2012) 75 MLR 606; N Andrews, ‘Procedural

Values in the Age of Counter-Terrorism: Two Responses by the Supreme Court of the United Kingdom’

(2012) Annuario di Diritto Comparato e di Studi Legislativi 109.

Сонда, at [13].

[2011] UKSC 35; [2012] 1 AC 452; M Chamberlain (2011) CJQ 360, 362–6, and J Ip (2012) 75 MLR 606.

368

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

Лаңкестер Лондонда Хитроу әуежайындағы ұшақты жаруды жоспарлаған екен.

Талап қоюшы (мұсылман және азиялық болатын) Ішкі істер министрлігін нәсілдік

және діни кемсітушілік үшін сотқа берген.

27.07. Еңбек дауы трибуналы Tariq ісінде (2011) жабық сот отырысында және

арнайы адвокаттардың қатысуымен қаралған. Мұндай ерекше сот отырысын өткі-

зуге заңда рұқсат бар еді

. Бірақ, талап қоюшының мәлімдеуінше, сот отырысының

жабық өтуі оның Еуропаның адам құқықтары принципі (Адам құқықтары жөнін

дегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағына қатысты Страсбург юриспруденция-

сындағы) мен Ортақ құқықта белгіленген әділ сот талқылауына құқығын бұзған.

27.08. Жоғарғы сот Tariq ісінде «еңбек дауын қарау Страсбург юриспруденциясын

дағы әділ сот талқылауына берген кепілдікті сақтап отыр» деген шешімге келген.

Парламент бұл істе мемлекеттің қауіпсіздігі арнайы адвокаттар жүйесін қолдануға

негіз бола алатынын және қызметкерге бұл істегі материалдардың бәрімен танысуға

абсолютті құқық беруге болмайтынын ескерткен.

27.09. Tariq ісіндегі шешім ұзақ және мұқият шығарылған шешім болды. Бұл жерде

судьялардың көпшілігі (шешімді лорд Мэнс шығарған

) сот өндірісінің тарапы

мемлекеттік орган болған кезде мемлекеттік орган емес тарапқа материалдарды

шектеулі түрде ашатын жабық сот отырысына Страсбург юриспруденциясының

рұқсат беретінін айтқан. Құжатты шектеулі ашу министрліктің жабық сот отыры-

сында дәлелдеменің «мәнін» ғана ашуды қамтиды. «Мәнге» (терроризммен күрес

науқанында ойлап табылған қолайсыз ұғым) қарсы тараптың сұрағына жауап бере-

тін арнайы адвокатқа қажет материалдарды ғана көрсету жатады. Бірақ, әрине,

«мән» істің егжей-тегжейін толық қысқартуға, әсіресе куәлардың аты-жөні мен

арнайы қауіпсіздік органдарының атауларын өзгертуге негіздеме бола алмайды.

27.10. Қарсы тарап туралы айтар болсақ, «мән» ұғымына мемлекеттің қауіпсізді

гіне зиянын тигізетін ақпаратты ашу да жатады. Осылайша Secretary of State for the

Home Department v. AF (No 3) ісінде

(2009) лорд Браун құжаттарды ашу тәртібінің

түпкі мәнін (Страсбург соты белгілеген күйінде) атап көрсеткен

. Лорд Браун

былай дейді

«Қысқасы, Страсбург соты айыпталушы арнайы адвокатқа, кейде бұл мүмкін бол-

маса да, толық нұсқаулық бере алуы үшін, тіпті мемлекеттің қауіпсіздігіне нұқсан

келтіруі мүмкін болса да, өзіне қарсы қозғалған іс туралы мәліметпен жеткілікті

түрде танысуға тиіс деген шешім қабылдады».

Employment Tribunals (Constitution and Rules of Procedure) Regulations 2004, Sch 1, rule 54; and Sch 2,

rules 8 and 10.

Әсіресе [2011] UKSC 35; [2012] 1 AC 452, [33] , Kennedy v. UK (2010) 52 EHRR 207; лорд Браунның

жасаған талдауы [89].

Secretary of State for the Home Department v. AF (No 3) [2009] UKHL 28; [2010] 2 AC 269.

A v. UK (2009) 49 EHRR 625, Grand Chamber of the European Court of Human Rights.

Secretary of State for the Home Department v. AF (No 3) [2009] UKHL 28; [2010] 2 AC 269, at [116].

369

27-тарау. Тиісті деңгейде хабарлау

Ол пікірін былайша жалғастырады

«Strasbourg ісінде куәнің тұлғасы мен дәлелдемені, айыпталушы үшін қиындық

тудыратынына қарамастан, ашуды талап етпейді. Талап ететіні – Мемлекеттік

хатшының тағып отырған айыбының көкейге қонатындай болуы».

Осы аталғандар тараптың бақылау туралы бұйрықтағы сияқты еркіндігін көрсетеді

(қауіпсіздік туралы заңдарға сәйкес лаңкестік қылмыс бойынша айыпталғандарды

қамауға алмай, арнайы орында ұстауға рұқсат береді). Бірақ Tariq ісіндегі кон-

тексте тараптың еркіндігі туралы сөз болған жоқ, тек тараптың құжатты ашу мін-

деті мемлекеттің қауіпсіздігіне қатысты ақпаратта қолданылмайтынын көрсетті.

27.11. Лорд Керр бұл шешіммен келіспейтінін жеткізген пікірінде

осы істе қыз-

меткердің тиісті деңгейде хабар алу құқығы Ортақ құқық жүйесінде нақты белгі-

ленгенін және Страсбург юриспруденциясында бекітілген құқығынан жоғары

тұратынын айта келе

, парламент қызметкердің Ортақ құқық жүйесінде белгілен-

ген құқығын нақты және «негізді себеппен» ғана өзгерте алатынын ескерткен.

27.12. Чамберлин Tariq ісі (2011) туралы сынында арнайы адвокат пен барристер-

дің ақпаратты шектеулі түрде ашуы Tariq ісінің контексінде қарсы тараптың сұра-

ғына тиімді жауап беруді кемітетінін мәлімдеген

2.2. «АЛДЫН АЛА ХАБАРЛАНБАҒАН»

МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАСЫ

27.13. Тиісті деңгейде хабарлау принципін қарсы тараптың алаяқтық ниетінің

алдын алумен ұштастыру мәселесі «алдын ала хабарланбаған» мәжбүрлеу шарасы

мен азаматтық тінту туралы бұйрықты (қараңыз: 21.01 және әрі қарай) қолдану

саласында қиындық тудырады. Судьялар бұл мәселеде абай болуға тиіс, бірақ

«алдын ала хабарланбаған» бұйрықты қолдануға тыйым салмау керек. «Алдын ала

хабарланбаған» бұйрықты парламент азаматтық тінту мен мәжбүрлеу шарасының

екеуіне де қатысты ратификациялаған

Secretary of State for the Home Department v. AF (No 3) [2009] UKHL 28; [2010] 2 AC 269, at [120].

[2011] UKSC 35; [2012] 1 AC 452, at [108] and [109]. Ортақ құқық жүйесіндегі тиісті деңгейде хабар-

лау доктринасы нақты бір субъектімен тиісті деңгейде хабарламай тұрып мәміле жасасуға тыйым

салады. Bank Mellat v. HM Treasury (No 2) [2011] EWCA Civ 1; [2012] QB 101; лорд-судья Морис Кей

мен лорд-судья Питчфорд бұл құқықтан бас тартуды ұсынған; лорд-судья Элиастың пікірі басқаша

болған.

[2011] UKSC 35; [2012] 1 AC 452, at [108], citing R v. Secretary of State for the Home Department ex parte

Simms [2000] 2 AC 115, 131, per Lord Homann.

M Chamberlain (2011) CJQ 360, 364–5; қараңыз: J Ip (2012) 75 MLR 606.

s 37(3), Senior Courts Act 1981 (бұғаттау шаралары); s 7, Civil Procedure Act 1997 (азаматтық тінту

туралы бұйрық).

370

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

27.14. Мысалы, сэр Ричард Скотт Columbia Picture Industries Inc v. Robinson ісінде

(1987) азаматтық тінту туралы бұйрық (бұрын «Энтон Пиллер бұйрығы» деп атал-

ған) әділ болуы үшін қажет критерийлерді зерттеген. Сэр Леонард Хоффманн

Re First Express Ltd ісінде (1991) «алдын ала хабарланбаған» немесе ex parte бұйрық

шығарылған кезде мынадай жайтты айтқан:

«Бұйрықты қарсы тараптың пікірін тыңдамай тұрып шығармау – сот төрелігінің

негізгі принципі. Мынадай екі жағдайда ғана: бірінші – тараптың пікір білдіруінен

өтініш берушіге қатысты әділетсіздік орын алатын болса немесе жауапкер мен

басқа да тұлғаның қандай да бір әрекетінің алдын алу керек болса; екінші – жауап

кер мұндай бұйрықтан көретін зиянын қарсы әрекетімен өтей алатын болса немесе

мұндай бұйрық шығарылмаса, өтініш беруші орны толмас зиян шегетін болса,

қарсы тарапты тыңдамай тұрып шешім шығаруға болады»

2.3. МӘЖБҮРЛЕП НЕКЕ ҚИЮ ТУРАЛЫ ІСТЕР

27.15. Заңнама

Отбасы сотына әлсіз тұлғаны мәжбүрлі түрде неке қиюдан

сақтайтын ex parte бұйрық («алдын ала хабарланбай» шығарылатын бұйрық)

шығаруға рұқсат береді. Бұл – «ар-намысына зиян келтіру» практикасына сай

норма. Оны сэр Николас Уолл Re A (Forced Marriage: Special Advocates)

ісінде

(2010) зерттеген. Ол мұндай істерде жауапкер (әдетте әлсіз тұлғаның

ата-анасы немесе басқа да туысқаны) ex parte бұйрықтың күшін жою туралы

өтініш беруге құқылы екенін

, бірақ жауапкер аталған құқығы бойынша қажет

материалдың бәрімен таныса алмайтынын ескерткен

. Тиісті материалдардың

бәрімен танысу кек алуға, тіпті адам өлтіруге әкеліп соғуы мүмкін. Ондай мате-

риалды қоғамның мүддесіндегі иммунитет негізінде қорғау қажет (12.97 және

әрі қарай). Тиісті ақпаратпен танысуды, яғни тиісті деңгейде хабарлау прин-

ципін осылай бөліп қарау әлсіз тұлғаны да, одан кек алуы мүмкін тарапты да

қорғау үшін қажет.

[1987] Ch 38, at 68–77, per Scott J, noted N Andrews [1987] CLJ 50–2; see also Lock International plc v.

Beswick [1989] 1 WLR 1268, 1279, per Homann J; Ninemia Maritime Corpn v. Trave [1983] 1 WLR 1412,

Mustill J (бұғаттау шараларының қаржылық және коммерциялық зиянын ескере отырып; бұл шешімді

лорд Ллойд қолдаған [1983] 2, 600, CA).

[1991] BCC 782; cited in ‘The P’ [1992] 1 Lloyd’s Rep 470, 474.

Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007.

[2010] EWHC 2438 (Fam); [2012] Fam 102; [2011] 1 FLR 1493; [2011] Fam Law 23.

Сонда, at [14].

Бұл да сонда, at [7], [102] және әрі қарай.

371

27-тарау. Тиісті деңгейде хабарлау

3. ЖАН-ЖАҚТЫ ПРИНЦИП

27.16. Тиісті деңгейде хабарлау принципі жан-жақты, мұнда іс жүргізу туралы

хабарлау, сарапшы мен куәнің мәліметін ашу, тараптың негізгі аргументтерін сот

отырысына дейін ашу сияқты мәселелер қамтылады. Цукерман айтқандай: «Мұның

бәрінің бір ғана, тек бір ғана мақсаты – қарсылық білдіруге мүмкіндік беру»

. Бұл

принциптің кейбір көріністерін келтіре кетейік.

27.17. Жарыссөз мәлімдемесі және тиісті деңгейде хабарлау: мәлімдеме (бүгінде

«жарыссөз мәлімдемесі» деп аталады: 6.06 және әрі қарай) әрбір тарапқа іс бары

сындағы маңызды мәселе бойынша хабарлауға мүмкіндік беріп, тосын мәлімдеме

жасаудың алдын алады және тиісті деңгейде хабарлау принципін ішінара орындап

отырады. 2001 жылы лорд Миллетт мұның құнды екенін атап айтқан. Оның

айтуынша, «мәлімдеме жасау тараптың өзіне қарсы мәлімдемеге жауап беруіне

мүмкіндік туғызады»

27.18. Соттың іс барысындағы бастамасы: Сот істі басқару барысындағы жаңа

құзыретін қолдануда әдетте тараптардың қарсы пікір айтуына мүмкіндік беруге

тиіс

27.19. Сырттай шешім: Еуропалық одақтың «Талап қою арызын тапсыру туралы

регламентінде» жауапкер өзінің «қарсы пікір білдіруіне немесе апелляциялық

шағым жасауына жеткілікті уақыт берілместен шығарылған сырттай шешімнің

немесе талап қою арызының мәні бойынша prima facie наразылық білдіруіне мүм

кіндік берілместен шығарылған сырттай шешімнің күшін жою үшін өтініш беруге

құқылы екені айтылған

27.20. Жауапкерге «алдын ала хабарланбай» шығарылған шешімді хабарлау:

«алдын ала хабарланбай» немесе ex parte шешім шығару туралы өтініш берген

тарап сотқа тиісті факторларды толық ұсынуға және бұл ақпараттарды кейін

жауапкерге де көрсетуге тиіс

. Ex parte өтініште судья кейінірек жауапкерге көр-

сетпейтін дәлелдеме немесе сенімді материалдың болмауы – табиғи әділдіктің

AAS Zuckerman (2000) 116 LQR 687, 688 (reviewing JA Jolowicz, On Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2000)).

Three Rivers DC v. Bank of England (No 3) [2001] 2 All ER 513, HL, at [185].

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 3.3(2) тармақшасында жалпыға ортақ норма бар; Азаматтық іс жүр-

гізу ережесінің 3.3(4) тармақшасында айрықша жағдайлар туралы айтылған, сонда (5), бірақ қаулы-

ның күшін жою немесе тоқтата тұру туралы өтініш келіп түссе, сот бұл туралы сол қаулыға қатысты

тараптарға хабарлауға тиіс делінген; бұл норманың сот шешімінің орындалуы барысындағы қаулы-

лар мен үшінші тараптан ақша өндіру туралы қаулыларға да қатысы бар (‘garnishee orders’), қараңыз:

17.10 және әрі қарай; 17.15 және әрі қарай.

Art 19, EU Council Regulation 1348/2000 [2000] OJ L 160.

Азаматтық іс жүргізу ережесінің 23.9-тармағының талаптарына сәйкес, сот жауапкерге талап

қоюшының өтінішін сол өтінішке негіз болған дәлелдемелермен бірге тапсыруы керек; қараңыз:

23.10.

372

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

қарапайым принципі

. Азаматтық іс жүргізудің бұл принципі жөнінде Прак-

тикалық нұсқаулықта (2011 жылғы тамыздағы) мәжбүрлеудің супер-шарасы кон-

тексінде (10.38 және әрі қарай)

былай делінген

«Нормаларда

тұлға өзі қатыспаған сот отырысында қабылданған бұйрықпен

танысуға, бұйрықтың көшірмесін және судьяның осы бұйрықты шығару үшін қара-

ған материалдарын, сот отырысының хаттамасын алуға құқылы... Бұл – табиғи

әділдіктің қарапайым элементі. Kelly v. BBC ісінде

(2001) былай делінген:

«...Тараптардың бірінің сотпен құпия әңгімелесуіне болмайды. Судья ex parte немесе

«алдын ала хабарланбаған» бұйрық шығарар кезде, кейін сол бұйрыққа қатысты

тарапқа көрсетілмейтін материалды беруге болмайды...» ...Аталған норманы бұзу

сот жүйесінің ашықтығы мен табиғи әділдік принциптерін бұзу болып саналады,

сондықтан оған өте айрықша жағдайда ғана жол беру керек».

27.21. Дәлелдемені даулау құқығы: 1986 жылы Апелляциялық сот айтқандай, сот-

тың тарапты қарсы тараптың куәсіне қарсы сұрақ қою құқығынан толық айыруына

болмайды

27.22. Тиісті деңгейде хабарлау мен заңгердің дұрыс емес немесе толық емес

құқықтық аргументінің арасындағы мәселелер. Бұл тақырып 29.55 және әрі қарай

(себептерді талқылау) баяндалады.

In Re S (A Child) (Ex Parte Orders), The Times 2 November 2000, per Munby J.

Practice Guidance: Interim Non-Disclosure Orders (August 2011) [2012] 1 WLR 1003; adopting

recommendations of the Report of the Committee on Super-Injunctions (Super-Injunctions, Anonymised

Injunctions and Open Justice) (20 May 2011), 2.25 and 2.32–2.36: www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/

Documents/Reports/super-injunction-report-20052011.pdf.

Practice Guidance: Interim Non-Disclosure Orders (August 2011) [2012] 1 WLR 1003, Model Order,

clause 13.

PD (25A) 9.

[2001] Fam 59, 94–5.

Chilton v. Saga Holidays plc [1986] 1 All ER 841, 844, CA, per Sir John Donaldson MR, citing Allen v.

Allen and Bell [1894] P 248, 254, CA, per Lopes LJ, and Drew v. Drew and Leburn (1855) 2 Macq 1, 3, HL,

per Lord Cranworth LC.

28-ТАРАУ

СОТ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАРИЯЛЫҒЫ

МЕН

АШЫҚТЫҒЫ

374

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Сот отырысы қоғам сот өндірісінің қызығы мен кемшілігіне тікелей куә болатындай

ашық өтуге тиіс. Бұл – ағылшын құқығының өте маңызды принципі.

2. Жариялық Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағында да

айтылған.

3. Іс жүргізудің ашық болуы бұқаралық ақпарат құралдарының сот отырысы туралы әділ

ақпарат таратуына мүмкіндік береді. Бұқаралық ақпарат құралдарының сот өндірісі

туралы ақпарат таратуына мемлекеттің мүддесі мен әділ шешім шығару үшін қажет бол-

ған жағдайда шектеу қойылады.

4. Лорд Дайсон Al Rawi v. Security Service ісіндегі (2011) пікірінде сот өндірісінің ашық-

тығы мен жариялығы, дәлелдемелермен танысу және қарсы тараптың мәлімдемесіне

жауап беруге даяр болу құқығын, куәсін шақыру мен қарсы тараптың куәсіне қарсы

сұрақ қою құқығын «негізгі принцип» деп атаған. Лорд Дайсон Қауіпсіздік қызметінің

«Ортақ құқық жүйесіндегі сот талқылауы барысында ашық сот отырысында жариялауға

болмайтын және бір тарап (бұл жерде үкімет органы) екінші тарапқа (бұл жерде талап

қоюшылар) көрсете алмайтын материал болған кезде «жабық сот отырысын» өткізуге

рұқсат беруге тиіс» деген ұсынысымен келіспеген.

5. Ағылшын құқығында: жариялық сот отырысының объектісіне зиян тигізбейтін болса;

мемлекеттің қауіпсіздігіне қатысты мәселелерде; құпия ақпарат мәселесінде; баланың

немесе пациенттің мүддесіне қатысты жағдайда; ex parte («алдын ала хабарланбаған»)

жауапкерді алалайтын болса; негізсіз сенім немесе өсиет мәселесіне қатысты болса, сот

отырысы тұтас немесе ішінара жабық өтетін, яғни жариялық толық болмайтын кездер

бар.

375

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ................................................................................................................................................ 375

2. Дәйектер ............................................................................................................................................ 376

3. Осы принципті халықаралық қауымдастықтың мойындауы........................................................ 377

4. Сот отырысының ашық болуы және бұрын терроризм бойынша

айыпталған тұлғаларға қатысты ақпарат ........................................................................................ 379

4.1. Апелляциялық соттың шешімін негіздеуі ............................................................................... —

4.2. Жоғарғы соттың шешімін негіздеуі ....................................................................................... 381

5. Апелляцияда іс жүргізу ...................................................................................................................... —

6. Сот отырысы туралы баяндама жасау ............................................................................................ 382

7. Сот жазбаларына қоғамдық қолжетімділік .................................................................................... 383

7.1. Куәнің мәлімдемесі .................................................................................................................. 385

7.2. Заңгердің негізгі аргументі мен жазбаша кіріспе мәлімдемесі ............................................. —

7.3. Шешім мен дәлелдеменің транскрипциясы .......................................................................... 386

8. Сот отырысының жария болмайтын кездері .................................................................................... —

9. Палатадағы сот отырысы ................................................................................................................. 387

10. Қорғау өндірісінің соты...................................................................................................................... —

11. Тараптар мен куәлардың анонимдігі ................................................................................................ —

1. КІРІСПЕ

28.01. Сот отырысы (оның ішінде трибуналдағы сауалнама

) қоғам сот өндірі-

сінің қызығы мен кемшілігіне тікелей куә болатындай ашық өтуге тиіс. Бұл –

ағылшын құқығының аса маңызды принципі. Ол прецедентте де

, заңда да

Азаматтық іс жүргізу ережесінде де

қабылданған. Жоғарғы сотта Al Rawi v.

I Cram, A Virtue Less Cloistered: Courts, Speech and Constitutions (Hart, Oxford, 2002); JIH Jacob (1988)

7 CJQ 89–91; Израильдің құқық жүйесінің негізгі принциптері: S Goldstein (1982) 17 Israel L Rev 467,

509–10.

R v. Lord Saville, ex parte A [2000] 1 WLR 1855, CA, Att-Gen v. Leveller Magazine Ltd [1979] AC 440,

449, HL and R v. Socialist Worker Printers and Publishers Ltd, ex parte AttGen [1975] QB 637, 651–2,

Div Ct.

Gio Personal Investment Services Ltd v. Liverpool and London Steamship Protection and Indemnity

Association Ltd [1999] ісіндегі осы принцип туралы пікірлерді қараңыз (1 WLR 984, 994, CA); сон-

дай-ақ қараңыз: Clibbery v. Allan [2002] EWCA Civ 45; [2002] Fam 261, CA; Mance LJ’s judgment in

Department of Economics, Policy and Development of the City of Moscow v. Bankers Trust Co [2004] EWCA

Civ 314; [2005] QB 207 is a convenient survey (discussed in North Shore Ventures Ltd v. Anstead Holdings

Inc (No 2) [2011] EWHC 910 (Ch); [2011] 1 WLR 2265, at [18] , per Floyd J). Қараңыз: Neuberger

Committee’s Report on Super-Injunctions (Super-Injunctions, Anonymised Injunctions and Open Justice)

(20 May 2011), 2.25 and 2.32 to 2.36, әсіресе 1.17 және әрі қарай: www.judiciary.gov.uk/Resources/JCO/

Documents/Reports/super-injunction-report-20052011.Практикалық нұсқаулық.

s 67, Senior Courts Act 1981 (Үлкен соттағы іс жүргізуге қатысты).

Азаматтық іс жүргізу ережесі 32.2(1) (фактілер сот талқылауында жария ауызша айғақтармен дәлел-

денеді) және 39.2(1) (сот талқылауы жария болуға тиіс деген жалпыға ортақ норма); Азаматтық іс

жүргізу ережесі 32.13(1) (куәлардың айғағын тексеру және көшірмесін алу); Азаматтық іс жүргізу

ережесі 5.4 (тараптар мен қоғамның сот құжаттарына қол жеткізу құқығы); сот өндірісі контексінде

(22.45 және әрі қарай), Практикалық нұсқаулық (19B) 6.6.

376

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

Security Service ісінде

(2011) лорд Дайсон мен басқа судьялар да аталған прин-

ципті қолдаған:

«Біздің сот жүйемізде Ортақ құқық жүйесіндегі сот талқылауының (қылмыстық

құқықта да, азаматтық құқықта да) бірнеше ортақ сипаты бар. Біріншіден, кейбір

айрықша жағдайлар болмаса, басқа кездерде ашық және шешімі жария болуға тиіс.

Соттың ашықтық принципі сан мәрте расталған...»

Лорд Дайсон және былай деген

«Соттың ашықтық принципі жай ғана іс жүргізу принципі емес. Ол – ортақ

құқықтың негізгі принципі. Scott v. Scott ісінде [1913] AC 417 данфермлиндік лорд

Шо (476-бетте) төменгі сатыдағы соттың сот отырысын камераға түсіруі

«еркіндігіміздің кепілдігінің бірі болып саналатын істі басқару саласындағы

жариялықты бұзу және қоғам мен жеке өмірдің қауіпсіздігіне қол сұғу» деп баға-

лаған. Вискаунт Холдейн (438-бетте) жалпыға ортақ нормадан ауытқуға мәж-

бүр болған судья бұл мәселеге «қайшы келсе де, қажет принцип ретінде қарауға

тиіс» деген».

2. ДӘЙЕКТЕР

28.02. Жабық есіктің арғы жағында шығарылған шешім жасырын қалады. Бұл –

ашық немесе еркін жүйенің емес, деспот құқықтық жүйенің белгісі. Лорд Браун

Жоғарғы сотта Al Rawi v. Security Service ісін

(2011) қараған кезде Милтонның

«Ареопагитика» (Areopagitica) атты еңбегінен лорд Аткиннің: «Сот жүйесі жасы-

рын болмауға тиіс: сот жүйесі сын көтеруге және құрметке ие болуға, сондай-ақ

халықтың сөзі мен пікірін құрметтеуге тиіс», – деген сөзін пайдаланған.

28.03. Джереми Бентам былай деген: «Жариялық – сот жүйесінің жүрегі. Бұл –

сот жүйесінің мәні және әділдікті қорғаудың ең жақсы жолы. Судья сот талқы

лауында жариялыққа ұмтылуға тиіс»

. Соңғы жүз жылда Бентамның осы

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [10]; AAS Zuckerman (2011) CJQ 345–59; M Chamberlain (2011)

CJQ 360–6; M Chamberlain, ‘The Justice and Security Bill’ (2012) CJQ 424; K Hughes, ‘The Right to Know

the Case Against You in Civil Claims’ [2012] CLJ 21; J Ip (2012) 75 MLR 606; N Andrews, ‘Procedural

Values in the Age of Counter-Terrorism: Two Responses by the Supreme Court of the United Kingdom’

(2012) Annuario di Diritto Comparato e di Studi Legislativi 109.

Сонда, мысалы, R v. Sussex Justices, ex parte McCarthy [1924] 1 KB 256, 259, per Lord Hewart CJ;

Attorney General v. Leveller Magazine Ltd [1979] AC 440, 449 h to 450 b, per Lord Diplock; and recently

R (Mohamed) v. Secretary of State for Foreign and Commonwealth Aairs (No 2) (Guardian News and

Media Ltd intervening) [2011] QB 218, at [38] and [39], per Lord Judge CJ.

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [11].

Сонда, [83], Ambard v. Attorney-General for Trinidad and Tobago [1936] ісіндегі лорд Аткиннің мәлім-

демесі (AC 322, 335, PC).

Benthamiana, or Select Extracts from the Works of Jeremy Bentham (1943), 115.

377

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы

мәлімдемесін судьялар көп істе: лорд Шо 1913 жылы

, лорд Видгери 1975 жылы

лорд Диплок 1983 жылы

, Апелляциялық сот 2002 жылы

қолдаған еді. Бентамның

ойын 1975 жылы лорд Видгери дамыта түскен: «Біздің соттардағы жариялықтың

ең жақсы тұсы қоғамның сот тәртібін бақылап отыруында. Сот қоғамның мүд-

делі мүшелеріне толы болса... олардың әрқайсысы өз ісін мұқият орындауға тыры-

сады, осылайша қоғам мүшелері мен баспасөз өкілдері қатыспаған сотқа

қарағанда, тәртіп тұрғысынан тиімділігі жоғары болады»

28.04. Лорд Диплок Home Office v. Harman ісінде (1983) Бентамның бүгінгі көзқа-

растар сияқты дәйегі, әсіресе журналистер мен БАҚ-қа ұнаған негіздеуі, қоғам

қызыққан сұрағына жауап таба алуы немесе сот талқылауының ашық болуы сот

отырысындағы мәселенің қоғамда талқылануы мен сыбыстарға жауапты оңай

табуға көмектесетінін айтқан

28.05. Дегенмен Бентамның дәйегі судьялардың қолдауына ие болса да, сот жү йе-

сінің қоғам үшін ашықтығы және жариялығына себеп болатын жалғыз жайт емес

еді. Парламенттің, орталық және жергілікті үкімет органдарының жұмыстарын

еркін талқылау қоғам үшін қаншалықты маңызды болса, сот жүйесінің жұмысын

еркін талқылау да қоғам үшін соншалықты маңызды екені белгілі. Сот өндірісі заң-

герлер мен тараптар ғана қатыса алатындай жабық өтсе, қоғам үшін тиімсіз болар

еді. Мұндай кезде бұқаралық ақпарат құралдарындағы сот өндірісі туралы ақпарат

тарға қойылатын сұрақ көбейеді.

3. ОСЫ ПРИНЦИПТІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ

ҚАУЫМДАСТЫҚТЫҢ МОЙЫНДАУЫ

28.06. Жариялық принципін халықаралық қауымдастық мойындаған. Біріншіден,

Америка құқық институты/УНИДРУА принциптерінде (міндеттеуші күші жоқ)

былай делінген

: «Қарапайым

ауызша сот отырысының қоғам үшін ашық болуы

міндетті». Сонымен бірге «соттағы құжаттар мен жазбалар ашық, яғни сот

Scott v. Scott [1913] AC 417, 477, HL (бұл жерде айрықша жағдай туралы айтылып отыр; отбасы со-

тының сот талқылауын жабық жүргізуге талап қоюшы мен жауапкердің келісімі бар болғанмен, құ-

қығы болмағанын айтқан); Scott ісіне (1913) талдау барысын қараңыз: R v. Chief Registrar of Friendly

Societies, ex parte New Cross Building Society [1984] QB 227, 235, CA, per Sir John Donaldson MR.

R v. Socialist Worker Printers and Publishers Ltd, ex parte Att-Gen [1975] QB 637, 651–2, Div Ct.

Home Oce v. Harman [1983] 1 AC 280, 303, HL.

Lilly Icos v. Pzer plc [2002] 1 All ER 842, CA, at [18] and [25]: «Ағылшын юриспруденциясында сот

отырысының жария өтуі конвенцияның 6 және 10-баптарының нормаларымен күшейе түскен», – дей-

ді лорд-судья Бакстон.

R v. Socialist Worker Printers and Publishers Ltd, ex parte Att-Gen [1975] QB 637, 651–2, Div Ct.

[1983] 1 AC 280, 303, HL.

Principle 20.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 41; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Сонда, Principle 20.1 and 20.3 for qualications.

378

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

өндірісінде құқықтық мүддесі бар тұлғалар үшін қолжетімді»

; «соттың

шешімі, оның ішінде шешімнің негіздемесі, басқа да бұйрықтар қоғам үшін қол-

жетімді» болуға тиіс

28.07. Жариялық туралы қазір Ұлыбританияда міндетті күші бар

(Адам

құқықтары туралы 1998 жылғы заң арқылы инкорпорацияланған) Адам құқықтары

жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағында да баяндалған. 6(1) тармағы

бойынша:

«Соттың шешімі жария болады, бірақ сот баспасөз бен қоғам өкілдерін: сот өнді-

рісі барысында толық немесе ішінара сот отырысына моральдық себеппен,

қоғамдық тәртіп бойынша немесе мемлекеттің қауіпсіздігі себебінен, сондай-ақ

кәмелетке толмағандардың мүддесі үшін немесе адамның жеке өмірін қорғау үшін

сот қажет деп тапқан кезде, яғни жариялық сот төрелігіне нұқсан келтіретін

айрықша жағдайда кіргізбеуі мүмкін».

28.08. Scarth v. UK ісінде Үкімет Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға

дейінгі кездегі шағын талап бойынша сот өндірісі жария өтпегенін, осылайша

6(1) тармағы бұзылғанын мойындаған

. Дегенмен Азаматтық іс жүргізу ережесіне

енгізілген өзгерістер арқылы бұл кемшілік жойылған: қазір ережедегі шағын талап

бойынша сот өндірісі сот отырысының жариялық принципіне сәйкес жария түрде

өтеді

28.09. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты B v. UK ісінде мәлімдегендей, кәме

летке толмаған балаларға қатысты сот өндірісін әділ сот төрелігі үшін және

6(1) тармағының нормасы бұзылмайтын болса, жабық өткізуге болады

. Сот сон-

дай-ақ бұл контексте «соттың шешімін жариялау міндетті емес» деген. Жоғарғы сот

Al Rawi v. Security Service ісінде

(2011) кәмелетке толмаған балаларға және қорғау ды

қажет ететін интеллектуалдық меншікке қатысты істерде жариялықты сақтамау ға

болатынынан хабардар еткен.

Principle 20.1, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure

(Cambridge University Press, 2006), Principle 20.2.

Сонда, Principle 20.4.

1998 жылғы заңның 1-бабы; Практикалық нұсқаулық (39A) 1.4A сотты 6(1) тармағын ескеруге мін-

деттейді; Div Ct in R v. Bow County Court, ex parte Pelling [1999] 1 WLR 1807, 1815–6, per Otton LJ.

Бірақ 6(1) тармағы сот өндірісіне «McKenzie friends» доктринасына сәйкес жүргізуге құқық береді

(«McKenzie friends» туралы қараңыз 25.35); Runa Begum v. Tower Hamlets LBC [2002] 1 WLR 2491,

CA, at [30] ісінде іс жүргізудің негізінде жергілікті билік органының қызметкері 6(1) тармағының

сақталғанына және сот отырысының жария өткеніне сенімді болғысы келген.

Scarth v. UK (Application No 33745/96) 22 July 1999, ECHR.

Азаматтық іс жүргізу ережесі 39.2(1); Азаматтық іс жүргізу ережесі 27.2(1)(h) тармақшалары шағын

талаптарда міндетті түрде қолданылады.

The Times 15 May 2001, ECHR.

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [63] to [65], [85], and [115]; AAS Zuckerman (2011) CJQ

345–59; M Chamberlain (2011) CJQ 360–6; M Chamberlain, ‘The Justice and Security Bill’ (2012) CJQ 424;

K Hughes, ‘The Right to Know the Case Against You in Civil Claims’ [2012] CLJ 21; J Ip (2012) 75 MLR

606; N Andrews, ‘Procedural Values in the Age of CounterTerrorism: Two Responses by the Supreme Court

of the United Kingdom’ (2012) Annuario di Diritto Comparato e di Studi Legislativi 109.

379

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы

4. СОТ ОТЫРЫСЫНЫҢ АШЫҚ БОЛУЫ ЖӘНЕ

БҰРЫН ТЕРРОРИЗМ БОЙЫНША АЙЫПТАЛҒАН

ТҰЛҒАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ АҚПАРАТ

28.10. Жариялық принципі мен қарсы тараптың дәлелдемесі туралы білу және сол

дәлелдемеге қарсылық білдіру құқығы (тиісті деңгейде хабарлау: 27.01)

Апелляциялық сот

пен Жоғарғы соттың

Al Rawi v. Security Service ісінде-

гі

(2011) шешімдерінен кейін нығая түскен. Бұл сот өндірісінде алты талап қоюшы

қамауға алынып, Кубадағы Гуантанамо аралында АҚШ-тың қамау орталығында

отырған кезде Британия қауіпсіздік қызметі қызметкерлеріне қарсы өздерінің аза-

маттық құқығы бұзылғаны туралы талап қою арызын берген. Талап қою арызында

бас бостандығынан заңсыз айыру, жеке өміріне қол сұғу, денсаулығына зиян кел-

тіру, азаптау бойынша айыптар бар еді.

28.11. Al Rawi ісіндегі (2011) жауапкерлер талап қою арызы бойынша сот өндірісін

ашық және жабық сот өндірісінде параллель қарау туралы өтініш білдірген. Жабық

сот өндірісінде сот дәлелдемелерді, ауызша және жазбаша құжаттарды, ұсыныс

тарды талап қоюшылар мен олардың заңгерлерінің қатысуынсыз қарауды ұсынған.

Талап қоюшылардың атынан арнайы адвокаттар қатысып, оларға талап қоюшылар

нұсқау беріп отыруға тиіс болды. Мұндай сот өндірісінде сот шешімі екі түрлі

шығуы мүмкін: бірі қоғамға жария болса, екіншісімен жауапкерлердің заңгерлері

мен арнайы адвокаттар ғана таныса алар еді.

28.12. Al Rawi ісіндегі (2011) алдын ала мәселе ретінде қаралған сұрақ соттың осын

дай параллель сот өндірісіне рұқсат беруге қаншалықты құқылы болуы туралы еді.

Апелляциялық сот (шешімді Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер лорд-

судья Морис Кей және судья Салливанмен бірге шығарған) Ортақ құқық жүйесінде

соттың мұндай құқығы жоқ екенін айтқан. Жоғарғы сот бұл шешіммен келіскен.

4.1. АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ СОТТЫҢ ШЕШІМІН НЕГІЗДЕУІ

28.13. Апелляциялық сотта Al Rawi ісін (2011) қараған лорд Нойбергердің пікірі

бойынша, бұл жерде кемінде үш негізгі құқық: тиісті деңгейде хабарлану құқығы;

шешімнің негізділік құқығы; сот отырысының (егер айрықша жағдайды қолдан

баса) жариялық құқығы туралы мәселе туып отыр

. Апелляциялық соттың

[2010] EWCA Civ 482; [2010] 3 WLR 1069; [2010] 4 All ER 559; [2010] CP Rep 37; [2010] UKHRR 728;

N Andrews [2011] CLJ 17.

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531; AAS Zuckerman (2011) CJQ 345–59; M Chamberlain (2011) CJQ

360–6; M Chamberlain, ‘The Justice and Security Bill’ (2012) CJQ 424; K Hughes, ‘The Right to Know the

Case Against You in Civil Claims’ [2012] CLJ 21; J Ip (2012) 75 MLR 606; N Andrews, ‘Procedural Values

in the Age of Counter-Terrorism: Two Responses by the Supreme Court of the United Kingdom’ (2012)

Annuario di Diritto Comparato e di Studi Legislativi 109.

Дегенмен бұл көзқарас бүгінде түбегейлі өзгергенін, 2013 жылғы Сот төрелігі және қауіпсіздік тура-

лы заң қабылданғанын ескеру керек.

Бұл үш түрлі құқық мына жерлерде аталған: [2010] EWCA Civ 482; [2010] 3 WLR 1069; [2010] 4 All

ER 559; [2010] CP Rep 37; [2010] UKHRR 728, [14], [16] and [17].

380

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

мәлімдеуінше, сондай-ақ азаматтық істе бұл құқықтардың ішіндегі тиісті деңгейде

хабар алу құқығы: 1) әрбір тарап өз талабы мен мәлімдемесін тиісті жолмен жеткі-

зуге тиіс, бұл бүгінде Азаматтық іс жүргізу ережесінде «жарыссөз мәлімдемесі» деп

аталады; 2) Азаматтық іс жүргізу ережесінің 31-бөліміне сәйкес, дәлелдемелерді

ашу барысында тиісті құжаттармен алмасу құқығымен тікелей байланысты

. Бұл

әр тарапқа қарсы тараптың дәлелдемелерінің мазмұнымен танысуға, тиісті құжат

тарды көруге құқық береді. Апелляциялық соттың қабылдаған шешімі бойынша

«Ортақ құқық жүйесінде жабық сот отырысын өткізу ортақ құқықтың негізгі іс

жүргізу принциптерін бұзу болып саналады».

28.14. Al Rawi ісінде (2011) Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер:

«Жабық сот отырысы басында оғаш көрінген, ал қазір соңғы үш ғасырда қалып-

тасып кеткен абсолютті негізгі принциптерге (әділ сот талқылауына құқық пен

шешімнің негізін білу құқығына) қайшы келеді», – деген

. Сондай-ақ «тиісті дең-

гейде хабарлау» принципі «қарапайым азаматтық сот талқылауының ажырамас

минималды шарты болып саналады»

28.15. Апелляциялық сот Al Rawi ісінде (2011) Азаматтық іс жүргізу ережесі азамат-

тық сот өндірісінің заңда аталған белгілі бір түрінде жабық сот отырысын өткізуге

рұқсат беретінін айтқан

. Осыны ескерсек, соттың бұл істе жабық сот отырысын

айрықша контекске сүйенбей өткізуге негіздеме тапқанын көре аламыз. Сонымен бірге

соттың «ажырамас юрисдикциясын»

іс жүргізудің негізгі принциптерінен ауытқып,

кеңейте беруге болмайды, сондай-ақ Азаматтық іс жүргізу ережесінде аталған ашық

сот отырысын өткізу туралы нормалардан басым түрде қолдануға (мысалы, жарыссөз

мәлімдемесі мен дәлелдемені ашу режиміндегі тиісті құжаттарды тексеруге ұсыну

туралы нормалардан ауытқуға) болмайды.

28.16. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер Al Rawi ісінде (2011)

«жабық сот отырысында қабылданған шешімді әділ деп атауға болмайды» деген

ұсыныс айтқан. Егер сот талапты қанағаттандырса, сол фактілердің барлығын ашық

сот отырысында қабылдаған шешімде көрсетуге де болар еді (бірақ фактілер жабық

шешімде ғана айтылады). Керісінше, егер талап қоюшы сотта жеңіліп қалса, Үкімет

тарапынан жасалған мәлімдеме толық дәлелденбеген болып, ақырында, соттың

фактілерді толық зерттемегеніне қатысты күмән туар еді. Апелляциялық соттың

төрағасы лорд Нойбергер мұны «жауапкердің жеңісі» деп атаған

Бұл үш түрлі құқық мына жерлерде аталған: at [2010] EWCA Civ 482; [2010] 3 WLR 1069; [2010] 4 All

ER 559; [2010] CP Rep 37; [2010] UKHRR 728, [18].

Сонда, at [70].

Бұл да сонда, at [30].

Бұл да сонда, at [27] – [29], Азаматтық іс жүргізу ережесінің 76-бөлімінде (бақылау бұйрықтары)

және 79-бөлімінде (іс жүргізудегі қаржылай шектеу). Қараңыз: Prevention of Terrorism Act 2005,

Counter-Terrorism Act 2008.

Бұл да сонда, at [37].

Бұл да сонда, at [56].

381

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы

4.2. ЖОҒАРҒЫ СОТТЫҢ ШЕШІМІН НЕГІЗДЕУІ

28.17. Үкімет талабын (жауапкершілікті мойындамай) Апелляциялық сотта реттесе

де, Жоғарғы сот Al Rawi v. Security Service ісінде (2011) қорытынды апелляциялық

шағымды қараған жөн деп шешкен (бұл туралы қараңыз: 15.59). Себебі қоғам үшін

іс жүргізу тәртібі маңызды еді

28.18. Лорд Дайсонның Al Rawi ісіндегі (2011) нақты пікірі бойынша сот жүйесінің

ашықтығы мен жариялығы, дәлелдеме туралы хабардар болу, іс бойынша мәлімдеме

лерге жауап беруге дайындалу, сот отырысына куәні шақыру, қарсы тараптың куәсіне

қарсы сұрақ қою – сот жүйесінің негізгі принциптері

. Лорд Дайсон Қауіпсіздік қыз-

метінің «Ортақ құқық жүйесіндегі сот талқылауы барысында ашық сот отырысында

жариялауға болмайтын және бір тарап (бұл жерде үкімет органы) екінші тарапқа (бұл

жерде талап қоюшылар) көрсете алмайтын материал болған кезде «жабық сот отыры-

сын» өткізуге рұқсат беруге тиіс» деген ұсынысымен келіспеген

. (Дегенмен бұл

мәселедегі құқық нормаларын қазір 2013 жылғы Сот жүйесі мен қауіпсіздік туралы

заңның ІІ бөліміне сәйкес абайлап қолданған жөн).

28.19. Кейбір контекстерде парламент жабық сот өндірісін өткізуге арнайы рұқсат

берген

. Егер заңнамада рұқсат болмаса (мысалы, Tariq ісін (2011) қараңыз,

27.06 және әрі қарай), сот жабық сот өндірісін азаматтық іс жүргізудің тәсілі ретінде

қолдана алмайды; бұл істің мәніне байланысты болады.

28.20. Заңда жабық сот өндірісіне арнайы рұқсат жоқ болғандықтан, азаматтық іс

жүргізу бұл істе қоғамның мүддесін ескеруге тиіс

. 12.123 және одан кейінгі тар-

мақтарда айтылғандай, мұның бәрі, ақырында, соттың «қоғамның мүддесін ескер-

ген кезде қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет материалды сот отырысында ашуына

болмайды» дегенге әкеліп соғады. Тиісінше, кейбір айрықша істер бойынша талап

беру құқығы шектеледі немесе Үкімет органы өзіне қарсы қойылған талапты тату-

ласу келісімімен реттеуге мәжбүр болады. Себебі сонда ғана көп құжатты ақтарып,

зерттеп жатуды қажет ететін ұзақ та қымбат жұмыстан құтыла алады.

5. АПЕЛЛЯЦИЯДА ІС ЖҮРГІЗУ

28.21. Бұл тақырып 15.90 және одан кейінгі тармақтарда қарастырылды (Pink Floyd

Music Ltd v. EMI Records Ltd ісінде

(2011) Апелляциялық соттағы жариялық

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [7] and [124]; AAS Zuckerman (2011) CJQ 345–59; M Chamberlain

(2011) CJQ 360–6; M Chamberlain, ‘The Justice and Security Bill’ (2012) CJQ 424; K Hughes, ‘The Right

to Know the Case Against You in Civil Claims’ [2012] CLJ 21; J Ip (2012) 75 MLR 606; N Andrews,

‘Procedural Values in the Age of Counter-Terrorism: Two Responses by the Supreme Court of the United

Kingdom’ (2012) Annuario di Diritto Comparato e di Studi Legislativi 109.

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [10] to [13].

Сонда, at [47] – [49].

Бұл да сонда, at [48].

Бұл да сонда, at [49], [50] ([23], Үкіметтегі заңгерлердің құқық жүйесін сынаған көзқарастары).

[2010] EWCA Civ 1429; [2011] 1 WLR 770.

382

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

принципін және соттағы сот жүйесінің ашықтығынан айрықша жағдайлар туралы

нұсқаулығын қолдаған; сондай-ақ 15.92-тармақ ескеріле отырып, Апелляциялық

сот Ambrosiadou v. Coward ісінде

(2011) айтқандай, ашық сот отырысы қауіпсіз

болуға, құпия ақпарат тиісті деңгейде қорғалуға тиіс және оларды жазып алуды

шектеу керек).

28.22. Апелляциялық сот өндірісіндегі қоғамдық жариялыққа шектеу қою: Ауызша

материалды қабылдамау. Қазір сот талқылауында ауызша мәлімдемелерді тыңдау

азайған. Бұл, өз кезегінде, іс жүргізудің тиімділігі мен сот жүйесінің ашықтық

принциптерінің арасындағы дау болып отыр. Жоғарғы соттың төрағасы лорд

Бингэм бұл туралы былай дейді:

«Заңгердің аргументті, хронологияны, нұсқаулықтарды дайындау практикасы мен

судьяның құжаттармен (оның ішінде куәлардың айғақтарымен) алдын ала танысуы

жалпыға ортақ норма болып отыр. Осыған байланысты сот отырысына қатысып

отырған білімді және зиялы адам судьяның сол дәлелдемелер мен аргументтер

туралы айтқан сөзінен ештеңе түсіне алмай қалуы да мүмкін»

Жоғарғы соттың төрағасы лорд Бингэм тағы былай дейді:

«Құжаттарды ашық сот өндірісінде жария түрде ашу (ашық сот отырысында

дауыстап оқу немесе егжей-тегжейлі түсіндірумен шатастырмау керек) – қажет

жайт, бұл теория мен практиканың арасын алшақтатпауға да кепілдік беретін

мүмкіндік»

6. СОТ ОТЫРЫСЫ ТУРАЛЫ БАЯНДАМА ЖАСАУ

28.23. Сот отырысының ашық болуы бұқаралық ақпарат құралдарының сот

отырысы туралы әділ баяндама жасауына мүмкіндік береді. Сот өндірісі туралы

баяндауды мемлекеттің мүддесі мен сот өндірісінің мүддесі үшін ғана шектеуге

болады

28.24. Сондай-ақ құқықта сот өндірісі туралы әділ түсініктеме беруге, оның ішінде

соттың шешімі мен сот өндірісінің барысын сынауға болатынын мойындайды.

[2011] EWCA Civ 409; [2011] EMLR 21; [2011] 2 FLR 617; [2011] Fam Law 690, at [50] to [52].

SmithKline Beecham Biologicals SA v. Connaught Laboratories Inc [1999] 4 All ER 498, 511–2, CA, per

Lord Bingham CJ.

Сонда; сот отырысының ашықтығы мәселесі мына жерлерде де талқыланған: Barings plc v. Coopers

& Lybrand [2000] 3 All ER 910, 922, CA, per Lord Woolf MR, considering s 82(2), Banking Act 1987;

see also Gio Personal Investment Services Ltd v. Liverpool & London Steamship Protection and Indemnity

Association Ltd [1999] 1 WLR 984, 994–6, CA, per Potter LJ.

Шектеу туралы қараңыз: s 12, Administration of Justice Act 1960, Lord Woolf MR, Hodgson v. Imperial

Tobacco Ltd [1998] 1 WLR 1056, 1068, 1070, CA; Trustor AB v. Smallbone [2000] 1 All ER 811, Rimer

J (Швеция тергеушілерінің Англияның сот палаталарында қаралған мәліметтерге қол жеткізуіне

шектеу қою туралы). Сотты құрметтемегені үшін жауапкершілік туралы. Сондай-ақ сот төрелігінің

ашық болуы және іс жүргізу туралы қараңыз: I Cram, A Virtue Less Cloistered: Courts, Speech and

Constitutions (Hart, Oxford, 2002).

383

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы

Aubard v. Attorney-General for Trinidad and Tobago ісін Құпия кеңесте қараған кезде

лорд Аткин: «Қоғамның сот жүйесін әділдік орнату мақсатында жеке немесе

жария түрде сынауы мен қоғамда сот жүйесін жетілдіру мақсатында пікір

білдіруі сот жүйесіне еш нұқсан келтірмейді. Сот жүйесі жабық жүйе емес: сот

жүйесі қоғамның қарапайым мүшелерінің қатал және ашық пікірлерін көтере

білуге тиіс»

, – деген.

7. СОТ ЖАЗБАЛАРЫНА

ҚОҒАМДЫҚ ҚОЛЖЕТІМДІЛІК

28.25. Қоғамдағы қарапайым адамдарға соттағы жазбаларды алуға рұқсат беретін

нормалар бар. Бұл саладағы негізгі нормаларды былай топтастыруға болады:

1) Сот өндірісінің тарапы болып есептелмейтін тұлға сот жазбаларының:

а) жарыссөз мәлімдемесінің көшірмесін ала алады, бірақ жарыссөз мәлімдемесіне

қатысты басқа құжаттар мен тараптың сол жарыссөз мәлімдемесіне

қатысты жасаған мәлімдемесін ала алмайды; ә) жария шешім мен бұйрықтың

көшірмесін (сот отырысында немесе судьяның өзі жеке шығарған болса да) ала

алады

2) Құжатты: а) жауапкерге тапсырылған және ә) талап сот отырысында немесе

шешімде көрсетілген жағдайда алады

3) Сонымен бірге сот тарап болып есептелмейтін тұлғаға сот жазбасының

көшірмесі мен басқа тарап берген өзге де құжатты немесе сот пен тараптың,

немесе басқа да тұлғаның арасындағы әңгіменің көшірмесін алуға рұқсат бере

алады

4) Дегенмен тараптың немесе жарыссөз мәлімдемесінде аталған басқа да

тұлғаның өтініші бойынша сот 1) тармақтың а) тармақшасында аталған

құқыққа

, яғни жарыссөз мәлімдемесінің көшірмесін алуға шектеу қоюы немесе

тыйым салуы мүмкін, бірақ шешім мен бұйрықтың көшірмесін алуға шектеу қоя

алмайды

5) Тиісті тарап немесе қорғаудағы тұлға 4) тармақта аталған қорғаудан бас тарта

алады

28.26. ABC Ltd v. Y ісінде (2010) судья Льюисонның айтуынша, осы нормалар –

Азаматтық іс жүргізу ережесінде нақты айтылған нормалар

. Судья тарап болып

[1936] AC 322, 335, PC; қараңыз: ss 1–6 and 11, Contempt of Court Act 1981, noted by Lord Woolf in

Hodgson v. Imperial Tobacco Ltd [1998] 1 WLR 1056, 1068, 1070, CA.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 5.4C(1).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 5.4C(3).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 5.4C(2).

Жарыссөз мәлімдемесі туралы қараңыз: Various Claimants v. News Group Newspapers Ltd (Practice

Note) [2012] EWHC 397 (Ch); [2012] 1 WLR 2545, Vos J.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 5.4C(4).

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 5.4C(6).

Бұл нормалар бірнеше рет қайта қаралған; 2011 жылы сәуірде тағы қаралған: Азаматтық іс жүргізу

ережесі 5.4C(1B) (дауды медиациямен реттеу туралы).

384

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

есептелмейтін тұлғаның жабық емес сот өндірісіндегі бұйрықтарды алуға құқығы

бар екенін атап айтқан

. Дегенмен бұл істе бұйрыққа құпия кесте тіркелген бола-

тын. Судья Льюисон осы «құпия кестені беруге болмайды, себебі тараптар кестені

сотқа ұсынбаған» деп шешкен

. Судья Льюисон сондай-ақ тарап болып есептел-

мейтін тұлғаның сотқа тапсырылған басқа да құжаттарды алу туралы өтінішін қана-

ғаттандырмаған. Ол прецедентте: 1) сот отырыстарын ашық өткізу құқығы;

2) соттың жария сот өндірісінде оқыған құжаттарын алу құқығы; 3) сотқа тапсы

рылған, бірақ ашық сот отырысында 1) және 2) негізде оқылмаған құжаттарды (әсі-

ресе адвокаттардың осы іске қатысты істерде қолдануы үшін немесе журналистік

зерттеулер үшін) тексеру құқығы ажыратып көрсетілгенін еске салады.

28.27. Судья Льюисонның ABC Ltd v. Y ісіндегі (2010) шешімінің мына үзіндісі

мұны түсіндіре алады

1) «Сот жүйесінің ашықтығы принципі, ең алдымен, сот өндірісі мен қоғамның

(әсіресе бұқаралық ақпарат құралдарының) сот өндірісін бақылау құқығына

қатысты. Оның аяқталуға жақын сот өндірісін тарихи тұрғыдан зерттеуге

онша қатысы жоқ

».

