Орыс формализмi. Ж аца критицизм. Поэтика

41

Сол

^зын

сейлем

^ыстырма

сезден

басталады

(«Тар

елкеден...»)

жэне

эр1

карай

осы

ец1рге

тэн

касиеттер

баяндалады.

Б^лар

^загынан

баяндала

ке-

л1п,

5-шумактыц 2-жолындагы «батыска бет тYзеген автобуска» кел1п б1р-ак

токтайды.

Одан

ерб1п,

6-шумактыц 2-жолындагы «наукас

кYтiп т^р»

деген

т1ркеске дей1н жалгасады.

0 л ец п1ш1н1н1ц эсерл1л1г1 т^мса табигаттыц эсем

кер1н1с1н суреттегенде айрыкша сез1лед1. Автобустыц коршаган элемге с1ц1п
бара жаткан

сэт1

де

тартымды

бер1лген.

Сейлемн1ц

эдеттен

тыс

тэрт1ппен

к¥ралганына ой ж1берей1к. М^нда адам т^лгасы басты елшемде т^рган жок.
Т1пт1

адамды

жанама кей1птейт1н

автобустыц

ез1

табигат к¥шагына с1ц1с1п

кеткендей сипатталады.

Эйнектен тYCкен кYн сэулес1 тем1р металды жалкын

тYCке

бояйды.

Ал

автобустыц

капталы

«канат»

деп

аталады.

Ол,

б1р

кара­

ганда,

баланды

еске тYсiредi.

Астарлы

турде

адам таситын кел1кт1

табигат

элем1не к1р1кт1р1п ж1беред1.

0лецде

к1с1

бейнес1н1ц

кемеск1

кей1пте

калуы

да

адам

мен

табигат

арасындагы

айырманы

жокка

шыгарады.

«^айда»

ес1мд1г1

алдыцгы

Yш

шумакта «елке»

мэн1нде

айтылып

етед1.

Б1рак

4-шумак

автобустыц

жYрiп

келе

жаткан жолын

суреттейд1:

«кызгылт,

кумды жолда».

0лецн1ц «кайда»

жэне

«осында»

сиякты

сурак-жауап

т1ркес1мен Yздiксiз

алмасып отыратын

жолдары елкен1ц табигаты мен автобус сурет1н астастыра бейнелейд1.

Адам

мен табигаттыц ажырагысыз сипатын тагы б1р тYЙiндей кетед1. «^айда» мен
«осында»

жубына с1лтеме

жасайды.

Бастапкыда тек

ец1р

туралы

айтылып

жаткандай болады. Тек келес1 шумакка еткен кезде барып кана окига езгере-
д1 жэне ец1р табигаты автобуспен салыстырыла бастайды.

Адам к1нд1г1 табигатка байлаулы

екен1

бастапкы терт шумактагы ыргак,

уйкас

пен

аллитерация

тэс1лдер1нде

айкын

кер1нед1.

Бишоп

1-шумактыц

2-жолындагы

«балык,

нан

жэне

шайдан»

12-жолдагы

«кушагын

ашпаган

шыганакка»

дей1н

табигатты

адам

кейп1нде

бедерлейд1.

Адам

еркениет1-

н1ц

табигатпен

етене

сипатын

таныту

Yшiн

кайталама дыбыстарга жYгiне-

д1.

4-шумактыц

1-жолындагы

«еркениетт1

дацгыл»

келес1

елец жолындагы

«кант YЙецкiсi

жYЙектерiмен»

Yндеседi.

Ал «YЙецкi»

сез1ндег1

«YЙ»

дыбы-

сы

«YЙшiк»

сез1нде

кайталанады.

Келес1

кос

жолдагы

«шаруа

Yйшiктерi»

т1ркес1ндег1

«ш1»

дыбысы

«ш1ркеу

мунарасына»

кешед1.

Мундай

кайтала­

ма дыбыстар адамга тэн окиганы б1р-б1р1мен байланыстырып турады.

Д1ни

сен1м мен табигаттагы ецбект1 кез алдыца экелед1. Орман курылыста пайда-
ланылатын агашты бейнелесе, «ш1ркеу1» мен «YЙецкiнiц бYркеуi» уйкасы ек1
элемд1 терец мэнде салыстырады.

Мундай

Yйлесiм

кос

элемд1

айнадагыдай

анык

керсетед1.

«Шыганакка

сугынган»,

«шыганак

карап

кырынан»

деген

сиякты

жарыспалы

жел1лер-

д1ц ыргагы толкынныц жагага согуы мен кер1 кайтуын кей1птейд1.

0лецдег1

«кYретамыр»

тэр1зд1

эпитеттер

табигат та жанды

агза тэр1зд1

т1рш1л1к

ете-

т1н1н

мецзейд1.

Мундай

параллелизмдер

1-бел1мд1

эз1л-сыкак

сарынымен

тYЙiндейдi: «т1м1ск1леген тебет» пен «наукасты кYткен автобус».

Табигаттыц

тутас

бейнес1

Yйлесiмдi

орналаскан

жеке

кубылыстардыц

айнадагы

кер1н1с1ндей.

Автобус

саяхаты

ажалга

апарар

жолдыц

метафора-

сы 1спеттес.

Ол ем1рд1ц жогалуы немесе туцгиыкка батуы емес, т1рш1л1кт1ц

б1р аясынан ек1нш1 аймагына ету1 сиякты кер1нед1.

Мэселен,

эр шумактагы