С А Я С А Т
ЖӘНЕ

ЭКОНОМ ИКА
377
Ү ғ ы м д а р д ы ң қр р ы ты н д ы с ы
А м ерикалы қ саяси би лік тің екі
үлгісі
П л ю р а л и с т ік
Б и л ік э л и т а с ы
Т а л д а у д ы ц н е г із г і
б і р л ік т е р і
Б и л і к т і ң к ө з і
М үдделі
топ тар
С и ту ац и ял ы қ :
с ұ р ақ қ а
б ай л ан ы ст ы
М ұрагерлік
және
п о эи ц и я л ы қ ; Э кон ом и калы қ
ж әне әл еу м еттік
и н ст и т у т т ар д аг ы негізгі
жоғары орындар.
Б и л і к т і ң т а р а л у ы
Бәсекелес
то п тар арасы нда
т ар ал ган
Тек эл и та
тобы нда
ш о ғы р л ан ған
Б и л і к т і ң ш е гі
А йқы н т ө зім д іл ік ж әне
өзгеріс ж о лд ар ы м ен
ш ектел еді
Басқа
топ тар белсенді
қ ар сы л ы қ м ақса гы нда
о дақ тасқ ан д а ш ектеледі
М е м л е к е т т і ң р ө л і
Топтар бәсекелесетін
к ең іс т ік құру
Б и л ік
к ө зд ер ін ің бірі
Қ ү р ы л ы м д ы қ -ф у н к ц и я л ы қ теория:
п л ю р а л и с т ік ү л г і
Барлық
құрылымдық-функциялық

үлгілер

сияқты

саяси

биліктің
плюралистік үлгісі де саяси жүйелер бөліктері тұрғындардың игілі-
гіне ыңғайлы әрі үйлесімді қызмет етуіне жағдай жасайды.
Плюра­
л и с т а үлгі бойынша АҚШ үкіметіндегі топтарда өзара қарсыластық
пен
ерекшелену процестері

бар

және

бұл

үкіметтік және

үкіметтік
емес
топтарда

байқалады

әрі

бәсекелестік

туғызады.

Бұл

үлгінің
тұжырымы
бойынша,

ерекшелену

мен

қарама-қайш ылық

процесі
АҚШ конституциясына
еніп кеткен.

Сондықтан сот, заң шығарушы
немесе
орындаушы

билік

басқа

салаларға

өз

билігін

мәжбүрлеу
арқылы жүргізіп отырады. Дәл осылай, түрлі топтар бәсекелестерімен
бірге америкалық өмірдің түрлі салаларына билік жүргізеді. Кейбір
топтар экономикалық билікке ие, енді бірі - саяси, үшіншісі мәдени
билік
жүргізеді.

Әрбір

топтың белгілі

бір

күші

болгандықтан,

олар
қазіргі жағдайға разы, сондықтан олардың көзқарасын ешбір экстре­
м и с т а топ өзгерте алмайды.
Зерттеушілердің айтуынша, плюралистік үлгінің белгілі бір шегі бар
(Jacobs and Soss, 2010; Tichenor and Harris, 2005). Әдетте билік басындағы
элита тобы өз үстемдігінің күшіне сенім артып қана қоймайды, сонымен
қатар
ресурстар

жетпегендіктен,

өздеріне

қарсы

бағыт ұстанған

басқа
топтармен бірлесіп те әрекет етеді. АҚШ-тағы бағдарламалар байлықты
бірге
қолдануға

немесе

мүмкіндіктерді

әділетті

түрде

бөлуге

бағыт-
талған.
Азаматтық

құқық

немесе

«Medicare»

бағдарламасы

тек

элита
тобы қолдағаннан кейін ғана көпшілікке жол тартқан болатын.
К онф ликт теориясы :
б и л ік э л и т а с ы н ы ң ү л г іс і
Плюралистік үлгімен салыстырғанда, билік элитасының үлгісі конф­
ликт
теориясына

негізделген.

Оның

тұжырымы

бойынша,

барлық
шешімдерді
бірыңғай

элита

тобы

қабылдайды

және

бүл

орайда

өз