2) «Сот өндірісі татуласу келісімімен аяқталғаннан кейін бет пердесі ашылады

деуге болмайды. Судья Парк Chan U Seek v. Alvis Vehicles Ltd ісінде

(2005) газет

редакциясының ашық сот отырысындағы кейбір жарыссөз мәлімдемелері мен

куәлар мәлімдемелерінің көшірмесін алуға, сот өндірісі аяқталып қалған болса да,

рұқсат берген. Судья бұл істе, негізінен, мына принципті ұстанған (§31): «мате-

риал ашық сот өндірісіне ұсынылған болса, сот оны жасырмай, көрсетуге

тырысады»

3) «Chan U Seek v. Alvis Vehicles Ltd ісінде

(2000) ашық сот отырысында көрсетіл-

ген материал туралы судья Парк былай деген: «Менің ойымша, ашық сот оты-

рысында оқылған материал деген ұғымға жарыссөз мәлімдемесіндегі маңызды

жайттар, сонымен қатар куәлардың расталған мәлімдемесі жатады»

4) «сот өндірісінің мақсатына сай құжатты ашу туралы өтініш берілсе, бұйрық

шығармау керек деп ойламаймын. Шынында, Dian ісінде осындай бұйрық шыға-

рылған

. Сондай-ақ бұйрық келешекте сот талқылауы болмайтын жағдайда да,

мысалы журналистік зерттеу мақсатында»

, шығарылады.

ABC Ltd v. Y [2010] EWHC 3176 (Ch); [2012] 1 WLR 532, at [45].

Сонда.

Бұл да сонда, [22] және әрі қарай.

Бұл да сонда, [22].

[2005] 1 WLR 2965.

[2010] EWHC 3176 (Ch); [2012] 1 WLR 532, at [22].

[2005] 1 WLR 2965.

ABC Ltd v. Y [2010] EWHC 3176 (Ch); [2012] 1 WLR 532, at [23].

Dian AO v. Davis Frankel & Mead [2004] EWHC 2662 (Comm); [2005] 1 WLR 2951, MooreBick J.

[2010] EWHC 3176 (Ch); [2012] 1 WLR 532, at [26], citing Chan U Seek v. Alvis Vehicles Ltd [2005] 1

WLR 2965.

385

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы

5) «Аралық өтініш пен сот өндірісі арасында сот өндірісінің ашықтығына

қатысты айырмашылық жоқ»

6) а) «Ашық сот өндірісіндегі шешім шығарудың бір бөлігі болып саналатын

құжаттар туралы айтсақ... егер өтініш беруші құжатты алуға «заңды мүд-

десі» бар екенін дәлелдей алса, сот оған рұқсат береді. ә) Ашық сот өндірісіндегі

шешім шығарудың бір бөлігі болып саналмайтын құжаттар туралы айтсақ...

сот оны алуға рұқсатты тек соттың әділ шешім шығаруы үшін аса қажет жағ-

дайда ғана беруге тиіс»

7) «Сот құжатты алуға рұқсат беруді шектесе; өтініш беруші сот ашық жария-

лауға болмайды деп шешкен құжаттың көшірмесін сұраса, меніңше, 4) тармағы-

ның ә) тармақшасындағы норманы қолдану қажет...»

7.1. КУӘНІҢ МӘЛІМДЕМЕСІ

28.28. Азаматтық іс жүргізу ережесіне сәйкес, куәнің мәлімдемесі басты дәлелдеме

болып саналады және сот басқаша шешім қабылдамаса, оны тексеруге болады,

бірақ бұл – соттың дискрециялық құқығы

. Соттың осы құқығын сот өндірісінің

тарапы мен тікелей мүдделі тұлғалармен қатар, қоғамның мүшелері де қолдана

алады. Бірақ тараптан басқа тұлғаның куәнің мәлімдемесі сілтеме жасап отырған

құжатты тексеруге құқығы жоқ

7.2. ЗАҢГЕРДІҢ НЕГІЗГІ АРГУМЕНТІ

МЕН ЖАЗБАША КІРІСПЕ МӘЛІМДЕМЕСІ

28.29. Тарап болып есептелмейтін тұлға заңды мүддесі бар екенін дәлелдей алса,

заңгердің негізгі аргументі мен оның сотта ауызша дәлелдеменің орнына

қабылданған (бұл – заңгердің негізгі құқықтарының бірі) жазбаша кіріспе

мәлімдемесінің көшірмесін алуға өтініш жаза алады. Бірақ оның осы аргумент пен

мәлімдемеде сілтеме жасалған материалдарды сұрауға құқығы жоқ

. Лорд-судья

Поттер «негізгі құқықты» былай түсіндіреді

«Егер, осы істегі сияқты, кіріспе мәлімдеме (немесе негізгі аргумент) жазбаша

жасалған болса, дауыстап оқылмаса да, дәлелдеме ретінде жарамды және іс жүр-

гізудің маңызды бөлігі болып саналады, атап айтқанда, судьяның іс жүргізу

бойынша нұсқаулығында ашық сот отырысында емес, кеңесу бөлмесінде оқылса да –

жарайды. Мұндай кезде сот талқылауына қатысқан баспасөз өкілі немесе қоғамның

өкілі осы кіріспе мәлімдеменің көшірмесін талап етуге құқылы».

[2010] EWHC 3176 (Ch); [2012] 1 WLR 532, at [33].

Сонда, [42].

Бұл да сонда, [43].

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 32.13(1) (толықтырумен).

Gio Personal Investment Services Ltd v. Liverpool and London Steamship Protection and Indemnity

Association Ltd [1999] 1 WLR 984, 991, CA.

Сонда, 996–7.

Бұл да сонда, 996.

386

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

7.3. ШЕШІМ МЕН ДӘЛЕЛДЕМЕНІҢ ТРАНСКРИПЦИЯСЫ

28.30. Үлкен сот пен графтық соттарда іс жүргізу жазылып отырады

. Кез кел-

ген тарап немесе тұлға (тарап болып есептелмейтін) осы жазбалардың транс крип-

циясын мемлекеттік алым төлеу арқылы ала алады

. Ал сот отырысы жабық

өтсе, ондағы транскрипцияны алуға соттың рұқсаты керек

. Апелляциялық сот

шешімінің жазбаша көшірмесі мен транскрипциясын немесе дәлелдеменің

транскрипциясын алу тәртібі туралы егжей-тегжейлі жазылған арнайы нормалар

бар

8. СОТ ОТЫРЫСЫНЫҢ ЖАРИЯ БОЛМАЙТЫН КЕЗДЕРІ

28.31. Азаматтық іс жүргізу ережесі сот отырысының жария болмайтын кездерін

де ашып көрсеткен. Яғни сот отырысының тұтас немесе ішінара заңды түрде жабық

болатын кездері мыналар

: жариялық сот отырысының мәніне зиянын тигізетін

болса; мемлекеттің қауіпсіздігіне қатысты мәселелерде; құпия ақпарат болса; кәме-

летке толмаған баланың немесе пациенттің мүддесіне қатысты болса; ex parte

(алдын ала хабарланбаған) сот отырысы жауапкерге зиян келтіретін болса; сенім

білдіру немесе өсиет нақты болмаса; басқа да жағдайлар (құпиялық «сот өндірісі-

нің әділ өтуіне» қажет болса: бірақ Al Rawi ісіндегі (2011) талқылау туралы қара-

ңыз: 28.10 және әрі қарай)

. Бұл айрықша жағдайлардың бәрі нормативтік

құқықтық құжаттарға негізделгенімен, судьяның сот отырысының жариялық прин-

ципінен ауытқуы бұған дейінгі шешімдерде юрисдикцияға тән аспектілердің бірі

ретінде аталған

28.32. Судья Флойд North Shore Ventures Ltd v. Anstead Holdings Inc (No 2) ісін-

де

(2011) осы нормаларды зерттей келе, сот «жабық сот өндірісін өткізетін кезде,

егер сот қоғамның сот отырысына қолжетімділігін шектеп, тараптарға сот

Практикалық нұсқаулық (39A) 6.1.

Практикалық нұсқаулық (39A) 6.3.

Практикалық нұсқаулық (39A) 6.4.

Практикалық нұсқаулық (39A) 6.1; Практикалық нұсқаулық (52) 5.12 to 5.18; Tanfern Ltd v. Cameron-

MacDonald [2000] 2 All ER 801, 809, CA.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 39.2(3); Практикалық нұсқаулық (39A) 1.5(1) тармақшасында жабық

сот отырысында қарауға болатын он түрлі істі атаған (сот талқылауында талқылануға тиіс және

жария лықты талап ететін мәселелер туралы қараңыз: Hodgson v. Imperial Tobacco Ltd [1998] 1 WLR

1056, 1068–74, CA, per Lord Woolf MR, әрі қарай 28.33).

Соңғы санаты (Азаматтық іс жүргізу ережесі қабылданғанға дейін) R v. Chief Registrar of Friendly

Societies, ex parte New Cross Building Society [1984] QB 227, 235–6, CA, per Sir John Donaldson MR (сот

өндірісінің барысында қаржы шығысының көлемі ұлғайып кету қаупі туады).

Scott v. Scott [1913] AC 417, 446, HL, per Earl Loreburn; cited by Lord Reading CJ, R v. Governor of Lewes

Prison, ex parte Doyle [1917] 2 KB 254, 271, Div Ct (әскери трибунал Дублиндегі 1916 жылғы Пасха

көтерілісіне байланысты өткен; бұл трибуналдың заңдылығы тексерілген; трибуналдың шешімі кү-

шінде қалған).

[2011] EWHC 910 (Ch); [2011] 1 WLR 2265, at [22] and [23], per Floyd J (discussing at [18]  Department

of Economics, Policy and Development of the City of Moscow v. Bankers Trust Co [2004] EWCA Civ 314;

[2005] QB 207, қараңыз: ІІ томдағы 8.25-тармақ және әрі қарай).

387

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы

отырысының жабық екенін ескертпесе, сот отырысы ашық болып саналатынын»

айтқан. Судья Флойд бұл қорытындысын

былай растаған

«Сот отырысының жабық немесе ашық өтуі фактіге байланысты. Сондықтан бұл

сот өндірісіне жабық сот отырысы сипатын беруден бас тарттым (39А практи-

калық нұсқаулығының 1.5-параграфы). Сот отырысын жабық өткізу үшін қажет

сипаттардың бірі – құпия мақсаты болуы».

9. ПАЛАТАДАҒЫ СОТ ОТЫРЫСЫ

28.33. Hodgson v. Imperial Tobacco Ltd ісінде (1996) Апелляциялық соттың төрағасы

лорд Вульф былай деген: «Басқаша жасауға қандай да бір нақты себеп болмаса,

палатадағы сот отырысының жария болуы және сот отырысындағы ақпарат-

тарды алу мүмкіндігі маңызды принцип болып табылады»

. Лорд Вульфтің пікі-

рінше, палатадағы сот отырысына кемінде бір журналистің қатысуына рұқсат беру

керек, сот шешімі ашық сот отырысында шығарылуға және палатадағы сот өндірі-

сіне түсініктеме берілуге тиіс. Бұл жайттарды егжей-тегжейлі реттеу – судьяның

дискрециялық құқығы

. (Апелляциялық соттың төрағасы лорд Вульф бұл пікірін

кейін тағы қайталаған)

10. ҚОРҒАУ ӨНДІРІСІНІҢ СОТЫ

28.34. Бұл соттың ақыл-ой кемістігі бар тұлғаларды қорғау юрисдикциясы бар.

Re M ісі

(2011) бойынша судья Бейкердің пікірінше, сот шешім шығарарда

қоғамның мүддесін және пациент пен оның отбасының мүддесін қорғау арасында

тепе-теңдікті сақтауы керек. Аталған іс санасы төмен науқасты емдеуге қатысты

еді.

11. ТАРАПТАР МЕН КУӘЛАРДЫҢ АНОНИМДІГІ

28.35. Азаматтық іс жүргізу ережесінде мұндай жағдайда соттың тарап пен куәнің

анонимдігін сақтауына тікелей рұқсат береді

: «Сот кез келген тараптың немесе

куәнің мүддесін қорғау мақсатында қажет деп санаған жағдайда, олардың

[2011] EWHC 910 (Ch); [2011] 1 WLR 2265, [22].

Сонда, [23].

[1998] 1 WLR 1056, 1071, CA.

Сонда, 1072; cf R v. Bow County Court, ex parte Pelling [1999] 1 WLR 1807, 1815–6, Div Ct, per Otton

LJ (бұл істе сот өндірісі тарапының «McKenzie friend» доктринасын қолдануға құқығы жоқ болған;

«McKenzie friends» доктринасы туралы қараңыз: 25.35 және әрі қарай).

[1998] 1 WLR 1056, 1072, CA, per Lord Woolf MR.

[2011] EWHC 1197 (Fam); [2012] 1 WLR 287.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 39.2(4); 1981 жылғы Сотты құрметтемеу туралы заңның 11-бабына

сай пайымдау керек; тараптардың аноним болуы туралы қараңыз: R v. Legal Aid Board, ex parte T,

The Times 15 June 1998, CA.

388

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

аты-жөнін атамау туралы бұйрық шығарады. Олардың мүддесіне қайшы келмеу

үшін камера алдында жауап алмай-ақ, аноним ретінде жай ғана мәлімдемесін тың-

дауға болады

. Егер баспасөз осы бұйрықты бұзып, куәнің аты-жөнін жариялаған

жағдайда сотты құрметтемеу ретінде жауапқа тартылады

28.36. Дегенмен осы тақырыпқа тағы да қайталап тоқталғанымыз жөн. Азаматтық

соттың бұл орайда R v. Davis қылмыстық ісіндегі

(2008) қарсылықты да ескер-

гені жөн.

Лордтар палатасы Davis ісінде (2008) жалпыға ортақ норма – тараптың (бұл істе

айыптаушы тараптың) куәні анонимдік жағдайда ұстауына рұқсат бермеу (куәнің

аты-жөні мен мекенжайын ашу) керек екенін айтқан. Бұл істе басында куәлардың

аты-жөнін айтпай, мәлімдеме жасауына рұқсат берілген еді, ал куәнің мәлімдеме-

сін тексеруге жауапкердің еш мүмкіндігі болмаған. Лордтар палатасы осы істе

үкімнің күшін жоюға болатынын, себебі куәнің аноним ретінде берген мәлімдемесі

айыптың негіздемесі болып отырғанын айтқан. Негізгі құқықтардан ауытқып, істі

қарсы тараптың куәсінің мәлімдемесі негізінде жүргізуге рұқсатты тек парламент

беруі керек.

28.37. Бұл шешімді лорд Дайсон Al Rawi v. Security Services ісінде (2011: 28.10 және

әрі қарай) қолдаған

. Оның пікірінше, Davis ісінде (2008) қаралған мәселелер тек

қылмыстық істермен шектелмейді, жалпы сот талқылауының барлық түріне де

қатысты

. Дегенмен лорд Кларк Al Rawi ісінде (2011) осы пікірмен келіспей, Davis

ісі (2008) қылмыстық іс болғандықтан ғана жол бермей отырғанын айтқан

. Ал

лорд Браун лорд Кларктың пікіріне күмән келтірген

28.38. Апелляциялық соттың шешімі бойынша, трибунал төрағасының 1972 жылы

Лондондерридегі «Қанды жексенбіде» орын алған атыста 26 бейбіт тұрғынның қаза

табуына қатысты осы оқиғаға қатысқан солдаттардың тергеуде аноним айғақ

беруіне қарсылық білдіруі. Осы солдаттар мен олардың отбасылары кейін қудалауға

ұшырауы мүмкін еді.

28.39. Осы трибуналдың куәларға жүргізген тергеуін қайта қарау туралы өтініші

бойынша R (A) v. Lord Saville of Newdigate ісінде (2002) Апелляциялық сот Адам

құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 2(1) тармағы («Өмір сүру

құқығы» –‘Right to Life’) трибуналдың сауалнамасы мұны дәлелдеменің ерекше түрі

R v. Socialist Worker Printers and Publishers Ltd, ex parte Att-Gen [1975] QB 637, 652, Div Ct.

Сонда, сот айыппұлы.

[2008] UKHL 36[ [2008] 1 AC 1128.

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531, at [27] to [35].

Сонда, [35].

Бұл да сонда, [187].

Бұл да сонда, [78].

R v. Lord Saville, ex parte A [2000] 1 WLR 1855, CA.

389

28-тарау. Сот жүйесінің жариялығы мен ашықтығы

ретінде қолдануға негіздеме бола алатынын айтқан

. Әкімшілік сот R (on the

application of Associated Newspapers Ltd v. Leveson) ісінде

(2012) трибунал төраға-

сының Левесон сауалнамасы туралы шығарған шешімінде (газеттің қатесі туралы)

кейбір журналистерге, егер бұл құқықбұзушылық туралы газетке жариялауы ман-

сабына зиян келтіруі мүмкін болса, аноним дәлелдеме беруіне мүмкіндік жасаға-

нын мәлім еткен: 10.36.

28.40. Соттың шешімі туралы аноним баяндама: Informer v. Chief Constable

ісінде (2012) полиция барлау басқармасының офицері полиция департаментіне

қарсы талап бергенде, лорд-судья Тулсон бұл орайда құқық нормасы соттың (сон-

дай-ақ Апелляциялық соттың да) шешімі жария болуға тиіс екенін, бірақ шешімнен

офицердің аты-жөні мен басқа да кейбір ақпараттарды алып тастауға болатынын

айтқан

«Бұл сот талқылауы толығымен жабық өткен, 145 тармақтан тұратын судьялар

шешімі жария оқылмаған. Апелляциялық саты да, сот өндірісі де жабық өткен...

Дегенмен, жалпыға ортақ принципке сәйкес, сот шешіміндегі қорғалуға тиіс мате

риалдарды, егер қажет болса, қысқартып, уақыты мен орны, адамдардың аты-

жөні туралы мәліметтерді алып тастауға рұқсат береді»

[2002] 1 WLR 1249, CA; 2(1) тармақта былай делінген: «Әр адамның өмір сүру құқығы заңмен қор-

ғалады. Ешкімнің адам өмірін қиюға құқығы жоқ: соттың үкімімен тиісті жаза түрінде ғана қиылуы

мүмкін».

[2012] EWHC 57 (Admin).

Informer v. Chief Constable [2012] EWCA Civ 197; [2012] 3 All ER 601, at [2].

Анонимділік, прайвиси және «мәжбүрлеудің супер-шарасы» туралы: бұл тақырыпқа 10.38 және одан

кейінгі тармақтарда тоқталғанбыз; құпиялық пен арбитраж процесі туралы: бұл тақырып ІІ томның

3.35–3.37 және 8.01 және одан кейінгі тармақтарында талқыланған.

29-ТАРАУ

ШЕШІМДІ НЕГІЗДЕУ МІНДЕТІ

«Ешқашан шешіміңді негіздеме: негіздеу, бәлкім,

шешім шығару үшін қажет шығар, алайда негіздің өзі қате болуы мүмкін»*

Lord Manseld, quoted by Lord Campbell, The Lives of the Chief Justices (New York, 1873), vol 3, 481.

392

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Сот шешімінің негізді болуы – Адам құқықтары жөніндегі Еуропа нормалары (Англияда

1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң негізінде тікелей қолданылады) және Ортақ

құқық жүйесінің сипаты.

2. Шешімді негіздей алмау адам құқықтары туралы норманы бұзады, сондықтан мемле-

кетте азаматтық істерде апелляция көбейеді.

3. Шынында, жоғары сатыдағы ағылшын соттары (Үлкен сот, Апелляциялық сот, Жоғарғы

сот, бұрынғы Лордтар палатасының және Құпия кеңестің Сот комитеті) шығарған қоры-

тынды шешімдерінің негіздері көбінесе ұқсас келеді.

4. Шешімнің кейбір түрлері (әсіресе істі басқару туралы шешімдер мен сот шығысы

туралы бұйрықтар) негіздеуден босатылған.

5. Англиядағы негізгі мәселе сот шешімінің үстірттігі немесе қарапайымдығы емес, негіз-

дің ұзақ болып, ұзақ сөйлемдерден, прецеденттерден алынған үзінділерден тұруы және

бірінші сатыдағы сотта күрделі мәселелерді талқылағанын қайталап жазуы.

6. Атап айтқанда, жоғары сатыдағы соттар шешімдерінің негізін қысқартуы қажет екенін

көрсететін басқа да себептер бар.

7. Апелляциялық сатыдағы судьялар алқасы шешімдерінің біртекті болмауы – әлі шешімін

таппаған мәселе. Жалпы, ондай шешімді көкейге қонатындай деңгейде қысқартып

жазуға болады.

393

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ................................................................................................................................................ 393

2. Азаматтық сот және сот алқасы ...................................................................................................... 395

3. Сот шешімінің негізгі құрылымы ................................................................................................... 396

4. Пікір білдіру міндеті және пікір еркіндігі ...................................................................................... 399

5. Соттың шешімін жариялау .............................................................................................................. 401

6. Соттың пікірі мен айрықша пікір .................................................................................................... 402

7. Англиядағы сот шешімінің сипаты ................................................................................................. 403

8. Бірнеше шешім ................................................................................................................................. 404

9. Құқық аргументінің толық болмауына қатысты мәселе ............................................................... 407

9.1. Ағылшын мәселесі:

құқық нормасын табуда заңгерге сүйену ................................................................................. —

9.2. Жоғарғы сатыдағы соттар рөлінің белсенді болуының қажеттілігі .................................... 409

9.3. Белсендірек көзқарас белгілері ................................................................................................. —

10. Құқықты ашу: Америка құқық институты/УНИДРУА трансұлттық азаматтық

іс жүргізу принциптері .................................................................................................................... 410

1. КІРІСПЕ

29.01. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа нормалары да (Англияда 1998 жылғы

Адам құқықтары туралы заң негізінде тікелей қолданылады) және Ортақ құқық

жү йесі де сот шешімінің негізделуін талап етеді. Шешімді негіздей алмау адам

құқықтары туралы норманы бұзады, сондықтан мемлекетте азаматтық істерде апел-

ляция көбейеді (15.01 және әрі қарай). Негіздеудің қажет екенін Америка құқық

Салыстыру үшін: L Tichý, P Holländer and A Bruns (eds), The Judicial Opinion (Prague, 2011); including

N Andrews, ‘Judicial Decisions and the Duty to Give Reasons: the English Experience’, 49–70; see also

M Andenas and S Vogenauer (eds), The Form of Judgment (Hart, Oxford, 2012); J Bell, Judiciaries within

Europe: A Comparative Review (Cambridge University Press, 2006); N Huls, M Adams and J Bomho

(eds), The Legitimacy of Highest Courts’ Rulings: Judicial Delieberations and Beyond (The Hague, 2008);

M Lasser, Judicial Deliberations: A Comparative Analysis of Judicial Transparency and Legitimacy (Oxford

University Press, 2004); P Mimim, Le Style des Judgments (4

edn, Paris, 1978); A Perdriau, La Pratique des

Arrêts Civils de la Cour de Cassation: principes et méthodes de rédaction (Paris, 1993); Groupe de Travail

sur la Rédaction des Décisions de la Jurisdiction Administrative (Paris, Conseil d’Etat, April 2012); English

decision-making: M Arden, ‘A Matter of Style? The Form of Judgments in Common Law Jurisdictions:

A Comparison’ (Conference in Honour of Lord Bingham, June 2008, Oxford); M Arden, ‘Judgment Writing:

are Shorter Judgments Achievable?’ (2012) 128 LQR 515; L Blom-Cooper, ‘Style of Judgments’, in

L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of Lords 1876–2009 (Oxford University

Pres, 2009), 145; Lord Rodger, ‘The Form and Language of Judicial Opinions’ (2002) 118 LQR 226;

R Munday, ‘«All for one and one for all»: the rise to prominence of the composite judgment within the

Civil Division of the Court of Appeal’ [2002] 61 CLJ 321; R Munday, ‘Judicial Opinion and Dissenting

Opinions: a Paean to Dissent’, in L Tichý, P Holländer and A Bruns (eds), The Judicial Opinion (Prague,

2011); Lord Neuberger, ‘Insolvency, Internationalism, and Supreme Court Judgments’ (11 November, 2009);

Reasons more generally: HL Ho, ‘The Judicial Duty to Give Reasons’ (2000) LS 42 (review of English,

Australian and other Commonwealth material); earlier, JL Montrose, ‘Reasoned Judgment’ (1958) 21 MLR

80; JW Bridge, ‘The Duty to Give Reasons for Decisions as an Aspect of Natural Justice’, in D Lasok et

al (eds), Fundamental Duties (Oxford: Pergamon Press, 1980); M Kirby, ‘Reasons for Judgment’ (1994)

12 Australian Bar Rev 121; M Taggart, ‘Should Canadian Judges be Legally Required to Give Reasoned

Decisions in Civil Cases?’ (1983) 33 U of Toronto LJ 1; D Shapiro, ‘In Defense of Judicial Candor’ (1987)

100 Harvard LR 731 (cited in English v. Emery Reimbold & Strick Ltd [2002] 1 WLR 2409, CA, at [15]).

394

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

институты/УНИДРУА принциптері (міндеттеуші күші жоқ) де мойындаған

25.129 және әрі қарай.

29.02. Шынында, жоғары сатыдағы ағылшын соттары (Үлкен сот, Апелляциялық

сот, Жоғарғы сот, бұрынғы Лордтар палатасының және Құпия кеңестің Сот комитеті)

шығарған қорытынды шешімдерінің негіздері көбінесе ұқсас келеді. Шешімнің кей

бір түрлері (әсіресе істі басқару туралы шешімдер мен сот шығысы туралы бұй-

рықтар) негіздеуден босатылған: 15.47–15.48).

29.03. Англиядағы негізгі мәселе – сот шешімінің үстірттігі немесе қарапайым

дығы емес, негіздеменің ұзақ болып, ұзақ сөйлемдерден, прецеденттерден алынған

үзінділерден тұруы және бірінші сатыдағы сотта күрделі мәселелерді талқылаға-

нын қайталап жазуы (29.41 және әрі қарай). Атап айтқанда, жоғарғы сатыдағы сот-

тар шешімінде негіздеу қысқаша болуы керек екенін көрсететін басқа да себептер

бар. Керісінше, графтық соттардың шешімдері іс аяқталғанда қысқа, ауызша

шығарылады.

29.04. Апелляциялық сатыдағы судьялар алқасы шешімдерінің біртекті болмауы –

әлі шешімін таппаған мәселе (29.50–29.52). Жалпы, ондай шешімді көкейге қона

тын деңгейде қысқартып жазуға болады. Соңғы кезде судьялар алқасының

көпшілік дауыспен (мажоритарлық) шешім қабылдауы көбейіп келеді. Бұрынғы

Апелляциялық сот төрағасы лорд Нойбергердің (29.51) мына көзқарасының

маңызы зор: көпшілік дауыспен қабылданған шешімге жекелеген толықтырулар

енгізуге болады. Осылайша судьялар алқасының қабылдаған шешімін бір судья

ның жазуы практикада азайып келеді. Мұндай кезде шешімді судьялардың басым

көпшілігі қабылдауға тиіс, яғни енді олар тек бас шұлғып отыра бермеуі керек.

29.05. Айрықша пікірдің (бір судьяның да, пікірлес бірнеше судьяның біріккен

пікірі де) ағылшын сот дәстүрінде маңызы зор (29.37–29.39)

. Мұндай пікір арқылы

судья келіспейтінін жария және рационалды түрде білдіре алады. Бұл практика ортақ

құқықтың дамуына үлес қосты. Жеке судьяның мұндай құқығына шектеу қою орын-

сыз болар еді.

29.06. Ағылшын заңнамасында, басқа да Континенталдық құқық жүйесіндегі

сияқты

, соттың шешімін негіздеуі үшін жауапкершілігі бар деген принцип әлі

қалыптаспаған: iura novit curia (29.55 және әрі қарай). Мұндай кезде ағылшын сот-

тары заңгерлердің талдауына сүйенеді (жоғары сатыдағы соттар көбінесе орынсыз

Principle 23.2, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure

(Cambridge University Press, 2006), 44; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/

main.htm.

R Munday, in L Tichý, P Holländer and A Bruns (eds), The Judicial Opinion (Prague, 2011), 546.

Салыстыру үшін: JA Jolowicz, ‘Da mihi factum dabo tibi jus: a problem of demarcation in English and

French law’, in On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000), ch 10.

395

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

және бұрмаланған негіздерді даулайды). Осы орайда судьялар заңнамада заңгер-

лердің зерттеуін басшылыққа алады

29.07. Дегенмен кейбір соттар әрбір норманы назардан тыс қалдырмау үшін мұқият

зерттейді. Мұқият зерттеу кезінде сот заңгерге жаңадан ашылған құжатқа қатысты

түсініктеме беруге рұқсат етеді (29.60–29.62). Атап айтқанда, сот құқықтық талдау

саласында, әсіресе адам құқығына қатысты істерде заңгердің ұсынған талдауын ғана

қабылдап қоймайды. Келешекте бұл практика адам құқығы саласынан да тыс жерде

дамиды деген сенім бар (29.63 және одан әрі қарай).

2. АЗАМАТТЫҚ СОТ ЖӘНЕ СОТ АЛҚАСЫ

29.08. Англияның бірінші сатыдағы азаматтық соттарында шешімді кәсіби судьялар

жалғыз шығарады, онда басқа судья мен алқаби қатыспайды (алқабилер азаматтық

істерді диффамация, қудалау немесе заңсыз бас бостандығынан айыру сияқты

айрықша азаматтық құқықбұзушылықтарда ғана қарайды, 4.26).

29.09. Апелляциялық шағымға рұқсат беру туралы шешімді Апелляциялық соттың

жалғыз судьясы бере алады (мысалы, лорд-судья Шиманн Dunnett v. Railtrack plc

ісінде

(2002) апелляцияға рұқсат бере отырып, тараптарға медиацияға жүгінуді

ұсынған). Әдетте Жоғарғы сотта апелляциялық шағым жасауға рұқсат беру мәселе-

сін үш судья қарайды.

29.10. Апелляциялық сот пен Ұлыбритания Жоғарғы сотындағы

апелляциялық

трибунал судьялар алқасынан тұрады: әдетте Апелляциялық сотта үш судья,

Жоғарғы сотта бес судья. Бірақ әртүрлі болуы мүмкін. Жалпы, Апелляциялық сот-

тағы апелляциялық шағымдардың көпшілігін екі судья қарайды, бірақ екеуінің пікірі

екі түрлі болса – қиындық тууы мүмкін, себебі одан кейін үш судьядан тұратын

Апелляциялық сотқа жүгіну керек болады

In Copeland v. Smith [2000] 1 WLR 1371, 1375–6, CA. Бұл істе лорд-судья Брук былай деген: «Белгілі

бір салаға маманданған адвокаттардың сол саладағы соңғы өзгерістер туралы пікірлерін ескерген

жөн... Әйтпесе судьялар жаңылысуы мүмкін. Ағылшын іс жүргізу құқығының басқа елдің жүйеле-

рінен ерекшелігі – судьяның тараптардың мәлімдемелерін тыңдап болғаннан кейін, іс жүргізудің

соңғы кезеңінде ғана шешімін айтуы, судьяның адвокаттардың ұсынған нормаларына көзсіз сене

бермей, заң нормаларын өз бетінше зерттеуі – осыдан туған тұжырым».

[2002] 1 WLR 2434, CA.

Жоғарғы сот (12 судья) 2009 жылғы қазандағы алғашқы отырысын 2005 жылғы Конституциялық

реформалар туралы заңға сәйкес өткізген; Ұлыбритания Жоғарғы соты елдегі ең жоғарғы сот саты-

сы болып саналады; Англиядағы Уэльс пен Солтүстік Ирландиядағы қылмыстық істер бойынша ең

жоғарғы апелляциялық саты деп есептеледі (бірақ Шотландияда ең жоғарғы апелляциялық саты –

Шотландия Жоғарғы соты).

Farley v. Skinner ісінде екі судьядан тұратын Апелляциялық сот шешім бойынша өзара келісімге

келе алмаған; дегенмен өз пікірлерін негіздемеген; содан кейін екінші рет үш судьядан тұратын

Апелляциялық сот өткен (Farley v. Skinner (No 2) [2000] PNLR 441); бұл сотта алдыңғы сот шеші-

мінің негізі қате деп танылған: «Бірінші Апелляциялық сотқа лорд-судья Хэйл мен тағы бір судья

қатысқан еді. Ол екеуі өзара келісімге келе алмаған. Бірақ олар шешім шығарған. Бұл жерде екі

судьяның өзара келісімінсіз шығарылған шешімнің қаншалықты күші бар деген мәселе. Меніңше,

396

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

29.11. Кейде апелляциялық алқа қарайтын іс аса маңызды болса, судьялардың саны

да әдеттегіден көбірек болады. Мысалы, алқабидің сот талқылауын өткізуіне

қатысты Ward v. James (No 2) ісінде (1965) (4.26) Апелляциялық соттың құрамында

бес судья болған, себебі бұл шешімнің маңызы зор еді

. Сол сияқты, прецедентке

қатысты (stare decisis) норманы қараған Young v. Bristol Aeroplane Co Ltd (1944)

ісінде де Апелляциялық сотта бес судья жұмыс істеген

. Бұл соттың шешімі осы

саладағы негізгі шешім болып саналады

. Сондай-ақ, кейбір істерде прецедентте

қиындық туған немесе істің қоғам үшін маңызы зор болған кезде Лордтар палатасы

ның да мүшелері көп қатысқан. Мысалы, А v. Secretary of State for the Home

Department ісінде (2005) азаптау туралы дәлелдемелерді Лордтар палатасының жеті

мүшесі қараған

29.12. Жоғарғы сот бұл салада икемді көзқарас танытып отыр. Мысалы, еврей мек-

тебінің критерийлері туралы R (on the application of E) v. Jewish Free School Governing

Body ісін (2009) тоғыз судья қараған

. Талап мерзімі туралы сынақ ретіндегі топтық

сот өндірісі болған AB v. Ministry of Defence ісін

(2012: 22.53 және әрі қарай)

Жоғарғы соттың жеті судьясы қараған. Бұл істе мыңнан астам бұрынғы әскери қыз-

метшілер мен олардың асырауындағылар ондаған жылдар бұрынғы ядролық қару

жарылған кезде денсаулығына келтірілген зиян мен өлімге душар еткені үшін өтем-

ақы талап еткен болатын. Бірақ бұл істегі талап қоюшылардың көпшілігі осы сот

өндірісі басталғанға дейін үш жыл бұрын хабардар болса да, уақытын өткізіп

алыпты.

3. СОТ ШЕШІМІНІҢ НЕГІЗГІ ҚҰРЫЛЫМЫ

29.13. Ағылшын соттары пікірінің құрылымы туралы мәселе айқын емес. Егжей-

тегжейлі құрылымы мен формуласы жоқ. Сот талқылауы шешімінде әдетте судья

олардың шешімінің күші әлсіз». Бұл істі кейін Лордтар палатасы қараған; Лордтар палатасының

осы іс бойынша шығарған шешімі бүгінде (келісімшартты бұзу саласында) прецедент болып отыр:

[2001] UKHL 49; [2002] 2 AC 732.

[1966] 1 QB 273, CA.

[1944] KB 718, 729–30, CA. Бұл істе Апелляциялық соттың төрағасы лорд Грин былай деген: «Сот

өзінің бұған дейін қабылдаған шешімдері мен юрисдикция саласындағы нормаларына сүйенеді. Бұл

нормаларды қолданбайтын айрықша жағдайлар бар (бірақ олардың екеуінің ғана нақты негіздемесі

бекітілген): 1) сот бір-біріне қайшы екі шешімнің қайсысын дұрыс деп тануды өзі дербес қабылдау-

ға құқылы және міндетті; 2) сот Лордтар палатасының шешіміне сай келетін және күші жойыл-

маған шешіміне сүйене алады; 3) сот өзінің шешімі per incuriam сипатта деп ойласа, өз шешіміне

сүйенбеуге құқылы.

Young v. Bristol Aeroplane Co Ltd [1944] KB 718, 729–30, CA; see also In Re Spectrum Plus Ltd (in

liquidation) [2004] EWCA Civ 670; [2004] Ch 337, at [58], per Lord Phillips (the latter’s remarks were

impliedly approved by Lord Walker, сонда, at [153]; and Lord Walker’s comment was noted by Lord

Neuberger MR in Sinclair Investments (UK) Ltd v. Versailles Trade Finance Ltd (in administration) [2011]

EWCA Civ 347; [2012] Ch 453, at [73]); қараңыз: Davis v. Johnson [1979] AC 264, 326, HL, per Lord

Diplock.

[2005] UKHL 71; [2006] 2 AC 221.

[2009] UKSC 15; [2010] 2 AC 728 (Lords Hope, Walker, Rodger and Brown).

[2012] UKSC 9; [2012] 2 WLR 643.

397

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

мәселенің жалпы мәнін айтады, талап пен қарсы мәлімдеменің негізгі тармақтары

сияқты маңызды мәселелерді анықтайды, сонан соң нақты фактілерге тоқталады.

Сонда ғана қай құқық қолданылатыны анықталып, жүзеге асырылады. Графтық

сотта (бірінші сатыдағы төменгі сот; шағын талаптар мен жедел трэктерді қарайды)

шешім әдетте қысқа болады. Сот соңында шешім көбінесе ауызша шығарылады.

Кейде шешім (бірінші сатыда да, апелляцияда да) сот шығысы туралы шешімді де

қамтиды

29.14. Жоғарғы сатыдағы соттардың (Үлкен соттың, Апелляциялық соттың,

Жоғарғы соттың немесе Құпия кеңестің)

шешімдері жеке құқық пен жария құқық-

тың, оның ішінде келісімшарт құқығының, азаматтық құқықбұзушылық пен сенім

білдіру саласында прецедент бола алады және соттың қайта қарау принциптерін

құрайды. Апелляциялық сот пен Жоғарғы соттың апелляциялық шешімдері әдетте

төменгі сатыдағы соттың шешіміндегі фактілерге шолу жасаудан бастала ды.

Апелляциялық шешім, негізінен, құқық нормаларына қатысты болады, себебі

Апелляциялық сот пен Жоғарғы сотта фактілерді қайта зерттеу құқығы

шектелген

«Негізгі фактілер бойынша шағым түсірген кезде Апелляциялық сот судьяның қоры-

тындысын, сондай-ақ бірінші сатыдағы судьяның Апелляциялық соттың алдындағы

салмағын ескереді; егер судьяның салмағы басым болса, Апелляциялық сот оған ара-

ласуға ниет білдірмейді»

29.15. «Басымдық» (қараңыз: 29.18) куәнің мәлімдемесін Апелляциялық сот тыңдай

алмайды, тек бірінші сатыдағы судья тыңдай алады дегенді білдіреді; яғни

Апелляциялық сот куәнің мәлімдемесімен бірінші сатыдағы соттың транскрипция

сынан ғана таныса алады. Сол себепті куәлардың ауызша мәлімдемесі тек судьяның

бағалауына негізделген фактілерге құрылған қорытындыларға апелляциялық шағым

жасаудың мүмкіндігі аз. Ал құжатқа негізделген фактілер туралы қорытындыларды

ескере отырып, апелляциялық тәртіппен қайта қарауға әбден болады.

29.16. Құқық тұрғысынан қарасақ, Англиядағы соттың шешімі әсіресе жоғарғы

сатыдағы соттарда егжей-тегжейлі және мұқият негізделеді. Әдетте мұндай

шешімде тиісті прецеденттерге сілтеме жасалады. Кейбір істерде прецеденттерге

Мысалы: célèbre-ге нақты мысал ретінде Three Rivers DC v. Bank of England (Indemnity Costs) [2006]

ісін атауға болады, EWHC 816 (Comm); [2006] 5 Costs LR 714, Tomlinson J.

Құпия кеңестің шешімі Англияда автоматты түрде міндетті күшке ие болмайды, бірақ прак-

тикада бұл шешімді өте жоғарғы деңгейде білікті судьялар шығарғандықтан және Британия

Достастығы елдерінің шеңберінде шешімге Апелляциялық соттың шешімімен тең деңгейде

күш берілген.

Datec Electronics Holdings Ltd v. United Parcels Services Ltd [2007] UKHL 23; [2007] 1 WLR 1325,

at [46], Lord Mance, quoting Clarke LJ in Assicurazioni Generali SpA v. Arab Insurance Group [2002]

EWCA Civ 1642, [2003] 1 All ER (Comm) 140; [2003] 1 WLR 577, CA.

Assicurazioni Generali, сонда, at [14] and [15], per Clarke LJ; жаңадан ашылған дәлелдемелер туралы

қараңыз: Noble v. Owens [2010] EWCA Civ 224; [2010] 1 WLR 2491.

398

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

шолу жасауда Ортақ құқық жүйесіндегі басқа юрисдикция да қамтылуы мүмкін

(бұл Англияда міндеттеуші күші жоқ, бірақ сенімді және айқын шешім болуға

көмектеседі). Сондай-ақ, әрине, кейде Еуропа соты мен Адам құқықтары жөнін

дегі Еуропа сотына сілтеме жасайды, себебі бұл соттар – мүше-мемлекеттер мен

конвенцияға қатысушы мемлекеттер үшін міндетті прецедент жасай алатын

соттар.

29.17. Ағылшын судьялары өз шешімдерін өздері жазады. Олар мұндай міндетті

клерктерге немесе көмекшілеріне тапсырмайды. Тараптардың заңгерлерінің мәлім

демелерін зерттеумен қатар

, Апелляциялық сот пен Жоғарғы сот судьялары қажет

ететін көмек – сілтемелерді тексеру үшін белгілі бір көзқарастарды тексеруді тап-

сыра алады

29.18. Атап айтқанда, Апелляциялық соттағы отыз жеті лордтың шешім жазу мін

деті орасан зор. Апелляциялық соттың Азаматтық істер бөлімі 2010 жылы – 1 212

ал 2009 жылы 1 139 апелляциялық шағымды қараған екен

. Апелляциялық соттағы

сот отырыстары, негізінен, құқық нормаларына қатысты мәселелер. Апелляциялық

сот отырыстарында куәнің мәлімдемесі тыңдалмайды

29.19. Жоғарғы сот өзі шығарған прецеденттерді тіркеп отырады, себебі Апелляциялық

соттың өз шешіміне апелляциялық шағым жасауға рұқсат беретін кезі сирек.

2011 жылғы 1 сәуір мен 2012 жылғы 31 наурыз аралығында Ұлыбритания Жоғарғы

соты (он екі бөлімнен тұрады) апелляциялық шағым жасауға рұқсат сұраған 249 өті-

нішті қарап шығып, 64 өтінішке рұқсат берсе

, ал 2010–2011 жылдары – 67,

2009–2010 жылдары 44 өтінішке рұқсат берілген.

cf Copeland v. Smith [2000] 1 WLR 1371, 1375–6, CA, Brooke LJ. Бұл істе заңгер Апелляциялық соттың

бірінші сатыдағы сот өндірісіне қатысты шығарған шешімі бойынша жасаған қорытындысын ескер-

мегені айтылған (үзіндісін қараңыз: 29.58 n 73).

Parker v. Law Society, The Times 8 December 1998, CA (Апелляциялық сотта судьяның көмекшілері

дайындаған меморандумды әдетте тараптар жарияламайды. Бұл – практикада қалыптасқан жағдай.

АҚШ, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия елдерінің соттары, Адам құқықтары жөніндегі Еуропа

соты, Еуропаның тұрақты соты осы практиканы қолданады; бірақ ол меморандумды апелляцияға

қажет кезде жариялайды; сондай-ақ судьялар мен судьялардың көмекшілері арасындағы талқылау

барысын жарияламау керек; Апелляциялық соттың мәлімдеуінше, «судьялардың көмекшілері мемо-

рандумның жобасын дайындауға қатыспайды»).

www.justicegov.uk/downloads/statistics/courts-and-sentencing/judicial-court-stats.pdf/ at p 153.

www.justicegov.uk/downloads/statistics/mojstats/jcs-stats-2009–211010.pdf / at p 169.

Осы себептен Үлкен сот лорд-канцлердің департаментіне жүгініп, Апелляциялық сот деңгейіне кө-

термей, бірінші сатыдағы сот деңгейінде қалдыру туралы өтініш білдірген: автордың жеке рұқсатын

алған.

The Supreme Court Annual Report and Accounts 2011–12, p 227: www.supremecourt.gov.uk/docs/annual_

report_2011_12.pdf.

399

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

4. ПІКІР БІЛДІРУ МІНДЕТІ ЖӘНЕ ПІКІР ЕРКІНДІГІ

29.20. Ағылшын судьясы шешім шығаруға міндетті

. Сонымен бірге Адам құқық-

тары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағында «судьяның шешімі негізді

болуы керек» деген міндет жүктелген.

29.21. Шешімді негіздеу міндеті қылмыстық істерге де қатысты. 2010 жылы Адам

құқықтары жөніндегі Еуропа соты Taxquet v. Belgium ісінде

(2010) алқабилер

жүйесі (қазірде Еуропаның көп елінде әртүрлі қылмыстық істерді қарауда қолданы-

лып жүр) негізді шешім шығармайтын болса да, Адам құқықтары жөніндегі Еуропа

конвенциясының 6(1) тармағындағы әділ сот талқылауына берілген құқықты қамта-

масыз етеді. Дегенмен шешімнің негізделмеуі айыптау қорытындысының шартта-

рына сай болуға тиіс. Сондай-ақ алқабилер үкімінде айыпталушы кінәсінің деңгейі

анық көрсетілуі міндетті

29.22. Еуропа конвенциясы Англияда 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң

(2000 жылғы қазанда күшіне енген) негізінде тікелей қолданылады. Апелляциялық

сот English v. Emery Reimbold & Strick Ltd ісінде (2002) Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа сотының шешімдерін 6(1) тармағына қарай былай топтастырған

«Сот шешімі тараптар көтеріп отырған мәселелерді мемлекеттік соттың тиісті

деңгейде қарауын және тиісті мәселелердің шешілуін дәлелдейтіндей түрде негізде

луге тиіс. Страсбург юриспруденциясы да осыны, сонымен бірге шешімде бір мәлім-

демеге немесе дәлелдеменің біріне басқаларға қарағанда неліктен басымдық

берілгенін түсіндіруді талап етеді».

29.23. Бүгінде Англияда Апелляциялық соттың үштігіне негізделген көзқарас

бойынша азаматтық істердегі қорытынды шешімде мынадай негіздер: Flannery

v. Halifax Estate Agencies Ltd (2000)

, English v. Emery Reimbold & Strick Ltd (2002)

and North Range Shipping Ltd v. Seatrans Shipping Corporation (2002)

көрсетілуге

тиіс, бұлардың соңғы екеуі Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1)

HL Ho, ‘The Judicial Duty to Give Reasons’ (2000) LS 42 (review of English, Australian and other

Commonwealth material); earlier, JL Montrose, ‘Reasoned Judgment’ (1958) 21 MLR 80; JW Bridge, ‘The

Duty to Give Reasons for Decisions as an Aspect of Natural Justice’, in D Lasok et al (eds), Fundamental

Duties (Oxford: Pergamon Press, 1980); M Taggart, ‘Should Canadian Judges be Legally Required to give

Reasoned Decisions in Civil Cases?’ (1983) 33 U of Toronto LJ 1; D Shapiro, ‘In Defense of Judicial

Candor’ (1987) 100 Harvard LR 731 (cited in English v. Emery Reimbold & Strick Ltd [2002] 1 WLR 2409,

CA, at [15]); M Kirby, ‘Reasons for Judgment’ (1994) 12 Australian Bar Rev 121.

(Application No 926/05) [2010] ECHR 1806 (16 November 2010).

Сонда, [91], [92].

[2002] 1 WLR 2409, CA, at [12].

[2000] 1 WLR 377, CA; Ортақ құқық жүйесінде.

[2002] 1 WLR 2409, CA, Апелляциялық соттың төрағасы лорд Филлипс шешім шығаруда сот отыры-

сына қатысып отырған әрбір судьяның пікірін ескеретінін, сондай-ақ омбудсменнің пікіріне құлақ асу

керек екенін айтқан, Seifert v. Pensions Ombudsman [1997] 1 All ER 214, 226, Lightman J, considering s

151, Pension Schemes Act 1993.

[2002] 1 WLR 2397, CA, Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының прецедентінде.

400

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

тармағына қатысты. Сондықтан Ортақ құқық жүйесі мен 6(1) тармағының юрис-

пруденциясы

қазір осы көзқарасты қолдайды.

29.24. Апелляциялық шешім сот алқасында (Апелляциялық сотта немесе Жоғарғы

сотта) қаралатын кезде бір судья негіздеме келтіріп, қалған судьялар келіссе немесе

өзгеше пікір білдірсе – жеткілікті

. Егер судьялардың шешімі бірауыздан болса, сот

бір судья жазған бірлескен шешім («соттың шешімі» деп аталады) шығарады, оны

басқалары қолдайды. Бірақ әр судья жеке өзі шығарған бір-біріне сай шешімдер де

әлі күнге дейін қолданылады.

29.25. Әртүрлі аргументтер судьялар шешімін, әсіресе шешім қорытынды шешім

болса, құқықтық тұрғыдан да, фактілік тұрғыдан да негіздеуі керек дегенді қолдап

отыр. Біріншіден, негіздеу – бейберекеттікті жоятын жайт: шешімді түсінікті негіз

деу шешім шығару процесін жетілдіре түседі, себебі судья таңдаған негіздемесін өзі

түсіндіруге міндетті

. Екіншіден, негіздеу арқылы жеңілген тарапқа шешімді түсін-

діре отырып, көзін жеткізе алады. Үшіншіден, негіздеу апелляциялық шағым бары-

сында тексеруге мүмкіндік береді. Ақырында, судья жоғарғы сатыдағы соттардың

шешімдеріне сүйене алады (қараңыз: 29.33), себебі бұл шешімдер әртүрлі салада

құқық пен практика тұрғысындағы прецедент болуы ықтимал

29.26. Сонымен бірге Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тарма

ғында «шешімді көкейге қонатын мерзім ішінде беру керек» деген шарт бар. Дегенмен

Лордтар палатасының Westdeutsche Landesbank Girozentrale v. Islington ісінде (1996)

дауды жабу (1995 жылғы шілде) мен шешім шығару (1996 жылғы мамыр) аралығында

ұзақ уақыт өткен. 1990 жылдардың аяғында Үлкен соттың судьясы (сэр Джереми

Харман) сот талқылауында көптеген жазбаларын жоғалтып алған, осылайша шешімі

жиырма айға кешіккен. Бұл сот жүйесіне келген нұқсан еді. Апелляциялық сот қайта-

дан сот талқылауын өткізу туралы бұйрық қабылдаған, себебі судья сот талқылауын-

дағы негізгі куәлардың мәлімдемесінсіз шешім шығара алмаған

29.27. Судьялар тәуелсіз

(26.01 және әрі қарай). Олардың шешіміне саясаткерлер

де, үкімет те немесе басқа ықпалды құрылымдар, сондай-ақ жоғарғы сатыдағы судья-

лар да тікелей немесе жанама түрде ықпал ете алмайды.

The Court of Appeal in North Range Shipping Ltd v. Seatrans Shipping Corpn [2002] 1 WLR 2397, at [17]

, cited: Hiro Balani v. Spain (1994) 19 EHRR 566, at [27], ECHR; Garcia Ruiz v. Spain (1999) 31 EHRR

589, at [26], ECHR; X v. Federal Republic of Germany (1981) 25 DR 240 ECommHR; Webb v. UK (1997)

24 EHRR CD 73, ECommHR. Сондай-ақ English v. Emery Reimbold & Strick Ltd [2002] 1 WLR 2409,

CA, at [6] to [11], and [100]: Hadjianastassiou v. Greece (1992) 16 EHRR 219, 237, ECHR; Ruiz Torija v.

Spain (1994) 19 EHRR 553, at [29], ECHR; Helle v. Finland (1998) 26 EHRR 159, at [10], ECHR; Robins

v. UK (1997) 26 EHRR 527, ECHR. See also: Georgiadis v. Green (1997) 24 EHRR 606, at [42] and [43],

ECHR; Nerva v. UK (Application No 42295/98) 11 July 2000 (Лордтар палатасына апелляциялық шағым

жасауға рұқсат берілмеген шешімнің негізделмеуі 6(1) тармағын бұзған болып саналмайды).

N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003), at 38.61 to 38.67.

Re L [2013] UKSC 8; [2013] 1 WLR 634, at [46], per Baroness Hale.

Henry LJ in Flannery v. Halifax Estate Agencies Ltd [2000] 1 WLR 377, CA, articulated most of these points

at 381–2; see also HL Ho ‘The Judicial Duty to Give Reasons’ (2000) LS 42, 47–50.

Goose v. Wilson Sandford & Co (No 1) (1998) 95(12) LSG 27; (1998) 142 SJLB 92; The Times 19 February 1998.

s 3, Constitutional Reform Act 2005, enshrining this principle.

401

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

29.28. Бірақ дәл сол сот отырысындағы әріптестер ықпалы – бөлек әңгіме. Мысалы,

лорд Блакбурн Foakes v. Beer ісінде

(1884) Лордтар палатасындағы әріптестері

айрықша пікірін қайта қарауды өтінгенін айтқан. Ол бұл істе доктринаның мән-жа

йына күмән келтіріп, кеңестің басқа мүшелерінің құқықтың басымдығын құрметтеу

туралы шешімімен келісе отырып, ымыраға келген.

29.29. Шешім негізделмеген жағдайда апелляция жасауға негіз бола алатыны

туралы қараңыз: 15.42 және әрі қарай.

5. СОТТЫҢ ШЕШІМІН ЖАРИЯЛАУ

29.30. Шешім ашық сот отырысында шығарылады. Бұл заңгердің шешімнің қоры-

тынды (жазылған) нұсқасымен танысуына және қате жазылған жеріне түзету енгізу

туралы ұсынысына мүмкіндік береді

. Осы кезде заңгерге жаңа аргумент ұсыну

немесе шешілген мәселе бойынша дауды қайта бастауға рұқсат беру орынсыз болар

еді.

29.31. Аталған процедура соттың шешім шығару процесіне қарапайым толықтыру

ретінде болады. Бұл – судьяларды қарапайым мәтіндік қате жіберуден және фак

тілерді ұмытып кетуден сақтау үшін қажет шара. Мұны Лордтар палатасы қол-

даған

, осы саладағы шектеулер Жоғарғы соттың шығарған шешіміне қатысты

(2009 жылғы 1 қазандағы) түсініктемесінде баяндалған

29.32. Бірақ бірінші сатыдағы соттың да, Апелляциялық соттың да басқа шешімдері

осы механизмді кеңейте түсті. Сондай-ақ заңгерге шешімге жаңа аргументтер

енгізуге және сот шешімінің мазмұнына айтарлықтай деңгейде ескерту жасауға

(айрықша жағдайда деген желеумен) мүмкіндік берген

. Бұл туралы егжей-тегжейлі

білу үшін Кристи Хьюздің зерттеуін оқыңыз

(1884) 9 App Cas 605, 622, HL.

Практикалық нұсқаулық (40E) (бірінші сатыдағы сот пен Жоғарғы соттан басқа апелляциялық

сатыдағы соттар шешімдерінің арақатынасын анықтау мәселесі); Supreme Court, UKSC Practice

Direction 6.8.4: заңгер Жоғарғы соттың шешімін кішігірім қателіктер мен типографиялық қа-

телер кетпеуі үшін тексеруге міндетті. Бірақ шешімді жариялаудың мақсаты заңгер қателігін

тексеру емес. Lords Homann and Lord Hope in R (Edwards) v. Environment Agency [2008] UKHL 22;

[2008] 1 WLR 1587.

