164

6 -ТА РА У

Аномия - қоғамның нормалары

айқындығының жоғалуы немесе
қолданыстан шыгып қалуы.

Девианттылық әлеуметтануы екі маңызды проблеманы қарасты-

рады:

1)

құқы қты қ және

әлеуметтік

ережелер

қалай

қалыптасады?

2) адамдар неге өз

заманының және тұрғылықты жерінің заңы мен

қоғамдық

ережелерін

бұзады?

Келесі тарауда

осы

сурақтарға

жауап

беретін бірнеше негізгі теорияны қарастырамыз.

Девианттылыққа теориялың

көзқарастар

Д еви ан тты л ы ққа

(соның

іш інде,

қы лмы сқа)

қатысты

биология-

л ы қ

және

психологиялы қ

түсін іктер

әдетте

адам н ы ң

ішіндегі

процестердің

қал ай ш а

д ев и ан т т ы л ы қ қ а

алы п

к ел етін ін е

бағыт-

талады.

Мұндай

теориялар

девианттылықтың

себебін,

көбінесе

бала

кездегі генетикадан, нейрохимиялық теңсіздіктен немесе лайықты

мінез-құлық

пен

ұстанымды

қалыптастыруда

кеткен

қателіктер-

ден іздейді.

Көптеген әлеуметтанушылар

биология

мен психология-

ның

ауытқуш ылық

тудырудағы

рөлімен

келіседі,

бірақ

қоғамдық

күштерді әлдеқайда маңызды деп есептейді. Әлеуметтану теорияла-
ры

ауытқуш ылықтың себептерін

адамның өзінен емес,

әлеуметтік

құрылымнан

іздейді

(«Ереже

бұзушылық

теориясы

туралы

тұжы-

рымдамалыққорытынды» бөлімін қараңыз).

Қүрылымдық-функциялық теория

1-тарауда

айтылгандай,

қүрылымдық-функциялық

теория

қоғам-

ның бөліктері дене

мүшелері сияқты

бірлесе жұмыс істейді деп бол-

жайды.

Осы

тұрғыдан

алғанда, девианттылық

белгілі

бір

шекке де-

йін қоғам үшін пайдалы

болуы

мүмкін.

Көкгемгі демалысты

ойлап

көріңізші:

наурыз

айында

жұмыстан

үзіліс

алсаңыз,

мамыр

айын-

дағы

қорытынды

емтихандарға дайындалу үшін

көбірек күш-жігер

жинайсыз.

Сонымен

бірге

құрылымдық

функцияшылдар

пікірінше,

девианттылық қоғамды қажетті, сатылы әлеуметтік өзгерістерге итер-

мелеп

отырады.

Алайда девианттылық шектен шығып

кетсе, қоғам

үшін дисфункциялы (бүлдіргіш) рөл атқарады.

Бұл

тұжырымды

девианттылыққа

қатысты,

алдымен

Эмиль

Дюркгейм

қолданған.

Дюркгейм

кішігірім

девианттылықтың

ар-

тықшылықтарын

мойындағанымен,

қазіргі

қоғамдағы

дисфункция­

лы девианттылықтың себептерін

талдаған маңызды

зерттеулерінің

бірінде

жиілеп

кеткен

суицидті

қарастырған

(Durkheim

[1897]

1951).

Ол дәстүрлі қоғамдарда ережелер әдетте жақсы танымал болып, кеңі-

нен қолдау тауып отырған дейді. Қоғамның ауқымы өсіп, түрлері кө-
бейіп, әлеуметтік өзгеріс жылдамдаған сайын қоғам нормалары пай-
далануға жарамай, түсініксіз бола бастады. Дюркгейм бүл жағдайды

ан ом и я деп этап, қазіргі замандағы суицидтің басты себебі сол деген

түжырым жасады.

Ең

бастысы

-

Дюркгейм

де,

одан

кейінгі

қүрылымдық

функ­

цияшылдар

да

девианттылықты

жеке

адамньщ

ауытқуы

емес,

әлеуметтік

мәселе

ретінде

сипаттады,

яғни,

«Бүл

-

жеке

адамның

емес,

әлеуметтік

құрылымның

проблемасы»,

-

деді

олар.

Сондық-

тан девианттылық

проблемасын шешу үшін жеке

адамды түзетуге

тырысудың

орнына

қоғамдық дисфункциялықты

жою

керек деген

пікір айтты.