Lords Homann and Hope in R (Edwards) v. Environment Agency [2008] UKHL 22; [2008] 1 WLR 1587, at

[66] and [73]. Бұл істе меморандумда жаңа құқықтық дәйектер табылып, тараптарға жолданған; бірақ

Лордтар палатасы оны іс жүргізудің тәртібін бұзады деген себеппен мойындамаған.

UKSC Practice Direction 6.8.4.

Әсіресе R (Mohamed) v. Secretary of State for Foreign and Commonwealth Aairs (No 2) (Guardian

News, Media Ltd және т.б.) [2010] EWCA Civ 65; [2011] QB 218 (Сыртқы істер министрлігінің заң-

гері бұл шешімді сынаған); Egan v. Motor Services (Bath) Ltd [2007] EWCA Civ 1002; [2008] 1 WLR

1589, at [50] and [51], per Smith LJ (айрықша жағдайда жаңа дәйектерді беру тәртібі); Robinson v. Bird

[2003] EWCA Civ 1820; [2004] WTLR 257, at [95] to [99], per May LJ (судья заңгердің айтқан пікірі-

нің негізінде талдау жасай алады); McKeown v. British Horseracing Authority [2010] EWHC 508 (QB),

Stadlen J (шешімнің жобасы негізіндегі екінші шешім; екінші шешім жобаны жасау барысында тарап-

тардың бірінің жобаның нақтылығына дау білдіруі барысында шығарылған).

K Hughes ‘The Use, Abuse and Implications of the Draft Judgment Procedure’ (2011) 127 LQR 565.

402

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

29.33. Осы саладағы соңғы кездердегі өзгерістердің алдын алу керек. Шешімнің

жобасын жасауды бастапқы қалпына келтірген жөн: типографиялық және басқа да

кішігірім мәтіндік өзгерістерге ғана жол беру керек. Айтарлықтай үлкен құқықтық

жаңа материалды (егер, шынында, қажет болса) енгізуге тек тараптардың заңгерлері

осы шешімнің жарамдылығы үшін аса қажет міндеттеуші нормаларды (атап

айтқанда, Апелляциялық соттың, Жоғарғы соттың, Еуропа сотының тікелей маңыз ды

нормаларын) тапқан жағдайда ғана жол беру керек.

29.34. Үлкен сот пен жоғарғы сатыдағы соттардың қорытынды шешімінің элек

тронды нұсқасын (сонымен қатар мысалы Three Rivers ісіндегі (2006)

сияқты

маңызды шешімдерді) коммерциялық уеб-сайттардан

және тегін сайттардан алуға

болады

29.35. Жыл сайын шығарылатын үш томдық «Құқық туралы апталық баяндама»

(The Weekly Law Reports) ресми баспасөз жүйесінің репортерлары таңдаған маңыз ды

шешімдердің жиынтығы болып саналады. Оның алғашқы екі томында Канцлер,

Отбасы, Корольдік, Апелляциялық соттардың шешімдерінің ресми баяндамасы

жазылады. Соңғы томында тек Жоғарғы сот пен Құпия кеңестің шешімдері болады

(Құпия кеңес Достастық юрисдикциясындағы апелляциялық шағымдарды қарайды).

«Құқық туралы апталық баяндамада» таңдалған шешімді судьялар тағы бір тексеріп

шығады. Бірақ шешімдердің электронды нұсқасы да бүгінде сол соттың «ресми

транскрипциясы» болып саналады.

29.36. Сот өндірісі туралы репортаждарды жеке репортерлардың көзімен ғана, яғни

судьяның тексеруінсіз көретін күн тарихта қалған. ХІХ ғасырдағы қате баяндаушы

репортер Эспинасс еді, ол саңырау болған (сондай-ақ ерін қимылын да дұрыс оқи

алмайтын болса керек)

. Оның ex tempore шешім туралы (дау анықталып, шешім

шығарылғанға дейін жарияланған) баяндамасының дұрыстығына күмән туған

6. СОТТЫҢ ПІКІРІ МЕН АЙРЫҚША ПІКІР

29.37. Апелляциялық сот пен Лордтар палатасында (бүгінде Ұлыбритания Жоғарғы

сотында) судьялардың айрықша пікір білдіру, өз алдына жеке пікір білдіру дәстүрі

Célèbre туралы қараңыз: Three Rivers DC v. Bank of England (Indemnity Costs) [2006] EWHC 816

(Comm); [2006] 5 Costs LR 714, Tomlinson J.

LexisNexis, Westlaw.

British Institute of Comparative and International Law: www.bailii.org/.

RE Megarry, A Second Miscellany-at-Law (1973), 118; Espinasse’ ісінің баяндамасында судья Моул бұған

назар аудармағанан айтқан: Glanville Williams: Learning the Law (12th edn, by ATH Smith, 2002), 44.

Espinasse ісінің баяндамасында маңызды істердің бірі ретінде Stilk v. Myrick (1809) 6 Esp 129) ісіне

салыстырмалы түрде әртүрлі баға берілген: (1809) 2 Camp 317; кейінгі баяндамада Кэмпбелл соңғы

шешімді қолайлы деп тапқан: бұл баяндамалардың өзара байланысы туралы қараңыз: P Luther (1999)

LS 526; Джон Кэмпбелл (барон Кэмпбелл Эндрюс), 1779–1861, 1849 жылы 70 жасында Жоғарғы

соттың төрағасы, ал 1859 жылы 80 жасында лорд-канцлер болған.

403

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

қалыптасқан

. Кейде айрықша пікірді қосып та жазады

. Ұлыбританияның

Жоғарғы соты да айрықша пікірге рұқсат береді. Мысалы, R (on the application of E)

v. Jewish Free School Governing Body ісінде (2009) тоғыз судьяның төртеуі еврей мек

тебінің критерийлері туралы айрықша пікір білдірген

. Бірақ Құпия кеңесте

айрықша пікірге соңғы кездерде ғана рұқсат берді.

29.38. Айрықша пікір – ағылшын сот жүйесі дәстүрінің құнды сипаты. Айрықша

пікір жеке судьяға келіспейтінін жария және рационалды түрде білдіруге мүмкіндік

береді. Кейде айрықша пікір сенімділігінің ықпалынан көпшіліктің шешімі бұзылуы

ықтимал, нәтижесінде айрықша фактіге ғана сенуге негіз болады. Ал кейде айрықша

пікір білдірген шешім, тіпті арада біраз жылдар өтіп кетсе де, көпшілік дауыспен

қабылданған шешімнің күшін жоюға

әкелуі мүмкін.

29.39. Айрықша пікір жауап беруге интеллектуалдық мүмкіндік бере отырып, ортақ

құқықты дамыта түсті. Жеке судьяның мұндай құқығына шектеу қою орынсыз болар

еді.

29.40. Кейде судья шешіммен келіспеуі тек символдық сипатта екенін, себебі

құқықтық норманы дұрыс түсінгеніне күмәні бар екенін айтуы да мүмкін. Мысалы,

Апелляциялық сот Kookmin Bank v. Rainy Sky SA ісінде (2010) (бұл істе лорд-судья

лар Паттен мен Торп бір пікірде, ал лорд-судья Такей айрықша пікірде болған) лорд-

судья Торп былай деген

: «Мүлде басқа салада айрықша пікір білдіруге ыңғайсыздық

сезініп, лорд-судья Паттеннің пайымын күмәнмен қолдап отырмын». Бұлай ашық

айтудың маңызы зор, себебі мұндай пікір Жоғарғы соттың апелляциялық шағым

жасауға рұқсат беруіне әсер етуі мүмкін. Шынында, апелляциялық шағымды

Жоғарғы сот қараған еді, оның бір себебі

соттың шешімінде Апелляциялық соттың

шешімін жоюға лорд-судья Торптың алдын ала сипаттағы шешімі еді (ол пікірін

өзгерткенімен, объективті дәлелдер келтірмеген болатын).

7. АНГЛИЯДАҒЫ СОТ ШЕШІМІНІҢ СИПАТЫ

29.41. ХІХ ғасырда Апелляциялық соттың шешімі тым қысқа болатын. ХХ ғасырда

ұзара бастаған. Қазіргі заманғы авторлардың әрқайсысы шешімнің ұзаруының бір

себебі алдыңғы шешімді қайталау екенін біледі. Тіпті қазіргі Апелляциялық сот

Мысалы, лорд Аткиннің Liversidge v. Anderson [1942] AC 206 ісіндегі соғыс жағдайы туралы айрықша

пікірі: L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of Lords: 1876–2009 (Oxford

University Press, 2009), 203 ; T Bingham, The Business of Judging (Oxford University Press, 2000), ch 3;

RFV Heuston (1970) 86 LQR 33; G Lewis, Lord Atkin (Hart, Oxford, 1999).

Barton v. Armstrong [1976] AC 104, 121, PC (лорд Уилберфорс пен Симонның біріккен айрықша пікірі).

[2009] UKSC 15; [2010] 2 AC 728 (Lords Hope, Walker, Rodger and Brown).

Мысалы, лорд-судья Деннингтің Candler v. Crane, Christmas & Co [1951] 2 KB 164, CA ісіндегі айрық-

ша пікірін Лордтар палатасы Hedley Byrne & Co Ltd v. Heller & Partners Ltd [1964] AC 465, HL ісінде

(салғырттық салдарынан болған азаматтық құқықбұзушылық бойынша) қабылдаған.

Kookmin Bank v. Rainy Sky SA [2010] EWCA Civ 582, at [53].

Rainy Sky SA v. Kookmin Bank [2011] UKSC 50; [2011] 1 WLR 2900, at [46]; P Davies [2012] LMCLQ 26.

404

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

немесе Жоғарғы сот бір шешім шығарғанда көбінесе тым ұзақ болады. Оның басты

себебі алдыңғы шешімге талдау жасап, содан дәйексөз келтіруде жатыр. Мұны басқа

судьялар да қайталайды.

29.42. Мысалы, құрылыс келісімшартын бұзуға қатысты Alfred McAlpine Construction

Ltd v. Panatown Ltd ісінде

(2001) Лордтар палатасының шешімі 46 000 сөзден

тұрады. Орынсыз ықпал ету доктринасы туралы Royal Bank of Scotland v. Etridge

ісінде

(2002) 53 000 сөзден тұратын шешім 374 параграфқа бөлінген. Сондай-ақ

судья заңгердің келтірген әлсіз нормаларына да тоқталған.

29.43. Қолданылатын құқық заң құжаты болса да, Англиядағы соттың шешімі осы

саладағы басқа соттардың шешімдерін де келтіреді. Сонымен бірге бірінші сатыдағы

соттың коммерциялық немесе жария құқықтағы шешімдері де ұзақ. Сот талқыла

уындағы судья прецедент шешімге талдау жасау барысында оларды қысқартып,

өзінің қызметте өсуіне кедергі келтіргісі келмейтіні анық.

29.44. Мысалы, бірінші сатыдағы сот шешімінің ұзақ болу себебі прецеденттерге,

мысалы, Tito v. Waddell (No 2) ісіне

(1977), JP Morgan Chase v. Springwell Navigation

Corp (2008),

the ‘Bank Charges litigation’ (2008–09),

and the ‘Chelsea barracks case’

(2010)

ісіне шолу жасалады. Тағы бір себебі – фактілерді анықтау және дәлелдеме-

лерге қарама-қайшы көзқарастарды анықтау мақсатында ұзара түседі.

29.45. Жоғарғы сатыдағы соттар шешімінің электронды және қағаздағы нұсқала

рында параграфтары нөмірленген болады. Бұл – соңғы он жылда енгізілген өзгеріс.

Осы өзгеріс авторларға ортақ құқықтағы маңызды жайттарды ескеруге мүмкіндік бере

отырып, «Құқықтық баяндамадағы» беттерді есте сақтау қажеттігін жойған.

8. БІРНЕШЕ ШЕШІМ

29.46. Лордтар палатасының 2009 жылы құзыреті алып тасталғанға дейінгі

(Ұлыбритания Жоғарғы соты құрылғанға дейінгі, 15.97) шығарған шешімдерінің

кейбірі ұжымдық шешім болатын, оны бір судья жазатын, бірақ басқалар келісетін

немесе оны ұжымдық шешім деп те атауға болады (бұл идеяны 1964 жылы лорд

Рэдклифф қолдаған)

. Апелляциялық сотта да дәл осындай дәстүр бар

[2001] 1 AC 518, HL; ‘saga’, E McKendrick, ‘The Common Law at Work: The Saga of Alfred McAlpine

Construction Ltd v. Panatown Ltd’ (2003) 3(2) Ox Univ Commonwealth LJ 145.

Royal Bank of Scotland v. Etridge (No 2) [2002] 2 AC 773, HL.

[1977] Ch 106, Sir Robert Megarry V-C (852 paragraphs and 131,000 words).

[2008] EWHC 1186, Gloster J (742 paragraphs).

Abbey National plc v. Oce of Fair Trading [2008] EWHC 875 (Comm); [2008] 2 All ER (Comm) 625,

Andrew Smith J (450 paragraphs); nal appeal: [2009] UKSC 6; [2010] 1 AC 696.

CPC Group Ltd v. Qatari Diar Real Estate Investment Company [2010] EWHC 1535; [2010] NPC 74 (320

paragraphs).

N Duxbury, ‘Lord Radclie Out of Time’ [2010] CLJ 41, 60 n 132, noting Lord Radclie, ‘Law and Order’

(1964) 61 Law Society Gazette 820, 823; Лордтардың түсініктемелерін қараңыз: A Paterson, The Law

Lords (1982), 96–100, and 183 .

R Munday, ‘«All for one and one for all»: the rise to prominence of the composite judgment within the Civil

405

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

Ұлыбритания Жоғарғы соты көпшілік дауыспен жалғыз шешім шығаруға бейім,

бірақ аталған дәстүр әлі де күшін жойған жоқ. Мэдс Анденас пен Дункан Фэргрив

жақындағы зерттеулерінде Ұлыбритания Жоғарғы соты жаңадан құрылған жылдары

эксперимент кезеңі болғанын, шешімді бірігіп жазуды қолдаған судьялардың

көпшілігі шешімнің нақты және түсінікті болатынына көз жеткізгенін айтқан

29.47. Апелляциялық сатыдағы көпшілік дауыспен шығарылған жалғыз шешім қыл

мыстық істерде жалпыға ортақ және бірінші сатыдағы соттар үшін жақсы нұсқау

бола алады

29.48. Бірақ қылмыстық істерден басқа істерде судьялардың шешімдерінің әртүрлі

және қарама-қайшы болуынан гөрі, бірауыздан және біртекті болғаны сол шешімнің

нақты екенін көрсетіп тұрады. Негізі, Құпия кеңестің Сот жөніндегі комитетінде

судьялардың көпшілік дауысымен қабылданған жалғыз ғана шешім шығару дәстүрі

қалыптасқанын, бірақ бұл комитетте айрықша шешім шығаруға да рұқсат беретінін

айта кеткен жөн.

29.49. Көпшілік дауыспен қабылданған жалғыз шешімді жақтырмайтындардың

пікірінше, қылмыстық емес істерде, әрбір судья негізгі принциптер мен құқықтық

нәтижемен келісіп отырса да, жеке бір судьяның көзқарасына айрықша мән беру

дұрыс емес. «Бұл дәл осы принцип пен норманы көпшіліктің жекелеген мүшелерінің

түрлі тіркестермен, акцентпен немесе қосымша аргументпен келтіруіне негіз

болады» деген желеу айтады.

29.50. Мұндай көптік үш түрлі басымдық береді:

1) интеллектуалдық байлық: бір судьяның бірнеше рет шығарылған шешімі

құқықтық норма ретінде қабылдану қаупінен сақтайды

; бірнеше шешім бір-

тектілік мәселесінде біліктілік пен білімділікті қолдайды; сонымен бірге бір-

неше шешім судьялардың көпшілігінің арасында ымыра мен бұра тартудың

Division of the Court of Appeal’ [2002] 61 CLJ 321; R Munday, ‘Judicial Opinion and Dissenting Opinions:

a Paean to Dissent’, in L Tichý, P Holländer, and A Bruns (eds), The Judicial Opinion (Prague, 2011).

M Andenas and D Fairgrieve, ‘Simply a Matter of Style? Comparing Judicial Decisions’; салысты-

ру үшін, L Tichý, P Holländer and A Bruns (eds), The Judicial Opinion (Prague, 2011), including

N Andrews, ‘Judicial Decisions and the Duty to Give Reasons: the English Experience’, at 49–70; see also

M Andenas and S Vogenauer (eds), The Form of Judgment (Hart, Oxford, 2012); J Bell, Judiciaries within

Europe: A Comparative Review (Cambridge University Press, 2006); N Huls, M Adams and J Bomho

(eds), The Legitimacy of Highest Courts’ Rulings: Judicial Delieberations and Beyond (The Hague, 2008);

M Lasser, Judicial Deliberations: A Comparative Analysis of Judicial Transparency and Legitimacy (Oxford

University Press, 2004); P Mimim, Le Style des Judgments (4th edn, Paris, 1978); A Perdriau, La Pratique

des Arrêts Civils de la Cour de Cassation: principes et méthodes de rédaction (Paris, 1993); Groupe de

Travail sur la Rédaction des Décisions de la Jurisdiction Administrative (Paris, Conseil d’Etat, April 2012).

L Blom-Cooper, B Dickson and G Drewry (eds), The Judicial House of Lords: 1876–2009 (Oxford University

Press, 2009), 261–2; also сонда, at 153, 154 and 236.

Бұл да cонда, 154. Лорд Рейдтің Broome v. Cassell & Co Ltd [1972] AC 1027, 1084–5 HL ісіндегі сөзі:

«Судья норма шығарумен айналыспауға тиіс. Судьяның міндеті – нормаға анықтама беру емес,

керісінше, нормаға түсініктеме беру. Ол үшін норманың бірнеше анықтамасына көңіл бөлу керек,

сонда ғана норманы жан-жақты түсіндіруге болады». Сондай-ақ 1068, лорд Хейлшам былай деген:

«Бір судьяның шығарған шешімі қаншалықты негізді болса да, оның мәтініне де көңіл бөлу керек.

Шешімдегі әдеби сөйлемдер мен тұжырымдарға алданбау керек».

406

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

алдын алады; болашақтағы істерде мүмкін болар жағдайларды да көрсетуі

ықтимал;

2) жеке пайымдауға қолдау береді: жеке шешімдер жиынтығы судьяларды

дайын мәтінмен келісіп қана қоймай, аргументті шешім қабылдауға

итермелейді;

3) көп судьяларды сот отырысының алдыңғы бөлігінде естіген мәселе бойынша

тұжырымды кешіктіріп жасаудан сақтайды: іс бойынша судьялардың

шешімі бірнеше түрлі болса, судья сот отырысы аяқталысымен өз пікірін

жазуы керек болады, яғни көпшіліктің шешімін айту үшін бірнеше күн, апта

немесе ай күтіп отырмайды; себебі судья өз шешімін ұмытып қалуы немесе

дәлелдемені егжей-тегжейлі есте сақтай алмауы мүмкін.

29.51. Дегенмен Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер 2009 жылы сырт-

тай сөзінде

АҚШ Жоғарғы сотының моделін қабылдауды ұсынған: көпшілік

дауыспен қабылданған жалғыз шешімді қабылдау керек, бірақ жеке судьяның келісу

немесе келіспеу туралы шешіміне де мүмкіндік берген жөн. Бұл қарапайым жетекші

судьяның ұсынысы ғана: әзірге тіпті лорд Нойбергердің өзі төрағалық етіп отырған

Апелляциялық сотта да практикаға енгізілген жоқ. Осы тақырыптағы пікірлерінің

бірінде судья Арден

де «көпшілік дауыспен қабылданған жалғыз шешімді жеке

судьяның толықтыруы бес судьялық (Апелляциялық сотта) және бес-жеті-тоғыз

судьялық (Жоғарғы) сотта қолайлы» деген пікір айтқан.

29.52. Әрине, айрықша шешімді сақтауды қолдайтындар да баршылық. Бірақ мұн-

дағы басты жайт – көп судьяның шешімін бір шешіммен беру керек пе, әлде жеке-

жеке шешіммен білдіру керек пе деген мәселе. Автордың пікірінше, көп шешімнің

бірігуіне рұқсат берсе – жаңылысуымыз мүмкін: жеке шешімдегі ерекшеліктер

көпшіліктің шешіміне күмән тудыратыны анық. Егер әлдебіреудің Інжіл туралы

пікірі басқаша болса, ол тіпті Інжілді зерттеген ұлы ғалымды да жаңылыстыруы

ықтимал. Сондықтан сұрақты былай қою керек: ағылшын судьялары соттың

шешімін нақтылауға тиіс пе, әлде плюрализммен немесе судья тұлғасына табы

нушылықпен айналысуы керек пе?

29.53. Сонымен қатар Жоғарғы сот құрамдас шешім шығарған кезде көбірек іс

тыңдауы мүмкін. Жоғарғы соттың президенті құрамдас шешім шығаруды және

көпшіліктің басымдығымен азырақ негіздеуді мақсат тұтса болар еді. Сол сияқты, егер

айрықша пікір болмаса, құрамдас шешім Апелляциялық соттың практикасына да

енгізілгені жөн, онда екі судьяның пікірі судьялардың басым көпшілігінің пікірі болып

қабылдануға тиіс, Kookmin Bank v. Rainy Sky SA (2010), қараңыз: жоғарыда 29.40.

29.54. Жалпы айтқанда, ағылшын соттарының тым ұзақ, өзара байланысы жоқ сөй-

лемдермен, дәйексөз келтіріліп жазылған шешімдеріне қарағанда, француз

‘Insolvency, Internationalism, and Supreme Court Judgments’ (11 November 2009), at [20] .

M Arden, ‘A Matter of Style? The Form of Judgments in Common Law Jurisdictions: A Comparison’

(2008 жылғы шілдеде Оксфордта лорд Бингэмнің құрметіне өткен конференция).

407

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

соттарының (сол сияқты Еуропа сотының) қысқа және таптаурын стильмен

жазылған шешімдері оңтайлы

9. ҚҰҚЫҚ АРГУМЕНТІНІҢ ТОЛЫҚ БОЛМАУЫНА

ҚАТЫСТЫ МӘСЕЛЕ

9.1. АҒЫЛШЫН МӘСЕЛЕСІ:

ҚҰҚЫҚ НОРМАСЫН ТАБУДА ЗАҢГЕРГЕ СҮЙЕНУ

29.55. Кейде соттың қолы байлаулы болады. Сот істің құқықтық шеңберін норма-

ның негізінде зерттей алмайды. Оған себеп – екі тарап заңгерлерінің құқықтық пікір-

таласының болмауы. Бұл ақша мен уақыт тапшылығына байланысты тактикалық

себеп болуы да мүмкін.

29.56. 29.08-тармағында айтылғандай, ағылшын құқығы сот шешімнің құқықтық

негізін бекітуге түпкілікті жауапты деген азаматтық принципті қабылдамаған

: iura

novit curia. Лорд-судья Стейн айтқандай: «Біздің ағылшын құқық жүйесіндегі сот-

тар заңгерлер ұсынған нормаларға байланып отыр

». Ф.А. Манн да былай деген:

«Сuria novit legem [or iura novit curia] нормасы ағылшын құқығында ешқашан

болмаған»

29.57. Соттың азаматтық істе белсенді болуын Америка құқық институты/УНИДРУА

принциптері (міндетті күші жоқ) қабылдаған, сот «тараптарға жауап беру мүмкін

дігін бере тұра... тараптар ұсынбаған факт пен дәлелдемеге түсініктеме берудің

құқықтық теориясына да сүйене алады»

29.58. Керісінше, ағылшын соттары, әсіресе бірінші сатыдағы соттар, құқық норма-

сын зерттеу барысында заңгерлердің айтқанына сүйенеді

. Дегенмен Апелляциялық

сот пен Жоғарғы сот заңгерлер ұсынысының ауқымын тым тар немесе жеткіліксіз

санаса, олардың ұсынысын қабыл алмауы мүмкін.

A Tunc and A Touait, ‘Pour une motivation plus explicite des décisions de justice notamment celles de la

Cour de cassation’ (1974) Rev tr dr civ 487.

Салыстыру үшін қараңыз: JA Jolowicz, ‘Da mihi factum dabo tibi jus: a problem of demarcation in English

and French law’, On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000), ch 10.

Darlington BC v. Wiltshier Northern Ltd [1995] 1 WLR 68, 78, CA.

FA Mann, ‘Fusion of the Legal Professions’ (1977) 93 LQR 367, 369; қараңыз: N Andrews, ‘The Passive Court

and Legal Argument’ (1988) 7 CJQ 125, and N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 3-017 to 3-020.

Principle 22.2.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 42–3; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

In Copeland v. Smith [2000] 1 WLR 1371, 1375–6, CA. Бұл істе лорд-судья Брук Апелляциялық сот-

тың бірінші сатыдағы сот өндірісіне қатысты прецедентін ескермегенін сынай отырып былай деген:

«Белгілі бір салаға маманданған адвокаттардың сол саладағы соңғы өзгерістер туралы пікірлерін

ескерген жөн... Әйтпесе судьялардың жаңылысуы мүмкін. Ағылшын іс жүргізу құқығының басқа

елдің жүйелерінен ерекшелігі – судьяның тараптардың мәлімдемелерін тыңдап болғаннан кейін ғана

іс жүргізудің соңғы кезеңінде шешімін айтуы, судьяның адвокаттардың ұсынған нормаларына көз-

сіз сене бермей, заң нормаларын өз бетінше зерттеуі – осыдан туған тұжырым».

408

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

29.59. Заңгерлер ұсынысының шектеулі болатынын Kuddus v. Chief Constable of

Leicestershire Constabulary ісінен (2002) көре аламыз

. Тараптар азаматтық құқық-

бұзушылық туралы талаптарда зиянды өтеуді талап етпесе, Лордтар палатасы мұн-

дай зиянға өтемақының көлемін қайта қарамайды. Сондықтан соттың бұл тақырыпты

қарауда мүмкіндігі тым шектеулі.

29.60. Егер сот заңгердің ұсынысын ұстанғысы келмесе, тиісті деңгейде хабарлау

принципін сақтап, тараптарға жаңа аргументтер бойынша мәлімдеме жасауға мүм-

кіндік беруге тиіс. Автордың пікірінше, заңгер құқықтық аспектіні дауламаса да,

тиісті деңгейде хабарлау принципін сақтауға міндетті

. Сондықтан табиғи әділдік

принципін («тиісінше хабарлауды») сақтаудың бұл контексте маңыздылығы туралы

айтқанда лорд Мастиллдің 1995 жылғы пікірін еске сақтаған жөн:

«Сот анда-санда... аргумент туралы маңызды заң құжаттары мен прецеденттерді

белгілі бір іс бойынша болмаса да, болашақта қажет болып қалады деген оймен

зерттеп отырады. Зерттеу барысында соттың құжаттар мен прецеденттерден

жаңа мәселелерді ескеру қажет деген қорытындыға келуі мүмкін. Бірақ әрдайым

алдымен тараптардың пікірін білуге, ауызша аргументтерін тыңдауға, тіпті бол-

мағанда, тараптар ұсынған жазбаша материалдарды ескеруге тиіс»

29.61. Бұл іс жүргізудің әділдігі принципінің негізгі талабы ғана емес, сондай-ақ

практика да соттың жаңа зерттеуінде заңгердің құнды бағдар болуына мүмкіндік

бере алады. Осылайша авантюристік сотты қателіктен құтқара алады немесе, ең

болмағанда, талқылау кеңейтіледі

29.62. Sayers v. TNT (UK) Ltd ісінде

(2012) Апелляциялық сот тиісті деңгейде

хабарлау принципі сақталғанын қолдай отырып, бірінші сатыдағы судья екі тарапты

да толық тыңдағанымен, іс бойынша шешім шығаруда Апелляциялық сот шешімін-

дегі диктаға мән бермей, іс жүргізу тәртібін бұзған деген қорытынды шығарған.

Sayers ісі бойынша (2012) Апелляциялық соттың айтуынша, Апелляциялық соттың

диктасы егер заң нормасын түсіндіру мақсатында айтылған болса – төменгі соттар

үшін міндетті

. Сол сияқты, Апелляциялық сот Parker v. Law Society ісінде (1996)

сот қызметкерлерінің құқықтық нормаларды зерттеуі маңызды болған жағдайда,

[2002] AC 122, HL, at [26], [31] and [105] (заңгер Rookes v. Barnard [1964] ісіндегі мән-жайға ша-

ғым жасаудан бас тартқан, AC 1129, HL and Broome v. Cassell & Co [1972] AC 1027, HL; however,

AB v. South West Water Services Ltd [1993] QB 507, CA, Kuddus case (2002)).

N Andrews, ‘The Passive Court and Legal Argument’ (1988) 7 CJQ 125–40, лорд-судья Бридждің

Апелляциялық соттың төрағасы лорд Деннингтің бұл принципті Goldsmith v. Sperrings Ltd [1977]

1 WLR 478, 508, CA ісінде қолданғаны; автордың қысқаша пайымы туралы қараңыз: N Andrews,

Principles of Civil Procedure (1994), 3-017 to 3-019. Сондай-ақ лорд Диплоктың сыны туралы қараңыз:

Hadmor Productions Ltd v. Hamilton [1983] 1 AC 191, 233, HL. Салыстыру үшін қараңыз: JA Jolowicz,

On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000), ch 10.

Hoechong Products Co Ltd v. Cargill Hong Kong Ltd [1995] 1 WLR 404, 409, PC, per Lord Mustill; қара-

ңыз: Godwin v. Swindon BC [2001] 4 All ER 641, CA, at [15]. Бұл істе соңғы прецедент қолданылған.

Қараңыз: T Weir [1993] CLJ 13, 19.

[2012] EWCA Civ; [2012] 1 WLR 1261, at [15], per Moore-Bick LJ.

Сонда, [22] – [24].

409

29-тарау. Шешімді негіздеу міндеті

соттың оны екінші тарапқа таныстырмай қолдануына болмайтынын мәлімдеген

Мұндай кезде қарсы тараптың пікір білдіруіне мүмкіндік беру керек. Ақырында,

Жоғарғы сот Аssange v. Swedish Prosecution Authority (No 2) ісінде (2012) соттың

тарапқа тиісті деңгейде хабарлаудан бас тартпағаны; тек сот отырысында хабардар

еткені және заңгер соттың бұл әрекетіне қарсылық білдірмегені туралы

мәлімдеген

9.2. ЖОҒАРҒЫ САТЫДАҒЫ СОТТАР РӨЛІНІҢ БЕЛСЕНДІ

БОЛУЫНЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ

29.63. Жоғарғы сот, бәлкім Апелляциялық сот та, прецеденттің дамуында белсенді

болуы керек деген пікір бар. Аталған соттар заңгерлердің мәлімдемелеріне сүйенуді

құқықтық талдаудың жаңа қырын ашуда кедергі ретінде санамауы қажет. Дегенмен

сот пен заңгердің арасындағы диалогтің маңызы зор. Доктринаның дамуы судьяның

өзінің ғана өнімі болмауға тиіс.

29.64. Сондықтан мұндай пікірталастарға қаржы бөлген жөн. Егер тараптардың

Жоғарғы сот (немесе Апелляциялық сот) ұсынған құқықтық талдауларына қаржысы

жетіспесе, қажет кезде бас прокурор мен Қазына комитеті заңгерге amicus curiae

ретінде қызмет ұсынуы қажет. Егер лорд-судья төрағасы немесе төраға (егер ол сотқа

қатыспаса да) нақты бір апелляцияны кеңінен талдау қажет деп тапса, Апелляциялық

сот оны орындауға құқылы. Осылайша заңды ескіруден және күшін жоюдан құтқа-

руға болады, ал құқықтық комиссия реформалар жобаларының санын азайта алады

9.3. БЕЛСЕНДІРЕК КӨЗҚАРАС БЕЛГІЛЕРІ

29.65. Құқықтық аргументтің жарыссөздегі күшінің шешуші кезеңі 1998 жылғы Адам

құқықтары туралы заңның Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясын тікелей

қолдануға міндеттеуі болды. Шынында, осы жолы жаңа кезең басталған еді. In North

Range Shipping Ltd v. Seatrans Shipping Corporation (2002) ісінде Апелляциялық сот

заңгерлердің құқықтық нормалар бойынша ұсынысын қабылдаудан бас тартып, осы

нормалардың ағылшын құқығында Еуропа конвенциясының 6(1) тармағына қанша-

лықты сай келетінін өзі зерттеген. Сот былай деген: «Сайыскер жүйеде судья

Parker v. Law Society, The Times 8 December 1998, CA (Апелляциялық сотта судьяның көмекшілері

дайындаған меморандумды әдетте тараптар жарияламайды. Бұл – практикада қалыптасқан жағдай.

АҚШ, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия елдерінің соттары, Адам құқықтары жөніндегі Еуропа

соты, Еуропаның тұрақты соты осы практиканы қолданады; бірақ ол меморандумды апелляцияға қа-

жет болғанда жариялайды; сондай-ақ судьялар мен судьялардың көмекшілері арасындағы талқылау

барысын жарияламау керек; Апелляциялық соттың мәлімдеуінше, «судьялардың көмекшілері мемо-

рандумның жобасын дайындауға қатыспайды»).

Assange v. Swedish Prosecution Authority (Note) [2012] 1 WLR 1912.

Автордың ағылшын соттарының бұл қыры туралы пікірін қараңыз: N Andrews, ‘The Passive Court and

Legal Argument’ (1988) 7 CJQ 125, and N Andrews, Principles of Civil Procedure (1994), 3-017 to 3-019.

Осы еңбекте басқа да пікірлер бар.

410

VI бөлім. Азаматтық сот өндірісінің принциптері

(құқықтық мәселе бойынша) әрдайым тараптардың ұсынысын және жалпы ұста-

нымды қуана қабылдаса, бұл істе ол орынды емес. Біздің шешіміміз нұсқау бола ала-

тын шешім болады»

29.66. Адам құқығы мәселесінің тағы бір мысалы соттың тараптардың өзара дауы-

нан да асып түсуіне, сондай-ақ amicus curiae ұғымын қолдануына мүмкіндік береді,

яғни C v. P ісінде (2007) азаматтық тінту туралы бұйрыққа қатысты Страсбург

құқығы қолданылған

. Бұл орайда соттың тек адам құқығы мәселесімен шектеліп

қалмауы жөнінде айтылған.

10. ҚҰҚЫҚТЫ АШУ: АМЕРИКА ҚҰҚЫҚ ИНСТИТУТЫ/

УНИДРУА ТРАНСҰЛТТЫҚ АЗАМАТТЫҚ

ІС ЖҮРГІЗУ ПРИНЦИПТЕРІ

29.67. Континенталдық/Ортақ құқық командасы Америка құқық институты/

УНИДРУА принциптері (міндетті күші жоқ) азаматтық іс жүргізу құқығына өз көз

қарасын білдірген. Институт мынадай принциптерді бекіткен:

– Іс жүргізу аясы тараптардың талабы мен қарсы талабына, оның ішінде енгізіл-

ген түзетулерге байланысты болады

– Сот тараптарға талапқа жауап беруге мүмкіндік бере отырып,.. тараптар

ұсынбаған факт пен дәлелдеме бойынша құқықтық түсіндіру теориясына

сүйенеді

– Сот дұрыс шешім, оның ішінде шетелдік заңнамаларға да сай келетін шешім

қабылдау үшін факт пен дәлелдемеге жан-жақты қарауға міндетті

29.68. Бірінші принцип соттың дауды қарауда тараптар ұсынған фактілер аясынан

шығуына тыйым салады. Екінші принцип соттың тараптар ұсынған фактілер негі-

зінде бастама жасауға құқығы бар екенін білдіреді. Үшінші принципті 29.59-тарма-

ғындағы Kuddus v. Chief Constable of Leicestershire Constabulary ісін (2002) мысалға

ала отырып түсіндіруге болады.

[2002] 1 WLR 2397, CA, at [26]; қараңыз: N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press,

2003), at 5.62 and 5.66.

C plc v. P [2007] EWCA Civ 493; [2008] Ch 1; B Thanki (ed), The Law of Privilege (2

edn, Oxford

University Press, 2011), 8.32 to 8.34; C Hollander, Documentary Evidence (10

edn, 2009), ch 17;

Zuckerman on Civil Procedure (2

edn, 2006), ch 17.

Principle 10.3, American Law Institute/UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cambridge

University Press, 2006), 29; қараңыз: www.unidroit.org/english/principles/civilprocedure/main.htm.

Principle 22.2.3, сонда, 42–3.

Principle 22.1, бұл да сонда, 42.

VІІ БӨЛІМ

ЕУРОПА КОНТЕКСІ

30-ТАРАУ

АНГЛИЯНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ

ҚҰҚЫҒЫНА ЕУРОПАНЫҢ ЫҚПАЛЫ

414

ТҮЙІНДЕМЕ

1. Еуропаның азаматтық іс жүргізу құқығы саласындағы бастамалары, қарқынды дамуы,

Темза эстуарийінен Вестминстерге дейінгі Англияға (Британияға) сіңген

прецеденттер.

2. Шынында, құқық саласында «Англияны ендігі жерде арал деуге болмайды».

3. Әрине, Еуропа құқығының Британия парламентіне ең үлкен ықпалы Британияда заң

шығару жүйесі мен сот жүйесін ажырату үшін Ұлыбритания Жоғарғы сотын құруы

және лод-канцлерді (әділет министрін) судья болу құқығынан айыруы болды. Бұл өзге-

рістер 2005 жылғы Конституциялық реформа туралы заң арқылы енгізілген.

4. Қалыптасқан жүйені бұзу оңай емес, заң шығару мен сот жүйелерін ажырату Адам

құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясындағы «соттың тәуелсіздігі» тұжырымынан

туған күтпеген нәтижелерге толы болды.

5. 2005 жылғы Конституциялық реформа туралы заңды жай ғана «конституциялық өзге-

рістер» деп атаған әлдеқайда орынды және «өзгерістер» деген сөздің алдына «қажетсіз»

деген сөзді де қосу дұрыс болар еді.

415

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ................................................................................................................................................ 415

2. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының 6(1) тармағы ............................................. —

2.1. «Соттың қолжетімділігі» принципі ........................................................................................ 416

2.2. Негізді шешім шығару міндеті ............................................................................................... 417

2.3. Лордтар палатасының сот билігі күшін жою және

Ұлыбритания Жоғарғы сотын құру.......................................................................................... —

2.4. Лаңкестер ісі және қауіпсіздікке қатысты мәселелер ........................................................... 418

3. Англияның азаматтық іс жүргізу құқығына

Еуропа ықпалының басқа қырлары .................................................................................................. —

3.1. Талапқа қарсы құрал .................................................................................................................. —

3.2. Англияның «қараусыз қалдыру» тәртібі мен Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа конвенциясының 6-бабының сәйкестігі ................................................................... 419

3.3. Құқықтық кеңестің артықшылығы: штаттағы заңгер мәселесі ........................................... 420

3.4. Өзін-өзі кінәламау артықшылығы ............................................................................................ —

4. Англияның азаматтық іс жүргізу құқығына Еуропаның аккрециясы ......................................... 421

5. Еуропаның басқа да бастамалары ................................................................................................... 422

1. КІРІСПЕ

30.01. Бұл тарауда Англиядағы азаматтық іс жүргізу құқығы мен Еуропаның ара-

сындағы байланыс туралы баяндалады. Еуропа құқығының Британияның парламен-

тіне ең үлкен ықпалы Британияда заң шығару жүйесі мен сот жүйесін ажырату үшін

Ұлыбритания Жоғарғы сотын құруы және лод-канцлерді (әділет министрін) судья

болуы құқығынан айыруы болды. Бұл өзгерістер 2005 жылғы Конституциялық

реформа туралы заң арқылы енгізілген

2. АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӨНІНДЕГІ

ЕУРОПА КОНВЕНЦИЯСЫНЫҢ 6(1) ТАРМАҒЫ

30.02. 2000 жылғы қазанда күшіне енген 1998 жылғы Адам құқықтары туралы заң

Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясын Англияның соттарында тікелей

қолдануға жол ашты

. Бұл конвенцияның 6(1) тармағында былай делінген:

«Әділ сот талқылауына құқық: Әрбір адам азаматтық құқықтары мен міндеттері

туралы дау туған немесе оған қылмыстық айып тағылған кезде заңды негізде

Ағылшын іс жүргізу құқығы тұйықтығының кері әсері туралы қараңыз: N Andrews, ‘The Inuence

of European Law on English Civil Procedure: England is No Longer an Island’, in Portuguese: (2011)

195 Revista de Processo 161 (Brazil); and in Spanish: (2011) 17 Revista Ius et Praxis 371 (Chile).

(Cmd 8969); s 1(3), Sch 1, 1988 жылғы Адам құқықтары туралы заң Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа конвенциясын Ұлыбританияның құқық жүйесіне инкорпорациялаған: The 1998 Act and the

European Convention (2

edn, 2008); MW Janies, RS Kay and A Bradley, European Human Rights Law:

Text and Materials (3

edn, Oxford University Press, 2008); R Clayton and H Tomlinson, The Law of Human

Rights (2

edn, Oxford University Press, 2008).

416

VІІ бөлім. Еуропа контексі

құрылған алаламайтын соттың көкейге қонатын мерзім ішінде әділ және жария

талқылауына құқылы».

30.03. Негізгі принципті жинақтау мынадай элементтерден тұрады:

1) «Әділ сот отырысы»: бұл кең ұғымда

а) сот отырысына қатысу құқығы;

ә) заң алдындағы теңдік;

б) дәлелдеме ұсыну құқығы;

в) қарсы тараптың куәсіне сұрақ қою құқығы;

г) соттың негізді шешім шығаруы

;

2) «ашық сот отырысын»: оның ішінде соттың шешімін жария оқу;

3) «көкейге қонатын мерзім ішіндегі сот отырысы»;

4) «заңға сәйкес құрылған тәуелсіз

және алаламайтын сот

» (соттың тәуелсіздігі

туралы 26.01 және әрі қарай); соттың алаламауы (26.19 және әрі қарай)

қамтылады.

2.1. «СОТТЫҢ ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ» ПРИНЦИПІ

30.04. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты Golder v. UK ісінде

(1975) «соттың

қолжетімділігі» имплицитті құқығын бекіткен. Лорд Бингэм Brown v. Stott ісінде

(2001) мұны былай түсіндірген:

«6(1) тармағында сот төрелігінің қолжетімділігі туралы нақты ештеңе айтылма-

ған, бірақ Golder v. UK ісінде (1975) Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының

мәлімдеуінше, «бұл нормада сот төрелігіне қолжетімділік туралы егжей-тегжейлі

айтып жатудың өзі артық». Сот Golder ісінде «бұл ишара құқық абсолютті емес,

яғни оны шектеуге де болады» дейді

30.05. Сот төрелігіне қолжетімділікке негізгі кедергі – ағылшын сот өндірісінде

шығыстың көптігі. Сэр Руперт Джексон «Азаматтық сот өндірісіне шолу» (Civil

Litigation Costs Review) аталатын еңбегінде (2009 жылғы желтоқсан)

Англиядағы

R Clayton and H Tomlinson, сонда.

In Bond v. Dunster Properties Ltd [2011] EWCA Civ 455. Лорд-судья Арден 6(1) тармағындағы «көкейге

қонатын мерзім ішіндегі әділ сот талқылауы» деген ұғымды соттың шешімі де көкейге қонатындай

мерзім ішінде шығуға тиіс деп түсіндірген; бірақ [4]-бетте: «көкейге қонатын мерзім» деген ұғым

даудың күрделілігіне, көлемі мен сипатына байланысты әртүрлі болуы мүмкін екенін айтқан.

Starrs v. Ruxton, 2000 JC 208, 243; The Times 17 November 1999 (High Court of Justiciary), per Lord Reed;

Millar v. Dickson [2002] 1 WLR 1615, PC.

Porter v. Magill [2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL.

(1975) 1 EHRR 524, 536, at [35].

[2003] 1 AC 681, 694, PC.

(1975) 1 EHRR 524, 536, at [38].

Sir Rupert Jackson, Review of Civil Litigation Costs: Final Report (2010), лекциялар жинағымен бір-

ге, қараңыз: www.judiciary.gov.uk/publications-and-reports/review-of-civil-litigation-costs/lectures. On

the Review, AAS Zuckerman, ‘The Jackson Final Report on Costs – Plastering the Cracks to Shore up a

Dysfunctional System’ (2010) 29 CJQ 263.

417

30-тарау. Англияның азаматтық іс жүргізу құқығына Еуропаның ықпалы

азаматтық іс жүргізу шығысының көп екеніне шолу жасап, сот шығысының техни-

калық мәселелеріне тоқталған.

2.2. НЕГІЗДІ ШЕШІМ ШЫҒАРУ МІНДЕТІ

30.06. Апелляциялық сот English v. Emery Reimbold & Strick Ltd ісінде (2002) 6(1)

тармағының сотты негізді шешім шығаруға міндеттейтінін ескерткен

. Бұл тақырып

29.20-тармағында және әрі қарай сөз болады.

2.3. ЛОРДТАР ПАЛАТАСЫНЫҢ СОТ БИЛІГІ КҮШІН ЖОЮ ЖӘНЕ

ҰЛЫБРИТАНИЯ ЖОҒАРҒЫ СОТЫН ҚҰРУ

30.07. Адам құқықтары жөніндегі Еуропа конвенциясының ең үлкен ықпалы лорд-

канцлердің дәстүрлі сот билігін жою мен Лордтар палатасының Апелляциялық коми-

тетін Ұлыбритания Жоғарғы соты ретінде қайта құру болды (алғашқы отырысы

2009 жылғы 1 қазанда өткен). McGonnell ісінде (2000) Адам құқықтары жөніндегі

Еуропа соты Ұлыбританияның бұл талапты бұзғанын мәлімдеген, себебі Гернси сот

приставы (Гернси заң шығару органының мүшесі және судья) аралдағы заң шығару

палатасына төрағалық етіп отырған кезде заң шығаруды жоспарлауға қатысты азамат-

тық істі қараған болатын

. McGonnell ісіндегі (2000) шешім лорд-канцлердің азамат-

тық істе шешім шығару құзыретіне күмән туғызған (практикада лорд-канцлер Лордтар

палатасы мен Құпия кеңес қарайтын істерге ғана қатысатын). Себебі лорд-канцлер

атқарушы, заң шығарушы және сот билігін бірге жүзеге асыратын

болған.

30.08. Адамның еуропалық құқықтарын сақтау үшін 2005 жылы Конституциялық

реформа туралы заң қабылданған

. Бұл заң лорд-канцлердің сот билігін алып таста-

ған. Ол енді судья емес. Қарапайым атқарушы биліктің, Тәж министрлігінің өкілі

және кабинет мүшесі. Сондай-ақ 2005 жылғы заң қабылданғаннан бастап лорд-кан-

цлердің құқық саласында білігі болуы міндетті емес. Лорд-канцлер сотқа қатысы

жоқ министрлер қатарына қосылғаннан бастап Жоғарғы сот құруға кедергілер

[2002] EWCA Civ 605; [2002] 1 WLR 2409, CA, at [12]; Flannery v. Halifax Estate Agencies Ltd [2000] 1

WLR 377, CA; noted JA Jolowicz [2000] CLJ 263 (судья тарап сарапшысының қорытындысын неге қа-

былдамағанына және неліктен басқа сарапшының қорытындысын қабылдағанына түсініктеме беруге

тиіс; ортақ құқық шешімі Адам құқықтары туралы заң 2000 жылғы 2 қазанда күшіне енгенге дейін

болған).

(2000) 30 EHRR 289, ECHR; қараңыз: A Le Sueur, ‘Access to Justice Rights in the United Kingdom’

(2000) 5 EHRLR 457, 467, and R Cornes, ‘McGonnell v. UK, the Lord Chancellor and the Law Lords’

(2000) PL 166; D Woodhouse, ‘The Oce of Lord Chancellor’ (1998) PL 617, and ‘The Oce of Lord

Chancellor: Time to Abandon the Judicial Role – The Rest Will Follow’ (2002) 22 LS 128, 141–3, and,

generally, D Woodhouse, The Oce of the Lord Chancellor (Hart, Oxford, 2001).

Лордтар рөлдерінің әртүрлі екенін қараңыз: R Cornes, ‘McGonnell v. UK, the Lord Chancellor and the

Law Lords’ (2000) PL 166, 174; D Woodhouse, ‘The Oce of Lord Chancellor: Time to Abandon the

Judicial Role – The Rest Will Follow’ (2002) 22 LS 128, 141 .

«Реформа! Реформа! Реформа туралы айтпаңыздар. Онсыз да бәрі нашар емес пе?» – деген судья

Астберимен келісе отырып, лорд Нойбергер: «Жоғарғы сот – Лордтар палатасының бір бөлігінің

бөлініп шығуы», – деген (2009 жылғы 2 желтоқсан), [13].

418

VІІ бөлім. Еуропа контексі

жойылды. Осы мақсатта 2009 жылы Лордтар палатасының сот комитеті қызметін

тоқтатты. 2009 жылғы 1 қазанда Ұлыбритания Жоғарғы соты бірінші отырысын

өткізді

. Осылайша конституциялық пуристер жеңіске жетті.

2.4. ЛАҢКЕСТЕР ІСІ ЖӘНЕ ҚАУІПСІЗДІККЕ ҚАТЫСТЫ

МӘСЕЛЕЛЕР

30.09. Уақыт алмау үшін бұл мәселені ұзақ әңгімелеп жатпаймын. Жоғарғы сот-

тың Tariq v. Home Office (2011)

пен Al Rawi v. Security Service (2011)

(27.06 ff and

28.10 ff) істеріндегі шешімдерінен сот өндірісінде бүгінде үлкен институт болып

отырған жария құқықтағы барристер институты Ұлыбританияның үкіметтік орган-

дары мен Страсбург сотының арақатынасынан туған. Атап айтқанда, Лордтар пала-

тасы Secretary of State for the Home Department v. AF (No 3) (2009) ісінде

айтқандай,

ағылшын соттары Страсбург сотының (Үлкен палатасының) A v. UK (2009: 27.10)

ісіндегі «сот өндірісінде тараптың жабық материалға қол жеткізе алмауы, яғни

тарапты сол материалмен танысу құқығынан айыру тұлғаның еркіндігін шектеу

болып саналады» деген шешімін

мойындауға мәжбүр болған.

3. АНГЛИЯНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ

ҚҰҚЫҒЫНА ЕУРОПА ЫҚПАЛЫНЫҢ

БАСҚА ҚЫРЛАРЫ

3.1. ТАЛАПҚА ҚАРСЫ ҚҰРАЛ

30.10. ІІ томның 10.49-тармағында айтылғандай, Еуропа соты Allianz SpA etc v. West

Tankers, ‘The Front Comor’ (2009) ісінде

Англияның соты бұдан кейін тараптың

Лорд Нойбергер: «Жоғарғы сот – Лордтар палатасының бір бөлігінің бөлініп шығуы», – деген (2009

жылғы 2 желтоқсан [2].

[2011] UKSC 35; [2012] 1 AC 452; M Chamberlain (2011) CJQ 360, 362–6.

[2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531; AAS Zuckerman (2011) CJQ 345–59; M Chamberlain (2011) CJQ

360–6; M Chamberlain, ‘The Justice and Security Bill’ (2012) CJQ 424; K Hughes, ‘The Right to Know the

Case Against You in Civil Claims’ [2012] CLJ 21; J Ip (2012) 75 MLR 606; N Andrews, ‘Procedural Values

in the Age of Counter-Terrorism: Two Responses by the Supreme Court of the United Kingdom’ (2012)

Annuario di Diritto Comparato e di Studi Legislativi 109.

Secretary of State for the Home Department v. AF (No 3) [2009] UKHL 28; [2010] 2 AC 269.

A v. UK (2009) 49 EHRR 625, Grand Chamber of the European Court of Human Rights.

Allianz SpA etc v. West Tankers, ‘The Front Comor’ (C-185/07) [2009] 1 AC 1138; [2009] 1 All ER (Comm)

435; [2009] 1 Lloyd’s Rep 413; [2009] 1 CLC 96; [2009] ILPr 20; The Times 13 February 2009; noted

E Peel (2009) 125 LQR 365; C Consolo, ‘Arbitration and EC Law: an Italian reaction to the Heidelberg

Colloquium’ (2009) Lis Int’l 102–108; H Seriki, ‘Declaratory Relief and Arbitration: the Aftermath of «The

Front Comor»’ (2010) 7 JBL 541–55; H Seriki, ‘Anti-Suit Injunctions, Arbitration and the ECJ: An Approach

Too Far?’ (2010) 7 JBL 24; P Schlosser, ‘Europe – Is it Time to Reconsider the Arbitration Exception from

the Brussels Regulation?’ [2009] Int ALR 45; A Mourre and A Vagenheim, ‘The Arbitration Exclusion in

Regulation 44/2001 after West Tankers’ [2009] Int ALR 75; P Cliord and O Browne, ‘Lost at Sea or a

Storm in a Tea Cup? Anti-suit Injunctions after West Tankers’ [2009] Int ALR 19; A Pullen, ‘The Future of

International Arbitration in Europe: West Tankers and the EU Green Paper’ [2009] Int ALR 56.

419

30-тарау. Англияның азаматтық іс жүргізу құқығына Еуропаның ықпалы

ЕО юрисдикциясындағы мүше-мемлекеттің сотында қате сот өндірісін бастауына

жол бермеу үшін «талап қоюға кедергі болатын шара» қабылдамайды (себебі

ЕО мүше мемлекеттері Брюссель регламентіне сүйенеді

, 2001).

3.2. АНГЛИЯНЫҢ «ҚАРАУСЫЗ ҚАЛДЫРУ»

ТӘРТІБІ МЕН АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӨНІНДЕГІ ЕУРОПА

КОНВЕНЦИЯСЫНЫҢ 6-БАБЫНЫҢ СӘЙКЕСТІГІ

30.11. Мәлімдеме (бүгінде талап, қорғаныс, жауап немесе қарсы талап та «жарыссөз

мәлімдемесі» деп аталады) мына жағдайларда: жарыссөз мәлімдемесі талап қоюға

немесе қорғануға жеткілікті негізделсе; жарыссөз мәлімдемесі соттың іс жүргізуін

бұзса немесе әділ шешім шығаруға кедергі келтірсе; нормаға, практикалық нұсқауға

немесе соттың бұйрығына сай болмаса – қараусыз қалдырылуы ықтимал

. Қараусыз

қалдыру негіздерінің бірі (жарыссөз мәлімдемесі талап қоюға немесе қорғануға жет-

кіліксіз жағдайда) соттың Азаматтық іс жүргізу ережесінің 24-бөліміне сәйкес оңай-

латылған шешім шығару құқығы болып табылады. Сот талқылауына дейінгі бұл екі

процедура да соттың негізсіз және әлсіз талапты немесе қорғанысты іріктеуіне мүм-

кіндік береді. Екеуі де сот талқылауында тек ауызша дәлелдемемен шектелуге бағы-

нады. Өзіміз байқағандай, қараусыз қалдыруға қарағанда, оңайлатылған шешім

неғұрлым дұрыс болып саналады.

30.12. Біріншіден, Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты Osman v. UK ісінде

(1998) ағылшын соттарын заң бойынша негізсіз талапты қараусыз қалдырғаны үшін

айыптаған және, Люксембург сотының айтуынша, мұнда 6-бап бұзылған. Бірақ аз

жылдың ішінде бұл жөнге келген: Еуропа соты Z v. UK ісінде (2001) сот талқы-

лауына дейінгі мұндай іріктеу адамның «әділ сот талқылауына құқығы» негізінде

дұрыс екенін, ағылшын сотының фактілерге шолу жасағаннан кейін ғана қараусыз

қалдырғанын айтқан

. Сот Z v. UK ісінде (2001) былай деген

«Негізді талап қою арызын қараусыз қалдыру туралы норма жоқ, себебі сотқа қол-

жетімділік принципі бұзылады. Мұндай кезде талап қоюшы, негізінен, сотқа өзінің

талабын негіздейтін құқықтық фактіні ұсына алады, ал сот жарыссөз барысында

қорытынды шешім шығарады...» Сот және былай деген: «Өтініш берушінің жергі

лікті үкімет органын сотқа бере алмауы органның иммунитетінен емес, материал-

дық құқықтарды ішкі құқықта реттейтін принциптерден туады. Сотқа

қолжетімділікке ешбір шектеу жоқ...»

Council Regulation 44/2001 of 22 December 2001 on jurisdiction and the recognition and enforcement of

judgments in civil and commercial matters.

Қараусыз қалдыру туралы қараңыз: 10.93 және әрі қарай.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 3.4(2)(a) – (c).

(1998) BHRC 293; (1999) 29 EHRR 245.

Z v. UK (29392/95) [2001] ECHR 333 (10 May 2001); (2001) 10 BHRC 384, (2002) 34 EHRR 333; [2001]

2 FCR 246, [2001] 2 FLR 612; ECHR, Osman v. UK (1998) BHRC 293; (1999) 29 EHRR 245; ACL Davies

(2001) 117 LQR 52.

Сонда, [97].

420

VІІ бөлім. Еуропа контексі

Ағылшын сотының осы талапты орындауына және иммунитетті көп қолдануына

Ұлыбритания Жоғарғы сотының Jones v. Kaney (2011) ісінде

тараптың тағайында-

ған иммунитетін алып тастауын мысал ретінде атай аламыз: 13.64 және әрі қарай.

3.3. ҚҰҚЫҚТЫҚ КЕҢЕСТІҢ АРТЫҚШЫЛЫҒЫ:

ШТАТТАҒЫ ЗАҢГЕР МӘСЕЛЕСІ

30.13. Еуропа соты Akzo Nobel ісінде

(2010) штаттағы заңгердің құқықтық кеңесі

құқықтық кеңес артықшылығына ие бола алмайды, себебі ЕО заңнамасында ондай

норма жоқ деген (егжей-тегжейлі 12.16-тарауда). Керісінше, ағылшын құқығы штат-

тағы заңгердің құқықтық кеңесінің артықшылығын мойындайды. Ағылшын соты

мұны мойындайтынын Alfred Crompton Amusement Machines Ltd v. Customs & Excise

Commissioners (No 2) ісінде

(1972) Апелляциялық соттың қалыптасқан практикасын-

да

ХІХ ғасырдың басында болғанын көре аламыз (Treasury Solicitor ісінде заңгерлер

үкіметке зиянын тигізген сот өндірісін жүргізгені үшін айыпталған еді). Англиядағы

прецеденттерге сәйкес, штаттағы айлық алатын заңгер өз қызметкеріне құқықтық

мәселе бойынша кеңес беруде тәуелсіздікке ие бола алады және кәсіби адал болу мін-

деті жүктеледі. Бұл норма жеке саладағы штаттағы заңгерге де міндеттелген.

3.4. ӨЗІН-ӨЗІ КІНӘЛАМАУ АРТЫҚШЫЛЫҒЫ

30.14. Ағылшын құқығында артықшылыққа 1968 жылғы Азаматтық істердегі дәлел-

демелер туралы заңның 14-бөлімінде түсініктеме берілген:

Адамның қылмыстық процестен басқа кез келген құқықтық процесте қойылған

сұраққа, егер жауабы өзін (немесе оның зайыбын) қудалауға (Ұлыбритания заңына

сәйкес) негіз болатын болса, онда жауап бермеуге және дәлелдеме құжатты ұсын-

бауға құқылы (бұл тақырыпқа егжей-тегжейлі 12.37-де тоқталдық).

30.15. Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер Апелляциялық сот Gray v.

News Group Newspapers Ltd ісін (2012) қараған кезде

Страсбург прецедентіндегі

артықшылыққа қатысты сипаттарды жинақтаған:

«Страсбург юриспруденциясы бұл аргументті қолдамайды... (Адам құқықтары

жөніндегі Еуропа конвенциясының) 6-бабында өзін-өзі кінәламау абсолютті артық-

шылық болып саналады... Заң нормалары бойынша азаматтық істерде жауапкердің

[2011] UKSC 13; [2011] 2 AC 398.

Бұл артықшылық туралы қараңыз: 12.04 және әрі қарай.

ECJ Case C-550/07 (decision of 14 September 2010); A Higgins, (2011) CJQ 113; and L Bastin, ‘Should

«Independence» of In-House Counsel be a Condition Precedent to a Claim of Legal Professional Privilege…?’

(2011) 30 CJQ 33.

[1972] 2 QB 102, 129, CA; апелляциялық шағым бермеген, [1974] AC 405, 430–1, HL.

[1972] 2 QB 102, 120, CA, arguendo, Revenue Solicitors Act 1828, the Attorneys and Solicitors Act 1874

and the Solicitors Act 1932.

[2012] EWCA Civ 48; [2012] 2 WLR 848, at [74] and [75].

421

30-тарау. Англияның азаматтық іс жүргізу құқығына Еуропаның ықпалы

сотта мәлімдеме жасамау үшін өзін-өзі кінәламау артықшылығын пайдалануы, егер

қылмыстық істе оған қарсы қолданылатын болса, оған шектеу қою 6-бапты бұзу

болып табылмайды...»

Апелляциялық соттың төрағасы лорд Нойбергер және былай деген

«Дегенмен кейін қылмыстық істе тараптан өзіне қарсы қолданылатын дәлелдемені

ұсынуды талап ететін әрбір заң нормасы 6-бапты бұзу болып саналады» (O’Halloran

v. United Kingdom ісі

(2007) мен Brown v. Stott ісі

(2003).

30.16. Бірақ бұрыннан бар құжаттарға қатысты ештеңе айтпайды (осы мәселе

туралы: 12.37). Апелляциялық сот судьяларының басым көпшілігі C plc v. P ісінде

(2007) Адам құқықтары жөніндегі Еуропа сотының Saunders v. UK (1996) ісіндегі

бұған дейінгі құжаттың артықшылығы туралы былай деген

«Өзіне-өзі айып тақпау құқығы, ең алдымен, айыпталып отырған тұлғаның үндемеу

құқығын қорғауға байланысты... Бірақ айыпталушыдан қылмыстық іс барысында

мәжбүрлеу арқылы, яғни оның еркінен тыс алған дәлелдемелерді... соттың санкция-

сымен алынған дәлелдемені және тыныс алу, қан немесе дәретінің сараптамасы,

тәнінің ұлпасы, ДНҚ арқылы алған дәлелдемені қолдануға болады»

4. АНГЛИЯНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҚҰҚЫҒЫНА

ЕУРОПАНЫҢ АККРЕЦИЯСЫ

30.17. Уақыт үнемдеу үшін бұл еңбекте Еуропалық одақтың (ЕО) құқықтық шеңбе-

рінде Ұлыбритания және басқа мүше-мемлекеттерде де міндетті күші бар заң

[2012] EWCA Civ 48; [2012] 2 WLR 848, at [74] and [75].

(2007) 46 EHRR 397, especially at [53] to [59].

[2003] 1 AC 681, PC.

[2007] EWCA Civ 493; [2008] 1 Ch 1, at [26] to [38], per Longmore LJ, and Sir Martin Nourse at [74]; noted

R Moules [2007] CLJ 528.

(1996) 23 EHRR 313, at [69].

(1996) 23 EHRR 313, ECHR; noted N Andrews [1997] CLJ 243. G Stessens, ‘The Obligation to

Produce Documents vs the Privilege Against Self-Incrimination’ (1997) 22 ELR Supp HRS 45, 54–5.

Айырмашылықтары мынадай: (i) (артықшылығы жоқ) материалға; іі) (артықшылығы бар) өзін-өзі

кінәлауға қатысты және АҚШ юрисдикциясында орналасқан материалға (Fisher v. US 425 US 391,

423 (1976), US v. Doe 465 US 605, 1984); басқа да пікірлерді қараңыз: Saunders ісі (1996), J Andrews,

‘Hiding Behind the Veil: Financial Delinquency and the Law’ (1997) 22 ELR 369; and M Eriksen and

T Thorkildsen, ‘Self-Incrimination, the Ban on Self-Incrimination after the Saunders Judgment’ (1997) 5

J of Financial Crime 182.

Saunders ісі, сонда, [69]; Адам құқықтары жөніндегі Еуропа соты JB v. Switzerland ісінде жүк маши-

насына бекітілген тахографтың көмегімен алынған дәлелдемеге сүйенген.

B Hess, Europäisches Zivilprozessrecht (CF Müller Publications, 2010); A Layton and H Mercer (eds),

European Civil Practice (2

edn, 2004); E Storskrubb, Civil Procedure and EU Law: A Policy Area

Uncovered (Oxford University Press, 2008); see also C Crifo, ‘Civil Procedure in the European Order: an

Overview of the Latest Development’, in D Dwyer (ed), The Civil Procedure Rules Ten Years On (Oxford

University Press, 2009), ch 19; E Ontanu and E Pannebakker, ‘Tackling Language Obstacles in Cross–

Border Litigation: the European Order for Payment and the European Small Claims Procedure Approach’

(2012) 5 Erasmus LR 169.

422

VІІ бөлім. Еуропа контексі

құжаттарына егжей-тегжейлі тоқталмаймыз. Юрисдикция туралы ережемен (Брюссель

ережесі)

(2001) бірге мынадай ережелер де бар: Талап қою арызын тапсыру ережесі

(қараңыз: 5.37–5.39), Дәлелдеме ережесі

(судья Лэдди Dendron GmbH v. University of

California ісінде (2004: 11.53) тоқталған

, Шешімді орындау ережесі

, Еуропаның

төлем тапсырысы

, Еуропаның шағын талаптар жөніндегі ережесі

30.18. Ағылшын құқығы сондай-ақ Азаматтық іс жүргізу ережесіне өзгерістер

енгізу арқылы

, регламенттер жасау арқылы

, 1980 жылғы Талап мерзімі туралы

заңға толықтырулар мен өзгерістер енгізу арқылы

және Директиваға құпиялық

режимін енгізу арқылы

Еуропаның Медиация туралы директивасын

(2008) қол-

данысқа енгізген (бұл туралы қараңыз: ІІ томдағы 1.137 және әрі қарай).

5. ЕУРОПАНЫҢ БАСҚА ДА БАСТАМАЛАРЫ

30.19. 21.49-тармақта айтылғандай, Ұлыбритания үкіметі Еуропаның есепшотты

сақтау ережесін қолданудан бас тартқан

. Алайда бұл ережені келешекте қолдануы

Council Regulation (EC) 44/2001 of 22 December 2001 on jurisdiction and the recognition and enforcement

of judgments in civil and commercial matters.

Council Regulation (EC) 1393/2007 of 13 November 2007 on the service in the Member States of judicial

and extrajudicial documents in civil or commercial matters, repealing Council Regulation (EC) 1348/2000

of 29 May 2000 on the service in the Member States of judicial and extrajudicial documents in civil or

commercial matters; E Storskrubb, Civil Procedure and EU Law: A Policy Area Uncovered (Oxford

University Press, 2008), ch 6.

Council Regulation (EC) 1206/2001 of 28 May 2001 on cooperation between the courts of the Member

States in the taking evidence in civil or commercial matters; E Storskrubb, сонда, ch 7; Werynski v. Mediatel

4B spólka zoo (Case C-283/09) [2012] QB 66, ECJ.

[2004] EWHC 589 (Pat); [2005] 1 WLR 200.

Council Regulation (EC) 805/2004 of 21 April 2004 creating a European Enforcement Order for uncontested

claims; E Storskrubb, бұл да сонда, ch 9.

Council Regulation (EC) 1896/2006 of 12 December 2006 creating a European order for payment procedure;

CPR Part 78, section I (since 12 December 2008); E Storskrubb, бұл да сонда, ch 12; C Crifo, ‘Civil

Procedure in the European Order: an Overview of the Latest Development’, in D Dwyer (ed), The Civil

Procedure Rules Ten Years On (Oxford University Press, 2009), ch 19, at 370–74.

Council Regulation (EC) 861/2007 of 11 July 2007 establishing a European Small Claims Procedure;

implemented at CPR Part 78, section II (since 1 January 2009); E Storskrubb, бұл да сонда, ch 13; C Crifo,

бұл да сонда, at 374–8; and C Crifo (2011) 30 CJQ 283.

Азаматтық іс жүргізу ережесі, 78-бөлім, III тарау.

Cross-Border Mediation (EU Directive) Regulations 2011/1133, regulation 26.

s 33A, Limitation Act 1980 (егер медиация талап мерзімі өткенге дейін басталса және медиацияның

барысында талап мерзімі өтсе, онда талап мерзімі тағы сегіз аптаға созылады).

Сонда, regulations 9 and 10.

Directive 2008/52/EC of the European Parliament and of the Council of 21 May 2008 on certain aspects of

mediation in civil and commercial matters: OJ L 136, 24/05/2008 P 0003 – 0008. N Trocker and A De Luca

(eds), La Mediazione Civile alla Luce della Direttiva 2008/52/ CE (Firenze University Press, 2011).

European Commission, Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council Creating

a European Account Preservation Order to facilitate cross-border debt recovery in civil and commercial

matters, COM (2011) 445 final; (http://ec.europa.eu/justice/civil/files/comm-2011–445_en.pdf);

E Lew, ‘Speedy Cross-Border Debt Recovery? The New Europe-Wide Freezing Order’ (2011)

11 JIBFL 699.

423

30-тарау. Англияның азаматтық іс жүргізу құқығына Еуропаның ықпалы

мүмкін екенін мәлімдеген

. Еуропаның бұл регламенті талап қоюшының өтініші

бойынша Ортақ құқықтан басқа құқық жүйесіндегі банктердегі есепшоттарды rem

түрінде, яғни personam емес түрінде бұғаттауға мүмкіндік береді. Бірақ бұл ережені

қолдану алдын ала хабарлаусыз, яғни ex parte түрінде болады (осы регламентті сына-

ған пікірлер туралы қараңыз: 21.50).

30.20. Еуропалық одақ органдары жеке және жария құқық саласындағы тұтынушы

құқығын қолдау мақсатында пан-еуропалық шараларды енгізу мәселесін зерттеуде

Бұл тақырыпқа ІІ томның 21-тарауында тоқталамыз («Тұтынушы дауын реттеудің

балама жолдары»).

UK Government’s Statement (31 October 2011): www.publications.parliament.uk/pa/cm201011/cmhansrd/

cm111031/wmstext/111031m0001.htm#1110311000006.

C Hodges, ‘ADR and Consumer Disputes’ (paper delivered to the Dubrovnik conference on appellate and

civil justice practice, April 2012); C Hodges, I Benöhr and N Creutzfeldt-Banda, Consumer ADR in Europe

(Hart, Oxford, 2012).

424

ІСТЕР КЕСТЕСІ

A v. B [2007] 1 Lloyd’s Rep 358 ...................................................................................18.24, 18.51

A v. Hoare [2008] UKHL 6; [2008] 1 AC 844 ...........................................................8.59, 8.62, 8.68

A v. Secretary of State for the Home Department [2004] UKHL 56; [2005] 2 AC 68, HL .....15.100

A v. Secretary of State for the Home Department [2005] UKHL 71; [2006] 2 AC 221 ............29.11

A v. UK (2009) 49 EHRR 625, Grand Chamber of the ECHR .....................................27.10, 30.09

A v. UK (35373/97) (2003) 36 EHRR 51; 13 BHRC 623 .........................................................10.63

A Local Authority v. DL [2012] EWCA Civ 253; [2012] 3 All ER 1064 ..................................22.05

A/S Bani v. Korea Shipbuilding and Engineering Corporation [1987] 2 Lloyd’s

Rep 445, CA .........................................................................................................................15.63

AB v. Ministry of Defence [2012] UKSC 9; [2012] 2 WLR 643 ............................ 8.01, 8.57–8.58,

8.70, 10.80, 10.96, 22.53–54, 22.55, 22.61, 23.04, 29.12

AB v. South West Water Services Ltd [1993] QB 507, CA .......................................................29.59

Abbey National Mortgages plc v. Key Surveyors Ltd [1996] 1 WLR 1534, CA .............4.23, 13.29

Abbey National plc v. Frost [1999] 2 All ER 206, CA .........................................5.06, 25.91, 27.01

Abbey National plc v. Oce of Fair Trading [2008] EWHC 875 (Comm);

[2008] 2 All ER (Comm) 625 ..............................................................................................29.44

Abbey National plc v. Oce of Fair Trading [2009] UKSC 6; [2010] 1 AC 696 .....................29.44

ABC Ltd v. Y [2010] EWHC 3176 (Ch); [2012] 1 WLR 532 .............................................28.26–27

Abela v. Baadarani [2011] EWCA Civ 1571 ...............................................................................5.33

Abidin Daver, The [1984] AC 398, HL .....................................................................................15.62

Ablitt v. Mills & Reeve, The Times 25 October 1995 ...................................................12.02, 25.110

Abraham v. Thompson [1997] 4 All ER 362; [1997] CLC 1370 ...............................................25.18

Ace Insurance SA NV v. Seechurn [2002] EWCA Civ 67 ....................................................8.23–27

Acton v. Graham Pearce & Co [1997] 3 All ER 904, CA (Crim) ..............................................16.86

Adam Phones Ltd v. Gideon Goldschmidt (unreported, 9 July 1999) .......................................17.39

Adams v. Adams [1971] P 188 .................................................................................................12.122

Adams v. Bracknell Forest BC [2004] UKHL 29; [2005] 1 AC 76 ....................................8.55, 8.60

Adams v. Cape Industries [1990] Ch 433, CA ...........................................................................16.48

Adams v. Ford [2012] EWCA Civ 544;

[2012] 1 WLR 3211 ..........................................................2.11, 5.02, 6.22, 18.49, 22.07, 25.124

Adan v. Newham LBC [2002] 1 WLR 2120, CA ......................................................................

26.28

Addis v. Gramophone Co Ltd [1909] AC 488, HL ....................................................................22.52

Adelson v. Associated Newspapers Ltd [2007] EWCA Civ 701;

[2008] 1 WLR 585 ........................................................................................................6.37, 6.53

Admiral Management Services Ltd v. Para-Protect Europe Ltd [2002]

1 WLR 2722, CA ......................................................................................................12.73, 12.77

Adris v. Royal Bank of Scotland [2010] EWHC 941 (QB);

[2010] 4 Costs LR 598 ..............................................................................................18.47, 20.38

Aectra Rening and Manufacturing Inc v. Exmar NV [1994]

1 WLR 634, CA .............................................................................................7.08, 7.12–13, 7.22

AEI Rediusion Music Ltd v. Phonographic Performance Ltd [1999]

1 WLR 1507, CA .........................................................................................................1.23, 18.19

Aer Lingus plc v. Gildacroft Ltd [2006] EWCA Civ 4; [2006] 1 WLR 1173 .............................

8.91

AES Ust-Kamenogorsk Hydropower Plant LLP v. Ust-Kamenogorsk Hydropower Plant JSC

425

Істер кестесі

[2011] EWCA Civ 647; [2012] 1 WLR 920; [2012] Bus LR 330; [2012]

1 All ER (Comm) 845; [2011] 2 Lloyd’s Rep 233; [2011] 2 CLC 51 ......................16.85, 21.42

AF Noonan (Architectural Practice) Ltd v. Bournemouth and Boscombe ACFC

Ltd [2007] EWCA Civ 848; [2007] 1 WLR 2615 ................................................................11.52

Agromet Motimport v. Moulden Engineering Co (Beds) Ltd [1985] 1 WLR 762 ....................8.105

Ainsbury v. Millington (Note) [1987] 1 WLR 379, HL .............................................................15.02

Ainsworth v. Wilding [1900] 2 Ch 315 ......................................................................................11.45

Air Canada v. Secretary of State for Trade (No 2) [1983]

1 All ER 161 ...............................................................................12.100, 12.119, 12.123, 12.133

Air Canada v. Secretary of State for Trade (No 2) [1983]

2 AC 394, HL ....................................................................................12.123, 12.128, 12.133, 12.134

Aird v. Prime Meridian Ltd [2006] EWCA Civ 1866 ................................................................

13.62

Airey v. Ireland (1979–80) 2 EHRR 305 ...................................................................................25.18

Aitken v. Preston, The Times 21 May 1997, CA ..............................................................3.09, 14.04

Akai Holdings Limited (in compulsory liquidation) v. RSM Robson Rhodes LLP

and another [2007] EWHC 1641 .............................................................................10.29, 13.40

Akram v. Adam [2004] EWCA Civ 1601; [2005] 1 WLR 2762 ................................................10.73

Aktas v. Adepta [2010] EWCA Civ 1170; [2011] QB 894, CA ................. 5.18, 5.20, 8.65–66, 9.35,

10.108–110, 25.89

Akzo Nobel v. Commission of the European Communities (Case C-550/07)

(decision of 14 September 2010), ECJ .....................................................................12.16, 30.13

AL (Albania) v. Secretary of State for the Home Department [2012] EWCA Civ 710;

[2012] 1 WLR 289 ...............................................................................................................18.08

Al Fayed v. Commissioner of Police for the Metropolis (CA, unreported,

29 May 2002) .....................................................................................................................25.110

Al Rawi v. Security Service [2010] EWCA Civ 482; [2010] 3 WLR 1069; [2010]

4 All ER 559; [2010] CP Rep 37; [2010] UKHRR 728 ...............................28.10–12, 28.13–16

Al Rawi v. Security Service [2011] UKSC 34; [2012] 1 AC 531 ...............................10.78, 12.106,

12.110, 12.125–26, 12.131, 12.143,

15.59, 27.04, 28.01, 28.02, 28.09,

28.10–12, 28.17–20, 28.37, 30.09

Alawiye v. Mahmood [2006] EWHC 277 (Ch); [2007] 1 WLR 79 ...............................17.10, 17.11

Alex Lawrie Factors Ltd v. Morgan [2001] CP Rep 2; The Times 18 August 1999, CA ...........14.39

Alfred Crompton Amusement Machines Ltd v. Customs & Excise Commissioners (No 2)

[1972] 2 QB 102, CA ................................................................................................12.15, 30.13

Alfred Crompton Amusement Machines Ltd v. Customs & Excise Commissioners (No 2)

[1974] AC 405, HL ......................................................................................12.15, 12.134, 30.13

Alfred McAlpine Construction Ltd v. Panatown Ltd [2001] 1 AC 518, HL .............................29.42

Algosaibi v. Saad Investment Company Ltd (15 February 2011, Court of Appeal

of the Cayman Islands) ........................................................................................................21.24

Ali v. Hudson [2003] EWCA Civ 1793; [2004] CP Rep 15, CA ...............................................10.89

Ali v. Kayne [2011] EWCA Civ 1582; [2012] 1 WLR 1868 .....................................................17.35

Al-Koronky v. Time-Life Entertainment Group Ltd [2006] EWCA Civ 1123;

[2006] CP Rep 47; [2007] 1 Costs LR 57 .................................................................15.75, 19.14

Allcard v. Skinner (1887) 36 Ch D 145 .....................................................................................8.108

Allen v. Allen and Bell [1894] P 248, CA ..................................................................................27.21

426

Істер кестесі

Allen v. Bloomsbury Publishing plc [2011] EWHC 770 (Ch);

[2011] FSR 22 .....................................................................................................10.89–91, 19.09

Allen v. McAlpine [1968] 2 QB 229, CA ..................................................................................

25.81

Allen v. Taylor [1992] 1 PIQR P 255, CA .................................................................................10.68

Allianz SpA etc v. West Tankers (‘The Front Comor’) (C-185/07) [2009]

1 All ER (Comm) 435; [2009] 1 AC 1138; [2009] 1 Lloyd’s Rep 413;

[2009] 1 CLC 96; [2009] ILPr 20; The Times 13 February 2009 ..............................3.37, 30.10

Allied Maples Group Ltd v. Simmons & Simmons [1995] 1 WLR 1602, CA ..........................14.74

Alltrans Express Ltd v. CVA Holdings Ltd [1984] 1 WLR 394, CA .........................................15.68

Alpine Bulk Transport Co Inc v. Saudi Eagle Shipping Co Inc (‘The Saudi Eagle’)

[1986] 2 Lloyd’s Rep 221, CA .............................................................................................10.68

Altimo Holdings and Investment Ltd v. Kyrgyz Mobil Tel Ltd [2011] UKPC 7;

[2012] 1 WLR 1804 ..................................................................................... 5.27, 10.106, 15.62

AM & S Europe Ltd v. Commission of the European Communities (Case 155/79)

[1982] ECR 1575; [1983] QB 878, ECJ ...................................................... 12.06, 12.11, 12.16

Amazon Reefer, The. See National Ability SA v. Tinna Oils & Chemicals Ltd

Ambard v. Attorney-General for Trinidad and Tobago [1936] AC 322 .....................................28.02

Ambrosiadou v. Coward [2011] EWCA Civ 409; [2011] EMLR 21; [2011] 2 FLR 617;

[2011] Fam Law 690 .....................................................................................10.16, 15.92, 28.21

Amer Energy, The. See ASM Shipping Ltd of India v. TTMI Ltd of England

American Cyanamid Co v. Ethicon Ltd [1975] AC 396, HL ............10.15, 10.19–27, 15.109, 21.16

Ampthill Peerage case [1977] AC 547 ....................................................................16.03–04, 25.122

Amwell View School Governors v. Dogherty [2007] ICR 135 .................................................14.64

Anders Utkilens Rederi A/S v. O/Y Lovisa Stevedoring Co A/B (‘The Golfstraum’)

[1985] 2 All ER 669 .............................................................................................................14.87

Anderson v. Bank of British Columbia (1876) 2 Ch D 644 .......................................................12.31

Anderton v. Clwyd CC (No 2) [2002] 1 WLR 3174, CA ...................................................5.14, 5.20

Anglo Group plc, Winter Brown & Co Ltd v. Winter Brown & Co Ltd, BML

(Oce Computers) Ltd, Anglo Group plc, BML (Oce Computers) Ltd

[2000] EWHC Technology 127 (8 March 2000) .................................................................13.06

Anglo Irish Asset Finance plc v. Flood [2011] EWCA Civ 799 .....................................15.74, 19.10

Ansiello v. Italy (1996) 24 EHRR 568, ECHR ..........................................................................

25.62

Antec International v. Southwestern Chicks (Warren) Ltd [1997] FSR 278 .............................10.25

Anton Piller KG v. Manufacturing Processes Ltd [1976] Ch 55, CA .............................21.51, 21.55

Antonio Gramsci Shipping Corporation v. Recoletos Ltd [2011] EWHC

2242 (Comm) ............................................................................................................21.13, 21.15

Apollo Engineering Ltd v. James Scott Ltd [2012] CSIH 4 (unreported) .................................

25.15

Aquarius Financial Enterprises Inc v. Certain Underwriters at Lloyd’s (‘The Delphine’)

[2001] 2 Lloyd’s Rep 542 ....................................................................................................12.34

Arab Monetary Fund v. Hashim (No 5) [1992] 2 All ER 911....................................................21.18

Aratra Potato Co Ltd v. Taylor Joynson Garrett [1995] 4 All ER 695 .......................................20.10

Arbuthnot Latham Bank Ltd v. Trafalgar Holdings Ltd [1998] 1 WLR 1426, CA ...................25.84

Aries Tanker Corpn v. Total Transport Ltd (‘The Aries’) [1977] 1 WLR 185, HL.............7.15, 7.38

Aries, The. See Aries Tanker Corpn v. Total Transport Ltd

Arkin v. Borchard Lines Ltd [2005] EWCA Civ 655; [2005] 1 WLR 3055 ........................18.46

Armchair Passenger Transport Ltd v. Helical Bar plc [2003] EWHC 367 ................................13.41

427

Істер кестесі

Armstrong v. First York Ltd [2005] EWCA Civ 277; [2005]

1 WLR 2751, CA. ..........................................................................................13.14, 13.15, 13.23

Arnold v. National Westminster Bank plc [1990] Ch 573, CA ..................................................16.39

Arnold v. National Westminster Bank plc [1991] 2 AC 93, HL ..............14.97, 16.12, 16.13, 16.27,

16.32–33, 16.39–40

Arrow Trading & Investments Est 1920 v. Edwardian Group Ltd (No 2)

[2004] EWHC 1319 (Ch); [2004] BCC 955; [2005] 1 BCLC 696 ......................................12.59

Arrows Nominees Inc v. Blackledge [2000] 2 BCLC 167 ......................................................10.123

Arthur JS Hall & Co v. Simons [2000] UKHL 38; [2002] 1 AC 615, HL .....................13.64, 13.74,

14.48, 15.57,

16.86, 25.103, 25.105

Ashley Guarantee plc v. Zacaria [1993] 1 WLR 62, CA .............................................................7.39

Ashley v. Chief Constable of Sussex Police [2008] UKHL 25; [2008] 1 AC 962 ....................16.86

Ashmore v. Corporation of Lloyd’s [1992] 1 WLR 446, HL .........14.08, 14.36, 15.62, 15.71, 24.08

Ashmore v. National Coal Board [1990] 2 QB 338, CA ...........................................................16.54

Ashworth Hospital Authority v. MGN Ltd [2002] 1 WLR 2033, HL ................11.14, 11.15, 12.147

Asiatic Petroleum Co v. Anglo Persian Oil Co [1916] 1 KB 822, CA ....................................12.130

ASM Shipping Ltd of India v. TTMI Ltd of England (‘The Amer Energy’)

[2009] 1 Lloyd’s Rep 293 ......................................................................................................3.39

Assange v. Swedish Prosecution Authority (Note) [2012] 1 WLR 1912 ...................................29.62

Assicurazioni Generali SpA v. Arab Insurance Group [2002] EWCA Civ 1642;

[2003] 1 All ER (Comm) 140; [2003] 1 WLR 577, CA ...........................15.77–78, 15.87, 29.14

Associated Bulk Carriers Ltd v. Koch Shipping Inc [1978] 2 All ER 254, CA .........................10.06

Associated Electric & Gas Insurance Services Ltd v. European Reinsurance Co of Zurich

[2003] UKPC 11; [2003] 2 CLC 340; [2003] 1 WLR 1041, PC .........................................16.61

Associated Provincial Picture Houses Ltd v. Wednesbury Corporation [1948]

1 KB 223, CA .......................................................................................................................15.60

Astellas Pharma Ltd v. Stop Huntingdon Animal Cruelty [2011]

EWCA Civ 752 .........................................................................................................17.30, 22.15

Atos Consulting Ltd v. Avis Europe plc [2007] EWHC 323 (TCC); [2008]

Bus LR D20 ............................................................................................................. 11.45, 11.46

Attorney-General of Zambia v. Meer Care & Desai [2008] EWCA Civ 754 ............................

14.73

Attorney-General v. Ebert [2002] 2 All ER 789, CA ......................................................25.21, 25.37

Attorney-General v. Leveller Magazine Ltd [1979] AC 440, HL ..............................................28.01

Attorney-General v. Newspaper Publishing plc [1997] 3 All ER 159, CA ................................21.20

Attorney-General v. Punch Ltd [2001] EWCA Civ 403; [2001] QB 1028 ................................10.16

Attorney-General v. Punch Ltd [2002] UKHL 50; [2003] 1 AC 1046, HL .........10.16, 10.29, 17.36

Attorney-General v. Times Newspapers Ltd [1992] AC 191, HL...................................10.16, 17.36

Aubard v. Attorney-General for Trinidad and Tobago [1936] AC 322, PC ...............................28.24

Audergon v. La Baguette Ltd, The Times 31 January 2002, CA ................................................15.60

Austen v. Oxfordshire CC [2002] All D 97 (CA), 17 April 2002 ..............................................13.18

Autologic Holdings plc v. Commissioners of Inland Revenue [2005] UKHL 54;

[2006] 1 AC 118 ........................................................................................................22.51, 22.66

Avocet Hardware plc v. Morrison (2003) EAT/0417/02/DA .....................................................14.64

Awoyomi v. Radford [2007] EWHC 1671 (QB); [2008] QB 793 .........................8.37, 13.64, 15.57

Awwad v. Geraghty & Co [2001] QB 570, CA..........................................................................20.09

Axa General Insurance Ltd v. Gottlieb [2005] 1 All ER (Comm) 445 ....................................10.115

428

Істер кестесі

Axa Insurance Ltd v. Akther & Darby Solicitors [2009] EWCA Civ 1166;

[2010] 1 WLR 1662 ...............................................................................................................8.09

Axa Seguros SA v. Allianz Insurance plc [2011] EWHC 268 (Comm);

[2011] Lloyd’s Rep IR 544 .......................................................................................12.26, 12.28

Axa Sun Life Services plc v. Campbell Martin Ltd [2011] EWCA Civ 133;

[2011] 2 Lloyd’s Rep 1; [2011] 1 CLC 312 ...........................................................................7.36

Axel Johnson Petroleum AB v. MG Mineral Group AG [1992] 1 WLR 270. ..............7.10–11, 7.13

B v. Auckland District Law Society [2003] UKPC 38;

[2003] 2 AC 736, PC .................................................................................................12.04, 12.18

B v. B (Injunction: Jurisdiction) [1998] 1 WLR 329 .................................................................

21.71

B v. Nugent Care Society [2010] 1 WLR 516 .............................................................................8.69

B v. Nugent Care Society [2010] EWHC 1005 (QB); (2010) 116 BMLR 84 .............................8.69

B v. UK, The Times 15 May 2001, ECHR .................................................................................28.09

Babanaft Co SA v. Bassatne [1990] Ch 13, CA ..............................................................21.29, 21.35

Bacon v. Automattic Inc [2011] EWHC 1072 (QB); [2012] 1 WLR 753;

[2011] 2 All ER (Comm) 852. ............................................................................5.06, 5.32, 11.15

Baker v. Thompson [2005] EWCA Civ 864 ..............................................................................15.42

Balabel v. Air India [1988] Ch 317, CA .....................................................................................12.07

Balabel v. Air India [2004] UKHL 48; [2005] 1 AC 610...........................................................12.07

Baldock v. Webster [2004] EWCA Civ 1869; [2006] QB 315 .........................................9.35, 25.88

Balfour v. Foreign and Commonwealth Oce [1994] 1 WLR 681, CA .................................12.132

Balgobin v. South West Regional Health Authority [2012] UKPC 11; [2012] 3 WLR 698 ......10.67

Baltic Shipping v. Translink Shipping Ltd [1995] 1 Lloyd’s Rep 673 ......................................21.36

Banco Nacional de Comercio Exterior SNC v. Empresa de Telecomunicaciones

de Cuba SA [2006] EWHC 19 (Comm) ...............................................................................21.29

Banco Nacional de Comercio Exterior SNC v. Empresa de Telecomunicaciones

de Cuba SA [2007] EWCA Civ 662; [2008] 1 WLR 1936. ......................................21.29, 21.31

Bank Austria Akt v. Price Waterhouse (unreported, 16 April 1997) ..........................................11.38

Bank Mellat v. HM Treasury (No 2) [2011] EWCA Civ 1; [2012] QB 101 ..............................27.11

Bank of America National Trust and Savings Association v. John Taylor

[1992] 1 Lloyd’s Rep 484 ..............................................................................22.11, 22.17, 22.20

Bank of Crete SA v. Koskotas [1991] 2 Lloyd’s Rep 587, CA ..................................................21.18

Bank of Scotland plc v. Zinda [2012] EWCA Civ 706; [2012] 1 WLR 728 .............................17.25

Bank of Scotland v. Pereira [2011] EWCA Civ 241; [2011] 1 WLR 2391 ....................14.73, 15.75

Bankers Trust Co Ltd v. Shapira [1980] 1 WLR 1274, CA ............................................11.55, 21.18

Bannister v. SGB plc [1998] 1 WLR 1123, CA .........................................................................15.60

Banque Financière de la Cité v. Parc (Battersea) Ltd [1999] 1 AC 221, HL .............................17.15

Banque Keyser Ullmann SA v. Skandia (UK) Insurance Co Ltd [1991] 2 AC 249, HL ...........14.36

Barclays Bank plc v. Boulter [1999] 1 WLR 1919, HL ...............................................................6.20

Barclays Bank plc v. Boulter [1999] 4 All ER 513, HL ...............................................................6.04

Barclays Bank plc v. Guy (No 2) [2010] EWCA Civ 1396; [2011] 1 WLR 681 .......................16.81

Barclays Bank plc v. O’Brien [1994] 1 AC 180, HL .................................................................15.56

Bargain Pages Ltd, The v. Midland Independent Newspapers Ltd [2003]

EWHC 1887 (Ch); [2004] FSR 6 .........................................................................................14.89

Barings plc v. Coopers & Lybrand [2000] 3 All ER 910, CA ....................................................28.22

Barnes v. St Helens MBC [2006] EWCA Civ 1372; [2007] CP Rep 7 .......................................4.12

429

Істер кестесі

Barnetson v. Framlington Group Ltd [2007] EWCA Civ 502; [2007] 1 WLR 2443 ................12.63

Barnsley Brewery Co Ltd v. RBNB [1997] FSR 462 ................................................................10.25

Barnstaple Boat Co v. Jones [2007] EWCA Civ 727;

[2008] 1 All ER 1 ...............................................................3.21, 8.28, 8.29, 15.25, 15.40, 16.67

Barr v. Bia Waste Services [2009] EWHC 2444 (TCC); [2010]

3 Costs LR 317 ..............................................................................18.18, 20.50–51, 22.51, 22.55

Barr v. Bia Waste Services [2012] EWCA Civ 312; [2012] 3 All ER 380 ..............................

18.17

Barratt Manchester Ltd v. Bolton MBC [1998] 1 WLR 1003, CA. ............................... 10.15, 21.16

Barrett v. Ministry of Defence, The Times 24 January 1990 ...................................................12.147

Barrow v. Bankside Agency Ltd [1996] 1 WLR 257, CA. ................................. 16.54, 16.65, 16.84

Barton v. Armstrong [1976] AC 104, PC ...................................................................................

29.37

BATAS v. Laurie [2011] HCA 2 ................................................................................................26.29

Bayer AG v. Winter [1986] 1 WLR 497, CA .............................................................................21.71

BBGP Managing General Partner Ltd & Ors v. Babcock & Brown Global Partners

[2010] EWHC 2176 (Ch); [2011] 2 All ER 297; [2010] 2 CLC 248 ...................................12.11

BCCI (Overseas) Ltd v. Jan (unreported, 17 November 1999) .................................................8.101

BCCI v. Ali (No 2) [2000] ICR 1354 .........................................................................................14.14

BCL Old Co v. BASF SE [2009] EWCA Civ 434; [2009] Bus LR 1516;

[2009] UKCLR 789 ...............................................................................................................8.19

Beaman v. ARTS Ltd [1949] 1 KB 550 .......................................................................................8.28

Beck v. Ministry of Defence [2003] EWCA Civ 1043; [2005] 1 WLR 2206 (note) .................13.35

Beer v. Austria (Application No 30428/96) 6 February 2001 ....................................................15.11

Behbehani v. Salem [1989] 1 WLR 723, CA .............................................................................21.15

Belgian Linguistic case (No 2) (1968) 1 EHRR 25 ...................................................................15.11

Bell v. Peter Browne & Co [1990] 2 QB 495, CA ..............................................................8.12, 8.46

Bell v. Tuohy [2002] EWCA Civ 423; [2002] 3 All ER 975, CA. ..................................17.27, 17.39

Bellcairn, The (1885) LR 10 PD 161, CA..................................................................................14.92

Belletti v. Morici [2009] EWHC 2316 (Comm); [2010] 1 All ER (Comm) 412;

[2009] 2 CLC 525 ...............................................................................21.15, 21.24, 21.31, 21.32

Benham Ltd v. Kythira Investments Ltd [2003] EWCA Civ 1794 ............................................

14.09

Benmax v. Austin Motor Co Ltd [1955] AC 370, HL ................................................................15.44

Bennett v. Commissioner of Police of the Metropolis [1995] 1 WLR 488 .............................12.149

Berezovsky v. Abramovich [2011] EWCA Civ 153; [2011] 1 WLR 2290 ...................... 8.06, 16.12

Berezovsky v. Abramovich [2011] EWHC

1143 (Comm) ...............................................................6.36, 6.40, 6.42, 6.48, 6.49, 12.21, 12.96

Berezovsky v. Hine [2011] EWCA Civ 1089 ............................................................................12.22

Berezovsky v. Michaels [2000] 1 WLR 1004, HL. ....................................5.28, 15.60, 15.62, 15.66

Berg v. IML London Ltd [2002] 1 WLR 3271; [2002] 4 All ER 87 .........12.51, 25.42, 26.22, 26.32

Bermuda International Securities Ltd v. KPMG [2001] EWCA Civ 263; [2001]

EWCA Civ 269; [2001] CP Rep 73; [2001] CPLR 252; [2001] Lloyd’s Rep PN 392 ........11.09

Berry v. British Transport Commission [1962] 1 QB 306, CA ..................................................18.52

Berryland Books Ltd v. BK Books Ltd [2010] EWCA Civ 1440 .............................15.85–86, 25.15

Bethell Construction Ltd v. Deloitte and Touche [2011] EWCA Civ 1321 .................................5.22

Bhamjee v. Forsdick [2003] EWCA Civ 1113; [2004] 1 WLR 88. ................................25.21, 25.37

Bhimji v. Chatwani [1991] 1 WLR 989 ..........................................................................17.29, 17.39

BICC plc v. Burndy Corpn [1985] Ch 232, CA. .................................................................7.06, 7.39

430

Істер кестесі

Biguzzi v. Rank Leisure plc [1999] 1 WLR 1926, CA .....................................................9.22, 15.70

Bird v. Hadkinson, The Times 4 March 1999 ..................................................................17.29, 21.19

Birkett v. James [1978] AC 297, HL .............................................................................15.109, 25.81

Birmingham and Midland Motor Omnibus Co v. London and North Western Railway Co

[1913] 3 KB 850, CA ...........................................................................................................11.39

Birmingham CC v. Sha [2008] EWCA Civ 1186; [2009] 1 WLR 1961 ............14.18, 14.27, 22.04

Black v. Pastouna [2005] EWCA Civ 1389; [2006] CP Rep 11. ......................................9.20, 15.94

Black v. Sumitomo [2001] EWCA Civ 1819; [2002] 1 WLR 1562 .........................11.06–13, 15.65

Black v. Yates [1992] 1 QB 526.. .........................................................................16.12, 16.24, 16.85

Bladet Tromsø v. Norway (2000) 29 EHRR 125 .......................................................................10.61

Blight v. Brewster [2012] EWHC 164 (Ch); [2012] 1 WLR 2841 ............................................11.17

Blue Sky One Ltd v. Mahan Air [2011] EWCA Civ 544 ...........................................................17.43

Blunt v. Blunt [1943] AC 517, HL .............................................................................................15.62

BNP Paribas SA v. Open Joint Stock Company Russian Machines

[2011] EWHC 308 (Comm) ...................................................................................................5.35

Boake Allen Ltd v. Revenue and Customs [2007] UKHL 25;

[2007] 1 WLR 1386 .....................................................................................15.108, 22.55, 22.66

Bolkiah v. KPMG [1999] 2 AC 222, HL .............................................................10.30, 12.09, 12.11

Bolkiah v. Price Waterhouse [1999] 2 AC 222, HL ...................................................................13.44

Bolton MBC v. Torkington [2004] Ch 66, CA .............................................................................4.02

Bond v. Dunster Properties Ltd [2011] EWCA Civ 455 ............................................................30.03

Boodoosingh v. Ramnarace [2005] UKPC 9 .............................................................................16.82

Bookbinder v. Tebbit (No 2) [1992] 1 WLR 217 .....................................................................12.146

Borealis AB v. Stargas [2002] EWCA Civ 757 .........................................................................15.71

Boscawen v. Bajwa [1996] 1 WLR 328, CA .............................................................................17.15

Bourns Inc v. Raychem Corpn [1999] 3 All ER 154, CA ...............................................25.91, 27.01

Bowerman v. ABTA [1995] New LJ 1815, CA ............................................................................5.47

Bowman v. Fels [2005] EWCA Civ 226; [2005] 1 WLR 3083 ................11.50, 12.18, 15.02, 15.58

BP Exploration Co (Libya) Ltd v. Hunt (No 2) [1983] 2 AC 352 ......................................8.79, 8.81

Bradford & Bingley Building Society v. Seddon [1999] 1 WLR 1482, CA ...................16.71, 16.72

Bradford & Bingley plc v. Rashid [2006] UKHL 37; [2006] 1 WLR 2066 ....................8.43, 12.49,

12.50, 12.52, 12.57, 12.66,

12.68, 12.79, 12.88, 12.91–92

Bragg v. Oceanus Mutual Underwriting Association (Bermuda) Ltd

[1982] 2 Lloyd’s Rep 132, CA .............................................................................................16.72

Brawley v. Merezynski [2002] 4 All ER 1060, CA ...................................................................14.96

Breeze v. John Stacey & Sons Ltd, The Times 8 July 1999, CA ..............................................25.110

Bremer v. S India Shipping Corporation Ltd [1981] AC 909, HL .............................................25.18

Brink’s Mat Ltd v. Elcombe [1988] 1 WLR 1350, CA ..............................................................21.15

Brisbane CC v. Attorney-General for Queensland [1979] AC 411, PC ..........................16.66, 16.70

Bristol & West plc v. Bartlett [2003] 1 WLR 284, CA ................................................................8.86

British Anzani (Felixstowe) Ltd v. International Marine Management Ltd [1980] QB 137 .......7.29

British Fame (Owners) v. Macgregor (Owners) (‘The Macgregor’) [1943] AC 197 ................15.61

British Sky Broadcasting Group plc v. Digital Satellite Warranty Cover Ltd

[2011] EWHC 3062 (Ch); [2012] 1 WLR 219 ....................................................................21.18

British Steel Corpn v. Granada Television [1981] AC 1096, HL .............................................12.147

431

Істер кестесі

Brookes v. HSBC Bank plc [2011] EWCA Civ 354 ................................................................10.125

Brooks v. AH Brooks & Co [2010] EWHC 2720 (Ch); [2011] 3 All ER 982 ................... 5.06, 5.08

Broome v. Cassell & Co Ltd [1972] AC 1027, HL. ........................................................29.50, 29.59

Brown v. KMR Services Ltd [1995] 4 All ER 598, CA. ..................................................8.06, 16.12

Brown v. Stott [2003] 1 AC 681, PC ..............................................................................30.04, 30.15

Browne v. Associated Newspapers Ltd [2007] EWCA Civ 295;

[2008] QB 103 ....................................................................................12.02, 14.07, 15.79, 21.15

Brown-Quinn v. Equity Syndicate Management Ltd [2011] EWHC 2661 (Comm);

[2012] 1 All ER 778 ..................................................................................................25.09, 25.28

Broxton v. McLelland [1995] EMLR 485, CA ........................................................................10.112

Brualla Gomez de la Torre v. Spain (Application No 26737/95) 19 December 1997 ...............15.11

Brunel University v. Vaseghi [2006] UKEAT 0307_06_1610 (16 October 2006) ....................12.78

Brunsden v. Humphrey (1884) 14 QBD 141, CA ..................................................8.06, 16.12, 16.84

Buckinghamshire CC v. Moran [1990] Ch 623, CA ..................................................................12.65

Buckley v. The Law Society (No 2) [1984] 1 WLR 1101 .......................................................12.146

Buehler AG v. Chronos Richardson Ltd [1998] 2 All ER 960, CA ................................16.12, 16.16

Bulled v. Khayat [2002] EWCA Civ 804; [2002] CP Rep 63 ....................................................15.31

Burchmore v. Hills (1935) 79 Law Journal Newspaper 30 .......................................................10.72

Burke v. The College of Law and the Solicitors Regulation Authority

[2012] EWCA Civ 87; [2012] 2 Costs LO 266 ..........................................................................18.22

Burmah Oil Co Ltd v. Bank of England [1979] 1 WLR 473, CA ............................................12.135

Burmah Oil Co Ltd v. Bank of England [1980] AC 1090, HL ..................... 12.113, 12.115, 12.119,

12.122, 12.133, 12.134

Burns Philp & Co Ltd v. Bhagat [1993] 1 VR 203 (Vict Sup Ct) ..............................................22.20

Bustros v. White (1876) 1 QBD 423 ..........................................................................................11.45

Buttes Gas and Oil v. Hammer (No 3) [1981] 1 QB 223, CA .................................................12.132

C (A Minor) v. Hackney LBC [1996] 1 WLR 789, CA .............................................................16.72

C Inc plc v. L [2001] 2 All ER (Comm) 446; [2001] 2 Lloyd’s Rep 459;

[2001] CLC 1054 .................................................................................................................21.24

C plc v. P [2007] EWCA Civ 493; [2008] 1 Ch 1. ........................................12.37–38, 12.41, 12.45,

21.56–57, 29.66, 30.16

C v. D [2011] EWCA Civ 646; [2012] 1 WLR 1962; [2012] 1 All ER 302;

[2011] CP Rep 38 .................................................................................................................18.42

Cable and Wireless plc v. British Telecommunications plc

(unreported, 8 December 1997) ..........................................................................................10.25

Cachia v. Faluyi [2001] 1 WLR 1966, CA ........................................................................6.34, 16.84

Cain v. Francis [2008] EWCA Civ 1451; [2009] QB 754 ...........................................................8.66

Calden v. Nunn [2003] EWCA Civ 200. ...........................................................................9.35, 25.86

Callery v. Gray (No’s 1 and 2) [2002] UKHL 28; [2002]

1 WLR 2000. .....................................................................................15.109, 20.35, 20.48, 20.64

Callery v. Gray [2001] EWCA Civ 1117; [2001] 1 WLR 2112, CA. ................. 20.11, 20.35, 20.64

Campbell Cash and Carry Pty Ltd v. Fostif Pty Ltd [2006] HCA 41, HC Aus ..........................18.45

Campbell v. MGN (No 2) [2005] UKHL 61; [2005] 1 WLR 3394 .............15.110, 20.53, 20.58–59

Campbell v. Tameside MBC [1982] QB 1065, CA ........................................12.113, 12.115, 12.147

Candler v. Crane, Christmas & Co [1951] 2 KB 164, CA .........................................................29.38

Capewell v. Customs & Excise Commrs [2007] UKHL 2; [2007] 1 WLR 386 ........................17.20

432

Істер кестесі

Capital Cameras Ltd v. Harold Lines Ltd [1991] 1 WLR 54 .....................................................21.06

Carl Zeiss Stiftung v. Rayner & Keeler Ltd (No 2) [1967] 1 AC 853, HL ................................16.26

Carl Zeiss Stiftung v. Rayner & Keeler Ltd (No 3) [1970] Ch 506 ...........................................16.26

Carleton v. Strutt & Parker [2008] EWHC 424 .........................................................................12.93

Carlson v. Townsend [2001] 1 WLR 2415, CA .........................................................................13.52

Carlton Film Distributors Ltd v. VCI plc [2003] EWHC 616; [2003] FSR 47 ..........................11.15

Carndu v. Rock [2001] 1 WLR 1786, CA ........................................................12.107, 12.140–144

Carnegie v. Giessen [2005] EWCA Civ 191; [2005] 1 WLR 2510, CA ....................................17.15

Carnie v. Esanda Finance Corp Ltd (1995) 182 CLR 398, HC Aus ...............................22.20, 22.24

Carroll v. Kynaston [2010] EWCA Civ 1404; [2011] QB 959 ..................................................18.11

Cartledge v. Jopling & Sons Ltd [1963] AC 758, HL ................................................................8.127

Carver v. BAA plc [2008] EWCA Civ 412; [2009] 1 WLR 113 ...............................................18.41

Caterpillar Logistics Services (UK) Ltd v. Huesca de Crean [2012] EWCA Civ 156;

[2012] 3 All ER 129; [2012] CP Rep 22; [2012] ICR 981 ...............................................5.02, 10.30

Cattley v. Pollard [2006] EWHC 3130 (Ch); [2007] Ch 353. ...............................8.28, 8.101, 8.109

Cave v. Robinson Jarvis & Rolf [2003] 1 AC 368, HL..........................................................8.32–34

Cayne v. Global Natural Resources Ltd [1984] 1 All ER 225, CA .................................10.23, 10.29

CBS UK Ltd v. Lambert [1983] Ch 37, CA ...............................................................................

21.13

CCC Films (London) Ltd v. Impact Quadrant Films Ltd [1985] QB 16 .....................................4.19

Cecil v. Bayat [2011] EWCA Civ 135; [2001] 1 WLR 3086 ......................5.06, 5.14, 5.16–20, 5.31

Chan U Seek v. Alvis Vehicles Ltd [2005] 1 WLR 2965 ...........................................................28.27

Chanel Ltd v. FW Woolworth & Co Ltd [1981] 1 WLR 485, CA .............................................16.16

Chantrey Vellacott v. Convergence Group plc [2005] EWCA Civ 290;

The Times 25 April 2005 ........................................................................................................6.38

Charles Church Developments Ltd v. Stent Foundations Ltd [2006] EWHC 3158 (TCC);

[2007] 1 WLR 1203; The Times 4 January 2007 ...................................................................6.38

Charles Osenton v. Johnston [1942] AC 130, HL ......................................................................15.62

Charlesworth v. Relay Roads Ltd [2000] 1 WLR 230 ........................................................6.28, 6.44

Cheddar Valley Engineering Ltd v. Chaddlewood Homes Ltd [1992] 1 WLR 820 ..................12.70

Cheldale, The. See Monarch SS Co Ltd v. Greystoke Castle (Cargo Owners)...................................

Cheltenham & Gloucester Building Society v. Ricketts [1993] 1 WLR 1545, CA. .............10.15, 21.16

Chilton v. Saga Holidays plc [1986] 1 All ER 841, CA .............................................................

27.21

Chilton v. Surrey CC (CA, unreported, 24 June 1999) ................................................................1.29

Chocoladefabriken Lindt & Sprungli AG v. Nestle & Co Ltd [1978] RPC 287 .......................12.52

Chohan v. Times Newspapers Ltd [2001] 1 WLR 184 (Ch) ......................................................8.104

Choraria v. Sethia [1998] CLC 625, CA ....................................................................................25.84

Christie v. Wilson [1998] 1 WLR 1694, CA ..............................................................................26.39

Church v. MGN Ltd [2012] EWHC 693 (QB); [2013] 1 WLR 284 ..........................................25.45

Cia Barca de Panama SA v. George Wimpey & Co Ltd [1980] 1 Lloyd’s Rep 598, CA ..........12.23

Cia de Seguros Imperio v. Heath (REBX) Ltd [2001] 1 WLR 112, CA ....................................8.114

CIBC Mellon Trust Co v. Stolzenberg (Sanctions: Non-compliance)

[2003] EWHC 13 (Ch), The Times 3 March 2003 ...........................................9.28, 17.43, 21.18

Cinpres Gas Injection Ltd v. Melea Ltd [2008] EWCA Civ 9;

[2008] Bus LR 1157; [2008] RPC 17........................................................................16.12, 16.14

City & Country Properties Ltd v. Kamali [2006] EWCA Civ 1879;

[2007] 1 WLR 1219 .............................................................................................................10.73

433

Істер кестесі

City & General (Holborn) Ltd v. Structure Tone Ltd [2010] EWCA Civ 911;

[2010] BLR 639 .....................................................................................................................5.20

City Construction Contracts (London) Ltd v. Adam, The Times 4 January 1988, CA ...............10.72

Claims Direct Test Cases [2003] EWCA Civ 136; [2003] 4 All ER 508 ...................................20.36

Clancy v. Caird (No 2) 2000 SC 441; [2000] UKHRR 509

(Court of Session, Inner House) ...........................................................................................26.05

Clapp v. Enron [2005] EWCA Civ 1511 ....................................................................................10.72

Clarapede & Co v. Commercial Union Association (1883) 32 WR 262, CA ..............................6.26

Clark v. Chief Land Registrar [1994] Ch 370, CA ....................................................................17.18

Clark v. Perks [2001] 1 WLR 17 ................................................................................... 15.31, 15.38

Clarke v. Edinburgh & District Tramways Co (1919) SC 35, HL .............................................15.44

Clarke v. Marlborough Fine Art (London) Ltd [2002] 1 WLR 1731 ..................................6.22, 6.28

Clef Aquitaine SARL v. Laporte Materials (Barrow) Ltd [2000] 3 All ER 493, CA...................8.29

Clibbery v. Allan [2002] EWCA Civ 45; [2002] Fam 261, CA. .....................................25.45, 28.01

Clyde & Co v. Bates van Winkelhof [2011] EWHC 668 (QB) ...................................................3.34

Cobbold v. Greenwich LBC (unreported, 9 August 1999);

[1999] CA Transcript No 1835, CA ..............................................................................6.27, 6.28

Cobham v. Frett [2001] 1 WLR 1775, PC .................................................................................25.66

Cobra Golf Inc v. Rata [1998] Ch 109 .......................................................................................17.28

Coca-Cola Financial Corpn v. Finsat International Ltd [1998] QB 43, CA ................................7.33

Coco v. Clark (Engineers) Ltd [1969] RPC 41 ..........................................................................12.02

Cohen v. Jonesco [1926] 1 KB 119 ......................................................................14.92, 14.97, 16.19

Colley v. Council for Licensed Conveyancers [2001] EWCA Civ 1137;

[2002] 1 WLR 160; [2001] 4 All ER 998, CA ................3.22, 15.02, 15.10, 15.13, 15.27, 25.18

Collier v. Williams [2006] EWCA Civ 20; [2006] 1 WLR 1945 .................................................5.20

Columbia Picture Industries Inc v. Robinson [1987] Ch 38 ...........................................21.55, 27.14

Commissioner of Police of the Metropolis v. Times Newspapers Ltd

[2011] EWHC 1566 (QB) ....................................................................................................

11.18

Commonwealth of Australia v. Verwayen (1990) 170 CLR 394, HC Aus .....................8.23, 25.108

Community Care North East v. Durham CC [2010] EWHC 959 (QB);

[2012] 1 WLR 338 ....................................................................................................14.87, 14.91

Compagnie Financière v. Peruvian Guano Co (1882) 11 QBD 55, CA ................ 1.22, 11.22, 23.16

Congentra AG v. Sixteen Thirteen Marine SA (‘The Nicholas M’)

[2008] EWHC 1615 (Comm); [2009] 1 All ER (Comm) 479;

[2008] 2 Lloyd’s Rep 602; [2008] 2 CLC 51 .......................................................................21.15

Conlon v. Simms [2006] EWCA Civ 1749; [2008] 1 WLR 484 ...............................................16.86

Connaught Restaurants Ltd v. Indoor Leisure Ltd [1994] 1 WLR 501, CA ................................7.34

Connelly v. RTZ Corporation plc [1998] AC 854, HL ................................................................5.28

Continental Reinsurance Corporation (UK) Ltd v. Pine Top Insurance Ltd

[1986] 1 Lloyd’s Rep 8, CA ...............................................................................................12.135

Conway v. Rimmer [1968] AC 910, HL ........................12.99–100, 12.113, 12.115, 12.118, 12.133

Cooke v. Gill (1873) LR 8 CP 107 .................................................................................. 8.06, 16.12

Copeland v. Smith [2000] 1 WLR 1371, CA ...................................1.29, 15.13, 29.06, 29.17, 29.58

Coppée Lavalin NV (SA) v. Ken-Ren Chemicals and Fertilizers Ltd

[1995] 1 AC 38, HL..............................................................................................................15.63

Corby Group Litigation [2008] EWHC 619 ..............................................................................18.17

434

Істер кестесі

Cork v. Rawlins [2001] EWCA Civ 202; [2001] Ch 792, CA ...................................................25.21

Cosgrove v. Pattison [2001] CP Rep 68; The Times 13 February 2001 .....................................13.21

Coulthard v. Disco Mix Club Ltd [2000] 1 WLR 707 ....................................................8.101, 8.114

Count Tolstoy-Miloslavsky v. Lord Aldington [1996] 1 WLR 736, CA ...................................25.31

Coventry Newspapers Ltd, ex parte [1993] QB 278, CA ........................................................12.137

CPC Group Ltd v. Qatari Diar Real Estate Investment Company [2010] EWHC 1535;

[2010] NPC 74 .....................................................................................................................29.44

Crane (t/a Indigital Satelite Services) v. Sky In-home Ltd [2008] EWCA Civ 978 ....................6.47

Cream Holdings Ltd v. Banerjee [2004] UKHL 44; [2005] 1 AC 253 ......................................10.29

Crédit Agricole Indosuez v. Rossyskiy Kredit Bank, 92 NY 2d 541; 729 NE 2d 683,

New York Ct of Appeals (2000) ...........................................................................................21.47

Crédit Suisse Fides Trust SA v. Cuoghi [1998] QB 818, CA. ............................ 21.29, 21.31, 26.36

Crédit Suisse International v. Ramot Plana OOD [2010] EWHC 2759 (Comm) .............7.35, 10.87

Cremdean Properties v. Nash (1977) 244 EG 547, CA ........................................................

10.77

Cressey v. E Timm & Son Ltd [2005] EWCA Civ 763; [2005] WLR 3926 ................................8.56

Cretanor Maritime Co Ltd v. Irish Marine Maritime Ltd [1978] 3 All ER 164, CA .................21.06

Croft House Care Ltd v. Durham CC [2010] EWHC 909 (TCC) ..............................................11.32

Cropper v. Smith (1883) 26 Ch D 700, CA ..................................................................................6.26

Crouch v. King’s Healthcare NHS Trust [2004] EWCA Civ 1332; [2005] 1 WLR 2105 .........18.31

Crown Estate Commrs v. Dorset CC [1990] Ch 297 .................................................................16.16

CTB v. News Groups Newspapers [2011] EWHC 1232 (QB) ..................................................10.34

CTB v. News Groups Newspapers [2011] EWHC 1326 (QB) ...........10.34, 10.62, 11.28–29, 12.45

CTB v. News Groups Newspapers [2011] EWHC 1334 (QB) ..................................................10.34

CTB v. News Groups Newspapers [2011] EWHC 3099 (QB) ..................................................10.34

Cumbria Waste Management Ltd v. Baines Wilson [2008] EWHC 786 (QB) ..........................12.93

Cunlie v. Fielden [2005] EWCA Civ 1508; [2006] Ch 361 ....................................................15.42

Customs & Excise Commissioners v. Anchor Foods Ltd

[1999] 1 WLR 1139 .......................................................................................10.15, 21.13, 21.16

Customs & Excise Commissioners v. Barclays Bank plc [2004] EWCA Civ 1555;

[2005] 1 WLR 2082 .............................................................................................................21.20

Customs & Excise Commissioners v. Barclays Bank plc [2006] UKHL 28;

([2007] 1 AC 181, HL ..............................................................................................10.77, 21.20

Cutts v. Head [1984] Ch 290, CA. .......................................................................12.50, 12.68, 12.81

D v. NSPCC [1987] AC 171, HL. ....................................................................12.97, 12.128, 12.146

D v. S (Rights of Audience) [1997] 1 FLR 724, CA ..................................................................25.35

Dadourian Group Internatioal Inc v. Simms (No 2) [2006] EWCA Civ 1745;

[2007] 1 WLR 2967 ................................................................................................. 12.44, 17.46

Dadourian Group International Inc v. Simms [2006] EWCA Civ 1745;

[2007] 2 All ER 329 ................................................................................................. 17.28, 17.34

Dadourian Group International Inc v. Simms [2006] EWCA Civ 399; [2006]

1 WLR 2499; [2006] CP Rep 31 ..........................................................................................21.34

Dallah Real Estate & Tourism Holding Co v. Pakistan [2010] UKSC 46;

[2011] 1 AC 763 .....................................................................................................................3.41

Dallal v. Bank Mellat [1986] QB 441 ............................................................................ 16.16, 16.58

Daltel Europe Ltd v. Makki [2006] EWCA Civ 94; [2006] 1 WLR 2704 ........................9.29, 17.34

Danae Air Transport SA v. Air Canada [2000] 1 WLR 395, CA .............................................25.113

435

Істер кестесі

Daniels v. Walker [2000] 1 WLR 1382, CA ...................................................................13.18, 13.21

Darker v. Chief Constable of the West Midlands Police [2000] UKHL 44;

[2001] 1 AC 435, HL.................................................................................................13.74, 14.49

Darlington BC v. Wiltshier Northern Ltd [1995] 1 WLR 68, CA ..............................................

29.56

Darnell v. UK (1993) 18 EHRR 205 ..........................................................................................25.61

Dashwood v. Dashwood [1927] WN 290 ..................................................................................14.87

Dataliner Ltd v. Vehicle Builders and Repairers Association, The Independent

30 August 1995, CA ...............................................................................................................4.19

Datec Electronics Holdings Ltd v. United Parcels Services Ltd [2007] UKHL 23;

[2007] 1 WLR 1325, HL. ...............................................................................15.61, 15.77, 29.14

David Agmashenebeli, The (2001) CLC 942..................................................................13.53, 25.96

David Lee & Co (Lincoln) Ltd v. Coward Chance [1991] Ch 259 ............................................12.02

Davidson v. Scottish Ministers (2005) SC 7 ..............................................................................26.07

Davidson v. Scottish Ministers [2004] UKHL 34; [2004] HRLR 34 ........................................26.25

Davies v. Eli Lilly & Co [1987] 1 WLR 1136, CA ....................................................................22.20

Davies v. Eli Lilly & Co [1987] 1 WLR 428, CA ....................................................................25.101

Davis v. Johnson [1979] AC 264, HL ........................................................................................29.11

Davison v. Habeeb [2011] EWHC 3031 QB ...............................................................................5.27

Day v. RAC Motoring Services Ltd [1999] 1 WLR 2150, CA ..................................................10.70

Days Healthcare UK Ltd v. Pihsiang MM Co Ltd [2006] EWHC 1444 (Comm);

[2007] CP Rep 1 ...................................................................................................................17.39

De Crittenden v. Estate of Bayliss [2005] EWCA Civ 547 .......................................................16.55

De Haes v. Belgium (1998) 25 EHRR 1 ....................................................................................10.61

De la Rue v. Hernu, Peron and Stockwell Ltd [1934] 2 KB 164, CA ..........................................6.59

De Lasala v. De Lasala [1980] AC 546, PC ...............................................................................14.86

Decker v. Independence Shares Corp 311 US 282; 61 S Ct 229; 85 L Ed 189 (1940) ..............21.48

Deeny v. Gooda Walker Ltd [1995] 1 WLR 1206 .....................................................................16.84

Deep Vein Thrombosis and Air Travel Group Litigation [2005] UKHL 72;

[2006] 1 AC 495 ........................................................................................................10.77, 22.67

Delcourt v. Belgium (A/11) (1979–80) 1 EHRR 355, ECHR....................................................15.11

Delphine, The. See Aquarius Financial Enterprises Inc v. Certain Underwriters at Lloyd’s

Dendron GmbH v. University of California [2004] EWHC 589 (Pat);

[2005] 1 WLR 200 ..............................................................................................11.53–55, 30.17

Denilauler v. Couchet Frères [1980] ECR 1553, ECJ. .............................................21.37, 21.39–41

Department of Economics, Policy and Development of the City of Moscow v.

Bankers Trust Co [2004] EWCA Civ 314; [2005] QB 207 ............................................28.01, 28.32

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 1) [1990] Ch 48, CA ....................................................21.18, 21.29

Derby & Co Ltd v. Weldon (No’s 3 & 4) [1990] Ch 65, CA ..........................................21.18, 21.29

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 6) [1990] 1 WLR 1139, CA. ........................................10.23, 17.20

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 7) [1990] 1 WLR 1156 ...........................................................12.18

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 8) [1991] 1 WLR 73, CA ......................................................25.110

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 10) [1991] 1 WLR 660 .........................................................25.110

Derby & Co Ltd v. Weldon (No 10) [1991] 2 All ER 908 .........................................................12.69

Design Progression Ltd v. Thurloe Properties Ltd [2004] EWHC 324 (Ch);

[2005] 1 WLR 1 ...................................................................................................................22.52

Designers Guild Ltd v. Russell Williams (Textiles) Ltd [2000] 1 WLR 2416, HL ...................15.61

436

Істер кестесі

Deutsche Morgan Grenfell Group plc v. Inland Revenue Commissioners

[2006] UKHL 49; [2007] 1 AC 558 .......................................................................................8.38

Devlin v. UK (2002) 34 EHRR 44, ECHR ..............................................................................12.112

DFT v. TFD [2010] EWHC 2335 (QB) (DFT) ..........................................................................10.41

Di Placito v. Slater [2003] EWCA Civ 1863; [2004] 1 WLR 1605 ...........................................17.28

Dian AO v. Davis Frankel & Mead [2004] EWHC 2662 (Comm); [2005] 1 WLR 2951 .........28.27

Dietz v. Lennig Chemicals Ltd [1969] 1 AC 170, HL ...............................................................14.83

Dimes v. Proprietors of Grand Junction Canal (1852) 3 HL Cas 759, HL ................................26.24

Direct Line Group Ltd v. Direct Line Estate Agency and Others Ltd

[1997] FSR 374 .........................................................................................................10.25, 10.28

Director General of Fair Trading v. Pioneer Concrete Ltd [1995] 1 AC 456, HL .....................

17.29

Director of the Serious Fraud Oce v. B [2012] EWCA Crim 67; [2012] 1 WLR 3170 .........17.27

Director of the Serious Fraud Oce v. B (No 2) [2012] EWCA Crim 901;

[2012] 1 WLR 3188 .............................................................................................................17.27

Distributori Automatici Italia SpA v. Holford General Trading Co Ltd

[1985] 1 WLR 1066 .............................................................................................................12.44

Dixons Stores Group Ltd v. Thames Television plc [1993] 1 All ER 349. .....................12.52, 12.71

DN v. London Borough of Greenwich [2004] EWCA Civ 1659 ...............................................13.16

Dockerill v. Tullett [2012] EWCA Civ 184; [2012] 1 WLR 2149 .............................................18.28

Dombo Beheer BV v. Netherlands (1993) 18 EHRR 213, ECHR .............................................25.16

Dominique, The [1989] AC 1056, HL .........................................................................................7.38

Donohue v. Armco Inc [2002] 1 All ER 749, HL ........................................................................5.29

Donovan v. Gwentoys Ltd [1990] 1 WLR 472, HL .....................................................................8.64

Douglas v. Hello! Ltd [2003] EWHC 55 (Ch); [2003] 1 All ER 1087 ......................................21.70

Douglas v. Hello! Ltd [2007] UKHL 21; [2008] 1 AC 1 ...........................................................12.02

Drew v. Drew and Leburn (1855) 2 Macq 1, HL .......................................................................27.21

Drinkall v. Whitwood [2003] EWCA Civ 1547; [2004] 1 WLR 462 ..................................14.83–84

Duchess of Argyle v. Duke of Argyle [1967] Ch 302 ................................................................12.02

Duer v. Frazer [2001] 1 WLR 919 .............................................................................................8.104

Duke of Bedford v. Ellis [1901] AC 1, HL .................................................................... 22.22, 22.42

Duncan v. Cammell, Laird and Co Ltd [1942] AC 624, HL ............................12.99, 12.130, 12.148

Dunhill v. Burgin (No 2) [2012] EWHC 3163 (QB); [2012] 1 WLR 3739 ...............................14.81

Dunn v. Parole Board [2008] EWCA Civ 374; [2009] 1 WLR 728 ..........................................8.103

Dunnett v. Railtrack plc [2002] 1 WLR 2434, CA. ......................................1.19, 1.27, 15.95, 29.09

Dyson Ltd v. Vax Ltd [2011] EWCA Civ 1206;

[2012] FSR 4 ......................................................................................1.70, 13.06, 13.27A, 13.28

EI Dupont de Nemours & Co v. ST Dupont [2003] EWCA Civ 1368;

[2006] 1 WLR 2793 .............................................................................................................

15.10

Eagil Trust Company v. Piggott-Brown [1985] 3 All ER 119, CA. ............................... 15.60, 15.62

Earles v. Barclays Bank [2010] Bus LR 566 .............................................................................

11.20

Eastern Holdings Establishment of Vaduz v. Singer & Friedlander Ltd

[1967] 1 WLR 1017 ...............................................................................................................6.59

Ebert v. Ocial Receiver [2001] 3 All ER 942, CA ..................................................................15.11

Ebert v. Ocial Receiver [2002] 1 WLR 320, CA .........................................................25.21, 25.37

Ebert v. Venvil [2000] Ch 484, CA.. ...............................................................................25.21, 25.37

Edehomo v. Edehomo [2011] EWHC 393 (Ch); [2011] 1 WLR 2217 ........................................8.12

437

Істер кестесі

Edge v. Pensions Ombudsman [1998] Ch 512 ................................................................25.91, 27.01

Edgerton v. Edgerton [2012] EWCA Civ 181; [2012] 1 WLR 2607 .........................................16.14

Edward Owen Engineering Ltd v. Barclays Bank International Ltd [1978] QB 159, CA ...........7.45

Edwards v. Halliwell [1950] 2 All ER 1064, CA .......................................................................22.24

Edwards-Tubb v. JD Weatherspoon plc [2011] EWCA Civ 136; [2011] 1 WLR 1371. ............13.35

Eeles v. Cobham Hire Services Ltd [2009] EWCA Civ 204; [2010] 1 WLR 409 ...............10.12–13

EF Phillips & Sons Ltd v. Clarke [1970] Ch 322 ......................................................................14.89

Egan v. Motor Services (Bath) Ltd [2007] EWCA Civ 1002; [2008] 1 WLR 1589 ..................29.32

Eli Lilly & Co v. James [2009] EWHC 198 (QB) .....................................................................18.17

Eller v. Grovecrest Investments Ltd [1995] QB 272, CA ..........................................7.06, 7.08, 7.29

Elliott v. Klinger [1967] 1 WLR 1165. .......................................................................... 10.16, 17.36

Ellis v. Home Oce [1953] 2 QB 135, CA .............................................................................12.148

Emanuel v. Emanuel [1982] 1 WLR 669 ...................................................................................12.44

Emerald Supplies Ltd v. British Airways plc [2009] EWHC 741 (Ch);

[2009] CP Rep 32 .................................................................................................................22.38

Emerald Supplies Ltd v. British Airways plc [2010] EWCA Civ 1284;

[2011] Ch 345......................................................................................................22.29, 22.38–42

EMI Ltd v. Modern Music GmbH [1992] QB 115 ....................................................................

21.38

EMI Records Ltd v. Riley [1981] 1 WLR 923 ................................................................22.26, 22.37

ENE Kos 1 Ltd v. Petroleo Brasilieiro SA [2009] EWCA Civ 1127;

[2010] 1 WLR 1361 ...............................................................................................................

10.92

Ener-G Holdings plc v. Hormell [2012] EWCA Civ 1059; [2012] CP Rep 47 ...........................5.09

English & American Insurance Co Ltd v. Herbert Smith

[1988] FSR 232 ..........................................................................................12.02, 12.108, 25.110

English v. Emery Reimbold & Strick Ltd [2002] EWCA Civ 605;

[2002] 1 WLR 2409, CA ....................................................................................13.16, 15.42–43,

15.45–46, 15.47, 15.50,

5.51, 29.01, 29.20, 29.22–23, 30.06

EPI Environmental Technologies Inc v. Symphony Plastic Technologies plc

[2004] EWHC 2945 (Ch); [2005] 1 WLR 345 ..............................................................14.46–47

Epsom College v. Pierse Constructing Southern Ltd (Costs) [2011] EWCA Civ 1449 ............18.42

EQ Projects v. Alavi [2006] EWHC 29 (TCC) ...............................................................18.24, 23.22

Equitable Life Assurance Society v. Hyman [2002] 1 AC 408, HL ..........................................22.15

Equitable Life Assurance v. Ernst & Young (unreported) .........................................................23.06

Erlanger v. New Sombrero Phosphate Co (1878) 3 App Cas 1218, HL ....................................8.108

Ernst & Young v. Butte Mining plc [1996] 1 WLR 1605 ........................................................25.111

Ernst & Young v. Butte Mining plc (No 2) [1997] 1 WLR 1485 .............................................25.111

Eschig v. UNIQA Sachversicherung AG (Case C-199/08) [2010] Bus LR 1404;

[2010] 1 All ER (Comm) 576; [2009] ECR I-8295; [2010] 1 CMLR 5;

[2010] CEC 533; [2010] Lloyd’s Rep IR 552 ...........................................................25.09, 25.28

Esso Petroleum Ltd v. Milton [1997] WLR 938, CA ................7.16, 7.20, 7.26–28, 7.36, 7.43, 7.44

Esso v. Federal Commissioner of Taxation (1999) 201 CLR 49 ....................................12.04, 12.13

Estate Acquisition and Development Ltd v. Wiltshire [2006] EWCA Civ 533;

[2006] CP Rep 32 ............................................................................................9.35, 10.74, 25.88

Etablissements EseTha International Anstalt v. Central Bank of Nigeria

[1979] 1 Lloyd’s Rep 445 ....................................................................................................21.13

438

Істер кестесі

ETI Euro Telecom International NV v. Republic of Bolivia [2008] EWCA Civ 880;

[2009] 1 WLR 665 ....................................................................................................21.31, 21.43

Evans v. Bartlam [1937] AC 473, HL ........................................................................................10.67

Evans v. Chief Constable of Surrey [1988] QB 588 ...................................................12.123, 12.139

Excelsior Commercial & Industrial Holdings Ltd v. Salisbury Hammer Aspden & Johnson

[2002] EWCA Civ 879; [2002] CP Rep 67 ..........................................................................15.48

Express Newspapers Ltd v. Keys [1980] IRLR 247 ..................................................................10.29

Ezekiel v. Orakpo [1997] 1 WLR 340, CA ..................................................................................8.87

F & C Alternative Investments (Holdings) Ltd v. Barthelemy [2012] EWCA Civ 843;

[2013] 1 WLR 548; [2012] 4 All ER 1096 ...............................................................18.24, 18.31

F Homann-La Roche & Co AG v. Secretary of State for Trade & Industry

[1975] AC 295, HL....................................................................................................10.15, 21.16

Faidi v. Elliot Corporation [2012] EWCA Civ 287; [2012] HLR 87 .........................................

18.05

Family Housing Association (Manchester) Ltd v. Michael Hyde and Partners

[1993] 1 WLR 354, CA ........................................................................................................12.90

Farley v. Skinner (No 1) [2000] Lloyd’s Rep PN 516; [2000] PNLR 441 ................................15.05

Farley v. Skinner (No 1) [2001] UKHL 49; [2002] 2 AC 732 ...................................................15.05

Farley v. Skinner (No 1) 30 November 1999, CA .....................................................................15.05

Farley v. Skinner (No 2) [2000] PNLR 441 ...............................................................................29.10

Farley v. Skinner (No 2) [2001] UKHL 49; [2002] 2 AC 732 ...................................................29.10

Farm Assist Limited (in liquidation) v. The Secretary of State for the Environment, Food and

Rural Aairs (No 2) (2009) [2009] EWHC 1102 (TCC);

[2009] BLR 399; 125 Con LR 154 ........................................................................................3.30

Favor Easy Management Ltd v. Wu [2010] EWCA Civ 1630;

[2011] 1 WLR 1803. .................................................................................................11.27, 11.31

Fazil-Alizadeh v. Nikbin, The Times 19 March 1993, CA .........................................................12.78

Fearns v. Anglo-Dutch Paint & Chemical Co Ltd [2010] EWHC 2366 (Ch). ...........7.13, 7.21, 7.24

Federal Bank of the Middle East Ltd v. Hadkinson [2000] 2 All ER 395, CA ..........................21.19

Federal Commerce & Navigation Co Ltd v. Molena Alpha Inc (‘The Nanfri’)

[1978] QB 927, CA .............................................................................................7.20, 7.22, 7.38

Felton v. Callis [1969] 1 QB 200 ...............................................................................................21.71

Fenwicke v. Clarke (1862) 4 De GF & J 240 ............................................................................8.108

Fiddes v. Channel Four Television Corpn [2010] EWCA Civ 730;

[2010] 1 WLR 2245 ...................................................................................................3.09, 14.04

Fidelitas Shipping Co Ltd v. V/O Exportchleb [1966] 1 QB 630, CA. .............. 16.15, 16.26, 16.34

Field v. Commissioners of Railways for NSW (1957) 99 CLR 285, HC Aus ...........................12.62

Field v. Leeds CC [2000] 1 EGLR 54 CA .................................................................................13.40

Filmlab Systems International Ltd v. Penningtons [1995] 1 WLR 673 ..........................12.90, 25.09

Financial Services Authority v. Sinaloa Gold plc [2011] EWCA Civ 1158;

[2012] Bus LR 753; [2012] CP Rep 4; [2012] 2 BCLC 130;

[2012] Lloyd’s Rep FC 31 ........................................................................................10.15, 21.16

Financial Services Authority v. Sinaloa Gold plc [2013] UKSC 11;

[2013] 2 WLR 678 ....................................................................................................10.15, 21.16

Financial Services Compensation Scheme Ltd v. Larnell (Insurances) Ltd (in liquidation)

[2005] EWCA Civ 1408; [2006] QB 808 ..............................................................................8.15

Financial Times Ltd v. UK [2010] EMLR 21; (2010) 50 EHRR 46 ..........................................10.61

439

Істер кестесі

Findlay v. UK (1997) 24 EHRR 221, ECHR ............................................25.44, 26.02, 26.19, 26.20

First Discount Ltd v. Guinness [2007] EWCA Civ 378 .............................................................16.81

Fisher v. US 425 US 391 (1976) ....................................................................................12.37, 30.16

Fitt v. UK (2000) 30 EHRR 480 ..............................................................................................12.111

Fitzpatrick Contractors Ltd v. Tyco Fire and Integrated Solutions (UK) Ltd

(formerly Wormald Ansul (UK) Ltd) (No 3) [2009] EWHC 274 (TCC);

[2009] BLR 144; 123 Con LR 69; [2010] 2 Costs LR 115 .......................................18.24, 18.39

Flannery v. Halifax Estate Agencies Ltd [2000] 1 WLR 377 ...................15.42, 29.23, 29.25, 30.06

Flightline v. Edwards [2003] 1 WLR 1200, CA ........................................................................

21.06

Flightwise Travel Service Ltd v. Gil [2003] EWHC 3082 (Ch);

The Times 5 December 2003 .....................................................................................21.13, 21.15

Flood v. Times Newspapers Ltd [2012] UKSC 11; [2012] 2 AC 273 ........................... 15.61, 15.77

Flowers Inc v. Phonenames Ltd [2001] EWCA Civ 721; [2001] 2 Costs LR 286;

[2002] FSR 12 ......................................................................................................................18.30

Foakes v. Beer (1884) 9 App Cas 605, HL ................................................................................29.28

Football Dataco Ltd v. Smoot Enterprises Ltd [2011] EWHC 973 (Ch);

[2011] 1 WLR 1978 .............................................................................................................10.66

Football Dataco Ltd v. Sportradar GmbH [2011] EWCA Civ 330;

[2011] 1 WLR 3044 .............................................................................................................10.66

Force India Formula One Team Ltd v. Etihad Airways PJSC [2010] EWCA Civ 1051;

[2011] ETLR 10 .............................................................................................................15.82–84

Ford v. GKR Construction (Practice Note) [2000] 1 WLR 1397, CA .....................................25.107

Forster v. Friedland (CA, unreported, 10 November 1992, transcript no 1052 of 1992) ..........12.78

Forster v. Outred [1982] 1 WLR 86, CA ......................................................................................8.12

Forward v. W Sussex CC [1995] 1 WLR 1469, CA. ......................................................25.91, 27.01

Foss v. Harbottle (1843) 2 Hare 461 ..........................................................................................22.24

Foster v. Zott GmbH & Co (CA, unreported, 24 May 2000). .............................................8.46, 8.62

Fourie v. Le Roux [2007] UKHL 1; [2007] 1 WLR 320 ..........................18.23, 21.10, 21.13, 23.22

Foxley v. UK (2001) 31 EHRR 637 ...........................................................................................12.06

Francovich v. Italian Republic (Joined Cases C-6/90 and C-9/90) [1991] ECR I-5357;

[1993] 2 CMLR 66; [1995] ICR 722, ECJ .............................................................................8.63

Frankenstein v. Gavin’s House to House Cycle Cleaning and Insurance Co

[1897] 2 QB 62, CA .............................................................................................................11.39

Fraser v. Evans [1969] 1 QB 349 ...............................................................................................12.02

Frawley v. Neill, The Times 5 April 1999, CA. ...............................................................8.108, 8.111

Fresenius Kabi Deutschland GmbH v. Carefusion 303 Inc

[2011] EWCA Civ 1288; [2012] 1 All ER 794 ..................................................................10.125

Friend v. Civil Aviation Authority [2001] 4 All ER 385, CA..........................................16.41, 16.66

Front Comor, The. See Allianz SpA etc v. West Tankers

Front Comor, The. See West Tankers Inc v. Allianz SpA

Fulham Football Club (1987) Ltd v. Richards [2011] EWCA Civ 855; [2012] Ch 333 ............15.06

Fuller v. Happy Shopper Markets Ltd [2002] 1 WLR 1681 ............................ 7.13, 7.21, 7.22, 7.30

G v. G (Minors: Custody Appeal) [1985] 1 WLR 647, HL .......................................................15.62

G v. G [1985] 2 All ER 225, HL ................................................................................................15.60

Gaord v. Graham (1999) 77 P & CR 73 ..................................................................................8.120

Gairy v. Attorney-General of Grenada [2001] UKPC 30; [2002] 1 AC 167, PC. ..........16.16, 16.66

440

Істер кестесі

Gale v. Superdrug Stores plc [1996] 1 WLR 1089, CA ...............................................................6.26

Gallaher International Ltd v. Tlais Enterprises Ltd [2007] EWHC 464 (Comm) ......................13.41

Garcia Ruiz v. Spain (1999) 31 EHRR 589, ECHR ..................................................................29.23

Garcia v. De Aldama [2002] EWHC 2087 (Ch); [2003] ECDR CN1 ............................. 8.20, 8.107

Garrett v. Halton BC [2006] EWCA Civ 1017; [2007] 1 WLR 554 ..........................................20.36

Gaskin v. Liverpool CC (1989) 12 EHRR 36, ECHR .............................................................12.146

Gaskin v. Liverpool CC [1980] 1 WLR 1549, CA ...................................................................12.146

Gasser GmbH v. MISAT Srl (Case C-116/02) [2003] ECR I-14693 ...........................................4.12

Gawler v. Raettig [2007] EWCA Civ 1560 ...............................................................................15.58

Gaydamak v. UBS Bahamas Ltd (Bahamas) [2006] UKPC 8; [2006] 1 WLR 1097 ................10.74

GE Capital etc v. Bankers Trust Co [1995] 1 WLR 172, CA ....................................................11.33

Geldorf Metaalconstructie NV v. Simon Carves Ltd [2010] EWCA Civ 667;

[2010] 4 All ER 847; [2011] 1 Lloyd’s Rep 517; [2010] 1 CLC 895;

[2010] BLR 401; [2011] Bus LR D61; (2010) 130 Con LR 37 .......................................7.20–21

Generics (UK) Ltd v. Yeda Research and Development Co Ltd

[2012] EWCA Civ 726 ................................................................................................5.02, 10.30

George Mitchell (Chesterhall) Ltd v. Finney Lock Seeds Ltd [1983] 2 AC 803, HL ................

15.61

Georgiadis v. Green (1997) 24 EHRR 606, ECHR ....................................................................29.23

Germany v. Flatman [2011] EWHC 2945 (QB); [2012] 2 Costs LR 271.......................18.48, 20.44

Geveran Trading Co Ltd v. Skjevesland [2003] 1 All ER 1, CA ...............................................25.12

Gilbert-Ash Ltd v. Modern Engineering (Bristol) Ltd [1974] AC 689, HL .............. 7.15, 7.16, 7.22

Giles v. Rhind [2008] EWCA Civ 118; [2009] Ch 191. ............................................6.32, 8.16, 8.34

Gio Personal Investment Services Ltd v. Liverpool & London Steamship

Protection and Indemnity Association Ltd [1999] 1 WLR 984, CA ..............................25.45, 28.01,

28.22, 28.28–29

Giovanna, The. See Gulf Interstate Oil Corporation LLC v. Ant Trade & Transport Ltd of Malta

GKR Karate (UK) Ltd v. Yorkshire Post Newspapers Ltd [2000] 2 All ER 931, CA ...............14.34

Gloucestershire CC v. Evans [2008] EWCA Civ 21; [2008] 1 WLR 1883 ...............................20.25

Gnitrow Ltd v. Cape Ltd [2000] 1 WLR 2327, CA. .................................................12.59–60, 12.71

Goddard v. Nationwide Building Society [1987] QB 670, CA ..................................................12.02

Godwin v. Swindon BC [2001] EWCA Civ 1478; [2002] 1 WLR 997;

[2001] 4 All ER 641, CA. .......................................................................5.20, 5.23, 10.73, 29.60

Golder v. UK (1975) 1 EHRR 524, ECHR ...............................................25.10, 25.18, 25.22, 30.04

Goldman Sachs International v. Philip Lyons, The Times 28 February 1995, CA ..........10.15, 21.16

Goldsmith v. Sperrings Ltd [1977] 1 WLR 478, CA ...........................................................

29.60

Goldsworthy v. Brickell [1987] Ch 378, 410, CA .....................................................................8.108

Golfstraum, The. See Anders Utkilens Rederi A/S v. O/Y Lovisa Stevedoring Co A/B

Good Challenger, The [2003] EWCA Civ 1668; [2004] 1 Lloyd’s Rep 67 .........16.26, 16.31, 16.55

Goode v. Martin [2001] EWCA Civ 1899; [2002] 1 All ER 620;

[2002] 1 WLR 1828, CA .........................................................................................6.31–35, 6.38

Goodridge v. Chief Constable for Hampshire [1999] 1 WLR 1558 ...........................12.123, 12.139

Goodwin v. News Group Newspapers [2011] EWHC 1437 (QB); [2011] EMLR 27;

[2011] HRLR 31.............................................................................................................10.55–57

Goose v. Wilson Sandford & Co (No 1) (1998) 95(12) LSG 27; (1998) 142 SJLB 92;

The Times 19 February 1998 ................................................................................................29.26

Gotha City v. Sotheby’s, The Times 8 October 1998 ........................................................8.20, 8.107

441

Істер кестесі

Gotham v. Doodes [2006] EWCA Civ 1080; [2007] 1 WLR 86 .................................................8.86

Gouvernement du Pakistan v. Société Dallah Real Estate & Tourism Holding Co,

Cour d’appel de Paris, Pôle 1 – Ch 1, n° 09/28533 (17 February 2011) ...............................3.41

Graham v. Chorley BC [2006] EWCA Civ 92; [2006] CP Rep 24 ............................................14.09

Grapha Holding AG v. Quebecor Printing (UK) plc [1996] FSR 711 .......................................11.54

Gray v. Going Places Leisure Travel Ltd [2005] EWCA Civ 189. ............................................23.23

Gray v. News Group Newspapers Ltd [2011] EWHC 349 (Ch); [2011] 2 WLR 1401 .............12.02

Gray v. News Group Newspapers Ltd [2012] EWCA Civ 48;

[2012] 2 WLR 848 ...................................................................................12.47, 21.62–65, 30.15

Gray v. News Group Newspapers Ltd [2012] UKSC 28;

[2012] 3 WLR 312 ...................................................................................12.37, 12.47, 21.61–68

Great Peace, The [2003] QB 679, CA ..........................................................................................8.99

Greathead v. Bromley (1798) 7 TR 455; 101 ER 1073 .............................................................16.59

Green v. Eadie [2011] EWHC B24 (Ch); [2012] Ch 363 ...........................8.13, 8.50–52, 8.53, 8.72

Green v. Hampshire CC [1979] ICR 861 ...................................................................................16.16

Green v. Vickers Defence Systems Ltd [2002] EWCA Civ 904;

The Times 1 July 2002 ...............................................................................................16.12, 16.16

Greene v. Half Moon Bay Hotel [2009] UKPC 23 ....................................................................

15.42

Gregory v. Molesworth (1747) 3 Atk 626; 26 ER 1160 .............................................................16.59

Gregory v. UK (1997) 25 EHRR 577 ......................................................................................12.111

Gregson v. Channel Four Television Corpn [2000] CP Rep 60, CA ............................................6.37

Grepe v. Loam (1887) 37 Ch D 168. ..............................................................................25.21, 25.37

Grobbelaar v. Sun Newspapers Ltd, The Times 12 August 1999, CA .......................................14.34

Grovit v. Doctor [1997] 1 WLR 640, HL ..........................................................................8.03, 25.65

Grupo Mexicano de Desarrolo SA v. Alliance Bond Fund Inc 527 US 308;

119 S Ct 1961; 144 L Ed 2d 319 (1999) ..............................................................................21.47–48

Grupo Torras SA v. Al Sabah (No 2), The Times 17 April 1997, CA .........................................14.08

Grupo Torras SA v. Al Sabah [2000] CLC 221 ..........................................................................15.85

Guardian Media Groups plc v. Associated Newspapers Ltd

(CA, unreported, 20 January 2000) ......................................................................................10.28

Guardian Ocean Cargoes Ltd v. Brasil [1994] 2 Lloyd’s Rep 152 ..............................................8.82

Guildford BC v. Valler, The Times 15 October 1993, CA ...............................................17.39, 21.19

Guinle v. Kirreh [2000] CP Rep 62 ..............................................................................................6.57

Guinness Peat v. Fitzroy Robinson Partnership [1987] 1 WLR 1027, CA ..............................25.110

Gulf Interstate Oil Corporation LLC v. Ant Trade & Transport Ltd of Malta

(‘The Giovanna’) [1999] 1 Lloyd’s Rep 867 .......................................................................21.15

Gutierrez Suarez v. Spain (16023/07) 1 June 2010 ....................................................................10.61

H v. Ministry of Defence [1991] 2 QB 103, CA. ..............................................................3.09, 14.04

H v. News Group Newspapers Ltd [2011] EWCA Civ 42;

[2011] 2 All ER 324. ...........................................................................................10.46–47, 12.02

H v. UK (1987) 10 EHRR 95, ECHR ........................................................................................

25.61

Habib Bank Ltd v. Habib Bank AG Zurich [1981] 1 WLR 1265 ..............................................8.111

Hadjianastassiou v. Greece (1992) 16 EHRR 219, ECHR. ............................................15.12, 29.23

Hadmor Productions Ltd v. Hamilton [1983] 1 AC 191, HL. .........................................15.62, 29.60

Hager v. Osborne [1992] Fam 94 ...............................................................................................

16.20

Haig v. Aitken [2001] Ch 110 ....................................................................................................25.21

442

Істер кестесі

Hakansson and Sturesson v. Sweden (1990) 13 EHRR 1, ECHR .............................................26.40

Halabi v. Fieldmore Holdings Ltd [2006] EWHC 1965 (Ch) .....................9.35, 10.89, 19.11, 25.86

Hales v. Kerr [1908] 2 KB 601 (QBD) ......................................................................................

14.62

Halesowen Presswork & Assemblies Ltd v. National Westminster Bank Ltd

[1972] AC 785, HL.................................................................................................................7.33

Halford v. Brookes [1991] 1 WLR 428, CA ................................................................................8.64

Halford v. Sharples [1992] 1 WLR 736, CA ..................................................12.113, 12.137, 12.148

Halpern v. Halpern (No 2) [2007] EWCA Civ 291 [2007] 3 All ER 478 ....................................3.30

Halsey v. Milton Keynes General NHA Trust [2004] 1 WLR 3002, CA .....................................1.27

Hamilton v. Al Fayed (No 2) [2002] EWCA Civ 665; [2003] QB 1175;

[2002] 3 All ER 641, CA ...........................................................................................18.45, 22.61

Hamilton v. Al Fayed (No 4) The Times 13 October 2000, CA; [2001] EMLR 15 ...........15.73, 15.75

Hampton v. Minns [2002] 1 WLR 1 ............................................................................................8.93

Hanak v. Green [1958] 2 QB 9, CA ................................................................................... 7.08, 7.15

Hannigan v. Hannigan [2000] 2 FCR 650, CA ...............................................................5.02, 25.103

Haq v. Singh [2001] EWCA Civ 957; [2001] 1 WLR 1594. ..............................................6.37, 6.54

Harbottle (Mercantile) Ltd v. National Westminster Bank Ltd [1978] QB 146 ..........................7.45

Harcourt v. Grin (Representative of Pegasus Gymnastics Club)

[2007] EWHC 1500 (QB) ....................................................................................................11.17

Harland & Wol Pension Trustees Ltd v. Aon Consulting Financial Services Ltd

[2009] EWHC 1557 (Ch); [2010] ICR 121 ...........................................................................6.38

Harley v. Smith [2010] EWCA Civ 78; [2010] CP Rep 33 .......................................................8.107

Harmony Shipping Co SA v. Davis [1979] 1 WLR 1380, CA...................................................13.36

Harmony Shipping Co SA v. Saudi Europe Line Ltd [1979] 1 WLR 1380, CA .......................14.30

Harris v. CDMR Pureet Ltd [2009] EWCA Civ 1645 (unreported) .............................15.42, 15.54

Harris v. Harris [2001] EWCA Civ 1645; [2002] Fam 253, CA. ...................................17.38, 17.39

Harris v. Wallis (Ch D, 15 March 2006, All England Reporter) ................................................19.11

Hartley v. Birmingham CC [1992] 1 WLR 969, CA ...................................................................8.64

Hashtroodi v. Hancock [2004] EWCA Civ 652; [2004] 1 WLR 3206 ........................................5.20

Haward v. Fawcetts [2006] UKHL 9; [2006] 1 WLR 682 ..........................................8.73–75, 10.77

Hawick Jersey International Ltd v. Caplan, The Times 11 March 1988 ....................................12.78

Hawksford Trustees Jersey Ltd v. Stella Global UK Ltd (No 2) [2012] EWCA Civ 987;

[2012] 1 WLR 3581 .............................................................................................................20.27

Hayes v. Transco [2003] EWCA Civ 1261. ....................................................................14.36, 15.71

Headford v. Bristol & District Health Authority [1995] PIQR P180, CA ..........................8.03, 8.41

Heath v. Crealock (1872–73) LR 15 Eq 257 ..............................................................................12.20

Heath v. Heath [2009] EWHC 1908 (Ch); [2010] FSR 610 ......................................................8.116

Heath v. Tang [1993] 1 WLR 1421, CA .....................................................................................25.21

Heatons Transport (St Helens) Ltd v. Transport and General Workers Union

[1973] AC 15, HL.................................................................................................................17.29

Hedley Byrne & Co Ltd v. Heller & Partners Ltd [1964] AC 465, HL .....................................29.38

Hehir v. Commissioner of Police for the Metropolis [1982] 1 WLR 715, CA ........................12.137

Heil v. Rankin [2001] QB 272, CA ..................................................................................3.09, 14.04

Helle v. Finland (1998) 26 EHRR 159, ECHR ..........................................................................29.23

Hellenic Mutual War Risk Association (Bermuda) Ltd v. Harrison (‘The Sagheera’)

[1997] 1 Lloyd’s Rep 168 ....................................................................................... 12.17, 12.23

443

Істер кестесі

Hemeng v. Secretary of State for the Home Department [2007] EWCA Civ 640 .....................15.42

Henderson v. Henderson (1843) 3 Hare 100. ............................................................16.01, 16.55–65

Henderson v. Merrett Syndicates Ltd [1995] 2 AC 145, HL .......................................................8.47

Henriksen v. Pires [2011] EWCA Civ 1720....................................................................10.69, 10.73

Henriksens Rederi A/S v. THZ Rolimpex [1974] QB 233, CA ...................................................7.10

Henry Boot Construction Ltd v. Alstom Combined Cycles Ltd [2005] EWCA Civ 814;

[2005] 1 WLR 3850, CA ......................................................................................................23.21

Hertfordshire Investments Ltd v. Bubb [2000] 1 WLR 2318, CA. ................................ 14.73, 15.75

Hickman v. Taylor, US Supreme Court, 329 US 495 (1947) .....................................................12.31

Hill v. Spread Trustee Co [2006] EWCA Civ 542; [2007] 1 WLR 2404 ..............................8.16–17

Hillingdon BC v. ARC Ltd (No 2) [2000] 3 EGLR 97, CA .........................................................8.23

Hiro Balani v. Spain (1994) 19 EHRR 566, ECHR ...................................................................29.23

HM Revenue & Customs v. Egleton [2006] EWHC 2313 (Ch); [2007] Bus LR 44;

[2007] 1 All ER 606; [2007] BCC 78 ..................................................................................21.24

Hoare v. UK (16261/08) (2011) 53 EHRR SE1 ...........................................................................8.62

Hoddinott v. Permsimmon Homes (Wessex) Ltd [2007] EWCA Civ 1203;

[2008] 1 WLR 806 .................................................................................................................5.20

Hodgkinson & Corby Ltd v. Wards Mobility Services Ltd [1997] FSR 178 ..................12.68, 12.77

Hodgson v. Imperial Tobacco Ltd [1998] 1 WLR 1056, CA ....................28.23, 28.24, 28.31, 28.33

Hoechong Products Co Ltd v. Cargill Hong Kong Ltd [1995] 1 WLR 404, PC .......................29.60

Hoekstra v. Her Majesty’s Advocate (No 1) 2000 SLT 602 ......................................................26.27

Hoekstra v. Her Majesty’s Advocate (No 2) 2000 SLT 605 ......................................................26.27

Hoekstra v. Her Majesty’s Advocate [2001] 1 AC 216, PC .......................................................26.27

Hoescht UK Ltd v. Inland Revenue Commissioners [2003] EWHC 1002 (Ch);

[2004] STC 412 ......................................................................................................................6.39

Hoghton v. Hoghton (1852) 15 Beav 278 ..................................................................................12.68

Hollingsworth v. Humphrey (1987) CAT 1244; The Independent 21 December 1987 .............14.89

Home Oce v. Harman [1983] 1 AC 280, HL ....................................................................28.03–04

Home Oce v. Lownds [2002] EWCA Civ 365; [2002] 1 WLR 2450 .....................................23.22

Hong Kong & Shanghai Bank Corpn v. Kloeckner & Co AG [1990] 2 QB 514 .............. 7.33, 7.44

Horkulak v. Cantor Fitzgerald International [2004] EWCA Civ 1287;

[2005] ICR 402 .........................................................................................................15.42, 15.50

Hornal v. Neuberger Products Ltd [1957] 1 QB 247, CA ..........................................................14.19

Horne-Roberts v. SmithKline Beecham plc [2002] 1 WLR 1662, CA ........................................6.53

Horton v. Sadler [2006] UKHL 27; [2007] 1 AC 307..............................................8.64, 9.35, 25.88

Hougie v. Hewitt [2006] EWHC 2042 (Ch) .................................................................... 9.35, 25.87

House of Spring Gardens Ltd v. Waite [1991] 1 QB 241, CA ...................................................16.12

Howard v. Stanton [2011] EWCA Civ 1481 ..............................................................................15.26

Howells v. Dominion Insurance Co Ltd [2005] EWHC 552 (QB) ............................................22.17

HP Bulmer Ltd and Showerings Ltd v. Bollinger SA [1977] 2 CMLR 625, CA .......................8.112

HRH The Prince of Wales v. Associated Newspapers Limited [2006] EWCA Civ 1776;

[2008] Ch 57 ........................................................................................................................12.02

HRH The Prince of Wales v. Associated Newspapers Limited

[2006] EWHC 522 (Ch) .......................................................................................................10.83

Hubbard v. Lambeth, Southwark and Lewisham AHA [2001] EWCA Civ 1455;

The Times 8 October 2001 ...................................................................................................13.61

444

Істер кестесі

Hunter v. Chief Constable of West Midlands Police

[1982] AC 529, HL............................................................................16.01, 16.39, 16.86, 25.108

Huntingdon Life Sciences Group plc v. Stop Huntingdon Animal Cruelty

[2005] EWHC 2233 (QB) ....................................................................................................17.10

Huscroft v. P & O Ferries Ltd [2010] EWCA Civ 1483;

[2011] 1 WLR 939 .........................................................................................10.89, 19.07, 19.11

Hutcheson (formerly WER) v. Popdog Ltd (formerly REF) [2011] EWCA Civ 1580;

[2012] 1 WLR 782 ..............................................................................10.17, 10.41, 15.58, 17.36

Hy-trac Conveyors Ltd v. Conveyors International Ltd [1983] 3 All ER 415, CA ...................11.12

Hy-trac v. Conveyors International Ltd [1983] 1 WLR 44, CA ................................................21.55

I Waxman & Sons Ltd v. Texaco Canada Ltd [1968] 2 OR 452 (Ontario CA) .........................12.51

IBM United Kingdom Pensions Trust Ltd v. Metcalfe [2012] EWHC 125 (Ch);

[2012] 3 Costs LO 420 ...............................................................................................6.51, 18.15

IBM v. Phoenix International (Computers) Ltd [1995] 1 All ER 413 .....................................25.110

Igwemma v. Chief Constable [2002] QB 1012, CA ....................................................................1.19

Ikarian Reefer, The [1993] 2 Lloyd’s Rep 68 ............................................................................13.06

Imerman v. Tchenguiz [2010] EWCA Civ 908; [2011] Fam 116 ..................................10.46, 12.02;

14.66–70

Imperial Cancer Research Fund and Cancer Research UK v. Ove Arup &

Partners Ltd [2009] EWHC 1453 (TCC); [2009] BLR 458 ...............................................5.20, 5.21

In re A & L (Children) [2011] EWCA Civ 1611; [2012] 1 FLR 1243 .......................................15.42

In re A (Child Abuse) [2008] 1 FLR 1423 .................................................................................15.51

In re B (Appeal: Lack of Reasons) [2003] 3 FLR 1035 ............................................................15.51

In re General Rolling Stock Co (1872) LR 7 Ch App 646 ...........................................................8.15

In re Koninsberg (A Bankrupt) [1989] 1 WLR 1257 .................................................................12.23

In re L (Minors) (Care Proceedings; Solicitors) [2000] 1 WLR 100 .........................................25.12

In re Loftus decd, Green v. Gaul [2006] EWCA Civ 1124;

[2007] 1 WLR 591 ..................................................................................................... 8.96, 8.108

In re M (Fact-Finding Hearing: Burden of Proof) [2009] 1 FLR 1177 .....................................15.51

In re M-W (Care Proceedings: Expert Evidence) [2010] 2 FLR 46 ..........................................15.51

In re S (A Child) (Ex Parte Orders), The Times 2 November 2000 ...........................................27.20

In re Spectrum Plus Ltd (in liquidation) [2004] EWCA Civ 670; [2004] Ch 337 .....................29.11

In re T (Contact: Alienation: Permission to Appeal) [2003] 1 FLR 531 ....................................15.51

In re Uddin [2005] EWCA Civ 52; [2005] 1 WLR 2398, CA ...................................................16.81

In re Walker Windsail Systems plc [2005] EWCA Civ 247; [2006] 1 WLR 2194 ..................10.125

Independiente Ltd v. Music Trading On-Line (HK) Ltd

[2003] EWHC 470 (Ch) ......................................................................................22.17, 22.35–37

Indian Endurance, The. See Republic of India v. India Steamship Co Ltd

Indian Grace, The. See Republic of India v. India Steamship Co Ltd

Informer v. Chief Constable [2012] EWCA Civ 197;

[2012] 3 All ER 601. ...............................................................................................10.105, 28.40

Ingall v. Moran [1944] KB 160, CA ..................................................................................6.37, 6.54

Inntrepreneur Pub Company (CPC) v. Sweeney, The Times 26 June 2002 .................................7.26

Instance v. Denny Bros Printing Ltd [2000] FSR 869;

The Times 28 February 2000 .................................................................................... 12.51, 12.68

Intelsec Systems Ltd v. Grech-Cini [1999] 4 All ER 11 ............................................................10.29

445

Істер кестесі

International Computers (Ltd) v. Phoenix International Computers Ltd

[1995] 1 All ER 413 .............................................................................................................12.26

International Credit and Investment Co (Overseas) Ltd v. Adham,

The Times 10 February 1997 ...............................................................................................12.20

IRC v. Hoogstraten [1985] QB 1077, CA ..................................................................................17.37

Irish Rowan, The. See Irish Shipping Ltd v. Commercial Union Assurance

Co Ltd Irish Shipping Ltd v. Commercial Union Assurance Co Ltd (‘The Irish Rowan’)

[1991] 2 QB 206, CA ...........................................................................................................22.41

Iron Trade Mutual Insurance Co Ltd v. J K Buckenham Ltd [1990]

1 All ER 808, QBD .................................................................................................................8.73

Irtelli v. Squatriti [1993] QB 83, CA ..........................................................................................17.29

Isaacs v. Robertson [1985] AC 97, PC .......................................................................................17.29

ISTIL Group Inc v. Zahoor [2003] EWHC 165 (Ch);

[2003] 2 All ER 252 .......................................................................................12.26, 12.32, 13.54

J v. Oyston [1999] 1 WLR 694 ..................................................................................................

16.86

JA Pye (Oxford) Ltd v. Graham [2002] UKHL 30; [2003] 1 AC 419 .........................................8.85

Jack L Israel Ltd v. Ocean Discount Lines SA [1982] 2 Lloyd’s Rep 88 ..................................18.52

Jackson v. Attorney-General [2005] UKHL 56; [2006] 1 AC 262, HL ...................................15.100

Jackson v. Marley Davenport Ltd [2004] 1 WLR 2926, CA. ............................. 13.50, 13.52, 13.55

Jackson v. Ministry of Defence [2006] EWCA Civ 46 ...................................................18.41, 23.21

Jaray v. The Society of Lloyds [2007] EWCA Civ 586 ..........................................................16.81

Jaggard v. Sawyer [1995] 1 WLR 269, CA .............................................................8.121–126, 16.84

Jakto Transport v. Derek Hall [2005] EWCA Civ 1327 ............................................................13.23

Jalloh v. Germany (2006) EHRR 32; 20 BHRC 575 .................................................................12.43

Jasper v. UK (2000) 30 EHRR 441 ..........................................................................................12.111

JB v. Switzerland (Application No 31827/96; 3 May 2001);

[2001] Crim LR 748, ECHR .....................................................................................12.37, 12.42

JD (Congo) v. Secretary of State for the Home Department [2012] EWCA Civ 327;

[2012] 1 WLR 3273 .............................................................................................................15.27

Jim Ennis Construction Ltd v. Premier Asphalt Ltd [2009] EWHC 1906 (TCC);

125 Con LR 141 .....................................................................................................................8.78

Jockey Club v. Buham [2003] QB 462 .................................................................. 10.16–18, 17.36

John v. Rees [1970] Ch 345. .....................................................................22.13, 22.42, 25.91, 27.01

Johnson Matthey Bank v. Arthur Young [1989] 2 All ER 105 ................................................12.134

Johnson v. Gore Wood & Co [2002] 2 AC 1, HL ............................. 16.40, 16.55, 16.64, 16.66–70,

16.71–75, 16.80, 25.108

Johnson v. US, 333 US 46 (1948) 92 L Ed 468 (68 S Ct 391) ................................................25.100

Johnston v. Chief Constable of the RUC [1986] ECR 1651, ECJ;

[1987] QB 129, ECJ............................................................................................................12.112

Jolly v. Jay [2002] EWCA Civ 277 ............................................................................................15.31

Jones v. Environcom Ltd [2011] EWCA Civ 1152; [2012] PNLR 5 .................6.42, 6.45–48, 15.55

Jones v. Foxall (1852) 15 Beav 388 ...........................................................................................12.68

Jones v. Kaney [2010] EWHC 61 (QB); [2010] 2 All ER 649;

[2010] PNLR 18 ..................................................................................................... 13.69, 15.107

Jones v. Kaney [2011] UKSC 13; [2011] 2 AC 398 ......................................13.64–74, 14.48, 30.12

Jones v. MBNA International Bank Ltd [2000] EWCA Civ 514 .................................................6.47

446

Істер кестесі

Jones v. Montevideo Gas Co (1880) 5 QBD 556 .......................................................................11.39

Jones v. National Coal Board [1957] 2 QB 55, CA. ..........................................25.56, 25.114, 26.17

Jones v. Stones [1999] 1 WLR 1739, CA. ......................................................................8.111, 8.113

Jones v. University of Warwick [2003] EWCA Civ 151; [2003] 1 WLR 954, CA....................

14.64

Jones v. Williams [2000] Ch 1, CA ..............................................................................................8.96

Joyce v. West Bus Coach Services Ltd [2012] EWHC 404 (QB);

[2012] 3 Costs LR 540. ........................................................................................................18.42

JP Morgan Chase v. Springwell Navigation Corp [2008] EWHC 1186 ....................................29.44

JSC BTA Bank v. Ablyazov [2011] EWCA Civ 1386;

[2012] 1 WLR 1988 .........................................................................9.17–18, 9.22, 15.70, 15.92,

17.41, 17.46, 21.19

JSC BTA Bank v. Ablyazov [2011] EWHC 2988 (Comm) .......................................5.06, 5.18, 5.34

JSC BTA Bank v. Ablyazov [2011] EWHC 470 (Comm) ..............................................17.43, 21.18

JSC BTA Bank v. Ablyazov [2012] EWHC 1819 (Comm) .......................................................21.26

JSC BTA Bank v. Ablyazov [2012] EWCA Civ 639 .................................................................17.44

JSC BTA Bank v. Ablyazov (No 6) [2011] EWHC 1136 (Comm);

[2011] 1 WLR 2996 ...................................................................................................10.112–113

JSC BTA Bank v. Shalabayev [2011] EWHC 2915 (Ch) ...........................9.28, 11.36, 12.05, 12.29

JSC BTA Bank v. Solodchenko [2010] EWCA Civ 1436; [2011] 1 WLR 888 ...................21.27–28

JSC BTA Bank v. Solodchenko (No 2) [2010] EWHC 2843;

[2011] 1 WLR 906 ...................................................................11.16, 17.33, 17.43, 21.18, 21.19

JSC BTA Bank v. Solodchenko (No 2) [2011] EWCA Civ 1241;

[2012] 1 WLR 350. ............................................11.16, 17.33, 17.38, 17.43, 17.45, 21.18, 21.19

JSC BTA Bank v. Solodchenko (No 3) [2011] EWHC 2163 (Ch);

[2012] 3 WLR 559 ........................................................................................12.20, 17.42, 21.19

Justice Alliance of South Africa v. President of South Africa [2011] ZACC 23 .......................26.18

K v. News Group Newspapers Ltd [2011] EWCA Civ 439; [2011] 1 WLR 1827 ..............10.48–50

Kastner v. Jason [2004] EWCA Civ 1599; [2005] 1 Lloyd’s Rep 397 ......................................21.06

Kaufmann v. Credit Lyonnais Bank [1995] (CCH) Commercial L Cases 300;

(1995) 7 Admin LR 669 .....................................................................................................12.135

Keary Developments Ltd v. Tarmac Constructions Ltd [1995] 3 All ER 534, CA ....................19.14

Keen Phillips (A Firm) v. Field [2006] EWCA Civ 1524;

[2007] 1 WLR 686 .............................................................................................9.24, 9.35, 25.88

Kelly v. BBC [2001] Fam 59 .....................................................................................................

27.20

Kelly v. Commissioner of Police of the Metropolis,

The Times 20 August 1997, CA .............................................................................12.123, 12.139

Kennedy v. UK (2010) 52 EHRR 207 .......................................................................................

27.09

Kenneth Allison v. AE Limehouse & Co [1992] 2 AC 105, HL ..............................................25.108

Kenny v. Preen [1963] 1 QB 499, CA .......................................................................................22.52

Kensington International Limited v. Republic of Congo [2007] EWCA Civ 1128;

[2008] 1 WLR 1144 ............................................................................12.46, 12.48, 21.58, 21.69

Ketchum International plc v. Group Public Relations Holdings Ltd [1997]

1 WLR 4, CA ........................................................................................................................21.13

Ketteman v. Hansel Properties Ltd [1987] AC 189, HL .....................................................6.26, 8.20

Kew v. Bettamix Ltd [2006] EWCA Civ 1535; The Times 4 December 2006 ..........................

23.21

Khader v. Aziz [2010] EWCA 716; [2010] 1 WLR 2673 ...............................................14.11, 15.94

447

Істер кестесі

Kinch v. Walcott [1929] AC 482, PC .........................................................................................14.92

King v. Telegraph Group Ltd [2004] EWCA Civ 613; [2005] 1 WLR 2282 .............................18.17

King v. Thomas McKenna Ltd [1991] 2 QB 480, CA .............................................................25.113

Kingscroft Insurance Co Ltd v. Nissan Fire & Marine Insurance Co Ltd (No 2)

[1999] Lloyd’s Insurance and Reinsurance Reports, 603 .........................................13.13, 13.34

Kitcat v. Sharp (1882) 48 LT 64 .................................................................................................

12.78

Kleinwort Benson Ltd v. Lincoln CC [1999] 2 AC 349, HL .............8.28, 8.36–38, 8.78, 8.80, 8.84

Kleinwort Benson Ltd v. Sandwell BC [1994] 4 All ER 890. ............................................8.78, 8.79

Knauf UK GmbH v. British Gypsum Ltd [2002] 1 WLR 907, CA .........................5.06, 5.31, 21.15

Knight v. Beyond Properties Pty Ltd [2006] EWHC 1242 (Ch); [2007] 1 WLR 625 ...............18.17

Knox v. Gye (1872) LR 5 HL 656, HL ......................................................................................8.114

Koch Shipping Inc v. Richards Butler [2002] EWCA Civ 1280; [2003] PNLR 11...................12.02

Kojima v. HSBC Bank plc [2011] EWCA Civ 1709;

[2012] 1 All ER 1392 (note) ................................................................6.49, 10.65, 10.75, 15.62

Konamaneni v. Rolls Royce Industrial Power (India) Ltd [2002] 1 WLR 1269 .........................5.28

Kookmin Bank v. Rainy Sky SA [2010] EWCA Civ 582 ..........................................................29.40

Kranidotes v. Paschali [2001] EWCA Civ 357; [2001] CP Rep 81 ...........................................13.17

Kronprinz, The. See Owners of the Cargo of the ‘Kronprinz’, The v. The Owners of the

‘Kronprinz’Kuddus v. Chief Constable of Leicestershire [2001] UKHL 29;

[2002] 2 AC 122 .............................................................................................22.52, 29.59, 29.66

Kurtz v. Spence (1888) 5 RPC 161; 57 LJ Ch 238; 58 LT 438 ..................................................

12.80

Kuwait Airways Corp v. Iraqi Airways Corp [2005] EWCA Civ 286;

[2005] 1 WLR 2734 .............................................................................................................13.53

Kuwait Airways Corp v. Iraqi Airways Co [2010] EWCA Civ 741 ....................................21.71–72

Kuwait Oil Tanker Company SAK v. UBS AG [2003] UKHL 31; [2004] 1 AC 300 ...............17.12

Kyriaki, The [1992] 1 Lloyd’s Rep 484, CA..............................................................................22.42

L (A Child) v. Reading BC [2001] EWCA Civ 346; [2001] 1 WLR 1575, CA .........................14.49

La Roche v. Armstrong [1922] 1 KB 485 ..................................................................................12.51

Labrouche v. Frey [2012] EWCA Civ 881; [2012] 1 WLR 3160 ...................................15.69, 27.01

Ladd v. Marshall [1954] 1 WLR 1489, CA. ..................................................14.73, 15.73–75, 16.82

Lade v. Trill (1842) 11 LJ Ch 102 ................................................................................................8.22

Laemthong International Lines Co Ltd v. ARTIS [2005] 1 Lloyd’s Rep 100;

[2004] 2 All ER (Comm) 79 ....................................................................................21.13, 21.15

Lahey v. Pirelli Tyres Ltd [2007] EWCA Civ 91; [2007] 1 WLR 998 ......................................18.42

Laker Airways Inc v. FLS Aerospace Ltd [2000] 1 WLR 113 ...................................................26.24

Laminates Acquisition Co v. BTR Australia [2003] EWHC 2540 (Comm) ..............................10.77

Landis and Gyr Ltd v. Scaleo Chip ET [2007] EWHC B3 (QB) ...............................................11.07

Lane v. Cullens Solicitors [2011] EWCA Civ 547; [2012] 2 WLR 821 ................................8.10–11

Lask v. Gloucester Health Authority (CA, unreported, 6 December 1985) ...............................11.39

Latimer Management Consultants Ltd v. Ellingham Investments Ltd

[2006] EWHC 3662 (Ch); [2007] 1 WLR 2569 ..................................................................18.45

Law Society v. Sephton & Co [2006] UKHL 22; [2006] 2 AC 543 ..........................8.08, 8.10, 8.12

Legal Services Commission v. Henthorn [2011] EWCA Civ 1415; [2012] 1 WLR 1173...........8.53

Legal Services Commission v. Rasool [2008] EWCA Civ 154; [2008] 1 WLR 2711 ................8.84

Lep Air Services Ltd v. Rolloswin Investments Ltd [1973] AC 331 ...........................................8.93

Letang v. Cooper [1965] 1 QB 232, CA ...........................................................................8.06, 16.12

448

Істер кестесі

Letts v. Royal Sun Alliance plc [2012] EWHC 875 (QB); [2012] 3 Costs LR 591 ..................

18.43

Levermore v. Levermore [1979] 1 WLR 1277 ..........................................................................17.20

Lexi Holdings plc v. Luqman [2007] EWHC 1508 (Ch). ...............................................17.34, 17.38

Liddell v. Middleton [1996] PIQR P36. ..........................................................................13.14, 13.23

Lilleyman v. Lilleyman (No 2) [2012] EWHC 1056 (Ch); [2012] 1 WLR 2801 ......................

18.35

Lillicrap v. Nalder & Son [1993] 1 WLR 94, CA .........................................................14.62, 25.110

Lilly Icos Ltd v. Pzer Ltd [2002] 1 WLR 2253, CA ................................................................11.52

Lilly Icos v. Pzer plc [2002] 1 All ER 842 ..............................................................................28.03

Lindsay Petroleum Co v. Hurd (1874) LR 5 PC 221, PC. ..............................................8.108, 8.119

Linsen International Ltd v. Humpuss Sea Transport Pte Ltd [2011] EWHC 2339 ...................21.24

Linsen International Ltd v. Humpuss Sea Transport Pte Ltd

[2011] EWCA Civ 1042 ............................................................................2122–23, 21.24, 21.43

Lipkin Gorman v. Karpnale Ltd [1991] 2 AC 548, HL ................................................................8.77

Liverpool RC Archdiocese Trustees Inc v. Goldberg (No 3) (Practice Note)

[2001] 1 WLR 2357 .............................................................................................................26.39

Liversidge v. Anderson [1942] AC 206 .....................................................................................29.37

Lloyds Bank plc v. Rogers [1999] 3 EGLR 83; The Times 24 March 1997, CA .........................6.38

Lloyds Bowmaker Ltd v. Britannia Arrow Holdings plc [1988] 1 WLR 1337, CA ..................21.15

Locabail (UK) Ltd v. Bayeld Properties Ltd

[2000] QB 451, CA .................................................................25.42, 26.22, 26.24, 26.26, 26.27,

26.29, 26.30, 26.32, 26.33, 26.40

Locabail v. Agroexport (‘The Sea Hawk’) [1986] 1 WLR 657, CA ..........................................10.29

Local Authority, A v. S [2012] EWHC 1442 (Fam); [2012] 1 WLR 3098 ................................13.01

Lock International plc v. Beswick [1989] 1 WLR 1268. ................................................21.55, 27.14

Lomas v. Parle [2003] EWCA Civ 1804; [2004] 1 WLR 1642 .................................................17.27

Lombard North Central plc v. Automobile World (UK) Ltd [2010] EWCA Civ 20 .............6.06–09

London and County Securities v. Nicholson [1980] 1 WLR 948 ............................................12.147

London Fire etc Authority v. Halcrow Gilbert & Co [2004] EWHC 2340 (TCC);

[2005] BLR 18 .....................................................................................................................11.47

Lonrho plc v. Fayed (No 3), The Times 24 June 1993, CA .............................................11.43, 11.48

Lonrho plc v. Fayed (No 4) [1994] QB 775, CA ........................................................12.120, 12.135

Lownds v. Home Oce [2002] EWCA Civ 365; [2002] 1 WLR 2450 ..........................18.25, 18.30

Lowsley v. Forbes [1999] 1 AC 329, HL .........................................................8.87–88, 8.104, 17.18

Lubbe v. Cape plc [2000] 1 WLR 1545, HL. ....................................................................5.28, 22.01

Lubovsky v. Snelling [1944] KB 44 ............................................................................................8.22

Lucas v. Barking, Havering and Redbridge Hospitals NHS Trust [2003] EWCA Civ 1102;

[2004] 1 WLR 220 ...............................................................................................................13.51

Ludlow v. National Power plc (CA, unreported, 17 November 2000) ......................................15.50

M3 Property Ltd v. Zedhomes Ltd [2012] EWHC 780 (TCC) .....................................11.15, 12.128

MA Holdings v. George Wimpey UK Ltd [2008] EWCA Civ 12; [2008] 1 WLR 1649 ...........

15.93

Macgregor, The. See British Fame (Owners) v. Macgregor (Owners)

Maclaine Watson & Co Ltd v. International Tin Council [1988] Ch 1 ......................................17.21

Maclaine Watson & Co Ltd v. International Tin Council [1989] Ch 253 ..................................17.21

Maga v. Birmingham Roman Catholic Archdiocese Trustees [2010] EWCA Civ 256;

[2010] 1 WLR 1441 ...................................................................................................8.41, 15.88

Magnus v. National Bank of Scotland (1888) 57 LJ Ch 902 .....................................................16.19

449

Істер кестесі

Makanjuola v. Commissioner of Police for the Metropolis

[1992] 3 All ER 617, CA .........................................................................12.108, 12.137, 12.148

Malcolm v. Chancellor, Masters, and Scholars, of the University of Oxford

(t/a Oxford University Press) [1994] EMLR 17, 37, CA; The Times 19 December 1990;

The Independent 24 December 1990 ...................................................................................25.17

Malkin v. Birmingham CC (CA, unreported, 12 January 2000) ..................................................8.28

Maltez v. Lewis (2000) 19 Const LJ 65; The Times 4 May 1999;

[1999] 21 LS Gaz R 39 .............................................................................................25.09, 25.16

Manicoll v. Parnell (1887) 35 WR 773 ......................................................................................

17.20

Mannion v. Ginty [2012] EWCA Civ 1667 ....................................................................... 1.67, 9.34

Mansell v. Robinson [2007] EWHC 101 (QB) ..........................................................................13.36

Marcan Shipping (London) Ltd v. Kefalas [2007] EWCA Civ 463;

[2007] 1 WLR 1864 ...................................................................................9.24–27, 17.43, 21.18

Marco Gambazzi v. Daimler-Chrysler Canada Inc and CIBC Mellon Trust Company

(Case C-394/07) [2010] QB 388; [2009] 1 Lloyd’s Rep 647; [2009] ECR I-2563;

[2009] ILP 38, ECJ .................................................................................................. 17.43, 21.18

Markeld Investments Ltd v. Evans [2001] 1 WLR 1321, CA ...........................................8.14, 8.85

Marks v. Beyfus (1890) 25 QBD 494 ......................................................................................

12.136

Markt & Co Ltd v. Knight SS Co Ltd [1910] 2 KB 1021, CA .......................................22.22, 22.24

Martin Walsh v. Paul Staines [2007] EWHC 1814 (Ch) ............................................................14.48

Masood v. Zahoor [2009] EWCA Civ 650; [2010] 1 WLR 746 ..............................................10.123

Masri v. Consolidated Contractors International Co SAL [2008] EWCA Civ 303;

[2009] QB 450; [2008] 1 CLC 657 ...............................................17.20, 17.21–22, 21.24, 21.31

Masri v. Consolidated Contractors International Co SAL [2009] UKHL 43;

[2010] 1 AC 90 .....................................................................................................................17.03

Masri v. Consolidated Contractors International Co SAL [2011] EWCA Civ 898;

[2012] 1 WLR 223 ..........................................................................................3.21, 15.25, 17.44

Mattu v. University Hospitals of Coventry and Warwickshire NHS Trusts

[2012] EWCA Civ 641; [2012] 4 All ER 359; [2012] IRLR 661 ........................................25.04

McBride v. The Body Shop International plc [2007] EWHC 1658 (QB) ..................................11.52

MCC Proceeds Inc v. Lehman Bros International (Europe) [1998] 4 All ER 674, CA .............16.72

McCoubrey v. Ministry of Defence [2007] EWCA Civ 17; [2007] 1 WLR 1544 .......................8.61

McDonald’s Corpn v. Steel [1995] 3 All ER 615, CA ...............................................................25.34

McDowell v. Hirscheld Lipson & Rumney, The Times 13 February 1992 (QB) ....................12.89

McE v. Prison Service of Northern Ireland [2009] UKHL 15; [2009] 1 AC 908 ...........12.18, 25.10

McGlinn v. Waltham Contractors Ltd [2006] EWHC 2322 (TCC). ...............................14.07, 15.77

McGlinn v. Waltham Contractors Ltd [2007] EWHC 698 (TCC) .............................................18.08

McGonnell v. UK (2000) 30 EHRR 289, ECHR. ...........................................................26.07, 30.07

McGovern v. Attorney-General [1982] Ch 321 .......................................................................12.132

McIlkenny v. Chief Constable of West Midlands Police Force

[1980] QB 283, CA ...........................................................................16.01, 16.12, 16.86, 25.108

McKennit v. Ash [2006] EWCA Civ 1714; [2008] QB 73 ........................................................12.02

McKenzie v. McKenzie [1971] P 33, CA ..................................................................................25.35

McKeown v. British Horseracing Authority [2010] EWHC 508 (QB) .....................................29.32

McPhilemy v. Times Newspapers Ltd [1999] 3 All ER 775, CA ..........................................6.11–13

McPhilemy v. Times Newspapers Ltd (No 2) [2000] 1 WLR 1732, CA ...................................14.33

450

Істер кестесі

McVicar v. UK (46311/99) (2002) 35 EHRR 22; 12 BHRC 567 ..............................................25.18

Meadow v. General Medical Council [2006] EWHC 146 (Admin) ..........................................13.73

Meadow v. General Medical Council [2006] EWCA Civ 1390;

[2007] QB 462 ......................................................................................................... 13.47, 13.73

Mears Ltd v. Leeds CC [2011] EWHC 40 (QB) ........................................................................

11.34

Meat Corporation of Namibia v. Dawn Meats (UK) Ltd

[2011] EWHC 474 (Ch) ......................................................................................11.35, 13.41–45

Medcalf v. Mardell [2001] Lloyd’s Rep PN 146, CA ..................................................................

6.16

Medcalf v. Mardell (No 2) [2002] UKHL 27; [2003] 1 AC 120, HL .........................6.16–18, 23.23

Medimmune Ltd v. Novartis Pharmaceuticals Ltd [2011] EWHC 1669 (Pat) ..........................13.39

Memory Corpn plc v. Sidhu (No 2) [2000] 1 WLR 1443, CA ..................................................21.15

Memory Corpn plc v. Sidhu (No 2) [2000] Ch 645 ...................................................................12.44

Mercantile Group (Europe) AG v. Aiyela [1994] QB 366, CA. .....................................11.15, 21.24

Mercedes-Benz AG v. Leiduck [1996] AC 284, PC ..................................................................21.13

Merchant International Co Ltd v. Natsionalna Aktsionerna Kompaniya Naftogaz

Ukrayiny [2012] EWCA Civ 196; [2012] 1 WLR 3036. ..........................................10.67, 16.07

Meredith v. Colleys Vacation Services Ltd [2001] EWCA Civ 1456;

[2002] CP 10 ...............................................................................................................9.35, 25.86

Meridian Global Funds Management Asia Ltd v. Securities Commission

[1995] 2 AC 500 ...................................................................................................................17.31

MGN Pension Trustees v. Invesco Asset Management Ltd

(unreported, 14 October 1993) ...........................................................................................12.135

Michael Phillips Architects v. Riklin [2010] EWHC 834 (TCC); [2010] BLR 569;

[2010] Lloyd’s Rep IR 479 ......................................................................19.04, 19.12–13, 19.14

Midgulf International Ltd v. Groupe Chimiche Tunisien [2010] EWCA Civ 66;

[2010] 2 Lloyd’s Rep 543; [2010] 1 CLC 113 ..........................................................14.11, 15.94

Milano Assicurazioni SpA v. Walbrook Insurance Co Ltd [1994] 1 WLR 977 .........................11.50

Millar v. Dickson [2002] 1 WLR 1615, PC .........................................................25.04, 26.40, 30.03

Millburn-Snell v. Evans [2011] EWCA Civ 577; [2011] 1 WLR 41 ..................................6.37, 6.54

Miller v. Minister of Pensions [1947] 2 All ER 372 ..................................................................14.16

Miller v. Scorey [1996] 1 WLR 1122; [1996] 3 All ER 18 .......................11.50, 17.28, 17.29, 17.39

Millharbour Management Ltd v. Weston Homes [2011] EWHC 661 (TCC);

[2011] 3 All ER 1027 .........................................................................................22.23, 22.28–34

Minnesota Mining and Manufacturing Co v. Rennicks (UK) Ltd [1991] FSR 97, 99 ..............12.26

Mir v. Mir [1992] Fam 79 ..........................................................................................................17.37

Mirror Group Newspapers Ltd v. UK (39401/04) [2011] ECHR 66; (2011) 29 BHRC 686;

[2011] EMLR 20; (2011) 53 EHRR 5 ..............................10.61, 15.110, 20.53, 20.60, 20.64–66

Mobil Cerro Negro Ltd v. Petroleos De Venezuela SA [2008] EWHC 532 (Comm);

[2008] 2 All ER (Comm) 1034; [2008] 1 Lloyd’s Rep 684; [2008] 1 CLC 542 .................21.43

Modahl v. BAF [2002] 1 WLR 1192, CA ..................................................................................26.24

Mohammed Nazmul Hossain v. Sonali Bank and Sonali Bank UK Ltd

[2007] EWHC 1431 .............................................................................................................16.55

Monarch SS Co Ltd v. Greystoke Castle (Cargo Owners) [1945] 1 All ER 177

(sub nom ‘The Cheldale’) ....................................................................................................22.26

Monarch SS Co Ltd v. Greystoke Castle (Cargo Owners) [1947] AC 265, HL ........................22.26

Mondel v. Steel (1841) 8 M & W 858 .........................................................................................7.15

451

Істер кестесі

Monte Developments Ltd (in administration) v. Court Management Consultants Ltd

[2010] EWHC 3071 (Ch); [2011] 1 WLR 1579; [2011] 1 BCLC 368;

[2011] 2 Costs LO 163 ..............................................................................................10.88, 17.17

Montechi v. Shimco Ltd [1979] 1 WLR 1180, CA ......................................................................7.41

Montoya v. Hackney LBC (QB, 15 July 2005, unreported) ......................................................13.23

Montracon v. Whalley [2005] EWCA Civ 1383 ........................................................................13.23

Montrod Ltd v. Grundkotter Fleischvertriebs GmbH [2002]

1 WLR 1975, CA ...........................................................................................................7.42, 7.43

Mood Music Publishing Co Ltd v. De Wolfe Ltd [1976] Ch 119, CA .......................................14.62

Moon v. Atherton [1972] 2 QB 435, CA ...................................................22.12, 22.14, 22.17, 22.34

Morgan v. Hinton Organics (Wessex) Ltd [2009] EWCA Civ 107;

[2009] 2 P & CR 30...................................................................................................18.15, 18.16

Morgan v. Spirit Group Ltd [2011] EWCA Civ 68; [2011] CP Rep 22;

[2011] 3 Costs LR 449; [2011] PIQR P9 .............................................................................18.30

Morgan Chase Bank v. Springwell Navigation Corporation

[2006] EWHC 2755 (Comm) ....................................................................................13.13, 13.34

Morgans v. Needham, The Times 5 November 1999, CA. ............................................25.102, 26.39

Morris v. Bank of India (Ch, unreported, 15 November 2001) .................................................13.51

Morris v. Southwark LBC. See Sibthorpe v. Southwark LBC

Morris v. Wentworth-Stanley [1999] QB 1004, CA ..................................................................16.72

Mosley v. UK (Application 48009/08), [2012] EMLR 1; [2012] 1 FCR 99;

(2011) 53 EHRR 30..................................................................................10.29, 10.58–61, 12.02

Motorola Credit Corpn v. Uzan (No 2) [2003] EWCA Civ 752;

[2004] 1 WLR 113, CA .................................................................................11.48, 17.29, 17.39,

21.19, 21.31, 21.32

Motto v. Tragura Ltd [2011] EWCA Civ 1150; [2012] 1 WLR 657; [2012]

2 All ER 181; [2011] 6 Costs LR 1028. ................................................ .4.10, 18.11B, 20.45–46,

22.51, 22.63, 22.67

Mouchel Ltd v. Van Oord (UK) Ltd (No 2) [2011] EWHC 1516 ................................................6.58

Mousaka Inc v. Golden Seagull Maritime Inc [2002] 1 WLR 395 ................................ 15.11, 15.12

Moyse v. Regal Partnership Ltd [2004] EWCA Civ 1269; [2005] CP 9 ...................................15.31

MS Fashions Ltd v. Bank of Credit and Commerce International SA [1993] Ch 425 ................7.32

Muller v. Linsley & Mortimer [1996] PNLR 74, CA ................................................... 12.51, 12.68,

12.83, 12.91

Multiplex Constructions (UK) Ltd v. Cleveland Bridge UK Ltd (No 7)

[2008] EWHC 2280 .............................................................................................................18.41

Murray v. Express Newspapers plc [2008] EWCA 446; [2009] Ch 481 ...................................12.02

Muscat v. Smith [2003] EWCA Civ 962; [2003] 1 WLR 2853 ...................................................7.31

Myatt v. NCB (No 2) [2007] EWCA Civ 307; [2007] 1 WLR 1559 .........................................20.36

Nanfri, The [1979] AC 757, HL .........................................................................................7.20, 7.38

Nanfri, The. See Federal Commerce & Navigation Co Ltd v. Molena Alpha Inc

Nanglegan v. Royal Free Hampstead NHS Trust [2002] 1 WLR 1043, CA .....................5.09, 15.60

Nasser v. United Bank of Kuwait [2001] EWCA Civ 556; [2002] 1 All ER 401;

[2002] 1 WLR 1868, CA. .........................................................................19.14, 19.16–17, 25.95

National Ability SA v. Tinna Oils & Chemicals Ltd (‘The Amazon Reefer’)

[2009] EWCA Civ 1330; [2010] Bus LR 1058; [2010] 2 All ER 899;

452

Істер кестесі

[2010] 2 All ER (Comm) 257; [2010] 1 Lloyd’s Rep 222;

[2010] CP Rep 18; [2009] 2 CLC 982 .................................................................................8.105

National Guild of Removers and Storers Ltd v. Jones [2012] EWCA Civ 216;

[2012] 1 WLR 2501 ................................................................................................ 17.16, 25.33

National Westminster Bank Ltd v. Stockman [1981] 1 WLR 67 ...............................................17.15

National Westminster Bank plc v. Daniel [1993] 1 WLR 1453, CA .........................................10.83

National Westminster Bank plc v. Powney [1991] Ch 339, CA ................................................8.104

National Westminster Bank plc v. Rabobank Nederland

[2006] EWHC 2332 (Comm) ....................................................................................11.39, 11.46

National Westminster Bank plc v. Rabobank Nederland [2007] EWHC 1742 (Comm) ...........

18.24

National Westminster Bank plc v. Skelton (note) [1993] 1 WLR 72, CA ..........................7.06, 7.39

Naylor v. Preston AHA [1987] 1 WLR 958, CA ......................................................................

25.101

Nederlandse Reassurantie Groep Holding v. Bacon & Woodrow [1995] 1 All ER 976 ..........25.110

Neilson v. Laugharne [1981] QB 736, CA ................................................................... 11.39, 12.137

Nelson v. Clearsprings (Management) Ltd [2006] EWCA Civ 1854;

[2007] 2 All ER 407 .............................................................................................................10.74

Nelson v. Nelson [1997] 1 WLR 233, CA ...................................................................................2.18

Nelson v. Rye [1996] 1 WLR 1378. .....................................................................8.101, 8.108, 8.114

Nerva v. UK (Application No 42295/98) 11 July 2000 .......................................15.33, 15.49, 29.33

Newman v. Modern Bookbinders Ltd [2000] 1 WLR 2559, C ..................................................17.27

Nicholas M, The. See Congentra AG v. Sixteen Thirteen Marine SA

Nicholls v. Nicholls [1997] 1 WLR 314, CA .............................................................................17.27

Nigel Witham Ltd v. Smith [2008] EWHC 12 (TCC), ................................................................1.27

Ninemia Maritime Corpn v. Trave [1983] 1 WLR 1412, CA. ........................................21.13, 27.14

Ninemia Maritime Corpn v. Trave [1983] 2 Lloyd’s Rep 600 ........................................21.13, 27.14

Nizami v. Butt [2006] EWHC 159 (QB); [2006] 1 WLR 3307 .................................................20.36

NML Capital Ltd v. Republic of Argentina [2011] UKSC 31;

[2011] 2 AC 495 .......................................................................................6.29–30, 15.108, 17.06

Noble v. Owens [2010] EWCA Civ 224; [2010] 1 WLR 2491 ................15.73, 16.82, 16.83, 29.14

Noirhomme v. Walklate, The Times 2 August 1991 .....................................................................5.41

Nomihold Securities Inc v. Mobile Telesystems Finance SA

[2012] EWHC 130 (Comm) .................................................................................................16.59

Norowzian v. Arks Ltd (No 2) [2000] FSR 363, CA .................................................................15.61

North Range Shipping Ltd v. Seatrans Shipping Corporation

[2002] 1 WLR 2397, CA .....................................................................15.33, 15.49, 29.23, 29.65

North Shore Ventures Ltd v. Anstead Holdings Inc (No 2) [2011] EWHC 910 (Ch);

[2011] 1 WLR 2265 ............................................................................. 4.26, 14.07, 28.01, 28.32

North West Water v. Binnie & Partners [1990] 3 All ER 547 ....................................................16.72

Northern Rock (Asset Management) plc v. Chancellors Associates Ltd (Note)

[2011] EWHC 3229 (TCC); [2012] 2 All ER 501; [2012] BLR 303;

[2012] TCLR 1 .................................................................................................6.49, 10.65, 10.75

Norwich Pharmacal Co v. Commissioners for Customs and Excise

[1974] AC 133, HL.................................................................................11.14–18, 12.135, 21.18

Nottinghamshire & City of Nottingham Fire Authority v. Gladman Properties Ltd

[2011] EWHC 1918 (Ch); [2011] 1 WLR 3235 .........................................6.28, 6.43, 9.21, 9.35,

14.37, 15.04, 25.89

453

Істер кестесі

Nouri v. Marvi [2010] EWCA Civ 1107; [2010] 3 EGLR 79, CA ..............................................8.12

Nova (Jersey) Knit Ltd v. Kammgarn Spinnerei GmbH [1977]

1 WLR 713, HL. ...................................................................................................7.27, 7.43, 7.44

Ntuli v. Donald [2010] EWCA Civ 1276; [2011] 1 WLR 294 ......................10.29, 10.38, 10.51–54

Nykredit Mortgage Bank plc v. Edward Erdman Group Ltd (No 2)

[1997] 1 WLR 1627, HL ........................................................................................................8.46

O’Brien v. Chief Constable of South Wales Police [2005] UKHL 26;

[2005] 2 AC 534 ..................................................................................................14.53, 14.60–62

O’Halloran and Francis v. UK (2008) 46 EHRR 21; 24 BHRC 380 .........................................12.43

O’Halloran v. United Kingdom (2007) 46 EHRR 397 ..............................................................30.15

O’Leary v. Tunnelcraft Ltd [2009] EWHC 3438 (QB) ..............................................................14.64

O’Rourke v. Darbishire [1920] AC 681, HL ..............................................................................12.18

Observer v. UK(1992) 14 EHRR 153 ........................................................................................10.61

Obsession Hair and Day Spa Ltd v. Hi-Lite Electrical Ltd

[2011] EWCA Civ 1148 ........................................................................................... 15.25, 15.42

Oceanbulk Shipping and Trading SA v. TMT Asia Ltd [2010] UKSC 44;

[2011] 1 AC 662 ............................................................................12.50, 12.56, 12.72, 12.74–75

Odyssey (London) Ltd v. OIC Run-o [2001] Lloyd’s Rep (Insurance)...................................10.72

Oce of Fair Trading v. Abbey National plc [2009] UKSC 6;

[2010] 1 AC 696 ........................................................................................................22.02, 23.04

Oce Overload Ltd v. Gunn [1977] FSR 39, CA......................................................................

10.29

Ocial Receiver v. Stern [2000] 1 WLR 2230 ..........................................................................25.16

Ofulue v. Bossert [2009] UKHL 16; [2009] 1 AC 990 ...........................................8.42, 8.85, 12.50,

12.53, 12.55, 12.67–68,

12.77, 12.87–88, 12.92

Olafsson v. Gissurarson [2006] EWHC 3162 (QB); [2007] 1 All ER 88 .........................9.35, 25.88

Olatawura v. Abiloye [2002] EWCA Civ 998; [2003] 1 WLR 275. .............................. 10.89, 19.11

Omar v. Omar [1995] 1 WLR 1428 ...........................................................................................

11.50

OPG v. BJM [2011] EWHC 1059 (QB)..........................................................................10.16, 17.36

Ord v. Upton [2000] Ch 352, CA ...............................................................................................25.21

Osman v. UK (1998) BHRC 293; (1999) 29 EHRR 245. ..................................10.105, 25.37, 30.12

Owners of the Ariela v. Owners of the Kamal XXVII [2009] EWHC 3256 (Comm);

[2010] 2 Lloyd’s Rep 247 ....................................................................................................18.24

Owners of the Cargo of the ‘Kronprinz’ v. Owners of the ‘Kronprinz’

(1887) 12 App Cas 256, HL .....................................................................................14.93, 14.98

Owners of the Ship Bow Spring [2005] 1 WLR 144, CA..........................................................13.24

P & O Nedlloyd BV v. Arab Metals Co [2006] EWCA Civ 1717;

[2007] 1 WLR 2288 ...............................................................................8.116–119, 16.31, 16.38

P v. T Ltd [1997] 1 WLR 1309 ..................................................................................................

11.15

P, The [1992] 1 Lloyd’s Rep 470 ...............................................................................................27.14

Paddock v. Forrester (1842) 3 M & G 903 ................................................................................12.52

Palmer v. Durnford Ford [1992] QB 483. ......................................................................14.92, 14.97,

16.16, 16.19

Pamplin v. Express Newspapers Ltd [1985] 1 WLR 689. ..............................................25.91, 27.01

Pannone LLP v. Aardvark Digital Ltd [2011] EWCA Civ 803;

[2011] 1 WLR 2275 ................................................................................9.35, 9.37, 25.87, 25.89

454

Істер кестесі

Paragon Finance plc v. DB Thakerar & Co [1999]

1 All ER 400, CA. ...........................................................................6.38, 8.06, 8.29, 8.95, 8.101,

8.108, 8.114, 16.12

Paragon Finance plc v. Freshelds [1999] 1 WLR 1183, CA .......................................25.97, 25.109

Paragon Finance plc v. Noueri (Practice Note)

[2001] 1 WLR 2357, CA .....................................................................25.12, 25.21, 25.35, 25.37

Parbulk II AS v. PT Humpuss Intermoda Transportasi TBK [2011]

EWHC 3143 (Comm); [2011] 2 CLC 988 .....................................................................21.24–25

Parker v. Law Society, The Times 8 December 1998, CA ..............................................29.17, 29.62

Parry v. News Group (1990) New LJ 1719, CA ........................................................................12.51

Patel v. Unite [2012] EWHC 92 (QB). .........................................................................11.15, 12.128

Pathology Group v. Reynolds (QB, 28 November 2011, unreported) .......................................12.21

Patterson v. BTR Engineering (Australia) Ltd (1989) 18 NSWLR 319, NSWCA ....................21.13

Paul Cardile v. LED Building Proprietary Ltd [1999] HCA 18;

(1999) 162 ALR 294, HC Aus .............................................................................................21.24

Payabi v. Armstel Shipping Corpn [1992] QB 907 ......................................................................8.20

PCCW-HKT Telephone Ltd v. Aitken [2009] HKCFA 11 .........................................................10.30

Peach v. Commissioner of Police for the Metropolis [1986] QB 1064, CA ............................12.137

Peacock v. MGN [2009] EWHC 769 (QB); [2009] 4 Costs LR 584 .........................................18.17

Peet v. Mid-Kent Care Healthcare Trust [2002] 1 WLR 210 ...............................13.17, 13.18, 13.21

Pegasus Management Holdings SCA v. Ernst & Young [2009] PNLR 209 ................................8.09

Pegasus Management Holdings SCA v. Ernst & Young [2010] EWCA Civ 181;

[2010] 3 All ER 297; [2010] 2 All ER (Comm) 191;

[2010] STC 1461; [2010] PNLR 23; [2010] BTC 398 ..........................................................8.09

Perera v. Vandiyar [1953] 1 WLR 672, CA ...............................................................................22.52

Permasteelisa Japan KK v. Bouyguesstroi and Banca Intesa SpA

[2007] EWHC 3508 (TCC) ....................................................................................................7.45

Pzer Inc v. Mills (unreported, 10 May 2010); [2010] All ER (D) 96 (May) ...........................10.11

Phelps v. Hillingdon LBC [2001] 2 AC 619, HL .........................................................................8.55

Phillips v. Symes (Costs) (No 2) [2004] EWHC 2330 (Ch);

[2005] 1 WLR 2043. .................................................................................................13.74, 23.23

Phillips v. Symes (No 2) [2005] 1 WLR 2043 ...........................................................................

13.09

Phonographic Performance Ltd v. AEI Rediusion Music Ltd

[1999] 1 WLR 1507, CA ......................................................................................................15.68

Phosphate Sewage Co v. Molleson (1879) 4 App Cas 801, HL .................................................16.39

Pickford v. Imperial Chemical Industries plc [1998] 1 WLR 1189, HL ....................................14.14

Piglowska v. Piglowski [1999] 1 WLR 1360, HL ...............................................14.78, 15.54, 15.62

Pink Floyd Music Ltd v. EMI Records Ltd [2010] EWCA Civ 1429;

[2011] 1 WLR 770 ....................................................................... 10.47, 10.82, 15.90–91, 28.21

Pizzey v. Ford Motor Co, The Times 8 March 1993, CA .........................................................25.110

Polanski v. Condé Nast Publications Ltd [2005] UKHL 10;

[2005] 1 WLR 637 .........................................................................................14.07, 14.53, 15.77

Polly Peck International plc v. Nadir (No 2) [1992] 4 All ER 769, CA .....................................10.22

Poole v. HM Treasury [2006] EWHC 2731 (Comm); [2007] 1 All ER (Comm) 255;

[2006] 2 CLC 865; [2007] Lloyd’s Rep IR 114 .....................................................................8.09

Popel v. National Westminster Bank plc [2002] EWCA Civ 42; [2002] CPLR 370 .................13.18

455

Істер кестесі

Pople v. Evans [1969] 2 Ch 255 .................................................................................................16.19

Port of London Authority v. Ashmore [2010] EWCA Civ 30; [2010] 1 All ER 1139;

[2010] NPC 14 .......................................................................................................................8.85

Porter v. Magill [2001] UKHL 67; [2002] 2 AC 357, HL. ................................ 25.04, 25.42, 25.44,

25.61–62, 26.02,26.19,

26.20, 26.22, 26.24, 30.03

Portman Building Soc v. Hamlyn Taylor Neck [1998] 4 All ER 202, CA ...................................8.77

Possfund v. Diamond [1996] 2 All ER 774 ................................................................................16.16

Post Oce Counters Ltd v. Mahida [2003] EWCA Civ 1583;

The Times 31 October 2003 .................................................................................................14.59

Powell v. Wiltshire [2004] EWCA Civ 534; [2005] QB 117, CA..............................................16.12

Power Curber International Ltd v. National Bank of Kuwait SAK

[1981] 1 WLR 1233, CA ...............................................................................................7.42, 7.43

PR (Sri Lanka), SS (Bangladesh), TC (Zimbabwe) v. Secretary of State for

the Home Department [2011] EWCA Civ 988; [2012] 1 WLR 73;

[2011] CP Rep 47; [2011] Imm AR 904; [2012] INLR 92 ..................................................15.37

Price v. Rhondda UDC [1923] WN 228; (1923) 130 LT 156. ........................................22.11, 22.17

Prince Albert v. Strange (1849) 2 De G & Sm 652 ....................................................................12.02

Pro Sieben Media AG v. Carlton UK Television Ltd [1999] 1 WLR 605, CA ..........................15.61

Procter & Gamble Co v. Reckitt Benckiser (UK) Ltd [2007] EWCA Civ 936;

[2008] Bus LR 801 ........................................................................................1.70, 13.06, 13.27A

Prudential Assurance Co Ltd v. Fountain Page Ltd [1991] 1 WLR 756 ....................................11.53

Prudential Assurance Co Ltd v. Newman Industries Ltd (No 1)

[1981] Ch 229 .................................................................................................... 22.23–24, 22.40

Prudential Assurance Co Ltd v. Newman Industries Ltd (No 1)

[1982] 1 Ch 204, CA .................................................................................................22.24, 22.40

Prudential Assurance Co v. McBains [2000] 1 WLR 2000, CA .......................................4.28, 14.09

Prudential Insurance Co of America v. Prudential Assurance

Co Ltd [2003] EWCA Civ 1154 ...........................................................................................12.51

R (A) v. Lord Saville of Newdigate [2002] 1 WLR 1249, CA ..................................................28.39

R (Alconbury Developments Ltd) v. Secretary of State for the Environment,

Transport and the Regions [2001] UKHL 23;

[2003] 2 AC 295, HL...........................................................................25.42, 25.44, 26.19, 26.22

R (Bono) v. Harlow DC [2002] 1 WLR 2475 ............................................................................26.28

R (Buglife) v. Thurrock Thames Gateway Corporation

[2008] EWCA Civ 1209 ............................................................................................18.15, 18,16

R (Burkett) v. Hammersmith and Fulham LBC [2002] 1 WLR 1593, HL ................................8.106

R (Burkett) v. Hammersmith LBC [2004] EWCA Civ 1342 ..........................................18.15, 18.16

R (Coke-Wallis) v. Institute of Chartered Accountants in England and Wales

[2011] UKSC 1; [2011] 2 AC 146 .................................................16.15, 16.16, 16.21–23, 16.26

R (Compton) v. Wiltshire Primary Care [2008] EWCA Civ 749;

[2009] 1 All ER 978 ..................................................................................................18.15, 18.16

R (Corner House Research) v. Secretary of State for Trade and Industry

[2005] EWCA Civ 192; [2005] 1 WLR 2600. ..........................................................18.15, 18.16

R (DPP) v. Acton Youth Court [2001] 1 WLR 1828, Div Ct ...................................................12.111

R (Edwards) v. Environment Agency [2008] UKHL 22; [2008] 1 WLR 1587 ..............29.30, 29.31

456

Істер кестесі

R (England) v. Tower Hamlets LBC [2006] EWCA Civ 1742 .......................................18.15, 18.16

R (Evans) v. Lord Chancellor and Secretary of State for Justice [2011]

EWHC 1146 (Admin); [2012] 1 WLR 838 ..........................................................................25.32

R (Factortame Ltd) v. Secretary of State for the Environment, Transport and the

Regions (Costs) (No 2) [2002] EWCA Civ 932; [2003] QB 381 ........................................25.23

R (Factortame Ltd) v. Secretary of State for the Environment, Transport and the

Regions (No 8) [2002] EWCA Civ 932;

[2003] QB 381, CA ..................................................................................................13.36, 13.40,

20.09, 26.39

R (M) v. Croydon LBC [2012] EWCA Civ 595; [2012] 1 WLR 2607 ......................................18.08

R (McCann) v. Crown Court at Manchester [2002] UKHL 39;

[2003] 1 AC 787 ........................................................................................................14.27, 14.54

R (Medical Justice) v. Secretary of State for the Home Department [2011] EWCA Civ 269;

[2011] 1 WLR 285 ...............................................................................................................15.32

R (Ministry of Defence) v. Wiltshire and Swindon Coroner [2005] EWHC 889 (Admin);

[2006] 1 WLR 134 ...............................................................................................................18.15

R (Mohamed) v. Secretary of State for Foreign and Commonwealth Aairs (No 2)

(Guardian News and Media Ltd and others intervening) [2010] EWCA Civ 65;

[2011] QB 218 ...........................................................................................................28.01, 29.32

R (on the application of Associated Newspapers Ltd) v. Leveson [2012] EWHC 57

(Admin) ...............................................................................................................10.35–36, 28.39

R (on the application of Bahta) v. Secretary of State for the Home Department

[2011] EWCA Civ 895; [2011] CP Rep 43; [2011] 5 Costs LR 857 .................................10.125

R (on the application of Capel Parish Council) v. Surrey CC [2008] EWHC 2364 ..................15.93

R (on the application of Capewell) v. Stoke-on-Trent County Court

[2011] EWHC 3851 (Admin) ....................................................................................15.13, 15.36

R (on the application of Cart) v. Upper Tribunal [2011] UKSC 28; [2012] 1 AC 663 ..............

15.35

R (on the application of Daly) v. Secretary of State for the Home Department

[2001] UKHL 26; [2001] 2 AC 532 ..........................................................................25.10, 25.18

R (on the application of E) v. Jewish Free School Governing Body [2009] UKSC 15;

[2010] 2 AC 728 ...................................................................................................... 29.12, 29.37

R (on the application of Edward) v. Environment Agency [2010] UKSC 57;

[2011] 1 All ER 785 .............................................................................................................18.15

R (on the application of Ewing) v. DPP [2010] EWCA Civ 70; [2010] ACD 48 .......... 25.21, 25.37

R (on the application of Ford) v. Financial Services Authority [2011] EWHC 2583

(Admin); [2012] 1 All ER 1238; [2012] 1 BCLC 622; [2012] 3 Costs

LO 319; [2012] Lloyd’s Rep FC 49 ...............................................................................12.23–24

R (on the application of Garner) v. Elmbridge BC [2010] EWCA Civ 1006;

[2011] 3 All ER 418; [2011] 1 Costs LR 48. .............................................................18.15, 18.18

R (on the application of Harrison) v. General Medical Council [2011] EWHC 1741 ...............15.26

R (on the application of Holmes) v. General Medical Council, The Independent

3 October 2002, CA .............................................................................................................26.37

R (on the application of Jones) v. Ceredigion CC [2007] UKHL 24;

[2007] 3 All ER 781 ...........................................................................................................15.106

R (on the application of Kaur) v. Institute of Legal Executives Appeal Tribunal

[2011] EWCA Civ 1168; [2012] 1 All ER 1435 ..................................................................26.25

457

Істер кестесі

R (on the application of Morgan Grenfell & Co Ltd) v. Special Commissioners of

Income Tax [2002] UKHL 21; [2003] 1 AC 563 ......................................................12.06, 12.18

R (on the application of Sivasubramaniam) v. Wandsworth County Court

[2002] EWCA Civ 1738; [2003] 1 WLR 475 ......................................................................15.35

R (on the application of Van Hoogstraten) v. Governor of Belmarsh Prison

[2003] 1 WLR 263 ...............................................................................................................25.12

R (Prudential plc) v. Special Commissioner of Income Tax [2010] EWCA Civ 1094;

[2011] QB 669 ......................................................................................................................12.14

R (Prudential plc) v. Special Commissioner of Income Tax [2013] UKSC 1;

[2013] 2 WLR 325 ...............................................................................................................12.09

R (R and others) v. Children and Family Courts Advisory and Support Service

[2012] EWCA Civ 753 .........................................................................................................25.18

R v. Associated Octel Ltd [1996] 1 WLR 1543 .........................................................................17.31

R v. Bellamy (1985) 82 Cr App R 222, CA ...............................................................................14.32

R v. Bow County Court, ex parte Pelling [1999] 1 WLR 1807 ................25.35, 25.46, 28.07, 28.33

R v. Bow Street Metropolitan Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet

Ugarte (No 1) [2000] 1 AC 119, HL ....................................................................................26.34

R v. Bow Street Metropolitan Stipendiary Magistrate, ex parte Pinochet

Ugarte (No 2) [2000] 1 AC 119, HL. .......................................16.81, 25.42, 26.22, 26.24, 26.34

R v. British Steel plc [1995] 1 WLR 1356 .................................................................................17.31

R v. Central Criminal Court, ex parte Francis & Francis [1989] AC 346, HL ..........................12.19

R v. Chief Constable of West Midlands Police, ex parte Wiley

[1995] 1 AC 274, HL.........................................................................12.99, 12.101–109, 12.128,

12.135, 12.137, 12.148

R v. Chief Registrar of Friendly Societies, ex parte New Cross Building Society

[1984] QB 227, CA ..................................................................................................28.03, 28.31

R v. Cox & Railton (1884) 14 QBD 153 ...................................................................................12.19

R v. Dairy Produce Quota Tribunal, ex parte Caswell [1990] 2 AC 738, HL ............................8.106

R v. Davis [2008] UKHL 36[ [2008] 1 AC 1128 .......................................................................28.36

R v. Derby Magistrates’ Court, ex parte B [1996] AC 487, HL ......................................12.04, 12.07

R v. Gateway Foodmarkets Ltd [1997] ICR 382 .......................................................................17.31

R v. Gough [1993] AC 636, HL .................................................................................................25.42

R v. Governor of Brixton Prison, ex parte Osman [1991] 1 WLR 281 .....................................16.16

R v. Governor of Lewes Prison, ex parte Doyle [1917] 2 KB 254, Div Ct ...............................28.31

R v. Hayes [1977] 1 WLR 234, CA ...........................................................................................14.31

R v. Inner West London Coroner, ex parte Dallaglio [1994] 4 All ER 139, CA ........................26.24

R v. K (A) [2009] EWCA Crim 905; [2010] QB 343. .........................................12.40, 12.46, 21.58

R v. K (A) [2009] EWCA Crim 1640; [2010] QB 343 ..............................................................12.72

R v. Khan [1995] QB 27, CA .....................................................................................................14.63

R v. Legal Aid Board, ex parte Duncan and Mackintosh [2000] COD 159, Div Ct ..................25.09

R v. Legal Aid Board, ex parte T, The Times 15 June 1998, CA ................................................28.35

R v. Leicester City Justices, ex parte Barrow [1991] 2 QB 260 ................................................25.35

R v. Lewes Justices, ex parte Home Secretary [1973] AC 388, HL ................12.97, 12.122, 12.148

R v. Lord Chancellor, ex parte Witham [1998] QB 575, Div Ct .....................................25.02, 25.18

R v. Lord Saville, ex parte A [2000] 1 WLR 1855, CA. .................................................28.01, 28.38

R v. R [2002] EWCA Civ 409 ...................................................................................................

13.18

458

Істер кестесі

R v. S [2008] EWCA Crim 2177; (2008) 158 NLJ 1459;

The Times 15 October 2008. .....................................................................................12.39, 12.41

R v. Secretary of State for Health, ex parte Imperial Tobacco Ltd

[2000] 1 All ER 572, CA ......................................................................................................10.29

R v. Secretary of State for Health, ex parte Imperial Tobacco Ltd

[2001] 1 WLR 127, HL ........................................................................................................10.29

R v. Secretary of State for the Home Department, ex parte Saleem

[2000] 4 All ER 814, CA ......................................................................................................25.19

R v. Secretary of State for the Home Department, ex parte Salem [1999] 1 AC 450, HL .........15.02

R v. Secretary of State for the Home Department, ex parte Simms [2000] 2 AC 115 ...............27.11

R v. Secretary of State for Transport, ex parte Factortame Ltd (No 2) (Case C-213/89)

[1991] 1 AC 603, ECJ ........................................................................................................25.128

R v. Secretary of State for Transport, ex parte Factortame Ltd (No 6),

The Times 10 January 2001, QBD .........................................................................................8.71

R v. Shayler [2003] 1 AC 247, HL .....................................................................12.130, 25.09, 25.53

R v. Socialist Worker Printers and Publishers Ltd, ex parte Attorney-General

[1975] QB 637, Div Ct ...................................................................................28.01, 28.03, 28.35

R v. Sussex Justices, ex parte McCarthy [1924] 1 KB 256 ......................25.43, 26.22, 26.34, 28.01

Rabin v. Mendoza & Co [1954] 1 WLR 271, CA ...........................................................12.51, 12.52

Rahman v. Sterling Credit Ltd [2001] 1 WLR 496, CA ...................................................8.49, 14.92

Rainy Sky SA v. Kookmin Bank [2011] UKSC 50; [2011] 1 WLR 2900 ........................29.40, 5.09

Raja v. Van Hoogstraten [2004] EWCA Civ 968;

[2004] 4 All ER 793 .................................................................17.27, 17.28, 17.29, 17.37, 17.39

Raja v. Van Hoogstraten [2005] EWHC 2890 (Ch) ...................................................................

16.86

Rawson v. Samuel (1841) Cr & Ph 161 .......................................................................................7.19

RBIL v. Ryhurst [2011] EWHC 2209; [2011] BLR 721; [2012] 3 Costs LO 296 ..........15.74, 19.12

RC Residuals Ltd v. Linton Fuel Oils Ltd [2002] EWCA Civ 11;

[2002] 1 WLR 2782 ....................................................................................................9.35, 25.86

Re A [2012] UKSC 60; [2012] 3 WLR 1484;

[2013] 1 All ER 761. ............................................................................................ 12.106, 12.147

Re A (Children) [2011] EWCA Civ 1205; [2012] 1 WLR 595; [2012] CP Rep 6;

[2012] 1 FLR 134; [2012] 1 FCR 379; [2012] Fam Law 8 ................................15.51–52, 15.89

Re A (Forced Marriage: Special Advocates) [2010] EWHC 2438 (Fam);

[2012] Fam 102; [2011] 1 FLR 1493; [2011] Fam Law 23 ....................................12.136, 27.15

Re A Firm of Solicitors [1992] 1 QB 959 ..................................................................................12.02

Re Arnott ex parte Chief Ocial Receiver (1888) 60 LTNS 109 ..............................................12.20

Re Arrows Ltd (No 4) [1995] 2 AC 75, HL .............................................................................12.147

Re B (A Minor), The Times 18 January 2000, CA .....................................................................16.20

Re B (Children) (Sexual Abuse: Care Proceedings: Standard of Proof)

[2008] UKHL 35; [2009] 1 AC 11. .....................................................................14.18, 14.21–24

Re B (Minors: Care Proceedings: Issue Estoppel) [1997] Fam 117 ..........................................16.20

Re Bank of Credit and Commerce International SA (No 8) [1998] AC 214, HL ........................7.14

Re Barings (No 2) [1999] 1 All ER 311, CA .............................................................................16.86

Re Barlow Clowes Gilt Managers Ltd [1992] Ch 208 ............................................................12.146

Re Barrell Enterprises [1973] 1 WLR 19, CA ...........................................................................17.39

Re BCCI (in liquidation) (2001) NLJ 1852 .........................................................25.42, 26.22, 26.32

459

Істер кестесі

Re Cathcart, ex parte Campbell (1869–70) LR 5 Ch App 703 ..................................................12.20

Re Colt Telecom Group plc [2002] EWHC 2815 (Ch) ........................................13.74, 18.24, 23.22

Re D (A Child) [2011] EWCA Civ 684; [2011] 4 All ER 434...................................................12.21

Re D (Minors: Conciliation) [1993] Fam 231, CA ....................................................................12.85

Re D [2008] UKHL 33; [2008] 1 WLR 1499 ...........................................................14.17–18, 14.25

Re Daintrey, ex parte Holt [1893] 2 QB 116, CA ......................................................................12.81

Re Dellow’s Will Trusts [1964] 1 WLR 451..............................................................................14.19

Re Duncan [1968] P 306 ............................................................................................................12.26

Re Eurocruit Europe (in liquidation) [2007] EWHC 1433 (Ch); [2008] Bus LR 146;

[2007] BCC 916 ...........................................................................................................8.17, 8.31

Re First Express Ltd [1991] BCC 782; The Times 8 October 1991. ........ 21.13, 25.91, 27.01, 27.14

Re Ford [1900] 2 QB 211 ..........................................................................................................

10.87

Re G (A Minor) [1999] 1 WLR 1828, CA .................................................................................25.35

Re Grayan Building Services Ltd [1995] Ch 241, CA ...............................................................15.61

Re Guardian News & Media Ltd [2010] UKSC 1; [2010] 2 AC 697 ..................10.45, 12.02, 21.12

Re H (Minors) (Sexual Abuse: Standard of Proof)

[1996] AC 563, HL. ..............................................................................4.19, 14.12, 14.19, 14.26

Re Harrods (Buenos Aires) Ltd [1992] Ch 72, CA ....................................................................

26.15

Re Highgrade Traders Ltd [1984] BCLC 151, CA ....................................................................11.39

Re HIV Haemophiliac Litigation (1990) New LJ 1349, CA ...................................................12.135

Re Joseph Hargreaves Ltd [1900] 1 Ch 347, CA .....................................................................12.135

Re K (1993) 97 Cr App R 342, CA (Crim Div) .......................................................................12.146

Re Kaupthing Singer & Friedlander Ltd (in administration) [2009] EWHC 740 (Ch);

[2009] 2 Lloyd’s Rep 154; [2009] 2 BCLC 137 ..................................................7.09, 7.33, 7.34

Re L [1997] AC 16, HL .......................................................................................12.12, 12.26, 12.27

Re L [2004] EWCA Civ 963 ..........................................................................................15.42, 15.50

Re L [2010] EWHC 2675 (Fam); [2011] Fam 189 .........................................................22.04, 22.05

Re L [2013] UKSC 8; [2013] 1 WLR 634 ................................................15.42, 15.51, 16.07, 29.25

Re Lands Allotment Co [1894] 1 Ch 616, CA .............................................................................8.17

Re M (A Minor) (Contact Order; Committal) [1999] Fam 263, CA .........................................26.35

Re M [1990] 2 FLR 36, CA .....................................................................................................12.146

Re M [2011] EWHC 1197 (Fam); [2012] 1 WLR 287 ..............................................................28.34

Re Maxwell Communications (No 2) [1993] 1 WLR 1402.........................................................7.33

Re Medicaments and Related Classes of Goods (No 2) [2001] 1 WLR 700, CA ..........25.42, 26.22

Re Medicaments and Related Classes of Goods (No 4)

[2002] 1 WLR 269, CA .............................................................................................25.42, 26.22

Re Overnight Ltd (in insolvency) [2009] EWHC 601 (Ch); [2009] Bus LR 1141;

[2010] BCC 787 .....................................................................................................................8.18

Re PD Transport Ltd [2009] EWHC 1693 (Ch) ..........................................................................6.51

Re Q’s Estate [1999] 1 All ER (Comm) 499 ..............................................................................21.13

Re S (A Child) (Family Division: Without Notice Orders) [2001] 1 WLR 211 ........................21.15

Re Sarah Getty Trust [1985] QB 956 .........................................................................................12.69

Re Saxton [1962] 1 WLR 968....................................................................................................12.31

Re Schuppan (A Bankrupt) [1996] 2 All ER 664 ......................................................................12.02

Re Solicitors [1995] 3 All ER 482 .............................................................................................12.02

Re Solicitors [1997] Ch 1 ..........................................................................................................12.02

460

Істер кестесі

Re Southern Counties Fresh Foods Ltd [2011] EWHC 1370 (Ch) ............................................18.10

Re Spectrum Plus Ltd [2005] UKHL 41; [2005] 2 AC 680 ..............................................8.37, 15.56

Re Supply of Ready Mixed Concrete (No 2) [1995] 1 AC 456, HL .............................. 17.31, 21.20

Re W (Wilkinson v. Anjum) [2011] EWCA Civ 1196; [2012] 1 WLR 1036. ................17.40, 17.41

Refco Inc v. Eastern Trading Co [1999] 1 Lloyd’s Rep 159, CA ...................................21.13, 21.31

Regent Leisuretime Ltd v. Skerett [2006] EWCA Civ 1032; [2006] CP Rep 42.......................23.23

Reichhold Norway ASA v. Goldman Sachs International [2000] 1 WLR 173, CA ..................25.21

Republic of Haiti v. Duvalier [1990] 1 QB 202, CA. .....................................................21.29, 21.31

Republic of India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Endurance’ (No 1))

[1993] AC 410, HL. ............................................................................. 8.06, 16.12, 16.24, 16.85

Republic of India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Endurance’ (No 2))

[1998] AC 878, HL........................................................................8.23, 16.24–25, 16.85, 25.108

Republic of India v. India Steamship Co Ltd (‘The Indian Grace’) [1993] AC 410, HL ..........16.84

Republic of Liberia v. Roye (1876) 1 App Cas 139, HL............................................................11.43

RH Tomlinssons (Trowbridge) Ltd v. Secretary of State for the Environment

[2000] BCC 576; [1999] 2 BCLC 760; [1999] NPC 110 ....................................................25.15

RHM Foods v. Bovril [1982] 1 WLR 661, CA ..........................................................................11.12

Rialto, The. See Yukong Line Ltd of Korea v. Rendsburg Investments Corp

Rice v. Gordon (1843) 13 Sim 580; 60 ER 225 .........................................................................12.44

Ridehalgh v. Horseeld [1994] Ch 205, CA ...................................................................12.02, 23.23

Ridgeland Properties Ltd v. Bristol CC [2011] EWCA Civ 649; [2011] RVR 232;

[2011] JPL 1498 ...................................................................................................... 13.64, 15.73

Riniker v. University College London [2000] 1 WLR 13, CA. ........................................5.03, 15.31

Riniker v. University College London, The Times 17 April 1999, CA .............................. 5.03, 8.04

Rio Tinto Zinc Corpn v. Westinghouse Electric Corpn [1978] AC 547, HL ...........................12.122

Riyad Bank v. Ahli United Bank (UK) plc [2005] EWCA Civ 1419 ........................................15.73

Roache v. News Group Newspapers Ltd [1998] EMLR 161, CA .............................................15.68

Robert Hitchins Ltd v. International Computers Ltd [1996] EWCA Civ 1163 .........................12.31

Roberts Petroleum Ltd v. Bernard Kenny [1983] AC 192, HL .......................................17.16, 17.17

Roberts v. Gill & Co [2010] UKSC 22; [2011] 1 AC 240 .................6.37, 6.53, 8.06, 15.109, 16.12

Roberts v. Swangrove Estate [2008] EWCA Civ 98; [2008] Ch 439 ..........................................8.85

Robins v. UK (1997) 26 EHRR 527, ECHR .................................................................. 25.61, 29.23

Robinson v. Bird [2003] EWCA Civ 1820; [2004] WTLR 257 ................................................29.32

Robinson v. HM Customs and Excise, The Times 28 April 2000 ............................................12.140

Robinson v. PE Jones (Contractors) Ltd [2011] EWCA Civ 9; [2012] QB 44 ............................8.47

Rochefoucauld v. Boustead (1896) 65 LJ Ch 794 .....................................................................12.23

Rogers v. Home Secretary [1973] AC 388, HL .......................................................................12.146

Rogers v. Merthyr Tydl County BC [2006] EWCA Civ 1134; [2007] 1 WLR 808 ................20.35

Rollison v. Kimberly Clark [2001] EWCA Civ 1456; [2002] CP Rep 10 .................................13.38

Rolls Razor Ltd v. Cox [1967] 1 QB 552, CA .............................................................................7.33

Rolls-Royce plc v. Unite Union [2009] EWCA Civ 387, [2010] 1 WLR 318 ...........................15.58

Ron Jones (Burton-on-Trent) Ltd v. JS Hall (unreported, 3 August 1999) ................................16.16

Rondel v. Worsley [1969] 1 AC 191, HL. ..........................................................13.64, 15.57, 25.103

Ronex Properties Ltd v. John Laing Construction Ltd [1983] 1 QB 398, CA. ................. .8.20, 8.22

Rookes v. Barnard [1964] AC 1129, HL .........................................................................22.52, 29.59

Rossetti Marketing Ltd v. Diamond Sofa Co Ltd [2012] EWCA Civ 1021 ...................10.09, 10.78

461

Істер кестесі

Rowe and Davis v. UK (2000) 30 EHRR 1 .............................................................................

12.111

Rowland v. Bock [2002] 4 All ER 370 ......................................................................................25.95

Rowner v. Allen & Sons (1936) 41 Com Cas 90 .......................................................................16.84

Royal & Sun Alliance plc v. T&N Ltd [2002] EWCA Civ 1964 ...............................................15.71

Royal Bank of Scotland v. Etridge (No 2) [2002] 2 AC 773, HL ...................................15.56, 29.42

Royds LLP v. Pine [2013] 1 WLR 717 ......................................................................................

15.29

Roylance v. General Medical Council (No 2) [2000] 1 AC 311, PC .........................................26.24

Rugby Football Union v. Consolidated Information Services Ltd [2012] UKSC 55;

[2012] 1 WLR 3333 ................................................................................................ 11.14, 11.15

Ruiz Torija v. Spain (1994) 19 EHRR 553, ECHR ....................................................................29.23

Runa Begum v. Tower Hamlets LBC [2002] 1 WLR 2491, CA .....................................25.46, 28.07

Runa Begum v. Tower Hamlets LBC [2003] UKHL 5; [2003] 2 AC 430, HL ..........................26.28

Rush & Tompkins Ltd v. Greater London Council

[1989] AC 1280, HL ..........................................................................12.50, 12.51, 12.52, 12.54,

12.58–62, 12.68, 12.87–88

Ruttle Plant Hire Ltd v. The Secretary of State for the Environment, Food and

Rural Aairs [2007] EWHC 1773 (TCC). ................................................................16.55, 16.56

Ruxley Electronics and Construction Ltd v. Forsyth [1996] 1 AC 344, HL ..............................22.52

Rybak v. Langbar International Ltd [2010] EWHC 2015 (Ch) ..........................................9.24, 9.28

S v. B [2000] Fam 76 .................................................................................................................

12.31

S v. Gloucestershire CC [2000] 3 All ER 346, CA ..............................................10.95, 10.99, 25.37

S v. Gloucestershire CC [2001] Fam 313, CA ................................................................10.95, 10.99

S v. S (Ancillary Relief: Consent Order) [2002] EWHC 223 (Fam); [2003] Fam 1 .........14.86, 16.39

Safeway Stores Ltd v. Interserve Project Services [2005] EWHC 3085

(TCC); 105 Con LR 60 ..........................................................................................................7.22

Sagheera, The. See Hellenic Mutual War Risk Association (Bermuda) Ltd v. Harrison

Saif Ali v. Sydney Smith Mitchell & Co [1980] AC 198, HL ............................................25.103

Salaman v. UK (Application No 43505/98) 15 June 2000, ECHR ............................................26.33

Sanctuary Association v. Baker (No 2) (1998) 31 HLR 746, CA ..............................................16.79

Sarwar v. Alam [2001] EWCA Civ 1401; [2001] 4 All ER 541;

[2002] 1 WLR 125, CA ..................................................................................20.35, 25.09, 25.28

Sattin v. National Union Bank (1978) 22 Sol Jo 367 .................................................................

14.62

Saudi Eagle, The. See Alpine Bulk Transport Co Inc v. Saudi Eagle Shipping Co Inc

Saunders v. Adderley [1999] 1 WLR 884, PC ...........................................................................15.44

Saunders v. UK (1996) 23 EHRR 313, ECHR ...................................12.37, 12.40–41, 21.57, 30.16

Savage v. Chief Constable of Hampshire [1997] 1 WLR 1061, CA. ............12.136, 12.140, 12.148

Savings & Investment Bank Ltd v. Fincken [2003] EWCA Civ 1630;

[2004] 1 WLR 667; [2004] 1 All ER 1125 ............................6.28, 6.38, 6.42, 6.48, 12.78, 12.79

Sayers v. Merck & SmithKline Beecham plc [2001] EWCA Civ 2017;

[2002] 1 WLR 2274, CA. .............................................................................10.125, 22.51, 22.66

Sayers v. TNT (UK) Ltd [2012] EWCA Civ; [2012] 1 WLR 1261 ...........................................29.62

Scarth v. UK (Application No 33745/96) 22 July 1999, ECHR ................................................28.08

Schenkers Ltd v. Overland Shoes Ltd [1998] 1 Lloyd’s Rep 498 ...............................................7.36

Schtun v. Zalejska [1996] 3 All ER 411, CA .............................................................................25.81

Schutz UK Limited, Schutz GmbH & Co. KGaA v. Delta Containers Limited

[2009] EWHC 131 (Pat) ........................................................................................................6.56

462

Істер кестесі

Science Research Council v. Nassé [1980] AC 1028, HL ................... 11.32, 12.97, 12.115, 12.118,

12.119, 12.120, 12.124, 12.128

Scott v. Scott [1913] AC 417, HL ..................................................................................28.03, 28.31

Sea Assets Ltd v. PT Garuda Indonesia [2000] 4 All ER 371 ......................................................5.07

Sea Hawk, The. See Locabail v. Agroexport

Seaton v. Seddon [2012] EWHC 735 (Ch); [2012] 1 WLR 3637 ...................6.16, 8.06, 8.41, 14.81

Seaward v. Paterson [1897] 1 Ch 545 ............................................................................ 10.16, 17.36

Secretary of State for the Home Department v. AF (No 3) [2009] UKHL 28;

[2010] 2 AC 269 ...................................................................................................... 27.10, 30.09

Secretary of State for the Home Department v. Rehman [2001] UKHL 47;

[2003] 1 AC 153 ...................................................................................................................14.20

Secretary of State for Trade and Industry v. Baker (No 2) [1998] Ch 356 ...................12.33, 12.115

Securum Finance Co v. Ashton [2001] Ch 291, CA ............................................16.19, 25.83, 25.85

Seifert v. Pensions Ombudsman [1997] 4 All ER 947, CA .................................25.91, 27.01, 29.23

Senate Electrical Wholesalers Ltd v. Alacatel Submarine Networks Ltd

[1999] 2 Lloyd’s Rep 243, CA .............................................................................................10.77

Senior v. Pearson & Ward [2001] EWCA Civ 229, CA ...............................................................6.38

Sennar, The (No 2) [1985] 1 WLR 490, HL ..................................................16.26, 16.27, 16.35–37

Series 5 Software Ltd v. Clarke [1996] 1 All ER 853 ..........................................................10.24–27

Serious Organised Crime Agency v. Agidi [2011] EWCA Civ 1350 ........................................19.03

Serious Organised Crime Agency v. Namli [2011] EWCA Civ 1411;

[2012] CP Rep 10; [2012] Lloyd’s Rep FC 139............................... 1.10, 4.16, 11.25–26, 23.18

Serious Organised Crime Agency v. Olden [2010] EWHC Civ 143 .........................................14.64

SerVaas Incorporated v. Radian Bank [2012] UKSC 40; [2012] 3 WLR 545 .........................17.14

SG v. Hewitt [2012] EWCA Civ 1053; [2013] 1 All ER 1118; [2012] 5 Costs LR 937 ............18.36

Shah v. HSBC Private Bank (UK) Ltd [2011] EWCA Civ 1154;

[2012] Lloyd’s Rep FC 105 ......................................................................................11.24, 11.33

Sharab v. Al-Saud [2009] 2 Lloyd’s Rep 160 .................................................................14.73, 15.75

Shaw v. Applegate [1977] 1 WLR 970, CA. .................................................................. 8.108, 8.113

Sheldon v. RHM Outhwaite (Underwriting Agencies) Ltd [1996] 1 AC 102, HL ......................8.35

Shelfer v. City of London Electric Lighting Co (No 1) [1895] 1 Ch 287, CA ..........................8.123

Shell Egypt West Manzala GmbH v. Dana Gas Egypt Ltd

[2009] EWHC 2097 (Comm) .................................................................................................3.39

Shell UK Ltd v. Total UK Ltd [2010] EWCA Civ 180; [2010] 3 All ER 1192 ...........................8.99

Shephard Homes Ltd v. Sandham [1971] Ch 340 ......................................................................10.29

Shiloh Spinners v. Harding [1973] AC 691, HL ........................................................................15.62

Shlaimoun v. Mining Technologies International Inc [2011] EWHC 3278 (QB);

[2012] 1 WLR 1276 ................................................................................................ 11.50, 11.55

Shocked v. Goldschmidt [1998] 1 All ER 372, CA ...................................................................10.68

Shore v. Sedgwick Financial Services Ltd [2008] EWCA Civ 863; [2009] Bus LR 42;

[2008] PNLR 37 .....................................................................................................................8.09

Shovelar v. Lane [2011] EWCA Civ 802; [2012] 1 WLR 637 ......................18.12–14, 18.38, 20.49

Sibthorpe v. Southwark LBC [2011] EWCA Civ 25;

[2011] 1 WLR 2111 .......................................................................18.46, 20.09, 20.35, 20.39–43

SIG Architectural Products Ltd v. Castle House Windows Ltd

(unreported, 20 June 1996) .......................................................................................10.25, 10.28

463

Істер кестесі

Simaan General Contracting Company Ltd v. Pilkington Glass Ltd [1987]

1 WLR 516 ...........................................................................................................................12.51

Simcoe v. Jacuzzi UK Group plc [2012] EWCA Civ 137;

[2012] 1 WLR 2393 .......................................................................................14.79, 17.47, 18.27

Simmons v. Castle [2012] EWCA Civ 1288; [2013] 1 All ER. ........................................1.53, 20.28

Simon Carves Ltd v. Ensus UK Ltd [2011] EWHC 657 (TCC); [2011] BLR 340;

135 Con LR 96 .......................................................................................................................7.45

Simpson v. Norfolk and Norwich University Hospital NHS Trust [2011] EWCA Civ 1149;

[2012] 1 WLR 1149 ...........................................................................................................10.105

Sinclair Investments (UK) Ltd v. Versailles Trade Finance Ltd (in administration)

[2011] EWCA Civ 347; [2012] Ch 453 ...............................................................................29.11

Singh v. Habib [2011] EWCA Civ 599; [2011] CP Rep 34 .......................................................15.73

Sir Lindsay Parkinson v. Triplan Ltd [1973] QB 609, CA .........................................................19.12

Sir Robert Lloyd & Co Ltd v. Hoey [2011] EWCA Civ 1060 .....................................................8.56

Sirius International Insurance Co v. FAI General Insurance Ltd [2003] 1 WLR 2214, CA ........7.45

Skone v. Skone [1971] 1 WLR 812, HL ....................................................................................16.82

Smales v. Lea [2011] EWCA Civ 1325; 140 Con LR 70; [2012] PNLR 8................................15.26

Smart v. East Cheshire NHS Trust [2003] EWHC 2806 (QB); [2004] 1 Costs LR 124;

(2004) 80 BMLR 175 ...........................................................................................................18.17

Smith v. Brough [2005] EWCA 261; [2006] CP Rep 17 ............1.24, 15.23–24, 15.26, 16.02 23.19

Smith v. Cardi Corporation [1954] 1 QB 210 .........................................................................22.26

Smith v. Clay (1767) 3 Bro CC 639n .........................................................................................8.108

Smith v. Henniker-Major & Co [2003] Ch 182 ...........................................................................6.39

Smith v. Inner London Education Authority [1978] 1 All ER 411, CA .....................................10.29

Smith v. Johnson (1812) 15 East 213; 104 ER 824 ...................................................................16.59

Smith v. Linskills [1996] 1 WLR 763, CA .....................................................................16.39, 16.86

SmithKline Beecham Biologicals SA v. Connaught Laboratories Inc

[1999] 4 All ER 498, CA .................................................................4.17, 11.50–51, 14.77, 28.22

SmithKline Beecham plc v. Generics (UK) Ltd [2003] EWCA Civ 1109;

[2004] 1 WLR 1479 .............................................................................................................11.52

Smiths Group plc v. George Weiss [2002] EWHC 582 .............................................................12.77

Société Eram Shipping Company Ltd v. Hong Kong and Shanghai Banking

Corporation Ltd [2003] UKHL 30; [2004] 1 AC 260 ..........................................................17.12

Société Francaise Hoechst v. Allied Colloids Ltd [1992] FSR 66 .............................................12.26

Société Génerale de Réassurance v. Eras (International) Ltd (note)

[1992] 2 All ER 82, CA ..........................................................................................................8.73

Society of Lloyd’s v. Tropp [2004] EWHC 33 (Comm) ..............................................................5.06

Society of Lloyd’s v. Tropp [2006] EWCA Civ 88 ......................................................................5.06

Soinco SACI v. Novokuznetsk Aluminium Plant [1998] QB 406 .............................................17.20

Solomon v. Cromwell Group plc [2011] EWCA Civ 1584;

[2012] 1 WLR 1048; [2012] 2 All ER 825;

[2012] CP Rep 14; [2012] 2 Costs LR 314; [2012] RTR 24;

[2012] PIQR P9 ..............................................................................................18.28, 18.31, 18.43

Solutia UK Ltd (formerly known as Monsanto Chemicals UK Ltd) v. Griths

[2001] CP Rep 92 .................................................................................................................18.21

Somasunaram v. M Julius Melchior & Co [1988] 1 WLR 1394, CA ........................................16.86

464

Істер кестесі

Somatra Ltd v. Sinclair Roche Temperley [2000] 1 WLR 2453, CA ............................ 12.51, 12.52,

12.61, 12.68, 12.90, 12.94–96

Sousa v. Waltham Forest LBC [2011] EWCA Civ 194; [2011] 1 WLR 2197 .....................20.52–57

South Shropshire DC v. Amos [1986] 1 WLR 1271, CA ..........................................................12.64

Southwark LBC v. Ko-Adu [2006] EWCA Civ 281; [2006] HLR 33 .....................................14.44

Sovarex SA v. Romero Alvarez SA [2011] EWHC 1661 (Comm);

[2011] 2 Lloyd’s Rep 320.....................................................................................................8.105

Spargo v. North Essex District Health Authority [1997] 1 PIQR P235 .......................................8.56

Spencer v. Secretary of State for Work and Pensions [2008] EWCA Civ 750;

[2009] QB 358 .............................................................................................................8.10, 8.63

Spicer v. Tuli [2012] EWCA Civ 845; [2012] 1 WLR 3088................................16.14, 16.16, 16.66

Spiliada Maritime Corpn v. Cansulex Ltd [1987] AC 460, HL ........................................5.28, 15.66

Spring v. Guardian Assurance plc [1995] 2 AC 296, HL .........................................................12.118

Springsteen v. Masquerade Music Ltd [1999] EMLR 180 ........................................................14.58

Springsteen v. Masquerade Music Ltd [2001] EWCA Civ 513; [2001] CPLR 369;

[2001] EMLR 654, CA ...................................................................................14.19, 14.53, 14.58

SSL International plc v. TTK LIG Ltd [2011] EWCA Civ 1170; [2012] 1 WLR 1842...............5.06

St Paul Dairy Industries NV v. Unibel Exser BVBA (C-104/03);

[2005] ECR I-3481, ECJ ......................................................................................................21.30

Stallwood v. David [2006] EWHC 2600 (QB); [2007] 1 All ER 206. ...........................13.21, 13.63

Standard Life Assurance Ltd v. Topland Col Ltd [2010] EWHC 1781 (Ch);

[2011] 1 WLR 2162 .............................................................................................................11.49

Stanton v. Callaghan [2000] 1 QB 75, CA. ..........................................................13.64, 13.65, 13.70

Starlight Shipping Company v. Allianz Marine & Aviation Versicherungs AG

[2011] EWHC 3381 (Comm); [2012] 1 Lloyd’s Rep 162; [2012] 1 CLC 100 ....................14.89

Starrs v. Ruxton 2000 JC 208, 243; The Times 17 November 1999 (High Court

of Justiciary) .............................................................................................................25.04, 30.03

Steel and Morris v. UK (68416/01) [2005] EMLR 15; (2005) 41 EHRR 22;

18 BHRC 545 ............................................................................................................25.18, 25.35

Steel v. McDonald’s Corpn (CA, unreported, 19 April 1999) ...................................................25.34

Steele v. Mooney [2005] EWCA Civ 96; [2005] 1 WLR 2819 ...................................................5.20

Stein v. Blake [1996] AC 243, HL .....................................................................................7.13, 7.32

Stephens v. Cannon [2005] EWCA Civ 222; CP Rep 31 ...........................................................13.15

Stevens v. Gullis [2000] 1 All ER 527, CA .....................................................................13.06, 14.35

Stewart Gill Ltd v. Horatio Myer & Co Ltd [1992] 2 QB 600, CA .............................................7.36

Stewart v. Engel [2000] 3 All ER 518; [2000] 1 WLR 2268, CA ............................4.28, 6.38, 14.09

Stiedl v. Enyo Law LLP [2011] EWHC 2649 (Comm); [2012] PNLR 4 ..................................12.02

Stilk v. Myrick (1809) 6 Esp 129; (1809) 2 Camp 317 .............................................................29.36

Stokes Pension Fund v. Western Power Distribution plc [2005] EWCA Civ 854;

[2005] 1 WLR 3595 .............................................................................................................18.31

Stott v. Minogue 2001 SLT 25, Sh Ct ........................................................................................26.33

Strachan v. The Gleaner Co Ltd [2005] 1 WLR 3204, PC ........................................................10.71

Straker v. Tudor Rose (A Firm) [2007] EWCA Civ 368;

[2008] Costs LR 205 .................................................................................................18.31, 18.36

Stubbings v. UK (1997) 23 EHRR 213, ECHR ...........................................................................8.62

Stubbings v. Webb [1993] AC 498, HL .......................................................................................8.62

465

Істер кестесі

Sumitomo Corp v. Credit Lyonnais Rouse Ltd [2002] 1 WLR 479;

(2001) 151 New LJ 272 .......................................................................................................11.38

Summers v. Fairclough Homes Ltd [2012] UKSC 26;

[2012] 1 WLR 2004 ............................................................................9.36, 10.114, 10.116–122,

10.123, 15.110, 25.37, 25.89

Sun Life Assurance Co of Canada v. Jervis [1944] AC 111, HL ...............................................15.02

Sunbird Plaza Ltd v. Maloney (1988) 166 CLR 245, HC Aus ....................................................8.93

Suratt v. Attorney-General of Trinidad and Tobago [2007] UKPC 55;

[2008] 1 AC 655 ........................................................................................................26.01, 26.04

Swain v. Hillman [2001] 1 All ER 91, CA .............................................................1.21, 10.83, 10.85

Swain-Mason v. Mills & Reeve [2011] EWCA Civ 14;

[2011] 1 WLR 2735 ........................................................................6.26–27, 6.28, 6.41–43, 6.48

Swift-Fortune Ltd v. Magnica Marine SA (Capaz Duckling)

[2007] EWHC 1630 (Comm) ....................................................................................21.13, 21.15

T (Care Proceedings: Costs) [2012] UKSC 36; [2012] 1 WLR 2281 .......................................

18.12

T & N Ltd v. Royal & Sun Alliance plc [2003] EWHC 1016 (Ch);

[2003] 2 All ER (Comm) 939 ..............................................................................................8.110

Talbot v. Berkshire CC [1994] QB 290, CA. ............................................................16.63, 16.76–79

Tanfern Ltd v. Cameron-MacDonald [2000] 2 All ER 801;

[2000] 1 WLR 1311, CA. ....................................................................15.31, 15.38, 23.19, 28.30

Tarbuck v. Avon Insurance plc [2002] QB 571 ..........................................................................25.28

Tariq v. Home Oce [2011] UKSC 35; [2012] 1 AC 452........................................27.06–12, 30.09

Tarn Insurance Services Ltd v. Kirby [2009] EWCA Civ 19;

[2009] CP Rep 22 .............................................................................................9.28, 17.43, 21.18

Tasarruf Mevduati Sigorta Fonu v. Merrill Lynch Bank and Trust Co (Cayman) Ltd

[2012] UKPC 17; [2012] 1 WLR 1721 ................................................................................17.05

Tasmania, The (1890) LR 15 App Cas 223, HL ..........................................................................6.46

Taxquet v. Belgium (Application No 926/05) [2010] ECHR 1806 (16 November 2010) .........29.21

Taylor Fashions Ltd v. Liverpool Victoria Trustees Co Ltd [1982] QB 133 (note) ...................8.111

Taylor v. Anderton [1995] 1 WLR 447, CA ...................................................12.103, 12.127, 12.138

Taylor v. Anderton, The Times 21 October 1986 .....................................................................12.139

Taylor v. Director of the Serious Fraud Oce [1999] 2 AC 177, HL........................................13.74

Taylor v. Lawrence (No 1) (CA, unreported, 25 January 2001;

[2001] EWCA Civ 119)........................................................................................................26.31

Taylor v. Lawrence [2002] EWCA Civ 90; [2003] QB 528, CA .........................16.56, 16.81, 26.31

Taylor v. Nugent Care Society [2004] EWCA Civ 51;

[2004] 1 WLR 1129 .................................................................................22.48, 22.50, 22.57–60

Taylor v. Serious Fraud Oce [1999] 2 AC 177, HL .......................................................4.17, 11.50

Tennero Ltd v. Arnold (Practice Note) [2007] 1 WLR 1025 .....................................................14.73

Terluk v. Berezovsky [2011] EWCA Civ 1534 ..........................................................................15.73

Terry v. Persons Unknown [2010] 1 FCR 659 (Terry) ..............................................................10.41

Test Claimants in the FII Group Litigation v. Revenue and Customs Commissioners

[2012] UKSC 19; [2012] 2 AC 337 ............................................................. 8.38–39, 8.47, 8.80,

10.77, 22.55, 22.66

Test Claimants in the FII Group Litigation v. Revenue and Customs Commissioners (No 2)

[2012] EWCA Civ 57; [2012] 1 WLR 2375 ........................................................................10.09

466

Істер кестесі

Tew v. Bank of Scotland and Barclay’s Bank (Shared Appreciation Mortgages)

[2010] EWHC 203 (Ch) .......................................................................................................22.69

Thaha v. Thaha [1987] 2 FLR 142 .............................................................................................21.71

Thai Trading Co v. Taylor [1998] QB 781, CA ..............................................................20.09, 20.10

Thane Investments Ltd v. Tomlinson [2003] EWCA Civ 1271; ................................................21.13

Thanet DC v. Ninedrive Ltd [1978] 1 All ER 703 .....................................................................10.29

Thermawear Ltd v. Linton, The Times 20 October 1995, CA ....................................................14.08

Thermos Ltd v. Aladdin Sales and Marketing Ltd [2000] FSR 402 ..........................................13.06

Thoday v. Thoday [1964] P 181, CA ..............................................................................16.27, 16.33

Thompson v. Brown [1981] 1 WLR 744, HL ..............................................................................8.64

Thomson v. O’Connor [2005] EWCA Civ 1533 ..............................................................9.21, 15.69

Thorner v. Major [2009] UKHL 18; [2009] 1 WLR 776 ...........................................................15.81

Thorpe v. Chief Constable of Greater Manchester Police [1989] 1 WLR 665, CA ...................11.27

Three Rivers DC v. Bank of England (No 3) [2001] UKHL 16; [2001] 2 All ER 513;

[2003] 2 AC 1, HL................................................................................6.04, 10.85, 10.86, 10.97,

10.103–104, 24.13, 25.37, 27.17

Three Rivers DC v. Bank of England (No 4) [2002] EWCA Civ 1182;

[2003] 1 WLR 210, CA ............................................................................................11.17, 11.31

Three Rivers DC v. Bank of England (No 5) [2003] EWCA Civ 474;

[2003] QB 1556, CA ...........................................................................................12.11–12, 12.17

Three Rivers DC v. Bank of England (No 6) [2004] UKHL 48;

[2005] 1 AC 610 .......................................................................12.07, 12.10, 12.17, 12.30, 12.31

Three Rivers DC v. Bank of England [2005] EWCA Civ 889;

[2005] CP Rep 46 ...........................................................................................14.34, 14.36, 15.71

Three Rivers DC v. Bank of England [2005] EWCA Civ 933; [2005] CP Rep 47 ...................14.07

Three Rivers DC v. Bank of England [2006] EWHC 816 (Comm) ...................10.97, 18.23, 18.24,

23.06, 23.22, 23.23, 24.07, 24.13–15, 25.37

Three Rivers DC v. Bank of England (Indemnity Costs) [2006] EWHC 816 (Comm);

[2006] 5 Costs LR 714 ....................................................................10.124, 10.125, 29.13, 29.34

Tibbles v. SIG plc (trading as Asphaltic Roong Supplies) [2012] EWCA Civ 518;

[2012] 1 WLR 2591 .............................................................................................................16.07

Timmins v. Gormley [2000] QB 451, CA ..................................................................................26.33

Tinkler v. Elliott [2012] EWCA Civ 1289; [2013] CP Rep 4 ....................................................14.73

Tinnelly and Sons Ltd v. UK (1998) 27 EHRR 249, ECHR ...................................................12.112

Tito v. Waddell (No 2) [1977] Ch 106 .......................................................................................29.44

Todd v. Adam (trading as Trelawney Fishing Co) [2002] EWCA Civ 509;

[2002] 2 Lloyd’s Rep 293; [2002] 2 All ER (Comm) 97 .....................................................15.79

Tolstoy Miloslavsky v. UK (1995) 20 EHRR 442, ECHR ............................................15.11, 15.20,

15.41, 19.14

Tomlin v. Standard Telephones & Cables Ltd [1969] 1 WLR 1378, CA ....................... 12.73, 14.80

Totty v. Snowden [2002] 1 WLR 1384, CA ....................................................................... 5.25, 6.03

Trebor Bassett Holdings Ltd v. ADT Fire & Security plc [2011] EWHC 1936 (TCC);

[2011] BLR 661 ............................................................................................1.70, 13.06, 13.27A

Trill v. Sacher [1993] 1 WLR 1379, CA ....................................................................................25.81

Trustor AB v. Smallbone [2000] 1 All ER 811 ..........................................................................28.23

TSB Private Bank International SA v. Chabra [1992] 1 WLR 231 ...........................................21.24

467

Істер кестесі

Turner v. Grovit [2002] 1 WLR 107 ..................................................................................5.28, 5.29

Tweed v. Parades Commission for Northern Ireland [2006] UKHL 53;

[2007] 2 All ER 273 .............................................................................................................11.02

UCB Home Loans Corpn v. Green [2011] EWHC 851 (Ch) ........ 17.13, 17.19, 17.21, 17.23, 21.14

UK (Aid) Ltd v. Mitchell [2007] EWHC 1940 ..........................................................................

17.38

Underwood v. Cox (1912) 4 DLR 66 .........................................................................................12.76

Unilever plc v. Procter & Gamble Co [1999] 2 All ER 691. ..........................................12.64, 12.78

Unilever plc v. Procter & Gamble Co [2000] 1 WLR 2436, CA ................. 12.49, 12.50, 12.54–55,

12.64, 12.68–69, 12.72–86

Union Discount Co Ltd v. Zoller [2002] 1 WLR 1517, CA .................................................18.51–53

United Carriers Ltd v. Heritage Food Ltd [1996] 1 WLR 375 ....................................................7.38

United Mizrahi Bank Ltd v. Doherty [1998] 1 WLR 435 ..........................................................25.19

Universal Cycles plc v. Grangebriar Ltd

(CA, unreported, 9 February 2000). ............................................................................7.07, 15.67

Upjohn Co v. United States, 449 US 383 (1981). ...........................................................12.04, 12.13

US Securities & Exchange Commission v. Mantereld [2009] EWCA Civ 27;

[2009] 2 All ER 1009 ...........................................................................................................21.16

US v. Doe, 465 US 605 (1984) ..................................................................................... 12.37, 30.16

USA ex rel Rahman v. Oncology Associates, 198 F 3d 489 (4

Cir 1999)

(US Ct of Appeals) ...............................................................................................................21.48

USA v. Philip Morris Inc (No 1) [2004] EWCA Civ 330; [2004] 1 CLC 811................12.26, 13.52

UYB Ltd v. British Rail Board, The Times 15 November 2000, CA .........................................12.78

Various Claimants v. News Group Newspapers Ltd (Practice Note)

[2012] EWHC 397 (Ch); [2012] 1 WLR 2545 ....................................................................28.25

Vasiliou v. Hajigeorgiou [2005] EWCA Civ 236; [2005] 1 WLR 2195, CA.......13.35, 13.36, 13.52

Ventouris v. Mountain [1990] 1 WLR 1370 ..............................................................................

22.11

Ventouris v. Mountain (No 2) [1992] 1 WLR 887, CA ..............................................................14.54

Venture Investment Placement v. Hall [2005] EWHC 1227 (Ch) .............................................12.51

Veracruz Transportation Inc v. VC Shipping Co Inc (‘The Veracruz’)

[1992] 1 Lloyd’s Rep 353, CA .............................................................................................21.13

Veracruz, The. See Veracruz Transportation Inc v. VC Shipping Co Inc

Vernon v. Bosley (No 2) [1999] QB 18, CA ................................................1.29, 25.106, 25.114

Vickrage v. Badger [2011] EWHC 1091....................................................................................13.37

Villa Agencies SPF Ltd v. Kestrel Travel Consultancy Ltd [2012] EWCA Civ 219 .................23.21

Villiers v. Villiers [1994] 1 WLR 493, CA ......................................................................17.40, 17.41

Vinos v. Marks & Spencer plc [2001] 3 All ER 784 ....................................................................5.20

Virani Ltd v. Manuel Revert y Cia SA [2003] EWCA Civ 1651;

[2004] 2 Lloyd’s Rep 14 ...........................................................................................18.23, 23.22

Virgin Atlantic Airways Ltd v. Jet Airways (India) Ltd [2012] EWHC 3318 (Pat);

[2013] 1 WLR 1005 ..............................................................................................12.51, 18.42A

VTB Capital plc v. Nutritek International Corpn [2011] EWHC 2842 (Ch) .............................13.02

VTB Capital plc v. Nutritek International Corpn [2013] UKSC 5;

[2013] 2 WLR 398. .....................................................................................................5.26, 15.60

Waites Construction Limited v. HGP Greentree Alchurch Evans Limited

[2005] EWHC 2174 (TCC) ......................................................................................18.24, 23.22

Waldridge v. Kennison (1794) 1 Esp 143 ............................................................................12.88–89

468

Істер кестесі

Walker v. Precision Forgings Ltd [1979] 1 WLR 606 .................................................................8.64

Walker v. Wilsher (1889) 23 QBD 335 ......................................................................................12.68

Walkin v. South Manchester Health Authority [1995] 1 WLR 1543, CA. ...................... 8.06, 16.12

Wallace Smith Trust Co Ltd v. Deloitte Haskins and Sells

[1997] 1 WLR 257, CA ................................................................................11.32, 11.33, 12.123

Walpole v. Partridge & Wilson [1994] QB 106, CA ..................................................................16.86

Ward v. Guinness Mahon plc [1996] 1 WLR 894, CA ...................................................14.08, 22.20

Ward v. James (No 2) [1966] 1 QB 273, CA. ..................................3.09, 14.04, 15.05, 25.57, 29.11

Wardle Fabrics Ltd v. Myristis (G) Ltd [1984] FSR 263 ...........................................................17.29

Warner v. Penningtons [2011] EWCA Civ 337.........................................................10.84–85, 13.67

Warren v. Warren [1997] QB 488, CA .......................................................................................14.30

Waterford v. Commonwealth [1987] 163 CLR 54 .....................................................................12.15

Watkins v. AJ Wright (Electrical) Ltd [1996] 3 All ER 31 .......................11.50, 17.28, 17.29, 17.39

Watkins v. Jones Maidment Wilson [2008] PNLR 584 ...............................................................8.09

Watt v. Thomas [1947] AC 484, HL ..........................................................................................15.44

Waugh v. British Railways Board [1980] AC 521, HL. .......................................12.30, 12.31, 25.97

Waxman v. Texaco Canada Ltd, rst instance, (1968) 1 OR 642 ..............................................12.78

Weatherill (Edwin Robert) v. Lloyds TSB Bank plc (CA, unreported, 4 October 2000) ..........26.24

Webb v. Stenton (1883) 11 QBD 518, CA .................................................................................17.20

Webb v. UK (1997) 24 EHRR CD 73, ECo mmHR .................................15.12, 15.33, 15.49, 29.23

Webster v. Southwark LBC [1983] QB 698 ..............................................................................17.37

Weir v. Secretary of State for Transport [2005] EWHC 24 (Ch) ...............................................18.15

Weir v. Secretary of State for Transport [2005] EWHC 812 (Ch) .............................................22.06

Welsh Development Agency v. Redpath Dorman Long Ltd [1994] 4 All ER 10;

[1994] 1 WLR 1409, CA ........................................................................................................6.38

Werynski v. Mediatel 4B spólka zoo (Case C-283/09) [2012] QB 66, ECJ ..............................30.17

West Bromwich Building Society v. Wilkinson [2005] UKHL 44;

[2005] 1 WLR 2303 ......................................................................................................8.49, 8.86

West Country Renovations Ltd v. McDowell [2012] EWHC 307 (TCC); [2013] 1 WLR 416;

[2012] 3 All ER 106; [2012] BLR 255; 141 Con LR 112 ....................................................24.02

West London Pipeline and Storage Ltd v. Total Oil UK Ltd [2008] EWHC 1729 (Comm);

[2008] 2 CLC 258 .................................................................................. .11.36–41, 11.42, 11.44,

11.47–48, 12.03, 22.67–68

West Tankers Inc v. Allianz SpA (‘The Front Comor’) [2012] EWCA Civ 27 .........................8.105

Westbrook Dolphin Square Ltd v. Friends Life Ltd [2012] EWCA Civ 666;

[2012] 1 WLR 2752 ...........................................................................................................10.125

Westminster Airways v. Kuwait Oil Co Ltd [1951] 1 KB 134, 146, CA ...................................11.45

Weston v. Bates [2012] EWHC 590; [2013] 1 WLR 189 ............................................................5.30

Whiston v. London SHA [2010] EWCA Civ 195; [2010] 1 WLR 1582. ...........................8.60, 8.67

White v. Jones [1995] 2 AC 207, HL .....................................................................................8.07

Whitehouse v. Jordan [1981] 1 WLR 246, HL ..........................................................................15.44

Wilkey v. British Broadcasting Corpn [2002] EWCA Civ 1561; [2003] 1 WLR 1 .....................5.20

Wilkinson v. West Coast Capital [2005] EWHC 1016 (Ch) ...........................................12.68, 12.92

Williams & Humbert Ltd v. W&H Trade Marks (Jersey) Ltd

[1986] AC 368, HL..........................................................................................10.98, 10.100–102

Williams v. Central Bank of Nigeria [2012] EWCA Civ 415; [2012] 3 WLR 1501 ...................8.96

469

Істер кестесі

Williams v. Fanshaw Porter & Hazelhurst [2004] EWCA Civ 157; [2004] 1 WLR 3185 ..........8.33

Williams v. Hinton [2011] EWCA Civ 1123; [2012] CP Rep 3; [2012] HLR 4 .............14.73, 15.75

Williams v. Home Oce [1981] 1 All ER 1151 ......................................................................

12.135

Williams v. Lishman Sidwell Campbell & Price Ltd [2010] EWCA Civ 418;

[2010] PNLR 25; [2010] Pens LR 227. ....................................................................... 8.30, 8.74

Willis v. Nicolson [2007] EWCA Civ 199 ........................................................... 18.04, 18.17, 23.20

Willment Bros Ltd v. North West Thames Regional Health Authority

(1984) 26 BLR 51, CA ...........................................................................................................7.43

Wilsher v. Essex Area Health Authority [1988] AC 1074, HL ..................................................14.14

Withers LLP v. Rybak [2011] EWCA Civ 1419; [2012] 1 WLR 1748 ......................................21.08

Woodhouse v. Consignia plc [2002] 1 WLR 2558, CA .............................................................15.62

Woodland v. Stopford [2011] EWCA Civ 266; [2011] Med LR 237............................... 6.49, 15.62

Worldwide Corporation Ltd v. GPT Ltd [1998] EWCA Civ 1894; 2 December 1998,

unreported ..................................................................................................... 6.26–28, 6.42, 6.48

Wrotham Park Estate Co Ltd v. Parkside Homes Ltd [1974] 1 WLR 798 ................................8.124

Wylde v. Culver [2006] EWHC 923 (Ch); [2006] 1 WLR 2674 .............................................10.125

Wylde v. Culver [2006] EWHC 1313 (Ch); [2006] 1 WLR 2674 .............................................18.08

X v. Federal Republic of Germany (1981) 25 DR 240

ECommHR ..........................................................................................15.12, 15.33, 15.49, 29.23

X v. Y [1988] 2 All ER 648 ........................................................................................................17.39

XCC v. AA [2012] EWHC 2183 (Fam) .....................................................................................22.05

Yat Tung Investment Co Ltd v. Dao Heng Bank Ltd [1975] AC 581, PC. ..........16.66, 16.70, 16.72

Yeong v. General Medical Council [2009] EWHC 1923 (Admin); [2010] 1 WLR 548 ...........15.46

Yorke Motors Ltd v. Edwards [1982] 1 WLR 444, HL .............................................................10.87

Yorkshire Bank Finance Ltd v. Mulhall [2008] EWCA Civ 1156; [2009] 2 All ER

(Comm) 164; [2009] CP Rep 7; [2009] 1 P & CR 16 ...........................................8.87–88, 17.18

Young v. Bristol Aeroplane Co Ltd [1944] KB 718, CA ...........................................................29.11

Young v. Young [2012] EWHC 138 (Fam); [2012] 3 WLR 266; [2012] 2 FCR 83;

[2012] Fam Law 655 ..........................................................................................17.43, 21.71–72

Yukong Line Ltd of Korea v. Rendsburg Investments Corp (‘The Rialto’)

[1998] 1 WLR 294 ...............................................................................................................21.24

Yukong Line Ltd of Korea v. Rendsburg Investments Corp (‘The Rialto’)

[2001] 2 Lloyd’s Rep 113, CA .............................................................................................21.24

Yukos Capital Sarl v. OJSC Rosneft Oil Co [2010] EWHC 784 (Comm);

[2011] 1 All ER (Comm) 172 ...............................................................................................21.24

Yukos Capital Sarl v. OJSC Rosneft Oil Co [2011] EWHC 1461 (Comm);

[2011] 2 Lloyd’s Rep 443.........................................................................16.26, 16.40, 16.42–49

Yukos Capital Sarl v. OJSC Rosneft Oil Co [2012] EWCA Civ 855;

[2012] 2 Lloyd’s Rep 208 .............................................................16.26, 16.40, 16.42, 16.49–51

Z Bank v. D1 [1994] 1 Lloyd’s Rep 656. ..................................................14.26, 17.29, 17.32, 21.19

Z Ltd v. A [1982] QB 558, CA ...................................................................................................21.20

Z Ltd v. A-Z [1982] 1 QB 558, CA ............................................................................................21.13

Z Ltd v. A-Z and AA-LL [1982] QB 558, CA. ...............................................................10.16, 17.36

Z v. UK (29392/95) [2001] ECHR 333 (10 May 2001); (2001) 10 BHRC 384;

(2002) 34 EHRR 333; [2001] 2 FCR 246, [2001] 2 FLR 612, ECHR ........10.105, 25.37, 30.12

Zucker v. Tyndall Holdings plc [1992] 1 WLR 1127, CA .........................................................

21.13

470

ЗАҢ КЕСТЕСІ

ENGLAND AND WALES

Access to Health Records Act 1990 ....... 12.146

Access to Justice Act 1999 ....................... 25.22

s 27(1) ................................................ 20.10

s 29 .......................................... 20.28, 20.33

s 42 ..........1.29, 2.03, 25.12, 25.103, 25.114

s 54(4) ................................................ 15.31

Administration of Justice Act 1960

s 12 ..................................................... 28.23

Administration of Justice Act 1969

ss 12–13. .................................. 2.16, 15.106

s 12(1) ................................................ 13.70

s 20 ..................................................... 10.06

Administration of Justice Act 1970

s 36 ..................................................... 17.25

Administration of Justice Act 1973

s 8 ....................................................... 17.25

s 9(3) .................................................. 26.17

Anti-terrorism, Crime and Security Act 2001

. ......................................................... 15.100

Arbitration Act 1950

s 26 ......................................................

8.105

Arbitration Act 1996 (England and Wales)

s 1(a) ....................................................

26.24

s 1(b)(c) ...............................................

25.52

s 2(3)(b) ...............................................

21.42

s 9 ........................................................

25.21

s 12 ........................................................

8.22

ss 13–14 .................................................

8.04

s 24(1) .................................................

26.24

s 36 ......................................................

25.11

s 39 ......................................................

21.06

s 44 ......................................................

21.42

s 46(1)(b) ...............................................

3.36

s 66. .............................. 8.105, 21.22, 21.45

s 69(2) and (3) .......................................

3.39

Attorneys and Solicitors

Act 1874 .................................. 12.15, 30.13

Banking Act 1987

s 82(2) .................................................

28.22

Bankruptcy Act 1914

s 14 ....................................................... 7.43

Bills of Exchange Act 1882

s 73 ....................................................... 7.41

Charging Orders Act 1979

s 1(1) .................................................. 17.17

s 1(5) .................................................. 17.16

1(6) to (8) ........................................... 17.17

s 2(2)(a) to (c) .................................... 17.15

s 2(1)(b) .............................................. 17.15

s 3(5) .................................................. 17.17

Children Act 1989

s 25 ....................................................... 4.29

s 96(1) and (2) .................................... 14.32

Civil Evidence Act 1968

s 1 ....................................................... 14.53

s 1(2) .................................................. 14.54

s 2 ....................................................... 14.55

s 2(4)(b) .............................................. 14.55

s 4. ........................................... 14.53, 14.56

s 5(1) .................................................. 14.54

s 11(2)(a) ............................................ 16.86

s 14 .....................11.20, 12.37, 21.56, 30.14

Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982

s 25 .......................................... 21.30, 21.32

s 25(2) ................................................ 21.30

s 34. ......................................... 16.24, 16.85

471

Заң кестесі

Civil Liability (Contribution)

Act 19786 ...................................... 58, 8.84,

8.93, 12.60

s 4. ...................................................... 16.80

Civil Procedure Act 1997 ........................... 2.03

ss 2–4 .................................................... 2.04

s 2 ......................................................... 2.05

s 6(1) to (4) ........................................... 2.04

s 7 ....................................................... 27.13

s 7(4)(b) .............................................. 21.53

s 7(8) .................................................. 21.52

Sch 1

para 4 .............................................. 2.04

para 6 .............................................. 2.05

Competition Act 1998

s 47A .................................................... 8.19

Constitutional Reform

Act 2005 ........................ 2.03, 15.97, 25.40,

26.10–12, 29.10, 30.02

s 1. ..................................................... .26.12

s 2 ........................................................26.11

s 3 ....................................................... 29.27

s 3(1) .................................................. 26.01

s 5(1) .................................................. 26.13

s 7(2) .................................................. 26.13

s 25(1) .............................................. 15.102

s 33 ..................................................... 26.17

s 61 ..................................................... 26.15

ss 63–107 ............................................ 26.15

s 63(2) and (3) .................................... 26.16

s 64 ..................................................... 26.16

s 108 ................................................... 26.13

s 115 ................................................... 26.17

Sch 3 1(1) ........................................... 26.17

Sch 3 3(5) ........................................... 26/17

Sch 12 ................................................. 26.15

Consular Relations Act 1968 ................... 14.30

Consumer Protection Act 1987 .................. 8.20

Contempt of Court Act 1981

s 8 ....................................................... 26.06

s 10 ................................................... 12.147

s 11 ..................................................... 28.35

Contracts (Rights of Third Parties) Act 1999

s 7(3) .................................................... 8.54

s 14(1) ................................................ 17.38

Counter-Terrorism Act 2008 .................... 28.15

County Courts Act 1984

s 6(1) .................................................. 26.17

s 11(4) ................................................. 26.17

s 38 ..................................................... 17.20

s 66. ............................... .3.09, 14.04, 25.57

s 107 ................................................... 17.20

s 112 ................................................... 17.05

Courts and Legal Services

Act 1990 .......................... 1.13, 2.03, 20.07,

20.63

s 4. ........................................... 18.50, 23.23

s 11 ..................................................... 25.35

s 27(2A). ................................ 25.12, 25.103

s 28(2A). ................................ 25.12, 25.103

s 58. ..........................................20.11, 20.31

s 58(2)(a) ............................................ 20.10

s 58A ...................................................20.11

s 58A(6). ....................... . 1.52, 20.28, 20.30

s 58AA .......................................... 20.13–15

s 58AA(3) ................................ .1.51, 20.13

s 58C ...................... . 1.52, 20.28, 20.33–34

s 58(4B) .............................................. 20.31

Crime and Disorder Act 1998 ....... 14.27, 14.54

Criminal Justice Act 1991

s 45(3) ................................................ 17.38

Criminal Justice Act 2003

ss 44–46 .............................................. 26.06

Crown Proceedings Act 1947

s 28 ..................................................... 12.97

Data Protection Act 1998 ....................... 12.146

Debtors’ Act 1869

s 6 ....................................................... 21.71

472

Заң кестесі

Debtors’ Relief Amendment Act 1735 ....... 7.09

Defamation Act 1996

s 5(2) .................................................... 8.76

Diplomatic and Other Privileges

Act 1971 ............................................. 14.30

Diplomatic Privileges Act 1964 ............... 14.30

Equality Act 2010

s 120 ..................................................... 3.34

Equality Rights Act 1996

s 203 ..................................................... 3.34

Evidence Act 1843 ................................... 14.31

Evidence Act 1851 ................................... 14.31

Evidence Amendment Act 1853 ............... 14.31

Evidence Further Amendment Act 1869 ..... 14.31

Finance Act 1989

s 192 ................................................. 12.135

Finance Act 2004

s 107 ..................................................... 8.39

Finance Act 2007

s 320 ..................................................... 8.39

Financial Services Act 2010 ..................... 22.71

Forced Marriage (Civil Protection)

Act 2007 .......................................... 12.136,

27.15

Foreign Limitation Periods Act 1984

s 2(1) .................................................. 8.107

Fraud Act 2006

s 13 .............. 12.46, 12.48, 21.58, 21.69–70

Human Rights Act ............................ 1.13, 8.84,

12.130, 14.67, 16.69,

20.58, 25.48, 29.01,

29.22, 29.65

s 1(3), Sch 1 ........................... 25.04, 25.44,

26.19, 30.02

s 3(1) .....................................................

6.34

s 4 ..................................................... 15.100

s 6(1) .................................................. 8.103

s 7(1)(a)(b) ......................................... 8.103

s 7(5) .................................................. 8.103

s 12 ..................................................... 10.29

Sch 1 .............................. 4.26, 14.07, 19.15,

25.46, 25.60, 28.07

Sch 1(1) .............................................. 25.95

Insolvency Act 1986 ................................ 20.28

s 212 ..................................................... 8.17

s 313 ..................................................... 8.86

s 323 ..................................................... 7.32

s 382(3) ................................................ 7.43

s 423. ........................................... 8.16, 8.34

Insolvent Debtors’ Relief Act 1729

s 13 ....................................................... 7.09

Judgments Act 1838

s 17 ..................................................... 14.90

Judicature Acts 1873–75 ........ 7.17, 8.98, 18.07

Justice and Security Act 2013 ............... 12.106,

12.126,

28.10, 28.18

Latent Damage Act 1986 ......................... 8.127

Law of Property (Miscellaneous Provisions)

Act 1989 s 1(2)(3) ................................ 4.02

Law Reform (Frustrated Contracts)

Act 1943 ............................................... 8.84

Law Reform (Limitation of Actions)

Act 1954 ............................................. 8.127

Legal Aid, Sentencing and Punishment of

Oenders

Act 2012 ................. 1.13, 1.45, 2.04, 20.07,

20.63, 22.79, 25.22,

25.27, 25.32

s 44(2) ............................................... 20.31

s 44(4) ........................... .1.52, 20.28, 20.30

s 45. ..................................... 1.51, 20.13–15

s 46(1) ........................... .1.52, 20.28, 20.33

s 46(2) ............................... 20.28, 20.33–34

473

Заң кестесі

s 48 ..................................................... 20.28

s 55(1) ......................... .18.32, 18.33, 18.34

s 55(3) ................................................ 18.33

s 55(4) ................................................ 18.34

s 55(4) to (6) ....................................... 18.33

ss 56 to 60 ................................... 1.50, 4.01

Part 2 .................................................. 18.07

Legitimacy Declaration Act 1858 ............ 16.03

Limitation Act 1939 ................................. 8.127

Limitation Act 1963 ................................. 8.127

Limitation Act 1975 ................................. 8.127

Limitation Act 1980 ............2.03, 8.127, 10.110

s 2. .................... 8.06, 8.12, 8.50, 8.71, 8.72

s 3(2) .................................................... 8.20

s 4A ............................................. 8.05, 8.76

s 5. .................... 8.06, 8.14, 8.45, 8.78, 8.93

s 6 ......................................................... 8.48

s 7 ....................................................... 8.105

s 8 ......................................................... 8.49

s 8(1) ........................................... 8.45, 8.51

s 8(2) .................................................... 8.51

s 9 ......................................................... 8.84

s 9(1) ..................................... 8.51–52, 8.53

s 10. ............................................. 8.90, 8.93

s 10(3) .................................................. 8.91

s 10(2) .................................................. 8.84

s 11 ........................................... ...8.55, 8.62

s 11(4) ................................................... 8.05

s 11A(4) ................................................ 8.05

ss 12–14 ................................................ 8.55

s 12(2) .................................................. 8.05

s 14 ........................................... ...8.05, 8.55

s 14(1) .................................................. 8.56

s 14(3) ....................................... . 8.58, 8.61

s 14A .......................... 8.05, 8.73–74, 10.77

s 14B .................................................... 8.75

ss 15–17 ................................................ 8.85

s 16 ....................................................... 8.86

s 17 ....................................................... 8.20

s 19 ....................................................... 8.89

s 20(1) .................................................. 8.86

s 20(1)(b) .............................................. 8.86

s 21(1) ................................................ 8.101

s 21(1)(a)(b) ......................................... 8.96

s 21(3) .............................. 8.84, 8.95, 8.101

s 22 ....................................................... 8.84

s 23 ..................................................... 8.100

s 24(1) and (2) .................................... 8.104

ss 28–31 ................................................ 8.22

s 28 ....................................................... 8.41

ss 29–31 ................................................ 8.42

s 29(7) .................................................. 8.42

s 32. .................................. 8.35, 8.78, 8.101

s 32(1) .................................................. 8.28

s 32(1)(b). ............................. 8.30–31, 8.33

s 32(1)(c) .................... 8.36–39, 8.84, 10.77

s 32(2) .......................... 8.16, 8.30, 8.33–34

s 32A .......................................... .8.21, 8.76

s 32A(2)(c) .................................. 8.03, 8.05

s 33 ..........5.19, 6.35, 8.21, 8.55, 8.57, 8.62,

8.64–70, 10.110, 22.53, 23.04

s 33(3)(b) .............................................. 8.03

s 33A ....................................... . 8.44, 30.18

s 33A(3) ................................................ 8.44

s 33A(7) ................................................ 8.44

s 35(5) ........................................ 6.34, 6.38

s 36(1) .................................................8.114

s 36(2) .................................................. 8.04

s 38(2) and (3) ...................................... 8.41

Local Government Act 1972

s 222(1) ........................................ 22.03–04

Local Government Finance Act 1982

s 20 ..................................................... 25.62

Maritime Conventions Act 1911 ................ 8.94

Mental Capacity Act 2005 ............ 14.81, 22.05

Misrepresentation Act 1967

s 2(1) ................................ .8.50, 8.52, 8.72

Ocial Secrets Act 1989

ss 1 and 4 .......................................... 12.130

Patents Act 1977

s 70 ..................................................... 12.80

474

Заң кестесі

Pension Schemes Act 1993

s 151 ................................................... 29.23

Perjury Act 1911 ......................... 16.08, 25.124

Police and Criminal Evidence Act 1984

s 78 ..................................................... 12.39

Prevention of Terrorism Act 2005 ............ 28.15

Proceeds of Crime Act 2002

s 41 ..................................................... 17.27

Protection from Harassment Act 1977

s 3(6) ....................................... 17.30, 22.15

Regulation of Investigatory Powers Act 2000

s 27. ......................................... 12.18, 25.10

s 27(1) ..................................... 12.18, 25.10

s 28. ......................................... 12.18, 25.10

s 32. ......................................... 12.18, 25.10

Revenue Solicitors Act 1828 ......... 12.15, 30.13

Sale of Goods Act 1979

s 53(1) .................................................. 7.15

Senior Courts Act 1981

s 2(1) .................................................. 26.17

s 5 ......................................................... 2.03

s 6 ......................................................... 2.03

s 6(1) and (2) ...................................... 24.01

s 11(3) and (3A) ................................. 26.17

s 12(5) ................................................ 26.17

s 37. .............................. 10.14, 17.17, 21.04

s 37(1) ..................2.03, 17.05, 17.11, 21.42

s 37(3) ......................... .21.10, 21.13, 27.13

s 42. ....................................... . 25.21, 25.37

s 50 ..................................................... 8.122

s 51(6), (7) and (13) ................ 18.50, 23.23

s 53(1) and (3) .................................... 18.45

s 61 ....................................................... 2.03

s 67 ............. 2.03, 4.26, 14.07, 25.45, 28.01

s 69 ................................. 3.09, 14.04, 25.57

s 72 .............. 12.46, 12.47, 21.58, 21.59–68

s 72(5) .................................... .12.47, 21.60

s 89(7A) .............................................. 26.17

s 89(8) ................................................ 26.17

s 151(1) ...............................................22.11

Sch 1........................................................... 2.03

Solicitors Act 1932. ....................... 12.15, 30.13

State Immunity Act 1978 .............. 14.30, 17.06

s 3 ....................................................... 17.06

s 13(4) ................................................ 17.14

s 31 ..................................................... 17.06

Supreme Court of Judicature (Consolidation)

Act 1925

s 224(1) .............................................. 21.71

Taxes Management Act 1970

s 6 ..................................................... 12.135

Sch 1....................................................... 12.135

Third Parties (Rights Against Insurers)

Act 1930 ............................................. 25.28

Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007

s 1. ................................ 25.40, 26.01, 26.06

ss 62–70. ....................... 17.05, 17.08, 17.09

s 93(2) ................................................ 17.17

ss 95–105 ................................. 17.04, 17.08

Part III and IV .................................... 17.47

Schs 12 and 13 ............. 17.05, 17.08, 17.09

Unfair Contract Terms

Act 1977 ...................................... 7.36, 8.22

s 3 ..........................................................

7.36

SCOTLAND

Prescription and Limitation of Actions

(Scotland) Act 1973 ........................... 8.127

s 6(4) .................................................... 8.36

EUROPEAN UNION

Council Regulation (EC) 1348/2000 of 29

May 2000 on the service in the

Member States of judicial and extrajudicial

475

Заң кестесі

documents in civil or commercial

matters. .................. 5.37–39, 5.40, 27.19, 30.17

Council Regulation (EC) 1206/2001 of

28 May 2001 on cooperation between the

courts of the Member States in the taking of

evidence in civil or commercial

matters. ................................11.53, 14.53, 30.17

Council Regulation (EC) 44/2001 of

22 December 2001 on jurisdiction and the

recognition and enforcement of

judgments in civil and commercial

matters .............. 3.37, 4.12, 21.37, 30.10, 30.17

Art 31 ................................................. 21.30

Art 47(1) ............................................. 21.29

Council Regulation (EC) 805/2004 of 21 April

2004 creating a European Enforcement Order

for uncontested claims ............................. 30.17

Council Regulation (EC) 1896/2006 of 12

December 2006 creating a

European order for payment

procedure .................................................. 30.17

Council Regulation (EC) 861/2007 of

11 July 2007 establishing a European Small

Claims Procedure ..................................... 30.17

Council Regulation (EC) 1393/2007 of 13

November 2007 on the service in the

Member States of judicial and

extrajudicial documents in civil

or commercial matters ...............................

30.17

Cross-Border Mediation (EU Directive)

Regulations 2011/1133 ............................... 3.24

Regs 9–10 ........................................... 30.18

Reg 26 ....................................... 8.44, 30.18

Directive 2008/52/EC of the European

Parliament and of the Council of

21 May 2008 on certain aspects of

mediation in civil and commercial

matters .................................... 3.24, 8.44, 30.18

476

ЗАҢ ҚҰЖАТТАРЫНЫҢ

КЕСТЕСІ

Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982

(Interim Relief) Order 1997

(SI 1997/302) ......................................

21.30

Civil Legal Aid (General) Regulations 1989

Reg 100(8) ............................................ 8.53

Civil Procedure Rules 1998

(SI 1998/3132) ............................... 2.03–04

Part ..... 13.13, 6.28, 6.29, 6.35, 9.05, 10.20,

10.27, 11.27, 13.21, 16.79, 23.12–13

1.1. ............................................ .1.16, 14.36

1.1(1)...1.59, 3.13, 6.29, 10.31, 13.21, 25.53

1.1(2) .................... 1.29, 9.20, 10.23, 10.34,

25.16, 25.53, 25.92

1.2 ............................................. .1.15, 14.36

1.3 .......................... 1.15, 1.19, 1.29, 25.103

1.4. ........................................................ 1.19

1.4(2) ......... 1.15, 1.18, 1.27, 4.15, 9.10–13,

9.20, 25.95, 25.103

2.1 ......................................................... 2.04

2.3(1) ......................................... 6.03, 20.18

2.11 ..................................................... 25.71

Part 3. ...................................... 10.90, 10.96

3.1. ................................ .9.06, 10.90, 15.26

3.1(2) .......1.15, 1.18, 1.27, 4.15, 5.25, 6.55,

6.57, 9.10, 9.13, 9.23,

9.24, 14.08, 14.74, 22.01

3.1(3) ....................................... 10.87, 19.11

3.1(5) .................................................. 19.11

3.1(7) ................................................. 16.07

3.3 ............................................ 6.55, 25.124

3.3(1) .................................................... 9.24

3.3(2) to (5) ........................................ 27.18

3.4(2) ...................... 2.18, 9.19, 9.23, 10.93,

10.119, 16.10,16.66,

25.124, 25.126, 30.11

3.8 ............................................ 9.24, 25.124

3.8(1) ................................................... .9.24

3.8(2) ................................................... .9.23

3.8(3) ......................................... 9.37, 25.71

3.9 ...................................... 9.30–33, 25.124

3.9(1) ......................................... 9.37, 25.87

3.10–21 ..................................... .1.62, 18.16

3.10 ..................................................... 25.88

3.12–18 ....................................1.61, 18.15A

3.14. ................................................. 18.15A

3.15(2) ........................................ 18.15A–B

3.16. ........................................ 1.61, 18.15C

3.17. ................................................. 18.15C

3.18. ........................................ 1.61, 18.15B

3.19 ............................................. .1.62, 1.16

5.4 ............................................ 25.45, 28.01

5.4C .................................................... 28.25

5.4C(1B) ............................................. 28.26

Part 6 .................................................. 17.03

6.3 ......................................................... 5.06

6.4 ......................................................... 5.05

6.5 ......................................................... 5.06

6.6(2) .................................................... 5.05

6.7 ................................................ 5.06, 5.09

6.8 ......................................................... 5.06

6.9(2) .................................................... 5.06

6.9(3) .................................................... 5.07

6.9(3) and (4) ........................................ 5.08

6.10 ....................................................... 5.06

6.11 ....................................................... 5.06

6.14 ....................................................... 5.10

6.15 .............................. 5.06, 5.22, 5.31–36

6.15(1) ................................................. 5.06

6.16 .............................................. 5.06, 5.22

6.26A .................................................... 5.30

6.30–47 ........................................ 5.14, 5.30

6.36 ....................................................... 5.27

6.40 ....................................................... 5.30

7.1. ............................................ ...5.03, 8.04

7.2. ..................................... .5.02, 5.03, 8.04

7.2(1) .................................................... 4.12

7.2(2) ........................................... 4.12, 5.03

7.4. ............................................... 5.02, 5.24

7.5(1) ......................................5.10–11, 5.17

7.5(2) .................................................... 5.12

7.5(3) .................................................... 5.13

7.6. ......................................... 5.15, 5.16–22

7.6(2) .................................................... 5.20

7.8(1) .................................................... 5.02

Part 8. ........................................ 5.04, 14.82

477

Заң құжаттарының кестесі

8.1(6) .................................................... 5.04

10.2 ..................................................... 10.64

Part 12 ................................................ 10.64

12.3(1) to (3) ...................................... 10.73

12.4(1) ........................................7.11, 10.64

12.4(2). ............................................... 10.64

13.2 ..................................................... 10.73

13.3 ..................................................... 10.68

13.3(1) ............................................... 10.73

14.1 ....................................................... 6.49

14.4 ..................................................... 10.73

14.7 ..................................................... 10.73

15.3 ..................................................... 10.64

16.2(1) .................................................. 6.10

16.2(5) .................................................. 6.10

16.3 ....................................................... 6.10

16.3(6) .................................................. 7.05

16.4(1) and (2) ...................................... 6.10

16.5(1) and (2) ...................................... 6.19

16.5(5) .................................................. 6.20

16.6 ....................................................... 7.05

16.7 ....................................................... 6.21

17.1(2) .................................................. 6.23

17.4. ...................................................... 6.37

17.4(2) ................................... 6.34, 6.37–39

17.4(3) ......................................... 6.37, 6.53

17.4(4) ......................................... 6.37, 6.53

18.1 ....................................................... 6.03

Part 19 .................................................19.11

Sections II and III ......................... 22.01

19.1. .................................................... 22.01

19.1(2) ................................................. 6.50

19.1(3) ................................................. 6.52

19.1(4) ................................................. 6.53

19.2(1) and (2) ...................................... 6.50

19.2(3) ................................................ 22.01

19.3(3) .................................................. 6.50

19.5(2) and (3) ............................. 6.37, 6.53

19.5(4) ................................................. 6.53

19.6 ........... 6.51, 22.10, 22.29, 22.32, 22.47

19.6(1) ..................................... 22.14, 22.22

19.6(2) ............................................... 22.12

19.6(4) ................17.30, 22.11, 22.12, 22.15

19.7 ....................................................... 6.51

19.8(1) and (2) ...................................... 6.54

19.10–15 ............................................. 22.50

19.10. ..................................... . 22.47, 22.64

19.12(1) ................................... 22.51, 22.54

19.12(2) ................................... 16.52, 22.51

19.13(b) to (e) .................................... 22.55

Part 20 ......................... 5.48, 7.02–04, 7.07,

13.67, 16.76

20.2(1) ......................................... 7.02, 7.07

20.2(2). ................................................. 7.02

20.3 ....................................................... 7.02

20.3(1) ......................................... 7.02, 7.07

20.4 ....................................................... 7.07

20.4(2). ................................................. 7.02

20.5(1) .................................................. 7.03

20.6 .............................................. 7.02, 7.03

20.7(1) and (3) ...................................... 7.03

20.9(2) .................................................. 7.04

20.10(1) ................................................ 7.02

20.12(1) ................................................ 7.02

21.2 ..................................................... 14.82

21.2(2) to (5) ...................................... 24.14

21.3 ..................................................... 14.82

21.10. ................................................. 14.81

21.10(1) ........................................... ...22.14

21.10(2) ........................................... ...14.82

22.1 ............................. 16.08, 25.37, 25.124

22.1(1) ....................................... 6.22, 14.38

22.3 ..................................................... 14.38

23.9 ..................................................... 27.20

23.10 .................................................. 27.20

Part 24 ............................. 7.05, 9.19, 10.05,

10.24, 10.79–92,

13.66–67, 19.09, 25.37, 30.11

24.2 ............................................ 1.21, 10.79

24.5 ..................................................... 10.81

24.6 .................................... 10.87, 10.90–91

Part 25. ...................................... 2.05, 10.90

Section II. ...........................10.89, 19.11

25.1(1) .......................... 10.06, 21.10, 21.51

25.6–9 ................................................. 10.06

25.7(1) ................................................ 10.09

25.7(2) ................................................ 10.08

25.7(4) ................................................ 10.09

25.7(5) .................................................. 7.05

25.9 ..................................................... 10.10

25.13(1) ........................................... ...19.06

25.13(2) ....................................10.91, 19.11

Part 26. ........................................ 1.15, 9.10

26.2(1) ...................................................7.11

478

Заң құжаттарының кестесі

26.2A. .......................................... 1.56, 5.48

26.3 .............................................. 1.56, 5.48

26.3(1) ......................................... 1.56, 5.48

26.3(6). ................................................. 5.48

26.3(7A) ............................................... 5.48

26.3(8). ................................................. 5.48

26.6(1) to (3) ........................................ 5.44

26.6(4) .................................................. 5.45

26.6(6). ................................................. 5.46

Part 27 .................................................. 1.15

27.1. ...................................................... 5.44

27.1(2) ............................... 1.18, 1.55, 3.27,

5.42, 5.44, 25.33

27.2(1) ...................................... .1.15, 28.08

Part 28. ...................... 1.15, 1.18, 5.45, 9.10

28.3 ..................................................... 23.18

28.3(1) ................................................ 14.34

Part 29 ............................... 1.15, 1.18, 5.46,

9.10, 25.78

29.4 ............................................. .1.65, 9.03

29.8 ............................................. .1.65, 9.03

Part 31 ......................4.16, 10.23, 11.19–20,

11.22, 12.51,

12.110, 23.16, 25.96, 25.110, 28.13

31.3(1) ......................................11.36, 11.37

31.3(2) .........1.10, 4.16, 11.19, 11.23, 23.18

31.4 .......................4.16, 11.20, 11.21, 23.18

31.5 .......................... 1.68, 11.26B–C, 23.18

31.5(1) and (2) .................. 1.10, 4.16, 23.18

31.6 ................1.10, 1.22, 4.16, 11.23, 23.18

31.7(2) ............................ 1.10, 11.23, 23.18

31.8 ......................................................11.31

31.9(1) ............................ 1.10, 11.23, 23.18

31.10(2) ..................................... 4.16, 11.19

31.11. .................................................. 11.30

31.11(1) ...............................................11.27

31.12 .................................. 11.27–29, 11.33

31.14. .................................................. 11.30

31.15. ..........................................4.16, 11.19

31.16. ............................ 11.05, 11.08, 15.65

31.16(3) ................1.10, 11.06, 11.09, 11.11

31.17. .................................................. 11.17

31.18(4) ...............................................11.39

31.19. ............................................... 12.121

31.19(1) ...............................................11.26

31.19(3) ..........11.37, 11.39, 12.121, 12.149

31.19(6) .......................11.37, 11.45, 12.121

31.20 ................................................. 25.110

31.22 ..........................4.17, 11.51, 11.53–55

31.22(1) ...............................................11.50

31.22(2) ...............................................11.52

31.22(4) ...............................................11.50

31.23 ....................................................11.39

32.1 ..................................................... 14.34

32.1(1) ................................................ 14.34

32.1(1) and (2) .................................... 14.35

32.1(2) ................................................ 14.70

32.1(2) and (3) .................................... 14.34

32.1(3) ................................................ 14.36

32.2(1) ..................................... 25.45, 28.01

32.2(3) .....................................1.71, 14.38A

32.5(2) ....................................... 4.28, 14.09

32.5(2) to (4) .......................................

14.40

32.6(1) ................................................ 11.37

32.7(1) ..................................... 11.37, 11.40

32.10 ................................................... 14.38

32.13(1) ...................... . 25.45, 28.01, 28.28

32.14 ....... 6.22, 14.39, 16.08, 25.37, 25.124

33.2–5 ................................................ 14.55

34.2 ........................................... .4.27, 14.29

34.7 ........................................... .4.27, 14.29

34.8–12 ............................................ ...14.51

34.13(1) ........................................... ...14.51

Part 35. ............................ 1.20, 6.15, 13.01,

13.22, 15.107

35.1 ............................................ 4.21, 13.02

35.2 ..................................................... 13.36

35.3 ..................................................... 13.06

35.3(1) ..................................... 13.06, 13.47

35.4(1) to (3). ................... 1.11, 4.22, 13.02

35.4(2) .................. 1.69–70, 13.17A, 13.34,

13.27A, 13.35

35.4(3) .................1.69–70, 13.17A, 13.27A

35.5 ..................................................... 13.46

35.6(2) ................................................ 13.21

35.6(3) ................................................ 13.50

35.7(2) ................................................ 13.06

35.10 ................................................... 13.47

35.10(2) ................................... 13.08, 13.48

35.10(3) .............................................. 13.51

35.10(4) .............................................. 13.55

35.11 ................................................... 13.36

35.12 ............................... 9.08, 13.56, 13.70

35.12(3) .......................... 9.08, 13.56, 13.62

479

Заң құжаттарының кестесі

35.12(4) ................................... 12.51, 13.62

35.13 ................................................... 13.46

35.14(1) .............................................. 13.07

35.15 ................................................... 13.24

Part 36 ................ 1.25, 12.51, 12.60, 18.14,

18.24, 18.31–44, 23.22

36.1(2) ............................................... 18.44

36.3(2). ............................................ ...18.31

36.3(5) to (7) ...................................... 18.42

36.4 ..................................................... 18.31

36.9(2) ............................................... 18.42

36.10(3) ........................................... ...18.42

36.10(4) and (5) .................................. 18.39

36.13(1) ........................................... ...12.51

36.14 ............................. 18.35, 18.41, 18.43

36.14(1) ............. 18.24, 18.36, 18.37, 18.38

36.14(1A) ................... . 18.24, 18.36, 18.37

36.14(2) ........................................... ...18.36

36.14(3) ..................................... 1.58, 18.37

36.14(4) ........................................... ...18.35

38.1(2) ........................................... ...10.126

38.2(1) ........................................... ...10.124

38.2(2). ................................ .10.10, 10.124

38.3 .................................................. 10.124

38.6 .................................................. 10.125

38.7 .................................................. 10.125

39.2(1) ...... 4.26, 14.07, 25.45, 28.01, 28.08

39.2(3) ............................ 4.26, 14.07, 28.31

39.2(4) ............................ 4.26, 14.07, 28.35

39.3 .......................................... 15.75, 14.73

39.3(1) to (5) ................................ 14.72–73

39.3(5) ................................................ 10.74

39.5 ..................................................... 14.10

39.6 ..................................................... 24.15

Part 40 ............................ 4.28, 14.09, 14.79

40.2 ..................................................... 14.79

40.3 ..................................................... 14.79

40.3(2). ............................................... 14.86

40.4–5 ................................................. 14.79

40.6 ..................................................... 14.86

40.7–9 ................................................. 14.79

40.8(1) ................................................ 18.27

40.11–12 ............................................. 14.79

40.13 ..................................................... 7.07

Part 43. .................................... . 1.47, 18.18

Parts 44–48 ........................................... 1.47

Part 44. ............................ 1.19, 1.51, 18.43

44.2(2). ............................................ ...18.08

44.2(3). ............................................ ...18.12

44.3 ............................................ 4.28, 14.09

44.3(2). ...................................... 1.60, 18.25

44.3(5). ...................................... 1.60, 18.25

44.4(3). ............................................ ...23.22

44.5(3). .................................... 18.24, 23.21

44.6(1) ............................................... 18.28

44.7(a) ..................................... . 4.28, 14.09

44.13–16 ................................. 1.54, 18.11A

44.13(1) ...................................1.54, 18.11A

44.15 ....................................... 1.54, 18.11C

44.16(1) ...................................1.54, 18.11C

44.18 ......... 1.51, 18.18, 20.13, 20.18, 20.19

44.18–20 ............................................. 22.55

Part 45 ................................................ 18.28

45.7–11 ............................................ ...18.43

45.16–28 .................................... 1.63, 18.28

45.8 ..................................................... 18.28

45.41–44 ............................................. 18.18

46.14 ................................................... 18.29

Part 47 ................................................ 18.28

47.15. ......................................... 1.64, 18.28

Part 52 .................................................

23.19

52.3(1) .................... 1.24, 3.21, 4.29, 15.25,

16.82, 17.44, 23.19

52.3(2) ................................................ 15.26

52.3(3) ................................................ 15.29

52.3(4) ..................................... 15.29, 15.30

52.3(4A) ..................................1.72, 15.30A

52.3(6). ........................... 3.22, 15.27, 15.29

52.4 .......................................... 15.22, 16.82

52.4(2) ................... 1.24, 4.29, 15.26, 23.19

52.6(1) ................................................ 15.22

52.6(1) and (2) ........................... 1.24, 15.26

52.7 ..................................................... 15.18

52.9A ...................................... 1.74, 15.40A

52.11(2) ......................... .4.29, 15.72, 15.73

52.11(3) ..................................... 4.29, 15.02

52.11(4) .................................... .4.29, 15.76

52.13(1) .............................................. 15.38

52.13(2) .............................................. 15.37

52.17 ................................................... 16.81

54.5(1) ................................................ 8.106

Part 55 .................................................

17.24

58.1(2) ................................................ 24.01

58.2(1) and (2) .................................... 24.01

480

Заң құжаттарының кестесі

Part 60 ................................................ 24.02

62.1(3) ................................................ 24.18

Part 63 ................................................ 24.02

Part 69 ................................................ 17.20

70.2(2) ................................................ 17.01

Part 71 .......................................... 17.02–03

Part 72. .................................... 17.05, 17.10

72.1(1) ................................................ 17.12

72.1(2) ................................................ 17.10

72.2(1) and (2) .....................................17.11

72.6 ..................................................... 17.10

72.10 ................................................... 17.10

Part 73. .................................... 17.05, 17.15

73.13 ................................................... 17.15

73.14 ................................................... 17.15

73.18 ................................................... 17.15

Part 76 ................................................ 28.15

Part 78

Sections I to II .............................. 30.17

Section III ........................................... 30.18

Part 79 ................................................ 28.15

Sch 1 ..................... 6.59, 7.40, 8.104, 17.05,

17.24, 17.26, 17.27

Sch 2 .............................. 6.59, 17.05, 17.24,

17.26, 17.27

PD (2) 1.2 ........................................... 10.64

PD (3C) ................................... 25.21, 25.37

PD (3E) ...................................1.61, 18.15A

PD (3E) 2.2 ............................ 1.61, 18.15C

PD (3E) 2.3 ..................................... 18.15B

PD (3F) ................1.61, 1.62, 18.15A, 18.16

PD (3F) 1.1 ......................................... 18.16

PD (5A). ...................................... 1.56, 5.48

PD (5C). ...................................... 1.56, 5.48

PD (6A) ................................................ 5.06

PD (6B) ................................................ 5.27

PD (6B) 3.1 .......................................... 5.30

PD (7) ................................................... 5.02

PD (7) 5.1 .......................... .4.12, 5.03, 8.04

PD (8A) ................................................ 5.04

PD (14) 7 .............................................. 6.49

PD (15) ........................................ 1.56, 5.48

PD (16) 4–7 .......................................... 6.14

PD (16) 8.2 ........................................... 6.14

PD (16) 9.2 ..........................................11.13

PD (16) 13.3 ......................................... 6.15

PD (16) 16.1 ......................................... 8.20

PD (19) 1.1 ........................................... 6.50

PD (19B) ................................. 22.01, 22.50

PD (19B) 3.2(2) and (3) ..................... 22.45

PD (19B) 3.3 ...................................... 22.51

PD (19B) 3.5–9 .................................. 22.51

PD (19B) 4 ......................................... 22.51

PD (19B) 6.6 ........................... 25.45, 28.01

PD (19B) 8 ......................................... 22.55

PD (19B) 9.1 ...................................... 22.55

PD (19B) 11 ....................................... 22.45

PD (19B) 13 ....................................... 22.55

PD (20) 3. ........................... 6.22, 7.02, 7.07

PD (20) 7.4 ........................................... 7.02

PD (24) 4 ............................................ 10.87

PD (24) 5 ............................................ 10.87

PD (25) ...................................... 2.05, 21.22

PD (25) 1.2 ......................................... 21.10

PD (25A) 5.1 ...................................... 10.15

PD (25A) 5.1A ................................... 10.15

PD (25A) 9 ......................................... 27.20

PD (25A), Annex, Freezing

Injunctions .......................................... 21.29

paras (2) and (13) ......................... 21.17

para (16) ....................................... 21.20

para (19) ....................................... 21.35

para (20) ....................................... 21.36

Sch B(2)............................. 10.16, 21.16

Sch B(7)............................ 21.16, 21.20

PD (25A), Annex, Search

Orders ...................................... 21.51, 21.53

Sch C(1) ............................................. 10.16

PD (25B) ............................................ 10.06

PD (26) ........................................ 1.56, 5.48

PD (26) 5.1–2 ....................................... 9.19

PD (26) 7.3(2) ...................................... 5.48

PD (27) ............... 1.15, 1.18, 1.55–56, 3.27,

5.42, 5.44, 5.48, 25.33

PD (28) ...................................... . 1.56, 5.48

PD (28) 3.9 ..........................................

23.18

PD (28) 8.2 ................................ 4.28, 14.09

PD (28) 8.4 ......................................... 14.34

PD (29) ........................................ 1.56, 5.48

PD (29) 2.2 ........................................... 5.49

PD (29) 4.10(2). ..................................

23.18

PD (29) 10.2 .............................. 4.28, 14.09

PD (31) 2A .............................. 11.20, 23.18

PD (31B) .............................................

11.21

481

Заң құжаттарының кестесі

PD (32) 16 .......................................... 14.42

PD (34) 3. ................................ .4.27, 14.29

PD (34) 4–7 .........................................

14.51

PD (35) .................................... 13.02, 13.22

PD (35) 1.5(a) .................................... 13.47

PD (35) 2.2 ......................................... 13.47

PD (35) 3.3 ............................ .13.10, 13.48

PD (35) 5.1–3 ..................................... 13.50

PD (35) 7.1–4 ..................................... 13.24

PD (35) 9.1 ............................. 13.56, 13.58

PD (35) 9.4 ......................................... 13.58

PD (35) 9.5 ......................................... 13.58

PD (35) 9.7 ......................................... 13.59

PD (35) 9.8 ......................................... 13.59

PD (35) 11.1–4 ......................... .1.70, 13.75

PD (39A) 1.4A ............... 4.26, 14.07, 25.46

PD (39A) 1.5. ........................... .4.26, 14.07

PD (39A) 1.5(1) ................................. 28.31

PD (39A) 3.1–10 .................................

14.10

PD (39A) 5.2–3 ...................................

25.15

PD (39A) 6.1, 6.3 and 6.4 .................. 28.30

PD (40) ...................................... 4.28, 14.09

PD (40E) ............................................ 29.30

PD (44) 3.2 ...................................... 18.15B

PD (44) 12.4–7 .......... 1.54, 18.11A, 18.11C

PD (45) 5.1 ......................................... 18.18

PD (47) 14. ................................ 1.64, 18.28

PD (52) ............................ 3.21, 4.29, 15.25

PD (52) 4.4–5 ........................... .9.22, 15.69

PD (52) 4.8 ......................................... 15.31

PD (52) 4.9 ......................................... 15.37

PD (52) 4.11 ....................................... 15.29

PD (52) 5.6 ......................................... 25.96

PD (52) 5.6A ...................................... 25.96

PD (52) 5.9–18 ................................... 25.96

PD (52) 7.6 ......................................... 25.96

PD (52) 5.12–18 ................................. 28.31

PD (52C) 5A. ..........................1.72, 15.37A

PD (53) 2 .............................................. 6.14

PD (53) 6 ............................................ 10.34

PD (61) 2.3(2) .................................... 24.18

PD (69) ............................................... 17.20

PD (71) ............................................... 17.02

PD (72) ............................................... 17.10

PD (73) ............................................... 17.15

Practice Direction – Pre-action Conduct

para 5.2 ............................................4.03–11

para 8.1 ................................................. 3.36

para 9.2 ................................................11.04

Annex C ............................................. 13.01

Civil Procedure (Amendment) Rules 2000

(SI 2000/221)

r 9 ....................................................... 22.50

Sch 1 ................................................... 22.50

Civil Procedure (Amendment) Rules 2013

(SI 2013/262) .............................. 1.45, 1.47

Civil Procedure (Amendment No 2) Rules 2013

(SI 2013/515) ....................................... 1.45

Civil Procedure (Amendment No 3) Rules 2013

(SI 2013/789)

Art 3(b). ..................................... 1.63, 18.28

Civil Proceedings Fees (Amendment) Order

(SI 2011/586)

Sch 1 ................................................... 15.12

Conditional Fee Agreements Order 2000

(SI 2000/823) ....................................... 1.45

Conditional Fee Agreements Order 2013

(SI 2013/689) .................... 1.45, 1.47, 1.52,

20.26, 20.28

Conditional Fee Agreements Regulations 2000

(SI 2000/692) ..................................... 20.37

Conditional Fee Agreements (Revocation)

Regulations 2005 (SI 2005/2305) .......

20.37

County Courts (Interest on Judgment Debts)

Order 1991 (SI 1991/1184)

Art 1(2) .................................... 14.79, 17.47

Art 2 ................................................... 18.27

Art 5 ........................................ 14.79, 17.47

County Court Rules

Ord 24 ................................................ 17.24

Ord 25 .................................... .17.24, 17.26

Ord 26 ................................................ 17.05

r 16 ..................................................... 17.24

r 17 ..................................................... 17.24

Ord 27 ................................................ 17.05

Ord 29 ......................... .17.24, 17.26, 17.27

Ord 33 .................................................. 6.59

482

Заң құжаттарының кестесі

Damages-Based Agreements Regulations 2013

(SI 2013/609) ............. 1.45, 1.51, 20.13–19

Reg 1(2). ......................... 1.51, 20.15, 20.16

Reg 3 .................................................. 20.16

Reg 4 ................. . 1.51, 20.15, 20.16, 20.19

Reg 7 ......................................... 1.51, 20.15

Employment Tribunals (Constitution and

Rules of Procedure) Regulations 2004 (SI

2004/1861)

Sch 1, r 54 .......................................... 27.07

Sch 2, rr 8 and 10 ............................... 27.07

European Communities (Services of Lawyers)

Order 1978 (SI 1978/1910)

Art 5 ................................................... 25.12

Family Proceedings Rules 1991

(SI 1991/1247) ..................................... 2.04

Family Proceedings (Amendment No 2) Rules

1999 (SI 1999/3491) ............................ 2.04

High Court and County Courts (Allocation of

Arbitration Proceedings) Order 1996

(SI 1996/3215) ................................... 24.18

High Court Enforcement Ocers Regulations

2004. ................................................... 17.47

Insolvency Rules 1986 (SI 1986/1925)

r 2.85 .................................................... 7.32

r 4.90 .................................................... 7.32

Insurance Companies (Legal Expenses Insu-

rance) Regulations 1990 (SI 1990/1159)

Reg 4(1). ................................. 25.09, 25.28

Legal Aid, Sentencing and Punishment of Oend

ers Act (Commencement No 6) Order 2013

(SI 2013/453) ............................. 1.50, 4.01

Oers to Settle in Civil Proceedings

Order 2013

(SI 2013/93) ............................... .1.45, 1.58

Recovery of Costs Insurance Premiums in

Clinical Negligence Proceedings (No 2)

Regulations 2013

(SI 2013/739) ................. 1.52, 20.28, 20.34

Rules of the Supreme Court

Ord 5, r 6 ............................................ 25.15

Ord 17, r 1 ............................................ 6.59

Ord 25, r 15 ........................................ 12.97

Ord 30 ................................................ 17.05

Ord 40 ................................................ 13.29

Ord 45 ..................................... 17.24, 17.26

r 3 ....................................................... 17.24

r 3(1)(c) .............................................. 17.37

r 4 ....................................................... 17.24

r 4(2)(c) .............................................. 17.37

r 5(1)(b) .............................................. 17.37

Ord 46 ................................................ 17.05

r 5 ....................................................... 17.37

Ord 46, rr 1–2 ..................................... 8.104

Ord 47 ................................................ 17.05

Ord 51 ................................................ 17.05

Ord 52 .......................... 17.24, 17.26, 17.27

Ord 77, r 6 ............................................ 7.40

Supreme Court Rules 2009 (SI 2009/1603)

r 10 ................................................... 15.105

Unfair Terms in Consumer Contracts

Regulations 1999

(SI 1999/2083) ............................ 7.36, 8.22

483

ТАҢДАП АЛЫНҒАН КІТАПТАР

Rules

The Civil Procedure Rules (1998) are accessible at:

www.justice.gov.uk/courts/procedure-rules/civil

The Admiralty and Commercial Courts Guide (9

edn, 2011) is available at:

www.justice.gov.uk/downloads/courts/admiralitycomm/admiralty-commercial-courts-

guide.pdf

Architect’s Drawings of the CPR (1998)

Lord Woolf:

Access to Justice: Interim Report (1995)

Access to Justice: Final Report (1996)

Judicial Speeches

www.judiciary.gov.uk/media/speeches

www.judiciary.gov.uk/publications-and-reports/review-of-civil-litigation-costs/lectures

Detailed Bibliography

(i) Commentaries

Blackstone’s Civil Practice (‘the Red Book’, Oxford University Press, regular new editions;

and in 2011 a free-standing commentary without rules)

Civil Procedure (‘the White Book’, commentary and rules, Sweet & Maxwell, London, re-

gular new editions)

Civil Court Practice (‘the Green Book’, commentary and rules, Lexis Nexis, London, regular

new editions)

(ii) General Books

N Andrews, English Civil Procedure (Oxford University Press, 2003)

Related works by Andrews:

Principles of Civil Procedure (Sweet & Maxwell, London, 1994) (on the pre-CPR sys

tem)

English Civil Justice and Remedies: Progress and Challenges: Nagoya Lectures (Shinzan

Sha Publishers, Tokyo, 2007)

The Modern Civil Process (Mohr Siebeck, Tübingen, 2008); translation: O Moderno Pro

cesso Civil (São Paulo, 2009; 2

edn, 2012)

Contracts and English Dispute Resolution (Jigakusha, Tokyo, 2010)

Contract Law (Cambridge University Press, 2011)

Arbitragem e Poder Público (Editora Saraiva, São Paulo, 2010) (‘Arbitration and Public

Power’), with Cesar Augusto Guimarães Pereira and Eduardo Talamini, and others

D Dwyer (ed), The Civil Procedure Rules Ten Years On (Oxford University Press, 2009)

Sir Jack Jacob, The Fabric of English Civil Justice (Stevens & Sons, London, 1987) (a classic

distillation of the pre-CPR (1998) system, its traditions and values; Hamlyn Lectures for

1986)

JA Jolowicz, On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000) (comparative themes)

Zuckerman on Civil Procedure (2

edn, Sweet & Maxwell, London, 2006)

AAS Zuckerman and R Cranston (eds), The Reform of Civil Procedure (Oxford University

Press, 1995)

484

Таңдап алынған кітаптар

(iii) Other Works on Aspects of Civil Procedure

American Law Institute and UNIDROIT’s Principles of Transnational Civil Procedure (Cam

bridge University Press, 2006)

N Andrews, M Andenas and M Tamaruya (eds), special issue of The European Business Law

Review on dispute resolution (various contributors) (2012) Vol 22 issue 4 (the Lipstein

Memorial Symposium, Cambridge, 2010)

M Andenas, N Andrews and R Nazzini (eds), The Future of Transnational Commercial Liti

gation: English Responses to the ALI-UNIDROIT Draft Principles and Rules of Transna-

tional Civil Procedure (British Institute of International and Comparative Law, London,

2003, reprinted 2006) (observations by English lawyers on the CPR in the transnational

perspective)

T Bingham (Lord Bingham), The Business of Judging (Oxford University Press, 2000) (essays

on various aspects of procedure and legal development)

R Cranston, How Law Works: The Machinery and Impact of Civil Justice (Oxford University

Press, 2006)

H Genn, Judging Civil Justice (Cambridge University Press, 2009) (Hamlyn Lectures for

2008)

S Shetreet and C Forsyth (eds), The Culture of Judicial Independence: Conceptual Founda

tions and Practical Challenges (Martinus Nijhoff Publishers, Leiden/ Boston, 2012)

M Zander, The State of Justice (Sweet & Maxwell, London, 2000) (Hamlyn Lecture for

1999)

AAS Zuckerman (ed), Civil Justice in Crisis: Comparative Perspectives of Civil Procedure

(Oxford University Press, 1999)

(iv) EU Law

C Crifo, ‘Civil Procedure in the European Order: an Overview of the Latest Development’, in

D Dwyer (ed), The Civil Procedure Rules Ten Years On (Oxford University Press, 2009),

ch 19

B Hess, Europäisches Zivilprozessrecht (CF Müller Publications, Germany, 2010);

A Layton and H Mercer (eds), European Civil Practice (2

edn, Sweet & Maxwell, London,

2004);

E Storskrubb, Civil Procedure and EU Law: A Policy Area Uncovered (Oxford University

Press, 2008)

(v) Civil Law Systems

D Asser, et al, ‘A Summary of the Interim Report on Fundamental Review of the Dutch Law

of Civil Procedure’ (2003) 8 ZZP Int 329–87

M Cappelletti (ed), International Encyclopaedia of Comparative Law (Martinus Nijhoff Pub

lishers and Mohr Siebeck, The Hague and Tübingen, 1976), volume XVI ‘Civil Procedure’

M Cappelletti, The Judicial Process in Comparative Perspective (Oxford University Press, 1989)

OG Chase, H Hershkoff, L Silberman, V Varano, Y Taniguchi and AAS Zuckerman, Civil

Procedure in Comparative Context (Thomson West, St Paul, USA, 2007)

The members of the drafting group were: Neil Andrews, University of Cambridge, UK; Professor

Frédérique Ferrand, Lyon, France; Professor Pierre Lalive, formerly University of Geneva, sometime

Goodhart Professor of Legal Science, Cambridge, in practice as an international commercial arbitrator,

Switzerland; Professor Masanori Kawano, Nagoya University, Japan; Mme Justice Aida Kemelmajer de

Carlucci, Supreme Court, Mendoza, Argentina; Professor Georey Hazard Jr, now Hastings College of

the Law, San Francisco, USA; Professor Ronald Nhlapo, formerly of the Law Commission, South Africa;

Professor Dr iur Rolf Stürner, University of Freiburg, Germany, and Judge at the Court of Appeals of the

German State Baden-Württemberg, Karlsruhe; the assistant to these discussions was Antonio Gidi (USA and

Brazil). The Principles are also available at www.unidroit.org/english/ principles/civilprocedure/main.htm.

485

Таңдап алынған кітаптар

OG Chase and V Varano, ‘Comparative Civil Justice’, in M Bussani and U Mattei (eds), The

Cambridge Companion to Comparative Law (Cambridge University Press, 2012), ch 10

M Damaska, The Faces of Justice and State Authority: A Comparative Approach to the Legal

Process (Yale University Press, New Haven, 1986)

M de Cristofaro and N Trocker (eds), Civil Justice in Italy (Jigakusha, Tokyo, 2010)

M Deguchi and M Storme (eds), The Reception and Transmission of Civil Procedural Law in

the Global Society (Maklu, Antwerp, 2008)

A Dondi (ed), Elementi per una Definizione di Complessita Processuale (Giuffrè Editore,

Milano, 2011)

L Ervo (ed), Civil Justice in Finland, Nagoya University Comparative Study of Civil Justice,

vol 2 (Jigakusha, Tokyo, 2009)

C Esplugues Mota and S Barona Vilar (eds), Civil Justice in Spain, Nagoya University Com

parative Study of Civil Justice vol 3 (Jigakusha, Tokyo, 2009)

F Ferrand, ‘The Respective Roles of the Judge and Parties in the Preparation of the Case in

France’, in N Trocker and V Varano (eds), The Reforms of Civil Procedure in Comparative

Perspective (Giappichelli, Torino, 2005), 7 ff

P Gottwald (ed), Litigation in England and Germany: Legal Professional Services, Key Fea

tures and Funding (Gieseking, Biedefeld, 2010)

C Hodges, S Vogenauer and M Tulibacka (eds), The Costs and Funding of Civil Litigation:

A Comparative Perspective (Hart Publishing, Oxford, 2010)

JA Jolowicz, On Civil Procedure (Cambridge University Press, 2000)

M Kengyel and V Harsági, Civil Justice in Hungary, Nagoya University Comparative Study

of Civil Justice vol 4 (Jigakusha, Tokyo, 2010)

X Kramer and CH van Rhee (eds), Civil Litigation in a Globalising World (Asser Press, The

Hague, 2012)

D Maniotis and S Tsantinis, Civil Justice in Greece (Jigakusha, Tokyo, 2010)

J Maxeiner, G Lee and A Weber, Failures of American Civil Justice in International Perspec

tive (Cambridge University Press, 2011)

PL Murray and R Stürner, German Civil Justice (Carolina Academic Press, Durham, USA,

2004)

A Pellegrini Grinover and R Calmon (eds), Direito Processual Comparado: XIII World Con

gress of Procedural Law (Editora Forense, Rio de Janeiro, 2007)

W Rechberger and Klicka (eds), Procedural Law on the Threshold of a New Millennium,

XI. World Congress of Procedural Law (Centre for Legal Competence, Vienna, 2002)

CH van Rhee, European Traditions in Civil Procedure (Intersentia, Antwerp, 2005)

S Schmidt, Civil Justice in France, Nagoya University Comparative Study of Civil Justice,

vol 7 (Jigakusha, Tokyo, 2010)

M Storme (ed), Approximation of Judiciary Law in the EU (Kluwer, Dordrecht, 1994)

M Storme (ed), Procedural Laws in Europe – Towards Harmonization (Maklu, Antwerp/

Apeldoorn, 2003)

M Storme and B Hess (eds), Discretionary Power of the Judge: Limits and Control (Kluwer,

Dordrecht, 2003)

R Stürner and M Kawano (eds), Current Topics of International Litigation (Mohr Siebeck,

Tübingen, 2009)

R Stürner and M Kawano (eds), International Contract Litigation, Arbitration and Judicial

Responsibility in Transnational Disputes (Mohr Siebeck, Tübingen, 2011)

R Stürner and M Kawano (eds), Comparative Studies on Business Tort Litigation (Mohr Sie

beck, Tübingen, 2011)

R Stürner and M Kawano (eds), Comparative Studies on Enforcement and Provisional Mea

sures (Mohr Siebeck, Tübingen, 2011)

486

Таңдап алынған кітаптар

R Stürner and M Kawano (eds), Cross Border Insolvency, Intellectual Property Litigation,

Arbitration and Ordre Public (Mohr Siebeck, Tübingen, 2011),

L Tichý, P Holländer and A Bruns (eds), The Judicial Opinion (Univerzita Karlova v Praze,

Prague, 2011)

N Trocker and V Varano (eds), The Reforms of Civil Procedure in Comparative Perspective

(Giappichelli, Torino, 2005)

A Uzelac and CH van Rhee (eds), Public and Private Justice (Intersentia, Antwerp, 2007)

A Uzelac and CH van Rhee (eds), Access to Justice and the Judicary: Towards New

European Standards of Affordability, Quality and Efficicency of Civil Adjudication

(Intersentia, Antwerp, 2009)

CH van Rhee, European Traditions in Civil Procedure (Intersentia, Antwerp, 2005)

CH van Rhee (ed), The Law’s Delays: Essays on Undue Delay in Civil Litigation

(Intersentia, Antwerp, 2007)

CH van Rhee and A Uzelac (eds), Enforcement and Enforceability (Intersentia, Antwerp, 2010)

CH van Rhee and A Uzelac (eds), Truth and Efficiency in Civil Litigation: Fundamental As

pects of Fact-finding and Evidence-taking in a Comparative Context (Intersentia, Cam-

bridge/Antwerp, 2012)

R Verkerk, Fact-Finding in Civil Litigation: A Comparative Perspective (Intersentia, Ant

werp, 2010)

G Wagner, ‘Collective redress – categories of loss and legislative options’ (2011) LQR 55–82

J Walker and OG Chase (eds), Common Law, Civil Law, and the Future of Categories

(LexisNexis, Ontario, 2010)

AAS Zuckerman (ed), Civil Justice in Crisis: Comparative Perspectives of Civil Procedure

(Oxford University Press, 1999)

(vi) Transnational Principles

M Storme (ed), Approximation of Judiciary Law in the European Union (Martinus Nijhoff

Publishers, Dordrecht, 1994)

American Law Institute/UNIDROIT’s ‘Principles of Transnational Civil Procedure’ (Cam

bridge University Press, 2006) On this project:

M Andenas, N Andrews and R Nazzini (eds), The Future of Transnational Commercial Litiga

tion: English Responses to the American Law Institute/ UNIDROIT Draft Principles and

Rules of Transnational Civil Procedure (British Institute of International and Comparative

Law, London, 2006)

H Kronke (ed), special issue of the Uniform Law Review (2002) Vol VI

R Stürner, ‘The Principles of Transnational Civil Procedure…’ (2005) Rabels Zeitschrift

201–254

КІТАПТЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БАСЫЛЫМЫН

ӘЗІРЛЕГЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТОП

Аудармашы – Кенжебаев Орынбек, заңгер. Әл-Фара-

би атындағы Қазақ ұлттық университетін халықаралық

құқық мамандығы бойынша тамамдаған. ҚР Қорғаныс

министрлігінде ағылшын және парсы тілдерінің аударма-

шысы болып қызмет атқарған.

Әдеби және жауапты шығарушы редактор –

Башбаева Зәуреш Карбозқызы, филолог. Әл-Фараби

атындағы Қазақ ұлттық университетінің түлегі. Респуб-

ликалық «Қайнар», «Мектеп» және «Таймас» баспала-

рында жетекші редактор, бас редактор қызметін атқарған.

«Баспа және полиграфия ісінің қайраткері» Құрмет белгі-

сінің иегері.

Ғылыми редактор – Айдарбаев Сағынғали Жоламанұлы,

заңгер. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті-

нің түлегі; заң ғылымдарының докторы, қауымдастырыл-

ған профессор. Қазақстан халықаралық құқық қауым-

дастығының вице-президенті, Ресей халықаралық құқық

қауымдастығының мүшесі; Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

халықаралық қатынастар факультетінің деканы. Заң сала-

сы бойынша оқулықтар мен оқу құралдарының, моногра-

фиялар мен мақалалардың авторы.

Нил ЭНДРЮС

АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ

I том

Екінші кітап

СОТ ӨНДІРІСІ

Редакторы З.К. Башбаева

Корректоры С.С. Омарова

Беттеген А.Ж. Молдахметова

Басуға 20.01.2020 ж. қол қойылды.

Қаріп түрі «Times New Roman». Пішімі 70х100

/16. Офсеттік басылым.

Көлемі 30,5 б.т. Таралымы 10 000 дана.

Тапсырыс №

ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІНІҢ

ТАПСЫРЫСЫ БОИ� ЫНША АУДАРЫЛҒАН